ADEKWATNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ W UBEZPIECZENIACH NA ŻYCIE POWIĄZANYCH Z KREDYTAMI HIPOTECZNYMI

Transkrypt

1 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Katedra Ubezpieczeń Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu ADEKWATNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ W UBEZPIECZENIACH NA ŻYCIE POWIĄZANYCH Z KREDYTAMI HIPOTECZNYMI 1. Wprowadzenie W ostatnich latach istotnie rozwinęła się współpraca pomiędzy bankami i zakładami ubezpieczeń. Produkty ubezpieczeniowe oferowane przez kanał dystrybucji bancassurance 1 często stanowią zabezpieczenie zobowiązań ubezpieczonego względem banku, wynikających z innych stosunków prawnych, takich jak pożyczka lub kredyt. Ubezpieczenia te zawierane są albo w formie ubezpieczenia grupowego, w którym ubezpieczającym jest bank, natomiast ubezpieczonymi są kredytobiorcy wyrażający zgodę na objęcie ochroną ubezpieczeniową, albo indywidualnie przez kredytobiorców bank świadczy wówczas usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego. W przypadku ubezpieczenia grupowego ochrona ubezpieczeniowa nie jest dopasowana do indywidualnych potrzeb danego kredytobiorcy, tylko do ogółu kredytobiorców, którzy znajdują się w portfelu kredytowym banku. Natomiast w ubezpieczeniach zawieranych indywidualnie przez kredytobiorcę ochrona powinna być dopasowana do potrzeb danego kredytobiorcy. W tym przypadku bank nie jest stroną ubezpieczenia, może być jednak uposażonym, czyli otrzymującym świadczenie. Jednym z najważniejszych produktów w ramach bancassurance jest ubezpieczenie na życie oferowane kredytobiorcom, którzy zawierają z bankiem umowę kredytu hipotecznego. Celem artykułu jest analiza adekwatności ochrony ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach na życie powiązanych z kredytami hipotecznymi. 1 Działalność bankowo-ubezpieczeniowa w zakresie sprzedaży umów ubezpieczenia z wykorzystaniem sieci dystrybucji, jaką są banki, nosi nazwę bancassurance [Mrozowska 2012].

2 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej Problematyka ubezpieczeń grupowych wybrane aspekty Zdecydowana większość umów ubezpieczeń, które towarzyszą kredytom hipotecznym, należy do umów ubezpieczenia grupowego zawieranych przez bank, który występuje w roli ubezpieczającego, na rachunek swoich kredytobiorców jako ubezpieczonych. Taką możliwość dopuszcza art kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Z uwagi na charakter grupowy umowy ubezpieczenia warunki ochrony ubezpieczeniowej są jednolite dla całej grupy kredytobiorców, bez względu na stopień indywidualnego ryzyka dotyczącego danego ubezpieczonego [Mrozowska 2012]. Należy podkreślić, że umowa ubezpieczenia grupowego na życie kredytobiorców danego banku zawierana jest w taki sposób, aby każdy kolejny kredytobiorca mógł do niej przystąpić w momencie zawierania z bankiem umowy kredytowej. Oznacza to, że w momencie podpisania tej umowy przez bank z zakładem ubezpieczeń, bank nie wie, kto dokładnie będzie ubezpieczonym. Umowa taka nie wskazuje zatem imiennie osób ubezpieczonych, a jedynie pewien mechanizm identyfikacji osób, które będą mogły skorzystać z danej ochrony ubezpieczeniowej (z reguły przez wypełnienie przez kredytobiorcę deklaracji przystąpienia do ubezpieczenia). Istotne jest także to, że zakład ubezpieczeń zawierając z bankiem umowę ubezpieczenia na życie jego kredytobiorców, nie jest w stanie nawet dokonać łącznej oceny ryzyka całej grupy ubezpieczonych, gdyż na moment zawierania takiej umowy tych ubezpieczonych najczęściej jeszcze nie ma. Dlatego też w ogólnych warunkach umowy ubezpieczenia zakres ubezpieczenia (jak również pozostałe postanowienia) jest jednolity dla całej grupy (nie ma tu mowy o indywidualnej ocenie ryzyka w momencie przystępowania przez kredytobiorcę do ubezpieczenia, sporadycznie pojawia się konieczność złożenia oświadczenia o stanie zdrowia). Ubezpieczonych różnicować może suma ubezpieczenia, gdyż jest ona zależna od kwoty uruchomionego kredytu (a dokładniej od salda zadłużenia ubezpieczonego wraz z odsetkami (często nieprzeterminowanymi) na moment zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego lub od pewnej kwoty, która stanowi górną granicę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń) 2. Należy jednak podkreślić, że celem ubezpieczenia jest zabezpieczenie finansowe banku udzielającego kredytu mieszkaniowego / hipotecznego przed brakiem możliwości 2 Na przykład Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie Europa SA w warunkach ubezpieczenia życia i zdrowia kredytobiorców Idea Banku SA podaje, że suma ubezpieczenia na wypadek zgonu lub całkowitej niezdolności do pracy równa jest mniejszej wartości: 1) salda zadłużenia ubezpieczonego na dzień zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, obejmującego wartość niespłaconego kapitału kredytu wraz z naliczonymi odsetkami od tego zadłużenia, nie więcej jednak niż kwota salda wynikająca z harmonogramu umowy kredytu obowiązującego na dzień zawarcia umowy kredytu, lub 2) kwoty ,00 zł. Ponadto w przypadku kilku współubezpieczonych sumę ubezpieczenia oblicza się proporcjonalnie w zależności od liczby ubezpieczonych w ramach jednej umowy kredytu.

3 400 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska spłaty zaciągniętego kredytu z powodu śmierci lub niezdolności do pracy ubezpieczonego kredytobiorcy. Umowa ta zabezpiecza także kredytobiorcę oraz członków jego rodziny. Istotną kwestią w grupowych ubezpieczeniach na życie kredytobiorców jest zapłata składki ubezpieczeniowej. Zgodnie z art k.c. roszczenie o zapłatę składki ubezpieczeniowej przysługuje ubezpieczycielowi wyłącznie przeciwko ubezpieczającemu, czyli bankowi. Jak słusznie zauważa M. Orlicki [2008], nie ma żadnych podstaw prawnych, by żądanie zapłaty składki było kierowane przez zakład ubezpieczeń do kogokolwiek innego niż druga strona umowy, czyli do banku, w szczególności by ubezpieczyciel wzywał bezpośrednio ubezpieczonego klienta banku do zapłaty składki pod rygorem ustania ochrony ubezpieczeniowej świadczonej na rzecz ubezpieczonego (kredytobiorcy). Banki nakazują jednakże zapłatę składki ubezpieczeniowej kredytobiorcom albo w momencie uruchomienia kredytu, albo jeżeli kredytobiorca nie dysponuje środkami finansowymi powiększają kwotę udzielonego kredytu. Często jednak w umowach kredytu hipotecznego znajduje się informacja dotycząca tzw. opłaty ubezpieczeniowej (a nie składki ubezpieczeniowej) 3, którą winien uiścić kredytobiorca. Opłata ubezpieczeniowa nie jest jednak składką ubezpieczeniową, choć służy jej finansowaniu (poza pokryciem kosztów ochrony ubezpieczeniowej pokrywa także koszty zakupu ubezpieczenia przez bank) [Orłowski 2011]. Oznacza to, że kredytobiorca nie posiada informacji o rzeczywistej wysokości składki ubezpieczeniowej wynikającej z umowy ubezpieczenia, do której przystąpił. Daje to jednak możliwość bankowi do pobierania dodatkowych opłat w tzw. opłacie ubezpieczeniowej, o których nie jest już informowany kredytobiorca. Warto podkreślić, że kredytobiorca otrzymuje jedynie tzw. wyciąg z umowy ubezpieczenia, choć art k.c. jasno określa, że to ubezpieczony (a kredytobiorca jest przecież ubezpieczonym) ma prawo żądać od zakładu ubezpieczeń informacji o postanowieniach zawartej umowy ubezpieczenia oraz ogólnych warunkach ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą one praw i obowiązków ubezpieczonego. Przekazywane obecnie przez bank informacje dotyczące ubezpieczenia na życie kredytobiorcy są odpowiedzią na obowiązek informacyjny banku określony w Rekomendacji dobrych praktyk na polskim rynku bancassurance w zakresie ubezpieczeń ochronnych powiązanych z produktami bankowymi. Pewną szansę na rozwiązanie tego problemu może przynieść wdrożenie w życie Rekomendacji U dotyczącej 3 Przykładowo w umowie kredytowej Deutche Banku opłata za ubezpieczenie (stan na 14 lutego 2014 r.); w umowie kredytu hipotecznego Banku Gospodarki Żywnościowej SA opłata za udostępnienie ubezpieczenia (stan na 14 lutego 2014 r.); w umowie kredytu mieszkaniowego Raiffeisen Bank Polska SA opłata z tytułu ubezpieczenia (stan na 25 listopada 2013 r.).

4 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej 401 dobrych praktyk w zakresie bancassurance 4, w której to w pkt 9.3 jest mowa, że: Bank powinien zapewnić klientowi dostęp do materiałów informacyjnych w formie papierowej, elektronicznej lub innej z nim uzgodnionej. 3. Współpraca bankowo-ubezpieczeniowa w zakresie ubezpieczeń na życie powiązanych z kredytami hipotecznymi Współpraca bankowo-ubezpieczeniowa przynosi korzyści zarówno bankom, jak i zakładom ubezpieczeń. Z punktu widzenia banków do korzyści zaliczyć można [Szczepańska 2008]: zwiększoną efektywność działań (m.in. przez wykorzystanie baz danych, cross-selling), możliwość pozyskania bardziej lojalnych klientów, efektywniejsze zabezpieczanie interesów (w szczególności kredytów) oraz ocenę ryzyka w porównaniu z tradycyjnymi produktami, możliwość stworzenia atrakcyjniejszej oferty w zakresie bancassurance dla tzw. klasy średniej, np. przez tworzenie produktów ubezpieczeniowych jako alternatywy dla produktów inwestycyjno-oszczędnościowych. Istotną korzyścią dla banków jest także możliwość osiągania dodatkowych przychodów dzięki oferowaniu coraz bardziej różnorodnych produktów finansowych, nie wspominając już o stosownych prowizjach, które banki pobierają przy sprzedaży produktów ubezpieczeniowych dołączanych do produktów bankowych, w szczególności do kredytów hipotecznych, takich jak ubezpieczenia na życie kredytobiorcy, ubezpieczenia od utraty pracy, ubezpieczenia od wad prawnych nieruchomości, ubezpieczenia niskiego wkładu własnego lub jego braku, ubezpieczenia pomostowego, ubezpieczenia wartości nieruchomości, ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych. Jak zauważono w Aneksie do raportu Rzecznika Ubezpieczonych z 2007 r. pt. Podstawowe problemy bancassurance w Polsce skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 r., prowizja dla banku, która jest ukrytą formą opłaty bankowej i która powiększa koszt usługi oferowanej kredytobiorcom, istotnie generuje dodatkowy, niemały zysk banku, zupełnie nieadekwatny do zakresu czynności podejmowanych przez tę instytucję w związku z zawarciem i wykonaniem umowy ubezpieczenia. Należy jednak podkreślić, że pomimo świadomości zakładów ubezpieczeń, iż banki zarabiają dodatkowo na sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, zakłady te dostrzegają korzyści ze współpracy z bankami (m.in. dostęp do klientów 4 Dziennik Urzędowy KNF poz. 12 lub Uchwała nr 183/2014 KNF z dnia 24 czerwca 2014 r. w sprawie wydania Rekomendacji U dotyczącej dobrych praktyk w zakresie bancassurance. Ponadto KNF oczekuje, że rekomendacja zostanie wprowadzona do dnia 31 marca 2015 r.

5 402 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska banku, którzy nabywają wraz z produktem bankowym produkt lub produkty ubezpieczeniowe, możliwość poszerzenia oferty produktowej ubezpieczycieli, jak również wzrost przypisu składki dzięki nowemu kanałowi dystrybucji produktów ubezpieczeniowych, jakim jest kanał bancassurance). Współpraca ta ma istotne znaczenie w zakresie produktów ubezpieczeń na życie powiązanych z kredytami hipotecznymi. W ubezpieczeniach tych (w momencie przystąpienia kredytobiorcy do ubezpieczenia) suma ubezpieczenia najczęściej odpowiada kwocie uruchomionego kredytu, a biorąc pod uwagę wysokość uruchamianych kredytów hipotecznych / mieszkaniowych na rynku polskim, jest ona wysoka (według Ogólnopolskiego raportu o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomości [2014] średnia wartość udzielonego kredytu hipotecznego w IV kw r. wyniosła zł). Innym istotnym aspektem jest okres ochrony ubezpieczeniowej, który jest długi, ponieważ specyfiką kredytów hipotecznych jest ich wieloletniość (kredyty hipoteczne udzielane są najczęściej na okres lat). Wysoka suma ubezpieczenia oraz długi okres trwania ochrony ubezpieczeniowej generuje wysoką składkę ubezpieczeniową (jeżeli jest ona jednorazowa) lub konieczność rozłożenia tej składki na długie lata, co istotnie wpływa na przypis składki ubezpieczeniowej dla zakładu ubezpieczeń. Niejednokrotnie jest również tak, że gdyby nie kredyt hipoteczny, kredytobiorca dobrowolnie nie nabyłby ochrony ubezpieczeniowej. Jak już wspomniano, we współpracy bankowo-ubezpieczeniowej bank może występować albo w roli pośrednika ubezpieczeniowego (wówczas umowy ubezpieczenia zawierane są indywidualnie przez klientów), albo w roli ubezpieczającego. Zdarza się jednak, że kredytobiorcy nie orientują się, w jakiej roli występuje bank, przez co nie znają oni swoich praw, a skutki braku tej wiedzy mogą przysporzyć wielu problemów w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego (szerzej zob. [Orlicki 2008]). Współpraca banków z zakładami ubezpieczeń istotnie rozwija się na rynku polskim. W 2012 r. w ramach bancassurance polscy ubezpieczyciele oferujący ubezpieczenia na życie zebrali składki o wartości 19,2 mld zł (co stanowiło ponad 53% wartości zebranej składki ubezpieczeniowej), natomiast wartość składek z ubezpieczeń majątkowych wyniosła zaledwie 1,44 mld zł [Ubezpieczenia w liczbach 2012]. Niepokojący jest jednak fakt, że do Rzecznika Ubezpieczonych wnoszonych jest coraz więcej skarg dotyczących bancassurance. W 2004 r. było ich zaledwie 39, a w 2011 r. aż 597. Zdecydowana większość tych skarg dotyczy ubezpieczeń osobowych [Orłowski 2012]. W 2012 r. w przypadku ubezpieczeń na życie powiązanych z kredytem hipotecznym pojawiały się m.in. następujące problemy (szerzej zob. [Aneks do raportu 2012]):

6 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej 403 brak możliwości poznania wszystkich postanowień umowy ubezpieczenia, w szczególności dotyczących tzw. części organizacyjnej ramowej umowy, która zawiera ważne informacje na temat rzeczywistej wysokości składki ubezpieczeniowej i sposobu jej ustalania, a także wchodzących w jej skład istotnych parametrów, np. składki, premii za obsługę ubezpieczenia; odmowa zapłaty przez ubezpieczyciela świadczenia z umowy ubezpieczenia na życie w przypadku zgonu kredytobiorcy w wyniku choroby, która zdaniem zakładu ubezpieczeń istniała jeszcze przed datą objęcia go ochroną ubezpieczeniową; sposób ustalania przez zakład ubezpieczeń w toku postępowania likwidacyjnego, czy zgon osoby ubezpieczonej nastąpił w wyniku lub w związku z chorobami, które były leczone przed objęciem jej ochroną ubezpieczeniową (w niektórych przypadkach lekarz wypełniający kartę zgonu nie jest w stanie precyzyjnie określić przyczyn zgonu, zwłaszcza tych wyjściowych i wtórnych); brak ochrony ubezpieczeniowej z tytułu zgonu naturalnego dla osób powyżej 65 roku życia (ochroną w przypadku tych osób objęty jest jedynie zgon wskutek nieszczęśliwego wypadku); okres karencji, z reguły 90-dniowy (oznacza to, że odpowiedzialność ubezpieczyciela w stosunku do danego ubezpieczonego rozpoczyna się po upływie 90 dni, licząc od pierwszego dnia okresu ubezpieczenia, z wyjątkiem ubezpieczenia na wypadek zgonu wskutek nieszczęśliwego wypadku, gdzie odpowiedzialność rozpoczyna się od pierwszego dnia okresu ubezpieczenia). Skargi wnoszone do Rzecznika Ubezpieczonych przez kredytobiorców lub ich najbliższych wskazują na zawodność produktów ubezpieczeniowych oferowanych jako zabezpieczenie kredytów hipotecznych na wypadek braku możliwości ich spłaty z powodu śmierci kredytobiorcy. Niezrozumiały może się wydawać fakt, że banki, które powinny być zainteresowane jak najlepszym zabezpieczeniem i jak najszybszą wypłatą świadczenia w sytuacji zajścia wypadku ubezpieczeniowego, w rzeczywistości nie zawsze są tym zainteresowane Warunki ochrony ubezpieczeniowej w ubezpieczeniach na życie powiązanych z kredytami hipotecznymi Umowa ubezpieczenia na życie kredytobiorcy powinna zabezpieczać tego kredytobiorcę (a także osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym) oraz bank na wypadek realizacji ryzyka braku spłaty zaciągniętego 5 Pozostaje jeszcze egzekucja z nieruchomości, która stanowi zabezpieczenie kredytu, ale nie jest to proste, kiedy zamieszkują w niej osoby pozostające we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym.

7 404 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska kredytu wskutek zgonu kredytobiorcy i / lub niezdolności do pracy / zarobkowania kredytobiorcy. Aby można było dokładnie zdefiniować zakres ochrony ubezpieczeniowej, analizie poddano 10 umów ubezpieczeń na życie kredytobiorców zawartych pomiędzy bankami a zakładami ubezpieczeń na rynku polskim (stan na styczeń 2014 r.) 6. Najważniejsze informacje pochodzące z umów ubezpieczenia, przy założeniu, że kredytobiorca przystępuje do ubezpieczenia w momencie zawierania umowy kredytowej, zostały zawarte w tabeli 1 7. Przeprowadzona analiza ogólnych warunków ubezpieczenia na życie kredytobiorców kredytów hipotecznych pozwala stwierdzić m.in., że: każdy kredytobiorca musi złożyć pisemną deklarację przystąpienia do ubezpieczenia, występują uwarunkowania wiekowe dotyczące kredytobiorców (w przypadku ryzyka śmierci kredytobiorcy minimalny wiek to 18 lat we wszystkich analizowanych umowach ubezpieczenia, a maksymalny wiek waha się od 59 lat (Axa Życie TU SA) do 75 lat (Aviva TUnŻ SA)), ubezpieczyciele w większości nie odpowiadają za skutki chorób zdiagnozowanych przed przystąpieniem do ochrony ubezpieczeniowej (pojawiają się też wyłączenia odpowiedzialności przez pierwsze 12 miesięcy ubezpieczenia, jeżeli zgon nastąpił wskutek chorób zdiagnozowanych w ciągu 24 miesięcy przed przystąpieniem do ubezpieczenia), tylko niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe obligują kredytobiorców do podpisania stosownego dokumentu o stanie zdrowia (w przypadku Benefii TUnŻ SA jest to zależne od kwoty kredytu), pojawiają się ograniczenia co do liczby kredytobiorców, górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela bywa także uwarunkowana wiekiem kredytobiorcy w momencie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, w większości analizowanych umów pojawia się zapis, że kredytobiorcy nie powinni uprawiać sportów podwyższonego ryzyka oraz poddawać się operacjom plastycznym (chyba że są one konieczne), jak również powinni oni przestrzegać zaleceń lekarskich, przy składaniu wniosku o wypłatę świadczenia wszystkie zakłady ubezpieczeń wymagają m.in. karty zgonu oraz aktu zgonu ubezpieczonego. 6 Ze względu na ograniczenia objętościowe w opracowaniu zaprezentowanych zostało tylko 5 umów. 7 We wszystkich umowach jest zapis, że ochrona ubezpieczeniowa kończy się w chwili śmierci ubezpieczonego lub w momencie całkowitej spłaty kredytu, jak również że ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za działania ubezpieczonego pod wpływem alkoholu, próby popełnienia przestępstwa lub samobójstwa.

8 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej 405 Najważniejsze informacje zawarte w umowach ubezpieczenia na życie powiązanych z kredytami hipotecznymi Tabela 1 Wyszczególnienie Benefia TUnŻ SA TUiR Allianz Polska SA Ubezpieczający Euro Bank SA BRE Bank Hipoteczny SA Przedmiot ubezpieczenia/zakres ubezpieczenia Życie i zdrowie ubezpieczonego (ubezpieczonych) a Suma ubezpieczenia Równowartość kwoty kredytu hipotecznego określona w umowie kredytowej, maks. 2 mln zł Poważne zachorowania ubezpieczonego, przebycie przez ubezpieczonego operacji chirurgicznej, pobyt ubezpieczonego w szpitalu w wyniku choroby lub nieszczęśliwego wypadku Z tytułu poważnego zachorowania i operacji chirurgicznych 6 kolejnych świadczeń miesięcznych, z tytułu pobytu w szpitalu maks. 12 świadczeń Ubezpieczyciel Compensa TUnŻ SA Santander Consumer Bank SA Życie ubezpieczonego / współubezpieczonych Kwota równa zadłużeniu z tytułu kredytu TUnŻ Europa SA Aviva TUnŻ SA Alior Bank SA Bank Pocztowy SA Życie i zdrowie ubezpieczonego (zgon, całkowita niezdolność do pracy, hospitalizacja) Kwota równa kapitałowi kredytu pozostającemu do spłaty powiększona o: odsetki, odsetki karne, opłaty i prowizje (do dnia decyzji o wypłacie świadczenia, ale nie więcej niż odpowiednio: 120, 90, 120 dni), a w przypadku hospitalizacji maks. 6 świadczeń Życie i zdrowie ubezpieczonego (śmierć, trwała i całkowita niezdolność do pracy, leczenie szpitalne następstw nieszczęśliwych wypadków) Kwota kredytu pozostającego do spłaty, ale w przypadku śmierci: dla kredytobiorcy w wieku lat maks. 1 mln zł (dla trwałej niezdolności do pracy maks. 500 tys. zł), dla kredytobiorcy w wieku lat maks. 250 tys. zł, dla kredytobiorcy

9 406 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Wyszczególnienie Początek odpowiedzialności Koniec odpowiedzialności / okres ubezpieczenia Benefia TUnŻ SA Z dniem uruchomienia kredytu hipotecznego lub jego pierwszej transzy M.in. z dniem zgonu ubezpieczonego, z dniem orzeczenia całkowitej i trwałej niezdolności do pracy ubezpieczonego, z ostatnim dniem roku, w którym przypada 75 rocznica urodzin ubezpieczonego w zakresie odpowiedzialności na wypadek śmierci, z ostatnim dniem TUiR Allianz Polska SA Od dnia uruchomienia kredytu bądź wypłaty pierwszej transzy kredytu Umowa zawierana jest na 24 miesiące, a później przedłużana automatycznie na kolejne okresy ubezpieczenia Ubezpieczyciel Compensa TUnŻ SA Spełnienie warunków i opłacenie składki M.in. w dniu 67 urodzin odpowiednio ubezpieczonego lub współubezpieczonego, ponadto umowa ubezpieczenia jest wielokrotnie przedłużana na kolejne okresy roczne cd. tabeli 1 TUnŻ Europa SA Aviva TUnŻ SA W dniu uruchomienia kredytu i złożenia deklaracji ubezpieczeniowej Ubezpieczenie wznawiane jest na kolejne miesięczne okresy ubezpieczenia aż do końca trwania umowy kredytu. Ubezpieczenie kończy się: a) w zakresie całkowitej niezdolności do pracy: z dniem ukończenia 65 lat przez ubezpieczonego, z chwilą uzyskania uprawnień emerytal- w wieku lat maks. 75 tys. zł; ponadto maks. 6 świadczeń za jednorazowy pobyt w szpitalu, ale maks. 12 świadczeń w całym okresie ubezpieczenia Z dniem wypłaty kredytu M.in. z dniem śmierci ubezpieczonego, z dniem przyznania przez właściwy organ rentowy prawa do renty stałej w sytuacji wystąpienia trwałej i całkowitej niezdolności do pracy, z dniem nabycia świadczeń emerytalnych, z dniem ukończenia przez ubezpieczonego 75 roku życia

10 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej 407 Wyszczególnienie Benefia TUnŻ SA roku, w którym przypada 65 rocznica urodzin ubezpieczonego w zakresie odpowiedzialności na wypadek całkowitej i trwałej niezdolności do pracy TUiR Allianz Polska SA Ubezpieczyciel Compensa TUnŻ SA Inne postanowienia Jeżeli suma ubezpieczenia kredytobiorcy (kredytobiorców) przekracza 400 tys. zł wówczas kredytobiorca (kredytobiorcy) wypełniają ankietę medyczną załączoną do deklaracji zgody na zawarcie ubezpieczenia Do ubezpieczenia może przystąpić każdy kredytobiorca, który ukończył 18 rok życia i jednocześnie nie ukończył 70 roku życia Kredytobiorcą może być osoba mająca lat, przy czym w dniu zawierania umowy kredytu kredytobiorca nie może mieć więcej niż 60 lat, ponadto kredytobiorca musi podpisać oświadczenie dotyczące stanu zdrowia TUnŻ Europa SA Aviva TUnŻ SA nych lub rentowych lub z chwilą wyczerpania limitu świadczeń; b) w zakresie hospitalizacji: z dniem ukończenia 81 lat przez ubezpieczonego lub z chwilą wyczerpania limitu świadczeń Może być maks. 6 kredytobiorców (maks. kwota kredytu przypadająca na jednego kredytobiorcę to 500 tys. zł) W okresie 24 miesięcy od rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności i jest zwolniony z obowiązku wypłaty świadczenia, jeżeli śmierć ubezpieczonego nastąpi na skutek urazu, choroby somatycznej lub psychicznej rozpoznanych przed objęciem ubezpieczonego ochroną ubezpieczeniową.

11 408 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Wyszczególnienie Najważniejsze wyłączenia Benefia TUnŻ SA Wojny, ataki terroru, samookaleczenia, choroby lub inne problemy zdrowotne, które były zdiagnozowane i/lub leczone przed przystąpieniem do ubezpieczenia, o których ubezpieczony nie poinformował towarzystwa w chwili przyjęcia do ubezpieczenia TUiR Allianz Polska SA Wady wrodzone, AIDS, HIV, udział w ryzykownych sportach, wojny, choroby psychiczne, eksperymenty medyczne, którym poddaje się ubezpieczony Ubezpieczyciel Compensa TUnŻ SA Zatajona choroba ubezpieczonego lub współubezpieczonego, działania wojenne, terror TUnŻ Europa SA Aviva TUnŻ SA Wojny, eksplozja atomowa, strajki, rozruchy, nieprzestrzeganie zaleceń lekarza, nieprawdziwe informacje podane przez ubezpieczonego w deklaracji, poddanie się zabiegom chirurgicznym Kredytobiorca zobowiązany jest do złożenia oświadczenia o stanie zdrowia Nieuzasadnione nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich, terroryzm, zajęcia sportowe i rekreacyjne o podwyższonym ryzyku; stany chorobowe bądź urazy rozpoznane lub leczone przed dniem rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej a ubezpieczenie występuje w kilku wariantach: wariant 1 ryzyko zgonu; wariant 2 ryzyko zgonu oraz ryzyko całkowitej i trwałej niezdolności do pracy; wariant 2a ryzyko zgonu z dowolnej przyczyny oraz ryzyko zgonu w następstwie wypadku komunikacyjnego, jak również ryzyko całkowitej i trwałej niezdolności do pracy. Źródło: opracowanie własne. cd. tabeli 1

12 Adekwatność ochrony ubezpieczeniowej 409 Istotnym problemem mogą się zatem okazać choroby, które zostały zdiagnozowane wcześniej (wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela) i wywołały inne choroby, które stały się bezpośrednią przyczyną zgonu ubezpieczonego. Ponadto ubezpieczony może nie posiadać informacji o chorobach rozwijających się w jego organizmie w momencie przystąpienia do ubezpieczenia. W zdecydowanej większości umów brak jakiejkolwiek oceny stanu zdrowia ubezpieczonego, a tylko niektóre towarzystwa zobowiązują kredytobiorców do podpisania oświadczenia o stanie zdrowia. Kluczowe jest zatem określenie w karcie zgonu przyczyny zgonu (zarówno pośredniej, jak i bezpośredniej). Nie bez znaczenia jest także wiek ubezpieczonego, co w przypadku kredytów 35-, 40-letnich 8 może mieć istotne znaczenie, jeżeli do zdarzenia ubezpieczeniowego doszłoby w ostatnich latach trwania umowy kredytowej. Ponadto kredytobiorcy nie powinni brać udziału w sportach wysokiego ryzyka oraz być w ciąży (ze względu na częste wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczycieli za wszelkie powikłania z tym związane). 5. Podsumowanie Powyższe rozważania potwierdzają tezę, że grupowe ubezpieczenia na życie kredytobiorców kredytów hipotecznych nie są dopasowane do ich indywidualnych potrzeb. Zakłady ubezpieczeń sporadycznie gromadzą informacje o stanie zdrowia ubezpieczanego kredytobiorcy, wykorzystując w tym celu ankietę medyczną. Taka postawa ubezpieczycieli pozwala im na stworzenie bardzo ogólnych zasad ubezpieczenia i daje możliwość odmowy wypłaty świadczenia. Ponadto wszelkie ograniczenia niekorzystnie wpływają na sytuację kredytobiorców, w szczególności w przypadku konieczności ich hospitalizacji. Dopasowanie ochrony ubezpieczeniowej do indywidualnych potrzeb ubezpieczonych (przez indywidualną ocenę ryzyka ubezpieczeniowego) spowodowałoby lepsze zabezpieczenie kredytu, zapewne wpłynęłoby na wysokość składki ubezpieczeniowej, ale tym samym mogłoby spowodować, że kredytobiorcy sami byliby zainteresowani takim produktem, a nie traktowali go jako konieczności. Literatura Aneks do raportu Rzecznika Ubezpieczonych z 2007 r. pt. Podstawowe problemy bancassurance w Polsce skargi z zakresu bancassurance wniesione w 2012 r. [2012], (dostęp: ). Mrozowska B. [2012], Bancassurance regulacje prawne i samoregulacja rynku, Prawo Asekuracyjne, nr 3. 8 Podkreślić należy, że jeszcze kilka lat temu banki udzielały kredytów nawet na 50 lat.

13 410 Patrycja Kowalczyk-Rólczyńska Ogólnopolski raport o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomości [2014], Raport Amron-Sarfin, Związek Banków Polskich, Warszawa. Orlicki M. [2008], Pozycja prawna banku w ubezpieczeniach bancassurance, Prawo Asekuracyjne, nr 2. Orłowski C. [2011], Konsumenci bancassurance, (dostęp: ). Orłowski C. [2012], Sytuacja konsumentów na rynku bancassurance w ocenie Rzecznika Ubezpieczonych, Monitor Ubezpieczeniowy, nr 48. Szczepańska M. [2008], Ubezpieczenia na życie. Aspekty prawne, Wolters Kluwer, Warszawa. Ubezpieczenia w liczbach Rynek ubezpieczeń w Polsce [2012], Polska Izba Ubezpieczeń, Warszawa.