New locality of Geastrum striatum DC. in Wielkopolska. Anna Kujawa, Łukasz Grewling

Transkrypt

1 Przegląd Przyrodniczy XXIX, 1 (2018) Tobolewski Z Materiały do flory porostów północno-zachodniej Polski. Fragm. Flor. Geobot. 8: Tobolewski Z Porosty. Klucz do oznaczania pospolitszych gatunków krajowych. PWN, Warszawa. Tobolewski Z., Kupczyk B Porosty (Lichenes). 3. Atlas rozmieszczenia roślin zarodnikowych w Polsce, ser. 3. PWN, Warszawa - Poznań. Wirth V Die Flechten Baden Württembergs. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart. Summary In 2016 Hypogymnia farinacea Zopf was found in the Żerków-Czeszewo Landscape Park located in the central part of the Wielkopolska-Kujawy Lowland. Its single thallus was recorded on a fallen oak branch in deciduous forests dominated by Quercus robur. H. farinacea is an endangered species and legally protected species in Poland. The majority of its known localities in central-western Poland are historical. The species had been reported mainly from the Noteć Forest and its surroundings, as well as the western part of the Wielkopolska-Kujawy Lowland. Adres autora: Daria Zarabska-Bożejewicz Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN ul. Bukowska 19, Poznań zardaria@wp.pl Anna Kujawa, Łukasz Grewling Nowe stanowisko gwiazdosza prążkowanego Geastrum striatum DC. w Wielkopolsce New locality of Geastrum striatum DC. in Wielkopolska Gwiazdosz prążkowany Geastrum striatum DC. jest jednym z 20 przedstawicieli rodzaju Geastrum znanych z terenu Polski (Kujawa et al. 2012). W ostatnich latach zaobserwować można wzrost liczby znanych stanowisk tego gatunku. Na pierwszej, polskiej czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych gwiazdosz prążkowany uznany był za wymarły (Wojewoda i Ławrynowicz 1986), w kolejnych wydaniach, po odnalezieniu nowych stanowisk, zmieniono status zagrożenia na wymierający (E) (Wojewoda i Ławrynowicz 1992, 2006). Stwierdzenie kilkudziesięciu nowych stanowisk na terenie niemal całego terytorium Polski oraz ich lokalizacja na siedliskach antropogenicznych wskazuje na ekspansję tego gwiazdosza i jego dobre przystosowanie do siedlisk zastępczych. W związku z tym, po ocenie zagrożenia według kryteriów IUCN, zaproponowano kategorię LC (Kujawa et al. 2012). W ostatnich latach odnotowano kolejne stanowiska tego gatunku (Głowska et al. 2013, Golis 2013, Kujawa i Gierczyk 2013a, b, Stokłosa et al. 2014, Karasiński et al. 2015, Stokłosa i Wilbrandt 2015). W roku 2017 stwierdzono kolejne, nieznane dotąd stanowisko, (leg. Ł. Grewling, det. A. Kujawa, suche owocniki złożono w Zbiorach Przyrodniczych UAM - nr ZPB-Myc-1/2018). Owocniki zaobserwowano we wrześniu 2017 roku w Łęgowie k. Wągrowca (52 47 N, E, ATPOL CC-60, pow. wągrowiecki, woj. wielkopolskie, ryc. 1). Stanowisko znajduje 106

2 NOTATKI / NOTes Ryc. 1. Fig. 1. Lokalizacja stanowiska Gaestrum striatum. Location of the locality of Geastrum striatum. Fot. 1. Wygląd ogólny stanowiska G. striatum ((literami A i B zaznaczono położenie dwóch obserwowanych grup) (fot. Łukasz Grewling). Photo 1. A view over the locality with G. striatum ((letters A and B indicate the location of the two observed groups) (photo by Ł. Grewling). 107

