Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych podlegajcych kontrolnym badaniom technicznym na Stacjach Kontroli Pojazdów w rejonie podlaskim

Transkrypt

1 ARCHIWUM MOTORYZACJI 1, pp (2008) Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych podlegajcych kontrolnym badaniom technicznym na Stacjach Kontroli Pojazdów w rejonie podlaskim KRZYSZTOF P. WITUSZYSKI, WIKTOR JAKUBOWSKI Politechnika Białostocka W artykule dokonano wstpnej analizy wyników bada kontrolnych stanu technicznego samochodów eksploatowanych w rejonie podlaskim na podstawie 546 bada technicznych pojazdów. Sformułowano wnioski o stanie technicznym pojazdów i jakoci ich eksploatacji oraz porównano z analogicznymi wynikami bada przeprowadzanych przez Stacje Kontroli Pojazdów Dekry i TUV w Niemczech. 1. Wprowadzenie Podstawowym aktem prawnym regulujcym badania techniczne pojazdów eksploatowanych w Polsce jest ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z dnia 19 sierpnia 1997 r.), która mówi: Właciciel pojazdu samochodowego, cignika rolniczego, motoroweru lub przyczepy jest obowizany przedstawia go do badania technicznego. Badania techniczne przeprowadzane na Stacjach Kontroli Pojazdów dokonuj weryfikacji stanu technicznego pojazdu i kwalifikuj go do dalszej eksploatacji na zadany okres czasu lub wycofaniu pojazdu z dalszej eksploatacji. W Niemczech na podstawie bada kontrolnych pojazdów dwie niezalene instytucje (DEKRA i TUV), na podstawie przeprowadzonych przez siebie bada, dokonuj analizy niezawodnoci pojazdów z podziałem na klasy i wiek pojazdów, szeroko publikowane w literaturze motoryzacyjnej. W polskiej literaturze brak jest wyczerpujcych doniesie o stanie pojazdów samochodowych eksploatowanych w Polsce. W badaniach na Stacjach Kontroli Pojazdów przy badaniu technicznym oprócz wieku i klasy pojazdów zostały okrelone dodatkowe cechy uytkowania pojazdów: pojazd bezwypadkowy/powypadkowy, miejsce pierwszej rejestracji (Polska/UE), liczba dotychczasowych włacicieli pojazdu, liczba uytkowników pojazdu, sposób obsługi pojazdów (ASO/prywatne niezrzeszone zakłady naprawy pojazdu),

2 20 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski rodzaj dróg, po których przewanie porusza si pojazd (asfaltowe/ gruntowe), okresy uytkowania pojazdu (całoroczny/letni/zimowy), sposób przechowywania pojazdu. 2. Opis metody badania Stacje Kontroli Pojazdów, na których przeprowadzono badania stanu technicznego pojazdów osobowych i dostawczych do 3,5t d.m.c. to: 1. Okrgowa Stacja Kontroli Pojazdów w Choroszczy (320 pojazdów), 2. Okrgowa Stacja Kontroli Pojazdów w Kadzidle (123 pojazdów), 3. Podstawowa Stacja Kontroli Pojazdów w Łysych (33 pojazdów), 4. Podstawowa Stacja Kontroli Pojazdów w Zbójnej (70 pojazdów). Wyposaenie Stacji Kontroli Pojazdów jest zgodne z Dziennikiem Ustaw Nr 40 z roku. Wyposaenie kontrolno-pomiarowe stanowiska kontrolnego w Stacji Kontroli Pojazdów odpowiednio do badanych pojazdów, z zastrzeeniem ust. 2, powinno obejmowa, co najmniej, nastpujce urzdzenia i przyrzdy: 1) urzdzenie rolkowe lub urzdzenie płytowe (najazdowe) do kontroli działania hamulców; 2) urzdzenie do oceny prawidłowoci ustawienia kół jezdnych pojazdu; 3) przyrzd do pomiaru i regulacji cinienia powietrza w ogumieniu pojazdu; 4) przyrzd do pomiaru ustawienia i wiatłoci wiateł pojazdu; 5) przyrzd do pomiaru w szybach pojazdu, współczynnika przepuszczalnoci wiatła; 6) miernik poziomu dwiku; 7) dymomierz; 8) przyrzd do kontroli złcza elektrycznego pojazd-przyczepa; 9) przyrzd do wymuszania kontrolowanego nacisku na mechanizm sterowania hamulcem najazdowym przyczepy; 10) urzdzenie do wymuszania szarpni kołami jezdnymi pojazdu; 11) czytnik informacji diagnostycznych do układu OBD II/EOBD; 12) wieloskładnikowy analizator spalin silników o zapłonie iskrowym; 13) opónieniomierz do kontroli działania hamulców; 14) zestaw narzdzi monterskich; 15) podstawowy zestaw przyrzdów mierniczych ogólnego przeznaczenia. Zgodnie z ust. 2 ustawy stanowisko kontrolne w Okrgowej Stacji Kontroli Pojazdów oraz Stacji, o której mowa w art. 83 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku. Prawo o ruchu drogowym, powinno by wyposaone dodatkowo w: 1) przyrzd do pomiaru geometrii ustawienia kół i osi pojazdu; 2) elektroniczny detektor gazów do kontroli nieszczelnoci instalacji gazowej; 3) urzdzenie do kontroli skutecznoci tłumienia drga zawieszenia pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 t; 4) komplet kluczy dynamometrycznych w zakresie od 20 do 400 Nm.

3 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych 21 Wyposaenie Stacji Kontroli Pojazdów przeprowadzajcych badania powinno obejmowa: urzdzenie rolkowe do kontroli działania hamulców [MAHA IW4 EUROSYS- TEM] Nr certyfikatu ITS: Z/15/66/05; urzdzenie do oceny prawidłowoci ustawienia kół jezdnych pojazdu [MAHA MINC 2 EURO] Nr certyfikatu ITS: Z/15/8/05; przyrzd do pomiaru i regulacji cinienia powietrza w ogumieniu pojazdu; przyrzd do pomiaru ustawienia i wiatłoci wiateł pojazdu [TECNOLUX 2400]; przyrzd do pomiaru w szybach pojazdu współczynnika przepuszczalnoci wiatła [ELHOS GLASSMETER]; miernik poziomu dwiku [AS 200 SOPNOPAN]; dymomierz [OLIMPUS 2000C]; przyrzd do kontroli złcza elektrycznego pojazd-przyczepa [ELHOS TESTER 12/24]; urzdzenie do wymuszania szarpni kołami jezdnymi pojazdu [PMS 3/2 LMS 101 Producent: MAHA Nr certyfikatu ITS: Z/15/54/04]; czytnik informacji diagnostycznych do układu OBD II/EOBD [Opus OBD Controller Nr certyfikatu ITS: Z/15/53/04]; wieloskładnikowy analizator spalin silników o zapłonie iskrowym [OLIMPUS 2000C]; opónieniomierz do kontroli działania hamulców [OP-1 Producent: ELHOS/WSOP Nr certyfikatu ITS: Z/15/086/06]; zestaw narzdzi monterskich [Kunia]; przyrzd do pomiaru geometrii ustawienia kół i osi pojazdu [GTO LASER PRE- CYZJA]; urzdzenie do kontroli skutecznoci tłumienia drga zawieszenia pojazdu o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5t d.m.c. [FWT1 EUROSYSTEM LKW Producent: MAHA Nr certyfikatu ITS: Z/15/9/05]; komplet kluczy dynamometrycznych w zakresie od 20 do 400 Nm [BETA]. Badane pojazdy sklasyfikowano w grupach wg klucza: 1. Brak usterek pojazd nie wykazuje usterek w badanym podzespole (np. sprawno amortyzatorów powyej 6); pojazd koczy badanie z wynikiem pozytywnym. 2. Drobne usterki pojazd posiada usterki wiadczce o zuyciu samochodu, ale nie powodujce zagroenia dla bezpieczestwa ruchu pojazdu i rodowiska (np. sprawno amortyzatorów 40-6), pojazd koczy badanie z wynikiem pozytywnym. 3. Znaczce usterki pojazd posiada usterki mogce powodowa zagroenia dla bezpieczestwa ruchu pojazdu i rodowiska (np. sprawno amortyzatorów poni- ej 4), pojazd koczy badanie z wynikiem negatywnym.

4 22 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski Karta badania pojazdu MARKA..MODEL..TYP ROCZNIK...KLASA UWAGI Stan powłok lakierniczych Korozja Czytelno VIN Kompletno Stan lamp Ustawienie wiateł Poprawno działania Układy elektryczne Układy elektroniczne kontrolowane przez ECU System EOBD Akumulator Kompletno Luz Sprawno działania amortyzatorów Skład spalin Szczelno Kompletno Kompletno Hałas Korozja Hałas Kompletno Poprawno działania skrzyni biegów Kompletno Luz Ustawienie kół Wynik negatywny (ocena procentowa) Nadwozie Wynik pozytywny Owietlenie Układ elektryczny i EOBD Zawieszenie (ocena procentowa) Silnik Układ wydechowy Układ przeniesienia napdu Układ kierowniczy Dokonywana naprawa Ogumienie Rodzaj ogumienia i jego kompletno Kryterium wieku (lata) Zuycie Uwagi: - pojazd bezwypadkowy/powypadkowy - miejsce pierwszej rejestracji (Polska/kraje UE) - liczba dotychczasowych włacicieli pojazdu - liczba uytkowników pojazdu - sposób obsługi pojazdu (ASO/prywatne nie zrzeszone zakłady naprawy pojazdów) - rodzaj dróg, po których przewanie porusza si pojazd (asfaltowe/ gruntowe) - okresy uytkowania pojazdu (całoroczny/letni/zimowy) - sposób przechowywania pojazdu - inne: Cz oryginalna Zamiennik

5 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych Wyniki bada Na rysunkach 1 3 porównano wyniki bada pojazdów eksploatowanych w Niemczech i w regionie podlaskim, podzielonych ze wzgldu na okres uytkowania (zgodnie z klasyfikacj DEKRY I TUV). 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 OSKP CHOROSZCZ BEZ USTEREK DROBNE USTERKI ZNACZCE USTERKI 62,5 12,5 25,0 DEKRA 80,8 12, 7, TUV 93, 6,9 OSKP CHOROSZCZ DEKRA TUV Rys. 1. Usterki w pojazdach eksploatowanych do 3 lat (okrelane procentowo) wg OSKP CHOROSZCZ, DEKRY I TUV [1] [2]. Fig. 1. Defects in vehicles up to 3 years old (described in percentage) according to OSKP CHOROSZCZ, DEKRY I TUV [1] [2].

6 24 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 OSKP CHOROSZC DEKRA 30,0 20,0 10,0 0,0 BEZ USTEREK DROBNE USTERKI ZNACZCE USTERKI OSKP CHOROSZC 29,0 35,5 35,5 DEKRA 66,9 20,0 13, Rys. 2. Usterki w pojazdach eksploatowanych od 3 do 5 lat (okrelana procentowo) wg OSKP CHOROSZCZ, DEKRY [1]. Fig. 2. Defects in vehicles from 3 to 5 years old (described in percentage) according to OSKP CHOROSZCZ, DEKRY[1]. 60,0 50,0 40,0 30,0 OSKP CHOROSZCZ DEKRA 20,0 10,0 0,0 OSKP CHOROSZCZ BEZ USTEREK DROBNE USTERKI ZNACZCE USTERKI 16,7 41,6 41,6 DEKRA 54,4 26,0 19,6 Rys. 3. Usterki w pojazdach eksploatowanych od 5 do 7 lat (okrelana procentowo) wg OSKP CHOROSZCZ, DEKRY [1]. Fig. 3. Defects in vehicles from 5 to 7 years old (described in percentage) according to OSKP CHOROSZCZ, DEKRY [1].

7 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych 25 Na podstawie przeprowadzonych wstpnych bada mona przypuszcza, e głównym czynnikiem eksploatacyjnym powodujcym usterki jest niska jako nawierzchni, po której poruszaj si badane pojazdy (zarówno asfaltowej, jak i gruntowej). Powoduje to, e pojazdy eksploatowane w Polsce posiadaj znaczco wiksz liczb usterek w układzie kierowniczym i zawieszeniu ni pojazdy uytkowanie w Niemczech (p. rys. 4, 5). 12% rednia usterkowo układu kierowniczego samochodów osobowych wystpujcych w samochodach 8% 6% 4% 2% Badania DEKRY OSKP Choroszcz-2007 Rys. 4. rednia usterkowo układu kierowniczego badanych samochodów [1]. Fig. 4. Mean deficiency of steering mechanism in the examined cars [1]. 2 rednia usterkowo układu kierowniczego samochodów osobowych wystpujcych w samochodach 2 Badania DEKRY OSKP Choroszcz-2007 Rys. 5. rednia usterkowo układu zawieszenia kół badanych samochodów [1]. Fig. 5. Mean deficiency of wheel suspension in the examined cars [1].

8 26 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski Usterkowo pojazdów uytkowanych bezkolizyjnie i pokolizyjnych wystpujcych w samochodach ,6 37,5 39,0 33,0 26,0 24,0 pojazdy bezkolizyjne pojazdy pokolizyjne Rys. 6. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem powypadkowoci lub bezwypadkowoci pojazdu. Fig. 6. Vehicles deficiency considering car collision in the past. Usterkowo pojazdów w zalenoci od miejsca pierwszej rejestracji wystpujcych w pojazdach ,2 30,3 34, 41,4 39,3 42,3 pojazdy zarejestrowane po rzaz raz pierwszy za za granic pojazdy zarejesstrowane po raz pierwszy w Polsce Rys. 7. Usterkowo pojazdów w zalenoci od miejsca pierwszej rejestracji. Fig. 7. Vehicles deficiency dependent on the first registration place.

9 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych 27 Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem liczby włacicieli pojazdu Procetowa liczba usterek wystpucych w samochodach , 25,9 24,0 35,8 37,7 33,5 40,6 42,5 39,5 1 właciciel 12-3 właciciel włcicieli 2-3 ponad włacicieli 3 włacicieli Rys. 8. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem liczby włacicieli. Fig. 8. Vehicles deficiency considering number of car owners. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem liczby uytkowników pojazdów wystpujcych w samochodach ,0 26,9 36,8 30, 29,2 39,7 40,8 41,7 42, Okres uytkowania samochodu 1 uytkownik 2-4 uytkowników ponad 4 uytkowników Rys. 9. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem liczby uytkowników pojazdów. Fig. 9. Vehicles deficiency considering car number of car users.

10 28 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski wystpucych w pojazdach Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem miejsca obsługi pojazdów 4 42,0 39,6 4 36,3 34, ,8 25,2 ( ASO) prywatne nie zrzeszone zakłady naprawy pojazdów Rys. 10. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem miejsca obsługi pojazdów. Fig. 10. Vehicles deficiency considering car check-up places. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem rodzaju dróg, po których porusza si pojazd ,2 46,0 wystpucych w pojazdach ,6 31,8 28,3 19,2 asfaltowe gruntowe Rys. 11. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem rodzaju dróg, po których przewanie porusza si pojazd. Fig. 11. Vehicles deficiency considering type of roads, where vehicle usually moves on.

11 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych 29 Usterkowo pojazdu z uwzgldnieniem okresu uytkowania pojazdu wystpucych w pojazdach ,6 37,3 38,0 33,2 26,8 24,2 letni całoroczny Rys. 12. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem okresu uytkowania pojazdu. Fig. 12. Vehicles deficiency considering car exploitation period. Usterkowo pojazdów z uwzgldnieniem sposóbu ich przechowywania wystpucych w pojazdach ,8 25,2 35, 35,9 41,3 41,9 Gara/ wiata Przestrze otwarta Rys. 13. Usterkowo pojazdu z uwzgldnieniem sposób przechowywania pojazdu. Fig. 13. Vehicles deficiency considering way of keeping a vehicle.

12 30 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski 4. Wnioski z bada Na podstawie przeprowadzonych bada mona zauway znaczc rónic pomidzy sprawnociami pojazdów eksploatowanych w Polsce i Niemczech. Rónica ta wynika z rónego systemu eksploatacji i klasy pojazdów. Przez system eksploatacji maszyny rozumiemy zbiór elementarnych układów uporzdkowanych relacj współuytecznoci lub współzalenoci poprzez sprzenia informacyjne zasileniowe. W skład systemu wchodzi całokształt czynnoci i rzeczy zwizanych z eksploatacj maszyn, który składa si z rodzaju i klasy eksploatowanych pojazdów, sposobu ich uytkowania oraz obsługi. Pojazdy eksploatowane w Niemczech wykazuj ponad dwukrotnie mniej usterek dyskwalifikujcych je do dalszej eksploatacji. Dla pojazdów uytkowanych do trzech lat w Niemczech, ponad 3,5-krotnie mniej z nich posiadało znaczce usterki. Pojazdy 3-5-letnie wykazywały ponad 2,5-krotnie mniej usterek dyskwalifikujcych je do dalszej eksploatacji, pojazdy 5-7-letnie ponad dwa razy mniej (rys. 12). Te wyniki wskazuj na znaczce rónice w systemie eksploatacji pojazdów pomidzy oboma krajami. Najwiksze rónice podczas bada poszczególnych podzespołów wykazywały układy zawieszenia i kierownicze pojazdu. Po szczegółowej analizie okazało si, e pojazdy eksploatowane do 3 lat w polskim systemie eksploatacji wykazuj 4,5 raza wicej usterek w układzie zawieszenia i blisko 5-krotnie wicej usterek w układzie kierowniczym, które to układy maj bezporedni zwizek ze stanem nawierzchni dróg (rys. 11). Potwierdzaj to badania z rozrónieniem nawierzchni, po której w znaczcym stopniu poruszaj si pojazdy w Polsce. Pojazdy eksploatowane do 3 lat w wikszoci po drogach gruntowych wykazywały 66% wicej usterek ni pojazdy eksploatowane głównie na drogach asfaltowych. Dla pojazdów eksploatowanych 3-5 i 5-7 lat, te rónice wynosiły odpowiednio 53% i 28%. Porównujc usterkowo pojazdów badanych w zalenoci od miejsca pierwszej rejestracji (rys. 7) stwierdzono, e pojazdy zarejestrowane po raz pierwszy w Europie Zachodniej wykazywały nisz usterkowo. Dla pojazdów eksploatowanych do 3, 3-5 i 5-7 lat s to nastpujce wartoci 33,3%, 18% i 9%. Mona wic sdzi, e system eksploatacji pojazdów w Europie Zachodniej jest doskonalszy, głównie ze wzgldu na korzystniejszy klimat, stan nawierzchni dróg i jako czci zamiennych. Wpływ jakoci wykonywanych napraw i stosowanych czci zamiennych ukazuje porównanie grupy pojazdów obsługiwanych w autoryzowanych stacjach obsługi (ASO) i poza nimi (rys. 10). Dla pojazdów eksploatowanych do 3, 3-5 i 5-7 lat s to nastpujce wartoci: 2,3%, 5,7% i 6%. Naprawy w ASO przebiegaj według cile okrelonych zasad (standardy postpowania ISO i systemów jakoci) i bazuj na oryginalnych czciach posiadajcych certyfikaty producenta. Naprawy w ASO daj efekt zwłaszcza przy starszych pojazdach, gdzie dokonuj si obsługi, napraw i wymiany czci o wikszym zakresie.

13 Analiza stanu technicznego pojazdów samochodowych 31 Nieoczekiwanie niewielki wpływ na usterkowo pojazdów ma fakt przejcia lub nie napraw pokolizyjnych/powypadkowych (rys. 6). Pojazdy po kolizyjne wykazywały si podobnym stanem podstawowych podzespołów, jedynie w ocenie stanu technicznego nadwozia wystpowały rónice. Dla pojazdów eksploatowanych do 3, 3-5 i 5-7 lat s to nastpujce wartoci 7,6%, 11,8% i 8,. Pojazdy po naprawach blacharskich wykazywały w wikszym stopniu ubytki kompletnoci wyposaenia pojazdu, jakoci montau podstawowych elementów nadwozia i wpływu korozji. Porównujc usterkowo pojazdów ze wzgldu na liczb ich włacicieli od pierwszej rejestracji do chwili badania (rys. 8, 9) najkorzystniej wypadaj pojazdy jednego posiadacza w porównaniu z pojazdami posiadanymi przez 2-3 i wicej włacicieli. Ich usterkowo wynosi odpowiednio: pojazdy eksploatowane do 3 lat 4,4% i 7,9%, dla pojazdów eksploatowanych 3-5 lat 6,6% i 11,9% oraz dla pojazdów eksploatowanych 5-7 lat 3% i 7%. Wynika std, e niezawodno pojazdu jest wiksza, gdy w czasie jego uytkowania nie dochodzi do zmiany stylu jego uytkowania. Potwierdzaj to badania liczby uytkowników pojazdu w czasie jego eksploatacji. Pojazdy eksploatowane przez jednego uytkownika, w porównaniu do eksploatowanych przez 2-4 i wicej uytkowników, posiadaj nisz usterkowo, która w grupach wynosi: pojazdy eksploatowane do 3 lat 49% i 66%, pojazdy eksploatowane 3-5 lat 26% i 36% oraz dla pojazdów eksploatowanych 5-7 lat 2, i 4,3%. Due rónice w usterkowoci pojazdów eksploatowanych do 3 i 3,5 lat przez ponad 1 osob najprawdopodobniej wynikaj z tego, e były to, w znaczcej wikszoci, pojazdy firmowe o duych przebiegach i intensywnym uytkowaniu. Porównujc usterkowo pojazdów uytkowanych całorocznie lub głównie w okresie letnim mniej usterek posiadaj samochody uytkowane w lecie, najprawdopodobniej jest to spowodowane korzystniejszymi temperaturami podczas uytkowania oraz brakiem wpływu odmraania dróg. Dla pojazdów eksploatowanych do 3, 3-5 i 5-7 lat s to nastpujce wartoci 9,7%, 10,9% i 12,6%. Badano take wpływ sposobu przechowywania pojazdu (rys. 13). Pojazdy przechowywane w garau lub pod zadaszeniem wykazywały mniejsz liczb usterek. Pojazdy eksploatowane do 3, 3-5 i 5-7 lat cechuj nastpujce wartoci 1,6%, 2,2% i 1,. Nie potwierdza to tezy, e przechowywanie pojazdów w miejscach chronicych je przed czynnikami zewntrznymi rodowiska w znaczcy sposób opónia procesy starzenia. Literatura [1] Auto Motor i Sport. Wydanie specjalne Nr 1/2006 stycze. [2] Auto wiat. Wydanie specjalne Nr 1 (07) marzec-kwiecie 2007.

14 32 K.P. Wituszyski, W. Jakubowski Analysis of technical conditions of cars examined during control technical tests in the Car Control Center in the Podlachia area S u m m a r y The paper presents a preliminary analysis of results achieved during technical control tests of 546 cars from Podlachia area. Conclusions concerning cars technical conditions and quality of its exploitation, as well as comparison with analogous results obtained by German Automobile Associations Dekra and TUV were made.