BONIFIKATA Z TYTUŁU PRZERWY W DOSTARCZANIU ENERGII ELEKTRYCZNEJ

Transkrypt

1 BONIFIKATA Z TYTUŁU PRZERWY W DOSTARCZANIU ENERGII ELEKTRYCZNEJ Autor: Maciej Madejski, radca prawny - Madejski i Sasiński spółka partnerska radców prawnych w Krakowie Występujące na przestrzeni ostatnich lat awarie w sieciach elektroenergetycznych, powodowane między innymi katastrofalnymi warunkami atmosferycznymi, nieustannie przywołują pytanie o zasady udzielania bonifikaty z tytułu przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej. Pozornie przejrzyste i jednoznaczne w tej mierze unormowania w istocie rodzą więcej wątpliwości niŝ odpowiedzi na pojawiające się w praktyce pytania. Niniejszy artykuł nie zawiera kompleksowej analizy związanych z tym problemów, lecz stanowi próbę odpowiedzi na zasadnicze dla odbiorców i przedsiębiorstw energetycznych pytanie, a mianowicie, czy przekroczenie dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej w kaŝdym przypadku rodzi po stronie przedsiębiorstwa energetycznego obowiązek udzielania bonifikaty. Unormowania odnoszące się wprost do bonifikaty zostały zawarte w 37a Rozporządzenia Taryfowego 1. Zgodnie z nim, za kaŝdą niedostarczoną jednostkę energii elektrycznej odbiorcy końcowemu przysługuje bonifikata w wysokości pięciokrotności ceny energii elektrycznej, o której mowa w art. 23 ust. 2 pkt 18 lit. b ustawy 2, za okres, w którym wystąpiła przerwa w dostarczaniu tej energii; ilość niedostarczonej energii elektrycznej w dniu, w którym miała miejsce przerwa w jej dostarczaniu, ustala się na podstawie poboru tej energii w odpowiednim dniu poprzedniego tygodnia, z uwzględnieniem czasu dopuszczalnych przerw określonych w umowie lub odrębnych przepisach. Ograniczając się wyłącznie do wykładni przytoczonego przepisu moŝna sformułować dwie przesłanki, których wystąpienie stanowi warunek konieczny powstania obowiązku udzielenia bonifikaty. Są nimi: wystąpienie przerw w dostarczaniu energii elektrycznej oraz przekroczenie dopuszczalnego czasu przerw w dostarczaniu tej energii określonych w umowie lub w odrębnych przepisach. Odbiorcy zainteresowani uzyskaniem bonifikaty najczęściej prezentują stanowisko, Ŝe brak wskazania okoliczności wyłączających obowiązek udzielenia bonifikaty przesądza o tym, Ŝe obowiązek ten ma charakter bezwzględny. W konsekwencji, odbiorcy oczekują przyznania bonifikaty takŝe w sytuacji, gdy przekroczenie dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jest następstwem okoliczności, za które przedsiębiorstwo energetyczne nie ponosi odpowiedzialności. Do powyŝszego wniosku moŝe dodatkowo prowadzić początkowy fragment 37a Rozporządzenia Taryfowego, w którym w sposób kategoryczny mowa jest o obowiązku wypłaty bonifikaty za kaŝdą niedostarczoną jednostkę energii elektrycznej. Abstrahując chwilowo od oceny przedstawionego wyŝej stanowiska naleŝy wskazać, Ŝe zasadniczym błędem byłoby jego sformułowanie wyłącznie w oparciu o przepisy Rozporządzenia Taryfowego. Zgodnie bowiem z delegacją udzieloną ministrowi właściwemu

2 do spraw gospodarki zawartą w art. 46 ust. 4 pkt. 8 ustawy Prawo energetyczne, celem wydania tego rozporządzenia jest określenie sposobu ustalania bonifikaty za niedotrzymanie parametrów jakościowych energii elektrycznej i standardów jakościowych obsługi odbiorców. Oznacza to, Ŝe w przepisie 37a Rozporządzenia Taryfowego prawodawca określił wyłącznie metodę, w oparciu o którą naleŝy wyliczyć kwotę naleŝnej odbiorcy bonifikaty, nie zaś zobowiązanie przedsiębiorstwa energetycznego, którego naruszenie skutkuje powstaniem prawa do tej bonifikaty. Dopiero ustalenie treści oraz charakteru