1 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Wydawnictwo C.H. Beck., Warszawa 2012, s Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1984, s. 329.

Transkrypt

1 157 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Mimo że, instytucja rodziny jest przede wszystkim zjawiskiem socjologicznym pozostaje ona w szerokim kręgu zainteresowań prawa. Ponadto, z faktu przynależności do rodziny wynikają więzi rodzinne, którym to ustawodawca wyznacza skutki prawne, kreując w ten sposób stosunek rodzinno-prawny 1. Jednym z nich jest właśnie obowiązek alimentacyjny. Obowiązek alimentacyjny jest instytucją prawną, mającą na celu zapewnienie środków utrzymania, a w miarę potrzeby także wychowania, tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Obowiązek ten oraz wynikające z niego uprawnienia dotyczy jedynie osób, które łączą stosunki rodzinno-prawne. W czasach kiedy model tradycyjnej, wielopokoleniowej rodziny, w której seniorzy mogli liczyć na dożywotnią, przechodzi do historii, coraz częściej pojawia się zagadnienie obowiązku alimentacyjnego wobec rodziców. Ta instytucja prawna, choć nie nowa, jest wykorzystana dopiero od kilku lat. Ponadto, mogą z niej skorzystać nie tylko rodzice biologiczni, lecz również rodzice adopcyjni, a także ojczym, bądź macocha 2, jeżeli faktycznie uczestniczyli w procesie wychowania i utrzymaniu dziecka. Powstanie obowiązku alimentacyjnego względem rodziców jest jednak uzależnione od zaistnienia określonych przesłanek. Przesłanki obowiązku alimentacyjnego różnią się w zależności od stosunku, jaki wiąże osobę uprawnioną z osobą zobowiązaną. Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego 3 obowiązkiem alimentacyjnym mogą zostać obciążeni również krewni w linii prostej. Obowiązek ten dotyczy zarówno krewnych wstępnych, jak i zstępnych, czyli właśnie dzieci, a nawet wnuków. Konieczne jednak jest kumulatywne wystąpienie dwóch przesłanek: 1.pozostawanie uprawnionego w niedostatku, 2.możliwość wykonania obowiązku przez zobowiązanego. Podczas gdy samo słowo niedostatek oznacza brak wystarczających środków materialnych, ubóstwo, biedę, niezamożność 4, to w rozumieniu art k.r.o. nie można go ograniczyć do wypadku, w którym uprawniony nie posiada środków utrzymania, lecz należy rozumieć także przez taką sytuację materialną, w której osoby uprawione do alimentacji nie są w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb z zakresu utrzymania, czy wychowania 5. Nie można jednak mówić o niedostatku w przypadku osoby, która z własnej winy pozbawia się środków do życia, np. świadomie nie podejmuje pracy zarobkowej 6. Możliwość wykonania obowiązku alimentacyjnego przez zobowiązanego, będąca drugą przesłanką, wynika bezpośrednio z art k.r.o., który to warunkuje zakres świadczeń alimentacyjnych w zależności od możliwości zarobkowych i majątkowych, jakie posiada zobowiązany 7. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy to rodzice, którzy nie interesowali się swoim dzieckiem przez całe życie, widząc, w jak dobrej sytuacji materialnej znajduje się w dorosłym życiu, nagle zgłaszają się po alimenty. W takim wypadku, dziecko może podnosić, że roszczenie rzekomo uprawnionego rodzica stanowi nadużycie, a domaganie się przez niego alimentów jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Źródło, charakter prawny i funkcje obowiązku alimentacyjnego Zgodnie z art. 128 k.r.o. zobowiązani do obowiązku alimentacyjnego są krewni w linii prostej oraz rodzeństwo. Natomiast w myśl art. 61 k.r.o. krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Wyczerpuje to, a zarazem zamyka katalog osób zobowiązanych do świadczeń alimentacyjnych - jedynie art. 144 k.r.o. przewiduje rozszerzenie go, ale tylko w określonych przypadkach, o powinowatych. Takie ograniczenia świadczą o ściśle osobistym 1 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Wydawnictwo C.H. Beck., Warszawa 2012, s Istotnym jest, czy macocha lub ojczym posiadają także dzieci biologiczne oraz jak długo zajmowali się i utrzymywali dziecko przysposobione przed okresem przysposobienia i po nim. 3 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U nr 9, poz. 59 [dalej: k.r.o.]. 4 Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1984, s Wyrok SN z dnia 20 lutego 1974 r., sygn. akt. III CRN 388/73, OSNCP 1975, nr 2, poz A. Zieliński, Prawo rodzinne i opiekuńcze w zarysie, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s Ibidem, s. 253.

2 Kortowski Przegląd Prawniczy 158 S t r o n a charakterze obowiązku alimentacyjnego. W polskim prawodawstwie nie jest dopuszczalne rozszerzenie kręgu osób ponad ten, który wskazują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. O osobistym charakterze świadczenia stanowi również art. 139 k.r.o, podkreślając, że świadczenia alimentacyjne nie podlegają dziedziczeniu, a co za tym idzie - obowiązek alimentacyjny nie podlega spadkobraniu 8. Jedynie raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego i zasądzone prawomocnym wyrokiem sądu, wchodzą w masę spadkową w razie śmierci uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych 9. Indywidualny i osobisty charakter omawianych świadczeń podkreśla również Sąd Najwyższy. W uchwale 10 siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., czytamy, że sprawy o przyznanie alimentów cechuje duży stopień indywidualizacji, który wynika ze zróżnicowanych sytuacji osobistych. Z uwagi na to należy ściśle przestrzegać wszystkich ustawowych kryteriów, a szczególnie tych, na które uprawniony powołuje się podczas dochodzenia środków utrzymania. Obowiązek alimentacyjny oraz prawo do alimentów są niezbywalne. Ponadto, nie jest sprzeczne z osobistych charakterem, świadczenia dopuszczenie wykonania go za pośrednictwem osoby trzeciej, poręczyciela, jeśli jest on zgodny z art k.c. 11. Nie ma również możliwości, aby uprawniony zrzekł się prawa do alimentów - nawet jeśli wiązałoby się to z zapłatą jednorazowej kwoty pieniężnej 12. Obowiązek alimentacyjny ma charakter wzajemny - uprawnieni są jednocześnie zobowiązani do dostarczenia pozostałym świadczeń jeśli wystąpią ustawowe przesłanki. Obowiązek ten w pierwszej kolejności obciąża zstępnych przed wstępnymi oraz wstępnych przed rodzeństwem. Przedmiotem świadczenia alimentacyjnego są środki utrzymania, a jeśli zachodzi taka potrzeba, również środki wychowania osoby uprawnionej 13. Co do zasady należy, są to świadczenie pieniężne, jednak ustawodawca, w art k.r.o. 14 przewiduje możliwość wykonania świadczeń alimentacyjnych przez osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie dziecka, polegające na dokonaniu ogółu czynności związanych z utrzymaniem osoby uprawnionej. Na mocy nowelizacji z 2008 r. sposób takiego wykonywania świadczenia alimentacyjnego został rozszerzony, z niesamodzielnych dzieci, na wszystkich uprawnionych 15. Obowiązek alimentacyjny, powstaje z mocy prawa, niezależnie od woli stron. Ma na celu zapewnienie, uwzględniając humanitarne i moralne przesłanki, godnych warunków bytowych przez krewnych, którzy znajdują się w sytuacji materialnej pozwalającej na udzielenie takiej pomocy 16. Prawo do alimentów, ani konkretne raty, nie mogą podlegać umorzeniu przez potrącenie 17, ani egzekucji 18. Samo prawo do alimentów nie ulega również przedawnieniu, któremu mogą ulec jedynie poszczególne raty miesięczne. Zgodnie z art. 137 k.r.o. roszczenie alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. W tym wypadku należy zastosować przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące biegu przedawnienia roszczeń majątkowych. Obowiązek alimentacyjny ma przede wszystkim na celu umocnienie więzi rodzinnych i wykształcenie poczucia odpowiedzialności za pozostałych członków rodziny, co spełnia funkcję moralną oraz ekonomiczną świadczenia. Dochodzenie roszczeń i wykonywanie obowiązku alimentacyjnego Przepisy dotyczące świadczenia alimentacyjnego, mimo bezwzględnego charakteru, dają możliwość do umownego ustalenia alimentów, czy też podpisania ugody sądowej w toku procesu. Jednak takie postanowienia umowne nie mogą być krzywdzące dla uprawnionego taka umowa byłaby nieważna oraz nie wywoływałaby żadnych skutków prawnych. Dla ułatwienia dochodzenia roszczeń alimentacyjnych ustawodawca celowo uprościł przepisy regulujące drogę dochodzenia świadczenia oraz ich egzekucję. Znacznym ułatwieniem, wprowadzonym przez Kodeks postępowania cywilnego 19 jest możliwość zmiany właściwości miejscowej sądu. Istnieje możliwość skorzystania z tzw. właściwości miejscowej przemiennej. Oznacza to, że można wytoczyć powództwo o alimenty według swojego miejsca zamieszkania Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2000 r., sygn. akt: I CZ 65/00, (LEX nr ). 9 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1965 r., sygn. akt: III CO 36/65, OSNC 1966, nr 3, poz. 37, (LEX nr 317). 10 Uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., sygn. akt: III CZP 178/94, (LEX nr 423). 11 Uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1990 r., sygn. akt: III CZP 21/90, OSNCP 1990, nr 11, poz T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, op.cit, s G. Jędrejek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Pokrewieństwo i powinowactwo. Komentarz do art. 61(7)-144(1), (LEX 2014). 14 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, op. cit. 15 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, op. cit., s K. Pietrzykowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, Dz.U nr 16 poz. 93, art. 505 pkt Art k.p.c. 19 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U nr 43, poz Art. 32 k.p.c.

3 159 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y Kodeks postępowania cywilnego rozszerza również krąg pełnomocników. W większości spraw, uprawnionym do pełnienia pełnomocnika procesowego jest radca prawny lub adwokat. W sprawach dotyczących alimentów, na mocy art k.p.c., może być to również przedstawiciel organu jednostki samorządu terytorialnego właściwy w sprawach z zakresu pomocy społecznej oraz przedstawiciel organizacji społecznej mający udzielić pomocy rodzinie. Judykatura dopuszcza ewentualność zabezpieczenia wykonania świadczenia alimentacyjnego poprzez udzielenie poręczenia przez osobą trzecią 21. Poręczyciel może wystąpić jako interwenient uboczny w sprawach o zwiększenie kwoty alimentów 22. Znacznym ułatwieniem jest także zwolnienie stron procesu o alimenty z obowiązku uiszczania kosztów sądowych 23. Negatywne przesłanki alimentów Obecnie roszczenia alimentacyjne rodziców wobec dzieci nikogo już nie dziwią. W ostatnich latach przyznano ich prawie dwukrotnie więcej niż jeszcze dziesięć lat temu 24. Rodzicom przysługuje takie prawo, jeśli ich sytuacja materialna nie pozwala na samodzielne utrzymanie się i zaspokojenie swoich potrzeb, czyli gdy pozostają w stanie niedostatku. Niedostatek należy rozumieć jako sytuację, w której osoba uprawniona nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb 25, czyli takich, dzięki którym, uprawniony może godziwie egzystować 26. Przy ocenie możliwości samodzielności należy brać pod uwagę nie tyle zarobki uzyskane przez uprawnionego, ale takie jakie mógłby uzyskać wykorzystując swoje zdolności i umiejętności 27. Alimenty nie zostaną przyznane osobie, która jest zdolna do pracy, a z własnego wyboru nie podejmuje się jej 28. Jednak rodzice, zanim zwrócą się o pomoc do swoich dzieci, są obowiązani o wystąpienie o alimenty do swoich małżonków. Dopiero w momencie, gdy współmałżonkowie nie są w stanie wywiązać się z obowiązku alimentacyjnego, sąd może nałożyć na ich pełnoletnie dzieci obowiązek pomocy rodzicom. Pomoc ta nie zawsze musi zostać wyrażona w pieniądzu - sąd może nakazać dzieciom dostarczenie rodzicom ubrań, leków czy też żywności. Przyznanie alimentów wiąże się ze spełnieniem ustawowych przesłanek pozytywnych oraz z nie zaistnieniem przesłanek negatywnych. Mimo pozostawania rodziców w niedostatku, co stanowi przesłankę pozytywną, alimenty nie zostaną im przyznane jeśli w ten stan wprowadzili się z własnej winy (przesłanka negatywna), np. jeśli rodzic nie szukał pracy, był hazardzistą, czy osobą uzależnioną od alkoholu, która nie podejmowała prób leczenia 29, to istnieje małe prawdopodobieństwo, że zostaną mu przyznane alimenty od dzieci. Dodatkowo, oprócz wprowadzenia się w stan niedostatku z własnej winy, należy także zwrócić uwagę na kwestię, jaką jest naruszenie zasad współżycia w rodzinie przez osobę uprawnioną do alimentacji. W opinii sądu jest to zachowanie, które bezpośrednio uderza w życie i zdrowie innych członków rodziny oraz narusza ich dobra osobiste, a w szczególności godność, dobre imię, czy cześć 30, a także takie zachowanie uprawnionego, które budziło powszechną dezaprobatę społeczną 31. Ogranicza to możliwość przyznania alimentów rodzicom, którzy znęcali się nad swoimi dziećmi (zarówno fizycznie, jak i psychicznie), kiedy te pozostawały pod ich opieką 32. Chroni to osobę, teoretycznie zobowiązaną do świadczenia alimentacyjnego, od wykonywania takiego świadczenia na rzecz osoby krzywdzącej ją w przeszłości, tylko z uwagi na łączące je pokrewieństwo. W takich sytuacjach sąd ma możliwość oddalenia powództwa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość powołania się zobowiązanego do alimentacji na zasady współżycia społecznego 33, co może skutkować nie przyznaniem alimentów uprawnionemu. Art k.r.o. przewiduje możliwość uchylenia się osoby zobowiązanej od wykonania takiego obowiązku, jeżeli żądanie uprawnionego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jest to regulacja stosunkowa nowa, wprowadzona dopiero w 2008 roku, po długoletnich sporach w doktrynie. Do czasów wprowadzenia omawianego przepisu wystarczyło jedynie wykazanie, że żądanie jest etyczne i osoba pozwana jest zobowiązana przez relacje rodzinno-prawną. Dodatkowo, należało uwodnić, że zachodzą usprawiedliwione niezaspokojone potrzeby po stronie uprawnionego, a zobowiązany posiada 21 Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt: III CZP 99/86, OSNCP 1988, nr 4, poz Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1989 r., sygn. akt: III CZP 58/89, OSNCP 1990, nr 6, poz Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz.U nr 167, poz M. Bunda, Dzieci płacą alimenty rodzicom [on-line], Polityka 2011, dostęp: , 25 T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, op. cit., s Ibidem, s Ibidem, s A. Szpunar, Stosowanie art. 5 k.c. w sprawach o alimenty, Pal. 1989, nr Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 maja 1972 r., sygn. akt: III CRN 48/72, RPEiS Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt: III CZP 91/ Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22 września 2014 r., sygn. akt: II Ca 507/14, (LEX nr ). 32 Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 17 września 2014 r., sygn. akt: VI RCa 147/14, (LEX nr ). 33 Art k.r.o.

4 Kortowski Przegląd Prawniczy 160 S t r o n a wystarczające możliwości zarobkowe i majątkowe do ich pokrycia 34. Art k.r.o. uprawnia sąd do zastosowania w sprawach o alimenty, wyłączając te, w których roszczeń dochodzi małoletnie dziecko, zasad współżycia społecznego. Odwołanie się do zasad współżycia społecznego wiąże się z konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego, które jest wyrażone w art. 5 k.c., gdzie znajduje się klauzula generalna tych zasad 35. Omawiane zagadnienie nadużycia prawa podmiotowego przez osobę upoważnioną do żądania świadczeń alimentacyjnych uległo przeobrażeniu. Początkowo odmawiano powoływania się na zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego, jednak obecnie jest to dopuszczalne w wypadku nagannego zachowania się osoby uprawnionej względem zobowiązanej. Dotyczy to również zawinionego działania uprawnionego, które uniemożliwia mu samodzielne utrzymanie 36. Wprowadzenie możliwości uchylenia się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych zobowiązanego, powołującego się na konflikt żądania z zasadami współżycia społecznego, ma na celu czynić zadość jego poczuciu sprawiedliwości. Jednocześnie nie stanowi ono zemsty za naganne zachowanie się osoby uprawnionej w przeszłości 37, a ochronę majątku zobowiązanego przed żądaniem, które nie zasługuje na ochronę 38. Również w sprawach o alimenty sąd jest związany tylko żądaniem określonym w pozwie i nie może wyrokować, co do przedmiotów nie objętych żądaniem pozwu, ani zasądzić ponad żądanie. Jeżeli sąd uzna powództwo o alimenty za zasadne i zobowiąże pozwanego do płatności alimentów na rzecz powoda, taki wyrok zostanie opatrzony w rygor natychmiastowej wykonalności, chociażby wskutek takiego wyroku mogła wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Oznacza to, że jeszcze przed uprawomocnieniem, stanowi tytuł egzekucyjny i po opatrzeniu go klauzulą wykonalności podlega wykonaniu w drodze postępowania egzekucyjnego. Klauzula wykonalności zostaje nadana z urzędu, a tytuł wykonawczy doręczony zostaje wierzycielowi - również z urzędu. Odpowiedzialność za niespełnienie obowiązku alimentacyjnego Jeśli osoba zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych uchyla się od ich wykonywania, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej. Art. 209 Kodeksu karnego 39 stanowi, że osoba, która uporczywie uchyla się od wykonywania obowiązku, w tym przypadku, nałożonego na mocy orzeczenia sądu, polegającego na niełożeniu na utrzymanie osoby uprawnionej i tym samym narażenie jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wniosek o ściganie osoby, która uchyla się od obowiązku płacenia alimentów może zostać złożony przez osobę uprawnioną, organ pomocy społecznej lub organ podejmujący działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Również rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników 40, a dokładniej 170, daje możliwość złożenia wniosku o pociągnięcie dłużnika do odpowiedzialności karnej przez komornika. Może on to uczynić w przypadku, gdy egzekucja świadczeń alimentacyjnych nie dała pozytywnego wyniku na skutek złośliwego uchylania się wierzyciel od uregulowania zobowiązań. Podsumowanie W normalnie funkcjonującej rodzinie jej członkowie pozyskują środki utrzymania w ramach wspólnego gospodarstwa domowego. Dorosłe dzieci widząc, w jakich warunkach żyją ich rodzice same oferują im swoją pomoc. Jednak w sytuacji konfliktowej, pojawia się potrzeba skorzystania z roszczeń alimentacyjnych. Obowiązek alimentacyjny stanowi jedną z podstawnych instytucji prawa rodzinnego, konieczną do właściwego rozwoju oraz funkcjonowania rodziny. Powstaje on z mocy prawa, niezależnie od woli stron, które mają jedynie wpływ na niektóre kwestie dotyczące sposobu wykonywania alimentacji. Ponadto, w odniesieniu do stosunków alimentacyjnych dominuje pogląd, że obowiązek ten powinien zostać spełniony przez zobowiązanego niezależnie od prezentowanej przez uprawnionego postawy, czy jego zachowania. W przypadku dzieci, zwłaszcza w okresie dzieciństwa, kiedy są one w pełni uzależnione od osób dorosłych takie rozumowanie wydaje się być uzasadnione, jednak w odniesie do obowiązku alimentacyjnego między krewnymi, rodzą się pewne wątpliwości. Mimo że niewłaściwe z punktu moralnego zachowanie się uprawnionego w przeszłości, jak np. zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich, nie powoduje wygaśnięcia obowiązku dziecka wobec znajdującego się w potrzebie rodzica, dopuszczalna jest, a wielu wypadkach wręcz konieczna, ocena zgodności dochodzonego roszczenia z 34 M. Andrzejewski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, (LEX 2013). 35 J. Zatorska, Komentarz do zmiany art. 144 (1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, T. Smyczyński, Wytyczne SN w sprawach o alimenty, OSNCP 1988, poz J. Zatorska, Komentarz do zmiany art. 144 (1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, op. cit. 38 Uzasadnienie projektu zmiany art. 144 (1) k.r.o., s Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U nr 88, poz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników, Dz. U. Nr 10, poz. 52 z późn. zm.

5 161 S t r o n a K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y zasadami współżycia społecznego 41. Do momentu wprowadzania nowej regulacji, wystarczyło jedynie wykazać, że żądanie jest etyczne i osoba pozwana jest zobowiązana przez relacje rodzinno-prawną, co często stawiało w uprzywilejowanej pozycji pozostającego w niedostatku rodzica, którego postawa pozostawiała do tej pory wiele do życzenia, a jedyne, co łączyło go z dzieckiem to pokrewieństwo. *** The maintenance obligation is created by law and is one of the basal bodies of family law. Nowadays, when the model of traditional, extended family, in which seniors may count on their relatives taking care of them, is being departed from one should pay special attention to the matter of child s maintenance obligations for parents. Due to the nature of this obligation, beyond the necessity of cumulative evidence, the court awarding alimony can also refer to the rules of social intercourse. 41 T. Smyczyński, Alimentacja członków rodziny w świetle systemu zabezpieczenia społecznego, PAN Instytut Państwa i Prawa, Wrocław 1989, s