Obszar Natura 2000 POLESIE PLB060019

Transkrypt

1 Obszar Natura 2000 POLESIE PLB060019

2 Lubelszczyzna to region, który może poszczycić się dużym bogactwem świata roślin, zwierząt i krajobrazów. Jest to uwarunkowane specyficznym położeniem fizjograficznym i geobotanicznym, a także stosunkowo niewielkim stopniem antropogenicznego przekształcenia. W granicach województwa znajdują się obszary nizinne, w tym pojezierze, oraz obszary wyżynne, w tym Roztocze charakterem nawiązujące do gór. Zwłaszcza siedliska trawiaste wschodniej Lubelszczyzny wyróżniają się specyficznym charakterem. Należą do nich zarówno siedliska mokre, jak unikatowe torfowiska niskie typu węglanowego, znane jako Chełmskie Torfowiska Węglanowe czy torfowiska wysokie i przejściowe Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, jedynego w Polsce pojezierza nie objętego ostatnim zlodowaceniem, a także siedliska suche, jak murawy kserotermiczne w Kątach, w rezerwacie Stawska Góra, na zboczach doliny Bugu w okolicy Hrubieszowa, należące do najcenniejszych w Polsce Siedliska te stanowią ostoje wielu roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem. Mają tu swoje ostatnie stanowiska gatunki, których nie znajdziemy już w innych częściach Polski oraz Unii Europejskiej, wśród nich m.in. suseł perełkowany, smużka stepowa, żmijowiec czerwony, szczodrzeniec zmienny, dziurawiec wytworny. Znacząca część siedlisk trawiastych (łąki i murawy kserotermiczne) ma półnaturalny charakter, wykształciła się na skutek wielowiekowej uprawy ziemi tradycyjnymi metodami wypasu zwierząt i koszenia. Przetrwanie tych siedlisk, kryjących w sobie wielkie bogactwo dzikiej fauny i flory, zależy całkowicie od ciągłości gospodarowania. Z powodu niskiej opłacalności zarzucono użytkowanie na większości najcenniejszych terenów, co powoduje, że siedliska te należą obecnie do najsilniej zagrożonych zanikiem. Obszary trawiaste Lubelszczyzny o największym znaczeniu zostały włączone do Europejskiej Sieci Ekologiczna Natura 2000, której celem jest zachowanie bioróżnorodności przyrodniczej Europy. Cel ten realizowany jest dwukierunkowo. Z jednej strony chodzi o unikanie działalności, która mogłaby w istotny sposób pogorszyć stan gatunków i siedlisk przyrodniczych, dla których dany obszar został wyznaczony. Z drugiej strony chodzi o podejmowanie w razie potrzeby działań służących zapewnieniu właściwego stanu ochrony. W przypadku siedlisk trawiastych polegają one przede wszystkim na przywróceniu tradycyjnych form użytkowania. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie wdraża projekty czynnej ochrony, pozyskując fundusze UE. Projekt Ochrona bioróżnorodności siedlisk trawiastych wschodniej Lubelszczyzny realizowany jest przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Lublinie w partnerstwie z Uniwersytetem Przyrodniczym w Lublinie. Jego celem jest zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej siedlisk trawiastych na terenie wschodniej Lubelszczyzny poprzez stworzenie podstaw dobrego zarządzania obszarami Natura 2000, wdrożenie zadań czynnej ochrony wynikających z planów zadań ochronnych oraz wzrost wiedzy i świadomości społeczeństwa na temat wartości oraz zasad zrównoważonego użytkowania siedlisk trawiastych, ich funkcji ekosystemowych oraz większego ukierunkowania obszarów wiejskich na bioróżnorodność. W ramach projektu opracowano dokumentację do opracowania planu zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 Dolina Środkowego Bugu PLB060003, Polesie PLB (poza terenem Poleskiego Parku Narodowego), Chełmskie Torfowiska Węglanowe PLB060003, Torfowiska Chełmskie PLH060023, Rogów PLH060062, Żmudź PLH i Sawin PLH Plan zadań ochronnych jest narzędziem skutecznego zarządzania obszarem Natura Jest to dokument ustanawiany na 10 lat. Plan zadań ochronnych zawiera mapę obszaru wraz z opisem granic, identyfikacje istniejących i potencjalnych zagrożeń dla przedmiotów ochrony, cele działań ochronnych, określenie działań ochronnych, ze wskazaniem podmiotów odpowiedzialnych za ich wykonanie i obszarami ich wdrażania oraz wskazania do zmiany w istniejących dokumentach planistycznych. Do procesu tworzenia planów zadań ochronnych zapraszane są osoby prywatne, przedstawiciele instytucji, organizacji, uczelni oraz firm związanych z obszarem Natura Takie podejście umożliwia wykorzystanie w procesie planowania interdyscyplinar- 2

3 nej wiedzy wszystkich jego uczestników, uwzględnienie uwarunkowań społeczno-gospodarczych, a także współpracę na rzecz wspólnych celów. Informację o wszystkich obszarach Natura 2000 w Polsce można znaleźć na stronie: Projekt zakłada również realizację zadań wynikających z już zatwierdzonych planów zadań ochronnych, których celem jest poprawa jakości siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków. Zadania czynnej ochrony przyrody, realizowane w ramach projektu obejmują: Wzmocnienie populacji gatunków roślin zagrożonych wyginięciem żmijowca czerwonego i szczodrzeńca zmiennego. Poprawę warunków siedliska murawy kserotermicznej w specjalnym obszarze ochrony siedlisk Natura 2000 Drewniki. Wprowadzenie wypasu owiec ras rodzimych świniarka i uhruska jako jednej z najskuteczniejszych form ochrony terenów trawiastych w obrębie obszarów Natura 2000 Stawska Góra, Kąty i Zachodniowołyńska Dolina Bugu. Durne Bagno (fot. R. Siek) Obszar Natura 2000 Polesie PLB Obszar specjalnej ochrony ptaków Polesie PLB znajduje się w obrębie Polesia Zachodniego, mezoregionu Równina Łęczyńsko-Włodawska. Cechą charakterystyczną obszaru jest płytkie występowanie wód podziemnych, liczne jeziora, stawy oraz gęsta sieci rowów melioracyjnych. Obszar położony jest w krainie klimatów umiarkowanych Wielkich Dolin w Krainie Chełmsko-Podlaskiej z najwyższymi na ziemiach polskich amplitudami temperatury powietrza. Obszar Natura 2000 Polesie PLB został wyznaczony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura Aktualnie obowiązującą podstawą prawną jest rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U Nr 25 poz. 133). 3

4 Obszar zajmuje powierzchnię 18030,91 ha i znajduje się na terenie powiatów: łęczyńskiego (gmin Cyców, Ludwin, Puchaczów), parczewskiego (gminy Sosnowica), włodawskiego (gmin Stary Brus, Urszulin). Obszar obejmuje teren, należący do dwóch dorzeczy Wieprza i Bugu. Rzeźba terenu przez, który przebiega dział wodny, rozdzielający te dorzecza jest mało urozmaicona, co sprawia, że znaczną część zajmują płaskie obniżenia, podmokłe i bagniste. Małe deniwelacje terenu sprawiają, że mimo gęstej sieci wodnej spływ powierzchniowy jest niewielki. Przepływające przez obszar rzeki są niewielkie, płytkie, wolno płynące i niewiele różnią się od sztucznych kanałów melioracyjnych, których gęsta sieć występuje na większej części. Po przeprowadzeniu melioracji, strugi wodne zostały na znacznych odcinkach uregulowane, przypominają niekiedy głębokie kanały melioracyjne. Na zachód od obszaru przeprowadzona została trasa Kanału Wieprz-Krzna, od którego wodę rozprowadzają doprowadzalniki. O wysokiej wartości obszaru oraz o jego atrakcyjności naukowej, przyrodniczej i krajobrazowej decydują głównie stosunki wodne. W czasach historycznych na obszarze Polesia występowały liczne bagna, mokradła i torfowiska oraz duże powierzchnie leśne, co decydowało o praktycznej niedostępności tej krainy dla człowieka. Obszar ten przez długie wieki był bardzo słabo zaludniony, a ekstensywna gospodarka nie powodowała istotnych zmian w środowisku. Zdecydowane nasilenie ingerencji człowieka nastąpiło po 1954 roku, czyli po rozpoczęciu budowy systemu Kanału Wieprz-Krzna i związanego z nim zaplanowanych prac melioracyjnych. W regionie zaczęły zachodzić coraz bardziej widoczne zmiany wywołane: intensyfikacją rolnictwa, wzrostem dostępności komunikacyjnej, nasilającą się turystyką i rekreacją oraz inwestycjami związanymi z poszukiwaniem i pozyskaniem surowców skalnych i energetycznych, a także budową i eksploatacją dużej ilości ujęć wód podziemnych. Kwitnąca w olsie knieć błotna (fot. R. Siek) 4

5 Torfowisko Ciesacin (fot. R. Siek) Wysoka wartość przyrodnicza tego terenu i konieczność jego zachowania skutkowała utworzeniem na tym terenie wielu form ochrony przyrody, do których należą: specjalny obszar ochrony siedlisk Jeziora Uściwierskie PLH obszar został uznany za obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW) w 2007 r. specjalny obszar ochrony siedlisk Wrzosowisko w Orzechowie PLH uznany za obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW) w 2011 r. specjalny obszar ochrony siedlisk Ostoja Poleska PLH obszar został uznany za obszar mający znaczenie dla Wspólnoty (OZW) w 2007 r. Poleski Park Narodowy powołany Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 kwietnia 1990 r. w sprawie utworzenia Poleskiego Parku Narodowego Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie powołany Rozporządzeniem Nr 7 Wojewody Lubelskiego z dnia 23 marca 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Pojezierze Łęczyńskie Poleski Park Krajobrazowy Rozporządzenie Nr 11 Wojewody Lubelskiego z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie Poleskiego Parku Krajobrazowego Poleski Obszar Chronionego Krajobrazu Rozporządzenie Nr 52 Wojewody Lubelskiego z dnia 29 lutego 2006 r. w sprawie Poleskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Transgraniczny Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie Użytki ekologiczne Jezioro Bikcze, Uściwierz, Ciesacin 5

6 Gatunki ptaków będące przedmiotami ochrony w obszarze Polesie PLB Bąk Botaurus stellaris Gatunek zasiedla przede wszystkim rozległe szuwary, głównie trzcinowe, ale również pałkowe, kłociowe i turzycowe. Najważniejszymi siedliskami tego gatunku są eutroficzne jeziora, terasy zalewowe dolin rzecznych, a także stawy rybne i zbiorniki retencyjne. W obrębie całego obszaru stwierdzono około 35 terytorialnych samców bąka. Populacja, poza Poleskim Parkiem Narodowym, skupiona jest głównie w obrębie jezior Uściwierz, Bikcze, Wytyckie, Nadrybie oraz stawów w Starym Brusie, zapadliska w Nadrybiu-Wieś i torfianki k. Lejna i jeziora Sumin. Podgorzałka Aythya nyroca Biotop gatunku stanowią stojące, gęsto zarośnięte zbiorniki słodkiej wody. Pokarm zdobywa nurkując. Na terenie całego obszaru występuje ponad 35 par podgorzałki. W obrębie obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, stwierdzono występowanie gatunku na stawach w Starym Brusie, na jeziorach Wytyckie, Uściwierz i zapadlisku koło miejscowości Nadrybie-Wieś. Błotniak łąkowy Circus pygargus Błotniak łąkowy jest ptakiem terenów otwartych. Oprócz pól uprawnych zasiedla podmokłe torfowiska z płatami brzozy niskiej i wierzby rokity, a także rozległe obszary łąkowe i ugory w dolinach rzecznych. Od lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku obserwuje się częste gniazdowanie błotniaka łąkowego w krajobrazie rolniczym. Na obszarze Polesie, stwierdzono około 5 stanowisk lęgowych. Stwierdzona liczebność jest zdecydowanie mniejsza niż pojemność siedliskowa biotopów występujących w obszarze. W obrębie całego obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, stwierdzono występowanie gatunku na użytku ekologicznym Ciesacin, łąkach Stawiska i łąkach koło Lejna. Podgorzałka (fot. S. Aftyka) Błotniak łąkowy (fot. R. Siek) Cietrzew Tetrao tetrix Cietrzewie zasiedlają w naszym kraju najczęściej kompleksy leśne zlokalizowane na terenach podmokłych, sąsiadujące z powierzchniami otwartymi lub półotwartymi. Na terenie obszaru ptak występuje głównie na terenie Poleskiego Parku Narodowego. Jego liczebność szacuje się od 3 do 8 tokujących samców. 6

