Michał ŚWIERŻEWSKI OŚWIETLENIE AWARYJNE

Transkrypt

1 Michał ŚWIERŻEWSKI OŚWIETLENIE AWARYJNE 1. Stan prawny Budynki i obiekty budowlane, a zwłaszcza budynki użyteczności publicznej powinny być w myśl rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. [2] wyposażone w urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy. Jednym z urządzeń przeciwpożarowych są instalacje oświetlenia awaryjnego, zwłaszcza oświetlenia ewakuacyjnego. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji [3] znaki bezpieczeństwa oraz oprawy do oświetlenia awaryjnego, oprawy do oświetlenia podstawowego przyłączone do centralnej baterii zasilającej oświetlenie awaryjne oraz oprawy do oświetlenia podstawowego z modułem awaryjnym podlegają badaniom i atestacji w jednostce notyfikowanej. Jednostką notyfikowaną upoważnioną do przeprowadzania badań i atestacji wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego oraz ochronie zdrowia, życia oraz mienia jest Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie. Oświetlenie ewakuacyjne powinno odpowiadać wymaganiom określonym w normie PN-EN 1838 [4] i w przepisach techniczno-budowlanych, zwłaszcza w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. [1]. W myśl tego rozporządzenia budynki, w których zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować zagrożenie zdrowia lub życia ludzi, poważne zagrożenie środowiska, a także znaczne straty materialne, powinny być zasilane z co najmniej dwóch niezależnych samoczynnie załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażone w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne (zapasowe lub ewakuacyjne). Podstawowym wymaganiem jest, oprócz niezawodności działania, wymaganie określające czas działania awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego na co najmniej 2 godziny od chwili zaniku oświetlenia podstawowego. Z wymienionymi rozporządzeniami związane są również polskie normy: PN-EN :2004/AC:2006 Oprawy oświetleniowe. Część 2-22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego [5] i PN-HD : 2010 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego Inne wyposażenie Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe [6]. 2. Rodzaje i cele oświetlenia awaryjnego Oświetlenie awaryjne jest stosowane w obiektach budowlanych w celu zapewnienia oświetlania podczas zaniku zasilania opraw oświetlenia podstawowego. Dlatego też oprawy do oświetlenia awaryjnego muszą być zasilane z niezależnego źródła energii elektrycznej. Oświetlenie awaryjne dzieli się na oświetlenie zapasowe i awaryjne oświetlenie ewakuacyjne (Rys. 1). 36

2 Oświetlenie awaryjne Oświetlenie zapasowe Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne Oświetlenie dróg ewakuacyjnych Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka Oświetlenie strefy otwartej Rys.1. Podział oświetlenia awaryjnego W ramach awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego wyróżnia się trzy rodzaje oświetlenia: 1) oświetlenie drogi ewakuacyjnej jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego umożliwiająca skuteczne rozpoznanie i skuteczne użytkowanie środków ewakuacji przez osoby opuszczające miejsce przebywania, 2) oświetlenie strefy otwartej jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być łatwo zidentyfikowana, 3) oświetlenie strefy wysokiego ryzyka jest to część awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu zapewnienia bezpieczeństwa osób, które biorą udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdującym się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, oraz umożliwia właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla osoby działającej i innych osób przebywających w tej strefie. Integralną częścią oświetlenia awaryjnego są znaki bezpieczeństwa (piktogramy). Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno być załączane samoczynnie niezwłocznie (maksymalnie w czasie do 5 s) po zaniku zasilania oświetlenia podstawowego w taki sposób, aby nie wystąpiła przerwa w oświetleniu, mogąca spowodować panikę. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, w zależności od charakteru pomieszczeń i powstałego stanu zagrożenia pełni, po zaniku oświetlenia podstawowego, następujące funkcje: umożliwia bezpieczne i szybkie opuszczenie budynku lub strefy zagrożonej dzięki odpowiedniej widoczności na drodze ewakuacyjnej, zmniejsza prawdopodobieństwo powstania paniki i umożliwia, bezpieczne i szybkie dotarcie do dróg ewakuacyjnych, umożliwia szybkie zlokalizowanie sprzętu przeciwpożarowego i sprzętu bezpieczeństwa pierwszej pomocy przedlekarskiej (apteczek, defibrylatora) i dotarcie do nich, wskazuje drogę i kierunki ewakuacji, zapewnienia, w miejscu pracy o szczególnym zagrożeniu, bezpieczeństwo osobom pracującym oraz umożliwia im zakończenie wykonywanych czynności. Nr

3 Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne należy stosować [1]: 1) w pomieszczeniach: a) widowni kin, teatrów, filharmonii oraz w innych salach widowiskowych, b) audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal i hal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób, c) wystawowych w muzeach, d) o powierzchni netto ponad 1000 m 2 w garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, e) o powierzchni netto ponad 2000 m 2 w budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych; 2) na drogach ewakuacyjnych: a) z pomieszczeń wymienionych w punkcie 1), b) oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, c) w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim na pobyt ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, d) w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego. Stosowanie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego nie jest wymagane, w tych pomieszczeniach, w których awaryjne oświetlenie zapasowe spełnia wymagania określone w stosunku do awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego. W pomieszczeniach, użytkowanych przy zgaszonym oświetleniu podstawowym, np. w salach kinowych, należy stosować oświetlenie dodatkowe, zasilane napięciem nie przekraczającym napięcia dotykowego dopuszczonego długotrwale. Oświetlenie dodatkowe służy uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, dróg komunikacji ogólnej lub sposobu jego użytkowania. Należy również stosować podświetlone znaki (piktogramy) wskazujące kierunki ewakuacji. Oświetlenie dodatkowe powinno być zasilane napięciem bezpiecznym SELV lub PELV. Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno: oświetlać znaki wskazujące drogi ewakuacyjne, oświetlać drogi ewakuacyjne w taki sposób, aby możliwy był bezpieczny ruch wzdłuż dróg ewakuacyjnych w kierunku wyjść na bezpieczną przestrzeń, zapewnić łatwe rozpoznawanie i zastosowanie sprzętu przeciwpożarowego i bezpieczeństwa usytuowanego wzdłuż dróg ewakuacyjnych, zapobiegać panice. Przestrzenie objęte awaryjnym oświetleniem ewakuacyjnym powinny być oświetlane światłem bezpośrednim padającym na płaszczyznę roboczą. Powinny być oświetlone wszelkie przeszkody występujące do wysokości 2 m powyżej tej płaszczyzny. 3. Oświetlenie dróg ewakuacyjnych Oświetlenie dróg ewakuacyjnych powinno odpowiadać następującym wymaganiom: 1) na drogach ewakuacyjnych o szerokości do 2 m średnie natężenie oświetlenia na podłodze wzdłuż jej linii środkowej powinno wynosić nie mniej niż 1 Lx, a na centralnym pasie drogi, obejmującym nie mniej niż połowę jej szerokości natężenie oświetlenia powinno wynosić co najmniej 0,5 Lx, 38

4 Nr 157 Oświetlenie elektryczne 2) drogi ewakuacyjne szersze od 2 m mogą być traktowane jak kilka dróg równoległych o szerokości 2 m lub jak strefa otwarta, 3) stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia ewakuacyjnego do minimalnego wzdłuż osi drogi ewakuacyjnej nie powinien być większy niż 40:1, 4) jeżeli punkty pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowe i przyciski alarmowe nie są zlokalizowane na drodze ewakuacyjnej, to powinny być tak oświetlone, aby natężenie oświetlenia na podłodze w ich pobliżu wynosiło co najmniej 5 Lx, 5) wartość światłości opraw oświetlających poziome drogi ewakuacyjne w obrębie pola widzenia powinna być ograniczona. Na poziomych drogach ewakuacyjnych wartość światłości opraw wewnątrz stref ograniczonych kątami od 60 do 90 od pionu powinna się mieścić w wartościach podanych w tablicy 1. W przypadku wszelkich innych dróg ewakuacyjnych graniczne wartości nie powinny być przekraczane przy żadnym kącie od pionu, Tablica 1. Dopuszczalne światłości opraw na drogach ewakuacyjnych Wysokość zawieszenia opraw nad poziomem podłogi [m] h < 2,5 2,5 h < 3,0 3,0 h < 3,5 3,5 h < 4,0 4,0 h < 4,5 h 4,5 Maksymalna światłość I max przy oświetleniu dróg ewakuacyjnych i stref otwartych [cd] Maksymalna światłość I max przy oświetleniu stref wysokiego ryzyka [cd] ) wskaźnik oddawania barw Ra źródeł światła powinien wynosić co najmniej 40, 7) oświetlenie ewakuacyjne powinno osiągnąć poziom 50% wymaganego natężenia w ciągu 5 s, zaś wartość wymaganą w ciągu 60 s od chwili załączenia, 8) czas działania oświetlenia ewakuacyjnego powinien być dostosowany do warunków występujących w pomieszczeniu, lecz nie może być krótszy niż 2 godziny od momentu zaniku oświetlenia podstawowego. 4. Oświetlenie strefy otwartej Oświetlenie strefy otwartej stosowane jest w przestrzeniach z nie wyznaczonymi drogami ewakuacyjnymi, np. w halach produkcyjnych o powierzchniach większych od 60 m 2 lub mniejszych, gdy występuje dodatkowe zagrożenie w postaci dużej liczby osób na małej powierzchni, takimi pomieszczeniami mogą być np. dźwigi osobowe, gdzie może nastąpić zamknięcie znacznej liczby osób w ciemności. Dźwigi osobowe powinny być wyposażone w oświetlenie awaryjne przewidziane do przestrzeni otwartych. W przestrzeniach (strefach) otwartych musi być ograniczona światłość źródeł światła w taki sam sposób jak przy oświetleniu dróg ewakuacyjnych. 39

5 Natężenie oświetlenia na podłodze strefy otwartej, na niezabudowanym polu czynnym, nie powinno być mniejsze niż 0,5 Lx. Strumień świetlny powinien być kierowany na powierzchnię roboczą i zapewnić oświetlenie przeszkód do wysokości 2 m nad tą powierzchnią. Do powierzchni tej nie wlicza się marginesu szerokości 0,5 m wzdłuż ścian. Czas uzyskania 50% wymaganego natężenia oświetlenia nie powinien być dłuższy od 5 s, zaś pełne natężenie oświetlenia powinno nastąpić w czasie nie dłuższym od 60 s. Stosunek maksymalnego natężenia oświetlenia powierzchni otwartej do minimalnego powinien wynosić nie więcej, niż 40: 1. Minimalny czas pracy oświetlenia awaryjnego przestrzeni otwartych powinien wynosić, podobnie jak oświetlenia dróg ewakuacyjnych, co najmniej 2 godziny. 5. Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka powinno odpowiadać następującym wymaganiom: w szczególnie zagrożonych miejscach pracy natężenie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż wymagane natężenie oświetlenia podstawowego przy danych czynnościach, jednak nie mniejsze niż 15 Lx, nie może występować efekt stroboskopowy, równomierność natężenia oświetlenia nie powinna być mniejsza niż 0,1, pełne natężenie awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinno być natychmiastowe lub osiągane w ciągu 5 s od momentu załączenia w zależności od zastosowania, oświetlenie miejsc pracy o szczególnym zagrożeniu powinno spełniać warunki takie same jak oświetlenie dróg ewakuacyjnych. 6. Oświetlenie zapasowe Awaryjne oświetlenie zapasowe umożliwia bezpieczne zakończenie wykonywanych czynności lub kontynuowanie pracy do czasu powrotu oświetlenia podstawowego. Jeżeli oświetlenie zapasowe odpowiada warunkom stawianym awaryjnemu oświetleniu ewakuacyjnemu, można nie stosować oświetlenia ewakuacyjnego. Gdy natężenie oświetlenia zapasowego jest niższe niż wymagany minimalny poziom natężenia oświetlenia dla danych czynności przy oświetleniu podstawowym, oświetlenie to można wykorzystywać tylko do przerwania czynności lub ich zakończenia. W takim przypadku oświetlenie zapasowe nie może służyć do kontynuowania pracy do czasu powrotu zasilania oświetlenia podstawowego. 7. Osprzęt do oświetlenia awaryjnego 7.1. Systemy oświetlenia awaryjnego Do realizacji oświetlenia awaryjnego konieczne jest zastosowanie: opraw do oświetlenia awaryjnego, źródeł zasilania awaryjnego o pojemności niezbędnej do działania w wymaganym czasie, 40

6 przewodów i kabli wraz z zamocowaniem do zasilania i sterowania oświetleniem ewakuacyjnym zapewniających nieprzerwaną dostawę energii elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas działania oświetlenia ewakuacyjnego, systemów kontroli. Zasadniczy podział systemów oświetlenia awaryjnego wynika ze sposobu zasilania opraw. Oprawy oświetlenia awaryjnego mogą być wyposażone w wewnętrzne indywidualne źródło zasilania akumulatory lub mogą być zasilane ze źródła zewnętrznego, czyli z centralnej baterii akumulatorów. Zaletą opraw z wewnętrznymi akumulatorami jest natychmiastowe przełączanie się na tryb pracy awaryjnej po zaniku zasilania podstawowego. Gwarantuje to wypełnienie podstawowego wymagania, aby oświetlenie awaryjne, zwłaszcza ewakuacyjne, było załączane natychmiast po zaniku zasilania oświetlenia podstawowego. Wymaganie to nie zawsze jest spełniane w systemach zasilanych z centralnej baterii akumulatorów. W systemach tych zanik napięcia zasilającego oprawę nie gwarantuje natychmiastowego samoczynnego załączenia zasilania awaryjnego, gdyż kontrola zasilania nie odbywa się bezpośrednio w oprawie, lecz w oddalonej baterii centralnej. Bateria centralna jest zazwyczaj stosowana do zasilania opraw w systemach oświetlenia awaryjnego, w których wymagane natężenie oświetlenia wynosi 10% natężenia oświetlenia podstawowego. W przypadku oświetlenia dróg ewakuacyjnych, gdzie wymagane natężenie oświetlenia wynosi 1 lux, bardziej racjonalne jest stosowanie opraw z indywidualnym zasilaniem tzw. opraw autonomicznych. Najważniejszą zaletą systemów z oprawami autonomicznymi jest rozproszenie bezpieczeństwa na wszystkie oprawy w obiekcie lub wzdłuż określonej drogi ewakuacyjnej. Źródła światła w poszczególnych oprawach przełączają się na zasilanie awaryjne niezależnie od innych urządzeń lub opraw w systemie. Uszkodzenie jednej oprawy nie niweczy systemu i nie stwarza stanu zagrożenia. Takie rozwiązanie eliminuje zasadniczą wadę systemów z centralną baterią, w których poszczególne oprawy załączane są na zasilanie awaryjne jednym wspólnym urządzeniem przełączającym na zasilanie z jednego źródła energii. Wynika z tego, że uszkodzenie centralnej baterii lub urządzenia przełączającego pozbawia obiekt oświetlenia awaryjnego aż do czasu usunięcia uszkodzenia. W obiektach funkcjonujących w systemach całodobowych, np. w hotelach, szpitalach, przy produkcji trzyzmianowej, lub w salach widowiskowy, w teatrach i kinach sytuacja taka jest niedopuszczalna, bowiem stwarza stan zagrożenia bezpieczeństwa wszystkich osób przebywających w tych obiektach. W czasach zagrożenia, nie tylko zdarzeniami losowymi, ale również aktami terrorystycznymi podstawowym wymaganiem stawianym systemom oświetlenia awaryjnego, zwłaszcza ewakuacyjnego, staje się rozproszenie bezpieczeństwa. Wymaganie to bardzo dobrze realizują oprawy autonomiczne z własnymi akumulatorami i z centralnym monitoringiem. Systemy te posiadają wszystkie zalety układów z centralną baterią, np. samoczynne testowanie funkcjonowania wszystkich opraw awaryjnych, wieloletnią gwarancję na oprawy i akumulatory i dodatkowo eliminują wady zasilania z centralnej baterii. Nr

