DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Transkrypt

1 DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Katowice, dnia 7 marca 2014 r. Poz UCHWAŁA NR XLV/460/14 RADY MIEJSKIEJ W ZAWIERCIU z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie przyjęcia planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Zawiercia oraz gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Zawiercie zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego Na podstawie art.13 ust. 3 i 5 i art.9 ust 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2011r. Nr 5, poz.13), na wniosek Prezydenta Miasta - Rada Miejska w Zawierciu - uchwala 1. Przyjmuje się Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Zawiercia oraz gmin sąsiadujących, z którymi Gmina Zawiercie zawarła porozumienie w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego, stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Prezydentowi Miasta Zawiercie. 3. Uchwała wchodzi w życie w terminie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego. Przewodniczący Rady Miejskiej inż Edmund Kłósek

2 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 2 Poz Załącznik do Uchwały Nr XLV/460/14 Rady Miejskiej w Zawierciu z dnia 26 lutego 2014 r. PLAN ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO dla Gminy Miasta Zawiercie Opracowany przez: Instytut Technologii Administracji Publicznej Sp. z o.o. Ul. Probostwo 4, Lublin

3 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 3 Poz SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 2 WSTĘP CELE I ZADANIA PLANU ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO Cel podstawowy i cele pomocnicze Zadania planu Metodologia tworzenia planu Czynniki determinujące kształt sieci publicznego transportu zbiorowego na obszarze objętym planem 7 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU WŁAŚCIWEGO DLA ORGANIZATORA Organizator publicznego transportu zbiorowego Charakterystyka Gminy Zawiercie na tle specyfiki aglomeracji górnośląskiej Gmina miejska Zawiercie jako organizator publicznego transportu zbiorowego Dworzec PKP Osiedle Żabki Warty Ogrodzieniec Podzamcze Rola i znaczenie porozumienia z gminami Transport pasażerski na obszarze organizatora Przewozy kolejowe Linie autobusowe o charakterze komercyjnym SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA Tendencje demograficzne Dynamika dochodów mieszkańców Poziom bezrobocia Wskaźnik motoryzacji ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE Kierunki rozwoju przestrzennego obszaru właściwego dla organizatora Ośrodki generujące ruch i zapotrzebowanie na transport Dostęp do infrastruktury transportowej WPŁYW TRANSPORTU NA ŚRODOWISKO NATURALNE Charakterystyka negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne Polityka ochrony środowiska realizowana na obszarze organizatora POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH I OSÓB O OGRANICZONEJ ZDOLNOŚCI RUCHOWEJ W ZAKRESIE USŁUG PRZEWOZOWYC RENTOWNOŚĆ DOTYCHCZASOWEJ SIECI KOMUNIKACYJNEJ USTALENIA PLANU TRANSPORTOWEGO Sieć komunikacyjna przewozów o charakterze służby publicznej Ocena i prognoza potrzeb przewozowych Przewidywane finansowanie usług przewozowych Źródła finansowania Formy finansowania Preferencje dotyczące wyboru rodzaju środków transportu Zasady organizacji rynku przewozów Pożądany standard usług przewozowych Przewidywany sposób organizowania systemu informacji dla pasażerów Zasady planowania oferty przewozowej publicznego transportu zbiorowego Planowana oferta przewozowa publicznego transportu zbiorowego Kierunki rozwoju publicznego transportu zbiorowego Uzasadnienie wybranych rozwiązań CZĘŚĆ GRAFICZNA PLANU TRANSPORTOWEGO BIBLIOGRAFIA I DOKUMENTY POWIĄZANE SPIS TABEL I RYSUNKÓW Załącznik nr 1.Wykaz przystanków w komunikacji miejskiej na terenie Gminy Miasta Zawiercie.

4 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 4 Poz WSTĘP Funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego odbywa się w ramach regulacyjnych, które w podstawowej części powstają na poziomie Unii Europejskiej. Opierają się one o zasady konkurencji regulowanej sformułowane w Rozporządzeniu (WE) 1370/ dotyczącym usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego. Zasady te zostały wprowadzone do polskiego systemu prawnego przez Ustawę o publicznym transporcie zbiorowym z 16 grudnia 2010 roku 2, która w zasadniczej części obowiązuje od 1 marca 2011 roku oraz akty wykonawcze do niej. Specyficznym aktem wykonawczym do Ustawy jest plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego nazywany w skrócie planem transportowym. Ma on rangę aktu prawa miejscowego, a jego zadaniem jest przeniesienie ustalonych na poziomie unijnym i krajowym zasad konkurencji regulowanej na lokalny rynek przewozów zbiorowych. Pod pojęciem publicznego transportu zbiorowego rozumie się powszechnie dostępny regularny przewóz osób wykonywany w określonych odstępach czasu i po określonej linii komunikacyjnej, liniach komunikacyjnych lub sieci komunikacyjnej 3. A zrównoważony rozwój publicznego transportu zbiorowego oznacza proces rozwoju transportu uwzględniający oczekiwania społeczne dotyczące zapewnienia powszechnej dostępności do usług publicznego transportu zbiorowego, zmierzający do wykorzystywania różnych środków transportu, a także promujący przyjazne dla środowiska i wyposażone w nowoczesne rozwiązania techniczne środki transportu 4. Za jego planowanie, organizowanie, finansowanie i zarządzanie odpowiedzialny jest organizator publicznego transportu zbiorowego. Pod tym pojęciem rozumie się ministra właściwego do spraw transportu i jednostki samorządu terytorialnego stosownie do kompetencji i zakresu działalności. Głównym narzędziem jakim posługuje się organizator przy planowaniu tego rodzaju transportu jest plan transportowy, który reguluje funkcjonowanie miejscowego systemu przewozów zbiorowych dotowanych ze środków publicznych. Należy podkreślić dotąd nie stosowany, nowy charakter tego dokumentu w systemie zarządzania rozwojem kraju. Nie jest on ani strategią, ani programem w rozumieniu ustawy z dnia 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 5. Nie zalicza się również do kategorii programów wieloletnich, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych 6. Jego treść, zakres stosowania, formę oraz procedurę opracowywania określa jedynie ustawa o publicznym transporcie zbiorowym i akty wykonawczej do niej. Ustawa zobowiązała do uchwalenia planu transportowego tylko największych organizatorów, m.in. gminy liczące co najmniej 50 tys. mieszkańców, a gdy występuje porozumienie między gminami przekazujące na jedną z nich zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego obowiązek ten występuje, gdy razem gminy objęte porozumieniami liczą co najmniej 80 tys. mieszkańców 7. Oba te kryteria są spełnione zarówno w przypadku Gminy Zawiercie (51,7 tys. mieszkańców), jak i w odniesieniu do porozumień jakie ona zawarła z innymi gminami w sprawie organizacji publicznego transportu zbiorowego (87,5 tys. mieszkańców). Dlatego istnieje obowiązek uchwalenia planu transportowego przez Gminę Zawiercie. Prezentację dokładnych danych dotyczących liczby mieszkańców w rozbiciu na poszczególne gminy według stanu na koniec 2012 roku zawiera Tabela 3. Jednak uchwalenie planu transportowego nie służy tylko wypełnieniu ustawowego obowiązku. Jest to także efektywne narzędzie budujące spójny system integrujący różne formy działalności przewozowej z 1 Rozporządzenie (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylające rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 315/1. 2 Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13, Nr 228, poz Tamże art. 4, ust. 1, pkt Tamże art. 4, ust. 1, pkt Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz oraz z 2011 r. Nr 279, poz Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.3. 7 Tamże, art. 9, ust.1, pkt. 1.

5 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 5 Poz inwestycjami w infrastrukturę transportową oraz koordynujący te działania z lokalnymi politykami w innych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego. Plan transportowy sprzyja budowaniu przejrzystych zasad funkcjonowania rynku przewozów zbiorowych. Zapowiada działania organizatora wykraczające poza jedną kadencję władz samorządowych oraz daje formalną podstawę do zawierania wieloletnich umów na świadczenie usług publicznych i przez to stabilizuje sytuację na rynku usług przewozowych. Ponadto według wstępnych deklaracji Komisji Europejskiej i polskiego rządu plan transportowy będzie prawdopodobnie koniecznym warunkiem występowania po wsparcie ze środków unijnych w perspektywie budżetowej UE Biorąc to wszystko pod uwagę, można stwierdzić, że uchwalenie tego dokumentu powinno sprzyjać poprawie jakości i efektywności publicznego transportu zbiorowego organizowanego przez Gminę Zawiercie. Zgodnie z postanowieniami Ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym i aktów wykonawczych do niej plan transportowy powinien ograniczać się do obszaru zawierającego się w granicach administracyjnych jednostki samorządu terytorialnego, będącej organizatorem. W odniesieniu do Gminy Zawiercie obszar ten jest większy na skutek zawartego porozumienia z gminami Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice. Gminy te na mocy porozumień zawartych w latach swoje zadanie własne polegające na organizowaniu transportu zbiorowego na swoim obszarze przekazały Gminie Zawiercie. Dlatego plan transportowy Gminy Zawiercie obejmuje obszar zawierający się w granicach administracyjnych także tych gmin. Specyficzna sytuacja występuje na terenie Gminy Siewierz, która należy do Komunikacyjnego Związku Komunalnego Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego organizującego tam przewozy publiczne. Jednocześnie Gmina Siewierz zawarła porozumienie z Gminą Zawiercie powierzając jej organizowanie przewozów na jednej określonej linii. Podstawowa struktura obowiązkowej zawartości planu transportowego została wskazana w Ustawie o publicznym transporcie zbiorowym i Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego 8. Te akty prawne zobowiązują każdego organizatora, aby na swoim obszarze respektował zasady regulacji funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego, które w myśl idei zrównoważonego rozwoju są powiązane z polityką UE, państwa, regionu i poszczególnych gmin w zakresie transportu, planowania przestrzennego, ochrony środowiska, rozwoju lokalnego oraz potrzeb osób niepełnosprawnych. Należy tego dokonać w oparciu o przedstawioną charakterystykę problemów społeczno-gospodarczych dotyczących demografii, dochodów mieszkańców, poziomu bezrobocia, oraz tempa motoryzacji. Ten szerszy kontekst ma bowiem bezpośredni wpływ na kształt sytemu publicznego transportu zbiorowego i na jego zmiany w przyszłości. Uwzględniając te wskazówki metodologiczne niniejszy plan transportowy składa się z trzech głównych części: określenia celów, zadań i metodologii planu (rozdział 1), omówienia głównych czynników determinujących kształt sieci publicznego transportu zbiorowego (rozdziały od 2 do 7) oraz wymaganych przez przepisy prawa i zgodnych z nimi ustaleń planu transportowego (rozdział 8-9). Zgodnie z przywołanymi przepisami dokument ma charakter otwarty, nie zamykający się w jakimś konkretnym przedziale czasu, z możliwością aktualizacji przez organizatora w każdym okresie, gdy zaistnieje taka potrzeb. Jednak ze względów praktycznych w częściach prognostycznych planu transportowego przyjęto perspektywę planowania do 2022 roku. W tym wypadku kierowano się m.in. datą krańcową nowej perspektywy budżetowej Unii Europejskiej i związanego z tym okresu planowania funduszy pomocowych. Formułując ustalenia planu opierano się na rozstrzygnięciach strategicznych dokumentów programujących rozwój regionu oraz Gminy Zawiercie i gmin objętych porozumieniami, jest z nimi komplementarny i spójny. Nie wyznacza też ram późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, gdyż jest wtórny wobec już obowiązujących programów inwestycyjnych. Z tego powodu nie występuje konieczność opracowywania oceny oddziaływania na środowisko planu transportowego. Uchwalając plan transportowy przez organizatora szczebla gminnego trzeba w nim uwzględnić postanowienia planów transportowych opracowywanych przez starostę, w tym przypadku starostę zawierciańskiego oraz marszałka, w tym przypadku marszałka województwa śląskiego 9. Jednak wymóg ten nie mógł być spełniony ponieważ w czasie uchwalania planu transportowego dla obszaru objętego organizowaniem publicznego transportu zbiorowego przez Gminę Zawiercie plany transportowe tych szczebli samorządu nie zostały jeszcze 8 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, Dz. U Nr 117, Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym., art. 11, ust.1, pkt. 3.

6 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 6 Poz opublikowane. Gdy to nastąpi i jeśli wystąpi konieczność wniesienia stosownych zmian do tego planu potrzebna będzie jego aktualizacja. 1. CELE I ZADANIA PLANU ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU PUBLICZNEGO TRANSPORTU ZBIOROWEGO 1.1. Cel podstawowy i cele pomocnicze Celem podstawowym planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Zawiercie jest tworzenie efektywnego systemu przewozów zbiorowych, który zwiększa swój udział w mobilności mieszkańców i wspiera proces kształtowania życia społeczno-gospodarczego zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju. Racjonalny ekonomicznie system transportowy będzie uwzględniał oczekiwania społeczne związane z zapewnieniem powszechnej dostępności do usług publicznego transportu zbiorowego w oparciu o wykorzystywanie różnych środków transportu przyjaznych dla środowiska i wyposażonych w nowoczesne rozwiązania techniczne. Osiąganie celu podstawowego będzie wspomagane realizacją następujących celów pomocniczych planu: 1. budowanie oferty usług publicznych w przewozach zbiorowych jako atrakcyjnej alternatywy dla motoryzacji indywidualnej, 2. wprowadzanie rozwiązań integrujących publiczny transport zbiorowy, 3. zmniejszanie degradacyjnego oddziaływania transportu na środowisko przy pomocy rozwiązań i technologii ograniczających hałas oraz emisję zanieczyszczeń do środowiska, np. w postaci rozwoju przewozów autobusami o napędzie elektrycznym, 4. likwidowanie barier ograniczających dostęp do usług transportu publicznego, w tym dla osób niepełnosprawnych, 5. organizowanie i finansowanie publicznego transportu zbiorowego zgodnie z zasadami konkurencji regulowanej, 6.dążenie do poprawy bezpieczeństwa w transporcie znajdującej odzwierciedlenie w zmniejszeniu liczby kolizji i wypadków drogowych. Cel podstawowy i cele pomocnicze planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Zawiercie są zgodne ze strategiami rozwoju, polityką transportową, z planami zagospodarowania przestrzennego i programami ochrony środowiska kraju, województwa oraz miasta i gmin objętych planem Zadania planu Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym wymaga, aby plan transportowy był przyjmowany uchwałą Rady Miasta i miał rangę aktu prawa miejscowego. Jest to związane z zadaniem jakie stawia się temu dokumentowi, który ma pełnić funkcje regulacyjne w odniesieniu do rynku usług przewozowych na obszarze objętym planem zgodnie z zasadami konkurencji regulowanej wypracowanymi na poziomie unijnym i krajowym. Realizując to zadanie plan transportowy powinien m.in.: określać obszar funkcjonowania sieci komunikacyjnej, na którym jest planowane wykonywanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej; przedstawiać ocenę potrzeb przewozowych ludności, z uwzględnieniem m.in. lokalizacji obiektów użyteczności publicznej, gęstości zaludnienia obszaru objętego planem i dostępności transportu publicznego dla osób niepełnosprawnych; wskazywać źródła i formy finansowania publicznego transportu zbiorowego na obszarze organizatora; charakteryzować organizację publicznego transportu zbiorowego na danym obszarze, z uwzględnieniem możliwości wyboru przez podróżnych różnych środków transportu (w tym z opisem dostępności i stanu infrastruktury transportowej); sformułować zasady organizacji publicznego transportu zbiorowego (w tym przewidywane zasady wyboru operatorów realizujących przewozy na zlecenie organizatora); wskazywać pożądany i możliwy do wykonania standard usług, z uwzględnieniem takich czynników jak m.in. dostępność do infrastruktury, rozwój systemów informacji pasażerskiej, dostępność taboru komunikacyjnego dla osób niepełnosprawnych; wyznaczać kierunki rozwoju publicznego transportu zbiorowego, z uwzględnieniem takich czynników jak m.in. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, potrzeby wynikające ze specyfiki społecznej, gospodarczej i demograficznej właściwego obszaru, działania związane z ochroną środowiska naturalnego, rentowność komunikacji publicznej.

7 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 7 Poz Gmina Zawiercie przy sporządzaniu swojego planu transportowego powinno uwzględniać zapisy planu transportowego opracowanego przez marszałka województwa śląskiego, który z kolei w swoim dokumencie ma obowiązek uwzględnić plan przygotowany przez ministra właściwego ds. transportu. Dodatkowo jako organizator transportu publicznego na obszarze gmin, które położone są na terenie dwóch powiatów: zawierciańskiego i będzińskiego (Siewierz) ma także obowiązek uwzględnić plany transportowe opracowane przez starostów tych powiatów, o ile powstaną Metodologia tworzenia planu Struktura planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy Zawiercie jest zgodna z art. 12. ust. 1. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym oraz z rozporządzeniem ministra infrastruktury z dnia 25 maja 2011 roku w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego. Opracowując niniejszy plan uwzględniono: - koncepcje przestrzennego zagospodarowania kraju; - Strategię Rozwoju Kraju do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku); - Strategię Rozwoju Transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku); - plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego; - strategie rozwoju województwa śląskiego; - strategie rozwoju gmin objętych planem; - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin objętych planem; - miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; - sytuację społeczno-gospodarczą; - wpływ transportu na środowisko oraz dokumenty określające politykę w zakresie ochrony środowiska prowadzoną na obszarze objętym planem; - potrzeby zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, w szczególności potrzeby osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej zdolności ruchowej; - rentowność sieci komunikacyjnej, na której świadczone są usługi publicznego transportu zbiorowego; - planowane do wdrożenia i realizowane aktualnie przez Gminę Zawiercie i gminy objęte planem projekty rozwojowe z zakresu transportu publicznego; - kierunki rozwoju transportu publicznego w perspektywie do roku Przy opracowywaniu planu wykorzystano następujące źródła: - dane eksploatacyjne i finansowe dotyczące sieci komunikacji miejskiej obsługiwanej przez ZKM w Zawierciu; - rozkłady jazdy i informacje o ofercie publikowane przez wybranych przewoźników, - dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego i Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach; - analizy, mapy i rysunki publikowane przez instytucje rządowe i samorządowe, - Burnewicz J., Prognozy popytu na transport w Polsce do roku 2020 i 2030, Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa, styczeń 2011, - Dojazdy do pracy w Polsce. Terytorialna identyfikacja przepływów ludności związanych z zatrudnieniem, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2010, - Prognoza ludności na lata , Główny Urząd Statystyczny Warszawa 2011, - pozycje literaturowe i opracowania eksperckie poświęcone problematyce planów transportowych, - dane z Biuletynów Informacji Publicznej urzędów państwowych, samorządowych i innych instytucji. Na potrzeby planu przeprowadzone zostały specjalne badania preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia. Podstawowymi celami badania było: - ustalenie częstości korzystania przez mieszkańców z komunikacji miejskiej, - zebranie ich opinii na temat funkcjonowania transportu publicznego, - analiza pól satysfakcji i dyssatysfakcji z korzystania z komunikacji miejskiej, - zebranie preferencji mieszkańców w zakresie konstruowania sieci komunikacji, 10 Starostowie powiatów mają obowiązek opracować plan transportowy jeśli powiat liczy powyżej 80 tys. mieszkańców i z budżetu powiatu dotuje się publiczny transport zbiorowy. Jeśli oba te warunki łącznie nie są spełnione nie ma takiego obowiązku. Ale powiatowy plan transportowy może też powstać z własnej inicjatywy władz powiatu.

8 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 8 Poz identyfikacja czynników zwiększających zainteresowanie mieszkańców komunikacją miejską. Badanie przeprowadzone zostało metodą indywidualnych wywiadów kwestionariuszowych (PAPI). Dobór respondentów do badania miał charakter kwotowy z interwałem losowania. W pierwszym etapie wytypowano kluczowe węzły komunikacyjne Zawiercia. W punktach tych ankieterzy realizowali badanie w godzinach Próba kontrolowana była ze względu na porę dnia, wiek i płeć respondenta. W badaniu uwzględnieni zostali wyłącznie mieszkańcy Zawiercia (tj. osoby zameldowane i zamieszkujące w tym mieście) korzystający z komunikacji miejskiej. Łącznie wykonano 408 wywiadów. Wyniki należy interpretować z uwzględnieniem błędu pomiaru wynoszącego w tym wypadku 4,83 punktu procentowego. Badanie zostało przeprowadzone w dniach września 2013 roku. Do obliczenia rozkładów brzegowych zmiennych i analizy zależności zastosowano program SPSS FOR WINDOWS. Skład grupy badawczej ze względu na płać, wiek i status zawodowy przedstawiają Tabele 1-3. Tabela 1. Skład próby badawczej ze względu na płeć. Lp. Płeć 1 kobieta 52,0 2 mężczyzna 48,0 Razem 100,0 Źródło: raport z badania. Tabela 2. Skład grupy badawczej ze względu na wiek. Lp. Wiek Ogół badanych N=408 Ogół badanych N= lat 14, do 34 lat 19, do 44 lat 17, do 54 lat 17, do 64 lat 14,5 6 pow. 65 lat 16,9 Razem 100,0 Źródło: raport z badania. Tabela 3. Skład próby badawczej ze względu na status zawodowy respondenta. Lp. Status zawodowy Ogół badanych N=408 1 uczy się lub studiuje 15,4 2 pracuje (etat lub działalność gosp.) 45,6 3 nie pracuje (bezrobotny) 4,4 4 rencista lub emeryt 30,6 5 uczy się i pracuje 2,5 6 emeryt i pracuje 1,5 Razem 100,0 Źródło: raport z badania. Wyniki badań zostały wykorzystane w treści planu transportowego. Szczegółowy opis metodologii badania i omówienie uzyskanych wyników zawiera Raport z badania preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, wrzesień 2013 roku znajdujący się w dyspozycji Gminy Zawiercie. W treści planu zostały przywołane niektóre z wymienionych dokumentów strategicznych i źródłowych z zaznaczeniem, że plan transportowy jest zgodny z ich ustaleniami Czynniki determinujące kształt sieci publicznego transportu zbiorowego na obszarze objętym planem Na kształt sieci publicznego transportu zbiorowego wpływa wiele obiektywnych czynników oraz procesów zachodzących równolegle do wykonywania przewozów. W odniesieniu do Gminy Zawiercie i pozostałych gmin objętych planem największe znaczenie ma: - specyfika przestrzenno-urbanizacyjna konurbacji śląskiej,

9 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 9 Poz uwarunkowania ustrojowe związane z podziałem administracyjnym kraju i kompetencjami jednostek samorządu terytorialnego, - sieć infrastruktury transportowej i wykonywane w oparciu o nią usługi przewozów zbiorowych dostępne dla mieszkańców obszaru objętego planem transportowym, - tendencje demograficzne, - dynamika dochodów mieszkańców, - sytuacja na rynku pracy, - rozwój motoryzacji indywidualnej, - kierunki zagospodarowania przestrzennego w skali kraju, województwa i poszczególnych gmin, - potrzeba ograniczania negatywnego wpływu transportu na środowisko połączona z realizacją programów ochrony środowiska, - uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych, - rentowność obecnie funkcjonującej sieci połączeń przewozów zbiorowych wykonywanych w ramach służby publicznej. Respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju wymaga uwzględnienia tych wszystkich czynników w planowaniu publicznego transportu zbiorowego. W kontekście oddziaływania na pasażerskie przewozy publiczne zostały one szerzej omówione w następnej części dokumentu, w rozdziałach od 2 do OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU WŁAŚCIWEGO DLA ORGANIZATORA 1.5. Organizator publicznego transportu zbiorowego Charakterystyka Gminy Zawiercie na tle specyfiki aglomeracji górnośląskiej Gmina miejska Zawiercie o powierzchni 85,24 km2 położona jest w środkowej części Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej, u źródeł Warty, w północno-wschodniej części województwa śląskiego. Wchodzi w skład powiatu zawierciańskiego i stanowi 8,5% jego powierzchni. Według stanu na koniec 2012 roku gmina miała mieszkańców. Zawiercie jest znaczącym węzłem komunikacyjnym oraz ośrodkiem przemysłu: ciężkiego w postaci huty żelaza, szklarskiego z hutą szkła i odlewniczego z odlewnią żeliwa. Ze względu na atrakcyjne położenie w Zawierciu rozpoczyna się wiele szlaków turystycznych na Jurę Krakowsko- Częstochowską. Obszar Gminy ma charakter miejsko-wiejski. Użytki rolne w Zawierciu obejmują 59%, a użytki leśne: 20% powierzchni. Administracyjnie miasto jest też siedzibą powiatu zawierciańskiego, w skład którego oprócz Zawiercia wchodzą gminy: Irządze, Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Poręba, Szczekociny, Włodowice, Żarnowiec. W podziale na jednostki statystyczne powiat zawierciański w całości zaliczany jest do podregionu sosnowieckiego. Zawiercie, położone w środkowej części Wyżyny Krakowsko Częstochowskiej, historycznie traktowane było jako część Małopolski. Niemniej, z uwagi na powiązania transportowe (szerzej omówione w podrozdziale 4.3.), gospodarcze i administracyjne oraz ukształtowane kierunki przemieszczania się ludności, miasto pozostaje w bezpośredniej relacji z tzw. konurbacji śląską, do której ciąży i z którą graniczy. Zawiercie posiada korzystne położenie względem miast, będących istotnymi w ujęciu ogólnym ośrodkami: odległość od Katowic to 43 km, od Krakowa 67 km, od Częstochowy zaś 45 km. Położenie Gminy Zawiercie oraz gmin, z którymi zawarte zostały porozumienia komunalne dotyczące lokalnego publicznego transportu zbiorowego przedstawia Rysunek 1. Konurbacja, rozumiana jako zespół kilku/kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu miast różnej wielkości, w których nie da się wyróżnić jednego, dominującego ośrodka stanowi układ policentryczny, w którym może występować zbliżony lub równorzędny potencjał ekonomiczno-społeczny, tym różni się od aglomeracji, że nie mamy w niej do czynienia z jednym ośrodkiem dominującym, wokół którego funkcjonują mniejsze ośrodki satelitarne. Polska szkoła nauk o urbanizacji i osadnictwie zwykła traktować, że w warunkach krajowych jedynym przykładem konurbacji jest obszar Górnego Śląska, Zagłębia Dąbrowskiego i Jaworzna, zwany konurbacją katowicką 11, konurbacją śląską 12 lub konurbacją śląsko dąbrowską Markowski T., Marszał T.: Metropolie. Obszary metropolitalne. Metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe. Warszawa 2006, PAN, s. 14.

10 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 10 Poz O ile sama nazwa danej konurbacji występuje w rozmaitych postaciach, o tyle jej zakres i poszczególne składowe także różnią się w zależności od przyjętych założeń metodologicznych. Zgodnie z podejściem, mającym odzwierciedlenie w danych GUS 14 w jej skład wchodzą: Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bytom, Ruda Śląska, Tychy, Dąbrowa Górnicza, Chorzów, Jaworzno, Mysłowice, Siemianowice Śląskie, Tarnowskie Góry, Piekary Śląskie, Będzin, Świętochłowice, Knurów, Mikołów i Czeladź (zachowana została gradacja z uwagi na liczbę ludności). Razem 19 miast o łącznej powierzchni 1471 km kw., zamieszkiwanych na koniec 2012 r. przez 2,23 mln osób. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego 15 konurbacja górnośląska, określana mianem aglomeracji, składa się z 14 miast (powiatów grodzkich) stanowiących najbardziej zwartą część systemu urbanizacyjnego centralnej części województwa śląskiego, a więc (alfabetycznie): Bytom, Chorzów, Dąbrowę Górniczą, Jaworzno, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Rudę Śląską, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy i Zabrze. Przy zachowaniu tej metodologii liczba mieszkańców opisywanego obszaru na koniec 2012 roku sięgnęła 1,995 mln. Jeszcze inny obszar konurbacji śląskiej przyjmowany jest do analiz w ramach Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej (ang. European Spatial Planning Observation Network, w skrócie ESPON). Przyjęta tu definicja obejmuje bowiem: Katowice, Sosonowiec, Gliwice, Bytom, Zabrze, Rudę Śląską, Tychy, Dąbrowę Górniczą, Chorzów wraz z 9 innymi gminami miejskimi o ludności poniżej 100 tys. mieszkańców oraz Zawiercie, Olkusz, Chrzanów, Oświęcim, Knurów, Łaziska Górne i Pyskowice. 12 Termin używany w wydawnictwach Głównego Urzędu Statystycznego. 13 Pojęcie używane jest w dokumentach dotyczących Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (dostęp z dnia 11 września 2013 r.) 15 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Katowice 2004, s. 16.

11 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 11 Poz Rysunek 1. Położenie Gminy Zawiercie i gmin objętych porozumieniami transportowymi na tle województwa śląskiego. Źródło: opracowanie własne na bazie mapy Podział administracyjny województwa śląskiego w 2003 r., Urząd Statystyczny w Katowicach.

12 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 12 Poz Katowice, jako stolica regionu, pozostają największym ośrodkiem miejskim, liczącym 309 tys. mieszkańców. Stanowi to jednak raptem 15,5% mieszkańców całej konurbacji 16. Pomimo faktu, że aglomeracja górnośląska jest jedną z dwu największych w kraju, Katowice zajmują dopiero 10. miejsce pod względem liczby mieszkańców. Zbliżona wielkość miast (Sosnowiec 215 tys. mieszkańców), Gliwice (186 tys.), Zabrze (180 tys.), Bytom (176 tys.), Ruda Śląska (143 tys.), Tychy (129 tys.), Dąbrowa Górnicza (125 tys.) to nie jedyny dowód funkcjonowania przesłanek, stanowiących o konurbacji. Istotnym czynnikiem istnienia zależności społeczno ekonomicznych dowolnego obszaru jest, bez wątpienia, zagadnienie rynku pracy jako czynnika determinującego migracje ludności oraz ich kierunki. Według danych GUS, pochodzących z badania skali dojazdów do pracy w Polsce, które przeprowadzono w 2006 roku, Katowice są najbardziej chłonnym rynkiem pracy w województwie, przyciągającym codziennie przeszło 100 tys. osób mieszkańców innych gmin, do pracy. Na pozostałych miejscach uplasowały się: to Gliwice (21 tys. przyjeżdżających), Dąbrowa Górnicza (12 tys.), Tychy i Sosnowiec (po 10 tys.) oraz Chorzów i Zabrze (po 9 tys.). Odnotowania wymaga fakt, że odsetek udających się do pracy mieszkańców innych, aniżeli Katowice miast, wahał się w przedziale od 8% do 20% odsetka przyjeżdżających do w stolicy województwa. Dla porównania: w Piasecznie, drugim pod względem chłonności rynku pracy w aglomeracji stołecznej, wskaźnik dojazdów wynosił zaledwie 7,2% w porównaniu z liczbą dojeżdżających do Warszawy. W Myślenicach zaś, drugim najbardziej chłonnym rynku pracy w aglomeracji krakowskiej, wskaźnik sięgnął 6,3% w porównaniu z Krakowem. Potwierdzeniem wysokiego poziomu chłonności lokalnych (wewnątrzkonurbacyjnych) rynków pracy pozostaje fakt, że spośród wszystkich mieszkających na terenie województwa śląskiego osób, podróżujących do pracy w innej gminie, a także przyjeżdżających do pracy w województwie z innych regionów, aż 26,4% pracowało w 2006 r. w Katowicach. Wliczając dane obejmujące analogiczne wartości dla Gliwic, Dąbrowy Górniczej, Tychów, Sosnowca, Chorzowa i Zabrza współczynnik ten sięgał 44,4%. Co istotne, spośród wszystkich 10 ośrodków województwa śląskiego, charakteryzujących się się najwyższymi wskaźnikami dojazdów do pracy na obszarze innych, aniżeli miejsce zamieszkania gmin, aż 9 znajduje się na terenie konurbacji. Dotyczy to: Sosnowca (23 tys. osób wyjeżdżających), Bytomia (13 tys.), Zabrza, Katowic, i Tychów (w każdym z miast po 12 tys.), Dąbrowy Górniczej (11 tys.), Rudy Śląskiej (10 tys.), Siemianowic Śląskich oraz Chorzowa (po 9 tys. wyjeżdżających) 17. Powyższe dane jednoznacznie wskazują o istnieniu ugruntowanych powiązań transportowych w ramach całego regionu. skala przepływów pomiędzy poszczególnymi ośrodkami powoduje, że w konurbacji górnośląskiej znacznie silniej aniżeli w innych aglomeracjach występuje potrzeba funkcjonowania sprawnych połączeń ze stolicą regionu, ale także pomiędzy poszczególnymi ośrodkami oraz miastami do nich ciążącymi, a takowym właśnie jest Zawiercie. Jednocześnie o ile za specyfikę konurbacji górnośląskiej uznać należy fakt, że szereg miast nie posiada przylegających do nich obszarów wiejskich, o tyle w przypadku Zawiercia mamy do czynienia z gminami typowo wiejskimi, które mogą być traktowane jako kierunek docelowej suburbanizacji, a więc zjawiska przesiedlania się mieszkańców miast na tereny peryferyjne, co nie pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia potrzeb społecznych i zakresu obsługi transportowej, niezbędnej dla ich spełnienia Gmina miejska Zawiercie jako organizator publicznego transportu zbiorowego Rola Gminy Zawiercie jako organizatora publicznego transportu zbiorowego wynika z przepisów prawa. Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku 18 jako jedno z zadań własnych samorządu gminnego, w tym samorządu gminy miejskiej Zawiercie, wskazuje lokalny publiczny transport zbiorowy. Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym z dnia 16 grudnia 2010 roku 19 precyzuje obowiązki samorządu gminnego jako organizatora publicznego transportu zbiorowego w zakresie jego planowania, organizowania i zarządzania. 16 Zgodnie z kryteriami zawartymi w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego. 17 Dojazdy do pracy w Polsce. Terytorialna identyfikacja przepływów ludności związanych z zatrudnieniem, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań Dz. U Nr 16 poz Dz. U. z 2011 r. Nr 5, poz. 13, Nr 228, poz

13 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 13 Poz Ponieważ życie społeczno-gospodarcze miasta Zawiercie jest ściśle powiązane z okolicznymi gminami i generuje potrzeby przewozowe w relacjach wybiegających poza granice administracyjne dla ich zorganizowania i finansowania zostały zawarte porozumienia z Gminami Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice. Szczegółowo zostały one omówione w podrozdziale Wykonywanie powierzonych przez ustawy zadań nakłada się na model funkcjonowania tego typu przewozów ukształtowany historycznie. Publiczny transport zbiorowy w formie komunikacji miejskiej w Zawierciu został uruchomiony w dniu 2 sierpnia 1982 roku w postaci czterech linii (o numerach: 711,712,713,714). Zajezdnia w Zawierciu była filią ówczesnego katowickiego oddziału Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. W dniu 1 października 1991 roku powołano do życia Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Zawierciu, które już w grudniu kolejnego roku zostało skomunalizowane i przekształcone w Przedsiębiorstwo Transportowo Komunikacyjne Sp. z o. o. W tej postacie przetrwało ono do kwietnia 2003 roku, kiedy to utworzony został Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu. Terenem jego działalności jest Miasto Zawiercie oraz inne gminy. W październiku 2013 roku w zakładzie zatrudnione były 92 osoby (90,25 etatu). Nadzór nad działalnością Zakładu sprawuje Prezydent Miasta Zawiercia. Zakład nie posiada osobowości prawnej, jest natomiast zakładem budżetowym w rozumieniu Ustawy z dnia 3 czerwca 2005 roku o finansach publicznych. Zakład powołano Uchwałą nr IV/28/03 Rady Miejskiej w Zawierciu z dnia 21 stycznia 2003 roku ws. ustalenia Statutu Zakładu Komunikacji Miejskiej w Zawierciu. Zakład przejął mienie i pracowników PTK oraz został wyposażony przez Gminę Zawiercie w majątek trwały i obrotowy. Przedmiotem działalności zakładu jest m.in.: świadczenie usług w zakresie lokalnego transportu zbiorowego w granicach administracyjnych miasta, świadczenie usług w zakresie lokalnego transportu zbiorowego poza administracyjnymi granicami miasta na podstawie umów i porozumień, określanie niezbędnego poziomu dotacji do usług komunikacji miejskiej, badanie efektywności ekonomicznej funkcjonowania poszczególnych linii komunikacyjnych, proponowanie rozwoju komunikacji miejskiej, ankietyzacja użytkowników komunikacji miejskiej w kwestii stawianych jej wymagań oraz stopnia ich realizacji. Pierwszej reorganizacji układu połączeń miejskich na terenie Zawiercia dokonano w lutym 1994 roku i była połączona ze zmianą dotychczasowego trzycyfrowego oznakowania linii na dwucyfrowe. Następne zmiany dokonane zostały w latach: 1995, 1996 i Od 1 listopada 1999 roku rozpoczęto stosowanie jednocyfrowego oznakowania linii. Według stanu na koniec października 2013 roku, ZKM w Zawierciu uruchamiał 9 linii autobusowych, których przebieg wskazany jest w Tabeli 4. Tabela 4. Wykaz linii komunikacji miejskiej organizowanych przez Miasto Zawiercie, a obsługiwanych przez ZKM w Zawierciu według stanu na koniec września 2013 roku. NR LINII UWAGI PRZEBIEG Dworzec PKP Sienkiewicza Równa Szkoła linia żółta Równa Piłsudskiego szkoła Żabki (w dni robocze) Telekomunikacja Polska Kościuszki Dworzec PKP LINIA 0 linia czerwona Dworzec PKP Sienkiewicza Równa Szkoła (w dni robocze) Przechodnia Polska -Piłsudskiego szkoła Żabki Telekomunikacja Polska Kościuszki Dworzec PKP linia niebieska (w niedziele) Dworzec PKP Leśna Żabki Telekomunikacja Polska Kościuszki - Dworzec PKP ZPB Obrońców Poczty Gdańskiej Rzemieślnicza Miodowa Wojska Polskiego Stary Rynek LINIA 1 linia czarna Piłsudskiego Leśna Sikorskiego Kościuszki Blanowska Królowej Jadwigi Krzywa Wyspiańskiego linia czerwona ZPB Obrońców Poczty Gdańskiej Rzemieślnicza

14 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 14 Poz LINIA 2 LINIA 3 LINIA 4 linia czerwona linia czarna linia czerwona linia czarna linia czerwona linia niebieska Miodowa Wojska Polskiego Stary Rynek Piłsudskiego Leśna Sikorskiego Kościuszki Blanowska Królowej Jadwigi Krzywa Blanowska Gliniana Przyjaźni Krzemienda ul. Przełęcz Górnośląska Armii Ludowej LWP Wyzwolenia Armii Krajowej Wojska Polskiego Miodowa Rzemieślnicza Obrońców Poczty Gdańskiej Stary Rynek Kościuszki Dworzec PKP Leśna Piłsudskiego Żabki Stary Rynek Obrońców Poczty Gdańskiej Rzemieślnicza Miodowa Wojska Polskiego Armii Krajowej Wyzwolenia Armii Ludowej Górnośląska Krzemienda Krzemienda ul. Przełęcz Górnośląska Armii Ludowej LWP Wyzwolenia Armii Krajowej Wojska Polskiego Miodowa Rzemieślnicza Obrońców Poczty Gdańskiej Stary Rynek Kościuszki Dworzec PKP Sienkiewicza Równa Piłsudskiego Stary Rynek Obrońców Poczty Gdańskiej Rzemieślnicza Miodowa Wojska Polskiego Armii Krajowej Wyzwolenia LWP Armii Ludowej Krawiecka Wiosenna Kopernika Niwecka Kalinówka Żerkowice remiza Kromołów Paderewskiego Reymonta Dworzec PKP Powstańców Śląskich Leśna Piłsudskiego 11-go Listopada Mrzygłodzka Marciszowska Nowomiejska Kosowska Niwa Kormoranów Borowa Oświatowa 11-go Listopada Piłsudskiego Leśna Dworzec PKP Reymonta Paderewskiego Kromołów Kalinówka Żerkowice remiza Kromołów Paderewskiego Reymonta Dworzec PKP Powstańców Śląskich Leśna Piłsudskiego 11-go Listopada Wesoły Świat Borowa Marciszowska Mrzygłodzka 11-go Listopada Piłsudskiego Leśna Dworzec PKP Reymonta Paderewskiego Kromołów Dworzec PKP Reymonta Paderewskiego Warty Wydra Zielona Browar Wydra Zielona Fugasówka II Fugasówka I Ogrodzieniec Jeziurek Bzów Kościół Bzów skrzyżowanie Bzów pawilon Bzów pawilon Bzów szkoła Bzów skrzyżowanie Bzów kościół Ogrodzieniec Jeziurek Fugasówka Fugasówka II Wydra Zielona Warty basen Warty Paderewskiego Reymonta Dworzec PKP Dworzec PKP Reymonta Paderewskiego Warty Wydra Zielona Browar Wydra Zielona Fugasówka II Fugasówka I Ogrodzieniec Jeziurek Bzów Kościół Bzów skrzyżowanie Bzów pawilon Bzów Konopnickiej Kromołów Kromołów Bzów szkoła Bzów skrzyżowanie Bzów kościół Ogrodzieniec Jeziurek Fugasówka Fugasówka II Wydra Zielona Warty basen Warty

15 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 15 Poz Paderewskiego cmentarz Reymonta Dworzec PKP. Dworzec PKP Reymonta Paderewskiego Warty Wydra Zielona Browar Wydra Zielona Fugasówka II Fugasówka I Ogrodzieniec Jeziurek Bzów Kościół Bzów skrzyżowanie Bzów pawilon Bzów pawilon Bzów szkoła Bzów skrzyżowanie Bzów linia żółta kościół Ogrodzieniec Jeziurek Fugasówka Fugasówka II Wydra Zielona Warty basen Warty Paderewskiego Reymonta Dworzec PKP Leśna Żabki TP Stary Rynek Wojska Polskiego Pogotowie Miodowa szpital Rzemieślnicza Obrońców Poczty Gdańskiej Stary Rynek TP Żabki Leśna MOK Dworzec PKP. LINIA 5 linia czarna Dworzec PKP Kościuszki Piłsudskiego Łośnicka Kromołów Pomrożyce Piecki Skarżyce Włodowice Morsko LINIA 6 linia czarna Dworzec PKP Leśna Piłsudskiego Stary Rynek Kopernika Rolnicza szkoła Wesoły Świat Oświatowa Rudniki szkoła Rudniki Rudniki basen Blanowice cmentarz Gliniana Blanowska Zaparkowa Piłsudskiego Kościuszki Dworzec PKP LINIA 7 Dworzec PKP Osiedle Żabki Warty Ogrodzieniec Podzamcze LINIA 8 linia czerwona Dworzec PKP Kościuszki Piłsudskiego Łośnicka Kromołów Karlińska Kiełkowice Szymonowicza Żerkowice sklep Okiennik Skarżyce Skarżycka Pomrożycka Kromołów Łośnicka Piłsudskiego Kościuszki Dworzec PKP Źródło: opracowanie własne na podstawie rozkładu jazdy ZKM w Zawierciu. W badaniu preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia 20 poziom ogólnej satysfakcji z funkcjonowania komunikacji miejskiej w Zawierciu odtworzono w oparciu o pytanie: Jak ocenia Pan(i) ogólne funkcjonowanie komunikacji miejskiej w Zawierciu? Pytanie miało charakter zamknięty. Respondent mógł wybrać jedną z poniższych ocen: 1. zdecydowanie negatywna, 2. raczej negatywna, 3. ani pozytywna, ani negatywna (przeciętna), 4. raczej pozytywna, 5. zdecydowanie pozytywna. Ponad połowa (58,1 %) korzystających z komunikacji miejskiej jest zadowolona z jej funkcjonowania. Należy jednak zwrócić uwagę na relatywnie liczną grupę osób niezdecydowanych (32,4 %). Stan ten może wskazywać na konieczność dalszej systematycznej poprawy funkcjonowania komunikacji w mieście. Pełne dane zestawiono w Tabeli 5. Tabela 5. Poziom ogólnej satysfakcji z funkcjonowania komunikacji miejskiej w Zawierciu we wrześniu 2013 roku. Ogół badanych w % Lp. Wariant odpowiedzi N=408 1 zdecydowanie negatywnie 2,4 2 raczej negatywnie 7,1 20 Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września 2013.

16 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 16 Poz ani pozytywnie, ani negatywnie (przeciętnie) 32,4 4 raczej pozytywnie 50,5 5 zdecydowanie pozytywnie 7,6 Razem 100,0 Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września Na Rysunku 2 przedstawiony jest poglądowy schemat sieci komunikacji autobusowej, realizowanej przez Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu. Rysunek 2. Schemat sieci komunikacji miejskiej organizowanej przez Gminę Zawiercie, a obsługiwanej przez ZKM w Zawierciu w 2013 roku. Źródło: Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu

17 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 17 Poz Rola i znaczenie porozumienia z gminami Ze względu na potrzeby przewozowe wymagające organizowania i finansowania linii komunikacyjnych w publicznym transporcie zbiorowym w relacjach wybiegających poza granice administracyjne Gmina Zawiercie zawarła porozumienia komunalne z Gminą Poręba i Gminą Siewierz 21, Gminą Włodowice 22, Gminą Ogrodzieniec 23. Charakterystykę poszczególnych gmin przedstawia Tabela 6. Tabela 6. Charakterystyka porównawcza Zawiercia i gmin objętych porozumieniami komunalnymi. Nazwa gminy Powiat Liczba Powierzchnia w Charakter funkcjonalny mieszkańcó w km2 Zawiercie zawierciański ,24 miejski Ogrodzieniec zawierciański ,69 miejsko-wiejski Poręba zawierciański ,04 miejski Siewierz będziński ,22 miejsko-wiejski Włodowice zawierciański ,29 wiejski Razem: ,48 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS według stanu na koniec 2012 roku. Na podstawie zawartych porozumień Gmina Zawiercie zobowiązała się do organizacji linii komunikacyjnych i dystrybucji biletów oraz wykonywania przewozów osób autobusami komunikacji miejskiej na wybranym obszarze lub na uzgodnionych relacjach. Ceny biletów ustala Rada Miejska w Zawierciu, ale każdorazowa zmiana ma być konsultowana z pozostałymi stronami porozumień. Każda gmina we własnym zakresie organizuje i utrzymuje w należytym stanie przystanki znajdujące się w jej granicach administracyjnych. Podstawą rozliczeń finansowych jest uzgodniona stawka za wozokilometr oraz wykonana praca przewozowa na podstawie przyjętego wspólnie planu. Każda z gmin płaci za odcinki linii komunikacyjnych przebiegające przez jej teren. Środki finansowe przekazywane są w formie dotacji do budżetu Gminy Zawiercie, która w całości rozlicza się z operatorem. Gmina Poręba przekazała Gminie Zawiercie zadania z zakresu lokalnego transportu zbiorowego ogólnie na całym swoim obszarze. Natomiast Gmina Włodowice na liniach: Nr 1 w relacji Zawiercie-Włodowice, Nr 4 w relacji Zawiercie-Rudniki, Nr 5 w relacji Zawiercie-Morsko, a Gmina Ogrodzieniec na liniach w relacji Zawiercie-Ogrodzieniec-Podzamcze-Ogrodzieniec-Zawiercie. 21 Porozumienie komunalne nr 01/2010 z dnia 22 września 2010 roku zawarte pomiędzy Gminą Zawiercie a Gminą Siewierz i Gminą Poręba. 22 Porozumienie komunalne nr 01/2010 z dnia 27 października 2010 roku zawarte pomiędzy Gminą Zawiercie a Gminą Włodowice. 23 Porozumienie komunalne nr 01/2011 z dnia 4 maja 2011 roku zawarte pomiędzy Gminą Zawiercie a Gminą Ogrodzieniec.

18 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 18 Poz Rysunek 3. Schemat przedstawiający dojazdy uczniów do szkół ponadgimnazjalnych w powiecie zawierciańskim i okolicy (powiązania powyżej 50 uczniów). Źródło: Strategia Rozwoju Systemu Transportu Województwa Śląskiego (projekt do konsultacji), Zarząd Województwa Śląskiego, Katowice, czerwiec Jedyną gminą spośród objętych porozumieniami, która nie sąsiaduje z gminą Zawiercie jest Siewierz. Jednak zawarcie porozumienia wspólnie z gminą Poręba tworzy możliwości do organizowania przez gminę Zawiercie linii łączącej bezpośrednio miasto Siewierz z miastem Zawiercie przez Żelisławice i Porębę. Relacja ta mimo, że biegnie przez obszar trzech gmin i rozpoczyna się w jednym powiecie (zawierciańskim), a kończy w innym (będzińskim) to dzięki temu porozumieniu może zachować kategorię połączenia gminnego. W innym wypadku relacja taka zgodnie z ustawą o publicznym transporcie zbiorowym miałaby charakter wojewódzki i musiałaby być organizowana przez Samorząd Województwa Śląskiego. Ważnym elementem determinującym współpracę gmin w zakresie wspólnej organizacji publicznego transportu zbiorowego są powiązania siecią infrastruktury drogowej szerzej opisane w podrozdziale 4.3. oraz potrzeby przewozowe wynikające m.in. z potrzeby dowozu uczniów szkół ponadgimnazjalnych, które zostały przedstawione na Rysunku 3. Zestawienie planowanej na 2013 rok pracy przewozowej organizowanej przez Gminę Zawiercie na podstawie zawartych porozumień przedstawia Tabela 7. Tabela 7. Wielkość planowanej pracy przewozowej w 2013 roku organizowanej przez Gminę Zawiercie na podstawie porozumień komunalnych. STAWKA LICZBA Na obszarze gminy: ZA 1 WZKM WOZOKILOMETRÓW (2013 rok) Ogrodzieniec Poręba ,75 Siewierz Włodowice Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji UM Zawiercie.

19 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 19 Poz Należy zaznaczyć, iż rola każdego z zawartych porozumień komunalnych nie ogranicza się do określenia formalnoprawnych i finansowych uwarunkowań wykonywania przewozów pasażerskich. Każde z nich ma bowiem znaczenie dla rozwoju ekonomicznego i społecznego obszaru, na którym obowiązuje. Wzmacnia także pozycję Zawiercia jako lokalnego ośrodka edukacji, czy handlu, a ponadto umożliwia dostęp mieszkańców każdej z miejscowości, obsługiwanych pojazdami zawierciańskiego ZKM do organów administracji samorządowej, z usług których korzystają. Ponadto, co nie pozostaje bez znaczenia dla lokalnego rynku transportowego, komunikacja podmiejska wokół Zawiercia zapewnia dojazd do miasta, będącego ważnym węzłem kolejowym, obsługiwanym przez pociągi kursujące do różnych części kraju, o czym stanowi szczegółowo podrozdział Transport pasażerski na obszarze organizatora Przewozy kolejowe Zawiercie, będące czterokierunkowym węzłem kolejowym, dysponuje szeroką ofertą pasażerskich przewozów kolejowych. W rozkładzie jazdy obowiązującym na koniec września 2013 roku zatrzymywały się tu pociągi następujących przewoźników: PKP Intercity (IC), Przewozy Regionalne (PR) oraz Koleje Śląskie (KS). Pociągi te mają zdolność techniczną do przewożenia dużych potoków podróżnych i z tego powodu stanowią podstawę funkcjonowania systemu publicznego transportu zbiorowego w Polsce i w województwie śląskim. W mieście zlokalizowana jest stacja Zawiercie oraz przystanek kolejowy Zawiercie Borowe Pole, na którym zatrzymują się wyłącznie pociągi osobowe (regionalne) Kolei Śląskich kursujące pomiędzy Częstochową a Gliwicami. Umożliwiają one połączenie Zawiercia przewozami kolejowymi z takimi miejscowościami wewnątrz powiatu zawierciańskiego jak Łazy i Chruszczobród, co stanowi istotne odciążenie komunikacji autobusowej w tych relacjach. Wykaz oferty transportowej w tym zakresie przedstawia Tabela 8. Tabela 8. Wykaz kolejowych połączeń o znaczeniu powiatowym z/do Zawiercia według stanu na koniec września 2013 roku. POŁACZENIA W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Łazy Koleje Śląskie Sp. z o.o Zawiercie Łazy Przewozy Regionalne Łazy Zawiercie Koleje Śląskie Sp. z o.o Łazy Zawiercie Przewozy Regionalne 1 5 Zawiercie Chruszczobród Koleje Śląskie Sp. z o.o Chruszczobród Zawiercie Koleje Śląskie Sp. z o.o Źródło: opracowanie własne na podstawie opublikowanego rozkładu jazdy. Pociągi regionalne, operowane przez Koleje Śląskie, kursowały bezpośrednio do stacji Częstochowa Osobowa i Gliwice, pojedyncze ich kursy zaś w wydłużonych relacjach do Zwardonia, Żywca i Czechowic-Dziedzic. Dwa kursy wykonywane były natomiast w skróconej relacji Częstochowa Łazy. Pociągi w tych relacjach zapewniają połączenia z najważniejszymi ośrodkami konurbacji śląskiej. Dodatkowo oferta wzbogacona jest o pociągi dalekobieżne PKP Intercity i Przewozy Regionalne, które zatrzymują się w Zawierciu i na innych węzłowych stacjach w województwie śląskim. Pełny wykaz połączeń kolejowych o znaczeniu wojewódzkim przedstawia Tabela 9 według stanu na koniec września 2013 roku. Wynika z niego, że najwięcej bezpośrednich pociągów z Zawiercia zarówno w dni robocze, jak i niedziele i święta dociera do Katowic, Myszkowa, Częstochowy, Dąbrowy Górniczej, Sosnowca, Gliwic, Chorzowa, Zabrza, Rudy Śląskiej, ale też do Bielska Białej, Tych, Pszczyny, Bytomia, Rybnika i Jaworzna

20 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 20 Poz Tabela 9. Wykaz kolejowych połączeń o znaczeniu wojewódzkim z/do Zawiercia według stanu na koniec września 2013 roku. POŁĄCZENIA W WOJEWÓDZTWIE ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Bielsko-Biała Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Bielsko-Biała PKP Intercity Bielsko-Biała Zawiercie PKP Intercity Bielsko-Biała Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 1 5 Zawiercie Pszczyna Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Pszczyna PKP Intercity Pszczyna Zawiercie PKP Intercity Pszczyna Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 2 9 Zawiercie Rybnik PKP Intercity Rybnik Zawiercie PKP Intercity Rybnik Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 1 12 Zawiercie Tychy Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Tychy PKP Intercity Tychy Zawiercie PKP Intercity Tychy Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 2 16 Zawiercie Gliwice PKP Intercity Zawiercie Gliwice Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Gliwice Przewozy Regionalne Gliwice Zawiercie PKP Intercity Gliwice Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Gliwice Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Częstochowa PKP Intercity Zawiercie Częstochowa Koleje Śląskie Sp. Z o.o Częstochowa Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Częstochowa Zawiercie PKP Intercity Częstochowa Zawiercie Przewozy Regionalne 1 27 Zawiercie Zabrze PKP Intercity Zawiercie Zabrze Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Zabrze Przewozy Regionalne Zabrze Zawiercie PKP Intercity Zabrze Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zabrze Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Bytom Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Bytom Przewozy Regionalne 1 35 Bytom Zawiercie Przewozy Regionalne Bytom Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 1 37 Zawiercie Ruda Śląska Koleje Śląskie Sp. Z o.o Ruda Śląska Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Chorzów Koleje Śląskie Sp. Z o.o Chorzów Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Dąbrowa Górnicza PKP Intercity Zawiercie Dąbrowa Górnicza Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Dąbrowa Górnicza Przewozy Regionalne Dąbrowa Górnicza Zawiercie PKP Intercity Dąbrowa Górnicza Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o 24 20

21 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 21 Poz Dąbrowa Górnicza Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Sosnowiec PKP Intercity Zawiercie Sosnowiec Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Sosnowiec Przewozy Regionalne Sosnowiec Zawiercie PKP Intercity Sosnowiec Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Sosnowiec Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Katowice PKP Intercity Zawiercie Katowice Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Katowice Przewozy Regionalne Katowice Zawiercie PKP Intercity Katowice Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Katowice Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Myszków PKP Intercity Zawiercie Myszków Koleje Śląskie Sp. Z o.o Zawiercie Myszków Przewozy Regionalne 1 62 Myszków Zawiercie Koleje Śląskie Sp. Z o.o Myszków Zawiercie PKP Intercity Myszków Zawiercie Przewozy Regionalne 1 65 Zawiercie Jaworzno Przewozy Regionalne Jaworzno Zawiercie Przewozy Regionalne 1 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie opublikowanego rozkładu jazdy. Pociągi międzywojewódzkie zestawione w Tabeli 10 (operowane przez IC i PR) zapewniały możliwość bezpośredniego dotarcia do następujących stacji: Warszawa Wschodnia (średnio 13 połączeń na dobę, w tym: 4 pociągi rangi ekspres/ekspres InterCity, 7 pociągów TLK, 2 pociągi RegioEkspres/InterRegio) część pociągów kursuje po Centralnej Magistrali Kolejowej, a część przez Częstochowę, Piotrków Trybunalski, Koluszki); Bydgoszcz Główna (przez Łódź, Kutno), Gdynia Główna (przez Łódź, Kutno oraz przez Warszawę), Kraków Główny, Kędzierzyn-Koźle (przez Katowice, Gliwice), Lublin (przez Kielce, Radom), Wrocław Główny (przez Katowice, Kędzierzyn-Koźle, Opole) kilka par pociągów na dobę; Jelenia Góra (przez Katowice, Gliwice, Kędzierzyn-Koźle, Opole, Wrocław, Wałbrzych), Olsztyn Główny (przez Częstochowę, Warszawę), Rybnik (przez Katowice) 1 para pociągów na dobę. Tabela 10. Wykaz kolejowych połączeń o znaczeniu międzywojewódzkim z/do Zawiercia według stanu na koniec września 2013 roku. POŁĄCZENIA W KRAJU ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Skarżysko-Kamienna Przewozy Regionalne Zawiercie Skarżysko-Kamienna PKP Intercity Skarżysko-Kamienna Zawiercie PKP Intercity Skarżysko-Kamienna Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Kielce Przewozy Regionalne Zawiercie Kielce PKP Intercity Kielce Zawiercie PKP Intercity Kielce Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Lublin Przewozy Regionalne Zawiercie Lublin PKP Intercity Lublin Zawiercie PKP Intercity Lublin Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Gdynia PKP Intercity Gdynia Zawiercie PKP Intercity 3 3

22 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 22 Poz Zawiercie Gdańsk PKP Intercity Gdańsk Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Tczew PKP Intercity Tczew Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Elbląg PKP Intercity Elbląg Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Olsztyn PKP Intercity Olsztyn Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Ełk PKP Intercity Ełk Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Białystok PKP Intercity Białystok Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Warszawa PKP Intercity Zawiercie Warszawa Przewozy Regionalne Warszawa Zawiercie PKP Intercity Warszawa Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Radom Przewozy Regionalne Zawiercie Radom PKP Intercity Radom Zawiercie PKP Intercity Radom Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Toruń PKP Intercity Toruń Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Inowrocław PKP Intercity Inowrocław Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Włocławek PKP Intercity Włocławek Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Łódź PKP Intercity Łódź Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Radomsko PKP Intercity Radomsko Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Jelenia Góra PKP Intercity Jelenia Góra Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Wałbrzych PKP Intercity Wałbrzych Zawiercie PKP Intercity Zawiercie Wrocław PKP Intercity Zawiercie Wrocław Przewozy Regionalne Wrocław Zawiercie PKP Intercity Wrocław Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Opole PKP Intercity Zawiercie Opole Przewozy Regionalne Opole Zawiercie PKP Intercity Opole Zawiercie Przewozy Regionalne Zawiercie Kraków Przewozy Regionalne Kraków Zawiercie Przewozy Regionalne 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie opublikowanego rozkładu jazdy. Liczba połączeń kolejowych zapewnia bardzo dużą dostępność komunikacyjną miasta i powiatu zawierciańskiego. Liczba tych połączeń wzrasta dodatkowo w okresie letnim, kiedy to uruchamiane są pociągi sezonowe na wybrzeże, zimą zaś do Wisły. Wywołuje to potrzebę dobrego skomunikowania dworca kolejowego w Zawierciu z wieloma częściami miasta i okolicznymi miejscowościami liniami komunikacji miejskiej, A z samego dworca czyni centralny węzeł przesiadkowy dla obszaru objętego planem transportowym.

23 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 23 Poz Linie autobusowe o charakterze komercyjnym Zgodnie z danymi Starostwa Powiatowego w Zawierciu dotyczącymi przedsiębiorców posiadających zezwolenia na wykonywanie krajowego transportu drogowego w zakresie regularnych przewozów osób wydanymi przez Starostę Zawierciańskiego, prawo do obsługi połączeń pasażerskich na obszarze powiatu według stanu na koniec września 2013 roku posiadają: 1) Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu, obsługujący miasto Zawiercie oraz miejscowości na terenie sąsiadujacych gmin: Poręby, Siewierza i Ogrodzieńca (szczegółowy wykaz linii zawarty został w podrozdziale ). 2) Firma Przewozowa JAW-BUS z siedzibą w Podzamczu, obsługująca linie: Śrubarnia Zawiercie, Zawiercie Mokrus Gulzów. 3) Przedsiębiorstwo UNI-METAL z siedzibą w Koniecpolu, obsługujące linie: Szczekociny Irządze Kroczyce Zawiercie, Szczekociny Bonowice Grabiec Kroczyce Zawiercie, Częstochowa Myszków Zawiercie Ogrodzieniec Kraków. 4) GONPOL Spółka jawna z siedzibą w Pilicy, wykonująca przewozy w relacjach: Zawiercie Ogrodzieniec Żarnowiec, Zawiercie Ogrodzieniec Pilica Rokitno, Zawiercie Ogrodzieniec Sierbowice Solca, Zawiercie Ogrodzieniec Dzwono Sierbowice. Przewoźnik ten posiada ponadto zezwolenie na wykonywanie regularnych specjalnych przewozów osób w krajowym transporcie drogowym na trasie Zawiercie Pilica Wierbka. 5) Przedsiębiorstwo MATI-TRANS z siedzibą w Porębie, wykonujące przewozy na trasach: Zawiercie Zdów, Zawiercie Huta Katowice, Ogrodzieniec Siewierz, Kostkowice Zawiercie. 6) Przedsiębiorstwo MINI BUS z siedzibą w Pilicy, obsługujące połączenia na trasie Złożeniec Zawiercie oraz Zawiercie Katowice. 7) Przedsiębiorstwo CAR-BIS z siedzibą w Zawierciu, realizujące połączenia w relacji Zawiercie Łazy. 8) Firma przewozowa RAFAŁ PAŁASZ PRZEWÓZ OSÓB, obsługująca komunikację na trasie Łazy Zawiercie. Przystankami wykorzystywanymi w komunikacji pasażerskiej ponadlokalnego znaczenia, oprócz dworca autobusowego, zlokalizowanego przy ul. Sikorskiego, są także przystanki w ciągu ulicy Paderewskiego oraz Obrońców Poczty Gdańskiej, na których zatrzymują się przejeżdżające przez miasto kursy przelotowe operatorów prywatnych. Wykaz 26 przewoźników, którzy posiadali zgodę na korzystanie z przystanków na terenie Gminy Zawiercie zawiera Tabela 11. Tabela 11. Wykaz przewoźników, którzy posiadali zgodę na korzystanie z przystanków na terenie Gminy Zawiercie na koniec września 2013 roku. L.p. Nazwa przewoźnika Siedziba 1. PRZEWÓZ OSÓB Rafał Pałasz Niegowonice 2. Przewóz Osób Autobusem Marek Łach Dąbrowa Górnicza 3. Przedsiębiorstwo Transportowe Łukasz Łach Dąbrowa Górnicza 4. OMEGA BUS Bogdan Bartnik Lublin 5. PKS POLONUS w Warszawie SA Warszawa 6. PKS w Gnieźnie sp. z o.o. Gniezno 7. TRAF line Agnieszka Kowalczyk-Skęczek Pszczyna 8. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Marek Rożeń sp. z o.o. Bytom 9. MKS Szczekociny Stanisław Fabiański, Marcin Derek, Rafał Królica Szczekociny 10. RE TRANS Przewóz Osób Renata Pajtasz Bieganów 11. P.PH.U. UNO-METAL Joanna Michalska Koniecpol

24 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 24 Poz P.P.H.U. ALBERTINA Bożena Kmita Sosnowiec 13. Firma przewozowa AS-1 Skorupski sp. jawna Artur Skorupski, Anna Tychy Skorupska 14. BUSSER Dawid Mordoń Myszków 15. CAR-BIS Sebastian Mroziński Zawiercie 16. GONPOL Szczepan Goncerz Kamil Goncerz sp. jawna Pilica 17. MATI-TRANS Usługi transportowe i przewóz osób Edyta Poręba 18. MINI-BUS Aleksander Szczerbiński Pilica 19. Firma Przewozowa JAW-BUS Anna Jaworska Ogrodzieniec 20. PKS w Radomiu sp. z o.o Radom 21. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej SA Starachowice 22. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Częstochowa SA Częstochowa 23. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Wieluń sp. z o.o. Wieluń 24. TRAS-BUS Przewóz Osób Dariusz Dygas Pilica 25. Zakład Komunikacji Miejskiej Zawiercie 26. DOROBISZ-TUR sp. z o.o. Wilamowice Źródło: dane Urzędu Miasta Zawiercie. Oferta przewozowa w autobusowych przewozach pasażerskich ulega stosunkowo częstym zmianom i modyfikacjom, co jest bezpośrednim wynikiem dostosowywania się przewoźników do obserwowanych tendencji w zakresie zapotrzebowania na usługi w określonych relacjach. Analizując połączenia o znaczeniu powiatowym zestawione w Tabeli 12 należy stwierdzić, że Zawiercie połączone jest największą liczbą kursów ze Szczekocinami, Kroczycami, Porębą, Ogrodzieńcem i Śrubarnią. Nieco rzadziej jeżdżą autobusy w docelowej relacji do Irządza, Gulzowa i Chruszczobrodu, chociaż do tych miejscowości można się dostać także autobusami przelotowymi, a w wypadku Chruszczobrodu także koleją. Tabela 12. Połączenia autobusowe z/do Zawiercia o znaczeniu powiatowym (według stanu na dzień ). POŁACZENIA W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Szczekociny Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Szczekociny UNI-METAL Zawiercie Szczekociny PKS Starachowice S.A Zawiercie Szczekociny S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Szczekociny PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Zawiercie Szczekociny SKAM Pajor Stanisław Kielce Zawiercie Szczekociny PKS w Ostrowcu Św. S.A Zawiercie Szczekociny PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Szczekociny PKS 2 Sp. Z o.o Szczekociny Zawiercie Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Szczekociny Zawiercie UNI-METAL Szczekociny Zawiercie PKS Starachowice S.A Szczekociny Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Szczekociny Zawiercie PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Szczekociny Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce Szczekociny Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Szczekociny Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Irządze UNI-METAL 4 19 Irządze Zawiercie UNI-METAL 4 20 Zawiercie Kroczyce S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Kroczyce UNI-METAL 16 4

25 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 25 Poz Zawiercie Kroczyce Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Kroczyce SKAM Pajor Stanisław Kielce Zawiercie Kroczyce PKS w Ostrowcu Św. S.A Zawiercie Kroczyce PKS Starachowice S.A Zawiercie Kroczyce PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Kroczyce PKS w Kłodzku S.A Kroczyce Zawiercie Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Kroczyce Zawiercie UNI-METAL Kroczyce Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Kroczyce Zawiercie PKS Starachowice S.A Kroczyce Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce Kroczyce Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Kroczyce Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Ogrodzieniec UNI-METAL Zawiercie Ogrodzieniec PKS Częstochowa S.A Zawiercie Ogrodzieniec PKS Wieluń Sp. Z o.o Zawiercie Ogrodzieniec TRAF Line Zawiercie Ogrodzieniec MATI-TRANS Ogrodzieniec Zawiercie MATI-TRANS Ogrodzieniec Zawiercie TRAF Line Ogrodzieniec Zawiercie UNI-METAL Ogrodzieniec Zawiercie PKS Częstochowa S.A Ogrodzieniec Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o Zawiercie Poręba S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Poręba Sprint Travel 7 47 Zawiercie Poręba SKAM Pajor Stanisław Kielce Zawiercie Poręba PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Poręba PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Poręba PKS Starachowice S.A Zawiercie Poręba PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Poręba Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Poręba Zawiercie Sprint Travel 7 54 Poręba Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce Poręba Zawiercie PKS w Ostrowcu Św. S.A Poręba Zawiercie PKS Starachowice S.A Poręba Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Poręba Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Poręba Zawiercie PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Zawiercie Chruszczobród Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Chruszczobród Zawiercie Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Śrubarnia JAW BUS Śrubarnia Zawiercie JAW BUS Zawiercie Gulzów JAW BUS 4 71 Gulzów Zawiercie JAW BUS 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie publikowanych rozkładów jazdy. Natomiast połączenia autobusowe w relacjach o znaczeniu wojewódzkim zestawione w Tabeli 13 są uzupełnieniem połączeń kolejowych i nie stanowią już tak bogatej oferty. Tu również najwięcej kursów jest do Katowic, Częstochowy, Sosnowca, Myszkowa i Dąbrowy Górniczej. Pojedyncze kursy biegną do Gliwic, Bytomia i Kłobucka. Wiele z tych połączeń stanowi jedynie odcinek dalszych relacji.

26 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 26 Poz Tabela 13. Połączenia autobusowe z/do Zawiercia o znaczeniu wojewódzkim (według stanu na dzień ). POŁĄCZENIA W WOJEWÓDZTWIE ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Gliwice PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Gliwice PKS w Kłodzku S.A Gliwice Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Gliwice Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Częstochowa TRAF Line Zawiercie Częstochowa UNI-METAL Zawiercie Częstochowa PKS Częstochowa S.A Zawiercie Częstochowa PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o Zawiercie Częstochowa PKS Wieluń Sp. Z o.o Częstochowa Zawiercie UNI-METAL Częstochowa Zawiercie PKS Częstochowa S.A Częstochowa Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o Częstochowa Zawiercie PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o Częstochowa Zawiercie TRAF Line Zawiercie Bytom PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Bytom PKS 2 Sp. Z o.o Bytom Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Bytom Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o. 1 1 Zawiercie Dąbrowa 19 Górnicza Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz 2 1 Zawiercie Dąbrowa 20 Górnicza AS BUS 1 1 Dąbrowa Górnicza Przedsiębiorstwo Transportowe Łach 21 Zawiercie Łukasz 2 1 Dąbrowa Górnicza 22 Zawiercie AS BUS Zawiercie Sosnowiec S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Sosnowiec PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Zawiercie Sosnowiec Sprint Travel 7 26 Zawiercie Sosnowiec SKAM Pajor Stanisław Kielce 2 27 Zawiercie Sosnowiec PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Sosnowiec PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Sosnowiec PKS Starachowice S.A. 1 1 Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Sosnowiec 31 Sosnowiec Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Sosnowiec Zawiercie PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Sosnowiec Zawiercie Sprint Travel 7 Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Sosnowiec Zawiercie 35 Sosnowiec Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce Sosnowiec Zawiercie PKS w Ostrowcu Św. S.A Sosnowiec Zawiercie PKS Starachowice S.A Sosnowiec Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Sosnowiec Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o. 1 1

27 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 27 Poz Zawiercie Katowice S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Katowice PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Zawiercie Katowice Sprint Travel 7 43 Zawiercie Katowice SKAM Pajor Stanisław Kielce 2 44 Zawiercie Katowice PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Katowice PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Katowice PKS Starachowice S.A Zawiercie Katowice Omega Bus 2 2 Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Katowice 49 Zawiercie Katowice AS BUS 1 50 Katowice Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Katowice Zawiercie PKS Tarnobrzeg Sp. Z o.o Katowice Zawiercie Sprint Travel 6 Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Katowice Zawiercie 54 Katowice Zawiercie Omega Bus Katowice Zawiercie AS BUS 1 56 Katowice Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce 1 57 Katowice Zawiercie PKS w Ostrowcu Św. S.A Katowice Zawiercie PKS Starachowice S.A Katowice Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Katowice Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Myszków TRAF Line Zawiercie Myszków UNI-METAL Zawiercie Myszków PKS Częstochowa S.A Zawiercie Myszków PKS Wieluń Sp. Z o.o Myszków Zawiercie UNI-METAL Myszków Zawiercie PKS Częstochowa S.A Myszków Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o Myszków Zawiercie TRAF Line Zawiercie Kłobuck PKS Wieluń Sp. Z o.o Kłobuck Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o. 1 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie publikowanych rozkładów jazdy. Podobny charakter - uzupełnienia dla oferty kolejowej - ma siatka połączeń autobusowych o znaczeniu międzywojewódzkim, którą przedstawia Tabela 14. Najwięcej jest relacji łączących Zawiercie ze stolicami sąsiednich województw: Kielcami (świętokrzyskie), Krakowem (małopolskie), ale także z Lublinem, Wieluniem, Nysą, Kłodzkiem, Kraśnikiem, Starachowicami i Skarżysko-Kamienną. Tabela 14. Połączenia autobusowe z/do Zawiercia o znaczeniu międzywojewódzkim (według stanu na dzień ). POŁĄCZENIA W KRAJU ilość kursów Lp. relacja przewoźnik dni pracujące niedziele i święta 1 Zawiercie Skarżysko-Kamienna S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Skarżysko-Kamienna Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Kielce S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Zawiercie Kielce Omega Bus Zawiercie Kielce Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Zawiercie Kielce AS BUS 1

28 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 28 Poz Zawiercie Kielce SKAM Pajor Stanisław Kielce 2 8 Zawiercie Kielce PKS w Ostrowcu Św. S.A Zawiercie Kielce PKS Starachowice S.A Zawiercie Kielce PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Kielce PKS w Kłodzku S.A Kielce Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Kielce Zawiercie S.C.P. Jansen Skarżysko Kamienna Kielce Zawiercie SKAM Pajor Stanisław Kielce 2 15 Kielce Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Kielce Zawiercie PKS Starachowice S.A Kielce Zawiercie Omega Bus 2 2 Przedsiębiorstwo Transportowe Łach Łukasz Kielce Zawiercie 19 Kielce Zawiercie AS BUS 1 20 Zawiercie Starachowice PKS Starachowice S.A Starachowice Zawiercie PKS Starachowice S.A Zawiercie Kłodzko PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Kłodzko PKS w Kłodzku S.A Kłodzko Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Kłodzko Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Wieluń PKS Wieluń Sp. Z o.o Zawiercie Wieluń PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o Zawiercie Kraśnik Omega Bus Wieluń Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o Wieluń Zawiercie PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o Zawiercie Kraśnik AS BUS 1 32 Kraśnik Zawiercie Omega Bus Kraśnik Zawiercie AS BUS 1 34 Zawiercie Lublin Omega Bus Zawiercie Lublin AS BUS 1 36 Lublin Zawiercie Omega Bus Lublin Zawiercie AS BUS 1 38 Zawiercie Nysa PKS 2 Sp. Z o.o Zawiercie Nysa PKS w Kłodzku S.A Nysa Zawiercie PKS 2 Sp. Z o.o Nysa Zawiercie PKS w Kłodzku S.A Zawiercie Kraków UNI-METAL Zawiercie Kraków PKS Częstochowa S.A Zawiercie Kraków PKS Wieluń Sp. Z o.o Zawiercie Kraków TRAF Line Zawiercie Kraków PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o Kraków Zawiercie TRAF Line Kraków Zawiercie UNI-METAL Kraków Zawiercie PKS Częstochowa S.A Kraków Zawiercie PKS Wieluń Sp. Z o.o Kraków Zawiercie PKS w Gnieźnie Sp. Z o.o. 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie publikowanych rozkładów jazdy.

29 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 29 Poz SYTUACJA SPOŁECZNO GOSPODARCZA 3.1. Tendencje demograficzne W całym województwie śląskim, analogicznie do sytuacji krajowej, następuje proces starzenia się społeczeństwa. Udział osób w wieku 65 lat i więcej wzrósł z 10,1% w roku 1995 do 14,3% w roku 2010, jednocześnie przewiduje się, że do roku 2035 liczba mieszkańców województwa, którzy osiągnęli wspomniany wiek, sięgnie 24,7%. Co istotne, zjawisko starzenia się społeczeństwa dotyczy Śląska w większym stopniu, aniżeli inne regiony kraju, dla którego średnia wyniosła 13,6% (17,5% dla całej Unii Europejskiej), a wedle prognoz w 2035 roku kształtować się będzie na poziomie 23,2% w Polsce oraz 27,3% w UE 24. Kolejnym istotnym z punktu widzenia planowania publicznego transportu zbiorowego zjawiskiem, obserwowanym na Śląsku, jest stały spadek liczby ludności. Od 1995 roku liczba mieszkańców terenu województwa zmniejszyła się o 5,5% (ok. 272 tys.), zaś według prognozy GUS do 2035 roku może spaść o kolejne 13% (ok. 584 tys.). Jednocześnie spodziewana w ww. perspektywie zmiana liczby ludności Polski będzie maleć w wolniejszym tempie (6% do 2035 r.) 25. Największą przyczyną spadku liczby mieszkańców regionu jest nie tyle ogólny spadek liczby urodzin, ale przede wszystkim migracja. W okresie Śląsk utracił 21,3 tys. osób, które przeprowadziły się do innych województwa i aż 104,5 tys. osób, które wyjechały za granicę. Tymczasem niski poziom urodzeń w połączeniu z dominującym udziałem ludzi młodych w odpływie migracyjnym skutkuje nie tylko ogólnym spadkiem liczby mieszkańców, ale także wzrostem udziału osób starszych. Wspomniane zjawiska zauważalne są przede wszystkim w miastach, których populacja do roku 2035 według prognozy GUS zmniejszy się o niemal 15%. Tabela 15 przedstawia zmiany w latach liczby mieszkańców Zawiercia i gmin objętych porozumieniami transportowymi. Tabela 15. Liczba mieszkańców w Zawierciu i gminach objętych porozumieniami transportowymi w latach Nazwa gminy Liczba mieszkańców Ogrodzieniec Poręba Siewierz Włodowice Razem: Zawiercie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dane liczbowe z Tabeli 15 zostały zaprezentowane w postaci graficznej na Rysunku 4. Wynika z nich, że w mieście Zawiercie następuje systematyczny spadek liczby mieszkańców. W 2012 roku spadek ten wyniósł 2% w stosunku do roku Nieco inaczej dynamika zmian kształtuje się w czterech gminach, które zawarły z Zawierciem porozumienia komunalne dotyczące lokalnego transportu zbiorowego. Liczba ludności przez cały analizowany okres kształtowała się tam na tym samym poziomie. A gmina Siewierz, najludniejsza spośród nich, może nawet mówić o minimalnym wzroście w 2012 roku w stosunku do roku 2008 o ok. 0,5%. 24 Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych. Raport końcowy. ARC Rynek i Opinia Sp. z o.o. na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Katowice, grudzień 2011 r., s Ibidem.

30 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 30 Poz Rysunek 4. Dynamika zmian liczby ludności Zawiercia na tle gmin objętych porozumieniami oraz gminy Siewierz Zawiercie Gminy objęte porozumieniami - razem Siewierz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Gmina miejska Zawiercie liczyła na koniec 2012 roku mieszkańców, co było wartością mniejszą o 192 osoby w porównaniu do roku Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 609 mieszkańców na 1 km kw. (w latach poprzednich odpowiednie: 613 i 610 przy niezmiennej rozległości terytorialnej) 26. Wykres udziału poszczególnych kategorii wiekowych i płci w roku 2011 w ludności miasta prezentuje Rysunek 5. Zwraca uwagę znaczący udział osób z grupy wiekowej powyżej 50 i 60 lat życia. Grupy te są wyraźnie większe od grupy osób powyżej 40 lat, co zapowiada w najbliższych latach zwiększanie się udziału ludzi starszych w całej populacji. Pewną nadzieją jest znacząca grupa osób w wieku od 25 do 40 lat, ale w tym segmencie akurat najsilniej występuje zjawisko migracji. 26 Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012, Urząd Statystyczny w Katowicach.

31 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 31 Poz Rysunek 5. Ludność miasta Zawiercie według płci i wieku w 2011 roku Mężczyźni Kobiety Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012, Urząd Statystyczny w Katowicach. Natomiast Tabela 16 przedstawia wybrane wskaźniki demograficzne gminy miejskiej Zawiercie oraz powiatu zawierciańskiego w analogicznym okresie. Z tego porównania wynika, że w mieście odsetek zgonów jest wyraźnie większy niż udział Zawiercia w ludności powiatu, a z kolei liczba osób w wieku przedprodukcyjnym jest wyraźnie mniejsza. Co jest potwierdzeniem tezy o starzeniu się mieszkańców miasta i wyprowadzaniu się młodych rodzin na tereny pozamiejskie. Tabela 16. Wybrane wskaźniki demograficzne gminy miejskiej Zawiercie oraz powiatu zawierciańskiego w 2011 roku. POWIAT GMINA Powiat=100 Ludność ,3 - w tym kobiety ,0 Urodzenia żywe ,9 Zgony ,0 Przyrost naturalny X Saldo migracji ogółem X Ludność w wieku: - przedprodukcyjnym ,2 - produkcyjnym ,6 - poprodukcyjnym ,3 Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2012, Urząd Statystyczny w Katowicach.

32 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 32 Poz Rysunek 6. Prognoza liczby mieszkańców miasta Zawiercie do 2030 roku (w tys.) ,2 51,8 50,3 48, ,6 44, Liczba mieszkańców Zawiercia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Prognoza ludności na lata , GUS, Warszawa Na Rysunku 6 przedstawiona została prognoza liczby mieszkańców Zawiercia do 2030 roku. Zakłada ona stały i systematyczny spadek, który sprawi, że w 2030 roku mieszkańców Zawiercia będzie o 7,5 tys. mniej niż w 2010 roku, czyli o ok. 14,5%. Taką samą prognozę dla całego powiatu zawierciańskiego przedstawia Rysunek 7. Tu tendencja zmian jest podobna, chociaż wyraźnie łagodniejsza. W 2030 roku ma być mniej mieszkańców w powiecie o osób w stosunku do roku 2010, czyli o ok. 5%. Rysunek 7. Prognoza liczby mieszkańców powiatu zawierciańskiego do 2030 roku Liczba ludności powiatu zawierciańskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Prognoza ludności na lata , GUS, Warszawa 2004.

33 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 33 Poz Podkreślenia wymaga fakt, że w 2010 roku powiat zawierciański charakteryzował się najniższym przyrostem naturalnym (-3,36%) i był to krytyczny wskaźnik dla całego województwa śląskiego. Pozostałe powiaty, wykazujące podobną tendencję, tj. będziński oraz sosnowiecki (grodzki) wykazywały niższe wartości, odpowiednio: -2,76% i -3,15%. W tym samym okresie saldo migracji dla gminy miejskiej Zawiercie wyniosło - 21,7 na 1000 mieszkańców (niechlubne 128. miejsce wśród 167 gmin województwa śląskiego), zaś wskaźnik mobilności mieszkańców Zawiercia sięgnął 18,3% 27. Co ciekawe, najwyższe dodatnie saldo, w zakresie migracji zanotowano m.in. w powiecie będzińskim (2,5%), sąsiadującym z powiatem zawierciańskim, który z 19,4% zajmuje także czwarte miejsce w województwie pod względem współczynnika ludności emerytalnej (po Katowicach, Chorzowie i Częstochowie) 28. Opisane tendencje demograficzne oraz oparte na nich prognozy stawiają nowe wyzwania przed planowaniem publicznego transportu zbiorowego. Oto bowiem na ogólny proces starzenia się mieszkańców miast oraz zmniejszania ich liczby nakłada się zjawisko suburbanizacji polegające na wyprowadzaniu się osób aktywnych zawodowo na tereny podmiejskie. Osoby starsze w większym stopniu potrzebują usług komunikacji miejskiej i to nie koniecznie w godzinach tradycyjnych szczytów komunikacyjnych. Z drugiej strony w miastach będzie mieszkać mniej osób na rzecz terenów podmiejskich, które będą potrzebowały dobrych skomunikowań właśnie z terenami miejskimi ze względu na miejsce pracy lub uczęszczanie do szkoły Dynamika dochodów mieszkańców Według ogólnopolskiego badania przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny, a dotyczącego kosztów pracy w gospodarce narodowej w 2012 roku, przeciętny miesięczny koszt na jednego zatrudnionego w województwie śląskim wynosił 4893,95 zł. W tym znajdowało się wynagrodzenie brutto powiększone o pochodne koszty takie jak ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i chorobowe. W Tabeli 17 wielkość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 2012 roku w województwie śląskim została porównana z analogiczną wartością w województwach ościennych: małopolskim, świętokrzyskim, łódzkim i opolskim. Z porównania tego wynika jednoznacznie, że wynagrodzenia w województwie śląskim są wyraźnie większe o ponad 10%. Jedynie w Małopolsce różnica ta wynosi 8%. Oznacza to, że kierunki zapotrzebowania na usługi przewozowe związane z dojazdem do pracy biegną w większości z województw ościennych do Śląska, a nie odwrotnie. Dla Zawiercia i powiatu zawierciańskiego ma to istotne znaczenie, gdyż jest on położony na granicy województwa śląskiego z małopolskim i świętokrzyskim. Tabela 17. Wielkość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w 2012 roku w województwie śląskim na tle województw ościennych. Nazwa województwa Koszt pracy 1 zatrudnionego Województwo (przeciętnie/miesięcznie) w zł śląskie = 100 Małopolskie 4470,80 92 Świętokrzyskie 4206,75 86 Łódzkie 4186,97 86 Opolskie 4347,36 89 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W roku 2012 przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto kształtowało się w powiecie zawierciańskim na poziomie 3.247,65 PLN (w latach poprzednich: 2011 rok 3.210,05 PLN, 2010 rok 2999,84 PLN). Tym samym w relacji do średniej krajowej wartość przeciętnego wynagrodzenia na rynku lokalnym sięgnęła 86,7% (w latach poprzednich odpowiednio: 88,5% oraz 87,3%). Jednocześnie, co jest wyraźnie zauważalne, był ono niższe od średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto, odnotowanego w województwie śląskim o ponad 27 Wyzwania rozwojowe gmin województwa śląskiego w kontekście zachodzących procesów demograficznych. op. cit., s Dane z dnia roku opracowane przez Wydział Planowania Strategicznego i Przestrzennego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS dostęp z dnia r.]

34 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 34 Poz % (w roku 2012 wyniosło ono 3998,81 PLN, w 2011 roku 3836,50 PLN) 29. Biorąc po uwagę te dane oraz porównanie przeciętnego miesięcznego poziomu wynagrodzeń netto w 2012 roku w sektorze produkcji zestawione w Tabeli 18 należy zauważyć, że rynek pracy w Zawierciu jest o wiele mniej atrakcyjny od pozostałych dużych miast konurbacji śląskiej, a także takich miast jak Kraków i Łódź. Wskazuje to na potencjalną atrakcyjność tamtejszych rynków pracy dla mieszkańców Zawiercia. Tabela 18. Porównanie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia netto w sektorze produkcji w 2012 roku w Zawierciu z wybranymi miastami z woj. śląskiego i województw ościennych. MIASTO KWOTA (w PLN) Zawiercie Rybnik Katowice Łódź Sosnowiec Dąbrowa Górnicza Kraków Gliwice Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Niższy od średniej krajowej o ok. 13% poziom wynagrodzeń w powiecie zawierciańskim oznacza, że taryfa przewozowa w komunikacji miejskiej na tym terenie powinna uwzględniać tę okoliczność i proponować ceny biletów niższe od średniej krajowej w podobnej proporcji Poziom bezrobocia Obserwacje dotyczące potencjalnych kierunków przemieszczania się mieszkańców Zawiercia i powiatu zawierciańskiego wynikające z porównania wysokości wynagrodzeń są wzmocnione podobnymi tendencjami z punktu widzenia rozkładu geograficznego generowania miejsc pracy. Wedle danych na dzień 31 maja 2013 roku, na terenie powiatu zawierciańskiego zarejestrowanych było ogółem 8275 osób bezrobotnych, z tego 4051 (tj. 49%) stanowiły kobiety. Spośród zarejestrowanych 6889 osób poprzednio pracowało, 415 osób zwolniono z przyczyn dotyczących zakładu pracy, zaś 1386 stanowiły osoby dotychczas niepracujące. Tabela 19. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Zawierciu w okresie maj 2012 maj Bezrobotni ogółem w tym : - z prawem do zasiłku - % ogółu Napływ w danym okresie Wyłączeni w danym okresie - w tym z powodu V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V , , , , , , , , , , , , ,4 29 Dane zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS.

35 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 35 Poz podjęcia pracy źródło: dane Powiatowego Urzędu Pracy w Zawierciu. Stopa bezrobocia na koniec maja 2013 roku dla powiatu zawierciańskiego sięgnęła zatem 18,6%. Dla porównania: w całym województwie śląskim w tym czasie było to 11,5%, zaś w kraju 13,5%. Tabela 19 zawiera szczegółowe dane o liczbie i strukturze grupy bezrobotnych w okresie pomiędzy majem 2012 roku a majem 2013 roku, zaś Tabela 20 dane dotyczące szczególnej sytuacji bezrobotnych w analogicznym okresie. Tabela 20. Bezrobotni o szczególnej sytuacji na rynku pracy zarejestrowani w PUP w Zawierciu w okresie maj 2012 maj 2013 roku. BEZROBOTNI W SZCZEGÓLNEJ W TYM OGÓŁEM SYTUACJI NA RYNKU PRACY KOBIETY Osoby do 25. roku życia Długotrwale bezrobotni Kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka Osoby powyżej 50. roku życia Bez kwalifikacji zawodowych Bez doświadczenia zawodowego Bez wyksztalcenia średniego Osoby samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do 18. roku życia Osoby, które nie podjęły zatrudnienia po odbyciu kary pozbawienia wolności Niepełnosprawni Osoby po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego Źródło: dane Powiatowego Urzędu Pracy w Zawierciu. Z analizy danych przedstawionych w obu tabelach wynika, iż począwszy od listopada 2012 roku do marca 2013 roku występował systematyczny wzrost w liczbie zarejestrowanych bezrobotnych. W maju 2013 r. w Powiatowym Urzędzie Pracy zarejestrowanych było o 748 osób bezrobotnych więcej niż w rok wcześniej. Jednocześnie w styczniu 2013 roku zarejestrowała się rekordowa liczba bezrobotnych, bo aż 1219 osób. Jednocześnie zauważalny jest mniejszy odpływ z rejestru osób, w związku z czym stan bezrobocia znacznie się zwiększył i osiągnął poziom najwyższy od kilku lat. Najwyższą liczbę bezrobotnych odnotowano w marcu 2013 r. (8790 osób) 30. Należy także zauważyć, iż aż 87% spośród zarejestrowanych w maju 2013 roku bezrobotnych stanowiły osoby o szczególnej sytuacji na rynku pracy, a więc wymagające szczególnego doboru instrumentów i działań w celu ich aktywizacji zawodowej lub chociażby zwiększenia szans na powrót na rynek pracy. Ponad 30% spośród wszystkich bezrobotnych (2642) stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, niemal tyle samo (2431 osób) posiadało wykształcenie średnie zawodowe lub policealne. Pełne dane w tym zakresie przedstawia Rysunek 8. Warte zauważenia jest, że spośród 1270 osób z wykształceniem wyższym, zarejestrowanych w zawierciańskim urzędzie pracy, aż 825 stanowiły osoby w szczególnej sytuacji. 30 Ibidem, s. 2.

36 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 36 Poz Rysunek 8. Bezrobotni zarejestrowani w PUP w Zawierciu według wykształcenia. Stan na koniec I kwartału 2013 roku. wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące Bezrobotni zarejestrowani (ogółem) Bezrobotni w szczególnej sytuacji na rynku pracy zasadnicze zawodowe gimnazjalne i niższe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urząd Pracy w Zawierciu. Rysunek 9. Bezrobotni zarejestrowani w PUP w Zawierciu według wieku. Stan na koniec I kwartału 2013 roku lata lata lata Bezrobotni zarejestrowani (ogółem) lata Bezrobotni o szczególnej sytuacji na rynku pracy lat lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urząd Pracy w Zawierciu. Przy analizie struktury bezrobotnych według wieku przedstawionej na Rysunku 9 zwraca uwagę bardzo duży odsetek bezrobotnych wśród osób młodych do 44 lat, które charakteryzują się największą mobilnością w

37 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 37 Poz poszukiwaniu pracy i dużą skłonnością do zmiany miejsca pracy jeśli wiąże się to z lepszymi warunkami, w tym z wyższym wynagrodzeniem. Zgodnie z danymi z sierpnia 2013 roku w gminie miejskiej Zawiercie zamieszkiwało 3526 bezrobotnych, spośród których 1843 stanowiły kobiety. Prawo do zasiłku przysługiwało jedynie 499 osobom. Szczegółowe dane miesięczne zawarte są w Tabeli 21. Tabela 21. Zarejestrowani bezrobotni mieszkańcy Zawiercia w okresie styczeń-sierpień 2013 roku. styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień Ogółem, w tym: kobiety z prawem do zasiłku źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Zawierciu. Uwzględniając fakt migracji (tak wewnętrznej, jak i zewnętrznej) z Zawiercia oraz ujemny wskaźnik przyrostu liczby mieszkańców należy stwierdzić, iż przytoczone powyżej dane z zakresu bezrobocia mieszkańców miasta i powiatu zawierciańskiego świadczą niestety o stopniowym pogarszaniu się sytuacji na lokalnym rynku pracy. Tym bardziej więc wzrasta rola zapewnienia zbilansowanego i dostosowanego do potrzeb mieszkańców planu transportowego, który umożliwi osobom, decydującym się i potrafiącym odnaleźć się na poza zawierciańskim rynku pracy, sprawne przemieszczanie się pomiędzy miejscem ich zamieszkania a ośrodkami generującymi potoki z uwagi na zdolność do aktywizacji zawodowej lub zapewnienia źródła dochodu Wskaźnik motoryzacji W 2012 roku na terenie powiatu zawierciańskiego było zarejestrowanych pojazdy samochodowe, w tym samochody osobowe. Analizując szczegółowe dane dotyczące rodzajów i ilości zarejestrowanych pojazdów samochodowych w latach zestawionych w Tabeli 22 trzeba stwierdzić, że prawie w każdej większej grupie pojazdów nastąpił znaczący przyrost pojazdów. W ciągu dwóch lat liczba pojazdów łącznie zwiększyła się prawie o 10%. Wskaźnik motoryzacji w Polsce, rozumiany jako liczba samochodów osobowych przypadająca na 1000 ludności, wyniósł w 2009 roku 432 i był tylko nieznacznie niższy (10%) od średniej dla 27 krajów Unii Europejskiej, wynoszącej 473. Niemniej już w roku następnym liczba samochodów osobowych, przypadających na 1000 mieszkańców, wyniosła w naszym kraju 451. Tabela 22. Pojazdy samochodowe zarejestrowane w powiecie zawierciańskim w latach Jednostka miary POJAZDY SAMOCHODOWE ogółem szt Pojazdy samochodowe i ciągniki ogółem pojazdy samochodowe i ciągniki motocykle ogółem motocykle o pojemności do 125 cm sześć samochody osobowe autobusy ogółem samochody ciężarowe szt samochody ciężarowo osobowe samochody specjalne (w tym sanitarne) ciągniki samochodowe ciągniki siodłowe ciągniki rolnicze motorowery Przyczepy i naczepy ogółem szt

38 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 38 Poz Jednostka miary ciężarowe specjalne Przyczepy ogółem ciężarowe szt. ciężarowe rolnicze specjalne Naczepy ogółem ciężarowe szt specjalne Samochody osobowe wg dopuszczalnej masy całkowitej ogółem masa całkowita do 1399 kg masa całkowita kg szt masa całkowita kg masa całkowita 1900 kg i więcej Samochody osobowe wg pojemności silnika ogółem do 1399 cm szt cm i więcej cm Samochody ciężarowe wg grup ładowności ogółem do 999 kg kg kg kg szt kg kg kg kg kg i więcej Pojazdy samochodowe i ciągniki samochody osobowe na 1000 ludności 382,7 403,9 420,0 samochody ciężarowe na 1000 ludności szt. 57,9 60,8 62,2 motocykle na 1000 ludności 15,8 17,2 18,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. Tendencję szybkiego narastania liczby pojazdów potwierdza też wskaźnik motoryzacji obliczany jako liczba samochodów osobowych przypadająca na 1000 ludności. Kształtowanie się tego wskaźnika w powiecie zawierciańskim w latach pokazuje Rysunek 10.

39 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 39 Poz Rysunek 10. Wskaźnik motoryzacji w powiecie zawierciańskim w latach , , , Wskaźnik motoryzacji Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Ubocznym negatywnym skutkiem tak dynamicznego przyrostu samochodów osobowych obok zjawiska kongestii i zanieczyszczania środowiska są wypadki drogowe. Dla oceny poziomu bezpieczeństwa w ruchu drogowym stosuje się wskaźnik liczby wypadków śmiertelnych na danym terenie na 100 tys. mieszkańców. W powiecie zawierciańskim w 2012 roku wskaźnik ten wyniósł 13,88 i był prawie o połowę większy niż w całym województwie śląskim, w którym wyniósł 7,27. Co gorsza w porównaniu do roku poprzedniego na Śląsku wskaźnik ten nieznacznie się poprawił, a w powiecie zawierciańskim uległ znacznemu pogorszeniu. Porównanie danych zawiera Tabela 23. Spadek poziomu motoryzacji indywidualnej, a zwłaszcza zmiana zwyczajów komunikacyjnych wyrażana odsetkiem podróży dokonywanych środkiem lokomocji (ang. modal share) w większości miast zachodnioeuropejskich nastąpiła za sprawą systemu transportu publicznego wysokiej jakości, dobrej infrastruktury rowerowej oraz sprzyjających warunków do pieszego przemieszczania się. W miastach krajów wysokorozwiniętych wytworzyła się już kultura mobilności, w której samochód osobowy nie odgrywa roli dominującej. W konsekwencji wiele osób rezygnuje z prywatnego samochodu, korzystając w razie potrzeby z taksówek czy rozwijającej się sieci tzw. car-sharingu, a więc systemu wynajmu za korzystną cenę samochodów dla osób należących do stowarzyszeń użyczających pojazdy) 31. Tabela 23. Porównanie wskaźnika bezpieczeństwa w ruchu drogowym w województwie śląskim i w powiecie zawierciańskim w latach Nazwa jednostki administracyjnej Wskaźnik bezpieczeństwa ruchu drogowego Województwo śląskie 7,49 7,27 Powiat zawierciański 10,58 13,88 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 31 Beim M.: Sprawny transport publiczny w polskich miastach. Raport nr 40 Instytutu Sobieskiego. Warszawa, wrzesień 2011 r., s. 4.

40 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 40 Poz Zmiana zachowań transportowych w podobnym kierunku jest celem polityki transportowej na poziomie państwowym, regionalnym i lokalnym. Cele te współbrzmią z innymi politykami sektorowymi. Podstawą sukcesu w tym względzie jest poprawa jakości i atrakcyjności publicznego transportu zbiorowego. 4. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE 4.1. Kierunki rozwoju przestrzennego obszaru właściwego dla organizatora Zawiercie, pod względem administracyjnym, jest gminą miejską, w skład której wchodzi 17 osiedli mieszkaniowych (Argentyna, Blanowice, Borowe Pole, Bzów, Centrum, Dąbrowica, Kromołów, Marciszów, Miodowa, Piłsudskiego, Stary Rynek, Stawki, Szymańskiego, Warty, Zuzanka, Zuzanka I, Żerkowice) oraz 4 sołectwa (Karlin, Łośnice, Pomorżyce, Skarżnice). Obszar miasta sąsiaduje z gminami powiatu zawierciańskiego: Poręba od zachodu, Łazy i Ogrodzieniec od południa i wschodu, Kroczyce od północnegowschodu, Włodowice od północy oraz miastem Myszków (powiat myszkowski). Obszar miasta, wynoszący 85 km kw., w 56% składa się z użytków rolnych, tereny zabudowane zajmują 17 km kw. (20% powierzchni miasta), podobnie jak lasy (21%). Z punktu widzenia zagospodarowania przestrzennego w Gminie Zawiercie występują dwie różne strefy funkcjonalne: - strefa zachodnia z zabudową wielorodzinną i dzielnicą przemysłową leży nad rzeką Wartą w centralnej części miasta, - strefa wschodnią obejmującą tereny rolne i leśne, których część wchodzi w obręb Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, stanowiąc zaplecze rekreacyjne dla całego regionu. W skład gminy Zawiercie, prócz części śródmiejskiej, wchodzi kilka miejscowości o charakterze wiejskim, funkcjonujących niegdyś samodzielnie. Są to m.in.: Kromołów, Łośnice, Marciszów, Blanowice, Bzów, Karlin, Skarżyce, Pomrożyce, Borowe Pole. Powoduje to, że gmina miejska łączy na swym obszarze krajobraz miasta o dużym stopniu zurbanizowania i koncentracji przemysłu z wizerunkiem typowo wiejskim o dominującym udziale funkcji rolnej 32. Zgodnie z uwarunkowaniami przyjętymi w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Zawiercie. Część II: Kierunki i polityka przestrzenna 33, na kształtowanie kierunków rozwoju przestrzennego miasta decydujący wpływ mają czynniki zewnętrzne, do który zaliczono sytuację makroekonomiczną Polski, a także powiązaną z nią krajową i regionalną politykę przestrzenną, rozumianą jako działania inwestycyjne o charakterze ponadlokalnym. Za czynniki wewnętrzne, istotne dla kierunkach zmian w zagospodarowaniu przestrzennym miasta, uznano lokalne uwarunkowania ekonomiczne, społeczne i środowiskowe, jak również pryncypia rozwoju miasta określone w dokumencie Strategii Rozwoju Miasta Zawiercie 2025 plus, w której wskazano szczegółową misję Zawiercia: Zawiercie miasto dobrych połączeń, które dzięki jasnemu układowi przestrzennemu oraz unikalnemu położeniu na granicy aglomeracji, stwarza warunki do wygodnego mieszkania oraz do rozwoju funkcji gospodarczych. Miasto zrównoważonego rozwoju, wykorzystujące najlepsze elementy dynamicznie rozwijającej się gospodarki przemysłowo usługowej Śląska i walorów turystycznych. Kierunki zagospodarowania przestrzennego miasta oraz jego polityka przestrzenna muszą uwzględniać zasadę zrównoważonego rozwoju, przewidującą, że zachowanie trwałości podstawowych procesów przyrodniczych i równowagi przyrodniczej, zintegrowane z procesami rozwoju społeczno-gospodarczego, dają jednakowe szanse dostępu do środowiska tak obecnym, jak i przyszłym pokoleniom. Determinantami rozwoju miasta o charakterze ponadlokalnym, ogólnopolskim będą, zgodnie ze Strategią inwestycje komunikacyjne oraz inwestycje przesyłowej infrastruktury technicznej. Do najważniejszych należy budowa nowego przebiegu drogi nr 78 obwodnicy Zawiercia dla ruchu tranzytowego, budowa obwodnicy w ciągu drogi wojewódzkiej nr 791 Myszków Zawiercie Dąbrowa Górnicza, a także inwestycje kolejowe, których podstawowym zadaniem będzie wzmocnienie spójności terytorialnej i powiązania Zawiercia z regionem i resztą krajem. Realizacja ww. inwestycji będzie miała zasadniczy wpływ na kształtowanie układu przestrzennego miasta. Z jednej strony 32 Program ochrony środowiska dla Miasta Zawiercie na lata z perspektywą na lata , Zawiercie, listopad 2011 r., s Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Zawiercie. Część II: Kierunki i polityka przestrzenna, Zawiercie-Warszawa, sierpień 2013.

41 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 41 Poz inwestycje komunikacyjne poprawią jakości życia w centrum miasta poprzez wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów intensywniej zabudowanych. Z drugiej zaś, mogą wywołać rozproszenie inwestycji i przemieszczanie się środka ciężkości miasta, postrzeganego przez pryzmat atrakcyjności miejsca, głównie pod względem lokalizowania inwestycji w przestrzeni. Racjonalne rozmieszczenie funkcji terenu pod wspomniane inwestycje powinno być priorytetem, nawet za cenę wejścia w lokalne konflikty o charakterze przestrzennym. Istniejącą i projektowaną sieć dróg na terenie Gminy Zawiercie przedstawia Rysunek 11. W Strategii Rozwoju Miasta Zawiercie 2025 plus przyjęto trzy cele strategiczne określające kierunki rozwoju przestrzennego miasta na najbliższe lata. Po pierwsze: stworzenie warunków do rozwoju funkcji mieszkalnej i turystycznej w mieście, a więc takie korzystanie z władztwa planistycznego, które z jednej strony wspomagać będzie powstawanie nowych terenów mieszkaniowych o wysokim standardzie, a jednocześnie nie będzie pozostawało w konflikcie z krajobrazem, będącym wartością wysoko cenioną. Na bazie wysokich walorów krajobrazowych Jury Krakowsko-Częstochowskiej rozwijać powinna się funkcja turystyczna. Jednym z głównych założeń dla rozwoju Zawiercia, wymienionym w Strategii Rozwoju Miasta Zawiercie 2025 plus, mającym przełożenie na politykę przestrzenną, jest oczekiwana liczba ludności, którą do 2025 roku ustalono na 54 tys. mieszkańców. W dokumencie tym przyjmuje się zatem, że planowany wzrost ilości terenów mieszkaniowych wynikał będzie z ogólnej poprawy standardów zamieszkania, a nie z prognozowanej zmiany liczby ludności. Osiągnięcie tego celu wymaga odwrócenia istniejących i prognozowanych tendencji demograficznych opisanych w części 3.1. Rysunek 11. Istniejąca i projektowania sieć drogowa w granicach administracyjnych Zawiercia. Źródło: Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Prognoza oddziaływania na środowisko.

42 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 42 Poz Po drugie: stworzenie warunków do rozwoju aktywności gospodarczej w mieście, której styk z zagospodarowaniem przestrzennym następuje na dwu płaszczyznach. Pierwsza polega na udostępnieniu nowych, stosunkowo tanich do zagospodarowania terenów pod aktywność gospodarczą, gdzie inwestycje mogą kształtować się w warunkach surowego początku. Druga dotyczy możliwości zagospodarowania terenów wcześniej uprzemysłowionych, ale niewykorzystywanych obecnie, znajdujących się w mieście, czasem wręcz w jego centrum (autorzy Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Zawiercia wymieniają jako taki teren położony pomiędzy ulicami Sikorskiego a Leśną oraz teren po dawnej octowni, usytuowany przy ul. Targowej). Istotne przy realizacji tego celu jest wykorzystanie wszelkich dostępnych narzędzi planistycznych, by nie dopuścić do powstania w mieście nieużytków urbanistycznych, których obecność negatywnie skutkować będzie dla wizerunku miasta. Po trzecie, wedle autorów Studium niezbędne jest stworzenie administracyjnego, kulturowego i usługowego centrum miasta, wymagające szeregu zaawansowanych zabiegów rewitalizacyjnych oraz podjęcia konsekwentnych działań o charakterze planistycznym i administracyjnym, wspomagających koncentrację funkcji centrotwórczych w miejscu pozbawionym dotychczas takiego charakteru. W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta Zawiercia ustalone zostały następujące zasady realizacji kierunków zagospodarowania przestrzennego Zawiercia: ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych miasta w części, w jakiej pokrywa się ono z obszarem Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd we wschodniej części Zawiercia. Cel ten ma być realizowany poprzez respektowanie ograniczeń, zakazów i nakazów, wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów prawa oraz wprowadzenie ograniczeń dla nowo powstającego zagospodarowania przestrzennego, które nie będzie negatywnie wpływało na środowisko, utrzymanie otwartych terenów zieleni, chronionych przed zabudową, znajdujących się w obszarze największego zainwestowania miejskiego, którego osiami są doliny rzek Warty i Czarnej Przemszy. Ich ochrona ma na celu uniknięcie zmiany przeznaczenia tych obszarów na cele zabudowy mieszkaniowej czy też produkcyjnej. Tereny te stanowią ważne korytarze migracji zwierząt, pełnią ponadto istotne zadania rekreacyjne i umożliwiają pożądaną cyrkulację powietrza w mieście. Na części z tych terenów, w obszarze narażonym na niebezpieczeństwo powodzi wzdłuż koryta Warty, ustalono bezwzględny zakaz lokalizacji nowej zabudowy, chyba że organy kompetentne ustalą i dopuszczą takową możliwość, pierwszeństwo lokalizacji centrotwórczych funkcji w strefie śródmiejskiej, poprzez wprowadzenie ograniczeń architektonicznych dla lokalizowanych dominant funkcjonalnych, utrzymanie wysokiego wskaźnika obecności terenów zieleni w strefie śródmiejskiej, w tym zwłaszcza wynikających z uwarunkowań historycznych. eksponowanie i ochrona wartości kulturowych miasta. ochrona terenów o wysokich walorach przyrodniczo krajobrazowych, eksponowanie i ochrona wartości kulturowych miasta poprzez: respektowanie historycznych układów zabudowy, projektowanie nowych obiektów w nawiązaniu do tradycyjnego charakteru istniejących budynków lub w innych formach harmonizujących z krajobrazem kulturowym. Studium wśród celów, które powinny być uwzględniane na etapie określania kierunków rozwoju przestrzennego miasta wskazuje, że należy ponadto brać pod uwagę: bezpieczeństwo ludności i mienia zasadniczo w kontekście inwestowania na terenach narażonych na niebezpieczeństwo powodzi i podtopień w dolinach rzek Warty i Czarnej Przemszy, zabudowywania obszarów o niekorzystnych warunkach geologiczno-inżynierskich, jak również szerokości nowo wydzielanych dróg, zapewnienie warunków przestrzennych realizacji obwodnic miasta: w ciągu drogi krajowej nr 78 oraz w ciągu dróg wojewódzkich nr 791 i 796 służące eliminacji ruchu tranzytowego ze strefy śródmiejskiej, konieczność poszukiwania optymalnego rozwiązania przestrzennego dla lokalizacji nowej drogi dojazdowej do huty CMC Zawiercie S.A., zapewnienie przesyłania energii elektrycznej i gazu poprzez uniemożliwienie zabudowywania korytarzy infrastrukturalnych temu celowi służących, ochrona ujęć wody pitnej poprzez niedopuszczenie do lokalizacji w ich pobliżu funkcji, które mogłyby zagrozić źródłom i infrastrukturze wody pitnej do odbiorców w mieście,

43 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 43 Poz możliwość retencjonowania wód opadowych dla minimalizacji ryzyka podtopień, zasadniczo za sprawą wskazywanie polderów wolnych od zabudowy (Kromołów), konieczność oczyszczania ścieków. określenie nowej zabudowy w oddaleniu od terenów produkcyjnych silnie negatywnie wpływających na środowisko rewitalizacja i rehabilitacja terenów poprzemysłowych, w pierwszej kolejności zlokalizowanych w centrum miasta. utrzymanie funkcji terenu dla istniejących zakładów produkcyjnych oraz zapewnienie możliwości ich późniejszej rozbudowy. Rada Miasta Zawiercie, zatwierdzając uchwałą XXXVIII/349/13 z dnia 7 sierpnia 2013 roku treść Studium w przytaczanym powyżej kształcie, ustanowiła ww. cele i działania jako podstawę do formułowania zasad i wyznaczenia kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Obszar miasta, w ogólnej percepcji, postrzegany jest jako dwie wyraźnie oddzielone od siebie części: wschodnią obejmującą w przeważającej części tereny rolne i leśne, które są częścią Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i stanowiąc zaplecze rekreacyjne dla całego regionu oraz zachodnią położoną nad rzeką Wartą, obejmującą centralną część miasta, w której dominuje zabudowa wielorodzinna i stosunkowo dobrze rozwinięty przemysł. Analogiczna delimitacja terenów znalazła odzwierciedlenie w Strategii Rozwoju Miasta Zawiercie 2025 plus. Tymczasem ogólna koncepcja kierunków rozwoju przestrzennego miasta i towarzysząca jej polityka przestrzenna zakładają podział miasta na trzy strefy funkcjonalno-przestrzenne, co wynika z uwzględnienia: dominującego sposobu zagospodarowania, ograniczeń wynikających z obowiązujących przepisów prawnych. oczekiwań w zakresie zmiany funkcji terenu, charakteryzowanych we wnioskach mieszkańców i instytucji złożonych w trakcie procedury opracowywania poszczególnych dokumentów przestrzennych. Na terenie Zawiercia wyróżnić należy następujące docelowe strefy funkcjonalne, które zostały zaprezentowane na Rysunku 12: strefę miejską obejmującą najstarszą wielofunkcyjną, intensywnie zagospodarowaną część Zawiercia, strefę podmiejską obejmującą przylegające do strefy miejskiej, mniej intensywnie wykorzystywane tereny mieszkaniowe, produkcyjne i usługowe (m.in. Marciszów, Kosowska Niwa, Łośnice oraz fragmenty obrębów geodezyjnych Zawiercie peryferyjne, Kromołów i Blanowice), przyrodniczą obejmującą przede wszystkim wschodnią część miasta, wykorzystywaną inwestycyjnie głównie na cele mieszkaniowe i turystyczne (Bzów, Żerkowice, Skarżyce, Karlin, Pomrożyce oraz fragmenty obrębów geodezyjnych Kromołów i Blanowice). Zgodnie z założeniami zaproponowanymi w Studium, zadaniem polityki przestrzennej w strefie miejskiej jest przede wszystkim budowa i utrzymanie przewagi konkurencyjnej centrum nad terenami podmiejskimi. Podejmowane w niej działania mają zatem zminimalizować odpływ kapitału i inwestycji do strefy podmiejskiej, dzięki czemu możliwe będzie uniknięcie deprecjacji tej części Zawiercia. W strefie podmiejskiej tymczasem zarządzanie przestrzenią powinno sprowadzać się do racjonalnego gospodarowania nią oraz unikania konfliktów wynikających z różnego przeznaczenia terenu. Aby możliwe było osiągnięcie tego założenia, należy ograniczyć przenikanie się funkcji produkcyjnych i usługowych, generujących uciążliwości dla zabudowy mieszkaniowej. Postuluje się w na tym obszarze zmniejszenie intensywności zabudowy w porównaniu ze strefą miejską oraz rekomenduje racjonalne przeznaczanie na cele zabudowy mieszkaniowej nowych terenów. Zmiana przeznaczenia terenu w tej strefie nie powinna być bowiem wyłącznie wynikiem oczekiwań mieszkańców, ale wymaga stosownych analiz skutków ekonomicznych ewentualnych działań, jakie odczuwalne będą w funkcjonowaniu całego miasta oraz całkowitej podaży terenów mieszkaniowych.

44 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 44 Poz Rysunek 12. Strefy funkcjonalne na obszarze Zawiercia. Źródło: Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego Prognoza oddziaływania na środowisko. Najprostszym założeniem jest to dotyczące strefy przyrodniczej, w której zarządzanie przestrzenią powinno zostać podporządkowane ponadprzeciętnym walorom krajobrazowym oraz ich ochronie, zaś przeznaczając nowe tereny pod ewentualną zabudowę, należy uwzględniać ich wpływ na krajobraz. Jeśli chodzi o śródmieście Zawiercia, a więc obszar największej koncentracji funkcji publicznych, w tym także komunikacyjnych, należy zaznaczyć, że obejmuje ono ukształtowane historycznie centrum Zawiercia o funkcji mieszkaniowej i usługowej, w tym usług typowo miejskich. Pełni ono funkcje reprezentacyjne, skupia najważniejsze obiekty służące tak mieszkańcom, jak i gościom. Kluczowym w ocenie autorów Studium w tym obszarze jest wzmacnianie działań zmierzających ku: utworzeniu wyraźnego, reprezentacyjnego centrum w przestrzeni miasta, przygotowaniu wysokiej jakości przestrzeni publicznych, umożliwieniu lokalizacji w pierwszej kolejności usług o charakterze ponadpodstawowym, zwiększeniu funkcjonalnej atrakcyjności centrum Zawiercia, poprawie estetyki i podniesieniu walorów funkcjonalnych i użytkowych terenów mieszkaniowych. oraz co niezwykle ważne z komunikacyjnego punktu widzenia - wyprowadzenia poza centrum ruchu tranzytowego oraz ruchu obsługującego hutę CMC Zawiercie S.A. Skoro, co podkreślają autorzy Studium, osią centrum miasta o dominującej roli administracyjno-usługowej pozostają ulice gen. Sikorskiego i Leśna, to obszar ten uznać należy za najbardziej atrakcyjny pod względem przestrzennym i funkcjonalnym. Lokalizacja obiektów usługowych, w tym reprezentacyjnych galerii handlowych, przewidziana została w rejonie dworca kolejowego, na części terenów b. Zawierciańskiej Fabryki Maszyn oraz Odlewni Żeliwa. Przy czym zaproponowano minimalną liczbę dwóch kondygnacji dla powstających obiektów usługowych w ww. lokalizacjach oraz przynajmniej 35% wskaźnik powierzchni czynnej biologicznie. Docelowo konieczne będzie wyprowadzenie transportu samochodowego obsługującego hutę CMC Zawiercie S.A. oraz przeniesienie stacji paliw zlokalizowanej obecnie przy ul. Leśnej i ul. Paderewskiego poza teren centrum. W Studium. wskazuje się konieczność kształtowania wysokiej jakości terenów spacerowych Śródmieścia, w tym utworzenie reprezentacyjnej osi spacerowej, która połączyłaby parki nad rzeką Wartą (ul. Leśna i Okulickiego) z parkiem przy ul. Szymańskiego i Sienkiewicza. Do

45 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 45 Poz najważniejszych działań w zakresie formowania tej osi zaliczyć należy rewitalizację zieleni, zapewnienie wybranych obiektów małej architektury podnoszących jakość przestrzeni oraz zapobieganie zmianie przeznaczenia terenów. W ramach określenia kierunków rozwoju przestrzennego obszaru właściwego w zakresie komunikacji, za kluczowe uznać należy zapewnienie możliwości korzystania z transportu publicznego przez wszystkich mieszkańców miasta oraz gmin, obsługiwanych organizowaną przez nie komunikacją. Naturalnym jest, że zasadniczym kierunkiem przewozowym w lokalnej komunikacji zbiorowej jest rejon dworca kolejowego wraz z węzłem przesiadkowym, wokół niego ukształtowanym. Jednocześnie z transportowego punktu widzenia niezbędne jest uwzględnienie przyszłych działań, mających wpływ na rozwój przestrzenny miasta i jego okolic, zwłaszcza zaś uwzględnienie: konieczności modernizacji ciągu kolejowego Warszawa Katowice, zwłaszcza zaś stopniowej poprawy parametrów technicznych Centralnej Magistrali Kolejowej (linii nr 4 Grodzisk Mazowiecki Zawiercie) wraz z odcinkiem linii nr 1 od Częstochowy w kierunku Dąbrowy Górniczej, możliwości reaktywacji przewozów na linii kolejowej nr 182 Tarnowskie Góry Siewierz Zawiercie, przebudowy bocznicy prowadzącej do huty CMC Zawiercie S.A., kontynuację modernizacji i rozbudowy dworca kolejowego w Zawierciu w celu zapewnienia jak najwyższego standardu węzła przesiadkowego. Przewidując działania w zakresie zagospodarowania przestrzennego, nie sposób nie wspomnieć o konieczności uwzględnienia nowego sposobu kształtowania sieci drogowej, obejmującego ścieżki rowerowe lub pasy rowerowe. Konieczne jest zapewnienie powiązań rejonów mieszkalnych z miejscami pracy, szkołami i ośrodkami usługowo handlowymi. Układ ścieżek rowerowych powinien uwzględniać przebiegające przez Zawiercie szlaki rowerowe Ośrodki generujące ruch i zapotrzebowanie na transport Główne ośrodki generujące ruch i zapotrzebowanie na publiczny transport zbiorowy na obszarze objętym planem transportowym tworzą: 1. osiedla mieszkaniowe i większe miejscowości, 2. placówki oświatowe, 3. szpitale, 4. urzędy publiczne i instytucje, 5. ośrodki kultury i sportu, 6. kościoły, 7. zakłady produkcyjne i usługowe zatrudniające powyżej 50 osób, 8. centra handlowe, 9. dworce PKS i PKP. Zawiercie jest podzielone na 17 osiedli i 4 sołectwa. Podział ten został przeprowadzony z uwzględnieniem naturalnego układu przestrzennego i powiązanych z nim rzeczywistych funkcji użytkowych. Jedną z wynikających stąd potrzeb są usługi przewozowe. Zestawienie poszczególnych osiedli z liczbą mieszkańców prezentuje Tabela 24. Z tego zestawienia jednoznacznie wynika, że najgęściej zaludnione jest Centrum, w którym mieszka ponad 20% całej ludności gminy. Do dużych osiedli zaliczyć należy jeszcze Osiedle Piłsudskiego i Zuzanka I. W każdym z nich mieszka ponad 10% ludności gminy. Te cztery osiedla skupiają prawie połowę mieszkańców Zawiercia. Spośród sołectw najliczniejsze są Łośnice. Tabela 24. Osiedla i sołectwa w Gminie Zawiercie wraz z liczbą mieszkańców wg stanu na 29 września 2011 roku. OSIEDLE LUB SOŁECTWO LICZBA MIESZKAŃCÓW Osiedle Stary Rynek Miodowa Dąbrowica Kromołów Stawki Piłsudskiego Marciszów 1 341

46 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 46 Poz Borowe Pole Zuzanka Zuzanka I Szymańskiego Argentyna Warty Centrum Bzów 928 Blanowice Żerkowice 405 Sołectwo Pomrożyce 278 Łośnice 515 Karlin 451 Skarżyce 359 RAZEM: Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zawiercie, Zawiercie Warszawa, sierpień 2013, s. 54. W następnych tabelach zostały zestawione dane o podstawowych ośrodkach generujących ruch na terenie miasta i gmin ościennych. Tabela 25. Wykaz urzędów i instytucji. Lp. nazwa adres osiedle/sołectwo 1. Powiatowy Urząd Pracy ul. 11 Listopada 2a Stary Rynek 2. Urząd Miejski ul. Leśna 2 Szymańskiego 3. Inspektorat ZUS ul. Blanowska 2 Piłsudskiego 4. Starostwo Powiatowe ul. Henryka Sienkiewicza 34 Argentyna 5. Urząd Stanu Cywilnego ul. Piastowska 1 Centrum 6. Urząd Skarbowy ul. Leśna 8 Szymańskiego 7. Urząd Statystyczny w Katowicach. Oddział ul. Towarowa 30 Miodowa 8. Urząd Pocztowy Zawiercie 1. Filia ul. Obrońców Poczty Gdańskiej 20 Miodowa 9. Urząd Pocztowy Zawiercie 003 ul. Józefa Piłsudskiego 91 Zuzanka I 10. Urząd Pocztowy Zawiercie 001 ul. Tadeusza Kościuszki 2 Centrum 11. Inspektorat Weterynarii ul. Paderewskiego 116 Warta 12. Sąd Rejonowy ul. Leśna 4 Szymańskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w BIP lub w internecie.

47 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 47 Poz Tabela 26. Wykaz placówek oświatowych. Lp. Nazwa Adres Osiedle/ Sołectwo Liczba uczniów i nauczycieli 1 Zespół Szkół Ogólnokształcących Wojska Polskiego 55 Miodowa II Liceum Ogólnokształcące im. H. Malczewskiej Ignacego Daszyńskiego 2 Centrum Zespół Szkół im. X. Dunikowskiego Rataja 7 Argentyna Zespół Szkół im. St. Staszica Rataja 29 Argentyna Zespół Szkół im. O. Langego Rataja 30 Argentyna Zespół Szkół im. Gen. J. Bema Parkowa 7 Piłsudskiego Zespół Szkół i Placówek Specjalnych 8 Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna Rataja 29A Argentyna 280 Parkowa 2 Piłsudskiego Zespół Szkół im. H. Kołłątaja Miodowa 1 Miodowa Powiatowe Centrum Kształcenia Zawodowego Obrońców Poczty Gdańskiej 24 Miodowa Niepubliczne Przedszkole Parafialne przy Parafii katolickiej pod wezwaniem św. M. M. Kolbego Lwowska 1 Borowe Pole Gimnazjum nr 3 M. Skłodowskiej - Curie 16 Centrum Przedszkole nr 8 Wierzbowa 8 Piłsudskiego Szkoła Podstawowa nr 4 Powstańców Śląskich 18 Centrum Szkoła Podstawowa nr 5 Paderewskiego 49 Warta Szkoła Podstawowa nr 14 Fundacji Elementarz Harcerska 46 Kromołów Szkoła Podstawowa nr 7 Oświatowa 55 Borowe Pole Gimnazjum dla Dorosłych Sokrates 19 Zespół Szkół Gimnazjum nr 6 i Szkoła Podstawowa nr 13 Sienkiewicza 60 Argentyna 47 Filaretów 9 Kromołów 405

48 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 48 Poz Gimnazjum SPSK im. Jana Pawła II Sienkiewicza 60 Argentyna Przedszkole nr 4 Gałczyńskiego 3 Zuzanka I Gimnazjum nr 2 Niedziałkowskiego 21 Szymańskiego Przedszkole nr 15 Wierzbowa 27 Piłsudskiego Szkoła Podstawowa nr 11 Zarzecze 2 Marciszów Przedszkole Integracyjne nr 3 Ks. Kard. Stefana wyszyńskiego 5A Centrum Prywatne Przedszkole Akademia Malucha Miejska 24 Stawki Przedszkole nr 7 Sienkiewicza 60 Argentyna Przedszkole nr 5 Moniuszki nr 9 Szymańskiego Gimnazjum nr 1 11 listopada 22 Stary Rynek Przedszkole nr 2 Marszałkowska 28 Stary Rynek Szkoła Podstawowa nr 9 Piłsudskiego 117 Zuzanka I Przedszkole nr 1 Paderewskiego 57 Warta Przedszkole nr 6 Sienkiewicza 32 Argentyna Szkoła Podstawowa nr 6 Wierzbowa 4 Piłsudskiego Niepubliczne Przedszkole Językowo Artystyczne Bajkowa Kraina obrońców Poczty Gdańskiej 99 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Dąbrowica 59 Tabela 27. Wykaz kościołów. Lp. Nazwa Adres Osiedle/sołectw o 1. Kościół Św. Brata Alberta Chmielowskiego ul. Brata Alberta 6 Dąbrowica 2. Parafia p.w. Św. Andrzeja Boboli ul. Wilcza 1 Marciszów 3. Parafia rzymskokatolicka św. Apostołów Piotra i Pawła ul. Henryka Sienkiewicza 4 Argentyna 4. Kościół pw. Św. Trójcy i św. Floriana ul. Skarżycka 11 Skarżyce 5. Kościół rzymskokatolicki NMP Królowej Polski ul. Ignacego Paderewskiego 28 Warta 6. Kościół rzymskokatolicki pw. św. ul. Lwowska 1a Borowe Pole

49 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 49 Poz Maksymiliana Kolbego 7. Kościół rzymskokatolicki pw. św. Stanisława Kostki ul. Zaparkowa 27 Piłsudskiego 8. Kościół pw. Św. Mikołaja ul. Jurajska 8 Kromołów 9. Bazylika Mniejsza im. św. Wojciecha ul. Żołnierska 17 Bzów 10. Kościół rzymskokatolicki Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa ul. Wenecka 4 Argentyna 11. Parafia Katolicka p.w. Błogosławionego Jana Pawła II ul. Wschodnia 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w internecie. Tabela 28. Wykaz sklepów wielkopowierzchniowych. Centrum Lp. nazwa adres osiedle/sołectwo 1. Centrum Handlowe Muszkieterów ul. Obrońców Poczty Gdańskiej 20i Miodowa 2. Tesco ul. Apteczna 42 Stary Rynek 3. RTV Euro AGD ul. Obrońców Poczty Gdańskiej 42 Dąbrowica 4. Lidl ul. Józefa Piłsudskiego 23 Szymańskiego 5. Neonet ul. Marszałkowska 28 Stary Rynek Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w internecie. Tabela 29. Wykaz szpitali. Lp. Nazwa adres osiedle/sołectwo 1. Szpital Powiatowy ul. Miodowa 14 Miodowa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w internecie. Tabela 30. Wykaz ośrodków kultury i sportu. Lp. nazwa adres osiedle/sołectwo 1 Miejski Ośrodek Kultury i kino Piastowska 1 Centrum 2 Ośrodek Sportu i Rekreacji Moniuszki 10 Szymańskiego 3 Hala widowiskowo-sportowa OSIR II Blanowska 40 Piłsudskiego 4 Kryta Pływalnia Pomorska 61 Centrum 5 Boisko wielofunkcyjne ul. Wierzbowa Piłsudskiego 6 Śląskie Stowarzyszenie Edukacji Sądowa (10 Centrum

50 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 50 Poz Artystycznej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w internecie. Tabela 31. Wykaz przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób (z uwzględnieniem pozostałych gmin). Lp nazwa adres Osiedle/Sołectwo/ 1 Odlewnia Żeliwa S.A ul. Leśna 10 Zawiercie Szymańskiego 2 URZĘDOWSKI ul. Blanowska 5 Zawiercie Piłsudskiego 3 Konsorcjum Stali S.A. huta stali ul. Paderewskiego 120 Zawiercie Warta 4 BD S.A. ul. 11 Listopada 2/4 Zawiercie Stary Rynek 5 Huta Szkła Zawiercie Sp. z o.o. ul.towarowa 18, Zawiercie Miodowa 6 CMC Zawiercie S.a. huta stali Józefa Piłsudskiego 82 Zawiercie Piłsudskiego 7 Carbo Sc. Zakład Produkcji Węgla Drzewnego i Proszków Ul. Borowe Pole 2 Zawiercie Borowe Pole 8 Przędzalnia Zawiercie SA Ul. Obrońców Poczty Gdańskiej 95 Zawiercie Dąbrowica 9 Stal. Zakład Surowców Wtórnych Ul. Grunwaldzka 15 Centrum 10 P.P.U. "ECOSTEEL" Sp. z o.o. ul. Okólna 10 Zawiercie Warta 11 Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Ul. 11 Listopada 2 Zawiercie Stary Rynek 12 Zakład Komunikacji Miejskiej ul. Polska 21 Zawiercie Argentyna Źródło: opracowanie własne na podstawie danych adresowych publikowanych w Internecie. W Tabeli 32 zestawiono zbiorczo wszystkie największe zidentyfikowane ośrodki generujące ruch w rozbiciu na poszczególne osiedla w mieście Zawiercie. Wskazuje ona, w których rejonach jest największe zapotrzebowanie na usługi przewozowe. Tabela 32. Wykaz zbiorczy generatorów ruchu w jednostkach urbanistycznych miasta Zawiercie. Sołectwo/Osi edle przedsiębio rstwa powyżej 50 osób szkoły sklepy wielkopo wierzchni owe szpital e kościoły urzęd y ośrodki kultury Łośnice Pomrożyce Skarżyce Karlin Raz em

51 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 51 Poz Żerkowice Blanowice Bzów Kromołów Dąbrowica Miodowa Stary Rynek Centrum Warta Argentyna Szymańskieg o Zuzanka Zuzanka I Piłsudskiego Stawki Borowe Pole Marciszów Razem: Źródło: opracowanie własne. Na obszarze Gminy Zawiercie zidentyfikowano 84 największych ośrodków generujących ruch i wymagających dostarczenia usług przewozów zbiorowych. Z tego najwięcej jest placówek oświatowych (36), przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 50 osób (12) i urzędów (12). Spośród osiedli i sołectw nie zidentyfikowanego ani jednego ośrodka generującego zapotrzebowanie na przewozy w 6 jednostkach: Łośnice, Pomrożyce, Karlin, Blanowice, Zuzanka i Żerkowice. Są to też najmniej liczne osiedla i sołectwa pod względem mieszkańców. Razem zamieszkuje je ponad 5,3 tys. osób, czyli ponad 10% całej populacji Gminy Zawiercie. Takiej grupy ludzi nie można wykluczyć z dostępu do transportu publicznego. Tym bardziej, że brak na ich terenie dużych ośrodków generujących ruch oznacza, że występuje tam zapotrzebowanie na komunikację do osiedli, gdzie tego typu ośrodki występują. Pozostałe rejony można podzielić na trzy wyraźne kategorie: 1. największe zapotrzebowanie na przewozy występuje do/z Argentyna(12), Centrum (11), Piłsudskiego (11), Miodowa (9), 2. znaczne zapotrzebowanie występuje do/z Szymańskiego (8), Starego Rynku (7), Warta (7), 3. umiarkowane zapotrzebowanie występuje natomiast do/z Borowego Pola (4), Dąbrowica (4), Zuzanki I (3), Kromołów (3), Marciszów (2), Bzów (1), Skarżyce (1), Stawki (1). Ze względu na dynamikę życia społeczno-gospodarczego sieć tych punktów ulega stałym zmianom i wymaga bieżącego monitorowania pod kątem aktualizacji rozkładu jazdy w aspekcie przebiegu poszczególnych linii, jak i częstotliwości kursowania.

52 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 52 Poz Dostęp do infrastruktury transportowej Sieć dróg publicznych miasta Zawiercia liczy 237 km (vide: Tabela 33). Miasto posiada dostęp do krajowego i regionalnego układu drogowego za sprawą następujących ciągów drogowych: Droga krajowa nr 78 (DK-78) o długości 230 km łącząca Granicę Państwa w Chałupkach z Chmielnikiem (DK-73) przez Gliwice, Tarnowskie Góry, Siewierz (DK-1), Porębę, Zawiercie, Szczekociny, oraz Jędrzejów (DK-7). Stanowi on ważne połączenie województw śląskiego i świętokrzyskiego. Dla miasta Zawiercia jest także najważniejszym połączeniem na osi wschód zachód. Od listopada 2012 roku, w związku z przedłużającą się budową mostu na autostradzie A1 w Mszanie, drogą wyznaczony jest objazd dla samochodów ciężarowych; Droga wojewódzka nr 791 (DW-791) o prowadząca z Poczesnej (DK-1) do Trzebini przez Myszków, Zawiercie, Ogrodzieniec i Olkusz. Łączy ona Zawiercie z drogą krajową nr 1, sąsiednimi gminami Myszków i Ogrodzieniec oraz województwem małopolskim; Droga wojewódzka nr 796 (DW-796) prowadząca z Zawiercia do Dąbrowy Górniczej (DK- 1), łącząc tym samym miasto z głównymi ośrodkami miejskimi województwa śląskiego. Tabela 33. Drogi w powiecie zawierciańskim. DROGI PUBLICZNE GMINNE Drogi gminne w powiecie o nawierzchni twardej Jednostka miary ,1 649,1 o nawierzchni twardej ulepszonej km 534,8 538,6 o nawierzchni gruntowej 281,6 280,6 DROGI PUBLICZNE POWIATOWE o nawierzchni twardej 472,5 475,0 o nawierzchni twardej ulepszonej km 471,2 473,7 o nawierzchni gruntowej 89,2 86,7 Drogi gminne i powiatowe o twardej nawierzchni na 100 km kw. 110,6 112,1 km na 10 tys. ludności 90,0 91,6 drogi gminne i powiatowe o gruntowej nawierzchni na 100 km kw. 37,0 36,6 km na 10 tys. ludności 30,1 29,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. Z uwagi na znaczenie zewnętrznych powiązań lokalnych, należy odnotować również funkcjonowanie następujących ciągów transportu drogowego (vide: Tabela 34): droga powiatowa nr 1701S łącząca centrum miasta z terenami mieszkaniowymi położonymi po jego północnej stronie, droga powiatowa nr 1707S, przebiegająca ulicą Glinianą i dalej przez Rudniki w gminie Włodowice, stanowiąca jedno z połączeń Zawiercia z gminą Włodowice, droga powiatowa nr 1709S, przebiegająca od DK-78 w gminie Poręba) do Piaseczna i Lgoty Murowanej w gminie Kroczyce, zapewniająca powiązania wewnętrzne północnej części gminy z gminami Poręba i Kroczyce, droga powiatowa nr 1713S, prowadząca z Zawiercia przez gminę Włodowice do powiatu myszkowskiego, łącząca centrum miasta z jego północną częścią, stanowiąc jedno z połączeń Zawiercia z gminą Włodowice, droga powiatowa nr 1721S, przebiegająca od DK-78 przez Markowiznę w gminie Ogrodzieniec, wzdłuż południowej granicy Zawiercia w kierunku gminy Łazy, stanowiąca lokalne połączenie z bezpośrednio sąsiadującymi terenami gminy Ogrodzieniec,

53 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 53 Poz droga powiatowa nr 1724S (w gminie Ogrodzieniec), łącząca Ogrodzieniec ze Staryni Kiełkowicami, na krótkim odcinku przebiegająca wzdłuż granicy Zawiercia, stanowiąca powiązanie alternatywne dla obszarów wschodniej części miasta, droga powiatowa nr 1725S, łącząca ze sobą gminy Włodowice, Zawiercie, Ogrodzieniec i Pilica, zapewniająca dojazd do północno-wschodnich terenów gminy. Wśród dróg gminnych istotną funkcję pełni także ul. Armii Krajowej, łącząca drogi powiatowe nr 1709S (ul. Przyjaźni) i 1713S (ul. Oświatowa) w północnej części miasta. Tworzą one ciąg obwodowy obsługujący połączenia wewnętrzne z pominięciem centrum Zawiercia. Tabela 34. Drogi na terenie miasta Zawiercie. DROGI NAWIERZCHNIE DŁUGOŚĆ TWARDA (KM) POZOSTAŁE ULEPSZONA Krajowe Wojewódzkie Powiatowe Gminne Ogółem Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Zawiercie, Zawiercie Warszawa, sierpień 2013, s. 91. Drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe służą obsłudze ruchu w ujęciu zewnętrznym i wewnętrznym. Drogi gminne, wyprowadzając ruch na drogi wyższej kategorii, służą bezpośredniej obsłudze zagospodarowania, obsługując powiązania o lokalnym znaczeniu. Część zagospodarowania gminy, objętych porozumieniem międzygminnym, obsługiwana jest przez drogi niezaliczone do żadnej kategorii dróg publicznych (m.in. drogi wewnętrzne na terenach mieszkalnych, rolnych i leśnych). Należy jednak stwierdzić, że sieć dróg publicznych i wewnętrznych jest dobrze rozwinięta i właściwie obsługuje zagospodarowanie samego miasta, jak i współpracujących z nim w zakresie realizacji komunikacji gmin. Rysunek 13. Średniodobowe natężenie ruchu na drogach krajowych i wojewódzkich w Zawierciu i okolicznych gminach. Źródło: Średniodobowy ruch na drogach wojewódzkich i krajowych (SDR 2005) Województwo Śląskie, GDDKiA.

54 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 54 Poz Istotnym mankamentem istniejącej sieci dróg jest ich nie najlepszy stan techniczny oraz duże natężenie ruchu, szczególnie na drodze krajowej 78 i drogach wojewódzkich. Są to jedne z większych wskaźników w województwie śląskim. Szczegółową informację w tym zakresie zawiera Rysunek 13. Dostęp do sieci kolejowej realizowany jest za sprawą następujących linii kolejowych: nr 1 Warszawa Centralna Koluszki Częstochowa Zawiercie Katowice (linia magistralna, dwutorowa, zelektryfikowana), nr 4 Grodzisk Mazowiecki Idzikowice Zawiercie (Centralnej Magistrali Kolejowej), będącej linią magistralną, dwutorową, zelektryfikowaną. Obie linie stanowią fragmenty międzynarodowej korytarza (umowy AGC/AGTC) C/E-65 prowadzącego z Gdyni przez Warszawę, Katowice, Zebrzydowice, Ostrawę w kierunku Wiednia i Rijeki. Do połowy lat 90 XX wieku, miasto Zawiercie i gmina Poręba obsługiwane było także przez jednotorową, niezelektryfikowaną linię kolejową nr 182 Tarnowskie Góry Miasteczko Śląskie Siewierz Poręba Zawiercie. Miała ona charakter linii miejscowego znaczenia. Obecnie infrastruktura pozostała jedynie na odcinku Zawiercie Siewierz i służy wyłącznie dowozowi paliw do portu lotniczego w Pyrzowicach. Trwające analizy zasadności budowy połączenia kolejowego aglomeracji śląskiej z lotniskiem, stwarzają nadzieję na wznowienie ruchu po istniejącym odcinku do Siewierza, niemniej należy podkreślić, iż występują także alternatywne propozycje poprowadzenia kolei w kierunku Pyrzowic, m.in. przez Bytom, Tarnowskie Góry (z odtworzeniem odcinka Miasteczko Śląskie Pyrzowice) oraz trzy warianty wymagające budowy nowych linii: przez Będzin, przez Piekary Śląskie lub przez Siemianowice. Podstawowymi kierunkami przewozowymi w lokalnej komunikacji zbiorowej pozostaje węzeł przesiadkowy w postaci dworca kolejowego, który docelowo ma się stać zintegrowanym węzłem przesiadkowym. Trasy autobusów komunikacji publicznej winny docelowo umożliwiać dojście piesze do przystanku, którego lokalizacja dla większości miasta nie będzie przekraczać metrów z dowolnego punktu. Układ sieci komunikacyjnej autobusowej będzie z pewnością ewaluował w zależności od rozwoju układu drogowego i jego stopniowej rozbudowy. Ważne natomiast, aby dla potrzeb komunikacji publicznej autobusowej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i/lub projektach budowlanych uwzględniać przystanki autobusowe z zatokami, wyposażone w wiaty. W niektórych wypadkach, zwłaszcza zaś na obszarach przylegających do Zawiercia, a obsługiwanych przezeń gmin, przewidywać istnienie pętli końcowych, których lokalizacje należy uzgadniać z przewoźnikami oraz właścicielami lub zarządcami dróg. Perspektywa stworzenia węzła przesiadkowego w okolicach dworca kolejowego powinna skłaniać dodatkowo do przeanalizowania i zaprojektowania linii autobusowych w taki sposób, aby ich początek i koniec przewidziany był właśnie w miejscu kumulacji ruchu lokalnego, regionalnego i ponadregionalnego. Dostęp do infrastruktury transportowej na części obszarów zmieni się w znacznym stopniu także w momencie, gdy zrealizowane zostaną określone inwestycje o znaczeniu ponadlokalnym, a mianowicie: budowa południowej obwodnicy Zawiercia w ciągu drogi krajowej nr 78 wraz z modernizacją istniejącego ciągu drogi krajowej nr 78, budowa zachodniej obwodnicy Zawiercia w ciągu dróg wojewódzkich nr 791 i 796 wraz z modernizacją aktualnego przebiegu tych dróg. Tabela 35. Ścieżki rowerowe w powiecie zawierciańskim. Jednostka miary ŚCIEŻKI ROWEROWE ścieżki rowerowe 21,3 21,3 ścieżki rowerowe na 10 tys. km kw. km 212,4 212,4 ścieżki rowerowe na 10 tys. ludności 1,7 1,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Danych Lokalnych GUS. Tabela 35 prezentuje dane o liczbie kilometrów ścieżek rowerowych. W sytuacji, w której w powiecie zawierciańskim realizowane są działania zmierzające do podkreślenia jego oferty turystycznej, będącej potencjalną możliwością przyciągnięcia dodatkowych czynników aktywizacji społeczno-gospodarczej mieszkańców, bezwarunkowo należy uwzględnić konieczność rozbudowy sieci ścieżek rowerowych. Prócz ich znaczenia dla rozwoju turystyki, stanowią one także narzędzie codziennej walki z zanieczyszczeniem środowiska i ograniczeniem emisji dwutlenku węgla, co pozytywnie skutkuje na poziom życia mieszkańców

55 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 55 Poz Zawiercia i całego powiatu. Stąd też także z punktu widzenia zapewnienia warunków do właściwego funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego, za działanie właściwe należy uznać chociażby projekt pn. Sieć tras rowerowych dla centralnej części Jury Krakowsko Częstochowskiej w Gminie Zawiercie, jaki kosztem tys. PLN realizowany był w 2011 roku dzięki dofinansowaniu przez RPO WSL na lata Trzeba jednak uznać, że obecna sieć ścieżek rowerowych jest dalece nie wystarczająca i powinna być systematycznie rozbudowywana. Rysunek 14. Lokalizacja przystanków w sieci komunikacji miejskiej obsługiwanej przez ZKM w Zawierciu. Źródło: zrzut z ekranu Natomiast dostępność do przystanków komunikacji miejskiej jest zróżnicowana. Mniejsza na terenach poza miejskich i większa na obszarze silnie zurbanizowanym. Według stanu na koniec września 2013 roku średnio jeden przystanek przypadał na nieco mniej niż 1 km linii komunikacyjnych. Oznacza to, że dostępność do przystanków należy uznać za satysfakcjonującą. Potwierdzają to badania preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia. Wyniki wieloaspektowego testu satysfakcji pokazały, że najwyższe zadowolenie wzbudziła w nim bliskość przystanku średni stopień oceny 4,39. Z kolei w pytaniu o bariery, których usunięcie mogłoby zwiększyć zainteresowanie komunikacją miejską na bliskość przystanku uwagę zwróciło tylko 10% badanych. Mimo to zwiększenie zagęszczenia przystanków, zwłaszcza na terenach poza miejskich należy uznać za aktualny postulat w zakresie podnoszenia jakości publicznego transportu zbiorowego. Lokalizację przystanków na całej sieci prezentuje Rysunek 14, a w centralnej części miasta Zawiercie Rysunek 15.

56 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 56 Poz Rysunek 15. Lokalizacja przystanków w sieci komunikacyjnej ZKM w Zawierciu w centralnej części miasta. Źródło: zrzut z ekranu 5.WPŁYW TRANSPORTU NA ŚRODOWISKO NATURALNE 4.4. Charakterystyka negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne Obserwowany w ostatnich dwu dekadach rozwój transportu oprócz niewątpliwych korzyści stanowi też znaczące źródło uciążliwości i problemów, uwidaczniających się w sposób szczególny w skali lokalnej, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich i ich najbliższych okolicach. Zgubne skutki funkcjonowania transportu odczuwalne są zarówno przez środowisko naturalne, jak i społeczeństwo, któremu jego powszechny rozwój umożliwił swego czasu przekroczenie pewnego poziomu cywilizacyjnego. Istotne jest przy tym, że efekty te różnią się w zależności od osiągniętego stopnia gospodarczego, stopnia zaawansowania i wykorzystania różnych gałęzi transportu, obejmującej warunki klimatyczne lokalizacji geograficznej, a także wrażliwości poszczególnych elementów środowiska lokalnego. Kluczowym zagadnieniem związanym ze współczesnymi zagrożeniami ze strony transportu jest, bez wątpienia, zapobieganie ich występowaniu, zaś w sytuacji, gdy nie jest to możliwe ograniczanie ich wpływu na środowisko, jak również skali i zasięgu tychże negatywnych skutków. Dlatego tez niezbędne jest wprowadzanie uwzględniających aktualne tendencje i osiągnięcia badań regulacji prawnych i rozwiązań administracyjnych, właściwe wykorzystywanie środków finansowych, umiejętne kreowanie kierunków rozwoju i planowania przestrzennego, racjonalne projektowanie infrastruktury wraz z jej późniejszym utrzymaniem, a także edukowanie społeczeństwa i racjonalizacja zadań transportowych. Transport przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego i negatywnie oddziałuje na samego człowieka. Na obszarze Wspólnot Europejskich jest źródłem niemal 54% całkowitej emisji tlenków azotu, 45% tlenku węgla, 23% niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO) oraz 23% pyłów PM10 i 28% pyłów PM2,5 (cząstek stałych o średnicy odpowiednio 10 i 2,5 μm). Odpowiada również za ponad 41% emisji prekursorów ozonu troposferycznego oraz 23% emisji dwutlenku węgla i niemal 20% innych gazów cieplarnianych Badyda A.J.: Zagrożenia środowiskowe ze strony transportu, (w:) Nauka nr 4/2010, s. 115.

57 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 57 Poz Skutki funkcjonowania transportu drogowego dla środowiska naturalnego oraz zdrowie i życie ludzi są nad wyraz wyraźne, zwłaszcza w porównaniu z którąkolwiek z innych gałęzi transportu. W Tabeli 36 zawarte są informacje na temat oddziaływania substancji zawartych w spalinach na organizm człowieka. Tabela 36. Oddziaływanie substancji zawartych w spalinach samochodowych na organizm człowieka. RODZAJ SUBSTANCJI DZIAŁANIE Tlenek węgla Toksyna krwi (bez zapachu i barwy), paraliżująca dopływ tlenu do krwi Dwutlenek węgla Nieszkodliwy, niemniej występując razem z tlenkiem węgla wzmacnia jego działanie Tlenek i dwutlenek azotu Podrażnienie błon śluzowych (oczu, nosa, gardła), wywołuje obrzęk płuc, stanowi toksynę krwi Dwutlenek siarki, aldehydy Podrażnia błonę śluzową, charakteryzuje się silnym, przenikliwym zapachem Węglowodory Długotrwałe działanie trujące Czteroetylek ołowiu Długotrwałe działanie trujące, uszkadza enzymy, możliwe jego kumulowanie się w organizmie Benzo(a)piren Długotrwałe działanie trujące, sprzyjające rozwojowi nowotworów Brak bezpośredniego działania toksycznego, nośnik innych substancji Sadza toksycznych (m.in. benzo(a)pirenu), w większych ilościach ogranicza widoczność Źródło: Mazurek Cz., Zwoździak J.: Wpływ komunikacji samochodowej na środowisko naturalne worka turoszowskiego (w:) Ochrona Środowiska nr 1(52)/1994, s. 32. W roku 2010, na obszarze 25 państw Unii Europejskiej (bez Irlandii i Portugalii) zarejestrowanych było ponad 262 mln pojazdów (87% stanowiły samochody osobowe). Transportem drogowym realizowanych jest 83,4% lądowego transportu pasażerskiego i 76,4% lądowego transportu towarowego (w Polsce odpowiednio 83,6% i 75,9%). Jest to jeden z czynników wpływających na wielokrotnie większą liczbę wypadków komunikacyjnych w transporcie drogowym w porównaniu z jakąkolwiek inną formą transportu. Wypadki komunikacyjne na całym świecie pochłonęły według Światowej Organizacji Zdrowia jak dotąd ponad 40 mln ofiar, z czego 25 mln przypada na transport drogowy 35. W roku 2008 w krajach Unii Europejskiej zanotowano niemal 1,3 mln wypadków drogowych. Dla porównania w transporcie kolejowym wszelkiego rodzaju wypadków było 3614, zaś w lotnictwie 37. W wypadkach drogowych zginęło prawie 43 tys. osób, w kolejowych niemal 1500 osób, zaś w lotniczych 167 osób. Bezpieczeństwo ruchu drogowego jest szczególnie istotne w Polsce, gdzie notuje się największą liczbę ofiar wypadków drogowych spośród wszystkich krajów Wspólnoty. Dzieje się tak, mimo że liczba samych wypadków (prawie 50 tys. w 2007 roku) jest porównywalna np. z Belgią, gdzie w wypadkach drogowych ginie jednak pięciokrotnie mniej osób aniżeli w naszym kraju (odpowiednio 1067 i 5583 osoby). Liczba rannych zaś pozostaje zbliżona (ok. 65 tys. osób). W Polsce rejestruje się również jeden z największych w UE odsetków wypadków z udziałem pieszych. Chociaż wśród przyczyn wypadków notuje się czynniki związane z człowiekiem, to nie sposób nie zauważyć kwestii poziomu polskiej infrastruktury drogowej. Niewspółmierny do natężenia ruchu rozwój sieci dróg o podwyższonych standardach przy jednoczesnym bardzo dynamicznym wzroście liczby pojazdów (w latach liczba aut zarejestrowanych w naszym kraju wzrosła o przeszło połowę) powoduje ogólny spadek bezpieczeństwa ruchu 36. Transport drogowy jest jednym z głównych źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza, stanowiących zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia człowieka. W wyniku spalania paliw w silnikach pojazdów do powietrza trafiają: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, w tym wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne oraz cząstki stałe i metale ciężkie. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, ta gałąź transportu odpowiedzialna jest za ponad 28% całkowitej emisji tlenków azotu, ponad 27% emisji tlenku węgla oraz przeszło 15% zanieczyszczeń pyłowych. W dużych miastach, zwłaszcza o scentralizowanym systemie ciepłownictwa, udział 35 Ibidem. 36 Ibidem.

58 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 58 Poz transportu drogowego w całkowitej emisji tych zanieczyszczeń jest zdecydowanie większy (w dzielnicach centralnych sięga wręcz 90%). W Unii Europejskiej emisja 39% NOx, prawie 36% CO, bez mała 17% NMLZO oraz ponad 17% pyłów PM2,5 i prawie 15% pyłów PM10 pochodzi z transportu 37. Wszystkie pozostałe rodzaje transportu łącznie mają wyraźnie mniejszy udział w emisji tych zanieczyszczeń. Emisja zanieczyszczeń zwiększa ryzyko występowania poważnych schorzeń układu oddechowego i układu krążenia, zwłaszcza w skali lokalnej, wśród osób narażonych na zwiększoną ekspozycję na zanieczyszczenia komunikacyjne. W Polsce pierwsze badania nad oszacowaniem ryzyka problemów oddechowych wśród osób zamieszkujących przy ruchliwych ulicach przeprowadzono w Warszawie w latach Badania spirometryczne mieszkańców jednej z ruchliwych ulic porównano z grupą kontrolną mieszkańców obszarów pozamiejskich o niskich poziomach zanieczyszczeń. Wykazano wówczas, że zamieszkiwanie wzdłuż ruchliwej ulicy (w porównaniu z terenem niezurbanizowanym) powoduje niemal 3-krotny (a wśród osób niepalących ponad 4-krotny) wzrost ryzyka wystąpienia zaburzeń przepływu powietrza przez oskrzela, co stanowi jeden z kluczowych symptomów przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Podobne badania, wykonane przez ten sam zespół w jednym z miast na Śląsku, wykazują istnienie bardzo zbliżonych zależności. Emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych ma również wpływ na powstawanie epizodów smogowych, a także na zakwaszanie środowiska. Jako jedno z głównych źródeł emisji tlenków azotu, transport drogowy w istotny sposób wpływa na depozycję zanieczyszczeń powodujących negatywne konsekwencje dla roślinności (zwłaszcza lasów, przede wszystkim wysokogórskich), konstrukcji stalowych, fundamentów betonowych oraz elementów wykonanych z piaskowca i wapienia. Sektor ten w znacznej mierze odpowiada za intensyfikację efektu cieplarnianego, będąc źródłem (bezpośrednim lub pośrednim) emisji gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) podtlenek azotu (N2O), ozon troposferyczny (O3), tlenek węgla (CO) oraz tlenki azotu (NOx) i lotne związki organiczne (LZO). Emisja CO2 z transportu drogowego w całkowitym bilansie emisji w UE wzrosła od niespełna 704 mln Mg w roku 1990 (uwzględniając 27 państw Wspólnoty) do ponad 900 mln Mg po szesnastu latach 38. Kolejnym generowanym przez transport problemem, jest hałas komunikacyjny. Dotyka on coraz większej liczby osób, wywołując uciążliwości, utrudnienia wypoczynku (w tym snu) i pracy, a nawet powodując stany nerwicowe. Człowiek narażony na hałas, który nie dysponuje np. wskutek hałasu drogowego warunkami do odpoczynku w domu, nie ma możliwości zregenerowania organu słuchu. W efekcie dochodzi do trwałego przesunięcia progu słyszenia, skutkując systematycznym osłabianiem słuchu. Dane epidemiologiczne wskazują, że chroniczny hałas jest także czynnikiem ryzyka w rozwoju chorób krążeniowo-naczyniowych. Wyniki badań dokonanych na grupie mężczyzn niechorujących dotąd na przewlekłe choroby układu krążenia, które dotyczyły powiązaniem symptomów niepokoju i rozdrażnienia, wywołanego hałasem komunikacyjnym z przypadkami niedokrwiennej choroby serca wskazały, że ryzyko wystąpienia tej choroby jest do trzech razy większe w grupie najsilniej narażonej na hałas aniżeli w grupie najmniej hałasu doświadczającej 39. Nie można pominąć jeszcze jednego istotnego czynnika dotyczącego dominującej pozycji transportu drogowego, z jaką mamy do czynienia od lat w naszym kraju. Infrastruktura drogowa jest istotnym czynnikiem ograniczania areału ziemi. Każdy kilometr autostrady pochłania powierzchnię około 6-7 ha, drogi ekspresowej zaś 4-5 ha. Infrastruktura towarzysząca, jak np. miejsca obsługi podróżnych, stacje benzynowe oraz węzły drogowe mogą zajmować dodatkowo nawet kilkadziesiąt hektarów (dla przykładu: skrzyżowanie autostrad A1 i A2, a więc tzw. węzeł Stryków zajmie powierzchnię niemal 80 ha). Eksploatacja sieci transportowej powoduje zanieczyszczanie gleb znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwych dróg. Zanieczyszczenia gazowe i pyłowe sprzyjają stopniowej degradacji gleb i szaty roślinnej, które zauważalne są w pasie do 500 m od drogi. Zdecydowanie szkodliwe oddziaływanie dotyczy pasa o szerokości do 150 m. W Polsce infrastruktura drogowa zajmuje ok. 3% powierzchni kraju, niemniej w zasięgu jej bezpośredniego negatywnego oddziaływania znajduje się niemal połowa obszaru Polski. Należy przy tym mieć na uwadze, że roślinność w pasie do 50 m od drogi bywa zanieczyszczona do tego stopnia, że nie jest zdatna nadawać nawet do wypasu zwierząt. W bliskich odległościach od tras komunikacyjnych istotny może być wpływ 37 Ibidem. 38 Ibidem. 39 Ibidem.

59 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 59 Poz zanieczyszczeń pyłowych pokrywających roślinność warstwą izolującą, ograniczającą dopływ promieni słonecznych i zakłócającą proces fotosyntezy oraz inne funkcje metaboliczne Polityka ochrony środowiska realizowana na obszarze organizatora Zawiercie jest szczególnym przypadkiem miasta, będącego ośrodkiem o znaczeniu ponadlokalnym, leżącym na granicy Jury Krakowsko Częstochowskiej, a więc obszaru o znaczeniu dla dziedzictwa przyrodniczego i turystyki, a jednocześnie z racji obecności przemysłu ciężkiego, także aktywnym ogniwem w łańcuchu generowania szkodliwych zjawisk z punktu widzenia środowiska naturalnego. Charakterystyczne jest również, że wg danych GUS (stan na dzień 31 grudnia 2010 roku) obszary prawnie chronione zajmowały aż 3456 ha, a więc niemal 40% powierzchni miasta. Obszary te znajdują się w granicach Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, a ich obecność wymusza realizację określonych działań władz miejskich i powiatowych w zakresie ochrony przyrody i środowiska naturalnego. Tereny zieleni miejskiej w Zawierciu obejmują w sumie 74,3 ha, tj. niemal 0,9% powierzchni miasta. Na tereny te składają się przede wszystkim: parki spacerowo-wypoczynkowe (Park Kościuszki, Park Mickiewicza, Park Huty Zawiercie ), zieleńce, zieleń osiedlowa oraz zieleń uliczna. W gestii samorządu znajdują się 2 parki spacerowo-wypoczynkowe, 19 zieleńców oraz zieleń osiedlowa. Należy podkreślić, że gmina Zawiercie charakteryzuje się dużą różnorodnością form ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej oraz szaty roślinnej i zwierzęcej. Według danych GUS (stan na koniec 2010 roku) tereny leśne w gminie Zawiercie zajmują powierzchnię 1787 ha, co stanowi 20,7% ogólnej powierzchni gminy (dane Urzędu Miejskiego w Zawierciu powierzchnia lasów stanowi 22% powierzchni gminy). Lasy na terenie Zawiercia znajdują się w drugiej strefie uszkodzeń przemysłowych. Zespoły leśne występują poza centralną jej częścią, wzdłuż granic wszystkich sąsiednich gmin, a także w granicach wspomnianego Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Zgodnie z Krajowym Programem Zwiększania Lesistości wskaźnik zalesienia w 2020 r. powinien sięgnąć 30%, a po 2050 r. 33%, dlatego też wymagane jest prowadzenie zalesień i zwiększanie wskaźnika lesistości szczególnie w rejonach występowania gruntów niskich klas. Na terenie gminy lasy prywatne stanowią prawie 56% powierzchni. Pozostałe 44% powierzchni to lasy publiczne, z których ponad 73% to lasy stanowiące własność Skarbu Państwa. Podstawowe zadania związane z ochroną środowiska naturalnego wynikają z Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do roku Program ten przewiduje zasadniczy cel, którym jest Rozwój gospodarczy przy zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego województwa. Zawarte w nim cele są zgodne z celem nadrzędnym powiatowej Polityki Ekologicznej Powiatu Zawierciańskiego, który został określony w projekcie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Zawierciańskiego na lata , a który brzmi: Rozwój gospodarczy powiatu zawierciańskiego przy zachowaniu i poprawie stanu środowiska naturalnego. Wizja rozwoju województwa śląskiego zdefiniowana w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego ŚLĄSKIE 2020 przewiduje, że województwo śląskie, w tym gmina miejska Zawiercie będzie regionem czystym we wszystkich komponentach środowiska naturalnego, zapewniającym ponadto zachowanie bioróżnorodności obszarów, stwarzającym warunki do zdrowego życia i realizującym zasady zrównoważonego rozwoju. Cel sprecyzowany w Programie ochrony środowiska dla Miasta Zawiercie na lata z perspektywą na lata , podstawowym dokumencie związanym z ochroną środowiska na terenie miasta, przyczyni się do osiągnięcia celów operacyjnych określonych w Strategii Rozwoju Powiatu Zawierciańskiego na lata , które obejmują: społeczność, infrastrukturę, gospodarkę, przestrzeń oraz ochronę środowiska. Przewidziana programem misja strategiczna, która zakłada: obszar zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego oparty na dużym potencjale gospodarki rolnej, sprzyjający aktywizacji zawodowej mieszkańców oraz rozwojowi małej i średniej przedsiębiorczości, kultury i usług rekreacyjno-turystycznych, atrakcyjny turystycznie powiat o licznych walorach kulturowych opartych o bazę cennych zabytków architektury, 40 Ibidem.

60 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 60 Poz czyste środowisko i przyjazny klimat do rozwoju turystyki opartej o zintegrowana promocje powiatu zawierciańskiego. Ponadto nadrzędny cel Programu Ochrony Środowiska dla Miasta Zawiercie zakresie propagowania postaw proekologicznych realizowany był już w okresie poprzednim m.in. w formie Strategii promocji miasta Zawiercie na lata Narzędziem służącym do osiągania tych celów jest rozwój publicznego transportu zbiorowego jako realnej alternatywy dla motoryzacji indywidualnej. 5.POTRZEBY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH I OSÓB O OGRANICZONEJ ZDOLNOŚCI RUCHOWEJ W ZAKRESIE USŁUG PRZEWOZOWYCH Problem szeroko rozumianej niepełnosprawności dotyczy około 4,5 mln osób zamieszkujących w Polsce. Prawie 3 mln z nich to osoby w wieku produkcyjnym, spośród których zatrudnionych jest tylko 14%. Niedostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych komunikacja, bariery architektoniczne i brak dostępu do informacji sprawia, że w skali kraju około 2,5 mln obywateli nie może podjąć zatrudnienia. Analiza potrzeb w zakresie usług przewozowych osób niepełnosprawnych oraz osób o ograniczonej zdolności ruchowej obejmować powinna zarówno kwestie związane z infrastrukturą pojazdów, jak i infrastrukturą przystankową (dworcową). Komunikacja miejska w przypadku Zawiercia ma charakter komunikacji autobusowej. Korzystanie z niej nie przysparza problemów osobom w pełni sprawnym, natomiast stawia wiele przeszkód przed osobą niepełnosprawną. Przeszkody na które napotyka ją osoby niepełnosprawne są bardzo zróżnicowane, a ich niedostosowanie zmniejsza ich bezpieczeństwo. Najważniejsze bariery w korzystaniu z komunikacji autobusowej przez niepełnosprawnego zawarte zostały w Tabeli 37. Tabela 37. Wybrane bariery komunikacji autobusowej. ELEMENT Otoczenie przystanku Infrastruktura przystankowa Rozkład jazdy i informacje towarzyszące Autobus Przejazd (podróż) BARIERY DLA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ RUCHOWO Bariery architektoniczne zły stan nawierzchni chodników, wysokość krawężników, bliskość drogi/ulicy i panujące na niej natężenie ruchu; Brak sygnalizacji świetlnej na przejściu dla pieszych, prowadzącym do przystanku Niewłaściwe zagospodarowanie, przeszkody fizyczne (kosze, słupy oświetleniowe lub ich brak, pojemniki na piasek etc.); Zbyt wąskie wiaty przystankowe lub ich brak Zbyt duża wysokość na jakiej umieszczane są informacje, niejednokrotnie ich nieczytelność Niedostosowanie pojazdu wysoka podłoga, brak mechanizmu przyklęku lub platformy podjazdowej Ograniczone miejsce w autobusie, brak widoczności w trakcie jazdy, BARIERY DLA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ SENSORYCZNIE Przejście dla pieszych bez sygnalizacji dźwiękowej, bliskość drogi/ulicy i panujące na niej natężenie ruchu Brak ławek, brak wypukłego oznaczenia krawędzi peronu Mała czytelność, niewłaściwy dobór czcionki, wielkości druku, koloru; Brak informacji dźwiękowych tak na przystanku, jak i na stronie internetowej przewoźnika Nieczytelne zewnętrzne oznakowanie pojazdu (numer linii, kierunek jazdy), brak komunikatów dźwiękowych Brak komunikatów głosowych i wizualnych o trasie przejazdu i

61 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 61 Poz dostępność biletów tylko u kierowcy zbliżaniu się do przystanku Źródło: Bezpieczny transport miejski i jego dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, Logistyka 2/2011, s. 27. Bazując na zaprezentowanych wyżej potrzebach osób o ograniczonej sprawności ruchowej można wyodrębnić następujące czynniki, warunkujące właściwe przygotowanie systemu komunikacji publicznej do wymagań tej określonej grupy osób: Likwidacja barier architektonicznych w otoczeniu przystanków autobusowych, w tym także wyposażenie sąsiadujących z nimi przejść dla pieszych w sygnalizację dźwiękową, ułatwiającą poruszanie się osób niewidomych. Ważne jest ponadto zapewnienie specjalnych linii w miejscach realizacji wymiany pasażerów o fakturze wyczuwalnej dla osób niewidomych ( chropowate lub karbowane pasy i płyty). Umieszczanie rozkładu jazdy w czytelnej formie, w miejscu dostępnym także dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, jak również wszelkich ogłoszeń i komunikatów operatora, które niejednokrotnie umieszczane są w sposób przypadkowy i nieprzemyślany. Zagadnienie to dotyczy także uzupełnienia strony internetowej przewoźnika w dedykowane systemy wspomagające korzystanie z niej przez osoby niepełnosprawne.; Zapewnienie cykliczności kursów pojazdów dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych (zwłaszcza niskopodłogowych) oraz właściwe oznaczenie tych kursów w rozkładzie jazdy. Stosowanie w pojazdach kompleksowych systemów informacji, łączących informację wizualną (wyświetlacze) i dźwiękową (komunikaty) o trasie przejazdu, nazwach poszczególnych przystankach etc. Do tych zaliczyć należy także wprowadzanie tzw. pasów prowadzących na powierzchni ścian i podłoża o odmiennej strukturze, wyczuwalnej dla osób niewidomych. Wprowadzenie do okresowych kursów dla kierowców elementów szkoleń zorientowanych na potrzeby zapewnienia określonego sposobu jazdy (zwłaszcza jej płynności) i formalne ich zobowiązanie do okazywania wszelkiej niezbędnej pomocy w przypadku, gdy na przystankach znajdują się osoby o ograniczonej sprawności ruchowej. Poprawie dostępności komunikacji autobusowej w przypadku Gminy Zawiercie, odbywać się będzie metodą stopniowej wymiany taboru (w chwili obecnej ZKM dysponuje 27 autobusami, z których 4 sztuki stanowią Jelcze 081 o długości 7,5m, 4 Solbusy o długości 9,5 m oraz 19 autobusów marki Jelcz, Ikarus oraz Solbus o długości 12 m, które trudno uznać za w pełni dostosowane do szerokiego spektrum potrzeb osób niepełnosprawnych). Niemniej, bez szczególnych nakładów inwestycyjnych można zapewnić właściwe funkcjonowanie sfery działań organizacyjnych, do których zaliczyć należy sposób zapewnienia informacji i gotowość personelu do okazywania pomocy. Nie będzie możliwe dostosowanie systemu komunikacji miejskiej do określonych potrzeb bez wpięcia poszczególnych zadań w plany związane z innymi sferami funkcjonowania miasta, jak np. planowane remonty ulic i ciągów pieszych, modernizacje skrzyżowań. Jak wynika bowiem z doświadczeń miast, które skutecznie zwiększyły obecność osób niepełnosprawnych w szeroko rozumianej przestrzeni miejskiej, tylko kompleksowe traktowanie konieczności likwidacji barier i zbliżenia do potrzeb osób niepełnosprawnych i osób o ograniczonej sprawności ruchowej daje możliwość skutecznego ich włączenia w codzienne funkcjonowanie w sferze publicznej w zakresie, w jakim jest to dla nich możliwe i celowe. Zastosowane rozwiązania (np. wymiana taboru na niskopodłogowy, zapowiedzi głosowe, dostosowanie przystanków) nie wiąże się tylko z poprawą jakości przewozów służącą osobom niepełnosprawnym, ale przyczynia się także do poprawy jakości całości transportu publicznego. Oprócz poprawy dostępności taboru i systemu informacji pasażerskiej dla osób niepełnosprawnych zwraca się też uwagę na możliwości rozwoju systemu taryfowego zachęcającego i ułatwiającego korzystanie z przewozów przez tę grupę podróżnych. Obok obowiązkowego honorowania przez ZKM w Zawierciu ulg ustawowych dla osób niepełnosprawnych, w miarę możliwości finansowych rozważane będzie wprowadzenie dla nich dodatkowych uprawnień w postaci bezpłatnych przejazdów także dla osób o umiarkowanym i lekkim stopniu niepełnosprawności, ważnych na całej sieci obsługiwanej przez ZKM Zawiercie. W ten sposób będzie się potencjalnie ułatwiało osobom niepełnosprawnym rehabilitację zdrowotną i społeczną, jak również poszukiwanie pracy i stałe uczestniczenie w życiu zawodowym. A przez to przeciwdziałało ich wykluczeniu społecznemu. Działanie takie jest elementem strategii rozwoju miasta Zawiercie i pozostałych gmin objętych porozumieniami komunikacyjnymi.

62 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 62 Poz RENTOWNOŚĆ DOTYCHCZASOWEJ SIECI KOMUNIKACYJNEJ W województwie śląskim istnieje największa sumaryczna długość miejskich linii komunikacyjnych, sięgająca 20% całkowitej wartości dla Polski, niemniej na przestrzeni ostatnich lat w województwie odnotowywany jest stały spadek liczby pasażerów komunikacji zbiorowej. W roku 2011, w porównaniu do roku poprzedniego, spadek ten wyniósł aż 22% i stanowił największą wartość ze wszystkich regionów kraju. Podkreślenia wymaga fakt, iż dotyczy to okresu, w którym sieć miejskiej komunikacji zbiorowej wzrosła o 5,7% osiągając ponad 10,6 tys. km 41. Tak znaczny spadek liczby pasażerów w skali całego województwa jest wynikiem ogólnego spadku zaufania do komunikacji publicznej w regionie, będącego wynikiem fatalnej organizacji kolejowych przewozów pasażerskich w okresie , gdy po wejściu w życie nowego rozkładu jazdy pociągów i zastąpienia dotychczasowych pociągów Przewozów Regionalnych pociągami Spółki Koleje Śląskie. Obserwowane wówczas perturbacje w wykonywaniu regularnych kursów zapewniających dojazd i powrót ludności Śląska i Zagłębia do zakładów pracy i szkół można traktować jako jeden z podstawowych czynników kształtowania tendencji do zapewnienia przez mieszkańców alternatywnych, niezależnych od komunikacji publicznej środków służących realizacji codziennych obowiązków. Nie sposób nie zauważyć, że o problemy te dotyczyły komunikacji kolejowej, o tyle zadziałał mechanizm zintegrowanego systemu transportu zbiorowego brak możliwości kontynuowania podróży pociągiem ograniczył także liczbę pasażerów korzystających z komunikacji miejskiej, będącej elementem systemu dowozowo-odwozowego z centrów przesiadkowych (dworców). Kolejnym czynnikiem jest stały wzrost liczby pojazdów samochodowych omówiony w podrozdziale 3.4. Na obszarach, gdzie występuje zjawisko dynamicznego rozwoju motoryzacji indywidualnej towarzyszy mu spadek pasażerów w publicznym transporcie zbiorowym. Zjawisko typowe dla całego województwa śląskiego dotknęło także powiat zawierciański i operatora publicznych przewozów zbiorowych ZKM Zawiercie odbijając się negatywnie na rentowności obsługiwanej sieci komunikacyjnej 41 Strategia rozwoju systemu transportowego Województwa Śląskiego, op. cit., s. 17.

63 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 63 Poz Tabela 38. Wybrane wskaźniki finansowe działalności ZKM w Zawierciu w latach * 2013*) Przychody ogółem Sprzedaż biletów jednorazowych Sprzedaż biletów miesięcznych Przychody z wynajmu, reklam i innych usług Pozostałe przychody Dotacje przedmiotowe ogółem, w tym z gmin: Zawiercie Poręba Siewierz X X X X X Włodowice Ogrodzieniec X X X X X X X Koszty

64 ogółem BILANS *) Dane obejmują okres 3 kwartałów (od stycznia do września). Kursywą oznaczono przyrost w stosunku rok do roku. Wszystkie dane w zaokrągleniu do pełnych złotych. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Zawierciu. Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 64 Poz. 1423

65 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 65 Poz ZKM w Zawierciu jest zakładem budżetowym w rozumieniu Ustawy z dnia 3 czerwca 2005 roku o finansach publicznych wykonującym zadania z zakresu służby publicznej. Uzyskuje przychody z wykonywanej działalności przewozowej w postaci sprzedaży biletów, wynajmu powierzchni reklamowych w autobusach i na przystankach oraz realizację usług przewozowych o charakterze komercyjnym. Otrzymuje też rekompensatę wyrównującą różnicę między kosztami a przychodami w postaci dotacji z budżetu Gminy Zawiercie oraz Gminy Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice. Wybrane wskaźniki finansowe działalności Zakładu Komunikacji Miejskiej w Zawierciu w latach zawarte są w Tabeli 38. Zauważalny jest spadek przychodów ze sprzedaży biletów, co ma bezpośredni związek ze spadkiem liczby pasażerów. Podniesienie cen biletów w 2011 roku i w 2013 roku częściowo zrekompensuje spadek wielkości przychodów. Należy przy tym zwrócić uwagę, że koszty mają łagodną, ale tendencję wzrostową. Związane jest to ze wzrostem cen tak istotnych dla transportu produktów jak olej napędowy, ale także prowadzonych inwestycji. W tej sytuacji konieczny był wzrost dotacji samorządowej. Mimo to ZKM w Zawierciu odnotował ujemny wynik finansowy na przestrzeni ostatnich 4 lat działalności. Rysunek 16 przedstawia dynamikę zmian podstawowych elementów finansowych funkcjonowania sieci komunikacji miejskiej organizowanej przez Gminę Zawiercie. Rysunek 16. Wyniki finansowe funkcjonowania ZKM w Zawierciu w latach Przychody łącznie Koszty Łączna wysokość dotacji BILANS Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miejskiego w Zawierciu. 7. PLANU TRANSPORTOWEGO a. Sieć komunikacyjna przewozów o charakterze służby publicznej Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia 42 określiło także oczekiwania w zakresie konstruowania sieci połączeń. Pytanie brzmiało: Czy w sieci komunikacyjnej preferuje Pan(i) połączenia bezpośrednie z odległymi punktami miasta o niskiej częstości kursowania (co min) czy też połączenia z przesiadkami o wysokiej częstości kursowania (co 10 min)? Zdecydowana większość (84,3 %) mieszkańców Zawiercia opowiada się za konstruowaniem sieci komunikacyjnej z uwzględnieniem połączeń bezpośrednich o niskiej częstości kursowania. Biorąc pod uwagę inne pytania w tym badaniu dotyczące największych mankamentów komunikacji miejskiej za największą wadę wskazuje się rzadkość kursowania. Oznacza to, że preferowanie bezpośrednich połączeń kosztem częstotliwości kursowania jest jedynie wyborem mniejszego zła niż wariantem optymalnym. Zestawienie danych zawiera Tabela Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września 2013.

66 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 66 Poz Tabela 39. Preferencje w zakresie konstruowania sieci komunikacyjnej (w %). Ogół badanych Lp. Wariant odpowiedzi N=408 1 połączenia bezpośrednie z odległymi punktami miasta o 84,3 niskiej częstości kursowania (co min) 2 połączenia z przesiadkami o wysokiej częstości 13,2 kursowania (co 10 min) 3 nie mam zdania 2,5 Razem 100,0 Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września Dlatego planując sieć komunikacyjną przewozów wykonywanych w ramach służby publicznej na zlecenie Gminy Zawiercie należy wziąć pod uwagę następujące elementy: 1. Oczekiwania społeczne preferujące połączenia bezpośrednie kosztem połączeń z przesiadkami i z mniejszą częstotliwością kursowania. 2. Zagęszczenie ludności i koncentrację zamieszkania w osiedlu Centrum, Piłsudskiego i Zuzanka I. 3. Rozmieszczenie generatorów ruchu i ich koncentrację w osiedlach: Piłsudskiego, Argentyna, Centrum, Miodowa oraz Stary Rynek, Szymańskiego i Warta. 4. Potrzebę zapewnienia komunikacji z i do osiedli oraz sołectw mniej zaludnionych. 5. Zobowiązanie do zorganizowania linii komunikacyjnych wynikające z komunalnych porozumień transportowych z gminami: Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice. 6. Konieczność skomunikowania linii komunikacji miejskiej z przewozami kolejowymi oraz autobusowymi o znaczeniu powiatowym, wojewódzkim i międzywojewódzkim. 7. Potrzebę zapewnienia przewozów w zakresie dowozu dzieci i młodzieży do szkół, w szczególności gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz wynikających z ruchu turystycznego. Połączenia zapewniane przez planowaną sieć komunikacyjną będą wykonywane w granicach administracyjnych gmin: Zawiercie, Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice. Układ linii na terenie poszczególnych gmin będzie określany w porozumieniu z władzami tych gmin i po zbadaniu potrzeb lokalnych społeczności. Stosownie do potrzeb przewozowych i możliwości finansowych gmin przebieg i charakter linii może ulegać zmianie. Podstawą planowanej sieci będą linie komunikacyjne obsługiwane przez ZKM w Zawierciu szczegółowo opisane w podrozdziale i przedstawione w graficznej części planu transportowego (rozdział 9). Na podstawie porozumień z gminami będą wykonywane przewozy na następujących relacjach: - Zawiercie-Włodowice, - Zawiercie-Rudniki, - Zawiercie-Morsko, - Zawiercie-Ogrodzieniec-Podzamcze, - Zawiercie Poręba - Żelisławice Siewierz. Schemat tych połączeń prezentuje Rysunek 17. W mieście Zawiercie głównym węzłem przesiadkowym będzie centralnie położony dworzec PKP. Tu będą rozpoczynały i kończyły kursy autobusy w ramach linii podstawowych. Będą one powiązane z przystankami końcowymi: ZPB Pętla, Mrzygłodzka, Blanowice Pętla, Kalinówka, łącząc pod drodze najgęściej zaludnione osiedla i obszary skupiające najwięcej ośrodków generujących ruch szczegółowo opisane w podrozdziale 4.2.

67 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 67 Poz Rysunek 17. Schemat przedstawiający połączenia w komunikacji miejskiej wynikające z porozumień z gminami. Włodowice, Rudnik, Morsko Zawiercie Poręba - Siewierz Ogrodzieniec - Podzamcze Źródło: opracowanie własne. Czynnikami ograniczającymi kształt aktualnie obowiązującej sieci komunikacyjnej wewnątrz Gminy Zawiercie są: - rentowność dotychczas funkcjonującej sieci opisana w rozdziale 7, - zapotrzebowanie na usługi przewozowe, - możliwości finansowe Gminy Zawiercie. Powiązanie tych czynników prezentuje Rysunek 18. Rysunek 18. Schemat czynników ograniczających pożądany kształt sieci komunikacyjnej na obszarze Gminy Zawiercie. Potrzeby przewozowe Rentowność sieci komunikacyjnej Możliwości finansowe Gminy Zawiercie Źródło: opracowanie własne. Ze względu na przewidywane zmiany demograficzne opisane w podrozdziale 3.1. oraz pozostałe czynniki społeczno-gospodarcze scharakteryzowane w całym rozdziale 3. popyt na usługi przewozowe będzie ulegał stałym zmianom. Dlatego zakłada się konieczność elastycznego podejścia do kształtu sieci komunikacyjnej i dopuszcza się zmianę planowanej sieci linii poprzez tworzenie nowych, likwidację obecnych oraz modyfikację. Generalną zasadą jaką się należy przy tym kierować jest co najmniej nie pogarszanie oferty przewozowej w stosunku do już istniejącej. Ponieważ stabilność oferty ma istotny wpływ na jakość całego systemu publicznego transportu zbiorowego planuje się przeprowadzanie większych zmian nie częściej niż dwa razy w roku. b. Ocena i prognoza potrzeb przewozowych W latach z sieci komunikacji miejskiej obsługiwanej przez ZKM w Zawierciu skorzystało łącznie pasażerów co daje zapotrzebowanie na przewozy dla:

68 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 68 Poz osób średnio w roku, osoby średnio w miesiącu. Szczegółowe dane dotyczące liczby przewiezionych pasażerów przez ZKM w Zawierciu w latach przedstawia Rysunek 19. Rysunek 19. Liczba przewiezionych pasażerów przez ZKM w Zawierciu w latach (w tys.) Liczba pasażerów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ZKM w Zawierciu. Natomiast dynamikę zmian prezentuje Rysunek 20, a dynamikę zmian w ujęciu rok do roku w procentach Tabela 40. Rysunek 20. Dynamika zmian liczby pasażerów przewiezionych przez ZKM w Zawierciu w latach (w tys.). Liczba pasażerów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ZKM w Zawierciu.

69 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 69 Poz Tabela 40. Dynamika zmian liczby pasażerów przewiezionych przez ZKM w Zawierciu w latach w stosunku rok do roku w %. Rok Liczba pasażerów Dynamika zmian rok do roku w % x , ,44 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ZKM w Zawierciu. Charakterystyczna jest bardzo wyraźna tendencja spadkowa w latach rzędu 4,5% rok do roku. Ma ona związek ze wzrostem motoryzacji indywidualnej i pogarszającą się sytuacją na rynku pracy zmuszającą do wyjazdów w jej poszukiwaniu poza obszar objęty planem transportowym oraz tendencjami demograficznymi występującymi w regionie. Tendencja spadkowa w komunikacji miejskiej w latach jest typowa dla miast średniej wielkości w Polsce. Wybrane przykłady zostały zebrane w Tabeli 41. Tabela 41. Dynamika zmian liczby pasażerów komunikacji miejskiej organizowanej przez wybrane miasta średniej wielkości w Polsce w latach w stosunku rok do roku w %. Rok Zawiercie Tychy Gorzów Wlkp. Ostrołęka ,58-4,7-5,1-8, ,44-1,9-4,3-7,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektów planów transportowych. Dynamika zmian liczby pasażerów jest główną determinantą braną pod uwagę przy opracowywaniu prognozy popytu na przewozy zbiorowe. Uwzględnione zostały także: - tendencje demograficzne zarówno w odniesieniu do miasta (trend spadkowy), jak i gmin objętych porozumieniami transportowymi (trend względnie stabilny), - wzrost motoryzacji, - zwiększenie się liczby osób bez pracy, - konkurencję ze strony przewoźników komercyjnych na liniach obsługujących połączenia miasta z gminami ościennymi, - ceny biletów na komunikację miejską. Jako czynnik łagodzący tendencję spadkową w popycie na przewozy zbiorowe przyjęto plan działań nakreślonych w niniejszym dokumencie podnoszący w dłuższej perspektywie atrakcyjność komunikacji miejskiej. Prognoza została opracowana z wykorzystaniem założeń modelu prognostycznego Prognozy popytu na transport w Polsce do roku 2020 i 2030 przygotowanej na potrzeby Strategii Rozwoju Transportu uchwalonej w styczniu 2013 roku przez Radę Ministrów i obowiązującej jako wiodącej dla całego transportu w Polsce. Za rok bazowy przyjęto liczbę pasażerów przewiezionych przez ZKM w Zawierciu w 2012 roku. Wyniki tak uzyskanej prognozy do 2022 roku w dwóch wariantach: optymistycznym i pesymistycznym przedstawia Tabela 42. Tabela 42. Prognoza popytu na komunikację miejską organizowaną przez Gminę Zawiercie w perspektywie do 2022 roku. Rok Pasażerowie komunikacji miejskiej Wariant optymistyczny Wariant pesymistyczny Prognoza zakłada, że przewozy zbiorowe autobusami w wariancie: 1) optymistycznym w latach zmniejszą się o 19,1%. 2) pesymistycznym w latach zmniejszą się o 37,0%.

70 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 70 Poz Do roku 2015 w obu wariantach najprawdopodobniej będzie występował znaczny spadek rzędu 2-4% rocznie. Spowoduje to, że do tego okresu nastąpi trwały spadek przewożonych przez komunikację miejską pasażerów poniżej 1,6 mln rocznie. W latach następnych na skutek już podjętych działań oraz planowanych inwestycji spodziewane jest podniesienie atrakcyjności transportu zbiorowego i zwiększenie jego udziału w przewozach co powinno złagodzić tendencję spadkową. Jednak prognozowane niekorzystne zjawiska demograficzne sprawią, że nawet w wariancie optymistycznym do 2022 roku nie nastąpi zmiana trendu na wzrostowy Przewidywane finansowanie usług przewozowych Źródła finansowania Źródła dostępne dla finansowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej wskazuje ustawa z 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym w postaci: - środków własnych jednostki samorządu terytorialnego będącej organizatorem, - środków z budżetu państwa, - wpływów ze sprzedaży biletów, - wpływów z opłat dodatkowych pobieranych od pasażerów, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe. Dla usług publicznych w ramach transportu zbiorowego organizowanego przez Gminę Zawiercie podstawowymi źródłami finansowania będą: 1. środki własne organizatora i gmin, które na mocy zawartych porozumień powierzyły Gminie Zawiercie organizowanie w ich imieniu i na ich rzecz publicznego lokalnego transportu zbiorowego czyli gmin: Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice; 2. przychody ze sprzedaży biletów prowadzonej na zlecenie organizatora przez Zakład Komunikacji Miejskiej w Zawierciu. Uzupełniającym źródłem finansowania usług przewozowych będą wpływy ze sprzedaży różnych usług i opłat dodatkowych pobieranych od przedsiębiorstw oraz osób fizycznych mających związek z wykonywanymi przez operatora usługami przewozowymi w postaci m.in.: reklamy i prawa do działalności reklamowej, opłat za korzystanie z przystanków, opłat za jazdę bez biletu. Rysunek 21. Schemat źródeł finansowania usług publicznych w transporcie zbiorowym organizowanym przez Gminę Zawiercie. Rekompensata samorządowa Przychody ze sprzedaży biletów Przychody ze sprzedaży innych usług i opłaty dodatkowe Finansowanie usług publicznych w transporcie zbiorowym Źródło: opracowanie własne. Wkład poszczególnych źródeł w pokrycie kosztów przewozów będzie zmienny. Zależny m.in. od popytu na transport zbiorowy, sytuacji społeczno-gospodarczej w kraju i w regionie oraz możliwości budżetowych poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w ramach porozumień, w tym zwłaszcza Gminy

71 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 71 Poz Zawiercie. Przyjmuje się generalne kierunkowe założenie, że rekompensata wypłacana w formie dotacji ze środków budżetowych powinna stanowić mniej niż 50% wszystkich przychodów operatora. Dążenie do osiągnięcia takiej struktury przychodów oznacza z jednej strony zabezpieczenie budżetu gminy przed nadmiernymi wydatkami, a z drugiej jest zachętą dla kierownictwa ZKM w Zawierciu do jak najbardziej efektywnego prowadzenia działalności gospodarczej związanej z wykonywaniem zleconych przewozów. W 2011 roku 56% kosztów zostało pokrytych z budżetów samorządowych, a 44% ze sprzedaży biletów i pozostałych opłat. Natomiast w następnym 2012 roku proporcje te wyniosły: 52% z budżetów samorządowych i 48% ze sprzedaży biletów i pozostałych opłat. Zestawienie udziału poszczególnych źródeł finansowania w przychodach operatora ZKM w Zawierciu w latach przedstawia Rysunek 22. Dane te wskazują na zmienność udziału poszczególnych źródeł w finansowaniu publicznych przewozów zbiorowych. Przy czym należy podkreślić znaczący wzrost udziału dotacji samorządowej w latach , która przekroczyła poziom 50%. Ze względu na obciążenie budżetów samorządowych wydatkami inwestycyjnymi utrzymanie tej tendencji nie jest wskazane i docelowo udział z tego źródła powinien być zmniejszony poniżej 50%. Rysunek 22. Udział poszczególnych źródeł w strukturze przychodów ZKM Zawiercie w latach (w %) Sprzedaż biletów Inne dochody Dotacja samorządowa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Natomiast na Rysunku 23 został zaprezentowany udział poszczególnych gmin w dotacji samorządowej na podstawie wyników z 2012 roku. Kluczowa jest wielkość dotacji z budżetu Gminy Zawiercie oraz w nieco mniejszym stopniu, ale też znacząca jest dotacja Gminy Poręba.

72 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 72 Poz Rysunek 23. Udział poszczególnych gmin w dotacji samorządowej dla ZKM Zawiercie w 2012 roku. 0,8 3,7 3,1 16,9 Zawiercie Poręba Siewierz Włodowice Ogrodzieniec 75,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Dodatkowym źródłem finansowania mogą być środki z budżetu państwa i budżetu Samorządu Województwa Śląskiego, w tym przede wszystkim pochodzące z funduszy unijnych w ramach perspektywy budżetowej Unii Europejskiej na lata , ale jedynie na finansowanie inwestycji infrastrukturalnych i taborowych związanych ze świadczeniem usług publicznych w zakresie transportu zbiorowego Formy finansowania Operatorowi wykonującemu przewozy o charakterze użyteczności publicznej na obszarze objętym planem przysługuje rekompensata z tytułu: - utraconych przychodów w związku ze stosowaniem uprawnień do ulgowych przejazdów w publicznym transporcie zbiorowym ustanowionych na obszarze właściwości organizatora Gminy Zawiercie, - poniesionych kosztów w związku ze świadczeniem przez operatora usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Wysokość należnej rekompensaty wypłacanej przez organizatora będzie ustalana corocznie na podstawie zamówionej oraz wykonanej pracy przewozowej i określana w uchwale budżetowej Gminy Zawiercie. Natomiast gminy z którymi organizator zawarł komunalne porozumienia transportowe partycypują w kosztach lokalnego publicznego transportu zbiorowego wykonywanego na ich terenie poprzez przekazywanie do budżetu Gminy Zawiercie dotacji celowej do 1 wozokilometra. Wielkość dotacji będzie ustalana w drodze corocznych negocjacji, określana w uchwałach budżetowych poszczególnych gmin i przekazywana do budżetu Gminy Zawiercie w ratach miesięcznych. Pełne rozliczenie dotacji celowej następuje po zakończeniu roku na podstawie faktycznie wykonanych wozokilometrów za okres roku kalendarzowego, którego dotyczyła dotacja. Wielkość zaplanowanej pracy przewozowej i powiązanej z nią dotacji celowej z poszczególnych gmin w 2013 roku przedstawia Tabela 43. Tabela 43. Wielkość planowanej w 2013 roku pracy przewozowej na terenie gmin objętych porozumieniami transportowymi i związana z tym planowana wartość dotacji dla Miasta Zawiercie. Nazwa gminy Wielkość pracy przewozowej Wysokość dotacji w zł w wozkm Gmina Poręba ,00 Gmina Siewierz ,00 Gmina Włodowice ,25 Gmina Ogrodzieniec ,75

73 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 73 Poz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Rysunek 24. Udział poszczególnych gmin w dotacji samorządowej dla ZKM w Zawierciu według planu na 2013 rok. 3,8 3,4 2,6 10,2 Zawiercie Poręba Siewierz Włodowiec Ogrodzieniec 80 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Na tej podstawie prognozowana jest dotacja samorządowa. Jej strukturę w 2013 roku prezentuje Rysunek 24. W stosunku do struktury z roku 2012 przedstawionej na Rysunku 23 zauważalny jest prognozowany wzrost udziału Gminy Zawiercie oraz Gminy Ogrodzieniec, zmniejszenie udziału Gminy Poręba oraz utrzymanie udziału Gminy Siewierz i Gminy Włodowice. Rekompensata będzie pokrywać różnicę między kosztami a przychodami z pracy przewozowej wykonywanej w ramach świadczenia usług publicznego transportu zbiorowego. Ze względu na status prawny operatora jako samorządowej jednostki budżetowej zgodnie z art. 52, ust. 3, pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym nie przysługuje mu rozsądny zysk. Podstawą gospodarki finansowej operatora jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem Gminy Zawiercie. Do obliczania planowanej rocznej rekompensaty będzie stosowany wzór zgodny z załącznikiem do rozporządzenia (WE) 1370/2007 uwzględniający potrzebę odliczenia od poniesionych kosztów wszystkich przychodów powstałych w wyniku wykonanej i zamówionej przez organizatora pracy eksploatacyjnej. Warunkiem obliczenia rekompensaty jest przestrzeganie przez operatora przejrzystych zasad księgowych. Zgodnie ze Statutem ZKM w Zawierciu 43, który w świetle przepisu art. 4, ust. 2, pkt. 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym należy traktować jako formę umowy na świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego operator może uzyskiwać przychody z następujących tytułów określonych w 46 ust 2 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 lipca 2006 r w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych 44 : - sprzedaż biletów miesięcznych, - sprzedaż biletów jednorazowych, - przewóz osób, - wynajmu środków transportu, - reklama na urządzeniach komunikacji miejskiej, 43 Statut ZAKŁADU KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ ZAKŁAD BUDŻETOWY w Zawierciu, nadany na podstawie: Uchwały Rady Miejskiej w Zawierciu Nr IV/28/03 z dnia 21 stycznia 2003 r., w sprawie: ustalenia Statutu Zakładu Komunikacji Miejskiej w Zawierciu i Uchwała Rady Miejskiej w Zawierciu Nr XXIII/253/04 z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie: zmian Statutu ZKM w Zawierciu. 44 Dz. U. Nr 142 poz

74 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 74 Poz opłaty dodatkowe należne na podstawie przepisów prawa przewozowego, - odszkodowania, - wynajmu garaży, - wynajem i dzierżawa wolnych składników majątkowych, - refundacja wynagrodzenia płatnika, - refundacja wynagrodzenia z Powiatowego Urzędu Pracy. Przychodami operatora są również : a) dotacje, b) dobrowolne wpłaty osób fizycznych i prawnych, c) inne dochody. Na Rysunku 25 została zaprezentowana dynamika zmian dochodów ze sprzedaży biletów w latach Zwraca uwagę malejąca wartość dochodów z tego źródła na co wskazuje także linia trendu zaznaczona na Rysunku 25. Rysunek 25. Dynamika zmian wpływów ze sprzedaży biletów w latach wraz z zaznaczoną linią trendu (w tys. zł) , , , , , , , , , , , , , , , , Wpływy ze sprzedaży biletów Liniowy (Wpływy ze sprzedaży biletów) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Bardziej stabilna jest struktura sprzedawanych biletów w tym samym okresie pokazana na Rysunku 26. Dominują przychody ze sprzedaży biletów jednorazowych, których udział w wartości łącznej sprzedaży stale utrzymuje się na poziomie wyraźnie powyżej 60%.

75 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 75 Poz Rysunek 26. Struktura biletów sprzedanych w latach % 90% 80% 38 39, % 60% 50% 40% 30% 62 60, % 10% 0% Bilety jednorazowe Bilety okresowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM Zawiercie. Operator jest zobowiązany do rozliczenia zamówionej i rzeczywiście wykonanej pracy przewozowej po zakończeniu roku kalendarzowego w terminie do 31 stycznia roku następnego. Na podstawie tego rozliczenia będzie ustalana ostateczna wielkość należnej rekompensaty i weryfikowana prognoza na następny okres rozliczeniowy. Podstawą wypłaty rekompensaty będzie stawka za wozokilometr. Taryfę opłat za przejazd publicznym transportem zbiorowym ustala Gmina Zawiercie po konsultacjach ze stronami zawartych komunalnych porozumień transportowych i zgodnie z obowiązującymi przepisami. Dystrybucję biletów i pobór opłat wynikających z ustalonej taryfy prowadzić będzie ZKM w Zawierciu, które także jest odpowiedzialny za produkcję biletów. Przychody ze sprzedaży biletów oraz innych opłat wpływają w całości do ZKM Zawiercie i będą przeznaczane na finansowanie publicznego transportu zbiorowego organizowanego przez Gminę Zawiercie. Budowa, przebudowa, remont i modernizacja infrastruktury przystankowej oraz utrzymanie porządku i czystości na przystankach są częścią zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Na obszarze objętym planem transportowym zadanie to będzie finansowane z budżetu Gminy Zawiercie i Gmin Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice zgodnie z granicami administracyjnymi tych jednostek. d. Preferencje dotyczące wyboru rodzaju środków transportu Wyniki badania preferencji komunikacyjnych 45 wskazują, że najważniejszym środkiem transportu mieszkańców Zawiercia są przewozy zbiorowe. Zdecydowana większość (77,2 %) spośród nich korzysta z komunikacji miejskiej realizując podróże po mieście, w tym co piąty (22,8 %) ankietowany porusza się wyłącznie tym środkiem komunikacji. Szczegółowe wyniki prezentuje Tabela 44. Jednak ponad połowa (54,4%) deklaruje, że korzysta także z transportu indywidualnego, a 11%, że robi to w równym stopniu z komunikacją miejską. Ponad 10% przemieszcza się przeważnie samochodem. Tabela 44. Preferowany przez mieszkańców Zawiercia środek transportu (w %). Lp. Wariant odpowiedzi Ogół badanych N=408 1 przeważnie komunikacją miejską 54,4 2 zawsze komunikacją miejską 22,8 3 w równym stopniu komunikacją miejską jak i 11,0 45 Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września 2013.

76 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 76 Poz samochodem 4 przeważnie samochodem 10,5 5 innym 1,3 Razem 100,0 Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września Jednak celem dla terenów silnie zurbanizowanych powinien być model podziału pracy przewozowej, w którym transport zbiorowy wykonuje 80% i więcej przewozów, a motoryzacja indywidualna jest systematycznie redukowana. Taki kierunek polityki transportowej wynika ze strategicznych dokumentów unijnych, krajowych i wojewódzkich. Dla Zawiercia i terenów przyległych wyzwaniem jest ograniczenie zjawiska kongestii oraz poprawa bezpieczeństwa ruchu drogowego. Z informacji zestawionych w podrozdziale 3.4. oraz 4.3. wynika, że największymi problemami z którymi boryka się Zawiercie i powiat zawierciański w zakresie transportu drogowego są: - dynamicznie rosnący wskaźnik motoryzacji indywidualnej, - kongestia na drodze krajowej nr 78 oraz drogach wojewódzkich i powiatowych, - niski poziom bezpieczeństwa ruchu drogowego, wyraźnie poniżej średniej dla Polski i Śląska. Powiązania tych zjawisk prezentuje Rysunek 27. Rysunek 27. Schemat skutków negatywnych rozwoju motoryzacji indywidualnej. wzrost motoryzacji indywidualnej dynamicznie rosnący wskaźnik motoryzacji indywidualnej kongestia na drogach na drodze krajowej nr 78 oraz drogach wojewódzkich i powiatowych, poziom bezpieczeństwa na drogach wyraźnie poniżej średniej dla Polski i Śląska Źródło: opracowanie własne. Skuteczne ograniczenie, a następnie zmniejszenie tych zjawisk wymaga zwiększenia wysiłków na rzecz zachęcenia większej liczby mieszkańców do korzystania z transportu publicznego. Sprzyjają temu cele postawione w rządowej Strategii Rozwoju Transportu do roku 2020, w Strategii Rozwoju Miasta Zawiercie 2025 plus oraz w powiązanych z nimi programach ochrony środowiska szerzej opisanych w rozdziale 5 preferują ekologiczne formy transportu umożliwiające jednocześnie stałe podnoszenie jakości świadczonych usług przewozowych. Dużą rolę do odegrania mają przewozy kolejowe. Są one jednak ograniczone jakością i zasięgiem dostępnej infrastruktury. W przypadku pasażerskich przewozów kolejowych dla Zawiercia i okolic mogą one obsługiwać relacje o znaczeniu międzynarodowym, międzywojewódzkim i wojewódzkim co zostało zaprezentowane w podrozdziale Przewozy te mają kluczowy wpływ na dostępność komunikacyjną obszaru objętego planem transportowym. Władze Gminy Zawiercie aktywnie popierają m.in. budowę połączenia Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach z miastami konurbacji śląskiej z wykorzystaniem linii

77 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 77 Poz kolejowych nr 131 i nr 182 z Tarnowskich Gór do Zawiercia 46. Realizacja tej koncepcji wzmocniłaby dostępność komunikacyjną i podniosłaby znaczenie Zawiercia jako jednego z najważniejszych węzłów transportowych w województwie śląskim. Jednak ze względu na ponad gminny charakter połączeń kolejowych Gmina Zawiercie nie jest ich organizatorem i nie ma też bezpośredniego wpływu na przedstawianą ofertę w tym zakresie. Doceniając jednak znaczenie zbiorowego transportu kolejowego zgodnie ze swoimi kompetencjami będzie wspierała ich rozwój poprzez podejmowanie działań integrujących transport kolejowego z przewozami autobusowymi organizowanymi przez Gminę Zawiercie m.in. poprzez: - skomunikowanie rozkładów jazdy, - uwzględnienie przewozów kolejowych w systemie informacji dla pasażerów, - rozbudowę węzła przesiadkowego przy Dworcu PKP. Dla zainteresowania transportem kolejowym mieszkańców Zawiercia duże znaczenie będzie miała oferta przewoźników, w tym zwłaszcza: - PKP Intercity SA wykonującego międzynarodowe i międzywojewódzkie przewozy kolejowe na zlecenie organizatora tych przewozów ministra właściwego do spraw transportu i - Kolei Śląskich sp. z o.o. realizujących wojewódzkie przewozy kolejowe na zlecenie Samorządu Województwa Śląskiego. Badania preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia pokazały, że wstępne zapowiedzi iż, Zawiercie będzie pierwszą stacją kolejową na trasie Warszawa-Katowice, na której zatrzymywać się będzie nowoczesny skład Pendolino wywołały duże zainteresowanie. W badaniu zapytano respondentów o wpływ tego wydarzenia na wzrost ich zainteresowania transportem kolejowym. Pytanie brzmiało: Z informacji prasowych wynika, że pierwszą stacją na trasie Warszawa-Katowice, na której zatrzymywać się będzie najnowocześniejszy skład PKP Intercity Pendolino będzie Zawiercie. Czy wpłynie to na Pana(i) zainteresowanie transportem kolejowym? Pytanie miało charakter zamknięty, jednoodpowiedziowy. Uzyskane odpowiedzi ujawniły zróżnicowane postawy mieszkańców Zawiercia. Blisko połowa (44,7 %) spośród nich deklaruje, iż fakt postoju składu Pendolino zwiększy ich zainteresowanie transportem kolejowym w tym 13,4 % jest o tym przekonana. Jednocześnie fakt ten nie ma wpływu na zwiększenie częstości podróży koleją wśród dwóch piątych (43,4 %) badanych. Pełne wyniki tej części badań przedstawia Rysunek 28. Rysunek 28. Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września Uchwała nr XXXIV/331/13 Rady Miejskiej w Zawierciu z dnia 24 kwietnia 2013 roku w sprawie poparcia koncepcji budowy linii kolejowej z Katowic do lotniska w Pyrzowicach przez Tarnowskie Góry Pyrzowice Zawiercie.

78 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 78 Poz Dostępność infrastruktury drogowej na obszarze objętym planem dla przewozów zbiorowych o znaczeniu gminnym oraz planowane w tym zakresie inwestycje sprawiają, że większość transportu zbiorowego realizowanego na jako usługa publiczna w perspektywie do roku 2022 będzie nadal oparta na komunikacji autobusowej. W tym segmencie preferowane będą pojazdy zgodnie z cechami wskazanymi w Tabeli 45. Tabela 45. Cechy preferowanych pojazdów autobusowych. Czynnik determinujący rodzaj pojazdu Preferowane cechy pojazdu Ekologia - napęd konwencjonalny, ale o jak najniższym poziomie emisji spalin (EURO 5), - napęd niekonwencjonalny (elektryczny, gazowy itp.), - napęd hybrydowy. Potrzeby osób niepełnosprawnych - niska podłoga lub niskie wejście Racjonalizacja wydatków - możliwie niskie koszty eksploatacji i bieżącego utrzymania. Źródło: opracowanie własne. Dla poprawy mobilności na terenach zurbanizowanych oraz w celach zdrowotnych i turystycznych wspierany będzie w komunikacji lokalnej rozwój ruchu rowerowego poprzez inwestycje w rozbudowę sieci ścieżek rowerowych oraz instalowanie przy miejscach generujących ruch stojaków do rowerów. I w dalszej kolejności po powstaniu odpowiednio rozbudowanej sieci ścieżek rowerowych będzie możliwe wprowadzenie powszechnie dostępnego systemu wypożyczania rowerów do poruszania się po mieście i po głównych trasach turystycznych. Działanie to będzie dodatkowo wspierać podnoszenie atrakcyjności turystycznej gminy Zawiercie i powiatu zawierciańskiego zgodnie ze Strategią rozwoju turystyki w powiecie zawierciańskim 47. e. Zasady organizacji rynku przewozów Podstawą organizacji rynku przewozów zbiorowych pozostają porozumienia międzygminne Gminy Zawiercie z Gminami Ogrodzieniec, Poręba, Siewierz i Włodowice upoważniające Gminę Zawiercie do wykonywania zadań organizatora na obszarze także tych gmin. Będzie też rozwijana współpraca z Samorządem Województwa Śląskiego jako organizatorem przewozów o znaczeniu wojewódzkim oraz innymi organizatorami publicznego transportu zbiorowego szczebla gminnego i powiatowego. W imieniu Gminy Zawiercie powierzone jej zadania w zakresie organizacji publicznego transportu zbiorowego szczegółowo opisane w rozdziale 2.1. wykonuje Prezydent Miasta poprzez odpowiednie komórki Urzędu Miasta oraz w większości poprzez samorządowy zakład budżetowy ZKM w Zawierciu. Zgodnie ze statutem przedmiotem działalności zakładu są zadania z zakresu kompetencji organizatora i operatora. Zadania te szczegółowo przedstawia Tabela 46. Wynika z nich, że ZKM w Zawierciu wykonuje zadania typowe dla operatora publicznego transportu zbiorowego, ale miesza je także z zadaniami typowymi dla organizatora tego transportu. Zgodnie z duchem regulacji prawnych w tym zakresie zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym należy dążyć do rozłączności wykonywania tych dwóch różnych funkcji. Tabela 46. Zakres działalności ZKM w Zawierciu według Statutu. Obszar kompetencji: Opis zadania: Organizator i operator publicznego transportu określenie niezbędnego poziomu dotacji do usług zbiorowego komunikacji miejskiej opracowywanie rozkładów jazdy oddziaływanie na politykę reprodukcji taboru komunikacji miejskiej, przygotowanie założeń i projektów taryfowych, promocję sprzedaży usług komunikacji miejskiej, badanie efektywności ekonomicznej funkcjonowania poszczególnych linii komunikacyjnych, proponowanie rozwoju komunikacji miejskiej, przygotowanie i udostępnianie informacji o 47 Strategia rozwoju turystyki w powiecie zawierciańskim, Starostwo Powiatowe w Zawierciu, wrzesień 2004 r.

79 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 79 Poz funkcjonowaniu komunikacji miejskiej, ankietyzację użytkowników komunikacji miejskiej w kwestii stawianych jej wymagań oraz stopnia ich realizacji Operator publicznego transportu zbiorowego świadczenie usług w zakresie lokalnego transportu zbiorowego w granicach administracyjnych miasta świadczenie usług w zakresie lokalnego transportu zbiorowego poza administracyjnymi granicami miasta na podstawie umów i porozumień sprzedaż biletów za usługi komunikacji miejskiej kontrolę biletową eksploatacja, konserwacja i modernizacja obiektów, taboru i sprzętu będącego w dyspozycji Zakładu ustawianie, konserwowanie i naprawianie przystanków i wiat przystankowych utrzymywanie w czystości wiat przystankowych i terenów przyległych do przystanków Źródło: opracowanie własne na podstawie Statutu ZKM w Zawierciu. Organizator planuje, że w perspektywie do 2022 roku jedynym operatorem świadczącym usługi publiczne z zakresu transportu zbiorowego będzie ZKM w Zawierciu jako samorządowy zakład budżetowy. Rozwiązanie takie jest zgodne z rozporządzeniem (WE) 1370/2007 i ustawą z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym. Ponadto jest po spółkach kapitałowych najczęściej spotykaną formą organizacyjnoprawną wykonywania usług publicznych w zakresie transportu zbiorowego. Z danych zebranych przez Izbę Gospodarczą Komunikacji Miejskiej 48 zaprezentowanych na Rysunku 29 wynika, że w 2011 roku stosowało ją 27,5% wszystkich organizatorów publicznego transportu zbiorowego w Polsce. Rysunek 29. Struktura form organizacyjno-prawnych świadczenia usług publicznych w transporcie zbiorowym występujących w 2011 roku w Polsce. 2,1 27,5 70,4 spółki kapitałowe zakłady budżetowe związek międzygminny 48 Raport o stanie komunikacji miejskiej w Polsce w latach , IGKM, Warszawa, maj 2013.

80 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 80 Poz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IGKM. Organizator przewiduje także rozwijanie współpracy z przedsiębiorstwami zajmującymi się kolejowymi przewozami pasażerskimi w ramach integracji różnych form transportu. W pierwszej kolejności będzie podejmowana współpraca z operatorem, z którym umowę na świadczenie usług publicznych w zakresie kolejowych przewozów wojewódzkich zawrze organizator tych przewozów czyli Samorząd Województwa Śląskiego, a w zakresie międzywojewódzkich przewozów kolejowych ich organizator czyli minister właściwy do spraw transportu. Natomiast współpraca z pozostałymi przewoźnikami kolejowymi będzie podejmowana na zasadach konkurencyjnych przewidzianych w aktualnie obowiązujących przepisach prawnych. Taryfę opłat będzie kształtował organizator po konsultacji z gminami objętymi komunalnymi porozumieniami transportowymi i poprzez uchwały Rady Miasta Zawiercie. Za przygotowywanie rozkładów jazdy jest odpowiedzialny operator, który musi uzyskać zgodę organizatora. Na liniach komunikacyjnych przebiegających przez teren gmin, z którymi organizator zawarł porozumienie rozkład jazdy będzie uzgadniany z właściwymi organami tych gmin. Wielkość i jakość pracy przewozowej będącej przedmiotem zamówienia pracy przewozowej w ramach świadczenie usług publicznych w transporcie zbiorowym będzie określana na podstawie: - polityki transportowej, - możliwości finansowych Gminy Zawiercie, - zrealizowanych i planowanych inwestycji infrastrukturalnych, - oceny potrzeb przewozowych, - zapotrzebowania zgłaszanego przez gminy objęte porozumieniami. Wykonywanie usług transportu zbiorowego bez zawierania umowy z organizatorem na świadczenie usług publicznych na obszarze objętym planem będzie możliwe na zasadach ogólnych zgodnie z postanowieniami Ustawy o publicznym transporcie zbiorowym i aktów wykonawczych do niej. f. Pożądany standard usług przewozowych Pod pojęciem standardu usług przewozowych w przypadku transportu zbiorowego należy rozumieć zespół działań wdrażanych równocześnie przez organizatorów transportu zbiorowego oraz przewoźników, dzięki którym podnosi się jakość oferty transportu zbiorowego, co prowadzić powinno do zwiększenia zainteresowania korzystaniem z niego, przy jednoczesnym zmniejszaniu stopnia wykorzystywania motoryzacji indywidualnej. Punktem wyjścia do określenia pożądanego standardu przewozów wykonywanych w ramach świadczenia usług publicznych jest identyfikacja występujących braków w tym zakresie. Dokonano jej na podstawie badania preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia przeprowadzonego we wrześniu 2013 roku na reprezentatywnej próbie. Uczestnikom tego badania przedstawiono poniższą listę kluczowych cech komunikacji miejskiej: 1. bezpośredniość połączeń, 2. częstotliwość kursowania, 3. czystość w pojazdach, 4. dostępność (bliskość przystanku), 5. punktualność, 6. informacja o komunikacji, 7. wygoda podróży, 8. estetyka przystanków, 9. jakość taboru, 10. bezpieczeństwo podróżowania. Respondenci oceniali każdy z aspektów funkcjonowania komunikacji w Zawierciu posługując się pięciostopniową skalą, gdzie cyfra 1 oznaczała, że dany aspekt wzbudza silną dyssatysfakcję, zaś cyfra 5 wskazywała na wysokie zadowolenie mieszkańców z tego aspektu działania komunikacji miejskiej. Następnie, w toku analiz opracowano średni stopień oceny dla testowanych aspektów. Wszystkie analizowane aspekty uzyskały ocenę powyżej średniej co świadczyć może o relatywnie wysokim stopniu zadowolenia mieszkańców z funkcjonowania komunikacji miejskiej. Najwyżej respondenci ocenili poziom rozbudowy sieci komunikacyjnej (bliskość przystanku) średni stopień oceny 4,39 oraz

81 Dziennik Urzędowy Województwa Śląskiego 81 Poz bezpieczeństwo podróżowania (4,37). Na dalszych miejscach znalazły się: czystość w pojazdach (4,06), informacja o komunikacji (4,03) oraz wygoda podróży (4,00). Do czynników wywołujących najsilniejszą dyssatysfakcję zaliczyć należy częstość kursowania pojazdów (3,51), niską estetykę przystanków (3,52) oraz jakość taboru (3,61). Pełne wyniki tego badania przedstawia Tabela 47 i Rysunek 30. Tabela 47. Wieloaspektowy test satysfakcji z funkcjonowania komunikacji miejskiej w Zawierciu (w %). Lp. Oceniany aspekt Częstość wskazań Średni stopień oceny testowanego aspektu* 1 dostępność (bliskość przystanku) 0,7 2,2 7,1 37,5 52,5 4,39 2 bezpieczeństwo podróżowania 0,5 1,0 8,4 41,0 49,1 4,37 3 czystość w pojazdach 1,0 4,2 15,6 46,1 33,1 4,06 4 informacja o komunikacji 2,2 3,7 14,9 46,8 32,4 4,03 5 wygoda podróży 0,7 1,7 17,2 57,4 23,0 4,00 6 punktualność 3,2 12,0 20,3 34,6 29,9 3,76 7 bezpośredniość połączeń 3,9 7,6 25,5 42,2 20,8 3,68 8 jakość taboru 1,0 4,2 33,9 54,8 6,1 3,61 9 estetyka przystanków 1,7 8,8 33,3 47,6 8,6 3,52 10 częstotliwość kursowania 4,7 12,0 26,1 42,2 15,0 3,51 * aspekty uporządkowano zgodnie ze średnim stopniem oceny Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września Rysunek 30. Źródło: Źródło: Raport z Badanie preferencji komunikacyjnych mieszkańców Zawiercia, ITAP, Zawiercie, 30 września W oparciu o te oceny można stwierdzić, że oczekiwany wysoki standard usług w transporcie publicznym kształtowany jest w pierwszej kolejności poprzez następujące czynniki: rozkład jazdy i jego realizacja (punktualność); rozwiązania taryfowe i dystrybucja biletów;