Nowe stanowisko pieczarki krótkotrzonowej Agaricus lanipes (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Singer w Polsce gatunku nowego dla Wielkopolski

Transkrypt

1 Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): Nowe stanowisko pieczarki krótkotrzonowej Agaricus lanipes (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Singer w Polsce gatunku nowego dla Wielkopolski MICHAŁ WÓJTOWSKI 1, BŁAŻEJ GIERCZYK 2, ANNA KUJAWA 3 1,2 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Chemii Poznań, ul. Grunwaldzka wojton@amu.edu.pl, 2 hanuman@amu.edu.pl 3 Zakład Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN Stacja Badawcza w Turwi Kościan, Turew, ul. Szkolna 4 ankujawa@man.poznan.pl Pieczarka krótkotrzonowa Agaricus lanipes (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Singer jest jednym z najrzadszych grzybów wielkoowocnikowych występujących w Polsce. Ma ona zaledwie jedno opublikowane stanowisko, w okolicach Częstochowy (Adamczyk 1996). Gatunek ten obecnie nie występuje w Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce (Wojewoda, Ławrynowicz 2006), ale Wojewoda (2003) zaproponował zaklasyfikowanie tego gatunku jako wymierający (E). Jest ujęta w regionalnej czerwonej liście grzybów Górnego Śląska (Wojewoda 1999). Pieczarka krótkotrzonowa należy do gromady grzybów podstawkowych (Basidomycota), klasy podstawczaków (Basidomycetes), podklasy podstawczaków pieczarkopodobnych (Agaricomycetidae), rzędu pieczarkowców (Agaricales) i rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae). Jej wygląd charakteryzuje mięsisty kapelusz, za młodu wypukły, u starszych egzemplarzy bardziej płaski, czasem z zapadniętym środkiem. Średnica kapelusza waha się między mm, a czasami dochodzi nawet do 250 mm. Wierzch kapelusza pokryty jest 100

2 Nowe stanowisko pieczarki któtkotrzonowej 54 A B C D E km Ryc. 1. Lokalizacja nowego stanowiska pieczarki krótkotrzonowej w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka : A nowe stanowisko, B granica Parku Krajobrazowego, C miejscowości, D drogi, E linia kolejowa. Fig. 1. New locality of Agaricus lanipes in the Puszcza Zielonka Landscape Park: A new locality, B border of Landscape Park, C build-up areas, D roads, E railway. brązowawymi łatkami, brzeg kapelusza jest nierówny, cienki, nie podwinięty, zazwyczaj z resztkami osłony częściowej. Blaszki wolne, cienkie, gęste, u bardzo młodych owocników białawe, później różowawe, różowe, do czekoladowo-brązowych i ciemnobrązowych u dojrzałych egzemplarzy. Trzon masywny, centralny, o wymiarach mm wysokości na mm średnicy. U podstawy rozszerzony, na przekroju z kanałem. Do trzonu przyrośnięty jest zwieszający się, charakterystycznie żebrowany pierścień. Poniżej pierścienia powierzchnia trzonu pokryta jest gęstymi jasnobrązowymi drobnymi odstającymi kosmkami tworzącymi czasem małe łuseczki. U podstawy widoczna jest charakterystyczna, żółta, krótka ryzomorfa. Miąższ białawy, na przekroju lekko różowiejący. Zapach przyjemny, ty- 101