7 Żuraw Grus grus Obszar Polesie stanowi ważną ostoję żurawi, które na tym terenie wyprowadzają lęgi. Na terenie całego obszaru występuje ponad 45 par żurawi. W obrębie obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, stwierdzono występowanie gatunku w okolicach jezior Bikcze, Uściwierz, Uściwierzek, Rotcze, Sumin, Karaśne koło Urszulina, Gumienno oraz Bagnie Wąskie, torfianek koło Lejna, przy stawach w Starym Brusie i na użytku ekologicznym Ciesacin. Obszar stanowi również ważne miejsce w okresie migracji. Na terenie obszaru można obserwować liczne stada żurawi, których łączna liczebność dochodzi do 2000 ptaków. Zloty żurawi można obserwować na terenie Poleskiego Parku Narodowego oraz na południe od miejscowości Wielki Łan i Łąki Stawiska Cietrzew (fot. R. Siek) Żuraw (fot. R. Siek) Dubelt Gallinago media Dubelt występuje najliczniej w rozległych dolinach średnich i małych rzek o charakterze nizinnym oraz na rozległych torfowiskach niskich poza dolinami rzecznymi, np. na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 10 tokujących samców. Nieregularnie zajmowane tokowiska, poza Poleskim Parkiem Narodowym, znajdują się na torfowisku Ciesacin koło Garbatówki, oraz na tzw. łąkach Stawiska, położonych na zachód od miejscowości Stary Brus. Rybitwa białowąsa Chlidonias hybrida Rybitwa białowąsa gniazduje kolonijnie w szuwarach, najczęściej manny mielec. Zasiedla doliny rzeczne z rozlewiskami i starorzeczami z roślinnością pływającą, zbiorniki retencyjne, płytkie jeziora, zarastające stawy i mokradła. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 90 par rybitwy. W obrębie obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, stwierdzono występowanie gatunku na Jeziorze Nadrybie. W latach wcześniejszych obserwowana była również na jeziorach Uściwierz i Bikcze. Rybitwa czarna Chlidonias niger Zajmuje doliny rzeczne z rozlewiskami i starorzeczami, na stawach hodowlanych i na jeziorach w miejscach, gdzie pojawiają się pływające kożuchy roślinności wodnej. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 30 par rybitwy. W obrębie obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, stwierdzono występowanie gatunku w jeziorach Wytyckie, Nadrybie, Sumin. W latach wcześniejszych obserwowana była również na jeziorach Uściwierz i Bikcze. 7

8 Dubelt (fot. R. Siek) Rybitwa białowąsa (fot. R. Siek) Rybitwa białoskrzydła Chlidonias leucopterus Gniazduje na okresowo zalewanych terenach trawiastych w dolinach rzek, na bagnach i starorzeczach, ewentualnie na jeziorach, gdzie obszar otwartej wody graniczy z szuwarami i turzycowiskami. Może tworzyć wspólne kolonie z rybitwą czarną, rybitwą białowąsą i śmieszką. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 300 par rybitwy. W obrębie obszaru, poza Poleskim Parkiem Narodowym, występuje głównie na jeziorze Nadrybie. W latach wcześniejszych obserwowana była również na jeziorach Uściwierz i Bikcze. Puchacz Bubo bubo Na nizinach zasiedla stare, zwarte, rozległe lasy (częściej iglaste) w pobliżu bagien, torfowisk, rzek i jezior lub innych otwartych przestrzeni zapewniających pokarm przez cały rok. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 6 rewirów gatunku. Występuje głównie na terenie Poleskiego Parku Narodowego. Poza PPN, można go obserwować w podmokłych lasach w okolicach Starego Brusa i Woli Wytyckiej. Dzięcioł białogrzebiety Dendrocopos leucotos Gatunek występuje na terenach gdzie znajduje się dużo butwiejącego drewna, zwłaszcza miękkiego drewna drzew liściastych. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 8 par. Występuje głównie na terenie Poleskiego Parku Narodowego. W obrębie obszaru Polesie (poza Poleskim Parkiem Narodowym) stwierdzono gatunek na zachód od Lejna oraz w okolicach jeziora Uściwierzek. Rybitwa białoskrzydła (fot. R. Siek) Puchacz (fot. R. Siek) 8

