Prognoza oddziaływania na środowisko Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata

Transkrypt

1 Prognoza oddziaływania na środowisko Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Opola WGS84 Polska Sp. z o.o. ul. Białostocka 22 lok Warszawa Opole, wrzesień

2 SPIS TREŚCI Wyjaśnienie używanych skrótów Wstęp Cel i zakres opracowania Udział społeczeństwa w opracowywaniu dokumentu i uzyskane uzgodnienia 6 2. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami Zawartość i główne cele projektowanego dokumentu dla miasta Opola Powiązania projektowanego dokumentu z innymi dokumentami o charakterze strategicznym Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu Azbest i jego właściwości Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka Istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Ogólna charakterystyka miasta Opola Azbest na terenie miasta Opola Środowisko przyrodnicze Opola Formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura Parki narodowe Obszary Natura Rezerwaty Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Pomniki przyrody i użytki ekologiczne Wody Wody podziemne Wody powierzchniowe Powietrze Powierzchnia ziemi Klimat Zasoby naturalne Zabytki i walory krajobrazowe Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu Przewidywane oddziaływania skutków realizacji Planu na środowisko wraz z oceną znaczności Oddziaływanie na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura Oddziaływanie na różnorodność biologiczną Opole, wrzesień

3 7.3.Oddziaływanie na ludzi Oddziaływanie na zwierzęta Oddziaływanie na rośliny Oddziaływanie na wodę Oddziaływanie na powietrze Oddziaływanie na powierzchnię ziemi Oddziaływanie na krajobraz Oddziaływanie na klimat Oddziaływanie na zasoby naturalne Oddziaływanie na zabytki Oddziaływanie na dobra materialne Oddziaływanie z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy Oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne Możliwość wystąpienia oddziaływań transgranicznych Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu Wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy Napotkane trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy Podsumowanie i wnioski Bibliografia Przepisy prawne Literatura oraz źródła danych internetowych Spis tabel Załączniki Opole, wrzesień

4 Wyjaśnienie używanych skrótów W celu usprawnienia analizy poniższego dokumentu na wstępie przedstawiono zestawienie wyjaśnień i rozwinięć skrótów używanych w opracowaniu. Skrót BHP Dyrektywa SEA GDOŚ GZWP JCWP Mg mb NO x OChK ONO OSO PK PKC Plan... POP Prognoza... PUWZA p.p.t RDOŚ SOO SDF ustawa ocenowa WIOŚ Rozwinięcie i wyjaśnienie używanego skrótu Bezpieczeństwo i higiena pracy Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z r.) tzw. Dyrektywa SEA (Strategic Environmental Assessment) Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska Główny Zbiornik Wód Podziemnych Jednolita Część Wód Podziemnych Mega gram = tona (1000 kg) Metr bieżący tlenki azotu Obszar chronionego krajobrazu Obszar Najwyższej Ochrony (w odniesieniu do GZWP) Obszar Specjalnej Ochrony [Ptaków] obszar Natura 2000 [ptasi] Park Krajobrazowy Polska Czerwona Księga Plan... usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata Program Ochrony Powietrza Plan usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata Poniżej poziomu terenu Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska Specjalny Obszar Ochrony [Siedlisk] - obszar Natura 2000 [siedliskowy] Standardowych Formularzach Danych Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz ze zm.) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Opole, wrzesień

5 1. Wstęp 1.1. Cel i zakres opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata (zwanym w dalszej części dokumentu Planem ). Konieczność sporządzenia przedmiotowej prognozy wynika z zapisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz ze zm., zwanej także ustawą ocenową) oraz Dyrektywy 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko. Niniejsze opracowanie przygotowane zostało na potrzeby przeprowadzenia procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, która opisana jest w dziale IV ustawy ocenowej. Głównym celem prognozy jest określenie skutków dla środowiska (zarówno pozytywnych jak i negatywnych), jakie związane mogą być z realizacją ustaleń Planu Zgodnie z wymogami określonymi w przepisach (między innym w art. 51 ustawy ocenowej) opracowanie takie powinno mieć charakter raportu zawierającego podstawowe elementy oceny strategicznej, w tym: informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, opis istniejącego stanu środowiska oraz potencjalnych zmian tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, opis stanu środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, przedstawienie istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, informacje na temat celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia Opole, wrzesień

6 projektowanego dokumentu, oraz opis w jaki sposób zostały one uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, informacje na temat przewidywanych znaczących oddziaływań, w tym oddziaływań bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych i długoterminowych, stałych, chwilowych oraz pozytywnych i negatywnych, na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 oraz ich integralność, a także na środowisko, opis rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, opis rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, opis napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym. Zarówno charakter, jak i zakres niniejszego opracowania odpowiada powyższym wymaganiom. W celu ułatwienia analizy przedmiotowego opracowania jego układ jest wzorowany w maksymalny możliwy sposób na wymaganiach określonych w art. 51 ustawy ocenowej. Należy jednocześnie zauważyć, że analizowany Plan ma nie tyle charakter dokumentu strategicznego, ale substrategicznego, który wypełnia zobowiązania określone w innych dokumentach strategicznych wyższego rzędu (między innymi Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata ) przez co zakres możliwych do realizacji w ramach Planu zadań jest już w dużej mierze określony Udział społeczeństwa w opracowywaniu dokumentu i uzyskane uzgodnienia Niniejsze opracowanie jest w zasadzie projektem Prognozy (do projektu Planu ), który zgodnie z obowiązującymi przepisami poddawany będzie procedurze z udziałem społeczeństwa (zgodnie z przepisami działu III rozdz. 1 i 3 ustawy ocenowej) oraz opiniowaniu przez organy (Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu oraz Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Opolu), które określiły zakres niniejszej Prognozy (zgodnie z obowiązkami wynikającym z art. art. 53, 57 i 58 ustawy ocenowej). Opole, wrzesień

7 Wersja końcowa Prognozy zostanie opracowana po zakończeniu procesu konsultacji społecznych i uzyskaniu opinii stosownych organów. Zawarte w niej zostaną odniesienia do wszystkich uwag zgłoszonych podczas konsultacji społecznych oraz wniosków i opinii przedstawionych przez ww. organy. W ramach prowadzenia prac nad opracowaniem projektu Planu Prezydent Miasta Opola w dniu 13 lipca 2010 r. wystąpił do właściwych organów z prośbą o określenie zakresu oraz stopnia szczegółowości informacji wymaganych do ujęcia w Prognozie oddziaływania na środowisko dla projektu ww. Planu. W odpowiedzi: Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Opolu pismem z dnia r. znak RDOŚ-16-WOOŚ /10/km (załącznik nr 1) określił zakres Prognozy, Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Opolu pismem z dnia r. znak NZ/MK /10 (załącznik nr 2) określił zakres Prognozy... Pisma określające zakres Prognozy zostały zamieszczone w załącznikach. Niniejsze opracowanie jest zgodne zarówno z obowiązującymi w tym zakresie przepisami (art. 51 i 52 ustawy ocenowej), jak również z zakresem określonym przez właściwe organy w ww. pismach. 2. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami 2.1. Zawartość i główne cele projektowanego dokumentu dla miasta Opola Plan usuwania wyrobów składa się z ośmiu następujących rozdziałów: 1 Wstęp, w którym omówione zostały cele i zadania Planu, dokonano krótkiej charakterystyki miasta Opola, wskazano właściwości azbestu i jego szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka. 2 Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest, w którym opisany został stan prawny w zakresie użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest. 3 Inwentaryzacja płyt azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola, gdzie opisano metodologię przeprowadzenia inwentaryzacji, oszacowano ilość wyrobów zawierających azbest, znajdujących się na terenie miasta oraz Opole, wrzesień

8 przedstawiono wyniki inwentaryzacji w odniesieniu do działek ewidencyjnych. 4 Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest, w którym omówiono planowane działania informacyjne, procedury dotyczące postępowania z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest, przedstawiono wykaz firm, uprawnionych do usuwania azbestu z terenu miasta Opola oraz informacje o składowiskach, przyjmujących odpady azbestowe. 5 Harmonogram realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta Opola na lata Szacunek nakładów finansowych na realizację Planu, w którym oszacowano całkowite koszty usunięcia wyrobów azbestowo-cementowych z terenu miasta i wskazano potencjalne źródła finansowania bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. 7 Monitoring procesu realizacji Planu, w którym zaproponowano wskaźniki oceny wdrażania Planu... 8 Podsumowanie. Celem opracowania Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata jest zaplanowanie bezpiecznego dla zdrowia mieszkańców i środowiska naturalnego usunięcia wyrobów zawierających azbest z obszaru miasta do końca 2032 roku. Przygotowanie Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata poprzedzone zostało wykonaniem inwentaryzacji pokryć dachowych i okładzin elewacyjnych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych. Wyniki inwentaryzacji zostały zebrane w bazie danych. Zgromadzone dane umożliwiły przygotowanie mapy rozmieszczenia wyrobów zawierających azbest wraz z analizą stanu wyrobów azbestowo-cementowych (stopnia pilności usunięcia azbestu ocenionego wizualnie). Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji oszacowano koszty usunięcia płyt azbestowo-cementowych z terenu miasta Opola oraz wskazano potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć, polegających na usuwaniu i unieszkodliwianiu azbestu. Zaproponowano także wskaźniki monitorowania realizacji Planu usuwania wyrobów. Plan usuwania wyrobów zakłada realizację następujących zadań: Opole, wrzesień

9 1. inwestycyjnych, zmierzających do oczyszczenia terenów miasta Opola z wyrobów zawierających azbest, 2. pozainwestycyjnych, polegających na: a) organizacji kampanii informacyjnych o szkodliwości azbestu oraz bezpiecznym użytkowaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, b) wdrożeniu monitoringu realizacji Planu usuwania wyrobów zawierających azbest dla miasta Opola na lata , c) podjęciu działań w kierunku pozyskania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych dla wsparcia usuwania wyrobów zawierających azbest i ich unieszkodliwiania, d) okresowej weryfikacji i aktualizacji Planu 2.2. Powiązania projektowanego dokumentu z innymi dokumentami o charakterze strategicznym Opracowanie analizowanego Planu związane jest z realizacją zapisów zawartych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , przyjętym przez Radę Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą nr 122/2009 z dnia 14 lipca 2009 roku (zmienionej uchwałą nr 39/2010 z 15 marca 2010 r.), utrzymującym cele Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, jakimi jest: 1. usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, 2. minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju, 3. likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko. Na poziomie lokalnym zadania wynikające z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata powinny być realizowane m.in. przez samorząd gminny, do zadań, którego w szczególności należy przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Plan usuwania wyrobów został przygotowany z uwzględnieniem obowiązujących aktów prawnych i jest zgodny z kierunkami wyznaczonymi w Aktualizacji programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego oraz Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata W Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego, na podstawie przeprowadzonych badań dotyczących potencjalnych źródeł i miejsc Opole, wrzesień

10 powstawania odpadów w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski oszacowano, że na terenie województwa opolskiego zlokalizowanych jest około Mg odpadów zawierających azbest tj Mg ( m 2 ) płyt azbestowo-cementowych oraz Mg rur azbestowo-cementowych. W województwie opolskim w 2006 roku zinwentaryzowano w budynkach i w instalacjach około Mg materiałów zawierających azbest. Zinwentaryzowana ilość stanowi niespełna 13% wszystkich odpadów azbestowych, jakie mogą powstać z prac rozbiórkowych i demontażu materiałów azbestowych, które były szacowane na terenie województwa opolskiego w Programie usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski. W Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego przyjęto za Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2010 (KPGO 2010), że na terenie województwa opolskiego w 2006 roku wytworzono Mg odpadów zawierających azbest (wartość otrzymano przez pomnożenie wartości z KPGO 2010 przed odsetek, jaki stanowi liczba mieszkańców województwa opolskiego wobec mieszkańców Polski). Według Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego najistotniejszymi problemami w gospodarce odpadami zawierającymi azbest są: niewystarczające dofinansowanie usuwania azbestu dla indywidualnych gospodarstw domowych, a także niewystarczający poziom wiedzy o istniejących formach dofinansowania, brak możliwości sprawnego i szybkiego usuwania małych ilości odpadów azbestowych wytworzonych w przypadkach losowych (np. uszkodzenie dachu), brak możliwości czasowego składowania usuniętych wyrobów azbestowych do czasu powstania składowiska azbestu na terenie województwa, brak pełnej i rzetelnej inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest na terenie gmin województwa opolskiego, małe zaangażowanie wielu organów samorządowych w egzekwowanie obowiązku sporządzania i przekazywania właściwym organom wyników inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest, niska świadomość w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów azbestowych, brak woli właścicieli i zarządców nieruchomości do usuwania wyrobów zawierających azbest, brak składowisk do składowania azbestu na terenie województwa opolskiego, wysokie koszty związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Zadaniem wyznaczonym w Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego jest m.in. ucywilizowanie procesu usuwania Opole, wrzesień

11 i zagospodarowania odpadów azbestowych. Według zapisów Aktualizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego kluczowym jest brak w regionie składowisk dla powstającego strumienia odpadów azbestowych (brak składowiska azbestu lub wydzielonej kwatery na te odpady). Odnośnie gospodarki odpadami azbestowymi w latach zaplanowano następujące cele: cel strategiczny: usunięcie i unieszkodliwienie do 2032 r. wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu województwa opolskiego w sposób bezpieczny dla środowiska, pełna inwentaryzacja budynków i urządzeń zawierających azbest, podniesienie świadomości społeczeństwa dotyczącej zagrożenia związanego z azbestem oraz możliwości prawidłowego zagospodarowania odpadów azbestowych, współpraca wszystkich służb administracji w zakresie prawidłowego postępowania z azbestem, uruchomienie mechanizmów pomocy finansowej związanej z prawidłowym zagospodarowaniem odpadów azbestowych. W celu realizacji powyższych zadań wyznaczono następujące kierunki działań: ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i sukcesywna eliminacja wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, zapewnienie wystarczającej pojemności składowisk w województwie opolskim dla składowania powstających odpadów zawierających azbest lub znalezienie alternatywnego rozwiązania w postaci składowiska w województwach ościennych, rozszerzenie mechanizmów finansowych wspierających usuwanie azbestu z indywidualnych gospodarstw domowych, monitoring prawidłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest, obejmujący w szczególności indywidualnych posiadaczy i firmy dokonujące demontażu tych wyrobów, wypracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych, które pozwoliłyby w sposób zgodny z prawem, a jednocześnie pragmatyczny realizować usuwanie azbestu z pojedynczych małych obiektów (dachy indywidualnej zabudowy, itp.), tworzenie gminnych i powiatowych programów usuwania azbestu, połączonych z pełną inwentaryzacją wyrobów azbestowych, a także egzekwowanie obowiązków w zakresie sprawozdawczości dotyczącej użytkowania wyrobów zawierających azbest oraz wytwarzania odpadów azbestowych. Na szczeblu lokalnym dla miasta Opola obowiązuje Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola. Opole, wrzesień

12 W Programie Ochrony Środowiska zapisano, że według Sprawozdania z realizacji Programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata usunięto ponad mb nieczynnego wodociągu cementowoazbestowego z terenu miasta. Jako jeden z problemów cząstkowych będących przyczyną mało efektywnego systemu gospodarki odpadami wymieniono dużą ilość wyrobów azbestowych (brak inwentaryzacji oraz programu usuwania azbestu). Do 2015 roku zaplanowano wymianę sieci wodociągowej azbestowo-cementowej na Placu Daszyńskiego, ul. 1-go Maja, ul. Kościuszki, ul. Dunikowskiego. Koszt realizacji tego zadania oszacowano na ok. 720 tys. zł. W Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola jako główne cele krótkookresowe w gospodarce odpadami komunalnymi wyznaczono opracowanie programu eliminacji wyrobów zawierających azbest oraz opracowanie systemu dopłat i dotacji dla osób fizycznych. Według bazy danych prowadzonej przez Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, na terenie Opola zinwentaryzowano w 2006 roku Mg wyrobów azbestowych, co stanowiło 12,3% ilości azbestu w województwie. Według KPGO 2010 na terenie Opola w 2006 r. wytworzono 472,7 Mg odpadów zawierających azbest (wynik ten otrzymano po przemnożeniu ilości odpadów wytworzonych w całym kraju przez odsetek, jaki stanowi ludność Opola w stosunku do ludności Polski). Jako główne problemy uznano: brak pełnej i rzetelnej inwentaryzacji dotyczącej ilości, lokalizacji i stanu wyrobów zawierających azbest na terenie Opola, niewystarczające dofinansowanie usuwania azbestu (zwłaszcza dla indywidualnych gospodarstw domowych), a także niewystarczający poziom wiedzy o istniejących formach dofinansowania, brak możliwości sprawnego i szybkiego usuwania małych ilości odpadów azbestowych wytworzonych w przypadkach losowych (np. uszkodzenie dachu), mała świadomość mieszkańców miasta w zakresie bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów azbestowych, wysokie koszty związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest. Celem strategicznym Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola w zakresie gospodarowania odpadami zawierającymi azbest jest usunięcie i unieszkodliwienie do 2032 r. wszystkich wyrobów zawierających azbest z terenu miasta w sposób bezpieczny dla środowiska. Ponadto zaplanowano: pełną inwentaryzację budynków i urządzeń zawierających azbest, podniesienie świadomości społeczeństwa dotyczącej zagrożenia związanego Opole, wrzesień

13 z azbestem oraz możliwości prawidłowego zagospodarowania odpadów azbestowych, współpracę wszystkich służb administracji w zakresie prawidłowego postępowania z azbestem, uruchomienie mechanizmów pomocy finansowej związanej z prawidłowym zagospodarowaniem odpadów azbestowych. Wyznaczono kierunki działań, mające na celu poprawę sytuacji gospodarki odpadami zawierającymi azbest, mianowicie: ograniczenie oddziaływania azbestu na środowisko i sukcesywna eliminacja wykorzystywanych wyrobów zawierających azbest, rozszerzenie mechanizmów finansowych wspierających usuwanie azbestu z indywidualnych gospodarstw domowych, monitoring prawidłowego postępowania z odpadami zawierającymi azbest, obejmujący w szczególności indywidualnych posiadaczy i firmy dokonujące demontażu tych wyrobów, wypracowanie rozwiązań organizacyjnych i technicznych, które pozwoliłyby w sposób zgodny z prawem, a jednocześnie pragmatyczny realizować usuwanie azbestu z pojedynczych małych obiektów (dachy indywidualnej zabudowy, itp.), opracowanie programu usuwania azbestu, połączonego z pełną inwentaryzacją wyrobów azbestowych, także egzekwowanie obowiązków w zakresie sprawozdawczości dotyczącej użytkowania wyrobów zawierających azbest oraz wytwarzania odpadów azbestowych. Rada Miasta Opola uchwałą Nr LXI/689/06 z dnia 16 marca 2006 r. ze zmianami uchwaliła Regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie miasta Opola, w którym określono sposób selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych od mieszkańców miasta w gminnych punktach zbiórki odpadów niebezpiecznych. Przewidziano czasowe magazynowanie odpadów niebezpiecznych zbieranych selektywnie, pochodzących z gospodarstw domowych, w tym małych ilości odpadów azbestowych na terenie planowanego Centrum Przetwarzania Odpadów, do czasu transportu na składowiska odpadów azbestowych. Z przedstawionych powyżej informacji można wysunąć wnioski, że analizowany w ramach niniejszej prognozy Plan... w jest ściśle związany i wypełnia zobowiązania wynikające z nadrzędnych dokumentów strategicznych (zarówno na poziomie lokalnym, wojewódzkim i krajowym). Pewne różnice zauważalne są w podejściu do konieczności usuwania wodociągowych rur azbestowo-cementowych. Analizowany Plan... w oparciu o wyniki badań naukowych, niepotwierdzających szkodliwego wpływu azbestu używanego w tym celu, nie uwzględnia ich wymiany, natomiast w Aktualizacji Programu Ochrony Opole, wrzesień

14 Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Opola znajdują się zapisy o konieczności przeprowadzania takich działań. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że analizowany Plan... ma być dokumentem wiodącym w zakresie zagadnień związanych z usuwaniem azbestu, doprecyzowującym jednocześnie zapisy zamieszczone w innych dokumentach, odmienne podejście w tej kwestii pomiędzy obydwoma dokumentami ma niewielkie znaczenie Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu Do najistotniejszych celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia projektowanego Planu należą: zakaz stosowania azbestu, zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu, zasady pracy z azbestem (BHP), ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem, zasady bezpiecznego transportu azbestu, zasady gospodarki odpadami zawierającymi azbest. Cele te zostały określone zarówno w krajowych jak i międzynarodowych aktach prawnych. W tabeli nr 1 zamieszczono ich wykaz 1. 1 Na podstawie: Prognozy oddziaływania na środowisko dla Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata wersja końcowa, CDM Sp. z o.o., Warszawa, 2009 Opole, wrzesień

15 Tabela 1: Najistotniejsze cele ochrony środowiska z punktu widzenia projektowanego Planu w międzynarodowych aktach prawnych Akt normatywny Wprowadzenie azbestu do obrotu, stosowanie, oznakowanie Zasady pracy z azbestem/bhp, ochrona zdrowia Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Gospodarka odpadami zawierającymi azbest Dyrektywa Rady 67/548/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, pakowania etykietowania substancji niebezpiecznych Dyrektywa Rady 76/769/EWG w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich odnoszących się do ograniczeń we wprowadzaniu do obrotu i stosowaniu niektórych substancji i preparatów niebezpiecznych Dyrektywa Komisji 1999/77/WE dostosowująca po raz szósty do postępu technicznego załącznik I do dyrektywy Rady 76/769/EWG ( ) Dyrektywa Rady 83/478/EWG zmieniająca po raz piąty dyrektywę 76/769/EWG Dyrektywa Rady 85/610/EWG zmieniająca po raz siódmy dyrektywę 76/769/EWG ( ) Dyrektywa Komisji 91/659/EWG dostosowująca do postępu załącznik I do dyrektywy Rady 76/769/EWG ( ) Dyrektywa Rady 83/477/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie azbestu w miejscu pracy Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/18/WE zmieniająca dyrektywę Rady 83/477/EWG ( ) Dyrektywa Rady 91/382/EWG zmieniająca dyrektywę 83/477/EWG ( ) Dyrektywa Rady 87/217/EWG w sprawie ograniczenia zanieczyszczenia środowiska azbestem i zapobiegania temu zanieczyszczeniu Dyrektywa Rady 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu Objaśnienie: + W treści aktu prawnego znajdują się odniesienia do wskazanego zagadnienia poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy Dyrektywa Rady 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych + Dyrektywa Rady 92/57EWG w sprawie wprowadzenia minimalnych wymagań bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach (ósma szczegółowa dyrektywa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG Dyrektywa Rady 94/33/WE w sprawie ochrony pracy osób młodych + Dyrektywa Rady 98/24/WE w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników chemicznych przy pracy (czternasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG Dyrektywa Rady 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów + Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/96/WE w sprawie + zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) Decyzja Rady 2003/33/WE ustanawiająca kryteria i procedury przyjęcia odpadów na składowiska, na podstawie art. 16 i załącznika II do + dyrektywy 1999/31/WE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych podczas pracy Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/12/WE w sprawie odpadów Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1013/2006/WE w sprawie przemieszczania odpadów Opole, wrzesień

16 Tabela 2: Najistotniejsze cele ochrony środowiska z punktu widzenia projektowanego Planu w krajowych aktach prawnych Tytuł ustawy / aktu wykonawczego Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem BHP Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Opieka zdrowotna i azbest Sposoby znakowania Transport azbestu Gospodarka odpadami zawierającymi azbest Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów + + Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach + + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów odpadów, których przewóz w celu unieszkodliwiania jest + + zabroniony Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami. + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunków prowadzenia monitoringu + składowisk odpadów Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania + na składowisku odpadów danego typu. Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy + składowisk odpadów Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów poza instalacjami i urządzeniami + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie podziemnych składowisk odpadów Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów na składowiska podziemne + Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być składowane w sposób nieselektywny + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są za niebezpieczne + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów + + Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie rodzajów odpadów, które mogą być skierowane nieselektywnie na + składowiskach podziemnych Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wzorów dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie zakresu informacji oraz wzorów formularzy służących do sporządzania i przekazywania zbiorczych zestawień danych + Ustawa Kodeks pracy + Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników + + szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy + Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o + + działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac + Opole, wrzesień

17 Tytuł ustawy / aktu wykonawczego Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem BHP Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Opieka zdrowotna i azbest Sposoby znakowania Transport azbestu Gospodarka odpadami zawierającymi azbest wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudnienia przy niektórych z tych prac Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska + + Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska + jako całości Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z + kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko Rozporządzenie Ministra w sprawie sposobu przedkładania wojewodzie informacji o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie + dla środowiska Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji oraz pomiarów + ilości pobieranej wody Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu + Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie standardów emisyjnych z instalacji + Ustawa z dnia 7 lipca 1994 Prawo budowlane + Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu + bezpieczeństwa i ochrony zdrowia Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiały budowlane, urządzenia i + elementy wyposażenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie dziennika budowy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane dotyczące bezpieczeństwa + pracy i ochrony zdrowia Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych + + Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów + niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie świadectwa dopuszczenia pojazdów do przewozu niektórych towarów + niebezpiecznych Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie kursów dokształcających dla kierowców pojazdów przewożących + towary niebezpieczne Oświadczenie Rządowe w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. + Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych + Opole, wrzesień

18 Tytuł ustawy / aktu wykonawczego Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem BHP Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Opieka zdrowotna i azbest Sposoby znakowania Transport azbestu Gospodarka odpadami zawierającymi azbest Rozporządzenie Ministra Zdrowia. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem Objaśnienie: + W treści aktu prawnego znajdują się odniesienia do wskazanego zagadnienia + + Wszystkie te cele zostały opisane i przeanalizowane w projektowanym Planie w następujący sposób: Tabela 3: Sposób uwzględnienia w analizowanym Planie celów ochrony środowiska Cel ochrony środowiska Zakaz stosowania azbestu Zasady bezpiecznego użytkowania i usuwania azbestu Zasady pracy z azbestem (BHP) Ochrona środowiska przed zanieczyszczeniem azbestem Zasady bezpiecznego transportu azbestu Zasady gospodarka odpadami zawierającymi azbest Sposób uwzględnienia go w projektowanym Planie Odwołanie do Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest i do Programu oczyszczania Kraju z Azbestu na lat Uwzględniono w rozdziale: 2: Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 4: Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Uwzględniono w rozdziale: 2: Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 4: Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Uwzględniono w rozdziale: 2: Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 4: Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Uwzględniono w rozdziale: 2: Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 4: Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Uwzględniono w rozdziale: 2: Prawne aspekty użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest 4: Postępowanie z wyrobami i odpadami zawierającymi azbest Opole, wrzesień

19 3. Azbest i jego właściwości Azbesty są minerałami naturalnie występującymi w przyrodzie, należącymi do dwóch grup: azbestów serpentynowych i azbestów amfibolowych. Do grupy serpentynów należy azbest chryzotylowy (azbest biały), natomiast w grupie azbestów amfibolowych znaczenie mają dwie odmiany: azbest amozytowy (azbest brązowy) i azbest krokidolitowy (azbest niebieski). Wszystkie odmiany azbestu krystalizowały się w postaci cienkich, wydłużonych monokryształów, których długość może niekiedy dochodzić do kilkudziesięciu centymetrów. Z punktu widzenia chemicznego, azbesty są uwodnionymi krzemianami magnezu. Wzory chemiczne poszczególnych odmian azbestu zostały przedstawione poniżej: chryzotyl Mg 6 [(OH) 8 Si 4 O 10 ] krokidolit Na 2 Fe 3 Fe 2 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 amozyt (Fe,Mg) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 antiofillit (Mg,Fe) 7 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 tremolit Ca 2 Mg 5 [(OH)Si 4 O 11 ] 2 aktynolit Ca 2 (Mg)[(OH)Si 4 O 11 ] 2 Azbest chryzotylowy krystalizuje się w postaci rurek, a azbesty amfibolowe przyjmują formę grubszych, pręcikowatych kryształów. Włókna azbestu są wiązkami zbudowanymi z dużej liczby (nawet do kilku tysięcy, a niekiedy nawet kilkudziesięciu tysięcy) włókien elementarnych. W tych wiązkach pojedyncze kryształy azbestu są spojone za pomocą węglanu wapniowego. Największe zastosowanie przemysłowe miał azbest serpentynowy (chryzotylowy), tworzący cienkie żyły w serpentynitach, o giętkich włóknach (do 0,1 µm grubości), odpornych na działanie czynników chemicznych, wysokich temperatur oraz na ścieranie, a także źle przewodzących ciepło i elektryczność. Używany był do wyrobu tkanin ogniotrwałych, okładzin ciernych, szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych oraz niepalnych materiałów budowlanych. Azbest amfibolowy charakteryzuje się dużą kwasoodpornością. Jest znacznie mniej rozpowszechniony w przyrodzie. Wykorzystywany był w przemyśle chemicznym. Pomimo, iż występowanie azbestu w przyrodzie jest stosunkowo powszechne, tylko w kilku miejscach na świecie prowadzona była eksploatacja azbestu na skalę przemysłową. Polska nie posiada złóż azbestu nadających się do eksploatacji przemysłowej. Opole, wrzesień

20 Wyroby zawierające azbest klasyfikowane są w dwóch klasach, biorąc pod uwagę kryterium zawartości azbestu, stosowane spoiwo oraz gęstość objętościową wyrobu: 1. klasa I (wyroby miękkie), których gęstość objętościowa jest mniejsza niż kg/m 3, zawierające powyżej 20% (do 100% azbestu). Wyroby te łatwo ulegają uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja włókien azbestu do otoczenia. Najczęściej stosowane w tej klasie były wyroby tekstylne z azbestu, używane przez pracowników w celach ochronnych, koce gaśnicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe, materiały i wykładziny cierne. 2. klasa II (wyroby twarde), których gęstość objętościowa jest większa niż kg/m 3, zawierające poniżej 20% azbestu. W wyrobach tych włókna azbestowe są mocno związane, a w przypadku mechanicznego uszkodzenia, np. pęknięcia, ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porównaniu z wyrobami klasy I. Niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi i środowiska stwarza mechaniczna obróbka tych wyrobów oraz rozbijanie w wyniku zrzucania w trakcie prac remontowych 2. W Polsce wyroby z klasy II były wykorzystane do produkcji płyt azbestowocementowych jako materiał budowlany, otrzymywany w wyniku prasowania mieszaniny cementu z włóknami azbestowymi, głównie w postaci płyt płaskich, falistych oraz rur azbestowo-cementowych. Płyty płaskie i faliste wykorzystywane były do krycia dachów, rzadziej do elewacji budynków gospodarczych i mieszkalnych czy przemysłowych. W znacznie mniejszych ilościach produkowane i stosowane były inne wyroby azbestowocementowe, tj. rury służące do wykonywania instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przewody kominowe czy zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych. W Polsce na pokrycia dachowe stosowano głównie płyty faliste, w mniejszym stopniu płyty płaskie. Płyty faliste produkowane były głównie w zakładzie ZWAC Izolacja w Małkini, a płyty płaskie w Zakładach Wyrobów Azbestowo-Cementowych w Wierzbicy, Szczucinie, Trzemesznie i Ogrodzieńcu. Produkcja płyt azbestowo-cementowych w Polsce została zakazana ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. W Unii Europejskiej stosowanie azbestu zostało zakazane z dniem 1 stycznia 2005 r. W rządowym Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata okres trwałości płyt azbestowo-cementowych i innych wyrobów stosowanych w budownictwie określono na co najmniej 30 lat. 2 Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001 Opole, wrzesień

21 4. Szkodliwy wpływ azbestu na zdrowie człowieka Chorobotwórcze działanie azbestu jest wynikiem wdychania włókien zawieszonych w powietrzu. Szczególną cechą azbestu jest to, że włókna gromadzą się i pozostają w tkance płucnej w ciągu całego życia. Zmiany chorobowe mogą pojawić się po kilku lub nawet kilkudziesięciu latach. Biologiczna agresywność pyłu azbestowego jest zależna od stopnia penetracji i ilości włókien, zatrzymanych w dolnej części układu oddechowego. Wynika to głównie z fizycznych i aerodynamicznych cech włókien. Duże znaczenie ma średnica włókien. Włókna cienkie, o średnicy poniżej 3 mikrometrów, przenoszone są łatwiej i docierają do końcowych odcinków dróg oddechowych, a włókna grube, o średnicy powyżej 5 mikrometrów, zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych. Skręcone włókna chryzotylu o dużej średnicy, mają tendencję do zatrzymywania się wyżej, w porównaniu z igłowymi włóknami azbestów amfibolowych, z łatwością przenikających do obwodowych części płuc. Największe zagrożenie dla organizmu ludzkiego stanowią włókna respirabilne, dostające się z powietrzem do pęcherzyków płucnych, o średnicy mniejszej od 3 mikrometrów. Według danych zawartych w publikacjach Światowej Organizacji Zdrowia, najważniejszą cechą determinującą zdolność włókien do wywołania nowotworów są ich fizyczne wymiary, czyli średnica poniżej 3 mikrometrów oraz długość powyżej 5 mikrometrów. Nie istnieją dowody, że jeden z typów azbestu niesie ze sobą większe ryzyko zachorowań niż inny, więc wszystkie typy azbestu traktowane są jako powodujące takie samo ryzyko raka płuca. Pomimo istnienia normatywów stężenia włókien azbestu w powietrzu, nie można określić dawki progowej pyłu dla rakotwórczego działania azbestu 3. Pomiędzy pierwszym narażeniem a pojawieniem się objawów chorobowych związanych z ekspozycją na azbest najczęściej mija długi okres czasu, co oznacza, że aktualnie wykrywane są skutki zdarzeń, które miały miejsce lat temu. Główną patologią zawodową pracowników zakładów przetwarzających azbest jest azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej. Włókna azbestowe mogą zalegać w tkance płucnej przez długi okres, a proces zwłóknieniowy może pojawić się po wielu latach od ustania narażenia. Pylica azbestowa może zwiększyć wystąpienie raka płuca i międzybłoniaka opłucnej lub otrzewnej. Rak płuca jest najbardziej powszechnym nowotworem złośliwym powodowanym 3 Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., pod red. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, Łódź, 2004 Opole, wrzesień

22 przez azbest. Zagrożenie wystąpieniem raka płuca w badanych populacjach zawodowo narażonych na pył azbestu wykazuje duże zróżnicowanie w zależności od typu włókna, technologii przetwórstwa, zawartości włókien respirabilnych w pyle, średnicy, długości, kształtu włókna, stężenia pyłu, liczby lat pracy w warunkach natężenia i ogólnej dawki pyłu 4. Oba nowotwory, zarówno rak płuca, jak i międzybłoniak opłucnej, rozwijają się gwałtownie i charakteryzują się krótką przeżywalnością. Nadal istnieje ryzyko narażenia na kontakt z wyrobami zawierającymi azbest w budynkach, urządzeniach i instalacjach poprzez: - niewłaściwe składowanie odpadów azbestowych, - użytkowanie wyrobów azbestowych, prowadzące do zanieczyszczenia powietrza pyłem azbestowym np. w wyniku: korozji i mechanicznych uszkodzeń płyt azbestowo-cementowych, ścierania tarcz sprzęgłowych i hamulcowych, - niewłaściwe usuwanie z dachów i elewacji wyrobów zawierających azbest, - urządzenia grzewcze, wentylacyjne, klimatyzacyjne i izolacje zawierające azbest. W celu zminimalizowania narażenia na pył azbestowy wprowadzono zakaz produkcji i stosowania wyrobów zawierających azbest, a regulacje prawne określają wymogi dotyczące bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest, a także obowiązki pracodawców i pracowników, wykonujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest. 5. Istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu 5.1. Ogólna charakterystyka miasta Opola Miasto Opole położone jest nad rzeką Odrą, w centralnej części województwa opolskiego. Powierzchnia Opola wynosi ha (97 km 2 ). Miasto graniczy z gminami: Chrząstowice, Turawa, Łubniany, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Komprachcice, Prószków i Tarnów Opolski. Temat niniejszego opracowania analizowano m.in. w odniesieniu do dzielnic miasta Opola, tj.: Bierkowic, Gosławic, Groszowic, Grotowic, Grudzic, Kolonii Gosławickiej, Maliny, Nowej Wsi Królewskiej, Opola (Śródmieścia), Półwsi, Szczepanowic, Wójtowej Wsi i Zakrzowa. W Opolu zlokalizowane są urzędy administracji państwowej szczebla 4 Ibid. Opole, wrzesień

23 wojewódzkiego i lokalnej administracji samorządowej. Miasto pełni funkcję regionalnego centrum administracyjnego, gospodarczego i edukacyjno-kulturalnego. Według stanu z 31 grudnia 2009 r. miasto zamieszkuje osób 5. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi ok osób/km 2. Powierzchnia gruntów leśnych w granicach miasta wynosi 954,2 ha, co daje lesistość rzędu 9,6% (dane z 2009 r.). Według danych z 2005 roku użytki rolne stanowią 48% powierzchni miasta 6. Podstawą rozwoju miasta jest przemysł, rzemiosło i usługi. W 2009 roku 7 w Opolu zarejestrowanych było podmiotów gospodarczych, w tym w sektorze prywatnym jednostek i 631 jednostek w sektorze publicznym. Sektor prywatny tworzyło osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, spółek prawa handlowego oraz 517 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego. W mieście działało ponadto 45 spółdzielni, 51 fundacji oraz 473 stowarzyszeń i organizacji społecznych. Dobrze rozwija się przemysł spożywczy, metalowy, budowlany i cementowy, coraz intensywniej rozwijają się usługi. Rozwój gospodarczy, społeczny i ekonomiczny miasta zależy w dużym stopniu od jego dostępności komunikacyjnej. Bogata sieć dróg krajowych oraz linii kolejowych zapewnia dogodne połączenia z regionami Polski i Europy Azbest na terenie miasta Opola Z przeprowadzonej w ramach opracowywania projektu Planu inwentaryzacji wynika, iż na terenie miasta Opola znajduje się 2.590,3 Mg płyt azbestowo-cementowych, co w przeliczeniu na 1 km 2 powierzchni miasta daje 26,7 Mg/km 2. Łączna ilość płyt azbestowo-cementowych płaskich i falistych, stanowiących pokrycia dachów budynków w Opolu wynosi m 2. Łączna ilość płyt azbestowych typu acekol oraz falistych i płaskich, stanowiących okładziny elewacyjne budynków to m 2. W wodociągach miejskich wykorzystywane jest mb rur azbestowocementowych, natomiast w blokach mieszkalnych wykorzystywanych jest mb rur zsypowych, deszczowych oraz obudowy szyb windowych. 5 Ibid. 6 Bank Danych Regionalnych 7 Ibid. 8 Strategia Rozwoju Miasta Opola Stolicy Polskiej Piosenki Opole, wrzesień

24 Tabela 4: Zestawienie zbiorcze ilości wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola w [Mg] Lp. Typ Ilość [Mg] 1 pokrycia dachów płytami azbestowo-cementowymi falistymi 978,3 2 pokrycia dachów płytami azbestowo-cementowymi płaskimi 179,7 3 okładziny elewacji płytami azbestowo-cementowymi typu acekol 659,3 4 rury deszczowe, zsypowe i obudowy szybów wind 100,3 5 rury wodociągowe i kanalizacyjne 673,7 Razem 2 590,3 Struktura rozmieszczenia wyrobów azbestowo-cementowych w odniesieniu do dzielnic miasta została przedstawiona w tabeli nr 5 (z wyłączeniem rur kanalizacyjnych i wodociągowych). Tabela 5 Wyniki inwentaryzacji w podziale na dzielnice miasta Opola Dzielnica Ilość [m 2 ] Ilość [Mg] Udział [%] Bierkowice 5 085,0 66,0 3,4% Gosławice ,0 662,5 34,6% Groszowice 6 067,0 78,9 4,1% Grotowice 931,0 11,9 0,6% Grudzice 1 737,0 22,7 1,2% Kolonia Gosławicka 8 630,0 112,6 5,9% Malina 518,0 6,8 0,4% Nowa Wieś Królewska 6 287,0 82,0 4,3% Śródmieście ,0 208,6 10,9% Półwieś ,0 237,1 12,4% Szczepanowice 2 663,0 34,7 1,8% Wójtowa Wieś 8 393,0 109,2 5,7% Wróblin 6 416,0 83,1 4,3% Zakrzów ,0 200,7 10,5% Razem , ,8 100,0% Opole, wrzesień

25 Mapa nr 1 Rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie Opola Opole, wrzesień

26 Ponad 34% zinwentaryzowanych wyrobów zawierających azbest znajduje się w dzielnicy Gosławice, z czego ponad 83% to okładziny elewacyjne bloków mieszkalnych. 12,4% z łącznej ilości wyrobów azbestowych znajduje się w dzielnicy Półwieś. Są to pokrycia dachów budynków wykonane z falistych płyt azbestowo-cementowych. Ulice, przy których zlokalizowane są budynki charakteryzujące się największą ilością wyrobów zawierających azbest to: ul. Jana Bytnara Rudego ( m 2 ), ul. Partyzancka ( m 2 ), ul. Stefana Grota-Roweckiego ( m 2 ). Wyroby azbestowe zinwentaryzowane przy tych ulicach stanowią ponad 30% łącznej ilości wyrobów budowlanych zawierających azbest w mieście. Na mapie nr 1 przedstawiono przestrzenne rozmieszczenie wyrobów zawierających azbest na terenie Opola jak również kartogram prezentujący różnice w ilości azbestu w poszczególnych dzielnicach miasta. Z analizy wynika, iż szczególnie dużo wyrobów zawierających azbest znajduje się na terenach osiedli z budynkami wielorodzinnymi. Wynika to z faktu zastosowania w okładzinach elewacji płyt azbestowo-cementowych typu acekol. Taka sytuacja ma miejsce m.in. w dzielnicy Gosławice, gdzie w blokach mieszkalnych przy ul. Jana Bytnara Rudego jest wykorzystywany azbest. Ponadto wyroby budowlane zawierające azbest są rozproszone na terenie całego miasta, poza miejscami gdzie azbest w pojedynczych obiektach zastosowano w znacznej ilości oraz miejscami wolnymi od azbestu, jak np. tereny zieleni i tereny rekreacyjne (wyłączając z tej kategorii ogródki działkowe). Budynkami z największą ilością wyrobów azbestowych charakteryzują się dzielnice: Gosławice, Półwieś, Opole (Śródmieście) i Zakrzów. Wyroby zawierające azbest wykorzystywane lub składowane na terenie tych dzielnic stanowią 67,5% łącznej ilości azbestu w mieście, zaś na terenie samych Gosławic niemal 33%. Należy jednak podkreślić, że powyższa analiza świadczy o dość równomiernym rozproszeniu azbestu na terenie miasta. Najmniej azbestu wykorzystuje się w dzielnicach: Malina, Grotowice i Grudzice. Dzielnica Malina jest niemal wolna od azbestu. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała również, że wśród zinwentaryzowanych budynków zawierających azbest (w odniesieniu do azbestu wykorzystywanego na pokrycia dachowe), stosunkowo najbardziej liczną grupę stanowią budynki gospodarcze. W porównaniu z budynkami gospodarczymi, budynków mieszkalnych jest stosunkowo niewiele. Opole, wrzesień

27 Dodatkowo wizualna ocena jakości wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola zgodnie ze stopniem pilności usunięcia wykazała, że: a) 9,5% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga wymiany lub naprawy bezzwłocznie, tj. zostało zaliczonych do I stopnia pilności, b) 86,5% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga ponownej oceny w czasie do 1 roku, czyli zostało zaliczonych do II stopnia pilności, c) 4,0% zinwentaryzowanych wyrobów wymaga ponownej oceny w terminie do 5 lat, tj. zostało zaliczonych do III stopnia pilności. Najwięcej wyrobów azbestowych o pierwszym stopniu pilności usunięcia znajduje się w dzielnicach: Gosławice, Opole (Śródmieście), Nowa Wieś Królewska i Zakrzów. Podobnie rzecz się ma w przypadku wyrobów azbestowych o drugim stopniu pilności usunięcia, tzn. największa ich ilość zlokalizowana jest w dzielnicach: Gosławice, Półwieś, Zakrzów i Opole (Śródmieście). Zdecydowanie największa ilość azbestu o trzecim stopniu pilności usunięcia występuje w dzielnicy Kolonia Gosławicka. Rozkład przestrzenny lokalizacji wyrobów azbestowych o drugim stopniu pilności usunięcia pokrywa się niemal z rozkładem wyrobów azbestowych wszystkich stopni pilności usunięcia, gdyż właśnie ten rodzaj azbestu dominuje na terenie miasta. Skupiska wyrobów azbestowych o trzecim stopniu pilności charakterystyczne są dla niewielkich obiektów, np. domków letniskowych w R.O.D. Stokrotka w dzielnicy Kolonia Gosławicka, gdzie właścicielom łatwiej dbać o konserwację płyt azbestowych. Płyty azbestowe o trzecim stopniu pilności usunięcia (płyty warstwowe płaskie typu acekol) znajdują się w okładzinach elewacyjnych budynków wielorodzinnych, np. na terenie wymienianej już Kolonii Gosławickiej i Gosławic Środowisko przyrodnicze Opola Opole, mimo dużej gęstości zaludnienia i urbanizacji zachowało stosunkowo dużo walorów przyrodniczych, stawiających obszar miasta wśród najbardziej bioróżnorodnych rejonów Opolszczyzny. Wysokie bogactwo gatunkowe i wartościowe siedliska związane są z dużą różnorodnością i mozaikowością krajobrazu w obrębie miasta 9. Liczną grupę organizmów zamieszkujących miasto stanowią ssaki, z których należy wymienić: ryjówkę aksamitną, łasicę. W Opolu jest tylko jedno stałe miejsce hibernacji nietoperzy - sztolnie w kamieniołomie przy ul. Luboszyckiej. Jedynymi jak dotąd 9 Stan środowiska w Opolu i powiecie opolskim, WIOŚ, Opole 2007 Opole, wrzesień

28 stwierdzonymi gatunkami w tych obiektach są gacki brunatne. Kolonie rozrodcze mają natomiast na terenie Opola takie gatunki jak: gacek brunatny, mroczek późny oraz borowiec wielki i karlik malutki. Okresowo, szczególnie na terenie zewnętrznych dzielnic, można spotkać sarny, jeże, kuny, zające, łasice i lisy. Spośród zwierząt bezkręgowych na terenie miasta występują rzadkie i chronione gatunki motyli. Do najciekawszych należy zaliczyć: szlaczkonia sylwetnika, modraszka malczyka, pazia królowej, modraszka telejus, modraszka nausitous, mieniaka strużnika oraz strzępotka. W Opolu występują także liczne gatunki płazów oraz gady tj.: ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka drzewna, kumak nizinny, traszka grzebieniasta oraz padalec, żmija zygzakowata i zaskroniec. Miasto stanowi atrakcyjne środowisko dla ptaków. Zarówno w okresie rozrodu, jak i migracji, a w szczególności zimowania. Niektóre ptaki bardzo dobrze zaaklimatyzowały się do życia w warunkach miejskich. Do takich typowych gatunków należą: wróbel, szpak, kulczyk, kos i modraszka. W zabudowaniach gniazda zakładają: kopciuszki, muchołówki szare, jaskółki dymówki, jerzyki i oknówki. W parkach spotkać można: dzwońce, pokrzewki ogrodowe, piegże i pełzacze ogrodowe. Do najciekawszych gatunków lęgowych, decydujących o walorach faunistycznych należą m.in.: zausznik, bąk, bączek, cyranka, błotniak stawowy, zimorodek, kania rdzawa, przepiórka, derkacz. Na terenie miasta można również zaobserwować łabędzia niemego, pustułkę, kuropatwę i przepiórkę. Natomiast na obrzeżach gniazduje bocian czarny. Szczególne znaczenie dla ptaków, zwłaszcza w okresie wędrówek i zimy, ma rzeka Odra. Bardziej lub mniej regularnie zatrzymuje się na niej około 90 gatunków ptaków. W okresie zimowym dominują ptaki wodne i błotne, które najczęściej wykorzystują lustro wody. Są to głównie kaczki, nury i perkozy. Obszar miasta Opola, ze względu na znaczne zróżnicowanie siedlisk, obfituje w chronione i rzadkie gatunki roślin. Spośród gatunków objętych ochroną, do najciekawszych zaliczyć należy: goździka pysznego, barwinka pospolitego, wawrzynka wilczełyko, bobrka trójlistkowego, który jest objęty ochroną tylko na terenie województwa opolskiego, wilżynę ciernistą, zimowita jesiennego oraz storczyki buławnika mieczolistnego, kruszczyka błotnego, kruszczyka szerokolistnego, kukułkę szerokolistną, listerę jajowatą i podkolana białego. W mieście występuje również wiele gatunków rzadkich i ginących zarówno w skali województwa, jak i kraju. Najciekawsze z nich to: centuria nadobna, cieszynianka wiosenna, łączeń baldaszkowy, nasięźrzał pospolity, ostrożeń siwy, pępawa różyczkolistna, ponikło skąpokwiatowe, przestka pospolita, sitowie korzenioczepne, skrzyp pstry, turzyca Davalla i złoć polna. Na polach uprawnych spotkać Opole, wrzesień

29 można coraz rzadsze i ginące rośliny, które wymierają wskutek intensywnego rozwoju rolnictwa, udoskonalonej agrotechniki, a zwłaszcza stosowania środków ochrony roślin. Należą do nich miedzy innymi: kąkol polny, kiksja oszczepowata, kiksja zgiętoostrogowa, kurzyślad błękitny, miłek letni, niezapominajka różnobarwna, tobołki przerosłe i wyka długożagielkowa. W Opolu występują również siedliska przyrodnicze podlegające ochronie prawnej: leśne: grądy środkowoeuropejskie (okolice Grudzic, Wyspa Bolko), łęg jesionowoolszowy (okolice Grudzic), łęg wierzbowo-topolowy (Wyspa Bolko, przy starorzeczach na Półwsi), świetlista dąbrowa (w okolicach Grudzic) oraz suboceaniczne bory świeże (na wschód od Maliny i Grudzic), łąkowe i murawowe: łąka swieża (w Nowej Wsi Królewskiej i Kolonii Gosławickiej), łąka wilgotna - trzęślicowa (w Nowej Wsi Królewskiej) oraz młaka niskoturzycowa turzycy (w Nowej Wsi Królewskiej), wodno-błotne: zespół rdestnicy grzebieniastej (w starorzeczach miedzywala Kanału Ulgi, w zbiornikach kamieniołomów), zespół rdestnicy stępionej (w kamieniołomie w Groszowicach), zespół lilii wodnych (w Grotowicach w zakolu potoku), zespół rzęśli hakowatej i włosieniecznika rzecznego (w Grotowicach w zakolu potoku) oraz zespół z dominacja podwodnej formy przęstki pospolitej (w kamieniołomie w Groszowicach) Formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura 2000 Na terenie miasta Opola ustanowione są form ochrony przyrody takie jak: użytek ekologiczny Grudzicki Grąd, użytek ekologiczny Łąki w Nowej Wsi Królewskiej i użytek ekologiczny Kamionka Piast. Dodatkowo obecne są 24 pomniki przyrody. Ponadto wokół miasta ilość obszarów chronionych jest znaczna i jest ono otoczone pierścieniem terenów chronionych. W dużej mierze są to pozostałości po dawnej Puszczy Śląskiej. W większości przypadków zaobserwować można, nakładanie się różnych form ochrony przyrody na siebie, co tylko potwierdza bogactwo przyrodnicze występujące w tym rejonie. Widoczne jest to na mapie nr 2. W kolejnych podrozdziałach przedstawiono krótki opis wybranych form ochrony przyrody. Opole, wrzesień

30 Mapa nr 2 Okolice Opola na tle form ochrony przyrody Opole, wrzesień

31 5.4.1 Parki narodowe W pobliżu Opola brak jest parków narodowych. Najbliższy Park Narodowy Gór Stołowych zlokalizowany jest w odległości około 100 km na zachód od miasta Obszary Natura 2000 Potwierdzeniem bogactwa przyrodniczego okolic Opola jest liczba otaczających go obszarów Natura W zdecydowanej większości przypadków granice tych obszarów pokrywają się z innymi formami ochrony przyrody. Wokół Opola występują następujące: Specjalne Obszary Ochrony (siedlisk): Łąki w okolicach Chrząstowic PLH jest to najbliżej miasta położony obszar chroniony od wschodu praktycznie graniczy z granicami miasta. Najmniejsza odległość pomiędzy budynkami, na których stwierdzono wykorzystanie azbestu a granicą obszaru wynosi 0,5 km. Obszar utworzono głównie dla ochrony motyli, związanych z siedliskiem łąk trzęślicowych i wilgotnych. Obejmuje on duży kompleks łąkowy, ok. 220 ha. Łąki rozciągają się po obu stronach drogi krajowej nr 46 Opole-Częstochowa. Miejscami są koszone, miejscami teren pokrywają odłogowane użytki zielone. Znaczne obszary reprezentują dobrze zachowane zbiorowiska z rzędu Molinietalia caeruleae. W okresie kwitnienia rosnące tutaj gatunki odwiedzane są przez liczne gatunki owadów: chronione trzmiele, rusałki (pawik, pokrzywnik, admirał, kratkowiec, dostojki, przeplatki i inne), modraszki (kilka gatunków), pazie królowej, połówce szachownica oraz przedstawicieli innych grup owadów. Bory Niemodlińskie PLH zlokalizowany jest on na zachód od miasta w odległości około 6,6 km. Natomiast najmniejsza odległość pomiędzy budynkami zawierającymi azbest a granicami tego obszaru wynosi 7,8 km. Obszar Borów Niemodlińskich jest rozległym kompleksem leśnym rozciągającym się na falistej i równinnej wysoczyźnie polodowcowej porozcinanej dolinkami rzecznymi, między dolinami Nysy Kłodzkiej i Odry. Równiny wodnolodowcowe oraz ostańce denudacyjne zbudowane z osadów plioceńskiej sieci rzecznej i iłów mioceńskich, urozmaicają zespoły wydm dochodzących do 15 m wysokości, a także bezodpływowe zagłębienia, w których zlokalizowane są bory bagienne i torfowiska. Większa część ostoi jest zalesiona, głównie lasami o charakterze gospodarczym, wśród których zachowały się liczne fragmenty lasów o charakterze rodzimym. Wśród lasów występują duże kompleksy stawów z charakterystycznymi dla tych ekosystemów zespołami roślinności i fauny wodno-błotnej. Większe kompleksy zbiorowisk łąkowych występują w dolinach rzecznych, w tym Ścinawy Opole, wrzesień

32 Niemodlińskiej i Wytoki oraz ich dopływów. Obszar stanowi część dużego zwartego kompleksu leśnego, którego część zachodnia, charakteryzuje się bardzo dużą różnorodnością siedliskową, od siedlisk suchych na wydmach do skrajnie wilgotnych torfowisk i stawów. Kamień Śląski PLH położony jest on na południe od miasta w odległości 7,8 km. Odległość do obiektów zawierających azbest wynosi około 8 km. Większość obszaru jest zajęta przez lotnisko, a część stanowi teren Sanktuarium Świętego Jacka w Kamieniu Śląskim. Dominują tu różnego rodzaju murawy, część terenu zarasta w wyniku spontanicznej sukcesji (zakrzewienia). W latach 70-tych XX wieku była tu zlokalizowana ostatnia duża (kilka tysięcy osobników) kolonia susła moręgowanego w Polsce. Jeszcze w latach 60-tych liczyła prawdopodobnie kilkadziesiąt tysięcy osobników. Obecnie teren ten jest miejscem pierwszych wsiedleń tego gatunku w ramach programu reintrodukcji susła moręgowanego (Spermophilus citellus) w Polsce. Pierwsze zwierzęta (79 osobników) zostały wypuszczone w lipcu i sierpniu Żywocickie Łęgi PLH położony jest on na południe od miasta w odległości 13,5 km. Jest to jeden z najcenniejszych obszarów w regionie pod względem fitosocjologicznymi i z punktu widzenia zachowania zróżnicowania siedliskowego roślinności Śląska Opolskiego. Głównym walorem są łęgi nad Odrą. Jest to jedno z 2-3 miejsc w województwie opolskim z dobrze zachowanymi płatami łęgu topolowego Salicetum albae oraz łęgu wierzbowego Salicetum triandro-viminalis. Zarówno struktura warstwy drzew, jak i szuwarowego runa jest tu dobrze wykształcona z charakterystycznymi gatunkami. Obszar położony jest na płaskich holoceńskich terasach rzecznych z ciężkimi madami. Znajduje się w strefie corocznych zalewów powodziowych. Obszary specjalnej ochrony (ptaków): Grądy Odrzańskie PLB położony jest on na północ od miasta w odległości 2,7 km. Odległość do obiektów, na których stwierdzono azbest, wynosi 3,5 km. Jest to ostoja ptasiej o randze europejskiej o nr E 57. Występują tu co najmniej 22 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: dzięcioł zielonosiwy, kania czarna (PCK), muchołówka białoszyja, czapla siwa. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują: bocian biały, bocian czarny, kania ruda (PCK), trzmielojad, bielik (PCK), sieweczka rzeczna, srokosz i dzięcioł średni. Obszar obejmuje 70-cio kilometrowy odcinek doliny Odry między Narokiem a Wrocławiem. Dolina pokryta jest lasami, łąkami, pastwiskami i polami uprawnymi. Lasy składają się przede wszystkim z drzewostanów dębowograbowych, jednakże zachowały się małe płaty zadrzewień olszowo-wiązowych i wierzbowo-topolowych. Znajdują się tu liczne cieki wodne, stare koryta rzeczne, Opole, wrzesień

33 pozostałości rozlewisk i stawów. Jezioro Turawskie PLB położony jest on na wschód od miasta w odległości 6,2 km. Odległość od obiektów, na których stwierdzono występowanie azbestu wynosi 6,7 km. Występują, tu co najmniej 24 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Jest to ważny teren dla migrujących ptaków wodno-błotnych. Liczebność kaczkowatych Anatidae na przelotach oraz zimujących może osiągać osobników. W okresie wędrówek występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego krzyżówki; stosunkowo duże koncentracje osiąga cyraneczka, biegus malutki, biegus zmienny, kszyk. Ptaki wodno-błotne występują w koncentracjach powyżej osobników. Obszar stanowi duży zbiornik retencyjny na rzece Mała Panew, w większości otoczony przez lasy Rezerwaty Na terenie Opola brak jest rezerwatów. Występują one głównie na zachód i południe od granic miasta. W większości są to rezerwaty leśne. Najbliżej zlokalizowany są następujące rezerwaty: Staw Nowokuźnicki - w odległości około 3,6 km od granic miasta (i około 5,3 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Jest to rezerwat florystyczny. Powierzchnia łączna rezerwatu wynosi 20 ha. W skład rezerwatu wchodzi staw otoczony szuwarami. Brzegi stawu porośnięte są przez szuwary trzciny pospolitej oraz pałki szerokolistnej. Na terenie rezerwatu odnotowano lęgi 47 gat. ptaków. Od wielu lat nieprzerwanie na terenie rezerwatu gnieżdżą się łabędzie nieme. Jaśkowice - w odległości około 8,7 km od granic miasta (i około 10,4 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Teren rezerwatu stanowi fragment kompleksu leśnego o charakterze acidofilnej dąbrowy z dużym udziałem sosny i świerka, ze stanowiskiem modrzewia w odmianie sudeckiej. Porasta on lekko sfalowany teren na Równinie Niemodlińskiej. Przysiecz - zlokalizowany w odległości około 7,8 km od granic miasta (i około 8,6 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Rezerwat tworzy las z wielogatunkowym i różnowiekowym starodrzewiem z dominacją dębu, z domieszką modrzewia w odmianie sudeckiej, pochodzenia naturalnego. Zlokalizowane są tam również starodrzewia modrzewia europejskiego. Kamień Śląski - zlokalizowany w odległości około 6,6 km od granic miasta (i około 6,8 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Rezerwat stanowi wyspę roślinności wśród zdewastowanego przez kopalnię terenu. Chroniony jest w nim las mieszany z brekinią (Sorbus torminalis). Blok - zlokalizowany w odległości około 15,7 km od granic miasta (i około 17,5 km Opole, wrzesień

34 od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Teren rezerwatu jest lekko sfalowany, wznoszący się w kierunku północno-wschodnim. Porośnięty jest starym borem naturalnego pochodzenia, w wieku lat. W drzewostanie dominują sosny, świerki, brzozy. Runo tworzy bujna, wysoka warstwa borówki czarnej. Jeleni Dwór - zlokalizowany w odległości około 16,7 km od granic miasta (i około 18,6 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Rezerwat obejmuje fragment dobrze zachowanego, zbliżonego do naturalnego płatu boru mieszanego, pozostałości dawnej Puszczy Niemodlińskiej, porastający lekko falisty teren, opadający ku południowi. Ligota Dolna - zlokalizowany w odległości około 15,2 km od granic miasta (i około 15,4 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Rezerwat obejmuje zbiorowiska muraw kserotermicznych wraz z płatami ciepłolubnych zarośli rosnących w otoczeniu skałek wapiennych, wysokich od 0,2 do 3 m. Poniżej nich znajduje się rumosz skalny. Szczególnie bogata jest tu fauna motyli i innych owadów. Lesisko - zlokalizowany w odległości około 17,8 km od granic miasta (i około 18,0 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest). Utworzono go dla ochrony fragmentu buczyny sudeckiej z udziałem starych dębów i modrzewi. Znajduje się na zboczu opadającym dość stromo w kierunku zach. i płd.-zach. Różnica wysokości między najwyższym a najniższym położeniem wynosi ok. 100 m, co wraz z przecinającymi zbocze głębokimi wąwozami kresowymi stanowi o wysokich walorach krajobrazowych. Grafik - zlokalizowany w odległości około 23,4 km od granic miasta (i około 23,6 km od najbliższego obiektu, na którym stwierdzono azbest) Utworzono go dla ochrony lasu bukowego o charakterze naturalnym z udziałem licznych drzew pomnikowych. Położony jest na stoku niewielkiego wzniesienia, przeciętego wąwozem, na dnie, którego płynie okresowo niewielki strumyk. Wiek drzewostanu datuje się na ok. 140 lat Parki krajobrazowe Na terenie Opola nie występują parki krajobrazowe (PK). Należy jednak zaznaczyć że występują one wokół miasta (w odległości od kilku do kilkudziesięciu km) i są to: Stobrawski PK utworzony w celu ochrony obszarów leśnych i wodno-błotnych nizinnej części Opolszczyzny. Zlokalizowany w odległości około 8 km od miasta. PK Góra św. Anny utworzony w celu ochrony walorów przyrodniczokrajobrazowych oraz kulturowych zachodniego krańca masywu Wyżyny Śląskiej. Zlokalizowany w odległości około 13 km od miasta. PK Lasy Nad Górną Liswartą utworzony w celu ochrony fitocenoz leśnych, Opole, wrzesień

35 głównie borowych, roślinności wodnej i torfowiskowej, nad górną Liswartą. Zlokalizowany w odległości około 44 km od miasta. PK Gór Opawskich utworzony w celu ochrony terenów górskich wraz z dolinami potoków. Zlokalizowany w odległości około 44 km od miasta Obszary chronionego krajobrazu Podobnie jak w przypadku innych form ochrony przyrody (za wyjątkiem pomników przyrody) na terenie miasta Opola nie występują obszary chronionego krajobrazu (OChK). Zlokalizowane są one natomiast wokół miasta. Należą do nich: OChK Lasy Stobrawsko-Turawskie - położony w odległości około 0,9 km od miasta. Główną cechą tego stanowiącego pozostałość obszaru po Puszczy Śląskiej są dość dobrze zachowane, zróżnicowane gatunkowo i siedliskowo lasy. Występują tu siedliska boru mieszanego wilgotnego i świeżego, z dominacją drzewostanu sosnowego, natomiast w dolinach rzecznych, gdzie znajdują się ich najcenniejsze fragmenty, których unikatowość związana jest z okresowymi zalewami, zalegają grądy, łęgi i olsy, a poza nimi buczyny, dąbrowy i liściaste lasy mieszane. Walory te podkreślają: niezliczoną ilość bogatych w ekosystemy łąkowe cieków, obfitość terenów zabagnionych i podmokłych, starorzecza, źródła i stawy, a także polodowcowe moreny i wydmy (głównie w dolinach Bogacicy, Budkowiczanki i Stobrawy). OChK Bory Niemodlińskie - położony w odległości około 3,5 km od miasta to obecnie największy w Polsce kompleks leśny w zachodniej części górnej Odry. Stanowią one ok. 480 km 2 najcenniejszych przyrodniczo lasów będących pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej, z wciąż jeszcze zachowanymi fragmentami typowych dla polskiego niżu lasów mieszanych i liściastych. Lasy stanowią około 60% Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Niemodlińskich. Ich wielkopowierzchniowy charakter reprezentowany jest najwyraźniej w obrębie zwartego masywu pomiędzy doliną Ścinawy Niemodlińskiej a doliną Odry. Duże powierzchnie leśne są jednostkami stabilnymi ekologicznie, a ich wielkoobszarowy charakter nadaje im walor buforu wobec niszczących wpływów zewnętrznych Pomniki przyrody i użytki ekologiczne Na terenie miasta Opola znajdują się 24 pomniki przyrody. Wszystkie to pojedyncze drzewa. Część z tych drzew (4) została uznana za pomniki przez Wojewodę Opolskiego w latach 2000 i 2001, natomiast 20 z nich objęto uchwałą Rady Miasta Opola w 2005 r. Przeprowadzona inwentaryzacja nie wykazała występowania kolizji drzew pomnikowych z obiektami, na których zidentyfikowano azbest. Jedyna zbieżność polega na występowaniu kilku pomników przyrody przy tych samych ulicach (Wrocławskiej Opole, wrzesień

36 i Oleskiej), przy których zostały zidentyfikowane obiekty z azbestem. Dodatkowo na terenie miasta występują trzy użytki ekologiczne: a) Użytek ekologiczny Grudzicki Grąd - o powierzchni ha, utworzony w 2009 roku ze względu na ochronę ekosystemu grądowego, b) Użytek ekologiczny Łąki w Nowej Wsi Królewskiej - o powierzchni ha, utworzony w 2009 roku ze względu na ochronę zbiorowisk szuwarowych, łąkowych, turzycowych i torfowiskowych, c) Użytek ekologiczny Kamionka Piast utworzony w 2010 roku ze względu na ochronę walorów przyrodniczych kamieniołomu skał osadowych górnej kredy i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. 5.5 Wody Wody podziemne Wody podziemne zalegające na terenie miasta Opola należą do potencjalnie zagrożonej Jednolitej Części Wód Podziemnych (JCWP) PL_GB_6220_116. Pod miastem zalegają aż 4 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych: GZWP nr 333 Zbiornik Opole-Zawadzkie (poziom wodonośny trias środkowy), obejmujący ponad połowę obszaru Opola od strony południowo wschodniej; GZWP nr 334 Dolina kopalna rzeki Mała Panew (poziom wodonośny - utwory czwartorzędowe dolin kopalnych), obejmujący niewielką cześć północnowschodnią miasta; GZWP nr 335 Zbiornik Krapkowice Strzelce Opolskie (poziom wodonośny trias dolny), obejmujący swym zasięgiem całe Opole; GZWP nr 336 Niecka Opolska (poziom wodonośny kreda górna), obejmujący zachodnią cześć miasta. (ONO). Dwa z wyżej wymienionych (GZWP 333 i 334) są objęte najwyższa ochroną Poziomy wodonośne to: czwartorzędowy związany z dolinami rzek zalęgający na poziomie około 10 m p.p.t. o wydajności m 3 /h, górnokredowy zalęgający na poziomie od dwudziestu do kilkudziesięciu metrów p.p.t. o wydajności m 3 /h triasowy zalegający na poziomie m p.p.t. o wydajności m 3 /h. Opole, wrzesień

37 Głębokość występowania wód gruntowych w Opolu jest bardzo zróżnicowana. W pobliżu rzek poziom ten utrzymuje się od kilkudziesięciu centymetrów p.p.t., natomiast w innych rejonach miasta (terasy akumulacyjne i utwory wodnolodowcowe) woda gruntowa występuje na głębokości 2-5 m p.p.t., a w niektórych miejscach nawet na głębokości 5-10 m. p.p.t. W pobliżu wyrobisk poeksploatacyjnych występują głębokie leje depresyjne, które zaburzają naturalny poziom występowania wód gruntowych. Wyniki klasyfikacji jakości wód JCWP 116 przeprowadzonej przez WIOŚ w Opolu na podstawie badań wykonanych w 2006 roku w 10 punktach pomiarowych wykazują: występowanie wód zadowalającej jakości (III klasa) w 2 punktach pomiarowych, obniżenie jakości do klasy III nastąpiło w wyniku podwyższonej zawartości żelaza, występowanie wód niezadawalającej jakości (IV klasa) w 5 punktach pomiarowych, obniżenie jakości do IV klasy wystąpiło w wyniku wysokiej zawartości żelaza, a także wapnia, potasu i siarczanów, występowanie wód złej jakości (V klasa) w 3 punktach pomiarowych, obniżenie jakości do V klasy wystąpiło w wyniku wysokiej zawartości fluorków, manganu, niklu, potasu, węglowodorów oraz odczynu ph, przekroczenie w badanych wodach poziomu zawartości związków dopuszczalnych w normach jakości dla wód pitnych - żelaza, manganu, magnezu, siarczanów, a także fluorków, niklu i arsenu. Na przestrzeni ostatni lat odnotowuje się pogorszenie jakości wód podziemnych wykorzystywanych do zaopatrzenia miasta Opola pod kątem zawartości żelaza, manganu i siarczanów. Jakość wód podziemnych ujmowanych na potrzeby miasta Opola z GZWP 333 (Groszowice) i GZWP 334 (Opole-Zawada) jest niezadowalająca. Zawartość żelaza i manganu, rzutująca na jakość wód na całej Opolszczyźnie jest związana z budową geologiczną tego terenu. W Opolu-Zawada migracja tych pierwiastków do ujęcia jest związana również z jego wieloletnią eksploatacją. Podwyższona zawartość potasu w wodach GZWP 333 ujmowanych w Groszowicach związana jest z niewłaściwą gospodarką rolną na terenie tego zbiornika w niedalekiej przyszłości może to doprowadzić do zanieczyszczenia tego perspektywicznego źródła wody również azotanami. Największa ilość zanieczyszczeń dociera do wód podziemnych ze źródeł rolniczych (nawozy, chemiczne środki ochrony roślin, gnojowica, soki kiszonkowe itp.). Drugim istotnym zagrożeniem dla jakości wód podziemnych jest nieskanalizowane osadnictwo miejskie i wiejskie. 10 Powyższe problemy potęguje przemysł cementowy, a dokładnie wydobycie na jego potrzeby surowców. Na terenie województwa opolskiego problem ten najwidoczniej 10 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Opola, Atmoterm S.A, Opole 2009r Opole, wrzesień

38 zarysowany jest w rejonie Strzelec Opolskich, w obrębie występowania słabo izolowanych od powierzchni wód podziemnych GZWP 333 Opole-Zawadzkie, powodując zmianę regionalnego przepływu wód podziemnych oraz zmianę warunków hydrologicznych wokół kopalni. Efektem odwodnienia kopalni jest zanieczyszczenie wód podziemnych tego zbiornika siarczanami, przedostającymi się z warstw retu do słabiej zmineralizowanego wapienia muszlowego. Analogiczne zagrożenie dla jakości wód podziemnych zgromadzonych w utworach triasowych stanowi intensywna eksploatacja ujęć wód podziemnych. W rejonie Opola nie występują problemy z siarczanami, ale na obszarze powiatu ziemskiego ponad dwukrotnie większa ilość wód podziemnych jest przerzucana do Odry podczas odwadniania kopalni niż wykorzystywana do zasilania sieci wodociągowej. Inny rodzaj problemów dotyka ujęcie w Zawadzie, do niedawna główne źródło wody dla miasta Opola. Wieloletnia, nadmierna eksploatacja studni tego ujęcia doprowadziła do zmian hydrogeologicznych w ich obrębie, których skutkiem jest bardzo wysoka zawartość żelaza i manganu w pozyskiwanej z tego ujęcia wodzie Wody powierzchniowe Łączna długość rzek i kanałów w miesicie wynosi 34 km. Oprócz Odry i Kanału Ulgi, przez teren Opola przepływają następujące mniejsze cieki wodne, stanowiące dorzecze Odry: Prószkówka, Olszynka, Mała Panew, Jemielnica, Swornica, Malina i Czarnka. Odra ma charakter typowo nizinny. Przepływa przez centrum Opola z kierunku południowo-wschodniego ku północnemu zachodowi, dopasowując się do ogólnego ukształtowania terenu i przebiegu głównych form morfologicznych. Reżim hydrologiczny Odry w Opolu jest całkowicie przeobrażony przez sterowanie przepływami wód na śluzach powyżej miasta i w mieście. W sezonie żeglugowym stany wód zmieniają się w bardzo niewielkim zakresie, minimum osiągają w zimie. Pod względem zasobności w naturalne, stojące wody powierzchniowe miasto należy do ubogich. Spośród naturalnych zbiorników wodnych występują tu niewielkie starorzecza, byłe koryciska Odry. Natomiast większe i liczniejsze są zbiorniki antropogeniczne powstałe w wyrobiskach pomarglowych i poeksploatacyjnych, związanych z działalnością przemysłu cementowego oraz wydobywaniem innych surowców naturalnych. Opole, wrzesień

39 Jakość wód Odry w Opolu jak i na terenie całego województwa nie jest dobra. 11 Wyniki monitoringu przeprowadzonego w 2005 r. wykazały, że w Opolu prowadzi ona wody złej jakości (V klasa), co było spowodowane wysokim zasoleniem, obecnością dużych ilości organizmów fitoplanktonowych (wskaźnikiem dla nich jest chlorofil a ) oraz bakterii coli. Monitoring przeprowadzony w 2006 roku w wykazał, że w stosunku do poprzedniego roku ogólna jakość uległa poprawie o jedną klasę. Poprawił się stan sanitarny Odry oraz zmniejszyła się zawartość fitoplanktonu. Natomiast w dalszym ciągu utrzymywało się wysokie zasolenie rzeki odpowiadające V klasie. Zanieczyszczenie wód Odry związane jest w dużej mierze z oddziaływaniem na jej wody aglomeracji Górnego Śląska. Charakterystyczne dla wód kopalnianych zasolenie rejestrowane w wodach Odry już na granicy z województwem śląskim, utrzymuje się do Opola. Do eutrofizacji w znacznym stopniu przyczynia się nieuregulowana gospodarka ściekowa w obszarach miejskich i wiejskich, jak również spływy powierzchniowe z pól uprawnych. Ponadto źródłem substancji odżywczych (związków azotu i fosforu) w rzekach są również niedostatecznie oczyszczone ścieki przemysłowe. Dodatkowo nie bez znaczenia na jakość wód Odry ma fakt, że jest to największy odbiornik ścieków z terenu województwa opolskiego. Skażenie bakteriologiczne rzek, którego wskaźnikiem jest ogólna liczba bakterii grupy coli, występuje również w pozostałych częściach województwa, gdzie do wód przedostają się nieoczyszczone ścieki związane z bytowaniem ludzi i zwierząt. 5.6 Powietrze Wyniki pomiarów jakości powietrza atmosferycznego na terenie miasta Opola pozwalają stwierdzić, że najistotniejszym problemem dla Opola jest poziom zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 i tlenkami azotu NO 12 x. W wyniku przeprowadzonej oceny jakości powietrza za rok 2005 i 2006, strefę miasta Opola zakwalifikowano do klasy C pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10. W związku z tym, pojawiło się wymaganie dotyczące opracowania programu ochrony powietrza (POP opracowuje się dla obszarów zaklasyfikowanych do klasy C). Niemniej, w 2008 r. WIOŚ opublikował roczną ocenę jakości powietrza, według której strefę opolską zaliczono do strefy A (jedynie pod względem ozonu Opole, podobnie jak i całe województwo opolskie, zaliczono do strefy C). Najprawdopodobniej za złą jakość 11 Stan środowiska w Opolu i powiecie opolskim, WIOŚ, Opole Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Opola, Atmoterm S.A, Opole 2009r. Opole, wrzesień

40 powietrza w większości odpowiedzialna jest niska emisja (źródła powierzchniowe) związana z ogrzewaniem budynków poprzez indywidualne systemy grzewcze. O decydującej roli niskiej emisji świadczą zarówno duże różnice jakości powietrza pomiędzy poszczególnymi latami, jak i kilkukrotnie wyższe stężenia zanieczyszczeń w zimie. Należy jednak zauważyć, że na jakość powietrza w Opolu mają także negatywny wpływ emisje ze źródeł komunikacyjnych, oraz emisje z zakładów przemysłowych tj. Cementownia Odra S.A., ciepłownie zarządzane przez ECO S.A. i in, BOT Elektrownia Opole S.A., cementownia Górażdże Cement S.A. 5.7 Powierzchnia ziemi W Opolu występuje następująca struktura użytkowania gruntów 13 : Użytki rolne zajmują 4.766,5 ha, co stanowi 49,5% ogólnej powierzchni miasta. Grunty zabudowane i zurbanizowane 3.308,8 ha 34,3%, w tym użytki kopalne 3,7%, tereny komunikacji 9,1%. Grunty leśne to 939,5 ha 9,7%, Grunty pod wodami 358,5 ha 3,7%, Nieużytki zajmują 126,7 ha 1,3%, Tereny różne 136,8 ha 1,4%. Zurbanizowaną centralną część miasta otacza krąg przedmieść o charakterze wiejskim, czyli dawnych samodzielnych wsi włączonych do administracyjnych granic miasta. Najbardziej zewnętrzną część miasta stanowią użytki rolne. Klasa bonitacyjna gruntów odpowiada w większości II, III i IV klasie (odpowiednio 23,5%, 38,7% i 21,4%). Użytki rolnicze w blisko w 75% wykorzystywane są jako grunty orne, a w około 25% jako łąki. Na terenie Opola dominującym typem gleb są rędziny i mady rzeczne, co wynika z budowy geologicznej. Obserwuje się także występowanie czarnych ziem, gleb brunatnych i bielicowych. Są to gleby gliniaste i piaszczyste, w niewielkich ilościach występują gleby organiczne. 13 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Opola, Opole 2005 Opole, wrzesień

41 5.8 Klimat Klimat województwa opolskiego jak i miasta Opola podlega wpływom oceanicznym. Lata są długie i ciepłe, zimy krótkie i łagodne. Pokrywa śnieżna jest nietrwała. Tereny te należą do najcieplejszych w kraju. Średnia roczna temperatura utrzymuje się na poziomie 8,5 C. Okres wegetacji należy do najdłuższych w kraju. Wynosi on dni. Roczna suma opadów wynosi mm. 5.9 Zasoby naturalne Na terenie miasta wyznaczonych jest 10 obszarów górniczych. Liczba złóż oraz wielkość zasobów eksploatacyjnych kopalin na terenie miasta czyni z niego ewenement na skalę Polski. Jest również przyczyną wielu konfliktów przestrzennych na styku kopalnictwa i przerobu surowców węglanowych z innymi funkcjami miasta. Obecnie wydobycie prowadzone jest na obszarze złoża Odra II (eksploatowanym przez Cementownię Odra S.A. wapienie i margle kredowe) 14 oraz obszarze złoża Groszowice Południe II i Malina (eksploatowanym przez Spółdzielnię Pracy Surowców Mineralnych w Opolu kruszywo naturalne). Nie występują tu natomiast złoża zawierające azbest, które mogłyby mieć wpływ na naturalną obecność tych minerałów w środowisku w rejonie Opola Zabytki i walory krajobrazowe Opole ma bogatą, ponad kilkusetletnią historię. Widoczne jest to zarówno poprzez występowanie wydzielonych układów urbanistycznych w przestrzeni miejskiej, jak również poprzez zlokalizowanie na terenie miasta wielu obiektów zabytkowych. Z uwagi na te walory w ramach Zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Opola z 2005 r. wydzielono w Opolu następujące strefy ochrony konserwatorskiej 15 : A ścisłej ochrony konserwatorskiej, obejmującej obszar staromiejski w obrysie średniowiecznych umocnień miasta (wpisany do rejestru zabytków) wraz z później dołączonymi historycznymi przedmieściami oraz częścią Wyspy Pasieka; B ochrony konserwatorskiej, obejmującej obszar zurbanizowany pod koniec XIX wieku i w pierwszej ćwierci XX wieku, teren dawnego przedmieścia 14 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Opola, Opole 2005 Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Opola, Atmoterm S.A, Opole 2009r. 15 Zmiana studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Opola, Opole 2005 Opole, wrzesień

42 Odrzańskiego i parku miejskiego na Wyspie Bolko oraz nieco oddalone od Śródmieścia przedwojenne osiedla domków: osiedle malarzy oraz osiedle muzyków przy ulicy Niemodlińskiej, osiedle domków szeregowych przy ulicy Marzanny, osiedle domków bliźniaczych na osi ulicy Ozimskiej (między ulicami: Śląską i Pomorską). Strefą tą objęto także enklawy dawnych wsi przyłączanych kolejno do miasta: Gosławice, Grotowice, Groszowice, Malina, Nowa Wieś Królewska, Półwieś, Szczepanowice, Wójtowa Wieś, Wróblin i Zakrzów; K ochrony krajobrazu, obejmującą obszar Wyspy Bolko i park miejski na Wyspie Pasiece wraz z wybrzeżami Odry, starorzecza oraz zespół Skansenu w Bierkowicach; E ochrony ekspozycji, obejmującą nadbrzeże Kanału Młynówki po jego zachodniej stronie oraz wzgórze przed kościołem p.w. Matki Boskiej Bolesnej i św. Wojciecha ( Na Górce ); OW obserwacji archeologicznej, obejmującej enklawy na obszarze strefy A : teren przy Katedrze Podwyższenia Krzyża Świętego, obszar dawnego grodu na Ostrówku, teren założenia franciszkańskiego, teren dawnego zamku na Górce, teren wokół kościoła św. Sebastiana, teren wokół Ratusza oraz miejsca po dawnych bramach miejskich. Do najważniejszych zespołów i obiektów o znaczeniu historycznym i kulturowym należy zaliczyć: zespół staromiejski Opola o dobrze zachowanym układzie przestrzennym, Wieżę Piastowską pozostałość zamku Piastów Opolskich na Ostrówku, wieże drugiego zamku na tzw. Górce, kościół podominikański NMP Na Górce oraz kaplice św. Wojciecha, Muzeum Śląska Opolskiego dawne kolegium jezuickie, kościół katedralny św. Krzyża, kościół i klasztor franciszkański z nagrobkami opolskich Piastów, kościół św. Sebastiana, kaplicę i szpital św. Aleksego, fragmenty średniowiecznych murów obronnych, Muzeum Wsi Opolskiej Skansen w Bierkowicach. Jednocześnie w Zmianie Studium... zgodnie z zapisami art ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określono następujące ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej zabytków: Opole, wrzesień

43 1. W strefie A ścisłej ochrony konserwatorskiej: zachowanie i eksponowanie historycznego układu przestrzennego oraz poszczególnych elementów tego układu, w tym nawierzchni ulic, placów i chodników; cieków i zbiorników wodnych, instalacji wodnych i innych historycznych obiektów technicznych, zabudowy i zieleni, restauracja i modernizacja techniczna poszczególnych obiektów o wartościach zabytkowych z dostosowaniem współczesnej funkcji do wartości obiektu; w niektórych przypadkach wskazane jest zaznaczenie śladów nieistniejących fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej, konserwacja zachowanych elementów układu przestrzennego, odtworzenie zniszczonych elementów zespołu; w niektórych przypadkach wskazane jest zaznaczanie śladów nieistniejących fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej, dostosowanie nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie sytuacji, skali i bryły, architektonicznych proporcji i podziałów oraz nawiązanie formami współczesnymi do lokalnej tradycji architektonicznej; w zakresie zależnym od lokalnych uwarunkowań, tak aby zapewnić harmonijne współistnienie elementów kompozycji historycznej i współczesnej, usunięcie lub odpowiednia przebudowa obiektów kolizyjnych i dysharmonizujących, podtrzymanie funkcji historycznie utrwalonych, dostosowywanie funkcji współczesnych do wartości zabytkowych zespołu i jego poszczególnych obiektów oraz eliminacja funkcji degradujących i uciążliwych, w przypadku inwestycji nowych preferowanie tych, które stanowią rozszerzenie lub uzupełnienie już istniejących form zainwestowania terenu, przy założeniu maksymalnego zachowania i utrwalenia istniejących już relacji oraz pod warunkiem, iż nie kolidują one z historycznym charakterem obiektu, uzyskanie pisemnego pozwolenia właściwego Konserwatora Zabytków dla wszelkich działalności budowlanych, konsultowanie i uzgadnianie podziałów nieruchomości, zmian własnościowoprawnych z właściwym Konserwatorem Zabytków, prowadzenie wszelkich działań schodzących poniżej poziomu terenu pod nadzorem i za uzgodnieniem z właściwego Konserwatora Zabytków, zlecanie przez inwestora dodatkowych badan lub opracowań, w przypadku stwierdzenia takich wymogów przez odpowiednie służby. 2. W strefie B ochrony konserwatorskiej należy dążyć do: zachowania i eksponowania zasadniczych elementów historycznego układu przestrzennego, elewacji budynków i detali architektonicznych, restaurowania i modernizowania obiektów o wartościach zabytkowych z dostosowaniem do współczesnych funkcji, Opole, wrzesień

44 dostosowania charakteru nowej zabudowy do historycznej kompozycji przestrzennej w zakresie przyjęcia skali i bryły zabudowy, z uwzględnieniem harmonijnego współistnienia elementów kompozycji historycznej i współczesnej, usunięcia lub przebudowy obiektów dysharmonizujących, zaznaczania śladów obecnie nieistniejących fragmentów historycznej kompozycji przestrzennej. Na obszarze tej strefy należy konsultować i uzgadniać z właściwym Konserwatorem Zabytków wszelkie działania inwestycyjne w zakresie: budowy nowych obiektów kubaturowych, przebudowy, rozbudowy i remontów, a także zmiany funkcji obiektów znajdujących się w wykazie zabytków architektury i budownictwa, zmian historycznie ukształtowanych wnętrz urbanistycznych, prowadzenia wszelkich prac ziemnych. 3. K - strefa ochrony krajobrazu. Działania konserwatorskie w strefie K obejmują: zapewnienie ekspozycji zabytkowych struktur i ich publiczną dostępność z zagospodarowaniem nie powodującym zewnętrznych zagrożeń, restaurację zabytkowych elementów krajobrazu urządzonego, ewentualnie z częściowym ich odtworzeniem, ochronę krajobrazu naturalnego związanego przestrzennie z historycznym założeniem, ochronę form i sposobu użytkowania terenów, likwidację elementów dysharmonizujących. 4. E - strefa ochrony ekspozycji. W strefie E może być alternatywnie: określony całkowity zakaz wznoszenia obiektów kubaturowych, określone zalecenia dotyczące nowej zabudowy (linie zabudowy, gabaryty, proporcje i forma dachu), ustalenie zakazu zalesiania obszarów, określona konieczność wykonania dodatkowych opracowań studialnych i konserwatorskich (np. panorama miejscowości lub jej fragmentu). 5. OW - Strefa obserwacji archeologicznej. Wszelka działalność budowlana na obszarze tej strefy powinna być konsultowana i uzgadnia z właściwym Konserwatorem Zabytków. Dodatkowo, jak opisywano to wyżej na terenie Opola występują obiekty objęte ochroną konserwatorską. W stosunku do nich w Zmianie Studium sformułowano następujące zapisy w odniesieniu do: Opole, wrzesień

45 Obiektów ujętych w rejestrze zabytków Zabytki architektury i budownictwa wpisane do rejestru zabytków objęte są wszelkimi rygorami prawnymi wynikającymi z treści odpowiednich aktów prawnych, w tym przede wszystkim ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rygory te obowiązują niezależnie od położenia budowli czy innego obiektu w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej lub poza strefą. Wszelkie prace remontowe, roboty budowlane, zmiany funkcji i przeznaczenia obiektu wymagają pozwolenia właściwego Konserwatora Zabytków. Obiektów ujętych w ewidencji zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego należy zawsze uwzględniać zabytki ujęte w gminnej ewidencji, ewentualne zmiany i uzupełnienia w wykazie nie dezaktualizują ustaleń planu, dla budynków ujętych w ewidencji dopuszcza się przebudowę lub rozbiórkę w szczególnych wypadkach, gdy jest to uzasadnione względami ekonomicznymi, technicznymi lub planistycznymi i uzyska akceptacje właściwego Konserwatora Zabytków, wszelkie prace remontowe lub przebudowy budynków znajdujących w gminnej ewidencji zabytków, a niewpisanych do rejestru zabytków lub nie znajdujących się w strefie A ochrony konserwatorskiej, należy konsultować i uzgodnić z właściwym Konserwatorem Zabytków, który określi dopuszczalność prowadzenia prac i ich zakres; Przeprowadzona inwentaryzacja wyrobów azbestowych w ramach sporządzania Planu wykazała, że stosunkowo liczne są przypadki, gdy obiekty, na których stwierdzono występowanie wyrobów zawierających azbest zlokalizowane są w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej. Przykłady lokalizacji obiektów z azbestem zlokalizowanych w strefie A i B przedstawione zostały na mapie nr 3. Opole, wrzesień

46 Mapa nr 3 Obiekty zawierające azbest na tle stref ochrony konserwatorskiej ( A i B ) Opole, wrzesień

47 1. W niektórych obiektach wpisanych do rejestru zabytków stwierdzono wykorzystanie azbestu. Dotyczy to następujących obiektów: ul. Armii Krajowej 16 - kamienica, nr rej. 21/2003, ul. 1 Maja 11 - dom, 1890, nr rej.: 2155/87 z , ul. 1 Maja 13 - dom, 1890, nr rej.: 2164/87 z , ul. 1 Maja 15 - dom, XIX/XX, nr rej.: 2158/87 z , ul. 1 Maja 17 - dom, XIX/XX, nr rej.: 2159/87 z , ul. Sądowa 4 - wiezienie, k. XIX, nr rej.: 2298/92 z Dodatkowo stwierdzono występowanie azbestu na budynku gospodarczym w pobliżu (pod tym samym adresem) wpisanego do rejestru zabytków domu opieki społecznej gminy ewangelickiej, (k. XIX, nr rej.: 2321/93 z ) przy ul. Kropidły Stosunkowo liczne są przypadki, gdy azbest został stwierdzony na obiektach, które w Zmianie studium... wskazywane są jako propozycje do umieszczenia ich w ewidencji zabytków. Dotyczy to następujących przypadków: ul. Anny (Zakrzów) nr 10, ul. Augustyna (Groszowice) nr 42, ul. Bierkowicka (Bierkowice) nr 27; 37; ul. Buhla (Groszowice) nr 9, ul. B. Domańskiego (Półwieś) nr 192; 232; 292, 392, 49, ul. Gawedy (Wróblin) nr 12, 16, ul. Gorzołki (Groszowice) nr 11, ul. Hlouszka (Wójtowa Wieś) nr 27, 36, 37, ul. Jagiellonów (N. W. Królewska) nr 34, ul. Kwoczka (Wójtowa Wieś) nr 22, 34, 35, 54, ul. Ligudy (Zakrzów) nr 21, 972, ul. Luboszycka nr 281, ul. Mehla (Wójtowa Wieś) nr 26, 40, ul. Oleska (Gosławice) nr 151, 155, ul. Oświęcimska (Grotowice) nr 112, 141, 150, 161, ul. Ozimska nr 51, ul. Podborna (Groszowice) nr 8, ul. Popiełuszki (Groszowice) nr 10, 14, 22, 43, 48, 571, ul. Prószkowska (Wójtowa Wieś) nr 173, ul. Rudzkiego (Groszowice) nr 7, 17, 19, ul. Sobieskiego (Wróblin) nr 92, 112, ul. Solskiego (N. W. Królewska) nr 51, ul. Sołtysów (Wróblin) nr 121, 17, 23, 25, ul. Struga (N. W. Królewska) nr 9, 11, ul. Szczeszyńskiego (N.W. Królewska) nr 3, Opole, wrzesień

48 ul. Wiejska (Gosławice) nr 29, 53, 72, 86, 137, ul. Wrocławska (Półwieś) nr 1942, ul. Wyszomirskiego (Wójtowa Wieś) nr 82, ul. Zapłocie (Gosławice) nr 2. Objaśnienie użytych symboli przy nr budynków wg Zmiany studium... Obiekty, które powinno się zweryfikować pod kątem ich wartości historycznej z powodu przeobrażeń oraz wyburzeń 1 2 Obiekty, które powinny znaleźć się w ewidencji zabytków Obiekty, które mogą znaleźć się w ewidencji zabytków 5.11 Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Brak realizacji Planu w przyjętym zakresie prowadzić może do szeregu negatywnych zjawisk. Uwidaczniać się będą one w następujących zakresach: negatywnego wpływu na zdrowie i życie ludzi zamieszkujących i wykorzystujących obiekty gdzie jako materiał konstrukcyjny wykorzystany został azbest. Oddziaływanie w tym zakresie nasilać się będzie na skutek: braku odpowiedniej wiedzy i świadomości o zagrożeniach związanych z azbestem; braku odpowiedniej wiedzy, w zakresie właściwego sposobu postępowania z wyrobami zawierającymi azbest; zwiększenia narażenia ludności na skutek powstawania dzikich wysypisk, na których składowany będzie azbest; negatywny wpływ na obszary chronione, na skutek powstawania dzikich wysypisk, na których składowany będzie azbest (w szczególności na teren zlokalizowanego stosunkowo blisko obszaru Natura 2000 Łąki w okolicach Chrząstowic. Zagrożenie także dotyczy również inny obszarów chronionych tj.: obszar Natura 2000 Bory Niemodlińskie; obszar Natura 2000 Grądy Odrzańskie; OChK Lasy Stobrawsko-Turawskie; OChK Bory Niemodlińskie); negatywnego wpływu na powierzchnię ziemi, na skutek powstawania dzikich wysypisk, na których składowany będzie azbest; zanieczyszczenia powietrza włóknami azbestowymi, na skutek nieodpowiednich prac polegających na usuwaniu azbestu oraz jego nieprawidłowym składowaniu; negatywnego wpływu na walory zabytkowe i krajobraz miasta Opola, związanego Opole, wrzesień

49 z faktem, że stwierdzono wykorzystywanie wyrobów zawierających azbest także na obiektach zabytkowych oraz w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej. Nie bez znaczenia są również oddziaływania inne niż środowiskowe, choć jednak mające wpływ na stan ochrony środowiska w sposób pośredni. Przewiduje się, że w przypadku braku realizacji omawianego dokumentu może dojść do następujących skutków: brak możliwości wykonania spójnej bazy danych w zakresie gospodarowania odpadami a w konsekwencji sprawnego i skutecznego monitorowania gospodarki odpadami w mieście Opolu; wzrastanie kosztów związanych z koniecznością usuwania dzikich wysypisk odpadów zawierających azbest, a w konsekwencji ograniczenie wydatkowania środków na inne niezbędne cele w zakresie ochrony środowiska; obniżanie wartości nieruchomości (negatywny wpływ na dobra materialne) na skutek braku możliwości uzyskania wsparcia finansowego na usuwanie starzejących się materiałów konstrukcyjnych zawierających azbest Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Zasięg przestrzenny obszaru objętego przewidywanym znaczącym oddziaływaniem pokrywa się z obszarem objętym projektem Planu (teren miasta Opola). Jedynie w przypadku transportu usuniętych wyrobów zawierających azbest zasięg ten może dotyczyć innych gmin i województw, co wynika z faktu braku posiadania na terenie gminy składowiska odpadów niebezpiecznych, jednak przy prawidłowo prowadzonych pracach transportowych niezmiernie mało prawdopodobne jest wystąpienie jakiegokolwiek zagrożenia dotyczącego środowiska (z uwagi na obowiązujące przepisy i normy w zakresie transportu materiałów niebezpiecznych). Opole, wrzesień

50 6. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu W poniższym zestawieniu przedstawiono istniejące główne problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu: Duże zanieczyszczenie powietrza Stwierdzony zły stan powietrza w Opolu w zakresie ponadnormatywnych stężeń pyłu PM10 oraz tlenków azotu może negatywnie wpływać na zdrowie mieszkańców Opola. Powodować to może zwiększenie narażenia mieszkańców na choroby układu oddechowego. Dodatkowo efekt ten może kumulować się, a nawet intensyfikować negatywne oddziaływanie w zakresie narażenia na choroby wywołane azbestem (podobnie jak obserwowano w przypadku zależności pomiędzy paleniem tytoniu a narażeniem na wystąpienie chorób związanych z negatywnym oddziaływaniem azbestu 16 ) Brak wysypisk w województwie opolskim, na których mogą być składowane wyroby zawierające azbest Wymusza to konieczność wywożenia odpadów zawierających azbest na znaczne odległości (co najmniej km), przez co występuje zwiększona emisja zanieczyszczeń do powierza z procesu spalania paliw, a także zwiększenie oddziaływań akustycznych (wzmożony ruch drogowy). Duże natężenie hałasu Obecnie obserwowany zły stan akustyczny miasta Opola, na który główny wpływ ma transport drogowy może ulec, na skutek realizacji programu, pewnemu niewielkiemu pogorszeniu. Konieczność dokonania prac remontowych może powodować lokalną uciążliwość akustyczną o charakterze krótkotrwałym i przemijającym. Konieczność przetransportowania odpadów azbestowych na miejsce składowania, powodować może powstawanie dodatkowych oddziaływań akustycznych. Spodziewać się jednak można, że z uwagi na rozłożenie procesu usuwania azbestu na długi okres, oddziaływanie akustyczne pochodzące od samochodów transportujących azbest nie będzie zbyt uciążliwe. 16 Zanieczyszczenie środowiska azbestem. Skutki zdrowotne. Raport z badań. Instytut Medycyny Pracy im prof. J. Nofera, Łódź, 2008 Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., pod red. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, Łódź, 2004 Opole, wrzesień

51 Duży udział terenów zabytkowych w mieście Opolu oraz stwierdzenie występowania wyrobów zawierających azbest wśród obiektów zabytkowych. Przeprowadzanie prac modernizacyjnych w odniesieniu do obiektów zabytkowych, wymusza konieczność uzyskania odpowiednich zezwoleń od właściwych organów. Jednocześnie powoduje to z reguły zwiększenie kosztów przeprowadzenia remontu, co może zniechęcać obecnych właściciel/zarządców do przeprowadzania prac modernizacyjnych. Możliwość występowania chronionych gatunków zwierząt (szczególnie ptaków i nietoperzy) w budynkach, w których wykorzystano azbest. Nieodpowiednio prowadzone prace modernizacyjne mogą nie tylko powodować niszczenie chronionych gatunków zwierząt, ich lęgów lub miejsc gniazdowania, ale również przeprowadzone prace modernizacyjne mogą uniemożliwiać im późniejsze wykorzystywanie tych obiektów jako miejsc gniazdowania lub też miejsc odpoczynku. Występowanie terenów cennych przyrodniczo i mieście i okolicy Występowanie terenów cennych przyrodniczo o ograniczonym zagospodarowaniu w mieście i sąsiedztwie miasta w połączeniu ze stosunkowo niską świadomością środowiskową mieszkańców Polski, predystynować mogą te miejsca do organizowania na ich terenie nielegalnych dzikich wysypisk odpadów (także tych niebezpiecznych, zawierających azbest). Stwierdzona podczas inwentaryzacji stosunkowo duża: a) ilość wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola, b) duże zróżnicowanie wykorzystywanych wyrobów zwierających azbest, c) struktura własności obiektów, w których stwierdzono występowanie azbestu (przewaga własności prywatnej) powodować może pewne problemy przy realizacji Planu z uwagi na konieczność ponoszenia znacznych kosztów na usunięcie azbestu (w szczególności głównie przez osoby prywatne). Opole, wrzesień

52 7. Przewidywane oddziaływania skutków realizacji Planu na środowisko wraz z oceną znaczności 7.1. Oddziaływanie na cele i przedmiot ochrony obszarów Natura 2000 Przeprowadzone w ramach opracowywania niniejszej Prognozy analizy wykazują, że realizacja przedmiotowego Planu nie będzie wpływać negatywnie na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000, które zlokalizowane są wokół Opola, a także na integralność tych obszarów, jak również na spójność i integralność całej sieci Natura Wynika to z następujących przesłanek/analiz: 1. Realizacja postanowień Planu w żaden sposób nie będzie wiązała się z bezpośrednią zajętością terenu w ramach zlokalizowanych w pobliżu obszarów Natura Dotyczy to także lokalizacji istniejących składowisk 17, na które wywożone mogą być usunięte odpady zawierające azbest z terenu Opola. 2. Zakres prac przewidzianych w ramach realizacji postanowień Planu nie będzie powodował występowania negatywnych oddziaływań na obszary Natura 2000 jak również na przedmioty ich ochrony. Najmniejsza odległość pomiędzy granicami obszaru Natura 2000 (Łąki w okolicach Chrząstowic PLH ), a obiektami, z których usuwane będą usuwane wyroby zawierające azbest wynosi około 500 metrów. Jest to odległość znacznie większa, od maksymalnego zasięgu negatywnych oddziaływań związanych z realizacją prac polegających na usuwaniu azbestu (np. w zakresie oddziaływania na zanieczyszczenia powietrza lub hałas). Dodatkowo przewidziany charakter prac (krótkoterminowe prace remontowe na terenie zabudowanym, bez konieczności prowadzenia prac ziemnych wymagających odwodnień) nie będą wpływały na zlokalizowane wokół Opola obszary Natura 2000, ich przedmioty ochrony, integralność tych obszarów, oraz całej sieci Natura Jedynym potencjalnym negatywnym oddziaływaniem związanym z realizacją Planu może być pośrednie oddziaływanie związane z transportem usuniętych z budynków materiałów na składowiska odpadów. Nie chodzi tu jednak o zagrożenie azbestem, gdyż z uwagi na obowiązujące przepisy i normy w zakresie transportu materiałów niebezpiecznych, niezmiernie mało prawdopodobne jest wystąpienie zagrożeń dla przedmiotów ochrony znajdujących 17 W ramach niniejszych analiz rozważano wykorzystanie składowisk zlokalizowanych nie dalej niż 200 km od granic Opola, gdyż założono, że transport odpadów na większą odległość nie będzie opłacalny. W analizie nie uwzględniono planowanego do utworzenia składowiska odpadów niebezpiecznych w województwie opolskim, gdyż nie jest na razie znana jego lokalizacja, oraz z uwagi na fakt, że zanim zostanie ono utworzone zgodnie z obowiązującymi przepisami zostanie przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko w ramach, której uwzględniany musi być także możliwy wpływ na obszary Natura Opole, wrzesień

53 się w pobliżu obszarów Natura , ale o zwiększenie emisji hałasu i zanieczyszczeń do powietrza. Lokalizację składowisk odpadów, które mogą być wykorzystywane przedstawiono na mapie nr 4. Należy jednak stwierdzić z całą pewnością, że oddziaływanie w tym zakresie nie będzie miało charakteru znaczącego gdyż: a. biorąc pod uwagę ilość obiektów, z których konieczne będzie usuwanie azbestu, w stosunku do okresu czasu, w którym te prace będą wykonywane (rozłożenie procesu w okresie ponad 20 lat) oraz fakt, że ruch może występować w różnych kierunkach i po drogach o różnym charakterze (nie wiadomo, na które składowisko będą wywożone odpady) wzrost natężenia ruchu wywołany realizacją postanowień Planu będzie pomijalny (w stosunku do potoków ruchu występujących na istniejącej sieci drogowej). b. potencjalne negatywne oddziaływanie, które najprawdopodobniej związane mogłoby być z emisją zanieczyszczeń do powietrza (w odniesieniu do obszarów siedliskowych) oraz hałasu i zanieczyszczeń do powietrza (w odniesieniu do obszarów ptasich) z uwagi na pomijalny wzrost natężenia ruchu w stosunku do ruchu istniejącego na sieci drogowej także ma charakter pomijalny. 4. Potwierdzeniem przeprowadzonych analiz są zapisy zamieszczone w Standardowych Formularzach Danych (SDF) dla zlokalizowanych wokół Opola obszarów, nieuwzględniające wśród zagrożeń działań związanych z realizacją Planu 19. Stwierdzono natomiast jeden przykład oddziaływania pozytywnego związanego z realizacją Planu na przedmioty obszarów Natura Został on opisany w rozdziale 5.11 Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektu, a związany jest ze zmniejszeniem ryzyka powstawania dzikich składowisk odpadów na terenach chronionych (w tym Natura 2000). 18 Brak jest także danych naukowych potwierdzających negatywny wpływ azbestu na gatunki i siedliska wymienione w załącznikach do dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej. 19 SDF dla zlokalizowanych wokół obszarów zamieszczone są w załącznikach. Brak jest SDF dla obszaru Natura 2000 Bory Niemodlińskie PLH gdyż nie był on dostępny na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska prezentującej dane na temat obszarów Natura 2000: Opole, wrzesień

54 Mapa nr 4 Lokalizacja składowisk odpadów, które potencjalnie mogą być wykorzystywane do składowania odpadów, które powstaną na skutek realizacji postanowień Planu na tle obszarów chronionych. Opole, wrzesień

55 7.2. Oddziaływanie na różnorodność biologiczną Realizacja postanowień Planu będzie miała dość ograniczone oddziaływanie na różnorodność biologiczną. Niezależnie od faktu, że Opole charakteryzuje się stosunkowo bogatą fauną i florą, to należy wyraźnie stwierdzić, że bogactwo to należy odnosić do innych terenów zurbanizowanych. Podkreślenia wymaga również fakt, że działania związane z realizacją postanowień Planu dotyczą terenów zabudowanych (a w zasadzie budynków) w odniesieniu, do których trudno mówić o bioróżnorodności. Pewne oddziaływania wystąpić mogą w odniesieniu do gatunków zwierząt (patrz 7.4 Oddziaływanie na zwierzęta) jednak, z uwagi na zakres działań koniecznych do podjęcia oraz założone działania minimalizujące, nie można rozpatrywać ich w kontekście wpływu na bioróżnorodność a jedynie w kontekście oddziaływania na gatunki chronione. Analogicznie jak w przypadku analiz przeprowadzonych w kontekście obszarów Natura 2000 (przedstawionych w rozdziale 7.1) można dopatrywać się pośrednich oddziaływań związanych z emisją zanieczyszczeń do powietrza i emisją hałasu od środków wykorzystywanych do transportu azbestu) na bioróżnorodność. Jednak tak jak w przypadku poprzednim oddziaływanie takie ma pomijalną wielkość. Pewne pozytywne oddziaływanie związane może być także jak w przypadku Natury 2000 z ograniczeniem ryzyka powstawania dzikich składowisk odpadów Oddziaływanie na ludzi Realizacja postanowień Planu może powodować dwojakie oddziaływanie na zdrowie i życie ludzi w zależności od analizowanej grupy narażenia. Jeżeli pod uwagę zostanie wzięty wpływ na zdrowie ludzi mieszkających, pracujących lub też wykorzystujących do innych celów obiekty, w których wykorzystywane są materiały zawierające azbest, to wpływ realizacji Planu ocenić należy zdecydowanie pozytywnie. Przeprowadzona inwentaryzacja wykazała, że w bardzo wielu przypadkach stan wyrobów zawierających azbest jest niezadowalający i konieczne jest podjęcie działań polegających na jego usunięciu. Biorąc pod uwagę, że azbest został stwierdzony w ponad 900 obiektach, z pewnym przybliżeniem można przyjąć, że zmniejszenie narażenia na ryzyko wystąpienia chorób związanych i wywołanych negatywnym oddziaływaniem azbestu dotyczyć będzie kilku tysięcy osób (najprawdopodobniej około 5 tysięcy). W momencie prowadzenia prac związanych z usuwaniem azbestu z poszczególnych obiektów, zagrożenie dla okolicznych mieszkańców może wzrastać, jednak z uwagi na Opole, wrzesień

56 krótkotrwałość występowania narażenia 20 oraz fakt, że przy prowadzeniu prac konieczne będzie zachowanie odpowiednich standardów w zakresie minimalizacji negatywnego oddziaływania (wymaganych odpowiednimi przepisami) oddziaływanie takie ma charakter pomijalny. Z uwagi na wyniki badań naukowych, które nie potwierdziły szkodliwego wpływu na zdrowie człowieka i środowisko naturalne azbestu wykorzystanego w rurach wodociągowych i kanalizacyjnych 21, w analizowanym dokumencie nie zalecono wymiany istniejących azbestowych rur wodociągowych. Posiłkując się ww. wynikami badań naukowych należy ocenić, że przedmiotowy zapis nie powoduje negatywnego oddziaływania na zdrowie ludzi. Jeżeli pod uwagę zostanie wzięta grupa osób, która zajmuje się przeprowadzaniem prac polegających na usuwaniu wyrobów zawierających azbest jak i obsługujących składowiska, gdzie może być on składowany, stwierdzić należy zwiększenie ryzyka związanego z możliwością wystąpienia negatywnych oddziaływań związanych z narażeniem na kontakt z wyrobami zawierającymi azbest. Należy jednak zauważyć, że: zgodnie z obowiązującymi przepisami działalność w takim zakresie prowadzić mogą jedynie wykwalifikowane firmy, firmy te zatrudniają personel, który nie tylko wyposażony jest w odpowiednie środki ochrony osobistej, ale również świadomy jest zagrożeń związanych z prowadzonymi pracami (wysoka świadomość zagrożenia), w ramach prowadzenia prac zgodnie z obowiązującymi przepisami stosowany jest szereg środków minimalizujących wystąpienie negatywnego oddziaływania (zarówno w odniesieniu do pracowników jak i osób zewnętrznych). Wszystkie te czynniki powodują znaczne zmniejszenie zagrożenia dla tych osób. Biorąc pod uwagę, że w przedstawionym w Planie wykazie podmiotów gospodarczych właściwych w zakresie transportu, zbierania i usuwania odpadów azbestowych występuje jedynie 60 pozycji można z pewnym przybliżeniem ocenić, że wzrost ryzyka narażenia dotyczyć będzie maksymalnie kilkuset osób (biorąc jednak pod uwagę rejonizację działalności poszczególnych firm (związaną z redukcją kosztów) ilość osób narażonych mieściła się będzie w granicy osób. 20 Przeprowadzone badania i dostępne dane zamieszczone w publikacjach wskazują, że narażenie związane z ryzykiem wystąpienia negatywnych oddziaływań w związku z kontaktem z wyrobami zawierającymi azbest wrasta wraz z długością czasu narażenia na negatywne oddziaływania. Zanieczyszczenie środowiska azbestem. Skutki zdrowotne. Raport z badań. Instytut Medycyny Pracy im prof. J. Nofera, Łódź, 2008 Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., pod red. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, Łódź, Zanieczyszczenie środowiska azbestem. Skutki zdrowotne. Raport z badań. Instytut Medycyny Pracy im prof. J. Nofera, Łódź, 2008 Opole, wrzesień

57 7.4. Oddziaływanie na zwierzęta Oddziaływanie skutków realizacji postanowień analizowanego dokumentu w większości przypadków analizy możliwych oddziaływań prowadzi do podobnych wniosków jak przedstawionych w rozdziałach 7.1 Oddziaływania na przedmioty ochrony w obszarach Natura 2000, 7.2 Wpływ na bioróżnorodność. W zasadzie realizacja analizowanego dokumentu nie będzie miała negatywnego wpływu na większość gatunków zwierząt, gdyż na terenach zurbanizowanych i wokół zabudowań występują one w ograniczonej ilości i zakresie (szczególnie w odniesieniu do zwierząt dziko żyjących). Specyficzna sytuacja występuje jednak w odniesieniu do gatunków (często rzadkich i chronionych), które dostosowały się do życia w warunkach miejskich i wykorzystują istniejącą budynki jako miejsca rozrodu bądź odpoczynku. Dotyczy to w szczególności ptaków, które zakładają gniazda w obrębie budynków (jaskółki, jerzyki, rudziki, szpaki), jak i nietoperzy, które bardzo często wykorzystują nieużytkowane części obiektów budowlanych jako miejsce odpoczynku i których wszystkie gatunki są chronione. Realizacja w takich obiektach prac remontowych w nieodpowiednich okresach i bez poszanowania odpowiednich przepisów w tym zakresie 22 powodować może niszczenie lęgów (w ramach prowadzenia prac) lub też osobników młodocianych, które nie potrafią jeszcze latać, lub też prowadzić do porzucenia lęgów przez osobniki rodzicielskie, a przez to śmierć osobników młodocianych. Dodatkowo przeprowadzone prace remontowe powodować mogą, że dane obiekty nie będą nadawały się do wykorzystania przez występujące tam wcześniej gatunki, gdyż przeprowadzone zmiany uniemożliwią założenie gniazda (np. poprzez montaż podbitek i uszczelnienie wszelkich szpar, i nieciągłości elewacji wykorzystywanych wcześniej prze te gatunki), lub też na skutek uszczelnienia elewacji, zagrodzony zostanie dostęp do pomieszczeń, które wcześniej były wykorzystywane (głównie w odniesieniu do nietoperzy). Biorąc pod uwagę charakter obiektów, na których stwierdzono użycie wyrobów zawierających azbest (duży udział budynków i obiektów gospodarczych, wiele budynków starych), oraz fakt, że okres lęgowy ptaków jest w zasadzie najlepszym czasem do przeprowadzania prac remontowych na wolnym powietrzu (wiosna, lato), lokalnie wystąpić może negatywne oddziaływanie na ww. gatunki ptaków oraz nietoperze. Takie oddziaływanie negatywne łatwo jest zminimalizować, najczęściej wybierając odpowiedni okres prowadzenia prac oraz przez stosowanie rozwiązań sprzyjających zakładaniu gniazd (np. budki lęgowe w odniesieniu do jerzyków). W pewnym stopniu pozytywnie wpływać będzie na to również fakt, że z reguły właściciele/ zarządcy obiektów, 22 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U nr 220 poz. 2237). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U nr 92 poz. 880) Opole, wrzesień

58 posiadają informacje na temat wykorzystywania określonych budynków jako miejsc gniazdowania lub też odpoczynku przez chronione gatunki ptaków lub też nietoperzy, dzięki czemu można z wyprzedzeniem zastosować odpowiednie tryby postępowania zaproponowane w rozdziale 9 Rozwiązania mające na celu minimalizację... Dlatego też można stwierdzić, że po zastosowaniu działań minimalizujących opisywanych w rozdziale 9 Rozwiązania mające na celu minimalizację... oddziaływanie to będzie miało charakter nieznaczący. Spodziewać się także należy, że analogicznie jak w przypadku pozytywnego oddziaływania na człowieka, realizacja Planu spowoduje pozytywne oddziaływanie na zdrowie zwierząt domowych, które żyją w, i w rejonie obiektów, na których wykorzystywany jest azbest, gdyż zlikwidowane zostaniem możliwe źródło narażenia Oddziaływanie na rośliny Analogicznie jak w przypadku wpływu na obszary Natura 2000 i bioróżnorodność (opisane w rozdziałach 7.1, 7.2) Ocenić można, że realizacja Planu nie będzie powodowała negatywnych oddziaływań na rośliny Oddziaływanie na wodę Realizacja postanowień Planu nie będzie powodowała negatywnych oddziaływań na wody zarówno powierzchniowe, jak i podziemne w odniesieniu do oddziaływań jakie obecnie występują w tym zakresie. Przy wykonywaniu niniejszej oceny oddziaływania na środowisko przyjęto założenie, że wszelkie prace związane z usuwaniem azbestu będą wykonywane w odpowiednim reżimie technologicznym i z poszanowaniem obowiązującego prawa. Dlatego też oceniono, że prace te nie będą wpływały negatywnie na wody powierzchniowe i podziemne. Pewna forma pośredniego oddziaływania może być związana z zanieczyszczeniem wód na skutek dodatkowych emisji zanieczyszczeń do powietrza wywołanej ruchem pojazdów przewożących usunięte materiały na składowisko. Uwzględniając jednak argumentację przedstawioną przy opisie oddziaływania na obszary Natura 2000 można założyć, że oddziaływań w tym zakresie nie będzie. Dodatkowo należy podkreślić, że wystąpienie takiego oddziaływania niweluje dość skutecznie charakter gleb w rejonie Opola, które naturalnie w sposób skuteczny neutralizować będą opad (w formie mokrej bądź też suchej) tlenków azotu lub siarki. Opole, wrzesień

59 7.7. Oddziaływanie na powietrze Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne postanowień zawartych w analizowanym Planie można rozpatrywać w dwóch aspektach: oddziaływania związanego z usuwaniem azbestu z budynków, w których jest stosowany, polegającego na zwiększeniu stężenia włókien azbestu w powietrzu, oddziaływania pośredniego związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza wywołanych transportem usuniętych materiałów na składowisko. W zakresie analizy oddziaływania w pierwszym aspekcie należy stwierdzić, że może wystąpić takie oddziaływanie o charakterze krótkotrwałym i lokalnym. Jednak, jeżeli uwzględni się odpowiedni standard prowadzenia robót (wymagany przez obowiązujące przepisy) to oddziaływanie to będzie skutecznie ograniczane (a w zasadzie minimalizowane). Natomiast rozważania w zakresie występowania oddziaływania pośredniego związanego z transportem, szeroko opisywane były w rozdziale 7.1, w którym analizowano oddziaływanie na obszary Natura W kontekście, wykonanych analiz można stwierdzić, że realizacja postanowień Planu nie będzie powodowała pogorszenia jakości powietrza w Opolu Oddziaływanie na powierzchnię ziemi Realizacja zapisów analizowanego dokumentu nie będzie w sposób bezpośredni oddziaływała na powierzchnię ziemi. Pewne oddziaływania jednak mogą wystąpić w kontekście oddziaływań pośrednich. Do pośrednich negatywny oddziaływań, średniookresowych, związanym w pewien sposób z realizacją Planu zaliczyć można oddziaływanie związane z koniecznością zorganizowania nowego składowiska odpadów niebezpiecznych w województwie opolskim tak, aby możliwe było gromadzenie tych odpadów z tego rejonu. Należy jednak zauważyć, że konieczność realizacji takiego obiektu nie wynika z zapisów Planu, ale z dokumentów strategicznych wyższego rzędu. Analizowany Plan... jedynie potwierdza taką konieczność. Dodatkowo dla takiego składowiska konieczne jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko, podczas której analizowane są także oddziaływania na powierzchnię ziemi i dopiero wówczas możliwe jest dokonanie pełnej oceny. Należy jednocześnie zauważyć, że zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami w zakresie tworzenia i likwidacji składowisk odpadów, po zakończeniu Opole, wrzesień

60 użytkowania takiego obiektu, (czyli po kilkunastu-kilkudziesięciu latach) wykonywana jest jego rekultywacja tak, że możliwe jest ponowne wykorzystanie tego terenu na inne cele Oddziaływanie na krajobraz Realizacja przedmiotowego Planu nie będzie w sposób bezpośredni wpływała na krajobraz. Pozytywne efekty jego wdrożenia będą wpływały natomiast na krajobraz w sposób pośredni. Usuwanie wyrobów zawierających azbest wymuszać będzie również przeprowadzanie innych prac remontowych na budynkach (elewacji, termomodernizacji, prac dekarskich) przez co poprawione zostaną ich walory estetyczne, a przez to będzie to wpływało pozytywnie na krajobraz a w zasadzie estetykę miasta Opola. Pozytywnie na krajobraz będzie także wpływała działalność edukacyjna przewidziana w ramach realizacji programu, która przyczyniać się będzie do ograniczenia ilości dzikich wysypisk. Ewentualnym pośrednim negatywnym oddziaływaniem na krajobraz związanym w pewien sposób z realizacją Planu może być oddziaływanie związane z koniecznością zorganizowania nowego składowiska odpadów niebezpiecznych w województwie opolskim, aby możliwe było gromadzenie odpadów z tego rejonu. Należy jednak zauważyć, że konieczność realizacji takiego obiektu nie wynika z zapisów Planu, ale z dokumentów strategicznych wyższego rzędu. Analizowany Plan... jedynie potwierdza taką konieczność. Dodatkowo dla składowiska takiego konieczne jest przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko, podczas której analizowane są także oddziaływania na krajobraz. Podkreślenia wymaga również fakt, że zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami w zakresie tworzenia i likwidacji składowisk odpadów, po zakończeniu użytkowania takiego obiektu (czyli po kilkunastu-kilkudziesięciu latach) wykonywana jest jego rekultywacja, dzięki czemu możliwe będzie skuteczne zminimalizowanie negatywnego oddziaływania na krajobraz Oddziaływanie na klimat Realizacja postanowień analizowanego dokumentu nie będzie powodowała oddziaływania na klimat. Co prawda skutkiem jego realizacji może być zmniejszenie ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery (efekt przeprowadzanych prac termomodernizacyjnych), jednak efekt ten w pewien sposób będzie niwelowany przez dodatkową emisję zanieczyszczeń do powietrza z pojazdów transportujących azbest na składowiska. Niezależnie od tej kwestii, różnice w ilości emitowanych zanieczyszczeń nie powinny mieć wpływu na zmiany klimatu (zarówno lokalnego jak i szerszym ujęciu). Opole, wrzesień

61 7.11. Oddziaływanie na zasoby naturalne W ujęciu bezpośrednim realizacja postanowień Planu nie będzie miała wpływu na zasoby naturalne. Pewne niewielkie oddziaływania na zasoby naturalne związane mogą być jednak z koniecznością pozyskania dodatkowych materiałów niezbędnych do przeprowadzenia prac remontowych oraz wytworzenia materiałów, które mogą będą niezbędne do zastąpienia usuniętych wyrobów zawierających azbest. Będą to jednak oddziaływania bez znaczenia w kontekście wykorzystywania zasobów naturalnych na inne cele. Pogląd taki potwierdzają także zapisy Prognozy oddziaływania na środowisko dla Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , gdzie także dla programu obejmującego cały kraj nie stwierdzono możliwości wystąpienia takiego oddziaływania Oddziaływanie na zabytki Wyniki przeprowadzonej w ramach realizacji Planu inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest wykazały, że azbest wykorzystywany jest zarówno: 1. w obiektach wpisanych do rejestru zabytków, 2. w obiektach znajdujących się w ewidencji zabytków (lub też spełniających kryteria aby zostać wpisanym do ewidencji), 3. w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej. Biorąc jednocześnie pod uwagę fakt, że azbest wykorzystywany jest dopiero od kilkudziesięciu lat, z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić można, że zastosowane w przypadku tych obiektów pokrycia dachowe nie mają naturalnego historycznego charakteru a najprawdopodobniej są efektem i pozostałością po przeprowadzanych pracach remontowych. W takim ujęciu, efekty realizacji Planu należy ocenić zdecydowanie pozytywnie gdyż dzięki jego realizacji, w ramach prac remontowych możliwe będzie zastosowanie pierwotnie używanych materiałów (lub ich zamienników), dzięki czemu obiekty te odzyskają swój pierwotny charakter. Dodatkowo pozytywny wpływ może mieć fakt, że w wielu przypadkach prace remontowe w ramach jednego budynku są łączone i bardzo często wraz z wymianą pokryć dachowych, prowadzona są prace termoizolacyjne lub polegające na odnowieniu fasady budynku. Dlatego też spodziewać się można, że realizacja programu może przynieść pozytywny efekt, w kontekście walorów estetycznych i krajobrazowych. Szczególnie może poprawić to sytuację obiektów, które znajdują się w ewidencji zabytków, gdyż w wielu przypadkach ich stan jest niezadowalający. Opole, wrzesień

62 Biorąc jednocześnie pod uwagę, obowiązujące zapisy Zmiany studium... w kontekście zakazów i nakazów w ramach poszczególnych wydzielonych stref ochrony konserwatorskiej jak również przepisy wynikające z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami bardzo wyraźnie określające zasady prowadzenia wszelkich prac budowlanych oraz konieczność uzyskiwania stosownych zgód, opinii i uzgodnień od Konserwatora Zabytków, zakładać można, że reżim i standard prowadzenia robót remontowych będzie gwarantował, zachowanie zabytków (jak i całych stref ochrony konserwatorskiej) w odpowiednim stanie. Spodziewać się natomiast można, że w odniesieniu do tych obiektów (wpisanych do rejestru, ewidencji czy też znajdujących się w poszczególnych strefach ochrony konserwatorskiej), całkowite koszty usunięcia azbestu będą większe niż w przypadku innych obiektów, gdyż powiększać je będzie konieczność przygotowania odpowiedniej dokumentacji, uzyskania stosownych decyzji i opinii a także konieczność prowadzenia prac w odpowiednim reżimie technologicznym i przez wykwalifikowane ekipy. W odniesieniu do zabytków archeologiczny należy stwierdzić, że realizacja postanowień Planu (z uwagi na charakter planowanych do podjęcia działań brak prac ziemnych (gdyż nie przewidziano usuwania wodociągowych rur azbestowych) nie będzie negatywnie oddziaływała na te dobra kultury Oddziaływanie na dobra materialne Realizacja postanowień Planu w odniesieniu do oddziaływań na dobra materialne będzie dwojakiego rodzaju. Z jednej strony, konieczne będzie poniesienie pewnych kosztów na usunięcie azbestu oraz zastąpienie go innym materiałem, co powodować może znaczne obciążenia budżetu (szczególnie w odniesieniu do osób prywatnych). W Planie określono sposoby uzyskania środków na usunięcie azbestu. Należy jednak pamiętać, że środki te obejmują jedynie proces usunięcia, transportu i unieszkodliwienia wyrobów zawierających azbest, w tym konieczność poniesienia przez właściciela kosztów zastosowania nowych materiałów (izolacyjnych, dachowych). Z drugiej strony, przeprowadzone prace modernizacyjno-remontowe pozwolą nie tylko zwiększyć walory krajobrazowe przestrzeni wokół modernizowanych obiektów, ale również zwiększyć ich wartość. W efekcie może to powodować uzyskiwanie dodatkowych dochodów przez właścicieli obiektów (oprócz oczywistych zysków, przy sprzedaży nieruchomości), np. na skutek intensyfikacji turystyki. Opole, wrzesień

63 W przypadku przeprowadzania prac termomodernizacyjnych (polegających na wymianie materiału izolującego) możliwe będzie uzyskanie dodatkowych korzyści wynikających z późniejszych oszczędności związanych z mniejszym zużyciem energii niezbędnej do ogrzewania zmodernizowanego budynku. Korzyści takie dotyczyć będą najprawdopodobniej także prac związanych z wymianą pokryć dachowych gdyż przy prowadzeniu tak poważnego remontu z reguły wymieniane są materiały izolacyjne, co ograniczać będzie straty energii przy ogrzewaniu budynku Oddziaływanie z uwzględnieniem zależności między elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy Realizacja przedmiotowego projektu Planu może powodować następujące powiązane oddziaływania: Prace polegające na usuwaniu azbestu pociągać będą za sobą z reguły przeprowadzenia prac remontowych innych części budynku (elewacji, termoizolacji) powodować będzie: poprawę walorów krajobrazowych, wzrost wartości wyremontowanych nieruchomości, zmniejszenie ilości zużywanego paliwa do ogrzewania budynków a przez to zmniejszenie niskiej emisji zanieczyszczeń do powietrza, która obecnie głównie wpływa na negatywny stan powierza w Opolu, potencjalnie negatywny wpływ na gatunki zwierząt wykorzystujących dane obiekty jako miejsce odpoczynku bądź gniazdowania (szczególnie w odniesieniu do nietoperzy, jaskółek i jerzyków) kwestię tę opisano w rozdziale 7.4 Oddziaływanie na zwierzęta. Konieczność unieszkodliwienia usuniętego azbestu, która spowoduje: Zwiększenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z pojazdów transportujących usunięty azbest. Obecnie brak jest w pobliżu Opola miejsc składowania azbestu co wymusza długi transport, a przez to dodatkową emisję zanieczyszczeń do powietrza, Konieczność utworzenia nowych obiektów składowisk odpadów niebezpiecznych, które mogą znacząco negatywnie oddziaływać na środowisko. Istniejąca obecnie sytuacja, że odpady trzeba będzie transportować na odległość ponad 100 km, jest z punktu ekonomicznego i środowiskowego trudna do zaakceptowania. W związku z powyższym zakładać należy, że odpowiednie składowiska w województwie opolskim (zgodnie z zapisami wynikającym z opracowanych dokumentów strategicznych) zostaną zrealizowane. Opole, wrzesień

64 7.15. Oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne W tabeli nr 6 w sposób schematyczny przedstawiono różne rodzaje oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska związane z realizacją analizowanego Planu... Tabelę tę analizować należy łącznie z zapisami zamieszczonymi w całym rozdziale 7 gdyż nie zawiera ona oceny znaczności oddziaływania. Opole, wrzesień

65 Tabela 6 Zestawienie różnego typu oddziaływań związanych z realizacją postanowień Planu Komponent środowiska poddany oddziaływaniu Oddziaływanie bezpośrednie Oddziaływanie pośrednie Oddziaływanie wtórne Oddziaływanie skumulowane Oddziaływanie krótkoterminowe Oddziaływanie średnioterminowe Oddziaływanie długo-terminowe Oddziaływanie stałe Oddziaływanie chwilowe Obszary Natura Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu Różnorodność biologiczna 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu Zdrowie i życie ludzi 1. wpływ na pracowników usuwających azbest i pracujących przy jego składowaniu 2. wpływ na mieszkańców i użytkowników nieruchomości Kumulowanie się negatywny oddziaływań w razie braku realizacji programu w kontekście dodatkowych narażeń związanych ze złym stanem areosanitarnym powietrza w Opolu Oddziaływanie na pracowników usuwających azbest oraz na mieszkańców i użytkowników nieruchomości w fazie prowadzenia prac Wpływ na mieszkańców i użytkowników nieruchomości Wpływ na mieszkańców i użytkowników nieruchomości Zwierzęta 1. Niszczenie gniazd i osobników młodocianych w ramach prac remontowych 2. Zmniejszenie narażenia zwierząt domowych na choroby wywołane azbestem Ograniczenie możliwości wykorzystywania zmodernizowanych i wyremontowanych obiektów jako miejsce gniazdowania/ wypoczynku zwierząt 1. Zmniejszenie narażenia zwierząt domowych na choroby wywołane azbestem 1. Zmniejszenie narażenia zwierząt domowych na choroby wywołane azbestem Niszczenie gniazd i osobników młodocianych w ramach prac remontowych Opole, wrzesień

66 Komponent środowiska poddany oddziaływaniu Oddziaływanie bezpośrednie Oddziaływanie pośrednie Oddziaływanie wtórne Oddziaływanie skumulowane Oddziaływanie krótkoterminowe Oddziaływanie średnioterminowe Oddziaływanie długo-terminowe Oddziaływanie stałe Oddziaływanie chwilowe Rośliny 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu 1. Ograniczenie powstawania dzikich wysypisk odpadów 2. Emisja zanieczyszczeń do powietrza i hałasu Woda Wpływ na jakość wód na skutek emisji do powietrza zanieczyszczeń komunikacyjnych pochodzących z transportu usuniętego azbestu na składowisko Powietrze Zwiększenie zapylenia w rejonie prowadzenia prac 2. Zmniejszenie zużycia paliw energetycznych. 3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza 2. Zmniejszenie zużycia paliw energetycznych. 3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza Zwiększenie zapylenia w rejonie prowadzenia prac Likwidacja źródła emisji włókien azbestowych w rejonie życia ludzi Zwiększenie zapylenia w rejonie prowadzenia prac Powierzchnia ziemi 1. Konieczność utworzenia nowego składowiska odpadów 2. Ograniczenie ryzyka powstawania dzikich wysypisk odpadów 1. Konieczność utworzenia nowego składowiska odpadów 1. Konieczność utworzenia nowego składowiska odpadów Krajobraz Poprawa walorów krajobrazowych Poprawa walorów krajobrazowych Poprawa walorów krajobrazowych Opole, wrzesień

67 Komponent środowiska poddany oddziaływaniu Oddziaływanie bezpośrednie Oddziaływanie pośrednie Oddziaływanie wtórne Oddziaływanie skumulowane Oddziaływanie krótkoterminowe Oddziaływanie średnioterminowe Oddziaływanie długo-terminowe Oddziaływanie stałe Oddziaływanie chwilowe Zasoby naturalne Zwiększenie zapotrzebowania na surowce na potrzeby prowadzenia prac modernizacyjnych i remontowych Zabytki Poprawa stanu zabytków i doprowadzenie ich do właściwego stanu 1. Poprawa walorów krajobrazowych 2. Zmniejszenie zużycia paliw energetycznych. 1. Poprawa walorów krajobrazowych 2. Zmniejszenie zużycia paliw energetycznych. 1. Poprawa walorów krajobrazowych 2. Zmniejszenie zużycia paliw energetycznych. 3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza 3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza 3. Zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza Dobra materialne Poniesienie kosztów na usunięcie azbestu Zwiększenie wartości nieruchomości Zwiększenie wartości nieruchomości Zwiększenie wartości nieruchomości Powiązane komponenty Rodzaj oddziaływania: Oddziaływanie negatywne Oddziaływanie neutralne Oddziaływanie pozytywne Opole, wrzesień

68 8. Możliwość wystąpienia oddziaływań transgranicznych Biorąc pod uwagę: opisany powyżej lokalny charakter możliwych do wystąpienia niekorzystnych oddziaływań na środowisko, odległość miasta Opola od granic kraju, obostrzenia związane z wykonywaniem prac związanych z usuwaniem azbestu ((wynikających również z ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U nr 92 poz. 880)) obostrzenia wynikające z przepisów w zakresie transportu odpadów niebezpiecznych poza granice kraju, należy stwierdzić, że realizacja Planu nie będzie skutkowała możliwością wystąpienia oddziaływań trangranicznych, wobec czego dokument ten nie musi być poddawany procedurze transgranicznej oceny oddziaływania na środowisko. 9. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu W zdecydowanej większości przypadków, środki minimalizujące, jakie należy zastosować, aby ograniczyć negatywne oddziaływanie związane z realizacją przedmiotowego dokumentu wynikają wprost z przepisów prawa (jest to szczegółowo opisane w projekcie Planu ). W niniejszym opracowaniu przedstawiono propozycję zastosowania określonych środków minimalizujących w podziale na następujące grupy: 1) Minimalizujące negatywne oddziaływanie na środowisko na etapie prowadzenia prac związanych z usuwaniem azbestu w kontekście zagrożenia związanego z azbestem. 2) Minimalizujące negatywne oddziaływanie azbestu dla pracowników przeprowadzających prace polegające na usuwania materiałów zawierających azbest. 3) Minimalizujące negatywne oddziaływanie ze strony azbestu podczas transportu. 4) Minimalizujące negatywne oddziaływanie ze strony azbestu dla środowiska na etapie jego składowania. 5) Minimalizujące negatywne oddziaływanie prac polegających na usuwaniu azbestu na zabytki i walory zabytkowe miasta Opola. 6) Minimalizujące negatywne oddziaływanie prac polegających na usuwaniu azbestu na gatunki chronione. Opole, wrzesień

69 Ad 1) Minimalizacja negatywnego oddziaływania na środowisko na etapie prowadzenia prac związanych z usuwaniem azbestu w kontekście zagrożenia związanego z azbestem. Wykonawca prac polegających na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest, powinien: uzyskać odpowiednio decyzję zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo złożyć organowi informację o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, zapewnić przeszkolenie przez uprawnioną instytucję zatrudnianych pracowników, osób kierujących lub nadzorujących prace polegające na zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania, opracować przed rozpoczęciem prac szczegółowy plan prac usuwania wyrobów zawierających azbest, obejmujący w szczególności: identyfikację azbestu w przewidzianych do usunięcia materiałach, na podstawie udokumentowanej informacji od właściciela lub zarządcy obiektu albo też na podstawie badań przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, informacje o metodach wykonywania planowanych prac, zakres niezbędnych zabezpieczeń pracowników oraz środowiska przed narażeniem na szkodliwość emisji azbestu, w tym problematykę określoną przepisami dotyczącymi planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, ustalenie niezbędnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza. Wykonawca prac, przed przystąpieniem do prac polegających na zabezpieczeniu lub usunięciu wyrobów zawierających azbest z obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, a także z terenu prac, powinien zgłosić ten fakt właściwemu organowi nadzoru budowlanego oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Zgłoszenie to powinno zawierać w szczególności: rodzaj lub nazwę wyrobów zawierających azbest według grup wyrobów określonych w odrębnych przepisach, termin rozpoczęcia i planowanego zakończenia prac, adres obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, kopię aktualnej oceny stanu wyrobów zawierających azbest, określenie liczby pracowników, którzy przebywać będą w kontakcie z azbestem, obowiązanie wykonawcy prac do przedłożenia nowego zgłoszenia w przypadku zmiany warunków prowadzenia robót. W celu zapewnienia warunków bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających Opole, wrzesień

70 azbest z miejsca ich występowania, wykonawca prac powinien: izolować od otoczenia obszaru prac przez stosowanie osłon zabezpieczających przenikanie azbestu do środowiska, ogrodzić teren prac z zachowaniem bezpiecznej odległości od traktów komunikacyjnych dla osób pieszych, nie mniejszej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska, umieścić w strefie prac w widocznym miejscu tablice informacyjne informujące o zagrożeniu azbestem, zastosować odpowiednie środki techniczne ograniczające do minimum emisję azbestu do środowiska, zastosować w obiekcie, gdzie prowadzone są prace, odpowiednie zabezpieczenia przed pyleniem i narażeniem na azbest, w tym uszczelnić otwory okienne i drzwiowe, a także zastosować inne zabezpieczeń przewidziane w planie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, codziennie usuwać pozostałości pyłu azbestowego ze strefy prac przy zastosowaniu podciśnieniowego sprzętu odkurzającego lub metodą czyszczenia na mokro, izolować pomieszczenia, w których zostały przekroczone dopuszczalne wartości stężeń pyłu azbestowego dla obszaru prac, w szczególności izolować pomieszczenia w przypadku prowadzenia prac z wyrobami zawierającymi krokidolit, stosować zespół szczelnych pomieszczeń, w których następuje oczyszczenie pracowników z azbestu (komora dekontaminacyjna), przy usuwaniu pyłu azbestowego przekraczającego dopuszczalne wartości stężeń, zapoznać pracowników bezpośrednio zatrudnionych przy pracach z wyrobami zawierającymi azbest lub ich przedstawicieli z planem prac, a w szczególności z wymogami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie wykonywania prac. Prace związane z usuwaniem wyrobów zawierających azbest powinny być prowadzone w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska oraz powodujący zminimalizowanie pylenia. Po wykonaniu prac, wykonawca prac ma obowiązek złożenia właścicielowi, użytkownikowi wieczystemu lub zarządcy nieruchomości, urządzenia budowlanego, instalacji przemysłowej lub innego miejsca zawierającego azbest pisemnego oświadczenia o prawidłowości wykonania prac oraz o oczyszczeniu terenu z pyłu azbestowego, z zachowaniem właściwych przepisów technicznych i sanitarnych. Opole, wrzesień

71 Ad. 2) Minimalizacja negatywnego oddziaływania azbestu dla pracowników przeprowadzających prace polegające na usuwania materiałów zawierających azbest. Pracownicy wykonujący prace związane z usuwaniem azbestu lub też wykonujący inne czynności w strefie narażenia na oddziaływanie azbestu powinni: być przeszkoleni przez uprawnioną instytucję w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobów oraz przestrzegania procedur dotyczących bezpiecznego postępowania, posiadać sprzęt ochrony osobistej ograniczający narażenie dla zdrowia, postępować zgodnie z określonymi procedurami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpiecznego postępowania. Ad. 3) Minimalizacja negatywnego oddziaływania ze strony azbestu podczas transportu: Wyroby i odpady zawierające azbest powinny zostać odpowiednio oznakowane. Transport wyrobów i odpadów zawierających azbest, należy przeprowadzić w sposób uniemożliwiający emisję azbestu do środowiska. Przed załadowaniem przygotowanych odpadów zawierających azbest środek transportu powinien być oczyszczony z elementów umożliwiających uszkodzenie opakowań w trakcie transportu. Ładunek odpadów zawierających azbest powinien być tak umocowany, aby w trakcie transportu nie był narażony na wstrząsy, przewracanie lub wypadnięcie z pojazdu. Ad. 4) Minimalizacja negatywnego oddziaływania ze strony azbestu dla środowiska na etapie jego składowania: Usuwane odpady zawierające azbest powinny być składowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na wydzielonych częściach składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Składowiska odpadów lub wydzielone kwatery przeznaczone do wyłącznego składowania odpadów oznaczonych kodami * - materiały izolacyjne zawierające azbest i * - materiały konstrukcyjne zawierające azbest w postaci nieprzekształconej, powinny być budowane w specjalnie wykonanych zagłębieniach terenu ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem się. Każdorazowo po złożeniu odpadów, powierzchnia składowisk powinna być zabezpieczana przed emisją pyłów przez przykrycie izolacją syntetyczną lub Opole, wrzesień

72 warstwą gruntu. Składowanie odpadów, należy zakończyć na poziomie 2 m poniżej poziomu terenu otoczenia, a następnie wypełnić kwaterę gruntem do poziomu terenu. Ad 5) Minimalizacja negatywnego oddziaływania prac polegających na usuwaniu azbestu na zabytki i walory zabytkowe miasta Opola. W celu zminimalizowania możliwego negatywnego oddziaływania w odniesieniu do obiektów zabytkowych jak i prowadzenia prac w obrębie poszczególnych stref ochrony konserwatorskiej należy ściśle przestrzegać: Przepisów określonych w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz z późn. zm.). Przepisów określonych w rozporządzeniu Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych (Dz. U. nr 153, poz. 1579). Zapisów umieszczonych w Zmianie Studium... odnośnie zakazów, nakazów i zaleceń w odniesieniu do wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej jak również ochrony zabytków wpisanych do rejestru zabytków lub ewidencji zabytków. W szczególności zalecenia te sprowadzają się do obowiązku uzyskania stosownych zgód, uzgodnień lub opinii od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prowadzenie prac remontowych lub modernizacyjnych dla obiektów zabytkowy. Szczegółowy wykaz obowiązków wynikających ze Zmiany Studium... jest przedstawiony w rozdziale 5.10 Zabytki i walory krajobrazowe Ad 6) Minimalizacja negatywnego oddziaływania prac polegających na usuwaniu azbestu na gatunki chronione. W celu minimalizacji negatywnego oddziaływania na gatunki chronione konieczne jest wprowadzenia w ramach planowanych akcji podnoszącej świadomość środowiskową oraz informujących o zagadnieniach związanych z usuwaniem azbestu, także zagadnień związanych z ochroną gatunkową zwierząt. Niezależnie od tego przy przeprowadzeniu prac polegających na usuwaniu azbestu należy zastosować następujący tryb postępowania: Usuwanie wyrobów zawierających azbest z budynków oraz prace Opole, wrzesień

73 termomodernizacyjne należy prowadzić poza okresem lęgowym ptaków, tj. poza miesiącami od kwietnia do końca sierpnia. Jeśli zachowanie powyższego terminu nie będzie możliwe, należy przed rozpoczęciem prac przeprowadzić rozpoznanie przez ornitologa i chiropterologa, czy w rejonie prowadzenia prac oraz w strefie ich bezpośredniego oddziaływania, znajdują się schronienia dzienne nietoperzy lub czy gniazdują gatunki ptaków chronionych na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. nr 220, poz. 2237). W przypadku stwierdzenia występowania ww. zwierząt lub świeżych śladów ich bytności ekspert powinien wskazać dokładne miejsca ich przebywania tak, aby przed okresem lęgowym tych gatunków można było zamknąć nisze, szczeliny i dostępy do stropodachu wykorzystywane przez te zwierzęta. W przypadku stwierdzenia występowania chronionych gatunków konieczne jest uzyskanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów, określonych w stosunku do dziko występujących zwierząt wydawane przez właściwy organ ochrony środowiska, wskazany w art. 56 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2009 nr 151, poz z późn. zm.). W zależności od statusu ochronnego oraz od czynności zabronionych w stosunku do danego gatunku, będzie nim Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska lub Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Po przeprowadzeniu prac remontowych należy, w miarę możliwości, umożliwić nietoperzom dalsze schronienie w czasie dnia, a ptakom dalsze gniazdowanie w obiektach budowlanych. Jeżeli nie będzie to możliwe poprzez wykorzystanie naturalnych szpar i szczelin, należy dążyć do zapewnienia na remontowanym budynku lub w jego rejonie odpowiednich siedlisk zastępczych (np. budek lęgowych), aby zrekompensować utracone miejsca bytowania i rozrodu danych gatunków. Charakter zastosowanych siedlisk zastępczych, ich lokalizacja, parametry techniczne i zagęszczenie powinny być dobrane odpowiednio do preferencji gatunków, które występowały tam wcześniej i skonsultowane z ornitologiem lub chiropterologiem. W przypadkach, gdy obiekt budowlany wykorzystywany był przez jerzyki Apus apus, a w ramach remontu stropodach budynku ocieplono materiałami sypkimi (np. przy użyciu granulatu wełny mineralnej, granulatu styropianu fibry celulozowej), należy całkowicie zrezygnować z pozostawiania otwartych otworów do stropodachów, gdyż materiały użyte do izolacji są niebezpieczne dla tego gatunku. W takim przypadku należy także zapewnić odpowiednie siedliska zastępcze w postaci skrzynek lęgowych lub konstrukcji trocinobetonowych typu Swift Box oraz Brick Box (przeznaczone głównie dla wróbli, ale mogą w nich gniazdować także jerzyki). Opole, wrzesień

74 10. Wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie Kwestie rozwiązań alternatywnych w odniesieniu do analizowanego Planu można generalnie rozpatrywać na dwóch poziomach: I. analizy prawidłowości sformułowania celów i ich ewentualnych modyfikacji; II. analizy doboru sposobów i środków osiągania tak określonych celów; Przeprowadzona w ramach Prognozy analiza celów Planu, a w szczególności jego spójności z innymi dokumentami programowymi w zakresie gospodarki odpadami i usuwania azbestu wskazuje, że są one w pełni zgodne z postanowieniami tych dokumentów, a także wynikają wprost z postanowień wynikających z tych dokumentów oraz obowiązującego w Polsce prawa. W szczególności trzy cele główne: oczyszczenie terenu Opola z produktów zawierających azbest (materiałów izolacyjnych i konstrukcyjnych, w tym elewacyjnych); minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terenie Opola; likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko; należy uznać za bezalternatywne w świetle wiedzy o zagrożeniach zdrowotnych oraz w odniesieniu do przyjętych w Polsce rozwiązań prawnych. Alternatywą byłoby jedynie uznanie, że pozostawienie wyrobów azbestowych w miejscach ich obecnego wykorzystywania powoduje mniejsze konsekwencje środowiskowe, niż ich usuwanie pod kontrolą, co w świetle zgromadzonych informacji nie znajduje uzasadnienia, ani potwierdzenia, jak również nie byłoby zgodne z założeniami przyjętymi w dokumentach strategicznych wyższego rzędu. Wariantowaniu mogłyby podlegać zagadnienia opisane w pkt II sposoby i środki osiągania określania w Planie celów w kontekście sposobów unieszkodliwiania azbestu, gdyż w ramach analizowanego Planu proponowane jest jedynie jego składowanie na przeznaczonych do tego składowiskach odpadów niebezpiecznych. Należy jednak zauważyć, że co prawda istnieją inne sposoby unieszkodliwiania tego rodzaju odpadów, nie są one jednak na tyle rozpowszechnione i efektywne ekonomicznie, aby możliwe było ich zastosowanie na dużą skalę w Polsce w najbliższych latach. Zagadnienie to szczegółowo było analizowane w Prognozie oddziaływania na środowisko dla Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata czyli dla Programu o nadrzędnym charakterze w stosunku do analizowanego Planu... Opole, wrzesień

75 Należy jednocześnie zauważyć, że w analizowanym Planie zamieszczone są wyraźne zalecenia w zakresie konieczności przeprowadzenia jego aktualizacji (w latach i ). Dlatego też, jeżeli rozwój techniki oraz prawnych uwarunkowań, umożliwi zastosowanie innych metod unieszkodliwienia tej grupy odpadów możliwe będzie uwzględnienie tego w kolejnych aktualizacjach Planu... Jako dodatkowy argument potwierdzający brak potrzeby przedstawiania rozwiązań alternatywnych w ramach niniejszej Prognozy są wyniki przeprowadzonych analiz, które pozwalają stwierdzić, że realizacja zamieszczonych w Planie rozwiązań ma zdecydowanie pozytywny wpływ na środowisko, oraz że realizacja jego postanowień nie powoduje występowania znaczących negatywnych oddziaływań na środowisko (w tym na obszary Natura 2000). 11. Propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania W analizowanym projekcie Planu przedstawiono także założenia w zakresie monitoringu jego realizacji przedstawione są one w rozdziale 7 Monitoring procesu realizacji Planu Monitoring realizacji pozwoli na bieżącą analizę oraz kontrolę zgodności założonego harmonogramu realizacji z faktycznymi działaniami podejmowanymi przez właścicieli poszczególnych obiektów. Kontrolowanie zmian w skali miasta w odniesieniu do poszczególnych budynków pozwoli na zaplanowanie i weryfikację działań związanych z terminami usuwania azbestu. W celu efektywnego monitorowania zaproponowano następujące wskaźniki, służące ocenie wdrażania Planu... Tabela 7 Propozycja wskaźników oceny wdrażania Planu Lp. Wskaźniki oceny Jednostka Częstotliwość Ilość wyrobów zawierających azbest na 1 km 2 powierzchni miasta Ilość unieszkodliwionych odpadów niebezpiecznych zawierających azbest Nakłady poniesione na usunięcie odpadów zawierających azbest Mg/km 2 Mg/rok zł/rok Co rok Co rok Co rok 4 Ilość dzikich wysypisk z odpadami azbestowymi szt. Co rok Opole, wrzesień

76 Na podstawie bazy danych o lokalizacji i powierzchni pokryć dachowych wykonanych z płyt azbestowo-cementowych oraz proponowanych powyżej wskaźników oceny wdrażania Planu, możliwe będzie monitorowanie Planu usuwania wyrobów, jak również realizacja zadań określonych w Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Wskaźnik ilości wyrobów zawierających azbest na 1 km 2 powierzchni miasta powinien ulegać zmniejszeniu w każdym roku realizacji Planu, począwszy od wartości bazowej w 2010 r. wynoszącej 26,7 Mg/km 2. Wskaźnik ilości dzikich wysypisk z odpadami azbestowymi na terenie miasta w roku bazowym wynosi 0. Jest to szczególnie wrażliwy wskaźnik w monitorowaniu bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest. Należy zwrócić szczególną uwagę, m.in. poprzez akcje informacyjno-edukacyjne, aby po zdemontowaniu wyroby azbestowe trafiły na uprawnione składowisko. 12. Informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy Procedura tworzenia niniejszej Prognozy biegła w zasadzie równolegle do realizacji dokumentu podstawowego (czyli projektu Planu ), tak aby możliwe było uwzględnienie w projekcie Planu wniosków jakie wypływały w ramach opracowania Prognozy. Dzięki temu możliwe było przygotowanie spójnych dokumentów, które się uzupełniają. W niniejszym opracowaniu dokonano analizy oddziaływań na środowisko zarówno w oparciu o dane literaturowe, jak i wizje lokalne i analizy przeprowadzone bezpośrednio w terenie. Zgromadzone dane literaturowe zarówno w zakresie danych dotyczących: właściwości azbestu, wpływu na zdrowie ludzi wpływu na inne elementy środowiska sposobów jego unieszkodliwiania obowiązujących przepisów w zakresie jego unieszkodliwienia, przewozu, składowania i oznaczania zapisów wynikających z innych dokumentów strategicznych były następnie analizowane w kontekście lokalnych uwarunkowań i specyfiki przyrodniczej analizowanego terenu, tak aby możliwe było określenie realnego oddziaływania związanego z realizacją Planu... Opole, wrzesień

77 W ramach analiz wykorzystywane były także dane pozyskane podczas wizji terenowych (przeprowadzanych głównie w celu wykonania inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest na terenie miasta Opola). Uzyskane dane na temat lokalizacji i ich ilości analizowane były następnie z wykorzystaniem narzędzi geoinformatycznych, głównie w celu przeprowadzenia dodatkowych analiz konfliktów (np. z terenami cennymi przyrodniczo, zabytkami). 13. Napotkane trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy Głównymi problemami napotkanymi zarówno przy opracowywaniu projektu Planu jak i Prognozy były: niedostatki w wiedzy w zakresie oddziaływań azbestu na zwierzęta i rośliny, problemy z określeniem występowania azbestów miękkich w ramach przeprowadzanej w ramach Planu inwentaryzacji, niedostatki w wiedzy w zakresie alternatywnych sposobów unieszkodliwienia azbestu (brak udokumentowanych i utrwalonych doświadczeń powszechnego stosowania innych sposobów unieszkodliwienia azbestu), brak precyzyjnych metodyk prognozowania stężenia zanieczyszczeń włókien azbestowych w powietrzu, glebie oraz wodzie, brak potwierdzonych informacji na temat lokalizacji nowych planowanych do realizacji składowisk odpadów niebezpiecznych zawierających azbest w pobliżu miasta Opola (w samym mieście nie powstanie takie składowisko). W WPGO wskazano lokalizacje docelowych takich składowisk w województwie., Powyższe skutkowało niemożnością precyzyjnego oszacowania oddziaływań w zakresie emisji pochodzących z transportu usuniętych materiałów zawierających azbest jak również wpływu lokalizacji składowisk na środowisko. 14. Podsumowanie i wnioski Podsumowując należy stwierdzić, że realizacja przedmiotowego Planu będzie miała pozytywny wpływ na stan środowiska, w szczególności na zdrowie człowieka. Stwierdzone w ramach opracowywania Prognozy negatywne oddziaływania są nieliczne i w większości mają charakter lokalny. Istnieje także bardzo duża szansa wyeliminowania negatywnych oddziaływań, poprzez stosowanie odpowiednich standardów wykonywania prac polegających na usuwaniu azbestu, jego transporcie i składowaniu. Należy jednocześnie zauważyć, że obowiązki te (a w zasadzie dobre praktyki w zakresie wykonywania tych prac) w większości wypadków wynikają wprost z obowiązujących Opole, wrzesień

78 przepisów. Ponadto można założyć, że zalecane/wskazywane w ramach Planu : działania w zakresie edukacji oraz popularyzacji wiedzy w zakresie szkodliwości i możliwości sposobów usuwania azbestu, możliwe sposoby finansowania tych działań polegających na usuwaniu azbestu, aktualizowanie Planu oraz inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest w mieście Opolu, pozwolą ograniczyć powstawanie dzikich wysypisk odpadów azbestowych pochodzących najczęściej z nielegalnej rozbiórki i modernizacji obiektów budowlanych. Spodziewać się także należy, że opracowana baza o występowaniu wyrobów zawierających azbest ułatwi ewentualne odnajdywanie sprawców tworzących takie wysypiska i wyciąganie w odniesieniu do nich odpowiednich konsekwencji. Stwierdzone w ramach Prognozy możliwe potencjalne oddziaływanie na gatunki chronione na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U nr 220 poz. 2237) na podczas prowadzenia prac polegających na usuwaniu azbestu, termoizolacji budynków oraz wymiany pokryć dachowych, przy zastosowaniu odpowiednich standardów prowadzenia robót oraz stosowania działań minimalizujących określonych w niniejszej Prognozie (oraz Planie ) powinno być skutecznie zminimalizowane. Realizację Planu należy także pozytywnie ocenić w odniesieniu do kwestii związanych z ochroną zabytków oraz wzrostu walorów krajobrazowych miast Opola. Dodatkowo należy podkreślić, że przeprowadzenie prac polegających na usuwaniu azbestu (a przez to wymuszenie prac remontowych) nie tylko będzie powodowało podnoszenie wartości modernizowanych budynków, ale także w wielu przypadkach poprawiony zostanie ich stan techniczny jak również podwyższone zostaną ich standardy termoizolacyjne, co pozwoli ograniczyć wydatki energetyczne niezbędne do ich ogrzewania. Stwierdzone w ramach Prognozy możliwe potencjalne oddziaływanie na zdrowie osób zajmujących się usuwaniem, transportem i składowaniem azbestu przy zachowaniu odpowiednich standardów prowadzenia tych prac (wymaganych obowiązującymi przepisami) oraz uwzględnieniu faktu, że prace takie wykonywać mogą tylko uprawnione podmioty (posiadające odpowiednie zgody właściwych organów) będzie bardzo ograniczone. Opole, wrzesień

79 Zakładać należy, że realizowana zgodnie z założeniami Planu koncepcja prowadzenia edukacji ekologicznej skutecznie ograniczy podejmowanie prac remontowych i rozbiórkowych przez osoby do takich prac nieuprawnione. Realizacja Planu nie powinna także powodować zwiększenia ryzyka wystąpienia wypadku/urazu w odniesieniu do osób wykonujących prace remontowe. Biorąc pod uwagę, że: zakaz stosowania azbestu ma już kilkanaście lat, stwierdzone występowanie azbestu dotyczy w większości budynków w wieku kilkudziesięciu lat, rozłożenie w czasie procesu usuwania azbestu do roku 2032, i tak w większości wypadków, konieczne byłoby przeprowadzenie prac remontowych na obiektach, w których zastosowany jest azbest, tak więc wzrost intensywności przeprowadzania prac remontowych na skutek realizacji postanowień Planu ma ograniczony wymiar. Na podstawie wykonanych analiz nie stwierdzono możliwości występowania oddziaływań transgranicznych związanych z realizacją Planu. Nie stwierdzono także możliwości występowania znaczących negatywnych oddziaływań na środowisko przyrodnicze, w tym także na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 jak również na integralność sieci Natura Z uwagi na brak w chwili obecnej w Polsce stosowania na skalę powszechną innych metod unieszkodliwienia azbestu niż składowanie, w Prognozie i Planie przyjęto, że w chwili obecnej nie ma innych alternatywnych metod jego unieszkodliwienia. Nie jest jednak wykluczone, że w ramach postępu techniki zostaną opracowane i wdrożone do stosowania inne metody jego unieszkodliwienia, będzie to jednak dopiero można stwierdzić w ramach następnych aktualizacji Planu... Opole, wrzesień

80 15. Bibliografia Przepisy prawne 1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z 2004 r. nr 3, poz. 20 z późn. zm.), 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2007 r. nr 39 poz. 251 z późn. zm.), 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.), 4. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100, poz z późn. zm.), 5. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 199, poz z późn. zm.), 6. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 199, poz ze zm.), 7. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz z późn. zm.), 8. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tj. z 2009 r. Nr 151, poz ze zm.), 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną, (Dz.U. Nr 220 poz. 2237), 10. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych, badań konserwatorskich i architektonicznych, a także innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz badań archeologicznych i poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków ruchomych, (Dz. U. nr 153, poz. 1579), 11. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dz.U. nr 216, poz. 1824), 12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 października 2003 r. w sprawie wymagań w zakresie wykorzystywania i przemieszczania azbestu oraz wykorzystywania i oczyszczania instalacji lub urządzeń, w których był lub jest wykorzystywany azbest (Dz.U. nr 192, poz ze zm.), Opole, wrzesień

81 13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. nr 71, poz. 649 ze zm.), 14. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 217, poz ze zm.), 15. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz.U. nr 61, poz. 549 ze zm.), 16. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów, Dz.U. nr 112, poz. 1206, 17. Oświadczenie rządowe z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r., Dz.U. nr 99, poz. 667, Literatura oraz źródła danych internetowych 18. Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa., red. Neonila Szeszenia-Dąbrowska, Łódź, 2004, 19. Bezpieczne postępowania z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, red. Jerzy Dyczka, Materiały specjalistycznego kursu szkoleniowego, AGH, Kraków, , 20. Zbiór przepisów i procedur dotyczących bezpiecznego postępowania z wyrobami zawierającymi azbest, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, 2001, 21. Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Opolskiego, Opole, marzec 2008, 22. Aktualizacja programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Opola na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Opole, czerwiec 2009, 23. Bank Danych Regionalnych, Baza wyrobów i odpadów zawierających azbest, Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 18 sierpnia 2009 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2010, M.P nr 57 poz. 780, 26. Poradnik Finansowanie usuwania azbestu ze środków krajowych i unijnych w latach , red. Ewa Wilk, Warszawa 2009, 27. Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do roku 2014, Opole 2008, 28. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , Warszawa, lipiec 2009 Opole, wrzesień

82 29. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski, maj 2002, 30. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Aktualizacji Programu Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Opola, Atmoterm S.A, Opole 2009r 31. Prognoza oddziaływania na środowisko dla Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata wersja końcowa, CDM Sp. z o.o., Warszawa, październik Stan środowiska w Opolu i powiecie opolskim, WIOŚ, Opole Zmiana Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Opola, Opole Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego , Opole, 2008, 35. Serwis internetowy miasta Opola, Strategia Rozwoju Miasta Opola - Stolicy Polskiej Piosenki - na lata , 37. Strona internetowa Banku Ochrony Środowiska S.A., Strona internetowa Miejskiej Biblioteki Publicznej w Opolu Strona internetowa WFOŚiGW w Opolu, Strona internetowa Strona internetowa Opole, wrzesień

83 16. Spis tabel Tabela 1 Najistotniejsze cele ochrony środowiska z punktu widzenia projektowanego Planu w międzynarodowych aktach prawnych Tabela 2 Najistotniejsze cele ochrony środowiska z punktu widzenia projektowanego Planu w krajowych aktach prawnych Tabela 3 Sposób uwzględnienia w analizowanym Planie celów ochrony środowiska Tabela 4 Zestawienie zbiorcze ilości wyrobów azbestowo-cementowych na terenie miasta Opola w [Mg] Tabela 5 Wyniki inwentaryzacji w podziale na dzielnice miasta Opola Tabela 6 Zestawienie różnego typu oddziaływań związanych z realizacją postanowień Planu Tabela 7 Propozycja wskaźników oceny wdrażania Planu Opole, wrzesień

84 17. Załączniki Załącznik nr 1: pismo Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia r. znak RDOŚ-16-WOOŚ /10/km określające zakres Prognozy Załącznik nr 2: pismo Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Opolu z dnia r. znak NZ/MK /10 określające zakres Prognozy Załącznik nr 3: SDF obszaru Natura 2000 Łąki w okolicach Chrząstowic PLH Załącznik nr 4: SDF obszaru Natura 2000 Kamień Śląski PLH Załącznik nr 5: SDF obszaru Natura 2000 Żywocickie Łęgi PLH Załącznik nr 6: SDF obszaru Natura 2000 Grądy Odrzańskie PLB Załącznik nr 7: SDF obszaru Natura 2000 Jezioro Turawskie PLB Załącznik nr 8: Odpowiedź Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dn r Załącznik nr 9: Odpowiedź Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dn r Załącznik nr 10: Uchwała Rady Gospodarki Wodnej Regionu Wodnego Środkowej Odry nr 51/2010 z dn. 12 października 2010 r Załącznik nr 11: Pismo Opolskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dn r Załącznik nr 12: Pismo Zarządu Województwa Opolskiego z dn r Załącznik nr 13: Pismo od Wodociągi i Kanalizacja w Opolu Sp. z o.o. z dn r Opole, wrzesień

85 Załącznik nr 1: pismo Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Opolu z dnia r. znak RDOŚ-16-WOOŚ /10/km określające zakres Prognozy Opole, wrzesień

86 Załącznik nr 2: pismo Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Opolu z dnia r. znak NZ/MK /10 określające zakres Prognozy Opole, wrzesień

87 Załącznik nr 3: SDF obszaru Natura 2000 Łąki w okolicach Chrząstowic PLH Opole, wrzesień

88 Opole, wrzesień

89 Opole, wrzesień

90 Opole, wrzesień

91 Opole, wrzesień

92 Opole, wrzesień

93 Załącznik nr 4: SDF obszaru Natura 2000 Kamień Śląski PLH Opole, wrzesień

94 Opole, wrzesień

95 Opole, wrzesień

96 Opole, wrzesień

97 Opole, wrzesień

98 \ Opole, wrzesień

99 Załącznik nr 5: SDF obszaru Natura 2000 Żywocickie Łęgi PLH Opole, wrzesień

100 Opole, wrzesień

101 Opole, wrzesień

102 Opole, wrzesień

103 Opole, wrzesień

104 Opole, wrzesień

105 Załącznik nr 6: SDF obszaru Natura 2000 Grądy Odrzańskie PLB Opole, wrzesień

106 Opole, wrzesień

107 Opole, wrzesień

108 Opole, wrzesień

109 Opole, wrzesień

110 Opole, wrzesień

111 Opole, wrzesień

112 Opole, wrzesień

113 Opole, wrzesień

114 Załącznik nr 7: SDF obszaru Natura 2000 Jezioro Turawskie PLB Opole, wrzesień

115 Opole, wrzesień

116 Opole, wrzesień

117 Opole, wrzesień

118 Opole, wrzesień

119 Opole, wrzesień

120 Opole, wrzesień

121 Opole, wrzesień

122 Opole, wrzesień

123 Załącznik nr 8: Odpowiedź Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z dn r. Opole, wrzesień

124 Załącznik nr 9: Odpowiedź Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dn r. Opole, wrzesień

125 Załącznik nr 10: Uchwała Rady Gospodarki Wodnej Regionu Wodnego Środkowej Odry nr 51/2010 z dn. 12 października 2010 r. Opole, wrzesień