7 Do podstawowych wad systemów zasilanych z centralnych baterii należą: uzależnienie bezpieczeństwa od jednego urządzenia oraz konieczność oprzewodowania do dodatkowego zasilania opraw oświetlenia awaryjnego drogimi przewodami ognioodpornymi. Oprawy z własnymi akumulatorami nie wymagają dodatkowego oprzewodowania, gdyż są zasilane tymi samymi przewodami co oprawy oświetlenia podstawowego. Nowoczesne rozwiązania systemów oświetlenia awaryjnego z oprawami autonomicznymi umożliwiają monitoring systemu z dowolnie wybranego miejsca na terenie obiektu lub poza obiektem, np. w siedzibie producenta lub inwestora za pośrednictwem łącz internetowych. Akumulatory wymienia się nie we wszystkich oprawach jednocześnie, lecz tylko w tych, w których nie gwarantują poprawnego działania. Najczęściej akumulatory wymienia się przy okazji wymiany źródeł światła, co przyczynia się do znaczącego obniżenia kosztów eksploatacyjnych Oprawy do oświetlenia awaryjnego Z punktu widzenia ciągłości zasilania rozróżnia się oprawy do oświetlenia awaryjnego: z zasilaniem ciągłym są to oprawy, których źródło światła zasilane jest cały czas, gdy wymagane jest zasilanie zarówno oświetlenia podstawowego, jak i awaryjnego, z zasilaniem nieciągłym są to oprawy, których źródła światła zasilane są tylko w przypadku braku zasilania oświetlenia podstawowego. Z punktu widzenia sposobu działania rozróżnia się oprawy oświetlenia awaryjnego: zespolone z co najmniej dwoma źródłami światła, z których co najmniej jedno jest źródłem światła oświetlenia awaryjnego, a pozostałe są źródłami światła oświetlenia podstawowego, oprawy te mogą być zasilane ciągle i nieciągle, zasilane centralnie z instalacji zasilania awaryjnego, z własnym zasilaniem, w których lub obok których są umieszczone akumulator, moduł sterujący i ewentualnie urządzenia monitorujące i kontrolne. Oprawy te mogą być zasilane ciągle i nieciągle, peryferyjne zasilane od stowarzyszonej oprawy awaryjnej z własnym zasilaniem, mogą być zasilane ciągle i nieciągle Oprawy zasilane centralnie W dużych i średnich instalacjach oświetlenia awaryjnego oprawy najczęściej zasilane są centralnie z baterii akumulatorów lub z zespołów prądotwórczych. Instalacja oświetlenia awaryjnego jest powiązana z systemem zasilania awaryjnego obiektu. Zaletą takiego zasilania jest możliwość wykorzystania opraw oświetlenia podstawowego do celów oświetlenia awaryjnego zapasowego i ewakuacyjnego. W systemie centralnym lub grupowym można zasilać następujące źródła światła: świetlówki liniowe, świetlówki kompaktowe, lampy halogenowe, żarówki i diody LED. 42

8 Nr 157 Oświetlenie elektryczne Uzyskiwany strumień świetlny jest taki sam, jak przy zasilaniu z sieci. Wysoka wartość strumienia świetlnego pozwala na umieszczanie opraw na dużych wysokościach. Dalszą zaletą systemu centralnego zasilania oświetlenia awaryjnego są stosunkowo niewielkie koszty eksploatacyjne wynikające z dużej trwałości baterii akumulatorów (około 10 lat) i łatwości ich wymiany. Najczęściej stosuje się akumulatory ołowiowo-kwasowe tzw. bezobsługowe z rekombinacją powstającego wodoru, praktycznie nie wymagające dozoru. W systemach tych łatwe jest też badanie sprawności oświetlenia awaryjnego. Do zasilania oświetlenia awaryjnego mogą być również stosowane UPSy, zespoły prądotwórcze, transformatory rezerwowe itp Oprawy zasilane indywidualnie Oprawy oświetlenia awaryjnego zasilane indywidualnie są to oprawy pracujące całkowicie autonomicznie bez powiązania z instalacją oświetlenia awaryjnego i z awaryjnym zasilaniem obiektu budowlanego. W oprawach tych mogą być stosowane powszechnie używane źródła światła żarówki, lampy halogenowe, świetlówki liniowe i kompaktowe oraz diody LED. Oprawy te wyposażone są w umieszczony wewnątrz inwerter (przetwornik) oraz baterię akumulatorów Ni-Cd lub szczelne ołowiowo-kwasowe, które w przypadku zaniku zasilania umożliwiają autonomiczną pracę oprawy, zazwyczaj w czasie od 1 do 3 godzin, w zależności od typu źródła światła. Baterie są ładowane po przywróceniu zasilania z sieci. Czas ładowania akumulatorów 24 godziny. Stan ładowania sygnalizowany jest czerwoną diodą LED. Napięcie zasilania zazwyczaj 230 V 240 V, Hz. Podstawową czynnością zapewniającą niezawodne działanie oświetlenia awaryjnego jest sprawdzanie opraw w odpowiednich odstępach czasu. Ze względu na sposób sprawdzania oprawy zasilane indywidualnie (autonomiczne) można podzielić na oprawy z testowaniem ręcznym i oprawy z testowaniem samoczynnym (autotestem). Sprawdzanie oprawy oświetlenia awaryjnego składa się z dwóch czynności: próby załączenia i pomiaru czasu ich świecenia w warunkach awaryjnych. Oprawy z kontrolą ręczną sprawdza się za pomocą przycisku TEST. Oprawy te w eksploatacji są mało wygodne. W odpowiednich odstępach czasu obsługa musi się dostać do oprawy i ręcznie przeprowadzić próbę. Aby to było możliwe, projektant musi je odpowiednio rozmieścić i przewidzieć bezpieczny sposób ich obsługi. Obowiązek badania sprawności opraw oświetlenia awaryjnego wynika z postanowień polskiej normy PN-EN Natomiast oprawy z autotestem pozbawione są wad opraw z testowaniem ręcznym. Oprawy z autotestem wyposażone są w wewnętrzny mikroprocesor umożliwiający zaprogramowanie terminów badań, nadzoru nad ładowaniem akumulatorów oraz zapamiętywania wyników tych badań. Wyniki prób sygnalizowane są zazwyczaj za pomocą diod LED. Niezależnie od zaprogramowanych testów automatycznych, mogą być przeprowadzane dodatkowe badania opraw w dowolnym czasie za pomocą pilota. Podstawową zaletą opraw autonomicznych jest małe prawdopodobieństwo jednoczesnego uszkodzenia większej liczby opraw, co zapewnia maksymalną sprawność oświetlenia awaryjnego. 43

9 7.5. Zasilanie opraw autonomicznych Oprawy autonomiczne zasilane są z wbudowanych akumulatorów. W oprawach autonomicznych mogą być stosowane akumulatory: niklowo-kadmowe szczelnie zamknięte, ołowiowo-kwasowe niewylewne oraz inne odpowiadające wymaganiom stawianym akumulatorom do opraw oświetlenia awaryjnego. Akumulatory do opraw oświetlenia awaryjnego powinny być tak wykonane, aby do czasu ich wymiany oprawa osiągała swój znamionowy czas pracy Akumulatory niklowo-kadmowe Ni-Cd Akumulator powinien spełniać wymagania normy w zakresie ogniw akumulatorów przeznaczonych do ładowania ciągłego w podwyższonych temperaturach. W oprawie oświetlenia awaryjnego akumulatory niklowo-kadmowe powinny być przystosowane do pracy w następujących warunkach: maksymalna dopuszczalna temperatura w komorze akumulatorowej oprawy oświetlenia awaryjnego mierzona w sposób określony w normie nie powinna przekraczać 50 C, wielkość maksymalnego ciągłego przeładowania powinna wynosić 0,08 C 5 A (przy 1,06 znamionowego napięcia zasilania), minimalna ciągła temperatura w otoczeniu akumulatorów we wnętrzu oprawy oświetleniowej powinna wynosić 5 C, okazjonalnie może być obniżona do 0 C, maksymalne prądy rozładowania akumulatorów nie powinny przekraczać wartości: przy 1 godzinie 0,6 C 5A i przy 3 godzinach 0,25 C 5A (poza początkowym okresem zapłonu). Maksymalne wartości prądów rozładowania przy innych czasach mogą być interpelowane z powyższych wartości. W oprawach autonomicznych najczęściej stosowanym źródłem zasilania są akumulatory Ni-Cd Akumulatory ołowiowo-kwasowe W oprawie oświetlenia awaryjnego akumulatory ołowiowo-kwasowe powinny być przystosowane do pracy w następujących warunkach: maksymalna dopuszczalna temperatura w komorze akumulatorowej oprawy oświetlenia awaryjnego mierzona w sposób określony w normie nie powinna przekraczać: -30 C z kompensacją temperaturową płynnego napięcia ładowania, zwykle między 3 mv/ogniwo/ C a 4 mv/ogniwo/ C lub wg zaleceń producenta, -25 C bez kompensacji temperaturowej płynnego napięcia ładowania, napięcie powinno zawierać się między 2,22 V/ogniwo a 2,4 V/ognivo lub wg zaleceń producenta, maksymalny prąd ponownego ładowania powinien wynosić 0,4 C 20, maksymalne prądy rozładowania powinny wynosić: przy czasie 1 godziny 0,4 C 20, i przy czasie 3 godzin 0,17 C 20, z wyjątkiem początkowego okresu zapłonu. Maksymalne prądy rozładowania przy innych czasach mogą być interpelowane z podanych wartości, maksymalna wartość skuteczna r.m.s. prądu pulsacyjnego nie powinna być większa od 0,1 C 20, 44

10 minimalna ciągła temperatura otoczenia w pobliżu akumulatora we wnętrzu komory akumulatorowej w oprawie oświetlenia awaryjnego powinna wynosić 5 C, okazjonalnie do 0 C Klasyfikacja i oznakowanie opraw Oprawy do oświetlenia awaryjnego ze względu na konstrukcję są klasyfikowane i oznakowane wg niżej określonych zasad. Na widocznym miejscu umieszczane jest oznakowanie zawierające oznaczenie trybu pracy wbudowanych elementów i znamionowego czasu pracy oprawy. Oznakowanie ma formę prostokąta podzielonego na trzy lub cztery segmenty zawierające jedną lub więcej pozycji w zależności od konstrukcji oprawy. Pozycje mogą mieć formę litery, cyfry lub punktu. Oznakowanie opraw do oświetlenia awaryjnego przedstawia się następująco: a b c d a) pierwszy segment zawiera tylko jedną pozycję typ: X z własnym zasilaniem, Z z zasilaniem centralnym; b) drugi segment zawiera jedną pozycję tryb pracy: 0 zasilanie nieciągłe, 1 zasilanie ciągłe, 2 zespolona zasilana nieciągle, 3 zespolona zasilana ciągle 4 złożona zasilana nieciągle, 5 złożona zasilana ciągle, 6 peryferyjna; c) trzeci segment składa się z czterech pozycji urządzenia: A urządzenie testujące, B zdalny tryb spoczynkowy, C tryb blokady, D przeznaczenie do strefy wysokiego ryzyka; d) czwarty segment zawiera trzy pozycje. Stosuje się do opraw awaryjnych z własnym zasilaniem, aby wskazać minimalny czas świecenia awaryjnego wyrażany w minutach minut świecenia awaryjnego, 60 1 godzina świecenia awaryjnego, godziny świecenia awaryjnego, godziny świecenia awaryjnego. 8. Rozmieszczenie opraw Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne powinno być zbudowane z co najmniej dwóch opraw w taki sposób, aby uszkodzenie jednej oprawy nie powodowało zmniejszenia efektywności odnajdywania drogi ewakuacyjnej lub braku jej oświetlenia Wymaganie to dotyczy zarówno oświetlenia dróg ewakuacyjnych, jak i przestrzeni otwartych. Nr

11 Oprawy oświetlenia awaryjnego służące do oświetlenia dróg ewakuacyjnych i pomieszczeń powinny być zainstalowane na wysokości nie mniejszej niż 2 m nad powierzchnią podłogi. Przy wyborze lokalizacji opraw należy uwzględnić m.in. następujące miejsca: przy każdych drzwiach wyjściowych z pomieszczeń i budynków, przy każdych schodach, tak aby był bezpośrednio oświetlony każdy bieg schodów i każdy stopień, w pobliżu każdej zmiany poziomu podłogi, przy urządzeniach przeciwpożarowych i ostrzegawczych, przy punktach pierwszej pomocy, w pobliżu każdej zmiany kierunku ewakuacji, w pobliżu każdego skrzyżowania korytarzy, na zewnątrz każdego wyjścia końcowego i w jego pobliżu. Pod pojęciem przy lub w pobliżu trzeba rozumieć odległość nie większą niż 2 m w poziomie. 9. Znaki bezpieczeństwa ewakuacyjne Integralną częścią awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego są znaki wskazujące kierunek ewakuacji i informujące o punktach pierwszej pomocy, tzw. piktogramy kierunkowe. Piktogramy kierunkowe powinny być oświetlone w taki sposób, aby były wyraźnie widoczne. Norma [7] przewiduje dwa sposoby oświetlania piktogramów jeden z nich to oświetlenie od wewnątrz (prześwietlanie) przez wewnętrzne źródło światła, drugi zaś to oświetlenie z zewnątrz przez zewnętrzne źródło światła. Oświetlenie piktogramów od wewnątrz sprowadza się do naklejenia ich na klosze odpowiednich opraw wchodzących w skład oświetlenia awaryjnego i pełniących tylko funkcję znaku kierunkowego