prawnego nadmienionego zobowiązania pozwoli wskazać, jakiemu reŝimowi prawnemu zobowiązanie to podlega, z wszystkim konsekwencjami dla oceny skutków jego niewykonania lub nienaleŝytego wykonania. Odesłanie w 37a Rozporządzenia Taryfowego do dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej nawiązuje do standardu jakościowego obsługi odbiorców uregulowanego w 40 Rozporządzenia Systemowego 3. Stosownie do tego paragrafu, występują dwa rodzaje przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, tj. planowane, które wynikają z programu prac eksploatacyjnych sieci elektroenergetycznej oraz nieplanowane, które są spowodowane wystąpieniem awarii w sieci elektroenergetycznej. Dla podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych I-III i VI dopuszczalny czas trwania jednorazowej przerwy planowanej i nieplanowanej w dostarczaniu energii elektrycznej oraz dopuszczalny łączny czas trwania w ciągu roku kalendarzowego wyłączeń planowanych i nieplanowanych powinna określać umowa o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji albo umowa kompleksowa. Natomiast dla podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych IV i V dopuszczalny czas trwania przerw określono w Rozporządzeniu Systemowym, wskazując, Ŝe czas trwania jednorazowej przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej nie moŝe przekroczyć: w przypadku przerwy planowanej - 16 godzin, a w przypadku przerwy nieplanowanej - 24 godzin. Z kolei, czas trwania przerw w ciągu roku stanowiący sumę czasów trwania przerw jednorazowych długich i bardzo długich nie moŝe przekroczyć: w przypadku przerw planowanych - 35 godzin i przerw nieplanowanych - 48 godzin. Na uwagę zasługuje fakt, iŝ w przypadku przerw nieplanowanych, tj. wynikających z awarii w sieci elektroenergetycznej, prawodawca w całości pomija przyczyny powodujące wystąpienie tej awarii, w tym, czy była ona następstwem okoliczności, za które przedsiębiorstwo energetyczne ponosi odpowiedzialności, czy teŝ nie. W konsekwencji, za dopuszczalną przerwę w rozumieniu 40 Rozporządzenia Systemowego naleŝy uznać równieŝ i tą, która została wywołana z winy przedsiębiorstwa energetycznego. Z drugiej jednak strony, w przepisach Rozporządzenia Systemowego prawodawca w sposób sztywny określił czasy dopuszczalnych przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, zdając się w całości ignorować relacje, w jakich występują te czasy do technicznych moŝliwości usunięcia awarii powodujących przerwy. To z kolei moŝe potwierdzać bronione przez odbiorców stanowisko, Ŝe udzielenie bonifikaty staje się obowiązkowe takŝe w sytuacji, gdy przedsiębiorstwu energetycznemu pomimo nieusunięci awarii w dopuszczalnym czasie przerwy nie moŝna postawić zarzutu uchybienia jakiemukolwiek obowiązkowi na etapie budowy i konserwacji sieci oraz na etapie usuwania awarii po jej wystąpieniu. Tak więc,

3 w skrajnym przypadku, przedsiębiorstwo energetyczne stawałoby się zobowiązane do udzielenia bonifikaty takŝe w przypadku, gdy przekroczenie dopuszczalnego czasu przerwy byłoby spowodowane np. siłą wyŝszą lub celowym działaniem odbiorcy. PowyŜsze wnioski, w ocenie autora niniejszego artykułu błędne, wynikają z pominięcia przy wykładni przepisów Rozporządzenia Taryfowego i Rozporządzenia Systemowego podstawowych instytucji prawa cywilnego. OtóŜ naleŝy mieć na uwadze to, Ŝe uregulowania w przedmiocie dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej są wynikiem przeniesienia na płaszczyznę stosunków cywilnoprawnych, ciąŝącego na przedsiębiorstwach energetycznych publicznoprawnego obowiązku dostarczania energii elektrycznej w sposób ciągły i niezawodny. Obowiązek ten został wyraŝony wprost w art. 4 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z którym, przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją ( ) energii ( ) jest obowiązane utrzymywać zdolność urządzeń, instalacji i sieci do realizacji zaopatrzenia w energię w sposób ciągły i niezawodny, przy zachowaniu obowiązujących wymagań jakościowych. Wymaganiami jakościowymi, o których mowa w końcowym fragmencie przytoczonego przepisu, są obok parametrów jakościowych energii elektrycznej równieŝ czasy dopuszczalnych przerw w dostarczaniu energii elektrycznej. Tak wiec bonifikata za kaŝdą niedostarczoną jednostkę energii elektrycznej jest cywilnoprawnym następstwem niewywiązania się przez przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku dostarczania energii elektrycznej w sposób ciągły i niezawodny. Na uwagę zasługuje fakt, iŝ wprowadzenie czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, które uznawane są przez prawodawcę za dopuszczalne, w sposób istotny wpłynęło na treść cywilnoprawnego obowiązku przedsiębiorstwa energetycznego w zakresie dostarczania energii elektrycznej w sposób ciągły i niezawodny. Mianowicie, nie stanowi naruszenia powyŝszego obowiązku samo wystąpienie przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej, lecz przekroczenie określonego czasu jej trwania lub łącznego czas trwania wszystkich przerw w danym roku kalendarzowym. Tak więc, uściślając treść zobowiązania w zakresie dostarczania energii elektrycznej naleŝy wskazać, Ŝe istota tego zobowiązania na płaszczyźnie stosunków cywilnoprawnych nie polega na podejmowaniu wszelkich działań, które mają zapobiec wystąpieniu przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, lecz podejmowaniu działań, które mają na celu ograniczenie ich czasów do uznawanych za dopuszczalne. Zatem, z cywilnoprawnego punku widzenia, standard jakościowy obsługi odbiorców w zakresie dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jest w zaleŝności od przynaleŝności odbiorcy do określonej grupy przyłączeniowej określonym w umowie lub w przepisach Rozporządzenia Systemowego terminem wykonania zobowiązania. Zobowiązanie w treści wyŝej wskazanej jest następstwem nawiązania stosunku prawnego pomiędzy przedsiębiorstwem energetycznym a odbiorcą. W konsekwencji, do zobowiązania tego będą miały zastosowanie, co do zasady, przepisy prawa cywilnego dotyczące wykonania zobowiązań kontraktowych, w tym skutków niewykonania lub nienaleŝytego wykonania tych zobowiązań. Dotyczy to równieŝ przepisów regulujących następstwa niewykonania

4 zobowiązania w terminie, co w zaleŝności od okoliczności moŝe być kwalifikowane jako opóźnienie zwykłe bądź kwalifikowane (zwłoka). Odpowiedzialność kontraktowa, co do zasady, oparta jest na zasadzie winy (art. 471 kc). W konsekwencji, przedsiębiorstwo energetyczne nie będzie zobowiązane do udzielenia bonifikaty, jeŝeli niewykonanie powyŝszego zobowiązania w terminie będzie następstwem okoliczności, za które przedsiębiorstwo energetyczne nie ponosi odpowiedzialności. Potwierdza to art. 476 kc, w myśl którego, dłuŝnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeŝeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłuŝnik odpowiedzialności nie ponosi. Wina dłuŝnika ocenia jest przez pryzmat zachowania przez niego naleŝytej staranności. Wprost stanowi o tym art. 472 kc, stosownie do którego, jeŝeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłuŝnik odpowiedzialny jest za niezachowanie naleŝytej staranności. W kontekście powyŝszych uwag, za szczególnie ciekawy naleŝy uznać problem rozmiaru awarii jako przesłanki wyłączającej winę przedsiębiorstwa energetycznego za przekroczenie dopuszczalnego czasu przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej. Z uwagi na skalę zniszczeń, jakie najczęściej powodują katastrofalne warunki atmosferyczne, przedsiębiorstwo energetyczne zawierając umowę z odbiorcą ma świadomość tego, Ŝe nie będzie w stanie w kaŝdym przypadku usunąć awarię w czasie dopuszczalnych przerw. Okoliczność ta, oceniając ją w oparciu o ogólne zasady odpowiedzialności kontraktowej, powinna być wystarczająca do uznania, Ŝe nieusunięcie awarii w terminie jest następstwem okoliczności, za które przedsiębiorstwo energetyczne ponosi odpowiedzialność. W kwestii tej, warto przytoczyć wyrok Sądu NajwyŜszego z dnia 27 stycznia 1972 r. (I CR 458/71), w którym wyraŝono następujący pogląd: Nie moŝe stanowić okoliczności ekskulpującej dłuŝnika fakt, iŝ przyjął on w umowie zamówienie w rozmiarach lub w terminie nie odpowiadającym moŝliwościom jego osobistym czy jego przedsiębiorstwa. W stosunku do takiego dłuŝnika nie moŝna z reguły mówić o braku winy, który jest przesłanką ekskulpacji z art. 471 KC skoro juŝ w chwili zawarcia umowy wie on o tym, Ŝe nie będzie mógł wykonać w ogóle lub w sposób naleŝyty zobowiązania, które w umowie podejmuje. Z drugiej jednak strony, swoboda kontraktowania, w przypadku przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się świadczeniem usług przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej, podlega daleko idącym ograniczeniom. Po pierwsze, przedsiębiorstwa te nie mają moŝliwości decydowania o czasie dopuszczalnych przerw w dostarczaniu energii elektrycznej, względnie, uprawnienia do kształtowania tych czasów są ograniczone z uwagi na moŝliwość postawienia przedsiębiorstwom zarzutu naduŝywania pozycji monopolistycznej. Po drugie, finansowanie działalności przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej podlega ścisłej reglamentacji poprzez przepisy prawa energetycznego w zakresie kształtowania taryf. W konsekwencji, przedsiębiorstwo energetyczne ma tylko częściowy wpływ na to, jakimi środkami dysponuje w celu zorganizowania zaplecza technicznego, z pomocą którego będzie usuwało awarie. Środki te faktycznie pokrywane są przez odbiorców poprzez ceny i opłat za dostarczaną energię elektryczną. Tak więc w zakresie usuwania awarii, techniczne

5 oraz organizacyjne moŝliwości przedsiębiorstw energetycznych są najczęściej wynikiem kompromisu pomiędzy dąŝeniem do zapewnienia najwyŝszych standardów ciągłości i niezawodności dostaw energii elektrycznej, a koniecznością ochrony odbiorców przed nieuzasadnionym poziome cen (art. 45 ust. 1 pkt. 3) ustawy Prawo energetyczne). Okoliczności powyŝsze, zdaniem autora, przesądzają o tym, Ŝe pogląd wyraŝony w przytoczonym wyŝej orzeczeniu SN będzie miał ograniczone zastosowanie do przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłem lub dystrybucja energii elektrycznej. Z przedstawionymi dotychczas wnioskami koresponduje zastosowanie przez prawodawcę instytucji bonifikaty, jako finansowego następstwa nieterminowego wykonania zobowiązania w zakresie usuwania przerw w dostarczaniu energii elektrycznej. Mianowicie, bonifikata ta oparta jest na konstrukcji kary ustawowej, o której mowa w art. 485 kc. Zgodnie z nim, jeŝeli przepis szczególny stanowi, Ŝe w razie niewykonania lub nienaleŝytego wykonania zobowiązania niepienięŝnego dłuŝnik, nawet bez umownego zastrzeŝenia, obowiązany jest zapłacić wierzycielowi określoną sumę, stosuje się odpowiednio przepisy o karze umownej. Niewątpliwie obowiązek zapłaty bonifikaty wynika z przepisu szczególnego ( 37a Rozporządzenia Taryfowego) i jest następstwem nieterminowego wykonania przez przedsiębiorstwo energetycznego zobowiązania niepienięŝnego. Ponadto, prawo Ŝądania zapłaty bonifikaty przez odbiorcę jest niezaleŝne od tego, czy zostanie to przewidziane w umowie, na podstawi której następuje dostarczanie energii elektrycznej. Wobec powyŝszego, na uwagę zasługuje ten fragment art. 485 kc, który wskazuje, Ŝe kara ustawowa jest naleŝna w razie niewykonania lub nienaleŝytego wykonania zobowiązania. Na tle analogicznego sformułowania uŝytego w art. 483 kc odnośnie kary umownej Sąd NajwyŜszy wyraził pogląd, Ŝe roszczenie o zapłatę tej kary powstaje, o ile niewykonanie lub nienaleŝyte wykonanie zobowiązania niepienięŝnego jest następstwem okoliczności, z które dłuŝnik ponosi odpowiedzialność ( Niewykonanie lub nienaleŝyte wykonanie zobowiązania (określonego obowiązku kontraktowego) z przyczyn, za które odpowiada strona zobowiązana, stanowi podstawową przesłankę powstania roszczenia o zapłatę kary umownej (art. 483 KC w związku z art. 471 KC) - wyrok z dnia 11 marca 2004 r., V CK 369/03). Prowadzi to do wniosku, Ŝe bonifikata, będąc zryczałtowaną formą odszkodowania, nie naleŝy się w kaŝdym przypadku przekroczenia dopuszczalnego czasu przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej, a tylko w przypadku, gdy jest to następstwem okoliczności, za które przedsiębiorstwo energetyczne ponosi odpowiedzialność. Podsumowując przedstawione uwagi naleŝy wskazać, Ŝe: 1) Pod pojęciem standardów jakościowych obsługi odbiorców kryją się cywilnoprawne zobowiązania przedsiębiorstw energetycznych odnoszące się m.in. do zapewnienia ciągłości i niezawodności dostaw energii elektrycznej. Sprecyzowanie treści jednego z tych standardów poprzez wskazanie dopuszczalnych czasy przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jest niczym innym, jak określeniem terminów wykonania cywilnoprawnego zobowiązania w zakresie prowadzenia prac eksploatacyjnych w sieci (przerwy planowane) i usuwania awarii (przerwy nieplanowane).

6 2) Zobowiązanie powyŝsze, z racji jego ścisłego związku z umową łączącą przedsiębiorstwa energetyczne z odbiorcami, naleŝy oceniać przez pryzmat przepisów prawa cywilnego odnoszących się do wykonania zobowiązań kontraktowych, w tym skutków niewykonania lub nienaleŝytego wykonania tych zobowiązań. 3) Z uwagi na oparcie odpowiedzialności kontraktowej na zasadzie winy, przedsiębiorstwo energetyczne moŝe uwolnić się od obowiązku zapłaty bonifikaty w związku z przekroczeniem dopuszczalnych czasów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej jeŝeli wykaŝe, Ŝe przekroczenie to było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. 4) Przy ocenie winy przedsiębiorstwa energetycznego naleŝy mieć na uwadze dochowanie przez to przedsiębiorstwo naleŝytej staranności ocenianej z uwzględnieniem zawodowego charakteru prowadzonej działalności (art. 472 w zw. z art kc). W tej mierze, nie moŝna pominąć fakt, iŝ reglamentacja działalności przedsiębiorstw energetycznych m.in. w zakresie kształtowania taryf, w pewnym stopniu moŝe przesądzać o technicznych oraz organizacyjnych moŝliwościach wywiązania się przez przedsiębiorstwa energetyczne ze standardów jakościowych obsługi odbiorców. 1 Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 2 lipca 2007 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz.U. Nr 128, poz. 895 ze zm.); 2 Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.); 3 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 4 maja 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego (Dz.U. Nr 93, poz. 623 ze zm.).