IV Forum Operatorów Systemów i Odbiorców Energii i Paliw Wdrażanie mechanizmów efektywnego wykorzystania energii w Warszawie

Transkrypt

1 IV Forum Operatorów Systemów i Odbiorców Energii i Paliw Wdrażanie mechanizmów efektywnego wykorzystania energii w Warszawie Tomasz Bańkowski SPEC S.A. Oszczędności energii możliwe do uzyskania w systemie ciepłowniczym Miasta oraz wykorzystanie dalszych rezerw w m.s.c. W opracowaniu naszkicowano zarys problematyki oszczędności energii w miejskim systemie ciepłowniczym (m.s.c.). Przedstawiono bariery na jakie natrafiają działania oszczędzania energii w zależności od poziomu wsparcia ze środków pomocowych UE w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata Scharakteryzowane zostały instrumenty wsparcia finansowego oraz założenia istotne dla współfinansowania projektów oszczędności energii. Działania mające na celu efektywność energetyczną i oszczędność energii możliwe do uzyskania w systemie ciepłowniczym Warszawy są głównym elementem prowadzenia skutecznej polityki zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnej. Efektywne użytkowanie energii umożliwia trwałe dostarczanie wymaganej ilości energii końcowym użytkownikom. Zapewnia to wzrost gospodarczy i rozwój społeczny przy stałym ograniczaniu zanieczyszczenia i dewastacji środowiska naturalnego, spowodowanego przez nieefektywne sposoby użytkowania energii. Oszczędność energii w systemie ciepłowniczym Warszawy Istotnym dla efektywności energetycznej i oszczędności energii cieplnej procesem jest ograniczenie poziomu konsumpcji energii w wyniku użytkowania budynków oraz mieszkań, przy dodatkowym założeniu stałego spadku energii zużywanej przez urządzenia objęte dyrektywami Unii Europejskiej w sprawie efektywności energetycznej. Zasadniczą do potwierdzenia tezą jest słuszność wdrażania kompleksowych działań oszczędności energii cieplnej w systemach ciepłowniczych w wyniku przeprowadzania kosztownych inwestycji dotyczących modernizacji sieci ciepłowniczej oraz innych projektów w obszarze mieszkalnictwa obejmujących m. in. modernizację instalacji grzewczych. Z przeprowadzonych licznych badań analitycznych, relacji dochodów i wydatków gospodarstw domowych wynika bardzo niska samoocena społeczeństwa dotycząca perspektyw przyszłego życia. Według tych analiz sytuacja gospodarstw domowych drastycznie się pogarsza. Istnieje ogromna potrzeba oszczędzania środków finansowych wydatkowanych na różne cele, w tym również energię cieplną zużywaną przez gospodarstwa domowe. W świetle tych faktów nie można przecenić roli projektów inwestycyjnych przygotowywanych przez SPEC S.A. mających na celu wzrost potencjalnych możliwości oszczędzania energii cieplnej. Gospodarstwa domowe jednoznacznie określają swoją sytuację materialną w okresie ostatnich 10 lat, jako ciągle pogarszającą się. Podejmują starania polegające na ograniczeniu wydatków na ciepło, energię elektryczną i gaz. Liczne badania identyfikacji przyczyn oszczędzania z wykorzystaniem analizy elastyczności rozmiaru konsumpcji energii elektrycznej względem ceny, wyznaczają wskaźniki elastyczności popytu charakteryzujące się niskimi wartościami oraz dużą losowością. Charakter elastyczności cenowej popytu na energię musimy oprzeć

2 tylko na badaniach reakcji konsumentów na ceny energii elektrycznej, analizy zależności popytu na ciepło od cen nie są powszechnie prowadzone. Zgodnie z tymi badaniami, wzrost cen za energię nie powoduje znaczącego spadku zużycia całej konsumpcji energii dla potrzeb wszystkich urządzeń gospodarstwa domowego. Zatem wzrost cen za ciepło, bez przeprowadzenia działań oszczędzania ciepła, powoduje ubożenie społeczeństwa. Efektywność energetyczną polskiego mieszkalnictwa, podobnie do sytuacji charakterystycznej dla urządzeń energetycznych, ma szansę ustabilizować na wyższym poziomie szeroko rozumiany i stosowany instrument etykiety energetycznej. Instrument ten jest efektem implementacji postanowień dyrektywy Unii Europejskiej 2002/91/EC Europejskiego Parlamentu i Rady z dnia 16 grudnia 2002 roku w sprawie efektywności energetycznej budynków. Celem tej dyrektywy jest przede wszystkim wzrost efektywności energetycznej gospodarstw domowych poprzez bardzo czytelne pokazanie zależności między jakością budynków a konsumpcją energii przez ostatecznych użytkowników mieszkańców. Określony w dyrektywie charakter instrumentów powinien zachęcić do działań mających na celu wdrażanie termomodernizacji, jako procesu ograniczenia nieefektywnej konsumpcji ciepła. W konsekwencji wdrażania kompleksowych działań efektywności energetycznej jest docelowo realizowana, poprzez ograniczenie emisji dwutlenku węgla, polityka ochrony klimatu. Biorąc pod uwagę powyższej opisane tendencje, należy przypuszczać, że użytkowanie ciepła jest mało podatne na bodźcowe oddziaływanie cen. Zatem nie można być obojętnym wobec dodatnich efektów, jakie mają swój udział dzięki wprowadzeniu instrumentu etykiety energetycznej poprzez implementację wielu dyrektyw Unii Europejskiej. Nie istnieje sytuacja przecenienia tego instrumentu dla polityki efektywności energetycznej i oszczędzana energii cieplnej. Powinno to utwierdzić w przekonaniu, że po sukcesach związanych z etykietowaniem urządzeń gospodarstw domowych przyszedł czas na etykiety budynków, promujące bardzo szerokie ujęcie zagadnień efektywności energetycznej końcowego użytkownika energii. Świadomość społeczna o efektywności energetycznej i potencjale możliwości oszczędzania energii cieplnej będzie dodatkowym impulsem dla mobilizacji społeczeństwa w kierunku wyrażania żądań wdrażania inwestycji przez przedsiębiorstwa ciepłownicze, które bezpośrednio przełożą się na oszczędności budżetów domowych. Czy projekty inwestycyjne oszczędności energii cieplnej powinny jedynie finansować przedsiębiorstwa, czy w części wydatków na te inwestycje powinien partycypować budżet publiczny, czyli środki pomocowe Unii Europejskiej? Bariery oszczędzania energii cieplnej Podstawową barierą oszczędzania energii cieplnej jest stan jakościowy budynków mieszkalnych, których charakter indywidualny bądź wielorodzinny ma szczególny wpływ na zużycie energii do ogrzewania mieszkań. Orientacyjny wskaźnik zapotrzebowania na ciepło w zależności od wieku budynku przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Standard efektywności energetycznej budynków w zależności od okresu budowy Budynki z lat Wskaźnik zużycia energii cieplnej (kwh/m 2 a) do

3 Źródło: ARE S.A. i KAPE S.A. od 1998 r Różnice w standardzie energetycznym budynków wynikają ze zmian w technologiach budowy, procesów starzenia, a od roku 1957 są także wynikiem wprowadzenia i zmian, w następnych latach, norm regulujących wartości współczynnika przenikania ciepła dla poszczególnych przegród budowlanych. Energochłonność całej substancji mieszkaniowej w Polsce obrazuje struktura zasobów w zależności od okresu budowy, przedstawiona w poniższej tabeli. Tabela 2. Struktura zasobów mieszkaniowych w zależności od okresu budowy Źródło: GUS Rok budowy Liczba mieszkań w mln przed , , , , , , ,65 Analiza powyższych danych wskazuje, że prawie 10 mln mieszkań ma standard energetyczny na poziomie gorszym niż 240 kwh/m 2 a. Liczbę tę należy odpowiednio skorygować uwzględniając wykonane w ostatnich kilkunastu latach docieplenia i modernizacje. Nie bez znaczenia jest fakt, że w Polsce na ogrzewanie budynków i przygotowanie ciepłej wody w sektorze komunalno-bytowym wykorzystuje się obecnie około 40% globalnego zużycia energii pierwotnej, w tym w mieszkalnictwie ok. 33% i budynkach użyteczności publicznej oraz handlu i usług ok. 7%. Zatem istnieją znaczące bariery oszczędzania energii, które gruntują potrzebę poszukiwania istotnych możliwości oszczędności, co w konsekwencji powinno prowadzić również do znaczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Poszukiwanie oszczędności wiąże się z wdrażaniem zasadnych inwestycji efektywności energetycznej i oszczędzania energii cieplnej generujących istotne zapotrzebowanie na środki finansowe. Podsumowując teoretyczne podstawy barier oszczędzania energii cieplnej, należy jednoznacznie stwierdzić, iż wzrost ceny tego dobra jest w małym stopniu czynnikiem wpływającym na wzrost efektywności użytkowania energii w gospodarstwie domowym. Efektywność energetyczna w gospodarstwie domowym nie istniałaby bez instrumentu etykiety energetycznej oraz kosztownych inwestycji oszczędzania energii cieplnej. Instrument etykiety stwarza konsumentom podstawy do świadomego formułowania swoich potrzeb energetycznych. Natomiast w sytuacji braku możliwości spełnienia tych potrzeb, wcześnie sygnalizuje o możliwościach stosowania rozwiązań ograniczających nadmierną konsumpcję energii przez budynki. Spełnienie określonych potrzeb komfortu cieplnego mieszkańców wiąże się z wzrostem popytu na inwestycje w źródła ciepła i sieci cieplne. Skutkuje to wzrostem popytu na środki finansowe, bez których nie można by było oszczędzać. Jak powszechnie wiadomo, słuszna jest teza, że aby oszczędzać trzeba zainwestować.

4 Bezpośrednim beneficjentem korzyści inwestycji oszczędzania energii jest lokalne społeczeństwo Warszawy, zatem podstawą finansowania tych inwestycji powinny być fundusze pomocowe Unii Europejskiej a barierą mogą być trudności pozyskiwania wsparcia w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata Dofinansowanie oszczędzania energii cieplnej Dofinansowywanie inwestycji realizowanych w kierunku wzrostu efektywności energetycznej i oszczędzania ciepła jest mocno zakorzenione w polskim systemie finansowania ochrony środowiska. System ulega dynamicznym zmianom i jest doskonalony z roku na rok. Głównym elementem kształtującym rynek inwestycji jest kierunek przebudowy prawa sektorowego, np. ekologicznego, oraz jego instrumentacji. Niemniej istotne są również postęp w prywatyzacji i urynkowieniu sektorów oraz zwiększenie ich efektywności i konkurencyjności. Obecnie można zaobserwować, w warunkach polskiej gospodarki, poszukiwanie nowych sposobów finansowania inwestycji ochrony środowiska, a w szczególności efektywności energetycznej, które zapewniałyby większą skuteczność w osiąganiu efektów rzeczowych oraz efektów ekologicznych, szczególnie w przypadku projektów wdrażanych w dużych aglomeracjach miejskich, o znacznym efekcie skali. Urynkowienie gospodarki zwiększyło odpowiedzialność podmiotów gospodarujących za korzystanie ze środowiska. Podejmowanie decyzji gospodarczych w myśl zasady, że zanieczyszczający płaci i użytkownik zasobu płaci, zmierza bezpośrednio do finansowania inwestycji o charakterze ekologicznym przez użytkowników zasobów środowiska naturalnego w szczególności promujących powszechne zastosowanie. Zadania inwestycyjne z zakresu oszczędzania energii będą ciągle towarzyszyły rozwojowi gospodarki polskiej. Nakłady na inwestycje efektywności energetycznej będą systematycznie wzrastać po to aby osiągnąć i utrwalić pożądany stan jakości środowiska i sprostać nowym kierunkom wytyczonym przez dyrektywę Unii Europejskiej 2002/91/EC Europejskiego Parlamentu i rady z dnia 16 grudnia 2002 roku w sprawie efektywności energetycznej budynków. Ilościowemu wzrostowi wydatków towarzyszyć powinno przekształcenie ich struktury zapewniające efektywną koncentrację środków finansowych, oraz związaną z tym zmianą źródeł pochodzenia funduszy. Istnieje szereg czynników oddziaływujących na ewolucję rynku finansowego inwestycji ekologicznych. Formy finansowania przedsięwzięć oszczędności ciepła i wzrostu efektywności energetycznej Dostępne na rynku formy finansowania inwestycji oszczędności ciepła i efektywności energetycznej można podzielić na zobowiązania finansowe (np. kredyty, pożyczki, obligacje, leasing), udziały kapitałowe (akcje i udziały w spółkach), oraz dotacje. Przedstawione formy mogą również niekiedy wystąpić łącznie (np. dotacje do spłaty odsetek od kredytów bankowych lub pożyczki preferencyjne). Pożyczki udzielane przez fundusze ekologiczne są najbardziej rozpowszechnione wśród zobowiązań finansowych na rynku inwestycji samorządowych. Obligacje i leasing są formami, które wymagają większych doświadczeń i umiejętności ze strony podmiotu realizującego zadania inwestycyjne. Istotną cechą tej formy finansowania jest dostosowanie oferty do warunków lokalnych umożliwiających sterowanie strumieniami finansowymi stosownie do możliwości i wymagań klienta. Najbardziej oczekiwaną przez inwestorów formę finansowania nakładów na efektywność energetyczną i oszczędzanie energii cieplnej stanowią dotacje. W czystej formie są używane do przyspieszania procesu inwestycyjnego. Coraz częściej dotacje stosuje się przy

5 katalizowaniu strumienia preferencyjnych pożyczek, które łączą zalety dotacji i kredytu. Najczęstszą formą występowania tego skojarzenia są pożyczki preferencyjne udzielane ze środków pieniężnych funduszy ekologicznych oraz linie kredytowe uruchamiane w bankach komercyjnych przez fundacje i fundusze ekologiczne lub tworzenie funduszy rewolwingowych. Udziały kapitałowe są relatywnie nową formą finansowania inwestycji efektywności energetycznej i oszczędzania ciepła, rozwijającą się wraz z sektorem bankowym. Doradztwo ekologiczne, angażowanie kapitału w produkcję urządzeń ochrony środowiska lub bezpośrednie finansowanie inwestycji jest dokonywane najczęściej na normalnych komercyjnych zasadach. W wyniku sfinansowania modernizacji lub zaoszczędzenia zasobów, realizowany jest efekt ekonomiczny stanowiący o sensie wydatkowania środków finansowych. Instrumentem ułatwiającym rozwój tej formy finansowania są gwarancje i ubezpieczenia ekologiczne. Wymienione narzędzia finansowe są rozwijane wraz z potrzebą stwarzaną przez rozszerzenie udziałów kapitałowych w finansowaniu ochrony środowiska. Poszczególne źródła finansowe krajowe i unijne preferują określone sposoby finansowania inwestycji efektywności energetycznej i oszczędzania ciepła. Fundusze ekologiczne i fundacje oraz pomoc zagraniczna, są głównymi źródłami dotacji. Banki, instytucje leasingowe i fundusze kapitałowe oferują najczęściej kredyty lub udziały kapitałowe, wraz z którymi dostarczają wiedzę oraz doświadczenie techniczne i menedżerskie. Formy mieszane, reprezentowane głównie przez preferencyjne pożyczki, angażują często dwa źródła finansowania i oferują ściśle kontrolowaną i ukierunkowaną pomoc. Źródła finansowania oszczędzania ciepła i efektywności energetycznej - Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata (PO IiŚ) Finansowanie przedsięwzięć z zakresu efektywności energetycznej i oszczędzania energii cieplnej to stosunkowo zaawansowany i szybko rozwijający się obszar działalności na rynkach finansowych ochrony środowiska w Polsce. Od początku lat 90-tych można zaobserwować gwałtowny wzrost zarówno popytu na środki finansowe przeznaczone na realizację inwestycji wykluczenia nieefektywnych energetycznie źródeł ciepła dodatkowo generujących niską emisję, modernizację cieci ciepłowniczych, czy termomodernizację. Programy wspierane ze środków pomocowych funduszy unijnych istotnie zwiększyły wachlarz rodzajów projektów, które można dofinansować. Niska efektywność energetyczna jest jednym z istotniejszych zagrożeń dla środowiska, z którymi toczy się walka w oparciu o europejskie fundusze pomocowe, dysponowane po naszej akcesji w oparciu o Narodowy Program rozwoju na lata , oraz przygotowywaną Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata Popyt na środki inwestycyjne służące przedsięwzięciom oszczędzania energii i efektywności energetycznej systematycznie rośnie od kilku lat. Istnieje wiele przyczyn składających się na zaistnienie tego trendu. Istotne miejsce wśród tych przyczyn z pewnością zajmuje urynkowienie i prywatyzacja gospodarki. Wprowadzenie zmian w gospodarce oddzieliło podmioty regulujące od regulowanych, przywróciło bodźcową rolę cen (chociaż w przypadku energii elektrycznej w ograniczonym zakresie), potrzebę oszczędzania i szacowania zasobów, w tym także naturalnych. Nie ma zatem miejsca dla nieskutecznych technologii spalania paliw oraz nieefektywnej konsumpcji energii przez budynki, generujących znaczne ilości zanieczyszczeń atmosfery. Reformy gospodarcze nie spowodowały w Polsce rabunkowej eksploatacji środowiska i zasobów przyrody na taką skalę jak w wielu innych krajach nowej demokracji. W dużej mierze można to zawdzięczać prowadzonej polityce ekologicznej, której podstawowe zasady, instytucje i instrumenty zostały ugruntowane w latach 90-tych. Stworzone rozwiązania należą do nowoczesnych choć wymagających reformy.

6 Uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej jest kolejnym czynnikiem sprzyjającym wzrostowi popytu na inwestycje efektywności energetycznej. Zachęca i wymusza spełnianie światowych standardów także w sektorze energetyki i mieszkalnictwa oraz dostosowanie do wymagań międzynarodowych konwencji i umów. Kluczową rolę dla utrzymania zapotrzebowania na środki udostępniane na przedsięwzięcia efektywności energetycznej, a w szczególności termomodernizację, ma także rosnąca wiedza i świadomość społeczeństwa. Podaż środków na inwestycje efektywności energetycznej pochodzi z różnych źródeł i przybiera różne formy. Jednak w okresie najistotniejszym wsparciem dla projektów inwestycyjnych mających na celu oszczędzanie energii cieplnej i efektywność energetyczną będzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata W dniu 20 września 2007 odbyło się ostatnie spotkanie negocjacyjne dotyczące Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata (PO IiŚ). Uzgodniono kwestie dotyczące m.in. opisu poszczególnych priorytetów, komplementarności w stosunku do innych programów operacyjnych, kwalifikowalności przedsięwzięć w ramach poszczególnych funduszy (Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), nazw dla priorytetów. PO IiŚ jest największym programem operacyjnym negocjowanym dotychczas w ramach środków Unii Europejskiej. Ostateczna decyzja Komisji Europejskiej w sprawie przyjęcia PO IiŚ jest spodziewana na początku października 2007 r. Cele szczegółowe Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata zostały zaczerpnięte z głównych dokumentów polityki ekologicznej kraju. Całość zagadnień ochrony środowiska ujęta została szczegółowo w podstawowym dokumencie strategicznym jakim jest Polityka Ekologiczna Państwa, dlatego zasadniczą kwestię PO IiŚ stanowi realizacja jej postanowień oraz związanych z nią strategii i programów wykonawczych, a w szczególności wypełnianie wymogów prawa krajowego w szeroko pojętej sferze ochrony środowiska. A w przypadku oszczędności energii cieplnej, poświęcona temu celowi jest X (dziesiąta) oś priorytetowa PO IiŚ. Likwidacja węzłów grupowych z budową węzłów indywidualnych - Projekt oszczędzania ciepła i efektywności energetycznej ze środków funduszy pomocowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Założenia Projektu planowanego do realizacji na lata oparto o zdefiniowanie głównego problemu, celów inwestycji oraz działań, których zarys przedstawiono poniżej: Zdefiniowanie problemu: ogromne straty ciepła i wody sieciowej w sieciach niskich parametrów. Cel ogólny: efektywna energetyczne dystrybucja ciepła. Cel szczegółowy: ograniczenie strat ciepła i wody sieciowej na przesyle sieciami niskich parametrów; niezależna i efektywna energetycznie gospodarka ciepłem w około 800 budynkach. Działania: likwidacja 103 węzłów grupowych i sieci niskich

7 parametrów oraz budowę węzłów indywidualnych i sieci wysokich parametrów. Rezultaty wdrożenia Projektu są bardzo istotne dla osiągania celu efektywności energetycznej i oszczędzania ciepła : Ograniczenie nadmiernych strat przesyłu ciepła ponoszonych przez odbiorców - łącznie ok GJ/rok. Ograniczenie strat ciepła w wyniku zastosowania automatyki sterowania i optymalizacji sposobu bilansowania potrzeb ponoszonych przez odbiorców w węzłach indywidualnych - łącznie ok GJ/rok. Stworzenie warunków techniczno-ekonomicznych inwestycji termomodernizacyjnych w ok. 720 budynkach. Ograniczenie niskiej emisji przez eliminację piecyków ciepłej wody użytkowej (opcjonalnie). Koszt projektu oszczędzania ciepła dotyczącego likwidacji węzłów grupowych z budową węzłów indywidualnych wynosi ponad 140 mln PLN. Zgodnie z przedstawionymi powyżej rezultatami Projektu, koszt uzyskania celu efektywności energetycznej wynosi prawie 1000 PLN za 1 GJ ciepła oszczędzanego rocznie. Mając na uwadze powszechnie stosowaną zasadę zanieczyszczający płaci, w kosztach tej inwestycji powinni partycypować mieszkańcy Warszawy. Potencjalny efekt ograniczenia strat ciepła o ok GJ/rok, przy założeniu 20 letniego okresu zwrotu z nakładów inwestycyjnych tego projektu, powinien kosztować mieszkańców Warszawy objętych ta inwestycją niemal 50 PLN za 1 GJ ciepła. Zatem potencjał oszczędzania ciepła i efektywności energetycznej jest bardzo drogi. Szansą na oszczędzanie ciepła jest wsparcie z funduszy pomocowych UE w ramach najistotniejszego dla ciepłownictwa instrumentu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata Poziom wsparcia w wysokości ok. 50% kosztów całkowitych inwestycji, sprawia ze potencjał oszczędzania ciepła wynoszący GJ na rok byłby możliwy, zgodnie z zasada zanieczyszczający płaci, przy koszcie 1 GJ na poziomie 25 PLN. Zgodnie z przedstawioną powyżej analizą należy jednoznacznie stwierdzić, że potencjał efektywności energetycznej i oszczędzania energii cieplnej jest ściśle zależny od poziomu przyznawanego wsparcia w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko oraz jest na tyle istotny na ile pozwalają założenia tego Programu.