lub, zwłaszcza w pomieszczeniach użytkowanych przy wyłączonym oświetleniu podstawowym, zasilanych z wyodrębnionych obwodów. Oświetlenie piktogramu z zewnątrz polega na umieszczeniu przy nim oprawy oświetlenia awaryjnego lub zasilanej z wyodrębnionego obwodu w taki sposób, aby strumień świetlny był skierowany bezpośrednio na znak i nie oślepiał osób patrzących. Piktogramy oświetlane od wewnątrz w stosunku do oświetlanych z zewnątrz są widoczne z dwukrotnie większej odległości przy tej samej mocy źródła światła. Znaki bezpieczeństwa powinny osiągnąć 50% wymaganej luminancji po 5 s od chwili załączenia oświetlenia i 100% wymaganej luminancji po 60 s. Minimalna wartość luminancji nie powinna być mniejsza niż 2 cd/m 2 we wszystkich kierunkach. Stosunek luminancji białego tła znaku bezpieczeństwa do luminancji części barwnej powinien wynosić minimalnie jak 5:11 i maksymalnie jak 15:1. Gdy bezpośrednia widoczność wyjścia ewakuacyjnego jest niemożliwa lub nie jednoznaczna, to należy zainstalować znak kierunkowy lub kilka znaków kierunkowych w taki sposób, aby poruszająca się osoba była prowadzona w kierunku wyjścia. Znaki kierunkowe prowadzące powinny być widoczne ze wszystkich miejsc drogi ewakuacyjnej i przestrzeni ewakuowanej (tabl. 2.). 46

12 Tablica 2. Przykłady piktogramów na drogach ewakuacyjnych Znak ewakuacyjny Znaczenie (nazwa) znaku ewakuacyjnego Kształt i barwa Przeznaczenie Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół Znak prostokątny, tło Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo lub w prawo Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę Znak prostokątny, tło Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w górę w lewo lub w prawo Pchać, aby otworzyć Znak kwadratowy, tło Znak umieszczany na drzwiach w celu wskazania kierunku otwierania WYJŚCIE EWAKUACYJNE Wyjście ewakuacyjne Znak prostokątny, tło Znak stosowany do oznakowania wyjść ewakuacyjnych Drzwi ewakuacyjne Znak kwadratowy, tło Znak stosowany nad drzwiami skrzydłowymi, będącymi wyjściami ewakuacyjnymi. Drzwi prawe albo lewe Przesunąć w celu otwarcia Znak kwadratowy lub prostokątny, tło zielone, symbol biały, Znak stosowany razem ze znakiem poprzednim na przesuwnych drzwiach wyjścia ewakuacyjnego, jeśli są one dozwolone Nr

13 Znak ewakuacyjny Znaczenie (nazwa) znaku ewakuacyjnego Kształt i barwa Przeznaczenie Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej Znak prostokątny, tło Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia w lewo lub w prawo Ciągnąć aby otworzyć Znak kwadratowy lub prostokątny tło zielone, symbol biały, Znak jest umieszczany na drzwiach w celu wskazania kierunku otwierania 48 Stłuc aby uzyskać dostęp Znak kwadratowy lub prostokątny tło Znak ten jest stosowany: w miejscu, gdzie jest niezbędne stłuczenie szyby aby uzyskać dostęp do klucza lub systemu otwarcia Opracowano na podstawie materiałów firmowych i powołanych norm i przepisów 10. Literatura 1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75/2002, poz. 690) i (Dz. U. Nr 109/2004, poz.1156 z późn. zm.). 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121/2003, poz. 1138). 3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, a także zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do użytkowania (Dz. U. z 2010 r. Nr 85, poz. 553). 4. PN-EN 1838: 2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne. 5. PN-EN :2004 Oprawy oświetleniowe. Część 2 22: Wymagania szczegółowe. Oprawy oświetleniowe do oświetlenia awaryjnego. 6. PN-HD :2010 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego Inne wyposażenie Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe. 7. PN-ISO Symbole graficzne Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa. Część 1: Zasady projektowania znaków bezpieczeństwa stosowanych w miejscach pracy i w obszarach użyteczności publicznej. 8. Firmowe materiały informacyjne.