3 M.Wójtowski i in. powy dla pieczarek, u podstawy trzonu migdałowy. Zarodniki ciemnobrązowe w masie, elipsoidalne, wydłużone o wymiarach 5,5 8,0 3,5 5,5 µm. Na ostrzu blaszki liczne szeroko maczugowate, hialinowe cheilocystydy (Capelli 1984, Nauta 2001, Galli 2004). Galli (2004) podaje, że jest to przypuszczalnie gatunek mikoryzowy współżyjący z drzewami liściastymi, przede wszystkim z dębem ostrolistnym Quercus ilex. Według Nauty (2001) jest to gatunek saprotroficzny. Ruderalny, znajdowany w lasach liściastych, parkach, zaroślach i ogrodach (Capelli 1984, Nauta 2001, Galli 2004). Pierwsze w Wielkopolsce stanowisko pieczarki krótkotrzonowej (leg. Michał Wójtowski, det. Anna Kujawa) zostało odkryte 27 sierpnia 2006 r. w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka. Puszcza Zielonka jest jednym z największych kompleksów leśnych w Wielkopolsce. Utworzony w 1993 r. i rozszerzony w 2004 r. Park Krajobrazowy zajmuje obszar 12 tys. ha, z czego lasy stanowią 78,4%, a wody 3,6%. Wokół parku rozpościera się otulina o powierzchni prawie 11 tys. ha (Anders 2004). Stanowisko opisywanego gatunku mieści się w północnej części parku, w pobliżu wsi Łopuchówko, 200 m na wschód w linii prostej od leśniczówki ( N, E, ATPOL CC80). Owocniki, w liczbie 40 sztuk, rosły na dość żyznej glebie, na powierzchni ok. 100 m 2, w lesie mieszanym, silnie zruderalizowanym, z mocno rozwiniętą warstwą krzewów i ubogim runem: Drzewa i krzewy: sosna zwyczajna Pinus sylvestris a 4; c +, brzoza brodawkowata Betula pendula a 2, dąb szypułkowy Quercus robur b 2; c +, jarząb pospolity Sorbus aucuparia b 2; c +, czeremcha zwyczajna Padus avium b 3; c 1, borówka czarna Vaccinium myrtillus c 1, buk zwyczajny Fagus sylvatica c +, jeżyna popielica Rubus caesius c +. Rośliny zielne: trzcinnik leśny Calamagrostis arundinacea +, nerecznica samcza Dryopteris filix-mas +, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum +, szczawik zajęczy Oxalis acetosella 1, orlica pospolita Pteridium aquilinum +, gwiazdnica pospolita Stellaria media +. Pokrycie warstwy drzew (a) wynosiło 70%, warstwa krzewów (b) 70%, roślin zielnych (c) 20%. Nazwy roślin zaczerpnięto z opracowania Mirka i in. (2002). 102

4 Nowe stanowisko pieczarki któtkotrzonowej Eksykaty owocników pieczarki krótkotrzonowej z opisanego wyżej stanowiska złożono w Stacji Badawczej Zakładu Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Turwi (4/MW/ ). SUMMARY Wójtowski M., Gierczyk B., Kujawa A. A new locality of Agaricus lanipes (Fungi, Agaricales) in Poland a species new to the Wielkopolska region Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (2): Agaricus lanipes (F.H. Møller & Jul. Schäff.) Singer is a very rare species in Poland. It has been reported once (Adamczyk 1996), near Częstochowa (south Poland). This species is currently absent in Red list of the macrofungi in Poland (Wojewoda, Ławrynowicz 2006) but Wojewoda (2003) proposed to categorize it as endangered (E). The first locality of A. lanipes in the Wielkopolska region was found on 27 August 2006 in the Puszcza Zielonka Landscape Park. Puszcza Zielonka is one of the biggest forest complexes in the Wielkopolska comprising hectares in which 78.4% is mixed forest. A. lanipes stand was found in the northern part of the landscape park, near Łopuchówko village, 200 m eastwards from forester s lodge ( N, E, CC80 square of the ATPOL grid). About 40 fruitbodies was found on rich soil, on the area of 100 square meters, in mixed, littered forest with intensive shrub vegetation and poor ground cover. PIŚMIENNICTWO Adamczyk J Les champignons supérieurs des hêtraies du nord du Plateau de Częstochowa (Pologne Méridionale). Lejeunia Nouv. Ser. 150: Anders P Puszcza Zielonka. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza 30. Wyd. Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury, Poznań. Capelli A Agaricus L.: Fr. (Psalliota Fr.). Fungi Europaei I. Libreria editrice Biella Giovanna, Saronno. 103

5 M.Wójtowski i in. Galli R Gli Agaricus. Dalla Natura, Milano. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland 1. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków. Nauta M.M Agaricus. W: Noordeloos M.E., Kuyper T.W., Vellinga E.C. (red.). Flora Agaricina Neerlandica. Critical monographs on families of agarics and boleti occurring in the Netherlands. Vol. 5. A.A. Balkema, Rotterdam. Wojewoda W Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska Raporty i Opinie 4. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Katowice: Wojewoda W Checklist of Polish Larger Basidomycetes W: Mirek Z. (red.). Biodiversity of Poland 7. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków. Wojewoda W., Ławrynowicz M Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych w Polsce. W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.). Red list of plants and fungi in Poland. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków: