PSYCHOLOGICZNE aspekty przeciwdziałania przestępczości wobec dzieci

Transkrypt

1 PSYCHOLOGICZNE aspekty przeciwdziałania przestępczości wobec dzieci

2 Psychologiczne aspekty przeciwdziałania przestępczości wobec dzieci. Czym jest przemoc wobec dzieci?: stosowanie kar cielesnych, zadawanie cierpień psychicznych i inne formy poniżania dziecka. nie wywiązywanie się z opieki, które ma konsekwencje dla zdrowia fizycznego i/lub psychicznego dziecka. celowe zaniechanie działań, które mogłyby zapobiec krzywdzie dziecka. Sprawcami przemocy często są bliskie dziecku osoby, także rodzice lub opiekunowie. Przemoc wobec dzieci nie jest ściśle powiązana ze statusem społecznym czy materialnym rodziny; może zdarzyć się w każdym środowisku!! Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy psychicznej i fizycznej: Kulturowy model wychowania oparty na patriarchacie Bieda złe warunki socjalne Wykluczenie społeczne (rodziny odizolowane) Uzależnienia rodziców Rodziny, w których panują zasady autorytarne i dyscyplina mylona jest z przemocą Rodziny rozbite, samotni rodzice Kryzysy w rodzinie przewlekła choroba członka rodziny, śmierć, Rozwód rodziców, itd. Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy seksualnej: Preferowanie dziecka jako partnera seksualnego, Sprawca ofiarą przemocy seksualnej w dzieciństwie, Upośledzenie umysłowe sprawców Intensywna praca zawodowa Szukanie przez dziecko ciepła i akceptacji Zaburzenia osobowości u sprawcy Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy seksualnej w rodzinie: Zaburzone współżycie seksualne małżonków Skłonność do,,eksperymentowania w sferze seksu kogoś z członków rodziny Samotna matka zmieniająca często partnerów,,obcy w rodzinie (obcy, konkubent, wujek)

3 Dziecko wielokrotny świadek współżycia, gwałtu, przemocy Uprzedmiotowianie relacji przemoc emocjonalna i fizyczna w rodzinie Złe warunki mieszkaniowe (dzielenie łóżka, dojrzewające dzieci w jednym łóżku zaburzone granice) Izolacja rodziny od świata zewnętrznego Alkoholizm, narkomania w rodzinie Prostytucja rodziców Odbieranie seksualności dziecka jako zachętę do kontaktów seksualnych Łatwa dostępność do ofiary Dzieci uległe, zbuntowane, z obniżonym potencjałem intelektualnym Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy seksualnej poza rodziną: Dziecko upośledzone łatwym obiektem Zachowania dziewczyn w wieku dojrzewania sprawdzające ich atrakcyjność, a odbierane jako prowokacja Szukanie przez chłopców wzorca męskiego Zauroczenie (wiek wczesnoszkolny) Podkochiwanie się dziewcząt w osobach znaczących np. nauczyciel, ksiądz Dziecko poza kontrolą rodziców Mała dostępność rodziców np. wyjazdy, kolonie, sekty Szybkie pieniądze (chłopcy i dziewczęta) Przyzwolenie społeczne zamknięte społeczności Ryzykowne sytuacje i miejsca (dyskoteki, późne powroty do domu) Przypadkowe opiekunki małych dzieci Wciąganie dziecka w uzależnienie, a potem usługi seksualne Szeroka dostępność do pornografii dziecięcej wytwarza potrzebę na kontakt z nimi Eksperymenty wiecznych kawalerów Rodzaje przemocy: Przemoc fizyczna Przemoc psychiczna Wykorzystywanie seksualne Zaniedbywanie

4 Kryteria przemocy: Intencjonalność Dysproporcja siły Naruszenie godności i praw Powodowanie cierpienia i szkód Intencjonalność: Działania sprawcy nie są przypadkowe. Intencjonalność nie musi oznaczać celowego krzywdzenia ofiary i zadawania jej bólu. Sprawca przemocy dąży do uzyskania pełnej kontroli, władzy nad osobą doznającą przemocy, do jej bezwzględnego posłuszeństwa. W przypadku przemocy domowej sprawca jest przekonany, że tylko on wie, co jest dobre dla pozostałych członków rodziny, a w związku z tym wyłącznie on ma prawo podejmować decyzje, ustalać zasady życia w rodzinie pozostali muszą się podporządkować. W przypadku przemocy seksualnej dążenie do uzyskania pełnej kontroli i władzy wiąże się przede wszystkim z pragnieniem osiągnięcia satysfakcji seksualnej. Dysproporcja siły: Nie chodzi tu jedynie o różnicę sił fizycznych, ale także przewagę związaną z pozycją społeczną, odpornością psychiczną, statusem społecznym itp. Jasnym więc staje się, że dzieci to potencjalne ofiary. W związku z tym w rodzinie, gdzie panuje przemoc, czy w relacji z dorosłym mającymi złe zamiary, sytuacja dziecka jest bardzo trudna, bo dysproporcja może być czynnikiem ułatwiającym lub wyzwalającym przemoc. W grupach rówieśniczych szczególnie narażone są dzieci,,inne np.: chore, inaczej wyglądające. W wyniku kolejnych aktów przemocy różnica sił coraz bardziej się pogłębia, ofiara przemocy staje się coraz bardziej bezradna, sprawca coraz silniejszy i bezkarny. Naruszenie godności i praw: Sprawca przemocy poprzez swoje działania narusza godność ofiary, poniża ją, ośmiesza, pozbawia stopniowo wszelkich praw (np. prawa do kontaktów z rodziną, do godziwych warunków życia, do kontaktów ze znajomymi, samodzielnego rozporządzania pieniędzmi itp.) Powodowanie cierpienia i szkód: Ofiary przemocy doznają zarówno szkód fizycznych jak i psychicznych. W wyniku wieloletniej przemocy mogą dojść do przekonania, że zasługują na takie traktowanie. Szczególnie w przypadku przemocy seksualnej ofiary często przeżywają poczucie winy. Symptomy doświadczania przemocy: Regres w zachowaniu (np. płacz, ucieczka) Izolowanie się, apatia, agresja Częste lub szczegółowe poruszanie tematów seksu w zabawie czy rozmowie Wciąganie młodszych dzieci w nietypową aktywność seksualną.

5 Seksualizowanie relacji dziecko uwodzące Świadomość seksualna wykraczającą poza poziom dojrzałości dziecka Zaburzenia snu, zaburzenia odżywiania. Moczenie się, zanieczyszczanie Zahamowania rozwoju fizycznego, spadek wagi Przesadne unikanie mężczyzn Zachowania autodestrukcyjne (samookaleczenia, próby samobójcze) Trudności szkolne Depresja, lęk Zachowania ryzykowne i aspołeczne Uzależnienia Problemy psychiatryczne Dawanie do zrozumienia, że ma się jakąś tajemnicę Adaptacja do nienormalnej sytuacji Mechanizmy przemocy: Syndrom wyuczonej bezradności Zjawisko prania mózgu Ostra reakcja na stres ASD Zespół stresu pourazowego PTSD Proces wiktymizacji Syndrom sztokholmski Mechanizm psychologicznej pułapki Syndrom wyuczonej bezradności: Bezradność pojawiająca się w wyniku nabytych, powtarzających się doświadczeń przemocy. Zwykle osoba doznająca przemocy poszukuje pomocy dla siebie, wysyła sygnały. Działania mające ją ochronić, nie skutkują i nie przynoszą oczekiwanych przez nią efektów. Ofiara nabiera przekonania, że cokolwiek zrobi, to i tak nie zmieni to jej sytuacji. Ma poczucie, że jest krzywdzona, źle traktowana, że sprawca nie powinien tak postępować, że znęcanie się nad członkiem rodziny jest przestępstwem, jednak nie jest w stanie zmotywować się do działania. Syndrom wyuczonej bezradności u dzieci:

6 Dziecko doznające przemocy często czuje się lojalne wobec osoby/ osób które stosują przemoc, boi się i / lub wstydzi. Zdarza się, że chroni oprawcę, aby nie cierpieć jeszcze bardziej z poczucia zawodu i żalu, że ktoś ważny zamiast chronić, wspierać sprawia ból. Często nawet, jeśli poszukuje pomocy, to nie robi tego wprost i jest często nie zrozumiane. Nabiera przekonania, że cokolwiek zrobi, to i tak nie zmieni to jego sytuacji, zwłaszcza wtedy gdy jego zachowania są niezauważane lub piętnowane. Ma poczucie, że jest dodatkowo karane, źle traktowane i że nie ma na nic wpływu, umacnia się w bezradności. Dzieci, które doświadczają przemocy, żyją w przekonaniu, że tak właśnie powinno być. Mówimy o zbudowaniu tożsamości ofiary w procesie,,wychowania Wzmocnienie bezradności w odróżnieniu od dorosłych dzieci są całkowicie zależne od rodziców czy opiekunów. Dziecko doznające przemocy, poszukujące dla siebie pomocy, przekonuje się szybko, że działania mające je ochronić, nie skutkują i nie przynoszą oczekiwanych przez nie efektów, zamyka się i dochodzi do,,powtórnego zranienia i procesu wiktymizacji Zjawisko prania mózgu : Systematyczne, świadome i celowe oddziaływanie na człowieka, w celu zmiany jego przekonań, postaw, uczuć i potrzeb. Wymuszenie przez sprawcę, by ofiara przemocy funkcjonowała zgodnie z jego życzeniami. Doprowadzanie do utraty poczucia własnej wartości oraz podporządkowania się sprawcy. Izolowanie, poniżanie i degradacja, monopolizacja uwagi, doprowadzenie do wyczerpania, wywoływanie lęku i depresji, naprzemienność kary i nagrody. Ostra reakcja na stres (acute stress disorder) czyli ASD: Ostra reakcja na stres, nazywana ostrym zaburzeniem stresowym (ang. ASD acute stress disorder) to objawy doświadczane bezpośrednio po urazie psychicznym. Mogą trwać od kilku dni do 4 tygodni. Objawy są następujące: uczucie obcości własnej osoby, ciała (depersonalizacja) odczucie obcości świata (derealizacja) uczucie oszołomienia poczucie odrętwienia problemy z pamięcią złość, gniew, rozpacz

7 unikanie innych, izolacja dziwne zachowanie Osoba taka postrzega otaczający świat jako nierealny, jakby ze snu. Czasami taki stan może się pojawić w reakcji na zmianę sytuacji społecznej, katastrofy, wypadki itd. Może on również wystąpić w przypadku przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej. Stan ten bywa określany też jako szok psychiczny. Zespół stresu pourazowego PTSD (post traumatic stress disorder): Zaburzenia lękowe PTSD występują u ofiar napadów, gwałtów i innych traumatycznych wydarzeń, np. wojen, klęsk żywiołowych, wypadków drogowych. Dotyczą sytuacji, w których człowiek jest narażony na utratę zdrowia i życia. Nasilenie PTSD zależy od intensywności i czasu trwania traumy. Objawy PTSD są intensywniejsze u osób, które przeżyły traumę w wyniku aktywności człowieka (gwałt, przemoc domowa), niż u ofiar zjawisk naturalnych (powódź, huragan). Objawy PTSD: zaburzenia snu, drażliwość, wybuchy gniewu, złości, czujność, natarczywe wspomnienia, koszmary senne. Proces wiktymizacji: Akt przemocy burzy wizję świata, porządek, normy i zasady osoby doznającej przemocy. Ofiara czuje rozpacz, poczucie krzywdy, niesprawiedliwości i zaczyna szukać pomocy. Niestety zdarza się, że spotyka się z nieprawidłowymi reakcjami osób, z którymi dzieli się swoimi problemami i od których oczekuje pomocy i wsparcia. Takie zachowanie służb, które przejawia się bagatelizowaniem problemów czy obwinianiem ofiary nazywamy wtórnym zranieniem. Syndrom sztokholmski: Mechanizm, który zaobserwowano u ofiar zamachu terrorystycznego w Sztokholmie. U osób przetrzymywanych przez terrorystów, a następnie uwolnionych przez policję pojawiły się reakcje, które większość obserwatorów uznała za irracjonalne. Otóż niedawni zakładnicy zaangażowali się w proces obrony swoich oprawców, zamiast żądać sprawiedliwości, czy nawet odwetu (co w tej sytuacji byłoby bardziej zrozumiałe). Jedna z ofiar tak związała się z terrorystą, iż zawarła z nim porozumienie. W tej sytuacji można mówić o patologicznej wdzięczności za to, co zamachowiec mógł zrobić, a w rezultacie tego nie uczynił. Mógł zabić, a tego nie zrobił. Był panem ich życia i śmierci i darował im to życie, więc tylko dzięki niemu żyją. Podobny mechanizm obronny pojawia się u ofiar przemocy domowej. Są one wdzięczne sprawcom za drobne przywileje, które jeszcze mają, za miodowe miesiące, za chwile spokoju i namiastkę uczucia, a czasem nawet za to, że żyją. Mechanizm psychologicznej pułapki :

8 Ofiara nie jest w stanie zrezygnować ze związku, w który tak dużo zainwestowała czasu, zapału i energii. Budzi zdziwienie fakt, że trwa ona w związku, który przynosi jej cierpienie, w którym jest upokarzana i nie respektuje się jej praw. Ciągle żyje nadzieją, że będzie lepiej, dlatego też inwestuje w ten związek. Obwinia siebie za całe zło, wierzy, że jeśli bardziej się postara, to będzie lepiej. Ma poczucie, że zależy to właśnie od niej. Im bardziej się stara i wkłada w to działanie więcej energii, tym trudniej jej zrezygnować. Brak możliwości ucieczki i obrony Mechanizm psychologicznej pułapki u dzieci: Dziecko nie jest w stanie zrezygnować z myślenia dobrze o rodzicach, mając nadzieję na dobre chwile. Często wybiera obwinianie siebie ponieważ rozpaczliwie potrzebuje zachować dobry obraz rodzica. Obwinianie siebie pozwala mu wierzyć i mieć nadzieję na to, że jeśli się postara to będzie lepiej. PAMIĘTAJMY! Przeżycia nie przestaną po prostu istnieć. Ważne, aby zrozumieć i umieć żyć z tym, co się stało, a nie przejść nad tym do porządku dziennego. Wsparcie społeczne rola najbliższego otoczenia: W kryzysie ważne jest wsparcie i opieka najbliższych, zaufanych osób rodziny, szkoły, przyjaciół oraz przebywanie w bezpiecznych, dobrze znanych miejsach, by móc poradzić sobie z bagażem trudnych emocji, jakie wzbudzają się w obliczu traumy. Najważniejszy jest kontakt z drugim człowiekiem i rozmowa o tym, co się stało. Jest to szczególnie ważne w pierwszych dniach po traumatycznym doświadczeniu. Rozmowa działa jak wietrzenie zadymionego pokoju, pozwala się odwentylować, wyrzucić z siebie to, co się wydarzyło. Przynosi to ulgę, może zmniejszyć uczucie lęku i osamotnia oraz zapobiec pojawianiu się objawów somatycznych. Jak możesz sobie pomóc w przezyciężeniu kryzysu?: Każda trauma jest inna i pozostawia po sobie głęboki ślad. Szukaj w swoim najbliższym otoczeniu osób, z którymi możesz przegadać swoje doświadczenie. Nie ukrywaj i nie duś w sobie swoich uczuć. Rozmowa jest nieliczną z dróg, jakie pomagają!

9 Próbuj znaleźć grupę ludzi, którzy przeżyli podobną sytuację, lub takich, z którymi czujesz się dobrze, byś w bezpiecznych warunkach mógł przywołać wspomnienie tego wydarzenia i opowiedzieć o nim. Postaraj się nie uciekać od konfrontacji ze wstrząsającym zdarzeniem, nie próbuj zapomnieć lub zaprzeczać przed sobą, iż miało ono miejsce. Wręcz przeciwnie spróbuj spojrzeć mu prosto w oczy! Skorzystaj z wizyty u psychologa Trochę statystyki: W ciągu ostatniego roku co piąte dziecko w Polsce doświadczyło przemocy fizycznej ze strony dorosłych 12% dzieci padło ofiarą wykorzorzystania seksualnego Ponad 70% polskich nastolatków doświadczyło w swoim życiu przemocy. Co piąty badany doświadczył przemocy ze strony osób dorosłych 60% Polaków przyznaje, że w dzieciństwie było jej ofiarami 70% rodziców natomiast daje klapsy pociechom. Strategie zapobiegania przemocy w rodzinie K. Browne, M. Herbert Poziomy prewencji przemocy w rodzinie: I stopień: Ograniczenie incydentów i całkowite zapobieżenie przemocy Poziom ogólnospołeczny, kampanie uświadamiające istnienie zjawiska Propozycje długofalowych rozwiązań Cel: uruchomienie mechanizmów społecznych, prawnych i edukacyjnych, sprzyjających promowaniu dobrych relacji w zdrowej rodzinie Działania: eliminowanie norm sankcjonujących przemoc, redukcja źródeł napięć prowadzących do przemocy (ubóstwo, brak równości), przeciwdziałanie izolacji rodziny, uczenie rodziców jak wychowywać dzieci bez przymusu, zmiana seksistowskiego charakteru społeczeństwa II Stopień: koncentracja na czynnikach ryzyka Pracownicy służby zdrowia i służb socjalnych prewencja pod kątem ryzyka wystąpienia przemocy, nadużyć, zaniedbania Cel: zwrócenie uwagi na rodziny najbardziej potrzebujące pomocy Działania: poznanie i opracowanie czynników ryzyka: autorytarny styl wychowania, alkoholizm, ubóstwo, kryzysy w rodzinie /zdrady, przewlekła choroba, śmierć/

10 szkolenie pracowników służby zdrowia, socjalnych, nauczycieli, pedagogów w stosowaniu metod prewencyjnych opracowanie strategii interwencyjnych, które pomogą zmniejszyć niepożądane następstwa czynników ryzyka III stopień: opanowanie i kontrola występującej przemocy oraz terapia Przemoc ma miejsce i jest stwierdzona. Cel: zmniejszenie ryzyka ponawiania urazów fizycznych i szkód Działania: psychicznych by zminimalizować niebezpieczeństwo uszkodzenia lub śmierci ofiary. realna pomoc ofiarom / odseparowanie od sprawcy, terapia/ terapia sprawców /trening radzenia sobie z gniewem/ STOP PRZEMOCY! Lepiej zapobiegać, czyli pracować z rodzinami z grupy zwiększonego ryzyka wystąpienia przemocy zanim dojdzie do jej aktów, niż pracować terapeutycznie z osobami doświadczającymi przemocy i cierpiącymi przez jej skutki. Literatura: 1.,,Agresja i przemoc, a zdrowie psychiczne. Praca zbiorowa pod redakcją Marzeny Binczyckiej Anholcer. Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej 2. Zapobieganie przemocy w Rodzinie. Kevin Browne, Martin Herbert. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne