ZARZĄD WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

Transkrypt

1 ZARZĄD WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO MONITORING I OCENA EFEKTYWNOŚCI DZIAŁAŃ PROWADZONYCH W REGIONIE W ZAKRESIE AKTYWNIEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ POWSTANIE I DZIAŁANOŚĆ OBSERWATORIUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ REGIONALNEGO OŚRODKA POLITYKI SPOŁECZNEJ W OPOLU INFORMACJA SEJMIK WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO OPOLE, WRZESIEŃ 2010 ROK

2 Samorząd Województwa Opolskiego REGIONALNY OŚRODEK POLITYKI SPOŁECZNEJ W OPOLU Obserwatorium Integracji Społecznej O P O L E ul. Głogowska 25C TEL. (77) ; FAX (77) ROPS w Opolu OIS /10 Monitoring i ocena efektywności działań prowadzonych w regionie w zakresie aktywnej polityki społecznej powstanie i działalność Obserwatorium Integracji Społecznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Opolu Wrzesień 2010

3 Spis treści 1. Utworzenie i cel działania Obserwatorium Integracji Społecznej w Opolu 3 2. Zadania i funkcje OIS Funkcja badawcza Funkcja doradcza Funkcja infomacyjna Działalność OIS w okresie od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2010 r Przeprowadzone badania i analizy wraz z rekomendacjami Diagnoza stanu zastanego bilans otwarcia Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w opnii pracowników socjalnych woj. opolskiego Stopień zagrożenia ubóstwem w woj. opolskiem w 2008 r. Wielowymiarowa analiza porównawcza Ekspertyza Grupy szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym. Aspekt demograficzny. Woj. opolskie w latach Bilans potrzeb gmin w zakresie pomocy społeczej na 2010 r. oraz Bilans potrzeb powiatów w zakresie pomocy społecznej na 2010 r Stopień zagrożenia ubóstwem w woj. opolskim w 2009 r. Wielowymiarowa analiza porównawcza Potrzeby informacyjne instytucji pomocy i integracji społecznej woj. opolskiego Przemoc wobec osób starszych na podstawie informacji ośrodków pomocy społecznej województwa opolskiego Instytucje wobec potrzeb osób starszych badanie regionalne przeprowadzone w ramach badania ogólnopolskiego Województwo opolskie w świetle Diagnozy społecznej Pozostałe działania w ramach funkcji doradczej Działania w ramachj funkcji informacyjnej Informator o instytucjach pomocy i integracji społecznej Pozostałe działania informacyjne Udział w konferencjach, szkoleniachi seminariach Podsumowanie... 51

4 1. Utworzenie i cel działania Obserwatorium Integracji Społecznej w Opolu Obserwatorium Integracji Społecznej w Opolu powstało na podstawie umowy zawartej 9 czerwca 2009 r. między Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie (jednostką Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej) a Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Opolu, w zakresie realizacji zadania Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej w ramach Priorytetu I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Utworzenie Obserwatorium wynikało z potrzeby identyfikacji regionalnych problemów społecznych oraz informacji o instytucjach zajmujących się ich rozwiązywaniem. Działania Obserwatorium mają służyć wszystkich podmiotom i instytucjom działających w obszarze aktywnej polityki społecznej, a zwłaszcza instytucjom gminnym i powiatowym, tj. ośrodkom pomocy społecznej i powiatowym centrom pomocy rodzinie. Obserwatorium prowadzi monitoring i ocenę efektywności działań prowadzonych w regionie w zakresie aktywnej polityki społecznej, której celem jest reintegracja i zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Obserwatorium stanowi integralną część struktury organizacyjnej ROPS w Opolu, co oznacza, że OIS realizuje zadania zapisane w umowie z CRZL oraz wynikające z funkcjonowania w ramach ROPS-u. W szczególności działania OIS obejmują: gromadzenie danych nt. problemów społecznych występujących w środowiskach lokalnych, które będą mogły być wykorzystywane w opracowywaniu lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych (gminnych, powiatowych); monitorowanie działalności instytucji sprzyjających aktywnej integracji; analizowanie skuteczności realizowanych projektów i stosowanych form pomocy przez instytucje aktywnej integracji; zbieranie i udostępnianie istniejących opracowań, raportów, danych dotyczących aktywnej integracji; upowszechnianie innowacyjnych i skutecznych rozwiązań z zakresu pomocy społecznej; upowszechnianie informacji o projektach realizowanych w regionie.

5 2. Zadania i funkcje OIS Zadania realizowane w OIS winny łączyć 3 podstawowe funkcje, tj.: funkcję badawczą - badanie, monitorowanie i analizowanie zjawisk i problemów społecznych w regionie, monitorowanie instytucji i podmiotów działających w sferze pomocy i integracji społecznej, funkcję doradczą - formułowanie rekomendacji i zmian w prowadzonych działaniach lub proponowanie nowych działań i rozwiązań, funkcję informacyjną - upowszechnianie wyników swojej działalności. Obserwatorium Integracji Społeczne w Opolu formalnie rozpoczęło działalność w sierpniu 2009 r. tj. po zatrudnieniu wszystkich pracowników. Jest pierwszą placówką, która powstała w kraju. Monitoring realizacji zadań merytorycznych OIS prowadzi Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Warszawie, a nadzorem organizacyjnym zajmuje się Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich w Warszawie Funkcja badawcza Prace badawcze prowadzone w OIS dotyczą: zjawisk i problemów społecznych w obszarze pomocy społecznej, które w największy stopniu wpływają na poziom zagrożenia wykluczeniem społecznym w regionie, tj.: ubóstwa; bezrobocia; wielodzietności; problemów osób niepełnosprawnych; osób w podeszłym wieku; rodzin wielodzietnych i niepełnych; problemów związanych z rodzinną opieką zastępczą (funkcjonowanie placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzin zastępczych, usamodzielnienie wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzin zastępczych, promocja opieki zastępczej i tworzenie zawodowych rodzin zastępczych,

6 monitorowaniu zagranicznych migracji zarobkowych - zjawisko eurosieroctwa); podmiotów i kadry składających się na regionalną infrastrukturę pomocy i integracji społecznej, w tym w szczególności: działalności ośrodków pomocy społecznej w zakresie aktywnej integracji, w tym tworzenia klubów integracji społecznej (KIS), centrów integracji społecznej (CIS), centrów aktywności lokalnej (CAL); strukturze wykształcenia i przygotowania zawodowego kadry pomocy społecznej; partnerstwa publiczno-społecznego oraz międzyresortowego w zakresie rozwiązywania najpoważniejszych problemów społecznych regionu; efektywności systemu pomocy i integracji społecznej, szczególnie w zakresie poziomu wydatkowanych środków finansowych; realizacji projektów systemowych w ramach PO KL oraz ich efektywności; współdziałaniu powiatowych centrów pomocy rodzinie z ośrodkami pomocy społecznej w zakresie realizacji zadań pomocy społecznej, w tym aktywnej integracji; realizowanych w regionie projektów, programów i inicjatyw poświeconych rozwiązywaniu problemów społecznych i aktywnej integracji Funkcja doradcza Podstawą funkcji doradczej są wnioski i rekomendacje opracowywane na podstawie wszystkich przeprowadzonych badań i analiz, zwłaszcza w zakresie potrzeb szkoleniowych pracowników instytucji pomocy i integracji społecznej. Wnioski i rekomendacje mogą być kierowane do pracowników ROPS (w tym doradców zawodowych) oraz do wszystkich odbiorców i instytucji zewnętrznych współpracujących z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej. Formułowane rekomendacje mogą być wykorzystane do: 1 Załącznik 2 do Umowy nr CRZL/WPS/1.16/1/09 z dnia 9 czerwca 2009 r. zawartej pomiędzy CRZL a ROPS w Opolu w zakresie utworzenia Obserwatorium Integracji Społecznej w Opolu, s. 9

7 tworzenia założeń programowych finansowanych ze środków własnych ROPS lub założeń projektów systemowych finansowanych z funduszy Unii Europejskiej; współtworzenia i aktualizowania wojewódzkiej strategii polityki społecznej; wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych; opracowania programów szkoleń organizowanych przesz ROPS Funkcja informacyjna W ramach tej funkcji do zadań OIS należy: popularyzacja wyników prowadzonych badań; stworzenie i aktualizowanie bazy danych o instytucjach pomocy i integracji społecznej w regionie; upowszechnianie dobrych praktyk; utworzenie i prowadzenie strony internetowej; wysyłanie bezpłatnego newslettera w wersji elektronicznej; informowanie o aktualnie realizowanych projektach unijnych; promocja działań OIS. 3. Działalność OIS w okresie od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2010 r. Funkcja badawcza W pierwszym roku działalności (od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2010 r.) zespół OIS przeprowadził 5 badań regionalnych, w tym jedno badanie stanowiące część badania ogólnopolskiego oraz 6 analiz. Ponadto na zlecenie ROPS w Opolu opracowana została Ekspertyza demograficzna Grupy szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym aspekt demograficzny. Woj. opolskie w latach

8 Tabela 1. Badania i analizy opracowane w OIS w okresie od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2010 r. Lp. Tytuł analizy / badania Rodzaj opracowania Termin opracowania 1 Diagnoza stanu zastanego bilans otwarcia analiza wrzesień Potrzeby szkoleniowe pracowników i wolontariuszy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie w woj. opolskim w 2009 r. Pracownicy socjalni i doradcy ds. osób niepełnosprawnych w ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie w woj. opolskim struktura i potrzeby w zakresie wykształcenia wg stanu na r. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w ocenie pracowników socjalnych woj. opolskiego wybrane zagadnienia. 5 Stopień zagrożenia ubóstwem w woj. opolskim w 2008 r. - wielowymiarowa analiza porównawcza 6 Grupy szczególnie zagrożone wykluczeniem społecznym aspekt demograficzny. Woj. opolskie w latach analiza wrzesień 2009 analiza wrzesień 2009 badanie regionalne analiza Ekspertyza demograficzna październik 2009 październik 2009 listopad Bilans potrzeb gmin i powiatów woj. opolskiego w zakresie pomocy społecznej na 2010 r. badanie regionalne styczeń-luty Potrzeby informacyjne instytucji pomocy i integracji społecznej 9 Stopień zagrożenia ubóstwem w woj. opolskim w 2009 r. wielowymiarowa analiza porównawcza (monitoring zjawiska) 10 Przemoc wobec osób starszych 11 Instytucje wobec potrzeb osób starszych 12 Województwo opolskie w świetle Diagnozy społecznej 2010 badanie regionalne luty 2010 analiza marzec 2010 badanie regionalne badanie regionalne w ramach badania ogólnopolskiego maj 2010 czerwiec-lipiec 2010 analiza sierpień 2010 Funkcja doradcza Wyniki przeprowadzonych badań i analiz zostały opracowane w formie raportów zawierających rekomendacje. Wszystkie wnioski i rekomendacje przekazano władzom wojewódzkim, jednostkom organizacyjnym pomocy i integracji społecznej regionu, a także instytucjom nadzorującym (Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich i Instytutowi Rozwoju Służb Społecznych).

9 Tabela 2. Najważniejsze działania OIS w ramach funkcji doradczej Lp. Działania w zakresie funkcji doradczej Termin opracowania 1 Rekomendacje dotyczące wszystkich przeprowadzony badań i analiz 2 Potrzeby szkoleniowe pracowników i wolontariuszy ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie w woj. opolskim w 2009 r. przekazywane po zakończeniu badań i sporządzeniu analiz wrzesień Pracownicy socjalni i doradcy ds. osób niepełnosprawnych w ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie w woj. opolskim struktura i potrzeby w zakresie wykształcenia wg stanu na r. wrzesień Alokacja środków finansowych przeznaczonych na realizację projektów systemowych w ramach PO KL 5 Udział w aktualizacji Wojewódzkiej strategii w zakresie polityki społecznej na lata Prezentacja w marcu 2010 r. na Sesji Sejmiku Województwa Opolskiego wielowymiarowej analizy porównawczej Stopień zagrożenia ubóstwem w woj. opolskim w 2009 r. wrzesień 2009 wrzesień 2009 marzec 2010 Funkcja informacyjna Wszystkie badania i analizy wraz z rekomendacjami zostały zamieszczone na stronie internetowej OIS, a także wraz z innymi informacjami przekazywane są w wersji elektronicznej na adresy mailowe osób zapisanych do bezpłatnego newslettera. Ponadto: w listopadzie 2009 r. na antenie Radia Opole odbyła się audycja, w której zaprezentowano wyniki badań przeprowadzonych w drugim półroczu 2009 r. oraz przekazano informacje dotyczące utworzenia Obserwatorium; w kwietniu 2010 r. w ramach cyklu spotkań Metodologia badań społecznych od kuchni, organizowanych przez Polskie Towarzystwo Socjologiczne Odział Opolski, odbyła się prezentacja wyników badania Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w ocenie pracowników socjalnych woj. opolskiego wybrane zagadnienia.

10 W IV kw.2009 r. opracowano w wersji elektronicznej, a w 2010 r. dodatkowo wydano w formie publikacji książkowej Informator o instytucjach pomocy i integracji społecznej woj. opolskiego. Oprócz wymienionych działań pracownicy OIS uczestniczyli w wielu szkoleniach, seminariach i spotkaniach poświeconych najważniejszym problemom społecznym regionu i kraju. Tabela 3. Najważniejsze działania OIS w ramach funkcji informacyjnej Lp. Działanie w ramach funkcji informacyjnej Termin 1 Utworzenie i aktualizacja strony internetowe OIS (wszystkie badania i analizy są systematycznie zamieszczane na stronie WWW) wrzesień 2009 oraz na bieżąco 2 Wysyłanie bezpłatnego newslettera w listopadzie 2009 i czerwcu Audycja na antenie Radia Opole listopad Informator o instytucjach pomocy i integracji społecznej woj. opolskiego publikacja książkowa grudzień lipiec Prezentacja w ramach cyklu spotkań Oddziału Opolskiego PTS wyników badania Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu w ocenie pracowników socjalnych woj. opolskiego wybrane zagadnienia kwiecień 2010 Aktywna polityka społeczna to zespół działań instytucji rządowych i samorządu terytorialnego obejmujący dwa główne obszary: 1) przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja zawodowa, skierowana zwłaszcza do osób długotrwale bezrobotnych i korzystających z pomocy społecznej; 2) ograniczanie i łagodzenie skutków wykluczenia społecznego oraz prowadzenie aktywnych metod pracy socjalnej (prac społecznie-użytecznych, robót publicznych, zatrudnienia socjalnego, kontraktu socjalnego, realizacja projektów systemowych w ramach PO KL oraz innych programów lokalnych przeciwdziałających wykluczeniu, skierowanych do różnych grup beneficjentów). Dotychczas prowadzone analizy i badania wykazują, że stosowane instrumenty aktywnej polityki społecznej często nie przynoszą oczekiwanych

11 efektów. Nadto brakuje koordynacji prowadzonych działań oraz odpowiedniego poziomu opracowanych projektów i strategii. 2 Istotnym jest zatem badanie i monitorowane zjawisk społecznych, niekorzystnie wpływających za poziom integracji społecznej, a także monitorowanie działań instytucji i podmiotów stosujących instrumenty aktywnej polityki społecznej. Ważną rolę w doskonaleniu aktywnych form wsparcia stanowić winny także: promocja najlepszych praktyk, upowszechnianie najbardziej skutecznych metod pracy socjalnej, efektywnych projektów systemowych lub lokalnych programów; działania wspierające edukację zawodowych służb społecznych oraz służb zatrudnienia, a także przedstawicieli organizacji pozarządowych i innych podmiotów realizujących zadania pomocy i integracji społecznej Przeprowadzone badania i analizy wraz z rekomendacjami We wrześniu 2009 r. przygotowano DIAGNOZĘ STANU ZASTANEGO BILANS OTWARCIA W związku z powstaniem Obserwatorium Integracji Społecznej w ROPS w Opolu, przygotowano Bilans otwarcia OIS obejmujący następujące zagadnienia: Województwo opolskie w 2008 r. (charakterystyka ogólna, zjawiska demograficzne, czynniki ekonomiczne), Pomoc społeczna w woj. opolskim w latach (klienci, powody przyznania pomocy, kadra pomocy społecznej, struktura organizacyjna pomocy społecznej, koszt świadczeń pomocy społecznej), Obserwatorium Integracji Społecznej (utworzenie i lokalizacja OIS, struktura organizacyjna, analiza SWOT), Dotychczasowe prace badawcze i analityczne prowadzone w ROPS w Opolu, Plan działania OIS na 2009 r. oraz na lata , 2 J. Przywojska, Planistyczne i programowe funkcje samorządu wojewódzkiego fasada czy realne oddziaływanie? [w:] Polityka społeczna, nr 11/12, 2009, s.26

12 Wykaz wybranych publikacji i opracowań dotyczących polityki społecznej regionu (lata ). Celem opracowania Bilansu otwarcia było określenie najważniejszych zjawisk i problemów społecznych regionu, zwłaszcza zjawisk niekorzystnie wpływających na poziom integracji społecznej. W ten sposób wyznaczone zostały obszary badań i analiz plan prac badawczych Obserwatorium, których opracowanie i popularyzacja stanowić będzie ważny element wsparcia jednostek i podmiotów realizujących działania z zakresu pomocy i integracji społecznej W październiku 2009 r. przeprowadzono badanie regionalne PRZECIWDZIAŁANIE WYKLUCZENIU SPOŁECZNEMU W OCENIE PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH WOJ. OPOLSKIEGO WYBRANE ZAGADNIENIA Celem głównym badania było uzyskanie opinii pracowników socjalnych woj. opolskiego na temat działań prowadzonych w gminie na rzecz aktywnej integracji i ograniczenia obszarów wykluczenia społecznego. Badania miały również na celu uzyskanie wybranych informacji dotyczących: - cech społeczno-zawodowych grupy pracowników socjalnych, - instytucji, w ramach których prowadzone są działania zmierzające do ograniczenia wykluczenia społecznego w gminie. Wnioski z badań: najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym w Polsce są osoby bezrobotne, bezdomne, żyjące w ubóstwie, czyli środowiska dotknięte deprywacją głównie w zakresie warunków materialnych 3. Wynika z tego, że przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu to obszar działania sytemu pomocy społecznej, a ośrodek pomocy społecznej (OPS) jest instytucją, która na terenie gminy pełni rolę swoistego centrum działań. Dotyczy to zwłaszcza małych ośrodków zlokalizowanych w gminach wiejskich, w których nieliczna grupa pracowników socjalnych, oprócz zadań wynikających z ustawy o pomocy społecznej, realizuje również inne zadania należące do systemu 3 A. Jasińska-Kania i S. Łodziński, Wykluczenie.., [w:] Wykluczeni. Wymiar społecznym materialny i etniczny, red. M. Jarosz, s. 267

13 zabezpieczenia społecznego (świadczenia rodzinne, dodatki mieszkaniowe, stypendia itp.); Wykres 1. Dominujące problemy w rejonach opiekuńczych wg pracowników socjalnych Źródło: opracowanie własne OIS w Opolu najczęstszymi wskazywanymi przez pracowników socjalnych problemami społecznymi występującymi w gminach woj. opolskiego są: ubóstwo (21,3 proc.), długotrwałe bezrobocie (15,4 proc.), niepełnosprawność (14,3 proc.), a także alkoholizm klientów (13 proc.). Problemy związane z alkoholizmem klientów częściej podkreślane były w ośrodkach wiejskich. Natomiast problemy społeczne, które wg ankietowanych stwarzały najwięcej trudności to rodziny z problemem alkoholowym (prawie 38 proc.), długotrwałe bezrobocie (prawie 20 proc.) i przemoc w rodzinie (8,5 proc.); jednym z najpoważniejszych problemów systemu pomocy społecznej jest niewystarczający zakres stosowania pracy socjalnej. Ponad 70 proc. badanych wskazuje, że w ciągu dnia pracy nie poświęca na pracę socjalną więcej niż 4 godziny, w tym aż 22,4 proc. nie więcej niż 2 godziny. Zdecydowanie mniej tego czasu poświęcają pracownicy w ośrodkach wiejskich. Wynika to również z wielkości rejonów opiekuńczych (większe są w małych miejscowościach), ale także z innych powodów badani najczęściej wskazywali na: przeciążenie obowiązkami administracyjnymi (prawie 30 proc.), bierną postawę klientów (17,6 proc.) oraz zbyt duży udział w procesie udzielania

14 pomocy zadań wynikających z kodeksu postępowania administracyjnego (17,4 proc.). Szczególnie trudna sytuacja występuje w ośrodkach wiejskich, ponieważ w jednostkach tych zazwyczaj nieliczna grupa pracowników socjalnych oprócz zadań wynikających z ustawy o pomocy społecznej (także ustaw o zatrudnieniu socjalnym, o kontrakcie socjalnym), wykonuje również inne zadania (świadczenia rodzinne, dodatki mieszkaniowe, stypendia itp.). Ponadto z badań wynika również, że w małych ośrodkach pracownicy socjalni zajmują się również sprawozdawczością, obsługą systemu informatycznego POMOST, sporządzaniem list do wypłaty świadczeń. Powoduje to poważne ograniczenia czasu pracy, który w znacznej mierze powinien być poświęcony na pracę socjalną; w opinii większości pracowników socjalnych woj. opolskiego (69 proc.) kontrakt socjalny jest ważnym instrumentem pracy socjalnej, ale w niewielu przypadkach jest skuteczny. Tylko niecałe 13 proc. stwierdziło, że kontrakt socjalny jest istotnym narzędziem wzmacniającym skuteczność udzielanej pomocy. Natomiast aż 17 proc. respondentów wskazało, że kontrakt jest zbędnym narzędziem i dodatkowo obciąża pracę zadaniami administracyjnymi. Podobne opinie potwierdzają inne badania prowadzone wśród pracowników socjalnych 4. Warto również podkreślić, że według danych Sprawozdania MPiPS- 03 kontrakt socjalny w woj. opolskim w I półroczu 2009 r. zastosowało 40 gmin (56 proc.), natomiast pozostałe 31 gmin, zwłaszcza wiejskich, nie stosowało tej metody. Zawarto ogółem kontraktów z osobami; zdaniem badanych pracowników socjalnych instytucje ekonomii społecznej są ważnym element przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu 35 proc. uważa, że na terenie gminy powinno istnieć Centrum Integracji Społecznej, 33 proc. wskazało na Centrum Aktywności Lokalnej, a 32 proc. na Klub Integracji Społecznej (aktualnie 16,4 proc. badanych stwierdziło, że w ich gminie funkcjonuje CIS, prawie 40 proc. wskazało na KIS, a 9,5 proc. na CAL); 4 D. Trawkowska, Swoi czy obcy? Praca socjalna i pracownicy socjalni wobec problemów reintegracji rodzin, w: (red.) A. Karwacki, H. Kaszyński, Polityka aktywizacji w Polsce, s.175

15 podobnie ważną rolę przypisano Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych prawie 86 proc. pracowników socjalnych potwierdziło fakt opracowania w ich gminie Strategii, natomiast 12 proc. stwierdziło, że gmina takiej Strategii nie posiada odpowiedzi te dotyczyły wyłącznie gmin wiejskich; w opinii ponad 46 proc. pracowników socjalnych pomoc społeczna jest raczej skuteczna, w tym - tylko 3 proc. uznało ją jako zdecydowanie skuteczną. Łącznie 23 proc. stwierdziło, że pomoc udzielana w gminie jest mało skuteczna (21 proc. raczej nieskuteczna, a 2 proc. zdecydowanie nieskuteczna). Działania pomocy społecznej są lepiej oceniane przez pracowników ośrodków wiejskich niż ośrodków miejskich. Wśród przyczyn nieskuteczności wskazywano najczęściej: uzależnienie klientów od zbyt wysokich świadczeń pieniężnych bezczynność w poszukiwaniu pracy lub uzyskaniu samodzielności (prawie 28 proc.); trudności w realizacji zadań ustawy o pomocy społecznej (usamodzielniać i aktywizować) w związku ze zbyt szczegółowym powiązaniem z kodeksem postępowania administracyjnego (prawie 27 proc.); zbyt mały zakres stosowania pracy socjalnej i innych metod aktywizujących klientów (19,2 proc.); uzyskane wyniki potwierdzają wcześniej opisane opinie dotyczące działań, jakie gmina powinna podjąć w celu ograniczenia obszarów wykluczenia społecznego; większość badanych uznaje, że wykluczenie społeczne to długotrwały proces, którego przyczyną jest brak zasobów finansowych, a skutkiem deprywacja potrzeb społecznych (53,3 proc. odpowiedzi). Prawie 28 proc. respondentów stwierdziło, że wykluczenie jest zjawiskiem wielowymiarowym i trudnym do zdefiniowania, natomiast 10 proc. badanych wskazuje, że wykluczenie społeczne należy definiować jako biedę i brak dochodów, pozwalających na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Z odpowiedzi tych wynika, że większość pracowników socjalnych wiąże pojęcie wykluczenia społecznego z deprywacją potrzeb materialnych (łącznie 63,4 proc. odpowiedzi), natomiast prawie 30 proc, ankietowanych wskazuje na wielowymiarowość pojęcia i brak możliwości przyjęcia jednej definicji.

16 Wykres 2. Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym wg kategorii w opinii pracowników socjalnych woj. opolskiego podział powiatowy Źródło: opracowanie własne OIS w Opolu Przeprowadzone badania pozwoliły również na określenie najważniejszych cech społeczno - demograficznych grupy zawodowej pracowników socjalnych woj. opolskiego: pracownicy socjalni woj. opolskiego to grupa zawodowa silnie sfeminizowana - zaledwie 4 proc. badanych stanowią mężczyźni. Struktura wieku pracowników socjalnych wskazuje na przewagę grupy wiekowej lat (61 proc.);

17 wśród respondentów przeważają mieszkańcy wsi (33,1 proc.) i małych miast - do 10 tys. mieszkańców (25,1 proc.), 24,2 proc. mieszka w miastach do 50 tys. mieszkańców; sytuacja materialna pracowników socjalnych kształtuje się niekorzystnie - prawie 44 proc. określa dochód przypadający na jednego członka rodziny w przedziale zł netto, tylko 14,1 proc. badanych deklaruje dochód na osobę w rodzinie pow zł netto; większość pracowników socjalnych województwa opolskiego posiada wykształcenie wyższe (53,3 proc.), natomiast 46,7 proc. legitymuje się wykształceniem średnim (więcej osób z wyższym wykształceniem kierunkowym zatrudnionych jest w ośrodkach miejskich o prawie 18 pkt. proc.). Ponadto prawie 38 proc. badanych posiada dodatkowe kwalifikacje zawodowe w postaci specjalizacji I i II stopnia w zawodzie pracownik socjalny oraz studiów podyplomowych, a spośród osób, które nie dysponują dodatkowymi kwalifikacjami prawie 60 proc. zamierza podjąć naukę w ciągu najbliższych 3 lat.; pracownicy socjalni oceniają prestiż swojego zawodu jako raczej niski - ok. 70 proc. wskazało na pierwsze trzy stopnie skali (od 1 do 6). Niską samoocenę prestiżu zawodowego wskazuje większość badanych zarówno w oczach podopiecznych jak również mieszkańców gminy; poziom satysfakcji z wykonywanej pracy oceniany był raczej wysoko (prawie 50 proc. badanych na skali od 1 do 6 wskazało wartość 4, a ok. 30 proc. wartość 5 ). Ponadto - większość respondentów (ponad 50 proc.) odpowiadała, że ponownie wybrałaby pracę w pomocy społecznej, a tylko 6,3 proc. udzieliło w tym zakresie odpowiedzi negatywnej; większość badanych pracowników socjalnych (ponad 82 proc.) stwierdziło, że rejony opiekuńcze (liczba środowisk objętych pomocą przypadająca na 1 pracownika socjalnego) nie powinny obejmować więcej niż 50 osób i rodzin. Tymczasem wielkość rejonów opiekuńczych to obecnie jeden z istotnych mankamentów systemu pomocy społecznej. W 2008 r. na jednego pracownika socjalnego w woj. opolskim przypadało średnio 101 osób i rodzin, przy czym wskaźnik ten wahał się od 41 do 396. Ponad połowa badanych stwierdziła, że ich rejon opiekuńczy liczby od 51 do 100 środowisk, 13,5 proc. posiada rejony od

18 101 do 150 osób i rodzin, a 12,1 proc. pracuje w rejonach liczących pow. 151 osób i rodzin. Tylko 17,6 proc. pracowników określa wielkość rejonu opiekuńczego do 50 środowisk, niekorzystna sytuacja występuje również w zakresie liczby mieszkańców przypadających na 1 pracownika socjalnego. W 2008 r. średnia dla województwa wynosiła mieszkańców, przy czym wskaźnik ten wahał się od do osób. Wg stanu na r. tylko 12 gmin województwa spełniało wymóg wynikający z art. 110 ust 11 ustawy o pomocy społecznej dotyczący liczby mieszkańców gminy przypadających na 1 pracownika socjalnego (mniejsza lub równa 2 tys.). Natomiast wymóg dotyczący liczby pracowników nie mniejszej niż 3, spełniało jedynie 49 gmin, tj. 69 proc. W 17 gminach zatrudnionych jest 2 pracowników, a w 5 tylko 1 pracownik socjalny. Niekorzystne zjawiska oraz mankamenty utrudniające właściwe pełnienie przez pracowników socjalnych ich roli zawodowej, to: zbyt mała liczba pracowników socjalnych i tym samym zbyt duża wielkość rejonów opiekuńczych, niski prestiż zawodu pracownika socjalnego, niskie (niższe niż przeciętne w kraju) wynagrodzenie za trudną i stresogenną pracę, przeciążenia pracy zadaniami administracyjnymi, rozbieżności występujących między przepisami prawnymi, w ramach których funkcjonuje pomoc społeczna, zwłaszcza - zbyt mocne powiązanie ustawy o pomocy społecznej z przepisami KPA), niewielka przydatności nowych narzędzi pracy socjalnej kontraktu socjalnego; niewystarczająca liczba instytucji wzmacniających skuteczność pomocy społecznej: Centrów Integracji Społecznej, Klubów Integracji Społecznej, Centrów Aktywności Lokalnej;

19 Pozytywne zjawiska ustalone w badaniu: bardzo dobry poziom wykształcenia pracowników, a także wysoki poziom dodatkowych kwalifikacji zawodowych oraz duże umiejętności zawodowe wynikające z długiego stażu pracy, wysoki poziom zadowolenia i satysfakcji z pracy, chęć podnoszenia kwalifikacji i umiejętności zawodowych (udział w dodatkowych szkoleniach, kursach, studiach podyplomowych itp.); właściwa motywacja do wykonywania zawodu pracownika socjalnego (zainteresowanie pracą, chęć udzielania pomocy, zainteresowanie sytuacją klientów). Najważniejsze rekomendacje: należy poddać analizie lub przeprowadzić badania, określające obiektywny stan zjawisk i problemów, które w badaniu zostały zasygnalizowane, tj.: przyczyny trudności związanych z realizacją pracy socjalnej; powody ograniczonego stosowania kontraktu socjalnego; liczbę i zakres działania instytucji ekonomii społeczne (CIS, KIS, CAL itp.) oraz ocenę współpracy pracowników socjalnych z tymi instytucjami; zakres współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz aktywnej integracji (mapa organizacji pozarządowych i zakres współpracy z ośrodkami pomocy społecznej i powiatowymi centrami pomocy rodzinie); ocenę skuteczności pomocy społecznej przy użyciu obiektywnych wskaźników. monitorować sytuację w zakresie potrzeb szkoleniowych w układzie poszczególnych gmin województwa, w celu dostosowania szkoleń do poziomu wykształcenia, stażu pracy i wieku pracowników socjalnych; poddać ewaluacji szkolenia oraz stopień ich przydatności w rozwoju metod pracy socjalnej; organizować spotkania i konferencje promujące nowe rozwiązania w zakresie metod pracy socjalnej i upowszechniania dobrych praktyk;

20 promować rozwój metod pracy socjalnej oraz upowszechniać mało stosowane metody pracy środowiskowej (organizowanie społeczności lokalnej, poszukiwanie i współdziałanie z innymi partnerami społecznymi itp.); kierować działania szkoleniowe oraz promocyjne przede wszystkim do ośrodków pomocy społecznej w gminach wiejskich, szczególnie tam, gdzie stwierdzono zbyt małą liczbę pracowników socjalnych przy jednoczesnym występowaniu poważnych zagrożeń i problemów społecznych; rozwijać i upowszechniać działania doradcze i promocyjne, mające na celu wsparcie gmin, zwłaszcza wiejskich, w których problemy społeczne występują w dużym nasileniu szczególnie w zakresie: zwiększenia liczby pracowników socjalnych, zwiększenia liczby instytucji ekonomii społecznej, opracowania gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych W październiku 2009 r. opracowano wielowymiarową analizę porównawczą STOPIEŃ ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W WOJ. OPOLSKIM W 2008 r. Analiza opracowywana jest corocznie, na podstawie danych pochodzących z Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu, sprawozdawczości wojewódzkiej z zakresu pomocy społecznej (Sprawozdanie MPiPS-03 z udzielonych świadczeń pomocy społecznej pieniężnych, w naturze i usługach), Urzędu Statystycznego w Opolu, a także materiałów własnych. Do jej określenia wykorzystano tzw. metodę wzorca rozwoju ekonometryczno-statystyczne narzędzie badawcze pozwalające na uporządkowanie wszystkich gmin woj. opolskiego wg stopnia zagrożenia tym zjawiskiem, tj. od najbardziej do najmniej zagrożonych ubóstwem.

21 Z przeprowadzonych badań wynika, że: w woj. opolskim występuje najmniejsze zagrożenie ubóstwem egzystencjalnym w kraju (wg GUS średni wskaźnik dla Polski wynosi 5,6 proc. i waha się od najniższego na Opolszczyźnie - 1,8 proc., do najwyższego w woj. świętokrzyskim 11,3 proc.), najbardziej zagrożone ubóstwem są gminy zlokalizowane na zachodzie i północy woj. opolskiego, szczególnie w powiatach: kluczborskim, brzeskim, namysłowskim i nyskim, w najbardziej korzystnej sytuacji na tle innych gmin w województwie znajdują się gminy w powiatach opolskim ziemskim, strzeleckim, oleskim i kędzierzyńsko-kozielskim, w 2008 r. było: 39 gmin o umiarkowanym stopniu zagrożenia ubóstwem (55 proc. wszystkich gmin województwa), 22 gminy o niskim i b. niskim zagrożeniu ubóstwem, 10 gmin o wysokim zagrożeniu ubóstwem, w porównaniu do badań przeprowadzonych w 1999 r. i 2007 r.: nastąpił wzrost wartości najniższego wskaźnika miary rozwoju z 0,330 (w 1999 r.) do 0,477 (w 2008 r.), tj. o 147 pkt.; o 7 zmalała liczba gmin o niskim i b. niskim stopniu zagrożenia ubóstwem (w porównaniu do 2007 r.) o 5 zmalała liczba gmin o wysokim wskaźniku ubóstwa (w porównaniu do 2007 r.) w ciągu ostatniej dekady obserwuje się tendencję do powiększania się grupy gmin, w których stopień zagrożenia tym zjawiskiem jest umiarkowany. Oznacza to, że wyrównują się dysproporcje między gminami województwa, co prowadzi do występowania ubóstwa w coraz większej liczbie gmin na poziomie średnim (zwiększa się liczba gmin, w których sytuacja ta odbiega od tych najgorszych, jak i tych najlepszych ), średnioroczna wartość pomocy pieniężnej finansowanej ze środków własnych gminy przypadająca na jedną osobę wyniosła w województwie 466 zł. najważniejszą przyczyną wpływającą na ograniczenie zjawiska ubóstwa w województwie był spadek bezrobocia (w porównaniu do 2007 r.,

22 w 2008 r. nastąpił spadek stopy bezrobocia o 2,1 pkt. proc., co wpłynęło na wielkość powyższych wskaźników). Celem analizy jest monitoring sytuacji w zakresie zagrożenia ubóstwem w gminach woj. opolskiego. Z obserwacji tego zjawiska wynika, że: woj. opolskie jest regionem kraju, w którym wszystkie wskaźniki (obiektywne i subiektywne) występowania ubóstwa są najniższe w kraju, ta korzystna sytuacja utrzymuje się od kilku lat; do najbardziej zagrożonych ubóstwem należą zachodnie i północne obszary województwa, najmniej zagrożone ubóstwem są gminy centralne oraz wschodnie. Najważniejsze rekomendacje Należy analizować: a) dane statystyczne dotyczące liczby osób i rodzin objętych pomocą społeczną, a także liczby zarejestrowanych osób bezrobotnych, b) wielkość środków finansowych przeznaczanych przez gminy na pomoc społeczną, zwłaszcza na wypłatę świadczeń pieniężnych; c) przyczyny stosowania w ograniczonym zakresie pomocy w formie zasiłków okresowych, w części finansowanej ze środków własnych gminy; d) opinie pracowników ośrodków pomocy społecznej w zakresie przepisów prawnych dotyczących wypłaty świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, zwłaszcza zasiłków okresowych W listopadzie 2009 r. na zlecenie Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Opolu, pracownicy Instytutu Śląskiego w Opolu opracowali Ekspertyzę GRUPY SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONE WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM ASPEKT DEMOGRAFICZNY. WOJEWÓDZTWO OPOLSKIE W LATACH Ekspertyza została opracowana na podstawie prognozy demograficznej do 2030 r. dla województwa opolskiego, sporządzonej przez Departament Badań Demograficznych Głównego Urzędu Statystycznego w 2004 r., a także autorskiej

23 prognozy pomigracyjnej ludności województwa opolskiego na lata w przekroju powiatów, gmin i miejscowości, opracowanej przez prof. Roberta Rauzińskiego oraz dr Kazimierza Szczygielskiego. Prognozy te wskazują na nowe tendencje zachowań demograficznych społeczeństwa określanego mianem drugiego przejścia demograficznego. Jego cechy to głównie: spadek ludności, spadek płodności kobiet, wzrost wieku zawierania małżeństw, wzrost średniego wieku kobiet rodzących dzieci, wzrost rozwodów, przedłużenie trwania życia, spadek udziału kobiet rodzących dzieci i wychodzących za mąż, przewaga liczby zgonów nad liczbą urodzeń, utrzymanie się dzietności poniżej prostej zastępowalności pokoleń spadek udziału dzieci i młodzieży w strukturze ludności, proces starzenia się ludności, masowe migracje zagraniczne, wzrost obciążeń ludności produkcyjnej ludnością w wieku 60 lat i więcej, spadek aktywności zawodowej ludności. Na podstawie Ekspertyzy ustalono, że: w latach liczba ludności woj. opolskiego spadnie o 178,8 tys. osób i wynosić będzie 866,5 tys.; średnie dalsze trwanie życia mieszkańców województwa wzrośnie o 6 lat dla mężczyzn i o prawie 4 lata dla kobiet i wynosić będzie odpowiednio: 76,0 i 81,0 lat; wskaźnik dzietności kobiet nieznacznie wzrośnie do 1,60, choć jego wartość będzie nadal niska nie zapewni prostej reprodukcji liczby ludności (wskaźnik winien mieścić się w przedziale 2,0 2,2 dzieci); niekorzystnie zmieni się struktura według wieku ludności woj. opolskiego: wzrośnie udział osób wieku poprodukcyjnym z 17,4 proc. w 2010 r. do 28,6 proc. w 2030 r., tj. o 11,2 pkt. proc.,

24 spadnie udział osób w wieku produkcyjnym - z 66,1 proc. w 2010r. do 57,6 proc. w 2030 r., tj. o 8,5 pkt. proc., spadnie udział osób w wieku przedprodukcyjnym - z 16,5 proc. w 2010r. do 13,8 proc. w 2030 r., tj.: o 2,7 pkt. proc.; spadek liczby dzieci i młodzieży nastąpi we wszystkich grupach wiekowych (od 0 do 24 lat); do 2030 r. zwiększy się liczba ludności w wieku emerytalnym aż o 82,9 tys., tj.: o 50 proc. Tabela 4. Prognoza ostrzegawcza zagrożeń wykluczeniem społecznym poszczególnych grup ludności na Śląsku Opolskim w świetle prognozy demograficznej do 2030 roku Wyszczególnienie Rok 2002 w tys. Wskaźnik w proc. do ogółu ludności Prognoza na lata w proc Wykluczenie ekonomiczne a) Ludność utrzymująca się ze źródeł niezarobkowych 278,1 26,1 27,0 27,5 28,0 29,0 30,0 2. Wykluczenie z rynku pracy a) Bezrobotni b) Stopa bezrobocia 92,6 X X 21,6 x 11,5 10,5 9,0 8,0 7,5 3. Wykluczenie zdrowotne a) Niepełnosprawni 106,8 10,0 12,0 13,0 15,0 17,0 18,0 4. Wykluczenie osób mieszkających w warunkach substandardowych 5. Wykluczenie prawne a) Przestępstwa stwierdzone z zakończonych postępowaniach przygotowawczych 6. Wykluczenie migracyjne a) Emigranci ogółem b) Sieroty migracyjne 128,6 12,2 11,0 10,0 9,2 8,5 7,5 31,8 3,1 3,0 2,9 2,8 2,7 2,5 105,2 22,5 7. Wykluczenie edukacyjne a)wykształcenie podstawowe nieukończone 19,8 2,3 2,0 1,5 1,0 0,2 0,1 8.Wykluczenie demograficzne a) Ludność w wieku produkcyjnym (60+/65+) b) Rodziny wielodzietne c) Samotne matki 159,3 27,9 48,5 9,9 2,1 15,0 13,1 4,6 9,6 2,1 17,3 12,0 6,0 X) Bezrobotni w stosunku do ludności aktywnej zawodowo 9,3 2,0 19,9 10,5 8,5 8,8 2,0 22,8 9,3 11,0 8,5 2,0 25,2 8,1 12,6 8,0 2,0 27,0 7,0 15,0 Źródło: Narodowy Spis Powszechny. Raport z wyników spisów powszechnych, Województwo Opolskie, Urząd Statystyczny, Opole 2003, poz. 1- str. 51, poz. 2 str. 44, 45, poz. 3 str. 27, poz. 4 str. 83, poz. 6 str. 68, poz. 7 str. 23, poz. 8 str. 17, 143, 60. Rocznik Statystyczny Województwa Opolskiego 2008, Urząd Statystyczny w Opolu, Opole 2008, str. 90 (poz. 5). Dane Instytutu Śląskiego w Opolu (- poz. 6b). Lata obliczenia własne na podstawie prognoz demograficznych.

25 Wykres 3. Liczba ludności w wieku 60/65+ w 2002 r. i 2015 r. podział powiatowy Źródło: opracowanie własne OIS w Opolu do 2015 r. największy wzrost liczny osób w wieku poprodukcyjnym nastąpi w powiatach: Opolu mieście (o 46,6 proc.), nyskim (o 33,6 proc.) i brzeskim (o 33,5 proc.). Najważniejsze rekomendacje: Wyniki Ekspertyzy wskazują na konieczność dokonania zmian w polityce społecznej regionu, obejmujących przede wszystkim: 1. wsparcie rodzin wychowujących dzieci (umożliwienie łączenia obowiązków rodzicielskich z obowiązkami zawodowymi poprzez rozwój usług opiekuńczych subsydiowanie infrastruktury opiekuńczej i edukacyjnej, nowe formy urlopów wychowawczych, zmniejszenie kosztów utrzymania dzieci, zmiany w zakresie opodatkowania), 2. wsparcie rodzin w zakresie opieki nad osobami starszymi. Łączny zakres opieki instytucjonalnej w Polsce jest bardzo wąski w domach pomocy społecznej oraz zakładach opiekuńczo-leczniczych w Polsce w 2007 r. przebywało około osób, w tym w DPS 0,6 proc. osób pow. 60 roku życia. Dla porównania w Szwecji 7,2 proc., Holandii 5 proc., Hiszpanii- 3,4 proc.. Opolszczyzna zajmuje pierwsze miejsce pod

26 względem liczby miejsc w domach pomocy społecznej przypadających na 10 tys. mieszkańców. Wskaźnik ten dla województwa wynosi 27,7, przy średnim dla Polski 20,9 (najniższy występuje w woj. podlaskim 17,4 miejsca). Także pod względem liczby miejsc w dziennych domach pomocy woj. opolskie zajmuje najwyższe miejsce w kraju. Na każde 10 tys. mieszkańców województwa przypada 11,4 miejsca w tych domach (średnia dla kraju 3,5). Mimo to oferta w zakresie pomocy instytucjonalnej jest niewystarczająca - na koniec grudnia 2008 r. w woj. opolskim na umieszczenie w domu pomocy społecznej oczekiwało 179 osób.; 3. wsparcie gospodarstw domowych w zakresie rozwoju pomocy i opieki instytucjonalnej, wpłynie również korzystnie na rozwój rynku usług, który będzie jednym z najbardziej dynamicznych rynków pracy (zwiększenie aktywności zawodowej kobiet pow. 50 roku życia); 4. działanie polegające na budowaniu systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych (rozwój rynku usług pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych, poprawa dostępności świadczeń zdrowotnych, wzmocnienie aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych); 5. działania wpływające na wzrost aktywności zawodowej mieszkańców regionu, które poprawią strukturę zatrudnienia (zmniejszenie wskaźnika liczby osób niepracujących przypadającą na 1 osobę pracującą); 6. działania wpływające na rozwój rynku usług edukacyjnych (kształcenie ustawiczne, system edukacji dostosowany do potrzeb rynku pracy); 7. ograniczenie obszarów wykluczenia społecznego poprzez rozwój usług socjalnych (zwiększenie liczby pracowników socjalnych oraz wzmocnienie prestiżu i roli służb socjalnych), wzmocnienie aktywnych form wsparcia, rozwój współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami rynku pracy.

27 3.1.5 W okresie styczeń-luty 2010 r. sporządzono BILANS POTRZEB GMIN W ZAKRESIE POMOCY SPOŁECZNEJ NA 2010 R. ORAZ BILANS POTRZEB POWIATÓW W ZAKRESIE POMOCY SPOŁECZNEJ NA 2010 R. W związku z zapisem art. 21 pkt 8 ustawy z dnia 12 maca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r., Nr 115, poz. 728 z późn. zm.), do zadań samorządu województwa należy sporządzanie bilansu potrzeb w zakresie pomocy społecznej i przekazywanie go wojewodzie do dnia 1 marca każdego roku. W woj. opolskim bilans sporządzany jest w Regionalnym Ośrodku Polityki Społecznej w Opolu, w którym realizacja tego zadania należy do Obserwatorium Integracji Społecznej (od momentu powstania - w czerwcu 2009 r.). Bilans potrzeb gmin i powiatów w zakresie pomocy społecznej na 2010r. został sporządzony i przekazany Wojewodzie Opolskiemu w wyznaczonym terminie (do 1 marca br.). Wszystkie tablice znajdują się na stronie internetowej OIS W marcu 2010 r. opracowano po raz kolejny wielowymiarową analizę porównawczą STOPIEŃ ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W WOJ. OPOLSKIM W 2009 r. (analizę przedstawiono na sesji Sejmiku Województwa Opolskiego w marcu 2010 r.) Podobnie jak w latach poprzednich analiza wykazała, że spośród wszystkich regionów kraju w woj. opolskim występuje najniższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem egzystencjalnym (1,8 proc.). Średni wskaźnik dla Polski wynosi 5,6 proc. i wahał się od 11,3 proc. w woj. świętokrzyskim do 1,8 proc. na Śląsku Opolskim 5. Diagnoza społeczna 2009 potwierdza powyższe dane - wśród 16 województw w kraju mieszkańcy województwa opolskiego są w najmniejszym stopniu zagrożeni ubóstwem. Najbardziej zagrożone są natomiast województwa: kujawsko-pomorskie i podkarpackie 6. 5 Tamże, str Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków Diagnoza społeczna 2009 (red.) Irena Kotowska publikacja opracowana w ramach projektu systemowego realizowanego przez Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich pn. Diagnoza społeczna zainicjowanego przez Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz ( Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej ), s

28 Podobne wnioski wynikają również z badań Eurostatu. Spośród 16 województw Polski najniższy wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym zanotowano w woj. mazowieckim (12 proc.), w woj. śląskim (13 proc.) i w woj. opolskim (14 proc.), natomiast najwyższe wskaźniki wystąpiły w woj. lubelskim (28 proc.) i woj. podkarpackim (26 proc.). Średni wskaźnik dla Polski ogółem wyniósł 17 proc. 7 Tabela 5. Wskaźniki zagrożenia ubóstwem według rożnych granic ubóstwa w Polsce i woj. opolskim w 2008 r. Granica ubóstwa Minimum egzystencji Dane GUS za 2008 r. Wartość minim. na 1 osobę w 4- osobowej rodzinie 350,50 zł Minimum relatywne Dane Eurostatu za 2008 r. Wartość minim. 60% mediany dochodów ( 9,4 tys. zł rocznie) Minimum subiektywne Dane GUS za 2008 r. Wartość na 1 osobę w 4-osobowej rodzinie 702 zł ustawowa granica ubóstwa Dane GUS za 2008 r. wartość 351 zł na 1 osobę w rodzinie Źródło: opracowanie własne OIS w Opolu Wskaźniki w Polska Woj. województwach ogółem opolskie najwyższe najniższe Odsetek osób w gospodarstwach domowych 11,3 1,8 5,6 1,8 woj. woj. świętokrzyskie opolskie 17,0 14,0 15,3 Brak danych 10,6 6,8 28,0 woj. lubelskie Brak danych 18,0 woj. świętokrzyskie 12,0 woj. mazowieckie Brak danych 6,8 woj. opolskie Ponadto ustalono, że: spośród gmin woj. opolskiego najbardziej zagrożone ubóstwem są gminy zlokalizowane na zachodzie, północy i południu woj. opolskiego, szczególnie w powiatach: kluczborskim, brzeskim, namysłowskim, nyskim i głubczyckim; w najlepszej sytuacji na tle innych gmin w województwie znajdują się gminy w powiatach opolskim ziemskim, strzeleckim, oleskim, krapkowickim i kędzierzyńsko-kozielskim; w 2009 r. były: 33 gminy o umiarkowanym stopniu zagrożenia ubóstwem (46 proc. wszystkich gmin województwa), 17 gmin o niskim i b. niskim zagrożeniu ubóstwem (24 proc.), 21 gmin o wysokim stopniu zagrożenia ubóstwem (30 proc.); 7 Informacja sygnalna Głównego Urzędu Statystycznego Ubóstwo w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej w świetle Europejskiego Badania Dochodów i Warunków Życia EU-SILC 2008 ( notatka opracowana w oparciu o dane Eurostat dostępne m.in. na stronie internetowej oraz obliczenia wykonane przez GUS).

29 w porównaniu do badań przeprowadzonych w 2008 r.: nastąpił nieznaczny spadek wartości najniższego wskaźnika miary rozwoju z 0,477 do 0,446, tj. o 31 pkt. o 5 zmniejszyła się liczba gmin o niskim i b. niskim stopniu zagrożenia ubóstwem, o 11 wzrosła liczba gmin o wysokim wskaźniku ubóstwa; w latach liczba gmin o umiarkowanym stopniu zagrożenia ubóstwem systematycznie rosła (z 18 gmin w 2006 r. do 39 gmin w 2008 r.). Natomiast w 2009 r. liczba ta zmalała do 33 gmin, co wynika z nieznacznego pogorszenia się sytuacji społecznogospodarczej. Najważniejsze rekomendacje. Badania w zakresie stopnia zagrożenia ubóstwem woj. opolskiego prowadzone będą systematycznie i obejmować będą m. in.: - monitoring sytuacji gmin o wysokim stopniu zagrożenia ubóstwem poprzez obserwację zmiennych statystycznych oraz działań gmin w zakresie ograniczania ubóstwa i jego negatywnych skutków, - analizę struktury dochodów rodzin objętych pomocą społeczną, szczególnie rodzin wielodzietnych i niepełnych w świetle wskaźników miary rozwoju W kwietniu 2010 r. przeprowadzono badania POTRZEBY INFORMACYJNE INSTYTUCJI POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Celem badań było rozpoznanie potrzeb informacyjnych w zakresie zjawisk i problemów społecznych instytucji pomocy i integracji społecznej, instytucji ekonomii społecznej i wiodących organizacji pozarządowych działających w sferze pomocy społecznej w woj. opolskim, a także ustalenie problematyki społecznej wymagającej pogłębionych badań i analiz.

30 Wnioski z badań: najważniejsze problemy społeczne istotne z punku widzenia instytucji pomocy i integracji społecznej to: długotrwałe bezrobocie, uzależnienie od alkoholu, problemy ludzi starszych, niepełnosprawność, ubóstwo, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, przemoc w rodzinie; najmniej istotne problemy wskazane przez badane instytucje związane są z mniejszościami etnicznymi oraz osobami chorymi na AIDS; analiza użyteczności informacji wykazała, że: o najlepiej pod względem dostępności oceniono informacje z zakresu długotrwałego bezrobocia, uzależnienia od alkoholu, przemocy w rodzinie oraz ubóstwa. Średnią ocenę w tej kategorii otrzymały informacje o niepełnosprawności i problemach ludzi starszych, a najsłabiej dostępne oceniono z zakresu mniejszości etnicznych i marginalizacji osób chorych na AIDS; o jako najbardziej przydatne badani wyróżnili informacje o długotrwałym bezrobociu, przemocy w rodzinie i niepełnosprawności, a także ubóstwie i problemach ludzi starszych; o pod względem aktualności informacji najlepiej oceniano: długotrwałe bezrobocie, przemoc w rodzinie, uzależnienie od alkoholu oraz niepełnosprawność. Natomiast najniższe oceny uzyskiwały informacje o chorobach i zaburzeniach psychicznych; analiza źródeł pozyskiwanych informacji wykazała, że ankietowani najczęściej korzystają w pracy z danych własnych instytucji, Internetu oraz publikacji i czasopism specjalistycznych; najczęściej wskazywanymi trudnościami w dostępnie do informacji były: o brak czasu (wynikający z nadmiaru obowiązków i innych czynności na stanowisku pracy),

31 o przeszkody formalno-prawne (związane głównie z brakiem dostępu do baz danych, trudnościami z pozyskaniem danych z instytucji lub długim czasem oczekiwania na informacje), o trudności z interpretacją pozyskiwanych danych (zwłaszcza z Internetu). pozyskiwane w badanych instytucjach informacje najczęściej wykorzystuje się do: o analizy zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej i prezentacji analiz przedstawicielom władzy lokalnej (samorządowej), o realizacji projektów systemowych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , o opracowywania lokalnych (gminnych i powiatowych) strategii rozwiązywania problemów społecznych, o aktualizacji programów z zakresu pomocy społecznej realizowanych w obszarze działania instytucji. w opinii respondentów problemy wymagające pogłębionych badań i analiz winny obejmować tematykę: o przemocy, w tym działań interwencyjnych podejmowanych przez policję (przemoc w rodzinie), o osób niepełnosprawnych, w tym ich rzeczywistej liczby, o problemów osób starszych, o wsparcia osób chorych i zaburzonych psychicznie; Najbardziej preferowaną formą udostępniania informacji są w opinii badanych: o szkolenia, o raporty zawierające analizę i interpretację wyników i badań, zamieszczane na stronach internetowych lub dostępne w formie drukowanej, o konferencje. Najważniejsze rekomendacje: Wyniki badania określiły obszary badawcze przydatne w działalności instytucji pomocy i integracji społecznej, tj.: