Raport nr 2/2015. Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Transkrypt

1 Raport nr 2/215 Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego Inwestycje w infrastrukturę badawczą w polskich uczelniach, instytutach badawczych i instytutach PAN pod redakcją prof. Janusza Igrasa oraz prof. Mariana Szczerka Warszawa, luty 215 1

2 Słowo wstępne Przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ze sprawozdania Przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z działalności Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku 214, 31 grudnia 214 r. ( ) Kadencja otwiera nowy, pionierski okres w działalności Rady jako organu, prowadzonej nieprzerwanie od 1982 roku. Po zmianach z 211 r. w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, z początkiem roku sprawozdawczego Rada zyskała swą nową tożsamość. Nastąpiło to w następstwie zmiany sposobu wyboru członków Rady. Wybór poszczególnych grup jej członków w określonej liczbie, po raz pierwszy na tę kadencję ustawodawca powierzył podmiotom reprezentatywnym, działającym na podstawie umocowania rangi ustawowej na szczeblu centralnym w systemie nauki i szkolnictwa wyższego oraz podobnie umocowanym organizacjom pracodawców. Jednocześnie nastąpiła redukcja ustawowej liczby jej członków do 32 osób. Jej zadania ustawowe uległy pewnym zmianom w wyniku kolejnych nowelizacji ustawy z 211 r. i 214 r. przy zachowaniu jednak charakteru Rady jako organu o zadaniach opiniodawczych, a także opiniotwórczych ze względu na jej niezależność i upoważnienie do podejmowania działań z własnej inicjatywy.( ) Elementami organizacji prac Rady są działania jej organów wewnętrznych, a więc komisji stałych realizujących swe zadania opiniodawcze oraz tu pojawia się nowy element zespołów roboczych, działających z udziałem zaproszonych ekspertów zewnętrznych, powoływanych m.in. do opracowywania i przedkładania Radzie raportów tematycznych o charakterze specjalistycznym. Raporty te, opracowywane z własnej inicjatywy Rady, po ich przyjęciu, będą publikowane w wersji elektronicznej i przedstawiane zainteresowanym ministrom, oraz innym organom, organizacjom i instytucjom ( ) Z uchwały Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lutego 215 r. w sprawie rocznego planu prac programowych Rady na 215 r. oraz zakresu działania zespołów roboczych ( ) Rada z własnej inicjatywy opracuje i przedstawi swoje propozycje i opinie w raporcie zawierającym wyniki prac powołanego w 214 r. przez Radę zespołu działającego pod przewodnictwem prof. Z. Marciniaka, wiceprzewodniczącego Rady, w zakresie problematyki odbiurokratyzowania systemu kształcenia, w tym KRK z uwzględnieniem treści regulacji i stosowanych praktyk ( ) Przedkładamy ten raport Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz innym organom, z którymi Rada Główna współdziała, a także do wykorzystania w pracach konferencji rektorów, pozostałych instytucji partnerskich Rady, Narodowego Centrum Nauki, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, organów szkół wyższych oraz do wiadomości społeczności akademickiej. Prof. Jerzy Woźnicki 2

3 Nowa infrastruktura badawcza Badania naukowe w Polsce prowadzone są w trzech podstawowych pionach nauki, tj. w uczelniach wyższych (publicznych i niepublicznych), instytutach badawczych (związanych z poszczególnymi działami gospodarki) oraz instytutach Polskiej Akademii Nauk. W niewielkim zakresie działalnośd badawcza prowadzona jest także przez centra badawczo-rozwojowe i innego rodzaju ośrodki badawcze. Finansowanie badao naukowych z budżetu Paostwa prowadzone jest głównie przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) przede wszystkim w zakresie badao podstawowych, Narodowe Centrum Badao i Rozwoju (NCBiR) - w zakresie badao stosowanych oraz przez paostwowe i prywatne instytucje i jednostki gospodarcze. W ostatnich latach zwiększono znacznie udział funduszy na badania, rozdzielanych poprzez konkursy grantowe, a zmniejszono udział wsparcia dla tzw. badao statutowych. Istotną pulę stanowią też środki unijne dysponowane w ramach Programów Ramowych 6 i 7, a w obecnej perspektywie w ramach Programu Horyzont 22. W ostatnich latach dokonano także znaczących inwestycji w unowocześnienie bazy badawczej finansując w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej jej modernizację, a także zakup nowoczesnej aparatury i urządzeo. Szczegółowe informacje dotyczące infrastruktury badawczej w poszczególnych obszarach nauk w układzie regionalnym przedstawione są na stronach internetowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) pod adresem: Fundusze na naukę były dystrybuowane przez różne instytucje pośredniczące, nie tylko przez MNiSW (NCBiR). W opracowaniu przedstawiono wartośd projektów inwestycyjnych w latach dystrybuowanych przez NCBiR w ramach I i II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG) oraz XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ (Infrastruktura i Środowisko). Autorzy opracowania zastrzegają, że nie jest to pełny obraz nakładów inwestycyjnych na naukę w Polsce, wskazując jednocześnie, że istnieje pilna potrzeba wykonania kompleksowej analizy i inwentaryzacji nakładów na infrastrukturę badawczą celem ich optymalnego wykorzystania. Tego typu analiza może byd także wykorzystana w kształtowaniu polityki naukowej paostwa. 3