9 Wodniczka Acrocephalus paludicola Wodniczka zamieszkuje podmokłe turzycowiska z roślinami o średniej wysokości cm, maksymalnie cm. Gniazduje głównie na rozległych, żyznych torfowiskach niskich, zarówno kępiastych jak i łanowych. Na terenie całego obszaru stwierdzono około 390 śpiewających samców. Występuje głównie na terenie Poleskiego Parku Narodowego. W obrębie obszaru Polesie (poza Poleskim Parkiem Narodowym) stwierdzono 3-8 śpiewających samców wodniczki na torfowiskach niskich na użytku ekologicznym Ciesacin. Wodniczka (fot. R. Siek) Zagrożenia dla Obszaru Natura 2000 Polesie Modyfikacja stosunków wodnych osuszanie. Brak użytkowania siedlisk otwartych. Efektem jest zarastanie siedlisk przez krzewy i drzewa, w wyniku sukcesji. Presja turystyczna, w tym płoszenie gatunków gniazdujących w obrębie zbiorników wodnych. Zalesienia w przypadku gatunków związanych z terenami otwartymi. Wycinka lasu i usuwanie martwych drzew w przypadku puchacza i dzięcioła białogrzbietego. Drapieżnictwo. Charakterystyczny krajobraz Polesia (fot. R. Siek) 9

10 Cele działań ochronnych przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 Polesie PLB Utrzymanie w granicach obszaru Natura 2000 powierzchni lęgowisk i żerowisk, na które będzie się składać mozaika podmokłych łąk, turzycowisk, kłociowisk, szuwarów trzciny, jezior i innych zbiorników wodnych. Poprawa stanu ochrony populacji wszystkich gatunków poprzez poprawę i utrzymanie stanu siedliska we właściwym stanie ochrony. Utrzymanie naturalnego reżimu wody w jeziorach oraz utrzymanie (niespuszczanie) wody na stawach hodowlanych w okresie lęgowym. Ograniczenie drapieżnictwa. Utrzymanie otwartego charakteru siedlisk w obszarze, poprzez powstrzymanie sukcesji wtórnej. Uzupełnienie wiedzy na temat gatunków, pozwalającej na skuteczniejszą ich ochronę. Działania ochronne Zachowanie dotychczasowego, otwartego charakteru siedliska. Ekstensywne użytkowanie kośne lub pastwiskowe, zgodnie z wymogami odpowiedniego pakietu rolnośrodowiskowego w ramach obowiązującego PROW rolnośrodowiskowymi. Niedopuszczalne jest zakładanie gruntów ornych, zalesianie, podsiewanie. Redukcja zagęszczenia drapieżników (m.in. lisa, jenota, bezpańskich psów). Wykonanie pływających platform lęgowych na zbiornikach wodnych. Uzupełnienie stanu wiedzy o siedliskach gatunków. Określenie wpływu mewy białogłowej na sukces lęgowy rybitw. Jezioro Wytyckie (fot. R. Siek) 10

11 Obszar Natura 2000 Polesie PLB Dębowa Kłoda Ostoja Parczewska Jezioro Obradowskie Królowa Droga Wyryki-Połód Mościska Kropiwki Ostoja Parczewska Ostoja Parczewska Olchówka Zamołodycze Bohutyn Turno Ostoja Parczewska Lasy Parczewskie Lasy Parczewskie Sosnowica Hola Marianka Kamień Skorodnica Ostrów Lubelski Ostoja Parczewska Torfowisko przy Jeziorze Czarnym Górki Poleski OChK Pieszowola Dębina Wołoskowola Laski Bruskie Stary Brus Nowy Brus Stary Uścimów Stary Orzechów Komarówka Zbójno Lipniak P o l e s k i P N Polesie Nowiny Kołacze Maśluchy Nowy Orzechów Wrzosowisko w Orzechowie Poleski PK Jamniki Dominiczyn Wólka Wytycka Lejno Łomnica Wola Wereszczyńska Wytyczno Lubowierz Krowie Bagno Jelino Ostoja Poleska Babsk Krowie Bagno Krowie Bagno Michałów Rozpłucie Drugie Jagodno Nowe Załucze Urszulin Wincencin Piaseczno Stare Załucze Andrzejów PK Pojezierze Łęczyńskie Rogóźno Brzeziczno Czarny Las Dębowiec Krzczeń Jezioro Kozubata Brzeziczno Jeziora Grabniak Zabrodzie Bagno Bubnów Zezulin Pierwszy Sumin Zastawie Zezulin Drugi Uściewierskie Kocia Góra Sęków Poleski PN Stary Radzic Kaniwola Wereszczyn Borysik Dąbrowa Uciekajka Garbatówka Grądy Wólka Nadrybska Ostrówek Podyski Zagórze Kalinówka Ludwin Kobyłki Ostoja Poleska Godziembów Wielkopole Świerszczów Dratów Nadrybie-Dwór Przymiarki Zezulin Niższy Nadrybie Ukazowe Zaróbka Kopina Jezioro Świerszczów Nadrybie-Wieś Małków Marynka Łęczna Puchaczów Turowola Stara Wieś Brzeziny Bogdanka Albertów Wólka Cycowska Cyców Chełmski OChK Bekiesza Wesołówka Głębokie Ciechanki Biesiadki Stawek Sewerynów Ludwinów Ostrówek Szpica Malinówka Barki Zawadów Adamów Stary Stręczyn Dobromyśl Legenda Granica powiatu Granica gminy Główne miejscowości Miejscowości Kościół, cerkiew Rezydencje magnackie, dwory Punkty widokowe Szlak rowerowy Km Milejów Szlak pieszy (czerwony) Szlak pieszy (zielony) Szlak pieszy (niebieski) Szlak pieszy (fioletowy) Szlak konny Drogi krajowe Drogi wojewódzkie Drogi powiatowe Drogi lokalne Linie kolejowe Rzeki Zbiorniki wodne Obszary leśne Łąki Tereny zabudowane Park Narodowy Rezerwat Przyrody Park Krajobrazowy Obszar Chronionego Krajobrazu Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Międzynarodowy Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie 11

12 Opracowanie: RDOŚ w Lublinie, G. Grzywaczewski Wydawnictwo Lipiec ul. Jasna 5/6, Zwierzyniec, tel/fax , lipiecphoto@pro.onet.pl Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Lublinie ul. Bazylianówka 46, Lublin tel ; sekretariat@rdos.lublin.pl Projekt Ochrona bioróżnorodności siedlisk trawiastych wschodniej Lubelszczyzny Nr 520/2014/Wn-03/OP-XN-02/D współfinansowany jest przez Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata Kwota dofinansowania ,60 zł Poprzez fundusze EOG i fundusze norweskie, Islandia, Liechtenstein i Norwegia przyczyniają się do zmniejszania nierówności społecznych i ekonomicznych oraz wzmacniania relacji dwustronnych z państwami beneficjentami w Europie. Trzy państwa ściśle współpracują z UE na podstawie Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym (Porozumienie EOG). W okresie wartość funduszy EOG i funduszy norweskich wynosi 1,79 miliarda euro. Norwegia zapewnia około 97% łącznego finansowania. Fundusze są dostępne dla organizacji pozarządowych, instytucji badawczych i szkół wyższych, sektora publicznego i sektora prywatnego w 12 nowoprzyjętych państwach członkowskich UE oraz Grecji, Portugalii i Hiszpanii. W ich ramach ma miejsce szeroka współpraca z podmiotami z państw darczyńców, a przedsięwzięcia mogą być wdrażane do 2016 r. Najważniejsze obszary wsparcia obejmują ochronę środowiska i zmiany klimatyczne, badania i stypendia, społeczeństwo obywatelskie, ochronę zdrowia i wsparcie dla dzieci, równość płci, sprawiedliwość i dziedzictwo kulturowe. ISBN