3 Przegląd Przyrodniczy XXIX, 1 (2018) Fot. 2. Miejsca występowania dwóch badanych grup owocników G. striatum (fot. Łukasz Grewling). Photo 2. The sites with the two groups of G. striatum basidiomata (photo by Ł. Grewling). Ryc. 2. Fig. 2. Rozmieszczenie owocników G. striatum w obrębie dwóch obserwowanych grup. Distribution of G. striatum basidiomata within the two observed groups. się na skraju ogrodu, w pobliżu pola uprawnego, 40 m od najbliższych zabudowań i 90 m od drogi publicznej. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się młode zadrzewienia robinii akacjowej Robinia pseudoacacia oraz sosny zwyczajnej Pinus sylvestris (fot. 1, 2). Na stanowisku zlokalizowano dwie grupy owocników (każda na powierzchni 40 x 80 cm) (ryc. 2) oddalone od siebie o około 3 m. W obrębie grup owocniki pojawiały się w odległości od kilku do kilkudziesięciu cm od siebie (ryc. 2, fot. 3). W sumie na badanym stanowisku zaobserwowano 25 owocników (fot. 4). 108

4 NOTATKI / NOTes Fot. 3. Grupa owocników G. striatum (fot. Łukasz Grewling). Photo 3. A group of G. striatum basidiomata (photo by Ł. Grewling). Fot. 4. Owocniki G. striatum (fot. Łukasz Grewling). Photo 4. Basidiomata of G. striatum (photo by Ł. Grewling). Na terenie Wielkopolski (w granicach przyjętych przez Lisiewską i Madeję 2003) znanych (opublikowanych) jest około 40 stanowisk gwiazdosza prążkowanego, zlokalizowanych na terenach miast w parkach, ogrodach botanicznych, na przydrożach oraz na terenach poza miastami w zadrzewieniach przydrożnych, gospodarstwach wiejskich, cmentarzach, skrajach lasów, alejach owocowych, parkach wiejskich, na terenie ośrodków wypoczynkowych (Wojewoda 2003, Ślusarczyk 2005, Kujawa et al. 2012, Głowska et al. 2013, Golis 2013, Kujawa i Gierczyk 2013a, b, Golis i Konatowska 2014, Stokłosa et al. 2014, Stokłosa i Wilbrandt 2015). Nowe stanowisko jest kolejnym, zlokalizowanym na terenie mocno przekształconym i użytkowanym. 109

5 Przegląd Przyrodniczy XXIX, 1 (2018) Potwierdza to poprzednie przypuszczenia, że omawiany gwiazdosz jest gatunkiem hemerofilnym, pozytywnie reagującym na określoną działalność człowieka (przede wszystkim pozostawianie enklaw nieużytkowanych rolniczo na terenach wiejskich, zachowywanie zadrzewień i zakrzewień, nieuprzątanie ściółki w parkach, na cmentarzach i w ogrodach) i znajduje miejsca do życia i rozwoju na terenach zurbanizowanych, w zadrzewieniach, ogrodach, parkach oraz na przydrożach. Literatura GŁOWSKA N., FRYMARK-SZYMKOWIAK A., WILBRANDT B Grzyby wielkoowocnikowe Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy: wstępne wyniki badań. Fragm. Florist. Geobot. Pol. 20, 2: GOLIS A Stanowisko gwiazdosza prążkowanego (Geastrum striatum DC.) w rejonie Parku Krajobrazowego Promno. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski 19, 21: GOLIS A., KONATOWSKA M Stanowisko gwiazdosza prążkowanego (Geastrum striatum DC.) w otulinie Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Biul. Park. Krajobraz. Wielkopolski 20, 22: KARASIŃSKI D., KUJAWA A., GIERCZYK B., ŚLUSARCZYK T., SZCZEPKOWSKI A Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego. Kampinoski Park Narodowy, Izabelin. KUJAWA A., GIERCZYK B. 2013a. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VII. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku Przegl. Przyr. 24, 2: KUJAWA A., GIERCZYK B. 2013b. Rejestr gatunków grzybów chronionych i zagrożonych w Polsce. Część VIII. Wykaz gatunków przyjętych do rejestru w roku Przegl. Przyr. 24, 4: KUJAWA A., GIERCZYK B., SZCZEPKOWSKI A., KARASIŃSKI D., WOŁKOWYCKI M., WÓJTOW- SKI M Ocena obecnego stanu zagrożenia gatunków z rodzaju Geastrum w Polsce. Acta Bot. Siles. 8: LISIEWSKA M., MADEJA J Rozmieszczenie ściśle chronionych gatunków grzybów w Wielkopolsce. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. B 62: STOKŁOSA N., KAUWA I., NOWAKOWSKA J., KIELISZEWSKA-ROKICKA B Grzyby wielkoowocnikowe siedlisk leśnych Parku nad Starym Kanałem Bydgoskim. In: RUSZKIEWICZ-MI- CHALSKA M., SZKODZIK J. (Eds.). Grzyby organizmy kluczowe dla życia na Ziemi. Streszczenia referatów i posterów. Warsztaty Polskiego Towarzystwa Mykologicznego. Łódź: STOKŁOSA N., WILBRANDT B Nowe stanowiska gwiazdosza prążkowanego Geastrum striatum i gwiazdosza czarnogłowego Geastrum melanocephalum w Polsce. Chrońmy Przyr. Ojcz. 71, 2: ŚLUSARCZYK T Grzyby. In: JERMACZEK A., MACIANTOWICZ M. (Eds.). Przyroda Ziemi Lubuskiej. Wyd. Klubu Przyrodniczego, Świebodzin: WOJEWODA W Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. In: MI- REK Z. (Ed.). Różnorodność biologiczna Polski, Tom. 7. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków. WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce. In: ZARZYCKI K., WOJEWODA W. (Ed.). Lista roślin wymierających i zagrożonych w Polsce. PWN, Warszawa: WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce. In: ZARZYCKI K., WOJEWODA W., HEINRICH Z. (Eds.). Lista roślin zagrożonych w Polsce. Wyd. 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków: WOJEWODA W., ŁAWRYNOWICZ M Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. In: MIREK Z., ZARZYCKI K., WOJEWODA W., SZELĄG Z. (Eds.). Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Kraków:

6 NOTATKI / NOTes Summary A new locality of Geastrum striatum situated in Łęgowo near Wągrowiec (Wielkopolska Province, Wągrowiec District) is presented. As many as 25 basidiomata grew in two groups at the edge of a garden, close to a group of young specimens of Robinia pseudoacacia and Pinus sylvestris. This is another locality of Geastrum striatum in an area under constant, strong human pressure. Adres autorów: Anna Kujawa Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN ul. Bukowska 19, Poznań Łukasz Grewling Pracownia Aeropalinologii, Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Umultowska 89, Poznań Eugeniusz Markiewicz NOWE STANOWISKO PAŁECZNICY RURKOWATEJ TYPHULA FISTULOSA (HOLMSK.) OLARIAGA W POŁUDNIOWEJ WIELKOPOLSCE New site of Typhula fistulosa (Holmsk.) Olariaga in southern Wielkopolska Pałecznica rurkowata Typhula fistulosa (Holmsk.) Olariaga (syn.: Clavariadelphus fistulosus (Holmsk.) Corner, Macrotyphula fistulosa (Holmsk.) R.H. Petersen var. fistulosa) jest przedstawicielem rodziny pałecznikowatych Typhulaceae (Basidiomycota). W okresie od 23 października do 27 listopada 2017 r. koło miejscowości Piła (gmina Chocz, powiat pleszewski, ATPOL: CD55, N 51 o 56`59, E 17 o 55`20 ) obserwowano około 150 owocników pałecznicy (fot. 1). Grzyby rosły w około trzydziestoletnim lesie olszowym (fot. 2), w dolinie strumienia Parowa Pilska, który jest dopływem rzeki Prosny. Jest to pierwsze, udokumentowane stwierdzenie tego gatunku w powiecie pleszewskim (Żurawlew 2014). Najbliższe, znane stanowisko pałecznicy rurkowatej znajduje się na terenie powiatu krotoszyńskiego w rezerwacie Dąbrowa Smoszew chroniącym las grądowy oraz niewielkie fragmenty łęgów (Pietras et al. 2016). Typhula fistulosa jest saprobiontem rosnącym na drobnych gałęziach i fragmentach drewna drzew liściastych (Wojewoda 2003). Na opisywanym stanowisku grzyby rosły na gałązkach olszowych przysypanych liśćmi i częściowo ziemią. Pałecznica rurkowata wpisana jest na czerwoną listę grzybów wielkoowocnikowych Polski z kategorią R - rzadki (Wojewoda i Ławrynowicz 2006). Aktualnie w Polsce znanych jest kilkadziesiąt stanowisk tego gatunku grzyba (Wojewoda 2003, Kujawa 2017). Opisane wyżej stanowisko nie jest w żaden sposób zagrożone i nie wymaga stosowania żadnych zabiegów ochronnych. Dziękuję Pani dr Annie Kujawie za potwierdzenie prawidłowości oznaczenia omawianego gatunku. 111