4 Wartośd projektów inwestycyjnych w latach w układzie województw przedstawiono na rysunku nr 1. Największe nakłady inwestycyjne (ok. 3.4 mld pln) na unowocześnienie bazy badawczej poniesiono w woj. Mazowieckim, mniejsze (ok. 1 mld pln) w województwach Wielkopolskim, Dolnośląskim i Małopolskim, a najmniejsze na Warmii i Mazurach, co wiąże się przede wszystkim z rozlokowaniem największych uczelni i innych placówek badawczych. Rysunek 1. Wartośd projektów inwestycyjnych w ramach II Osi Priorytetowej PO IG oraz XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ (dane NCBiR) Analizując poszczególne piony nauki należy zwrócid uwagę, że największe środki finansowe otrzymały uczelnie wyższe - ok. 7 mld PLN; instytuty badawcze otrzymały ok. 1.2 mld PLN, a instytuty PAN ok. 1 mld PLN (rys. 2). Największe inwestycje na modernizację i unowocześnienie bazy badawczej w pionie uczelni realizowane były w Warszawie - na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawskim Uniwersytecie Medycznym oraz na Politechnice Warszawskiej (rys. 3). Znaczne inwestycje zrealizowano także na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i na Politechnice Poznaoskiej, a także na Uniwersytecie Jagiellooskim. Najmniejsze wsparcie uzyskały uczelnie wyższe w Lublinie i Białymstoku. 4

5 Rysunek 2. Wartośd projektów wg pionów nauki Rysunek 3. Największe projekty realizowane przez uczelnie (1 największych projektów) 5

6 Rysunek 4. Największe projekty realizowane przez instytuty badawcze (1 największych projektów) Podobnie jak w uczelniach, również w grupie instytutów badawczych największe nakłady inwestycyjne na aparaturę i urządzenia ukierunkowano na instytuty warszawskie: Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, Narodowe Centrum Badao Jądrowych, Instytut Technologii Elektronowej i inne (rys. 4). Znaczące środki finansowe otrzymał Główny Instytut Górnictwa w Katowicach i Instytut Odlewnictwa w Krakowie. W grupie instytutów badawczych największe nakłady inwestycyjne na modernizację bazy badawczej pozyskały instytuty zlokalizowane w Poznaniu, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN i Instytut Fizyki Molekularnej PAN (rys. 5). 6

7 Rysunek 5. Największe projekty realizowane przez instytuty PAN (1 największych projektów) 7

8 Wartośd projektów wg obszaru nauki Sztuka Genetyka Inżynieria Lądowa Systemy nawigacyjne Sport Oceanografia Rybactwo Budownictwo Inżynieria Środowiska Fototonika Ekonomia Energetyka odnawialna Rolnictwo Transport Optoelektronika Bezpieczeostwo Mechatronika Ochrona środowiska Badania edukacyjne Energetyka Górnictwo Telekomunikacja Edukacja Zasoby cyfrowe Biologia Ekologia Lotnictwo Chemia Biochemia Nanotechnologia Biotechnologia Inżynieria materiałowa Informatyka Fizyka Technologie wytwarzania Medycyna,. 4,. 8,. 12,. 16,. Miliony zł Rysunek 6. Wartośd projektów wg obszaru nauki W poszczególnych obszarach nauki zwracają uwagę duże, największe spośród wszystkich obszarów, nakłady na rozwój infrastruktury nauk medycznych (rys. 6). Jednakże łącznie w dystrybucji środków dominuje grupa dyscyplin materiałowo-technologicznych, w tym wpisujące się w światowe tendencje 8

9 nanotechnologia oraz biotechnologia, wraz ze wspierającymi je dyscyplinami nauk podstawowych fizyką i chemią. Przedstawione poniżej wykresy ilustrujące nakłady poniesione na poszczególne obszary nauki pozwalają na następujące spostrzeżenia: Największe inwestycje w obszarze medycyny dokonane zostały w ośrodkach naukowych zlokalizowanych w Warszawie; dominują one we wszystkich, oprócz fizyki, obszarach (rys.14), W przypadku inżynierii materiałowej oraz nanotechnologii największymi beneficjentami były naukowe placówki Warszawy i Krakowa. Ośrodki tych miast przodują też w otrzymanym wsparciu infrastruktury w zakresie fizyki (szczególnie Kraków) oraz informatyki, Spośród ośrodków zajmujących się biotechnologią największe wsparcie otrzymały jednostki naukowe Krakowa, Gliwic i Gdaoska, Najmiększe liczby ośrodków, których jednostki naukowe zostały beneficjentami inwestycji w sferze nauki, odnotowad można w naukach technologicznych, zarówno w odniesieniu do klasycznych technologii wytwarzania, jak i nanotechnologii oraz biotechnologii Medycyna Rysunek 7. Wartośd projektów z obszaru medycyny Fizyka Białystok Kraków Warszawa Rysunek 8. Wartośd projektów z obszaru fizyki 9

10 Inżynieria materiałowa Gliwice Kraków Radom Warszawa Wrocław Zielona Góra Rysunek 9. Wartośd projektów z obszaru inżynierii materiałowej Informatyka Rysunek 1. Wartośd projektów z obszaru informatyki 1

11 Technologie wytwarzania Rysunek 11. Wartośd projektów z obszaru technologii wytwarzania Rysunek 12. Wartośd projektów z obszaru nanotechnologii Biotechnologia Rysunek 13. Wartośd projektów z obszaru biotechnologii 11

12 Rysunek 14. Wartośd projektów w poszczególnych ośrodkach naukowych Jak widad z powyższego wykresu, największe wsparcie otrzymały ośrodki najmocniejsze, skoncentrowane w największej liczbie w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Poznaniu. Dominują inwestycje wspierające nauki ukierunkowane na rozwój materiałów oraz związane z nimi w dużym stopniu nanotechnologie, silnie wsparte przez wzmocnienie stanowiących dla nich merytoryczne podwaliny fizykę i chemię. Wpisuje się to w światowe trendy rozwoju nauk stosowanych, podobnie jak biotechnologia. 12

13 Podsumowanie Opracowanie powinno stanowid inspirację do dokonania, ze wsparciem uprawnionych do tego służb paostwowych, systemowej identyfikacji rodzaju, przeznaczenia i umiejscowienia najcenniejszej infrastruktury zakupionej w ostatnich latach ze środków UE, w celu właściwego, efektywnego jej wykorzystania do badao możliwych do realizacji w ramach środków unijnych nowej perspektywy (do 22r.). Jest to o tyle istotne, że kwalifikowanie inwestycji będących przedmiotem niniejszej analizy odbyło się przed ustaleniem krajowych priorytetów nawet wyrażająca je obecnie w pewnej mierze Polska Mapa Drogowa Dużej Infrastruktury Badawczej nie była wówczas jeszcze gotowa (pozycję formularza recenzji ujmującą ocenę zgodności z nią proponowanej do zakupu aparatury należało pozostawid nie wypełnioną). Poza tym identyfikowanie infrastruktury pod względem rodzajowym nie w każdym przypadku było możliwe na podstawie nazw projektów, co nie pozwalało na przypisanie niektórych inwestycji do jakiegokolwiek obszaru nauki i w związku z czym nie były uwzględniane w powyższej analizie. Przykładem jest projekt Dolnośląskie Centrum Materiałów i Biomateriałów Wrocławskie Centrum Badao (EIT+) Wrocławskiego Centrum Badao EIT+ Sp. z o.o., o bardzo dużych nakładach ( zł). Opracowano na podstawie danych otrzymanych z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Narodowego Centrum Badao i Rozwoju. 13