Historia druku. Jolanta Kołodziej Joanna Kucera. kl. II e

Transkrypt

1 Historia druku Jolanta Kołodziej Joanna Kucera kl. II e

2 Historia druku jest dość krótka, gdyż zasadniczo odnosi się ona do sposobu nanoszenia obrazu metodą odbicia go z formy drukowej na podłoże drukowe za pomocą farby drukowej, a w historii rozwoju ludzkości długo nie było takiego tworzywa, które nadawałoby się do w miarę precyzyjnego przyjmowania szybkoschnącej farby. Pierwszym takim podłożem był dopiero papier wynaleziony w Chinach najpóźniej w roku 105. Dzięki niemu rozwinął się w estampaż, czyli technikę masowego wykonywania odbitek z napisów wyrytych w kamieniu. Pierwszym przedmiotem w pełni zasługującym na miano wyrobu poligraficznego, o którym dzisiaj wiemy, jest odbitka drzeworytnicza wyprodukowana w Chinach kilkaset lat później. Od tego czasu można mówić o poligrafii w pełnym tego słowa znaczeniu, czyli o wydajnym powielaniu treści zarówno graficznych, jak i tekstowych.

3

4 Johann Gutenberg (ok r.) Urodzony około 1398 r. w Moguncji (Niemcy). Wynalazca druku, mincerz (rzemieślnik zajmujący się biciem monet) moguncki. Zmarł około 1468 r., w wieku około 70 lat. Zanim Gutenberg wynalazł sposób drukowania książek, najczęściej przepisywano je ręcznie, a tylko nieliczne odbijano na zasadzie drzeworytów. Zarówno pierwszy, jak i drugi sposób były bardzo czasochłonne, dlatego powstawało niewiele książek, w dodatku bardzo kosztownych. Mogli je nabywać jedynie ludzie bogaci, klasztory i uniwersytety. Były one tak cenne, że często przymocowywano je do stołów czytelni łańcuchami, by zapobiec kradzieżom. Wynalazek Gutenberga przyczynił się do upowszechnienia książek. O dzieciństwie Gutenberga wiemy tylko tyle, że pochodził z dość zamożnej rodziny o nazwisku Gensfleisch. Johann przybrał jednak rodowe nazwisko matki. Znał się na metalach; skonstruował specjalny aparat, w którym odlewał pojedyncze czcionki i zestawiał je w kolumny. Dzięki sporządzeniu odpowiedniej prasy mógł odbijać dowolną liczbę kart z jednego składu. Gutenberg drukował nie tylko książki, ale także obrazki, kalendarze i inne. Po długoletnich przygotowaniach wydał po łacinie 42-wierszową Biblię zwaną też Biblią Gutenberga lub Maza-rina. Do jej druku przystąpił w 1452 r., a ukończył go w 1455 r. Sporządził tylko 300 kopii. Biblia miała 1200 stronic i kosztowała Gutenberga wiele pieniędzy i wysiłku. W 1460 r. wynalazca, zadłużony u lichwiarza Johanna Fusta, który wyrugował go z oficyny drukarskiej, zmuszony był porzucić drukarstwo. Zmarł w biedzie. Wynalazek Gutenberga okazał się bardzo praktyczny, toteż szybko zyskał szerokie zastosowanie. Pod koniec XV w. istniało już 250 drukarni w różnych krajach europejskich. Książki przestały być kosztownym unikatem.

5 Pierwotna prasa drukarska. Gutenberg udoskonalił druk, poczynając od ruchowej czcionki metalowej. W połowie XV wieku pewien niemiecki złotnik pożyczył pieniądze i rozpoczął druk książek. Jan Gutenberg w swej pracy drukarskiej połączył cztery wynalazki: ruchomą czcionkę, papier, farbę drukarską i prasę. Osobno żaden z nich nie był pomysłem nowym. Ruchoma czcionka przywędrowała z Chin, podobnie jak papier, który wypierał pergamin ze skóry zwierzęcej. Farba drukarska była farbą olejną, której artyści używali od 50 lat, a prasę do wytłaczania oliwy z oliwek rolnicy stosowali od stuleci. Kombinacja tych czterech technologii dała daleko idące skutki. Przed wynalezieniem druku książki przepisywano ręcznie w klasztorach. Były najczęściej pisane po łacinie i dlatego mogli je czytać jedynie ludzie wykształceni, i tak drogie, że niektóre biblioteki trzymały je przykute łańcuchami do pulpitów. Prasa drukarska wiele zmieniła: drukarz wykonywał więcej stron na godzinę niż mnich mógł przepisać w ciągu tygodnia.

6 Proces upowszechniania informacji przy użyciu ręcznego przepisywania tekstów był pracochłonny i kosztowny. Znaczącą zmianą była reprodukcja tekstów za pomocą metod mechanicznych. Drukowanie przy pomocy drewnianych klocków, na których techniką drzeworytu wycinano lustrzane odbicie tekstu, znane było już w Chinach w II w. Pierwsza drukowana książka pochodzi z Korei z roku 704. Dzieło wydrukowano przy pomocy klocków drukarskich. Proces udoskonalano. Pierwsza książka wydrukowana ruchomą czcionką powstała w Korei w 1234 roku. Liczyła 50 tomów, a ukazała się 28 kopiach. Rozwój technik druku w Azji zahamowała wielka komplikacja języków, liczących kilka tysięcy znaków. Wynalazek druku w Europie dokonał się niezależnie i poprzedzony był również stosowaniem drzeworytniczych technik. Najstarszym drukiem ruchomej czcionki w Europie jest jedyna zachowana kopia dziewięciu stron niemieckiego tekstu z kalendarzem, wydrukowanego przez Gutenberga w Moguncji prawdopodobnie w 1454 roku. Najbardziej znanym wydaniem jest jednak, uznawana za dzieło pionierskie, 42-wierszowa Biblia Gutenberga. Ma ona objętość 643 kartek, nakład wynosił prawdopodobnie około 165 egzemplarzy. Z zachowanych do dziś 48 sztuk, część mistrz wydrukował na papierze, a część na pergaminie.

7 Tworzenie składu trwało nawet kilka miesięcy, ale i tak proces trwał krócej i był tańszy od przepisywania ręcznego lub druku blokowego. Przy prasie pracowano w duecie: jedna osoba obsługiwała prasę i rozprowadzała farbę, druga nakładała i zdejmowała papier. Najstarsze druki, zwane inkunabułami, miały wygląd pisma ręcznego, a wszelkie ozdoby takie jak ilustracje, nagłówki i inicjały domalowywano ręcznie. W czasach renesansu książki opuszczały drukarnie w postaci broszur - pozszywane i bez oprawy. Zdobienie i oprawę pozostawiano nabywcy. Pod koniec XV wieku istniało w Europie kilkaset drukarni, a na rynek trafiło kilkanaście milionów książek. Z czasem zaczęto stosować technikę druku wielobarwnego. Wynalazek Gutenberga był jedną z kluczowych innowacji renesansu. Wielokrotnie ulepszany, ręczny dobór poszczególnych liter przetrwał aż do wynalezienia linotypu u schyłku XIX wieku. Na przełomie XVIII i XIX w. rękodzielnicza dotąd produkcja książek zaczęła się zmieniać w mechaniczną i przemysłową. W 1814 r. zastosowano szybkobieżną maszynę drukarską napędzaną maszyną parową. Upowszechniła się litografia. W 1847 opatentowano rotacyjną maszynę drukarską. W drugiej połowie XIX wieku nastąpił przełom w technice składu. W 1884 wynaleziono linotyp - mechaniczne urządzenie do składania czcionek, trzy lata później wprowadzono monotyp. Wprowadzono nowoczesne sposoby przygotowania klisz drukarskich. W 1904 powstała pierwsza maszyna offsetowa. Obecne drukarstwo zrewolucjonizowały komputery. Teksty montowane są na ekranach i przenoszone na płyty (coraz rzadziej klisze), które wykorzystuje się do produkcji form drukowych.

8 Biblia Gutenberga, Biblia Czterdziestodwuwierszowa, Biblia Mazarina pierwsze wydawnictwo dziełowe w Europie wykonane za pomocą druku (przy użyciu czcionki ruchomej). Jest kompletnym wydaniem Pisma Świętego. Została przygotowana do druku i wydrukowana w latach w Moguncji przez Johannesa Gutenberga, który był również jej wydawcą. Łaciński tekst (tłumaczenie świętego Hieronima) wydrukowany jest w wąskim układzie dwułamowym, 42- wierszowym, stąd druga nazwa. Trzecia popularna nazwa Biblii związana jest z nazwiskiem kardynała Mazarina, z którego biblioteki pochodzi pierwszy opisany przez bibliografów egzemplarz. Księgi starano się upodobnić do wychodzących spod ręki kopistów. Nie ma strony tytułowej ani też numeracji stron. Zastosowano gotycką czcionkę projektu Gutenberga, o majestatycznym wyglądzie, ale nowoczesnym kroju. Skład tekstu jest najwyższej próby i do dziś uważany za mistrzostwo typografii. Pomimo dość ciasno zestawionych znaków charakteryzuje się najwyższą czytelnością. Posiada doskonale rozplanowane światła zarówno odstępy międzywyrazowe (które są wyjątkowo zrównoważone), jak i prawidłowo dobraną interlinię czy układ tekstu na stronach (layout).. Łamy wypełnione są tekstem wyjustowanym, w którym na szczególną uwagę zasługuje wyrównanie optyczne prawej krawędzi. Po wydrukowaniu dodawano ręczne zdobienia. Potem trzylub nieraz dwutomowa księga oprawiana była przez introligatorów, m.in. przez słynnego Henryka Costera z Lubeki. Biblia wydrukowana została prawdopodobnie w ok. 200 egzemplarzach 165 na papierze i 35 na pergaminie (liczby te kwestionowane są przez niektórych badaczy). Znaki wodne świadczą, że papier grubości od 0,21 do 0,29 mm pochodził z piemonckich papierni. Druk przygotowywał Gutenberg, mający spółkę z finansującym go bankierem Johannem Fustem. Przy składzie pracowało siedmiu zecerów. Pomiędzy wspólnikami dochodziło do sporów. W 1455 r. sąd przyznał własność drukarni Fustowi, nie wiadomo więc czy druk wszystkich egzemplarzy nadzorował Gutenberg.

9 Biblia wydrukowana została prawdopodobnie w ok. 200 egzemplarzach 165 na papierze i 35 na pergaminie (liczby te kwestionowane są przez niektórych badaczy). Znaki wodne świadczą, że papier grubości od 0,21 do 0,29 mm pochodził z piemonckich papierni. Druk przygotowywał Gutenberg, mający spółkę z finansującym go bankierem Johannem Fustem. Przy składzie pracowało siedmiu zecerów. Pomiędzy wspólnikami dochodziło do sporów. W 1455 r. sąd przyznał własność drukarni Fustowi, nie wiadomo więc czy druk wszystkich egzemplarzy nadzorował Gutenberg. Trzecia popularna nazwa biblii związana jest z nazwiskiem kardynała Mazarina, z którego biblioteki pochodzi pierwszy opisany przez bibliografów egzemplarz. Do naszych czasów przetrwało 48 egzemplarzy tej najcenniejszej książki świata, z czego tylko 20 kompletnych (36 na papierze, 12 na pergaminie). Najwięcej w USA 14, w Niemczech 11, w Wielkiej Brytanii 8, we Francji 4, po 2 w Watykanie i Hiszpanii, po jednym w Austrii, Danii, Portugalii, Belgii, Szwajcarii i Japonii.

10 Czy zastanawiałeś się, który z wynalazków ostatniego tysiąclecia wywiera największy wpływ na twoje życie? Może telefon, telewizor lub samochód? Prawdopodobnie żaden z nich, lecz jak twierdzi wielu znawców mechanizacja druku. Człowiekiem, któremu przypisuje się obmyślenie pierwszej praktycznej metody drukowania, był Johannes Gensfleisch zur Laden, lepiej znany jako Jan Gutenberg. Owoc umysłu Gutenberga uznano za największy wkład Niemców w rozwój cywilizacji. A każdy ocalały egzemplarz jego arcydzieła sztuki typograficznej tak zwanej Biblii 42-wierszowej Gutenberga wart jest majątek. Gutenberg urodził się w Moguncji około roku Jako młody człowiek uczył się wykonywania przedmiotów z metalu, między innymi grawerowania w nim liter. Potem w Strasburgu trudnił się szlifowaniem drogich kamieni i przyuczaniem drugich do tego rzemiosła. Ale najbardziej pochłaniała go potajemna praca nad nowym wynalazkiem. Gutenberg starał się udoskonalić sztukę druku. Gutenberg urodził się w Moguncji około roku Jako młody człowiek uczył się wykonywania przedmiotów z metalu, między innymi grawerowania w nim liter. Potem w Strasburgu trudnił się szlifowaniem drogich kamieni i przyuczaniem drugich do tego rzemiosła. Ale najbardziej pochłaniała go potajemna praca nad nowym wynalazkiem. Gutenberg starał się udoskonalić sztukę druku. Na czym polegało przedsięwzięcie, które obmyślił Gutenberg? Jako spostrzegawczy człowiek zauważył, że nieraz produkuje się duże ilości identycznych przedmiotów. Na przykład bije się monety, odlewa pociski. Czemuż więc nie drukować setek identycznych stron, które można by potem odpowiednio połączyć w identyczne książki?

11 Jakie książki? Na myśl przyszła mu Biblia w owym czasie tak droga, że tylko nieliczni mogli ją mieć na własność. Gutenberg pragnął wydrukować sporą liczbę jednakowych Biblii, które byłyby znacznie tańsze od ręcznych kopii i co najmniej równie piękne. Jak tego dokonać? Mając doświadczenie w wykonywaniu przedmiotów z metalu, uświadomił sobie, że najlepszą jakość druku uzyska się nie za pomocą czcionek drewnianych ani glinianych (wykonywanych wcześniej m.in. w Chinach), lecz metalowych. Nie trzeba ich rzeźbić ani wypalać w piecu, gdyż można je odlewać. Gutenbergowi potrzebne były formy odlewnicze dla każdej z 26 liter alfabetu, małych i dużych, a także pisanych łącznie (ligatur), znaków przestankowych, innych znaków oraz cyfr. Jak policzył, potrzebował w sumie 290 różnych czcionek, każdą w dziesiątkach egzemplarzy. Wynalezione w ten sposób odlewy, zawierające z jednej strony wypukłe, lustrzane odbicie litery, noszą nazwę czcionki. Wyjmowano ją z aparatu odlewniczego, po czym powtarzano czynności odlewnicze, aż uzyskano odpowiednią liczbę czcionek z daną literą. Później ową matrycę zastępowano inną dla kolejnej litery. W ten spasób w krótkim czasie można było otrzymać dowolną liczbę identycznych czcionek z każdą literą i z pozostałymi znakami graficznymi. Wszystkie miały jednakową wysokość, tak jak życzył sobie tego Gutenberg. Teraz mógł już przystąpić do drukowania. Wybierał urywek z Biblii, który chciał wydrukować. W trzymanym w ręku wierszowniku zestawiał z czcionek kolejne wyrazy, aż ułożył cały wiersz, czyli linijkę tekstu. Każdy wiersz justował, to znaczy nadawał mu ustaloną długość. W szufli zecerskiej z wierszy formował szpalty, po dwie na stronę. Stronę taką umocowywał na podstawie w prasie drukarskiej i pokrywał czarną farbą. Po odbiciu w prasie otrzymywał zadrukowane stronice. Ponieważ czcionki były ruchome, można je było znowu wykorzystać do składania innej strony...

12 Czy potrafisz sobie wyobrazić, ile czcionek trzeba było użyć do wydrukowania Biblii? Na jednej stronie znajduje się około 2600 liter. Ponieważ Gutenberg miał ok. sześciu zecerów, z których każdy składał jednocześnie trzy strony, więc potrzebowali oni w sumie około czcionek. Pokazuje to, jak istotną rolę przy drukowaniu z użyciem ruchomych czcionek odgrywał aparat odlewniczy obmyślony przez Gutenberg. Osoby, które porównały egzemplarze Biblii, nie mogły wyjść z podziwu: każdy wyraz znajdował się w nich w tym samym miejscu. Przy ręcznym przepisywaniu coś takiego było niemożliwe. G. S. Wegener napisał, iż Biblia 42-wierszowa odznacza się taką jednolitością, symetrią, harmonią i pięknem, że przez całe wieki drukarze odnosili się do tego arcydzieła z nabożną czcią. Na stronach The British Library, możesz na własne oczy zobaczyćświetnie zdygitalizowane kopie Biblii wydanych przez Gutenberga. Wybierz wersję Biblii, odpowiednią księgę do przeglądania i kliknij Go. Potem kolejne strony możesz powiększyć klikając w ich miniaturkę.

13 Już w zamierzchłej przeszłości ludzie próbowali wykonywać powtarzalne odbitki przedmiotów czy też części ciała. Za najstarszy przejaw takich działań uchodzą datowane na ok. 15 tys. lat p.n.e. odbitki dłoni ludzkich w jaskiniach na terenie Francji (Pech-Merle, Castillo, Gargas). Technika wykonania tych stempli była bardzo prosta przyłożona do skały dłoń służyła jako szablon, na którym umieszczano sproszkowaną farbę. Płaskorzeźby umieszczane na wypalanej glinie były wykorzystywane do druku wzorów na tkaninach lub ludzkiej skórze już 6,5 6 tys. lat p.n.e. na terenie dzisiejszej Turcji. Wynalazek ten udoskonalono następnie w starożytnej Mezopotamii, gdzie w trzecim tysiącleciu p.n.e. wytwarzano cylindryczne pieczęcie z gliny, marmuru, agatu i porfiru. Jeszcze później używano stempli wykonanych z metalu i drewna, które odciskano na cegłach. Za pomocą drewnianych stempli odciśnięto też 45 różnych symboli na tzw. dysku z Faistos na Krecie (ok p.n.e.). Bardziej zbliżonym do druku wynalazkiem było wybicie pierwszych monet. Dokonano tego ok. 650 roku p.n.e. w królestwie Lidii (obszar dzisiejszej Turcji). Na sztabkach stopu złota i srebra odciskano tam pieczęć miejscowego władcy. Wyrób monet szybko rozprzestrzenił się w całym kręgu kultury śródziemnomorskiej. Jednakże o prawo pierwszeństwa w wynalazku druku konkuruje z kręgiem kultur śródziemnomorskich przede wszystkim cywilizacja chińska. Trzeba powiedzieć wyraźnie, że również pod tym względem (podobnie jak w przypadku papieru, prochu, jedwabiu, porcelany, igły magnetycznej itd.) Chińczycy wyprzedzili Europejczyków o kilka stuleci. Ale nie do końca. Oba wynalazki różnią bowiem ich społeczne konsekwencje dla dalszego rozwoju obu cywilizacji.