PLAN ROZWOJU LOKALNEGO Gminy Brzeziny na lata

Transkrypt

1 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO Gminy Brzeziny na lata Październik 2008 Przyjęty uchwałą Rady Gminy Brzeziny nr XXII/158/2008 z dnia 21 listopada 2008 r. Opracowanie: PHIN CONSULTING SP. Z O.O Łódź, ul. Narutowicza

2 Spis treści: 1. Wprowadzenie Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Podstawy prawne dla okresu programowania Powiązanie z dokumentami strategicznymi kraju, województwa i powiatu Zadania gminy wg Ustawodawcy Podstawowe informacje o województwie łódzkim i powiecie brzezińskim Aktualna sytuacja społeczno gospodarcza na obszarze objętym Planem Rozwoju Lokalnego Podstawowe dane dotyczące gminy Brzeziny Środowisko przyrodnicze Rzeźba terenu Budowa geologiczna i gleby Gmina Brzeziny krótki rys historyczny Zagospodarowanie przestrzenne Infrastruktura techniczna Infrastruktura komunikacyjna Infrastruktura komunalna Infrastruktura energetyczna, ciepłownicza, gazownicza Infrastruktura Społeczeństwa Informacyjnego Własności terenów i nieruchomości Zasoby mieszkaniowe Sfera społeczna Warniki i jakoś życia mieszkańców w tym poziom bezpieczeństwa Oświata i edukacja Opieka zdrowotna Pomoc społeczna Współpraca z organizacjami pozarządowymi Stan i struktura bezrobocia Strefa ekonomiczna Gospodarka Struktura podmiotów gospodarczych Największe przedsiębiorstwa Instytucje otoczenia biznesu i wspierające rozwój gospodarczy Infrastruktura turystyczna Ocena turystycznej atrakcyjności gminy Rolnictwo i leśnictwo Struktura użytkowania gruntów w gminie Charakterystyka gospodarstw rolnych Zidentyfikowane problemy gminy Brzeziny

3 7.5.1 Sfera gospodarki Sfera rolnictwa Sfera społeczna Analiza SWOT Cele ogólne i szczegółowe rozwoju Gminy Brzeziny Realizacja zadań i projektów Powiązanie projektów z innymi działaniami realizowanymi na terenie gminy Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu Rozwoju Lokalnego Plan Finansowy na lata System wdrażania Planu Rozwoju Lokalnego Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej Public Relations Planu Rozwoju Lokalnego Spis wykresów: Bibliografia: Wprowadzenie Obecny rok jest rokiem szczególnym z punktu widzenia wykorzystania środków unijnych przewidzianych dla Polski w okresie Przygotowując się do nowego okresu programowania budżetu Unii Europejskiej, a tym samym do wykorzystywania nowych programów operacyjnych, między innymi Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Łódzkiego na lata , gmina Brzeziny zobligowana została do aktualizacji swoich planów przedsięwzięć, których realizacja miałaby obejmować nowy okres budżetowania. Dokumentem, który pozwoli na zaplanowanie i bieżącą aktualizację założonych przedsięwzięć jest Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brzeziny na lata Potrzeba opracowania nowego i uzupełnionego Planu Rozwoju Lokalnego (poprzedni sporządzony był w 2004 roku) wynika z : ze zmian horyzontu czasowego (tracą aktualność plany związane z latami zawarte w Planie z roku 2004 oraz przesuwa się realizacja niektórych zadań z tych lat na okres późniejszy), nowych celów rozwoju na następne lata, jakie zostały zaproponowane w wyniku konsultacji społecznych w środowisku samorządowym, biznesowym oraz wśród społeczności lokalnej i organizacji pozarządowych. Pojawiających się możliwości współpracy z gminami i powiatami ościennymi, jako partnerami w realizacji przyszłych projektów. 3

4 Posiadanie i konsekwentna aktualizacja Planu Rozwoju Lokalnego ma istotne znaczenie dla szans realizacji zrównoważonego rozwoju gminy. Dokument ten jest wynikiem procesu planowania strategicznego, podczas którego formułowane są długofalowe cele powiązane z ściśle określonymi potrzebami, określane są jednostki odpowiedzialne za ich wdrożenie oraz wskazywane realne szanse, bądź też występujące zagrożenia warunkujące rozwój gminy. Wymaga zatem przygotowania analizy hierarchii potrzeb i planowanych działań zmierzających do ich realizacji z uwzględnieniem sposobów finansowania. Plan Rozwoju Lokalnego stanowi istotną przesłankę pozytywnych, pożądanych zmian, ułatwiając władzy samorządowej podejmowanie decyzji, które są jasne dla wszystkich mieszkańców. Starano się by w proces wyznaczania celów rozwoju społeczno-gospodarczego gminy włączone zostało jak najszersze spektrum odbiorców późniejszych działań. Dlatego oprócz dyskusji prowadzonych na spotkaniach Rady Gminy, stworzono formularz ankietowy, dzięki wypełnieniu którego, Władze gminy Brzeziny poznałyby potrzeby poszczególnych społeczności lokalnych w zakresie hierarchii ważności planowanych do realizacji inwestycji. Działanie takie pozwoli na wyartykułowanie interesów lokalnej społeczności, a konsekwentnie realizowana strategia da mieszkańcom oraz podmiotom gospodarczym poczucie stabilizacji i zmniejszy niepewność, co do przyszłości w kontekście zmian lokalnych władz. Współudział partnerów społeczno-gospodarczych stanowi istotny wkład w budowę społeczeństwa obywatelskiego. Monitorowanie przez partnerów społecznych i czasowe aktualizacje służą dodatkowo zapewnieniu koncentracji środków i efektywności ich wykorzystania. Plan Rozwoju Lokalnego, jako nakreślenie kierunków wieloletniego rozwoju, pozwala wykazać zasadność i celowość aplikowania o źródła finansowania z funduszy Unii Europejskiej. W praktyce niemożliwe jest bowiem, pozyskanie środków finansowych z różnorodnych programów pomocowych Unii Europejskiej bez rzetelnego i jasnego zaprezentowania wizji rozwoju. W rozpoczynającym się okresie programowania, posiadanie Planu Rozwoju Lokalnego jest niezbędnym czynnikiem pozwalającym na ubieganie się o środki finansowe z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Łódzkiego na lata , który to program, zarządzany przez Zarząd Województwa Łódzkiego będzie najbliższym gminie źródłem finansowania inwestycji. Dodatkowo dokument ten ułatwia tworzenie studium wykonalności dla inwestycji ujętych w programie, a jednocześnie pozwala na łatwiejsze zawiązywanie porozumień partnerskich dla wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych. 4

5 2. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Brzeziny obejmuje swoim zakresem obszar całej gminy i obejmuje okres programowania Unii Europejskiej na lata , oraz czas realizacji projektów do roku Plan został przygotowany w oparciu o wytyczne zawarte w Podręczniku procedur wdrażania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, wydanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2006 r. oraz bieżące wskazówki Łódzkiego Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi. 3. Podstawy prawne dla okresu programowania Obowiązujące w okresie programowania akty prawne Unii Europejskiej: 1. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1828/2006 z dnia 8 grudnia 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności oraz rozporządzenia (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 2. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/ Rozporządzenie (WE) nr 1080/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1783/ Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady a dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/ Rozporządzenie Rady (WE) nr 1084/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające Fundusz Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) 1164/94 5

6 6. Rozporządzenie (WE) nr 1082/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT) Polskie akty prawne dotyczące okresu programowania : 1. Ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz. 1658). 2. Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 06. nr 249, poz. 1832) 3. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r., nr 249, poz z późn. zm.) 4. Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o zmianie ustawy - Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz.U.06. nr 79, poz. 551) 4. Powiązanie z dokumentami strategicznymi kraju, województwa i powiatu Strategia Rozwoju Kraju (SRK) jest podstawowym dokumentem strategicznym określającym cele i priorytety polityki rozwoju w perspektywie najbliższych lat oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia Rozwoju Kraju jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, stanowiącym punkt odniesienia zarówno dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Horyzont czasowy Strategii wykracza poza okres nowej perspektywy finansowej UE obejmując dodatkowo dwa lata, w trakcie których będą kontynuowane przedsięwzięcia finansowane ze środków unijnych przyznanych Polsce w budżecie na lata (tzw. zasada n+2). Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. Przez podniesienie poziomu życia rozumiemy wzrost dochodów w sektorze gospodarstw domowych, ułatwienie dostępu do edukacji i szkolenia, co prowadzi do podwyższenia poziomu wykształcenia społeczeństwa i podnoszenia kwalifikacji obywateli, wzrost zatrudnienia i wydajności pracy, skutkujące zarówno obniżeniem bezrobocia, jak 6

7 i zwiększeniem poziomu aktywności zawodowej oraz poprawę zdrowotności mieszkańców Polski. Przez podniesienie jakości życia rozumiemy istotną poprawę stanu i wzrost poczucia bezpieczeństwa wśród obywateli, możliwość korzystania z funkcjonalnej i łatwo dostępnej infrastruktury technicznej i społecznej, życie w czystym, zdrowym i sprzyjającym środowisku przyrodniczym, uczestnictwo w życiu demokratycznym, uczestnictwo w kulturze i turystyce, przynależność do zintegrowanej, pomocnej wspólnoty lokalnej, umożliwiającej lepszą harmonizację życia rodzinnego i zawodowego oraz aktywność w ramach społeczeństwa obywatelskiego. Priorytetami strategicznymi są: 1. Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki. 2. Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej. 3. Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości. 4. Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa. 5. Rozwój obszarów wiejskich. 6. Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia , wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, są podstawowym dokumentem przygotowywanym przez każdy kraj członkowski UE, określającym krajowe priorytety, na które będą przeznaczone unijne fundusze i środki krajowe w latach Celem strategicznym Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych. Celami horyzontalnymi NSRO są: 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa, 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej, 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski, 7

8 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług, 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej, 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego na lata (uchwalona uchwałą Nr LI/865/2006 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 31 stycznia 2006 r.) jest podstawowym dokumentem wyznaczającym kierunki rozwoju w województwie. Główna misja regionu została określona jako podniesienie atrakcyjności województwa łódzkiego w strukturze regionalnej Polski i Europy jako regionu sprzyjającego zamieszkaniu i gospodarce przy dążeniu do budowy wewnętrznej spójności i zachowaniu różnorodności jego miejsc. Realizacja tak określonej misji regionu będzie wymagała koncentracji wysiłków na trzech podstawowych strefach określonych w Strategii: sfera społeczna, w której jako cel określono wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa, sfera ekonomiczna, gdzie celem głównym jest poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa, oraz sfera funkcjonalno przestrzenna, która wymagać będzie koncentrowania działań w kierunku stworzenia rzeczywistego regionu społeczno ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą. Działania określone w Planie Rozwoju Lokalnego wypełniają następujące cele określone w Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego do roku 2020: I. Wzrost ogólnego poziomu cywilizacyjnego województwa poprzez podniesienie poziomu wykształcenia i wyrównywanie szans w dostępie do edukacji oraz rozwój kulturowy mieszkańców, budowę społeczeństwa informacyjnego, podniesienie jakości życia i stanu zdrowotności mieszkańców, modernizację systemów pomocy społecznej, przeciwdziałanie tworzeniu się obszarów biedy i zjawisk wykluczenia społecznego. 8

9 II. Poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarki województwa poprzez zwiększenie dostępności regionu dzięki rozwojowi infrastruktury transportowej, stymulowanie nowoczesnej, prorozwojowej i innowacyjnej bazy gospodarczej, stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, odpowiednie wykorzystanie zasobów naturalnych i odnawialnych źródeł energii, tworzenie wizerunku regionu przyjaznego i atrakcyjnego dla podejmowania współpracy, inwestowania i życia mieszkańców. III. Stworzenie rzeczywistego regionu społeczno ekonomicznego posiadającego własną podmiotowość kulturową i gospodarczą poprzez wspomaganie i promowanie różnych form edukacji regionalnej dzieci, młodzieży i dorosłych, inicjowanie i wspomaganie działań zmierzających do wzrostu identyfikacji mieszkańców z województwem, kształtowanie systemu ekologicznego, uporządkowanie gospodarki przestrzennej. Regionalny Program Operacyjny Województwa Łódzkiego ma lata (RPO WŁ) jest dokumentem, który określa główne kierunki rozwoju województwa. Celem strategicznym Programu jest Integracja regionu z europejską i globalną przestrzenią społeczno gospodarczą jako środkowoeuropejskiego centrum rozwoju. Sprzyjającego zamieszkaniu i gospodarce, oraz dążenie do budowy wewnętrznej spójności przy zachowaniu różnorodności jego miejsc. Zadania realizowane w ramach RPO będą współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Działania określone w Planie Rozwoju Lokalnego wypełniają następujące cele określone w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Łódzkiego: Oś priorytetowa I: Infrastruktura transportowa: - Poprawa dostępności komunikacyjnej województwa łódzkiego poprzez: poprawę stanu oraz powiązanie regionalnej i lokalnej sieci transportowej województwa łódzkiego z siecią dróg krajowych, poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego w województwie łódzkim Oś priorytetowa II: Ochrona środowiska: 9

10 - Poprawa stanu środowiska naturalnego i bezpieczeństwa energetycznego poprzez racjonalizację gospodarki w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, racjonalizację zaopatrzenia w wodę, racjonalizację gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi, ochronę przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, poprawę jakości powietrza, przeciwdziałanie powstawaniu zagrożeń środowiskowych i zmniejszanie ich skutków, dywersyfikację źródeł energii ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Oś priorytetowa III: Gospodarka, innowacyjność, przedsiębiorczość: - Rozwój innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki w województwie poprzez wspieranie inwestycji modernizacyjnych i rozwojowych w przedsiębiorstwach, ułatwianiu przedsiębiorcom dostępu do źródeł finansowania oraz poprawę atrakcyjności rekreacyjnej i turystycznej regionu. Oś priorytetowa IV: Społeczeństwo informacyjne: - Rozwój społeczeństwa informacyjnego poprzez poprawę wykorzystania zaawansowanych technologii informacyjnych przez mieszkańców oraz wyrównywanie dysproporcji w zakresie dostępu i wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych na terenie województwa łódzkiego. Oś priorytetowa V: Infrastruktura społeczna: - Zapewnienie dogodnych warunków dla rozwoju zasobów ludzkich poprzez poprawę bezpieczeństwa zdrowotnego mieszkańców, poprawę dostępu do usług pomocy społecznej, podniesienie jakości infrastruktury edukacyjnej oraz jakości kształcenia, kształtowanie i rozwijanie kulturowej tożsamości regionalnej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Działania określone w Planie Rozwoju Lokalnego wypełniają następujące cele określone w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata : Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej: - Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej: zniesienie barier rozwoju obszarów wiejskich zwłaszcza dzięki inwestycjom sprzyjającym powstawaniu podstawowych elementów infrastruktury technicznej: zaopatrzeniu w wodę i gospodarce ściekowej, tworzeniu systemu zbioru, segregacji i wywozu odpadów 10

11 komunalnych, wytwarzaniu, przesyłaniu i dystrybucji energii elektrycznej oraz energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych, - Odnowa i rozwój wsi: tworzenie warunków dla rozwoju społeczno ekonomicznego obszarów wiejskich i aktywizacji ludności wiejskiej poprzez realizację projektów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni publicznej, utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi. W ramach Działania 2.3 Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich gmina Brzeziny zrealizowała następujące projekty: - Poprawa standardu świetlicy wiejskiej w miejscowości Jordanów. - Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego miejscowości Dąbrówka Duża. - Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego miejscowości Syberia. Oś 4 Leader - Aktywizacja mieszkańców obszarów wiejskich poprzez budowanie kapitału społecznego na wsi, polepszanie zarządzania zasobami lokalnymi. Gmina Brzeziny realizuje projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej Sekcja Orientacji w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich , Działanie 2.7, Pilotażowy Program Leader +. Gmina Brzeziny, działając we współpracy z Gminami: Dmosin, Jeżów, Rogów oraz Koluszki, utworzyła Lokalną Grupę Działania Stowarzyszenie MROGA. W oparciu o wytyczne Programu Leader wypracowana została Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich w celu określenia wspólnych kierunków działania pięciu współpracujących jednostek samorządu terytorialnego. W ramach przyjętej strategii wybrane zostały trzy tzw. tematy wiodące. Są to: Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich. 11

12 Podnoszenie wartości lokalnych produktów zwłaszcza przez ułatwianie małym jednostkom produkcyjnym dostępu do rynków dzięki wspólnym działaniom. wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych, w tym potencjału obszarów należących do sieci Natura Strategia rozwoju powiatu brzezińskiego (przyjęta Uchwałą Nr XIX/125/2004 Rady Powiatu w Brzezinach z dnia 30 czerwca 2004r.) jest podstawowym dokumentem wyznaczającym ogólna strategie i kierunki rozwoju powiatu brzezińskiego. W dokumencie określono misję powiatu: Zadaniem wspólnoty jest pomnażanie dobra zastanego - zarówno materialnego jak i kulturowego, tak by umożliwić członkom wspólnoty dostatniejsze życie w coraz lepszych warunkach, a ziemię, na której mieszkają pozostawić w stanie lepszym niż zastany. Jako cele szczegółowe określono: Rozwój gospodarczy powiatu Poprawa warunków życia mieszkańców Rozwój kulturowy powiatu i jego mieszkańców Zrównoważony rozwój powiatu 5. Zadania gminy wg Ustawodawcy Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. Według ustawy z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, w szczególności zadania własne obejmują sprawy: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, 12

13 pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, wspierania i upowszechniania idei samorządowej, promocji gminy, współpracy z organizacjami pozarządowymi, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. 6. Podstawowe informacje o województwie łódzkim i powiecie brzezińskim. Województwo łódzkie Region łódzki znajduje się w geometrycznym centrum Polski. Województwo łódzkie graniczy z województwami: wielkopolskim kujawsko-pomorskim mazowieckim świętokrzyskim śląskim opolskim 13

14 Położenie województwa miało i nadal ma ogromne znaczenie dla jego rozwoju gospodarczego. Ponad 200 lat temu właśnie tutaj przemysłowcy z całej Europy w ciągu zaledwie dwóch pokoleń stworzyli potężny ośrodek przemysłowy, a małe miasteczko Łódź stało się drugą co do wielkości aglomeracją w Polsce. Obecnie stolica województwa liczy sobie mieszkańców (stan na dzień 30 czerwca 2006 r.) Strukturę administracyjną województwa tworzą 24 powiaty, w tym: 3 grodzkie i 21 ziemskich oraz 177 gmin, w tym: 18 miejskich, 24 miejsko gminnych i 135 wiejskich. Pomimo zmian politycznych, ustrojowych i gospodarczych w Polsce po roku 1989, strategiczne powiązania województwa pozostały niezmienne. Tworzą je trzy transeuropejskie szlaki transportowe, wyznaczające kierunki współpracy gospodarczej: Kierunek północno wschodni, autostradą A-2, otworzy kierunek w głąb Rosji i do Moskwy Kierunek północny, autostradą A-1, otworzy kierunek na Skandynawię i Kaliningrad, Kierunek zachodni, autostradą A-2, przez Berlin skieruje ruch samochodowy na szlaki Europy Zachodniej. Pod względem fizycznogeograficznym przeważającą część województwa zajmuje Wysoczyzna Łódzka ograniczona od zachodu doliną Warty, od wschodu doliną Pilicy, od północy pradoliną Warszawsko-Berlińską, zaś od południa łącząca się ze strefą wyżyn Polski (Wzgórza Radomszczańskie). Wśród zasobów surowców mineralnych należy wymienić znaczące zasoby węgla brunatnego - Bełchatów (największa kopalnia w Europie), surowców skalnych (wapienie, margle, piaski, żwiry, iły, itp.). Wśród wód mineralnych dominują wody mineralne górnokredowe. Największymi ośrodkami przemysłowymi są Łódzki Okręg Przemysłowy (dawniej włókienniczy) oraz Piotrkowsko-Bełchatowski Okręg Przemysłowy (Bełchatów - energetyka, górnictwo, Piotrków Trybunalski przemysł precyzyjny, logistyka). Największe przedsiębiorstwa przemysłowe (wg przychodów ogółem): Elektrownia Bełchatów w Rogowcu Zakład Energetyczny Łódź - Teren SA Dalkia Łódź SA {dawniej Zespół Elektrociepłowni w Łodzi) Łódzki Zakład Energetyczny SA 14

15 Silnym magnesem dla nowych inwestycji jest Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna, w której z roku na rok lokalizuje się coraz więcej przedsiębiorstw. System ochrony krajobrazu obejmuje prawie 9% powierzchni województwa (ok km²). Istnieje 65 rezerwatów i 7 parków krajobrazowych (Załęczański Park Krajobrazowy, Przedborski Park Krajobrazowy, Sulejowski Park Krajobrazowy, Spalsko-Inowłodzki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki, Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich i Bolimowski Park Krajobrazowy.) Województwo łódzkie charakteryzuje dość dobry poziom w dostępie do szkolnictwa wyższego, najwyższy charakteryzuje Łódź, gdzie istnieją wyższe uczelnie państwowe: Akademia Sztuk Pięknych, Akademia Muzyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, Politechnika Łódzka, Uniwersytet Medyczny w Łodzi i największa uczelnia regionu - Uniwersytet Łódzki oraz 15 uczelni niepaństwowych, w tym największa w Polsce uczelnia prywatna Wyższa Szkoła Humanistyczno - Ekonomiczna. Istnieje także wiele oddziałów filialnych w większych miastach regionu (Piotrków Trybunalski, Skierniewice, Sieradz, Kutno, Radomsko, Wieluń). Źródło: Powiat brzeziński 15

16 Powiat brzeziński leży w centralnej Polsce we wschodniej części województwa łódzkiego, w odległości 15 km od centrum miasta Łodzi. Zajmuje obszar 358,5 km2, liczy mieszkańców (stan na dzień 30 czerwca 2006 r.). Obszar powiatu ma bardzo dogodne położenie między aglomeracją łódzką a warszawską (100 km) w ciągu dróg komunikacyjnych Łódź - Rawa Maz. - Warszawa, Stryków - Brzeziny - Koluszki - Tomaszów Mazowiecki. W odległości 6 km od miasta Brzeziny znajduje się stacja kolejowa w Koluszkach, leżąca w węźle kolejowym na trasie Warszawa - Łódź. Dominującą gałęzią gospodarki powiatu brzezińskiego jest rolnictwo. Stanowi ono miejsce pracy dla większości mieszkańców skupionych w 4,5 tys. gospodarstw indywidualnych. Najczęściej są to gospodarstwa małe 2,5 tys. gospodarstw posiada powierzchnię rzędu 1-5 ha. Użytki leśne zajmują 14% powierzchni powiatu brzezińskiego. Największe obszary leśne znajdują się w gminach Rogów i Brzeziny (22% powierzchni). Ponadto w Rogowie znajduje się Leśny Zakład Doświadczalny Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego z Warszawy. Podstawowe gałęzie produkcji powiatu brzezińskiego związane są w dużej mierze z rolnictwem. Przetwórstwo spożywcze skupione jest między innymi w Rogowie (wytwórnia win i przetworów owocowych EDEN, elewator zbożowy) i Jeżowie (dwie duże masarnie, ferma kurza). Poza tym na terenie powiatu znajduje się kilka młynów, piekarni, skupów owoców. Drugą tradycyjną gałęzią przemysłu na badanym terenie jest przemysł odzieżowy, rozwinięty tutaj głównie jako działalność krawiecka. Różnego rodzaju firmy i pracownie krawieckie skupiają się przede wszystkim w mieście i gminie Brzeziny oraz w Jeżowie. W roku 2005, w powiecie zarejestrowane były łącznie podmioty gospodarcze, z czego ponad połowa w samym mieście Brzeziny. W powiecie obserwuje się stopniowy ale i systematyczny spadek bezrobocia. Wykres 1 Zmiana stopy bezrobocia w powiecie brzezińskim. 16

17 I kw. II kw. III kw. IV kw. Stopa bezrobocia w % Powiat brzeziński posiada duże walory rekreacyjno - wypoczynkowe. Na malownicze położenie oraz niezwykły krajobraz wpływ mają okalające powiat pasma leśne oraz przepływające rzeki: Mroga, Mrożyca, Rawka, Jeżówka. Należy wspomnieć, że rzeki Rawka i Jeżówka prowadzą czyste wody klasy I. Dolina Rawki i jej okolice posiadają status obszaru chronionego krajobrazu. Rzeki Mroga i Mrożyca tworzą piękną dolinę, którą można podziwiać w czasie np. wycieczki rowerowej. Źródło: 17

18 7. Aktualna sytuacja społeczno gospodarcza na obszarze objętym Planem Rozwoju Lokalnego Podstawowe dane dotyczące gminy Brzeziny Położenie, powierzchnia, liczba ludności. Gmina Brzeziny położona jest we wschodniej części województwa łódzkiego, administracyjnie przynależy do powiatu brzezińskiego (od 1 stycznia 2002 r.), została utworzona 1 stycznia 1973 r. Gmina stanowi 29,7% powierzchni powiatu brzezińskiego. W strukturze powiatu brzezińskiego zajmuje drugie miejsce pod względem liczby ludności i stanowi 17,24 % całej populacji powiatu. Wykres 2 Liczba mieszkańców powiatu brzezińskiego - 30 VI 2006 r m. Brzeziny gm.w. Brzeziny gm.w. Domosin gm.w. Jeżów gm.w. Rogów Na obszarze 106 km 2 wg. stanu na czerwiec 2006, mieszka 5276 osób, w tym 2539 mężczyzn i 2737 kobiet. 18

19 Według danych ze Spisu Powszechnego przeprowadzonego w 2002 r. gmina Brzeziny liczyła 5169 mieszkańców, w tym 2497 mężczyzn i 2672 kobiety. W minionych latach na terenie gminy zanotowano niewielki przyrost ludności (ok. 2%) spowodowany migracjami na terenie województwa łódzkiego. Wykres 3 Przyrost liczby mieszkańców gminy Brzeziny rok 2004 rok 2006 rok Gęstość zaludnienia na 1 km 2 wynosi 49 osób. Zauważalny i niepokojący jest wskaźnik przyrostu naturalnego (na 1000 ludności), który na koniec 2005 roku był ujemny i wyniósł - 4,6. Według badań GUS udział osób w wieku produkcyjnym w populacji gminy w czerwcu 2006 r. wynosił 61%, w wieku przedprodukcyjnym 22% natomiast w wieku poprodukcyjnym 17% - oznacza to jednoprocentowy spadek względem danych z 2002 roku. Dla porównania struktura wieku w powiecie Brzezińskim wynosi odpowiednio: 63,4%, 20,3% oraz 16,3%. Wykres 4 Struktura populacji gminy Brzeziny - GRUPY WIEKOWE wiek popodukcyjny 909 os. wiek przedprodukcyjn y 1174 os. wiek produkcyjny 3193 os. 19

20 Według danych ze Spisu Powszechnego w 2002 r. poziom wykształcenia w gminie Brzeziny odbiegał od przeciętnego poziomu w województwie łódzkim. Zdecydowana większość osób legitymowała się wykształceniem podstawowym ukończonym (1846 os.) oraz zasadniczym zawodowym (1140 os.). Jedynie niewielki odsetek ludności legitymował się wykształceniem wyższym, zauważyć należy jednak, że zdecydowana większość mieszańców gminy z wyższym wykształceniem to kobiety. Wykres 5 Populacja gminy Brzeziny - STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA podstawowe nieukończone lub bez wykształcenia szkolnego - 10,47% nieustalone - 0,30% wyższe - 2,95% policealne - 0,14% ogólnokształcące - 4,06% zawodowe - 14,52% podstawowe ukończone - 42,81% zasadnicze zawodowe - 26,44% Do gminy administracyjnie należy 28 sołectw, w tym 44 miejscowości. Gmina graniczy od północy z gminą Dmosin, od zachodu z gminą Rogów, od południa z gminą Koluszki i Andrespol, od zachodu z gminą Nowosolna i Stryków. Obszar gminy ma bardzo dogodne położenie, leży ok. 20 km od aglomeracji łódzkiej i ok. 100 km od aglomeracji warszawskiej, w ciągu drogi krajowej nr 72. W skład gminy wchodzi 28 sołectw: Adamów, Bielanki, Bronowice, Buczek, Dąbrówka Duża, Dąbrówka Mała, Eufeminów, Gaj, Gałkówek Kolonia, Grzmiąca, Helenów, Jaroszki, Jordanów, Kędziorki, Małczew, Marianów Kołacki, Paprotnia, Poćwiardówka, Polik, Przanówka, Przecław, Rozworzyn, Syberia, Szymaniszki, Teodorów, Tworzyjanki, Witkowice, Zalesie oraz miejscowości: Adamów, Bielanki, Bogdanka, Bronowice, Buczek, Dąbrówka Duża, Dąbrówka Mała, Eufeminów, Gaj, Gałkówek Kolonia, Grzmiąca, Helenów, Helenówka, Henryków, Ignaców, Jabłonków, Janinów, Jałoszki, Jordanów, Kędziorki, Małczew, Marianów 20

21 Kołacki, Michałów, Paprotnia, Pieńki Henrykowskie, Poćwiardówka, Polik, Przanówka, Przepław, Rochna, Rozworzyn, Sadowa, Stare Koluszki, Strzemboszyce, Syberia, Szymaniszki, Ściborów, Tadzin, Teodorów, Tworzyjanki, Witkowie, Zalesie, Żabieniec. Do jednostek organizacyjnych gminy Brzeziny nalezą: Urząd Gminy Brzeziny Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Szkoła Podstawowa w Bogdance, Szkoła Podstawowa w Dąbrówce Dużej, Szkoła Podstawowa w Gałkówku Kolonii, Gimnazjum Gminy Brzeziny z siedzibą w Przecławiu, Oddziały przedszkolne w: Bogdance, Dąbrówce Dużej, Gałkówku Kolonii, Gminna Biblioteka Publiczna w Dąbrówce Dużej, Filia Biblioteczna w Gałkówku Kolonii. Legenda mapy 1. Kościół parafialny z XIV wieku 2. Kościół Św. Ducha z XVIII wieku 3. Klasztor Reformatów z XVIII wieku 4. Kościół modrzewiowy Św. Anny z XVIII wieku 5. Hotel Relaks 6. Hotel AL-POL 7. Hotel MAWI 8. Harcerski Ośrodek Wypoczynkowy 9. Leśniczówka Szymaniszki 10. Leśniczówka Poćwiardówka 11. Inter Solar 12. Kościół Mariawitów z XIX wieku 13. Zespół przyrodniczy Górnej Mrożycy (Tadzin) 14. Torfowisko Żabieniec 15. Parking Bar Paprotka 16. Urząd miasta i gminy 17. Parowy Janinowskie 18. Muzeum Regionalne w Brzezinach 19. Groby wojenne z 1914 roku 21

22 7.1.2 Środowisko przyrodnicze. Znaczna część gminy znajduje się w ekologicznym systemie obszarów przyrodniczych chronionych, rangi lokalnej i regionalnej. Krajobraz gminy jest niezwykle malowniczy i urozmaicony. Tworzony jest przez gęstą siec dolin, duże spadki terenu oraz wysoki stopień zalesienia. Na terenach wzgórz działają silne procesy erozyjne, co ogranicza prowadzenie intensywnej gospodarki rolnej. Gmina posiada bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki i rekreacji. Znaczną część obszaru gminy budują piaski drobno i średnio ziarniste oraz gliny i gliny piaszczyste pochodzenia polodowcowego. Złoża występujące na terenie gminy to przede wszystkim kruszywa naturalne, w tym piaski i piaski ze żwirami z okresu czwartorzędowego. Lesistość gminy kształtuje się na poziomie 21,5%. Zalesieniu w 2005 roku poddano 10 ha ziemi. Najbardziej naturalne fitocenozy leśne występują w strefach źródliskowych, w górnych odcinkach rzek. Są to najczęściej łęgi i lasy olszowe. W miejscowościach Janików i Paprotnia występują stanowiska buka. Zbiorowiska dąbrowy świetlistej występują na uroczyskach Szymaniszki i Poćwiartówka. Fitocenozy subkontynentalnego grądu spotyka się w lasach południowej części gminy. Na wzgórzu koło Grzmiącej znajduje się na niewielkiej powierzchni bór sosnowy suchy. Lasy porastaja głównie piaszczyste wzniesienia morenowe oraz plejstoceńskie piaski rzeczne. We wszystkich lasach dominuje drzewostan sosnowy. Cały obszar gminy, a w szczególności jej północna część odznacza się różnorodnością biologiczną i gatunkową wymagającą ochrony. Na terenie gminy ustanowiono kilka prawnych form ochrony przyrody i krajobrazu: Obszar chronionego krajobrazu Mrogi i Mrożycy Szczególny obszar w skali kraju charakteryzujący się głębokimi parowami, korytem rzeki, unikatowym ukształtowaniem zboczy, źródłami, zabagnieniami i głazami narzutowymi. Różnorodność szaty roślinnej oraz ukształtowanie dolin zboczy sprawiają, że jest to obiekt w skali unikatowej w Polsce środkowej. 22

23 Ogólna powierzchnia terenu chronionego to ha, obejmuje on oprócz znacznych obszarów gminy Brzeziny, fragmenty gmin Rogów i Dmosin. Obszar ten został utworzony na podstawie Rozporządzenia Nr 36 Wojewody Skierniewickiego z dnia 28 lipca 1997 roku w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu. Celem utworzenia obszaru była ochrona i zachowanie mało zniekształconego środowiska przyrodniczego, które zachowuje zdolność utrzymania równowagi biologicznej. Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich wraz z otuliną Park krajobrazowy utworzony w 1996 roku na terenie Łodzi oraz powiatów: łódzkiego wschodniego, brzezińskiego i zgierskiego. Powierzchnia Parku wynosi ha, z czego na otulinę przypada ha. Park położony jest na terenie sześciu gmin: Brzeziny, Stryków, Nowosolna, Łódź, Dmosin i Zgierz. Siedziba dyrekcji Parku mieści się w Łodzi. Do gminy Brzeziny należy około 35% powierzchni Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich (4300 ha parku i 420 ha otuliny). Tereny gminy Brzeziny mają niezwykle istotne znaczenie dla funkcjonowania parku, ze względu na szczególne cechy przyrody i krajobrazu tego obszaru oraz nagromadzenie cennych, pod wieloma względami, zjawisk i obiektów przyrodniczych i kulturowych. Wschodnia część Parku z kompleksami leśnymi w okolicy Janinowa, Poćwiardówki i Tadzina znajduje się w gminie Brzeziny. Gmina Dmosin obejmuje wschodni fragment otuliny Parku w rejonie Kolonii Wola Cyrusowa. Część północna od Klęku, Dobrej i Imielnika wraz z fragmentami otuliny w okolicy Sierżni i Warszawic należy do gminy Stryków. Część środkowa i południowa obejmująca tereny pomiędzy Kalonką na zachodzie po Stare Skoszewy na wschodzie, oraz Grabiną i Moskwą na południu znajduje się w administracyjnych granicach gminy Nowosolna. Zachodnia część Parku z Lasem Łagiewnickim leży w gminie Łódź. W gminie Zgierz leży niewielki fragment otuliny w Skotnikach. Przedmiot ochrony Park Krajobrazowy Wzniesień Łódzkich chroni unikatowy w Polsce środkowej krajobraz wyżynny uformowany na obszarze między Łodzią, Brzezinami i Strykowem. Do najcenniejszych walorów parku należy wyjątkowo bogata rzeźba terenu, podlegająca nadal żywym procesom geomorfologicznym, a także fragmenty naturalnej szaty roślinnej, związanej zwłaszcza z licznymi źródliskami i strumieniami oraz interesująca fauna. 23

24 W granicach Parku znalazły się najcenniejsze pod względem przyrodniczym fragmenty strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Strefa krawędziowa Wzniesień Łódzkich wyróżnia się zarówno formami ukształtowania, jak i walorami przyrodniczymi. Rzeźba terenu jest tu urozmaicona, a duże wysokości względne nadają krajobrazowi charakter wyżynny. Obserwuje się tu m.in. nagromadzenie interesujących form geomorfologicznych takich jak parowy, wcięcia drogowe, wysokie miedze czy głazy narzutowe. Z licznych niezabudowanych wzniesień można podziwiać szerokie panoramy unikatowego w skali Polski Środkowej, nieskażonego budownictwem przemysłowym krajobrazu. Największe rzeki Parku - Bzura, Moszczenica i Mrożyca wraz z licznymi źródłami i czystymi strumieniami tworzą gęstą sieć wodną. Flora Parku Obszar Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem lesistości wynoszącym około 28%. Wynika to z obecności kilku dużych i cennych pod względem przyrodniczym kompleksów leśnych, z ważnymi stanowiskami interesujących gatunków drzewiastych, w tym buka, jesionu, klonu polnego i dzikiej czereśni. Największe leśne uroczyska Janinów i Poćwiardówka mają około 550 ha powierzchni a Tadzin - Szymaniszki ok. 340 ha. Na terenie Parku stwierdzono obecność wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin, w tym gatunków najbardziej zagrożonych i rzadkich w skali regionu, znajdujących się w tzw. czerwonej księdze. Rośnie tu pełnik europejski, naparstnica zwyczajna, wawrzynek wilczełyko oraz widłaki. Gęstej sieci wodnej Parku towarzyszą kwieciste łąki, torfowiska, szuwary i zbliżona do naturalnej roślinność łęgowa. Resztki godnej ochrony roślinności zachowały się nie tylko w dolinach rzek, ale również w dużych kompleksach leśnych w okolicach Łagiewnik, Janinowa, Poćwiardówki i Dobieszkowa. Fauna Parku Do ciekawostek należy liczna grupa występujących tu rzadkich bezkręgowców żyjących wyłącznie w Polsce Południowej lub nawet tylko w górach, a także gatunki saprofagiczne mające w Parku Krajobrazowym Wzniesień Łódzkich jedyne stanowiska w Polsce (dwa gatunki muchówek). W Lesie Łagiewnickim ma stanowisko trzmiel tajgowy relikt borealny, umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Z gatunków kręgowców stwierdzonych w parku za najcenniejsze dla środkowej Polski można uznać : spośród płazów traszkę grzebieniastą i kumaka nizinnego; z ptaków 24

25 muchołówkę małą, jarzębatkę, pójdźkę, trzmielojada, siniaka i zniczka, oraz wśród ssaków kilka gatunków nietoperzy, borsuka i kunę domową. Rezerwaty przyrody na terenie Parku Na terenie Parku - jak dotąd - utworzono 3 rezerwaty przyrody: Las Łagiewnicki, Parowy Janinowskie, Struga Dobieszkowka oraz Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy "Górna Mrożyca". Pomniki przyrody na terenie Parku Lista pomników przyrody na terenie Parku na dzień dzisiejszy obejmuje 52 pojedyncze drzewa oraz zespół 250 klonów srebrzystych składających się na zabytkową aleję w Łagiewnikach. Do najokazalszych drzew na terenie Parku należą m.in.: lipa drobnolistna w Poćwiardówce o obwodzie 503 cm, dęby szypułkowe w Byszewach (580 cm) oraz w parku w Klęku (571 cm), wiąz szypułkowy na terenie parku podworskiego w Niesułkowie (402 cm) oraz czereśnia w Niesułkowie (307 cm). Do objęcia ochroną wytypowano dalszych 140 okazów drzew. Pozaprzyrodnicze atrakcje turystyczne Na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich znajduje się wiele cennych obiektów zabytkowych. Wczesnośredniowieczne grodzisko w Starych Skoszewach, którego początki datuje się na VI wiek n.e. było najprawdopodobniej silnym ośrodkiem administracyjnym, któremu niegdyś podlegała także Łódź. Szczególnie cennymi obiektami, wzbogacającymi rolniczy krajobraz Parku są zespoły pałacowo - parkowe i wiejskie parki podworskie. Szczególnie często odwiedzanym przez turystów a także miłośników polskiej literatury miejscem jest murowany dwór wiejski w Byszewach, w którym na początku XX wieku chętnie przebywał Jarosław Iwaszkiewicz. Literackie ślady tych pobytów można odnaleźć w licznych jego powieściach. Poza Byszewami na terenie Parku znajdują się jeszcze 4 inne parki podworskie, m.in. w Dobieszkowie, Klęku, Łagiewnikach oraz dziś już bardzo zniszczony park w Niesułkowie - Kolonii. Większość z nich jest niestety zaniedbana i wymaga opieki konserwatorskiej. Na terenie Parku znajdują się również znane zabytki architektury sakralnej - w Łagiewnikach: klasztor z kościołem parafialnym pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego z XVIII stulecia oraz kapliczki św. Antoniego i św. Rocha przy ulicy Wycieczkowej; a także zabytkowe kościoły w Dobrej i Niesułkowie. 25

26 Zabytki kultury materialnej uzupełnia tradycyjna wiejska architektura, dobrze zachowana w wielu wsiach na terenie Parku, szczególnie w Dąbrówce Dużej, Grzmiącej, Poćwiardówce. Duże walory posiadają również: drewniany młyn w Dąbrówce Małej oraz kościół mariawicki w Grzmiącej. Ważnym świadectwem historii regionu jest cmentarz z I wojny światowej na skraju lasu we wsi Poćwiardówka. Liczne pamiątki kultury i historii na terenie i obrzeżach Parku sprawiają, że obszar ten jest popularnym celem wycieczek i miejscem wypoczynku mieszkańców Łodzi i okolic. Zwiedzanie Parku i wykorzystanie jego wartości dydaktycznych i edukacyjnych ułatwia gęsta sieć znakowanych szlaków pieszych i rowerowych. Zespół przyrodniczo krajobrazowy Dolina Mrogi Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy "Dolina Mrogi" rozciąga się na granicy gmin Brzeziny i Rogów, od Bronowic na południu po Kołacin na północy i ma powierzchnię 493 ha. Zespół utworzono w 1997 roku. Głównym celem powołania zespołu była ochrona krajobrazu przełomowej doliny rzeki Mrogi na krawędzi regionu fizyczno - geograficznego Wzniesień Łódzkich. Rzeka płynie na tym odcinku na dnie głębokiej doliny o stromych stokach. Dodatkowe walory nadaje temu obszarowi obecność licznych parowów, źródeł i głazów narzutowych oraz fragmentów naturalnych lasów na stokach i dnie doliny. Dużą wartość posiadają również rozległe płaty roślinności szuwarowej i łąkowej, z kolekcją rzadkich i chronionych gatunków roślin. Zespół przyrodniczo krajobrazowy Górna Mrożyca Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy "Górna Mrożyca" obejmuje fragment doliny rzeki Mrożycy, położony pomiędzy wsiami Tadzin i Szymaniszki, na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich, około 2,5 km na północ od Brzezin. Powierzchnia zespołu wynosi 105 ha. Największy udział mają w niej tereny należące do Lasów Państwowych - 76 ha. Prywatne tereny rolnicze zajmują powierzchnię 26 ha, a powierzchnia wód (koryto Mrożycy) - 3 ha. ZPK "Górna Mrożyca" został powołany do życia w 1998 roku, rozporządzeniem wojewody skierniewickiego. Głównym celem ochrony na tym terenie jest zachowanie fragmentów naturalnej przyrody o wybitnych walorach krajobrazowych. Na walory przyrodniczo - krajobrazowe składają się tu m.in. malownicza dolina górnego odcinka Mrożycy, liczne źródła, łąki i ziołorośla oraz kompleksy leśne 26

27 charakteryzujące się znacznym zróżnicowaniem -od bagiennych olszyn na dnie doliny począwszy, po świetliste dąbrowy na pagórkach żwirowych. Obszar ZPK "Górna Mrożyca" wyróżnia się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu. Mrożyca płynie tu dnem, meandrującej, głęboko wciętej doliny. Wysokości względne pomiędzy dnem doliny rzeki a sąsiadującymi z nim wzgórzami (oddalonymi o metrów) dochodzą do 45 metrów. Na terenie zespołu stwierdzono występowanie ośmiu zespołów leśnych i zaroślowych oraz kilku zbiorowisk o cechach przejściowych. Są to: bagienny las olszowy, nadrzeczny łęg jesionowo - olszowy, grąd niski i typowy, dąbrowa świetlista oraz trzy zespoły borowe: bór mieszany sosnowo - dębowy, bór świeży i bór suchy, które występują w postaci niewielkich płatów w mozaice z uprawami sosnowymi i śródleśnymi murawami. Interesująca i zróżnicowana jest także nieleśna roślinność na terenie zespołu. Na szczególną uwagę zasługują płaty wilgotnych łąk ostrożeniowych występujące w wielu miejscach w dolinie Mrożycy. Właściwa, z punktu widzenia ekologii, niezbyt intensywna gospodarka pozwoliła zachować te fitocenozy w stanie nieomal modelowym. Łąki te należą do najlepiej zachowanych zbiorowisk tego typu na terenie Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich. Cechuje je znaczne bogactwo gatunkowe. Na terenie zespołu znajduje się największe w granicach Parku Krajobrazowego Wzniesień Łódzkich stanowisko chronionego storczyka - kukułki szerokolistnej. Istnieje projekt utworzenia tu "użytku ekologicznego", w którym nie cele gospodarcze, lecz cele ochrony przyrody miałyby decydujące znaczenie. Spośród innych zbiorowisk nieleśnych na uwagę zasługuje także dynamiczne rozwijające się w wielu miejscach płaty barwnych i bogatych w gatunki ziołorośli, stanowiące ważny etap w naturalnej sukcesji porzuconych łąk. Zróżnicowanie warunków siedliskowych (od suchych żwirowo - piaszczystych wzgórz do zatorfionych mokradeł na dnie doliny rzeki) sprawia, że flora zespołu jest bogata i heterogeniczna. Uwagę zwraca bogata dendroflora - dotychczas stwierdzono tu 36 gatunków drzew i krzewów. Występują tu również trzy gatunki roślin podlegających ścisłej ochronie, (poza storczykiem: naparstnica zwyczajna i rojownik pospolity), a ponadto sześć gatunków chronionych częściowo. Wysoką wartość przyrodniczą posiada także kolekcja kilkunastu starych, pomnikowych drzew. Na liście najbardziej okazałych znajdują się m.in. trzy lipy 27

28 drobnolistne (o obwodach cm), dwa dęby szypułkowe (350 i 315 cm), olchy czarne (największa o obwodzie 340 cm), a także drzewiaste okazy czeremchy zwyczajnej (najgrubsza o obwodzie 135 cm). Zespół przyrodniczo krajobrazowy Rochna Zespół Przyrodniczo - Krajobrazowy "Rochna" utworzono w 1997 r., w dolinie rzeki Mrogi, w sąsiedztwie wsi Rochna, na terenie uroczyska leśnego Koluszki. Na powierzchni około 22 ha objęto ochroną zespół źródliska rzeki Mrogi oraz jej odgałęzienia, o wybitnych walorach krajobrazowych, a także fragment naturalnego lasu z udziałem lipy w drzewostanie. Parowy Janinowskie Rezerwat został ostatecznie zatwierdzony w marcu 2000 roku. Parowy Janinowskie znajdują się w strefie krawędziowej Wzniesień Łódzkich, opadających progowo w kierunku północnym, tj. w stronę równin środkowomazowieckich. Teren rezerwatu jest nachylony w kierunku północnym i północno-wschodnim. Najbardziej wyniesiony południowy skraj rezerwatu leży na wysokości 209 m n.p.m., natomiast skraj północny na wysokości 177 m n.p.m. Oznacza to różnicę 32 m na odcinku 1 km. Dzięki temu krajobraz jest urozmaicony i malowniczy. Wszystkie parowy rozpoczynają się w południowej części rezerwatu, a następnie zbiegają ku północy. Jest to przebieg charakterystyczny dla byłych rynien erozyjnych, występujących na Wzniesieniach Łódzkich, zwykle w terenie otwartym. Kompleks parowów w terenie zalesionym (w granicach rezerwatu) jest największym i najcenniejszym pod względem krajobrazowym i przyrodniczo-leśnym obiektem tego typu w regionie. Powierzchnia projektowanego rezerwatu wynosi niespełna 45 ha. Celem ochrony jest zachowanie kompleksu śródleśnych, głębokich, wieloramiennych parowów o zróżnicowanej głębokości (do 8 m) i szerokości (do 50 m) oraz sumarycznej długości 2,5 km., charakterystycznych dla strefy krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Są one porośnięte drzewostanem bukowo-dębowo-sosnowym i posiadają wybitne walory krajobrazowe. Torfowisko Żabieniec Rezerwat przyrody Torfowisko Żabieniec koło miejscowości Syberia, na wschodnim skraju Parku, niewielkie, unikatowe na tym terenie torfowisko, z cennymi 28

29 zespołami roślinności bagiennej i torfowiskowej oraz oryginalną florą wysokotorfowiskową i wodną Pomniki przyrody W 1979 roku na terenie gminy Brzeziny ustanowiono 9 pomników przyrody. Są nimi dęby szypułkowe w okolicach Rochny. Na terenie gminy jest łącznie ha. Obszarów prawnie chronionych, z czego parki krajobrazowe to obszar 4 295,6 ha, ha. to obszary chronionego krajobrazu a prawie 42 ha stanowią rezerwaty przyrody. Rzeźba terenu. Ukształtowanie terenu miasta jest urozmaicone i malownicze, z deniwelacjami dochodzącymi do 40 m. Decydujący wpływ na rzeźbę terenu wywarł ostatni, na tym obszarze, lodowiec środkowopolski, stadiału Warty. Ciekawa rzeźba wynika z położenia w strefie krawędziowej Wzniesień Łódzkich. Sama krawędź jest bardzo wyraźnie zarysowana w krajobrazie. Ciągnie się ona równoleżnikowo na linii Zgierz - Brzeziny na przestrzeni 30 km i przechodzi w rejonie Polika i północnej granicy miasta w stokową strefę krawędzi, która stanowi właściwy zespół trzech krawędzi opadających w pasie 5 8 km szerokimi stopniami ku Niecce Łęczyckiej. Największe deniwelacje terenu występują w miejscach, w których wzgórza moren czołowych porozcinane są dolinami rzecznymi i licznymi dolinami bocznymi oraz suchymi doli- nami. Najwyżej położony punkt znajduje się w południowej części miasta Brzeziny 235 m. n.p.m. i przy północnej granicy 225 m npm., najniżej położone miejsca występują w dolinie rzeki Mrożycy 171 m npm. Deniwelacje terenu, dolina rzeki i znaczne spadki sprawiają, że krajobraz na terenie gminy jest niezwykle malowniczy, a zatem preferowany do rozwoju turystyki i rekreacji. Stanowi również atrakcyjne miejsce zamieszkania. Budowa geologiczna i gleby. Rozmieszczenie typów gleb wykazuje ścisłą zależność z rzeźbą terenu. Gleby obszaru gminy wykształciły się na podłożu osadów czwartorzędowych, głównie plejstoceńskich. Dominującymi na obszarze gminy są gleby brunatne wyługowane i pseudobielicowe (płowe) należące do rzędu brunatnoziemnych - zasobne w składniki pokarmowe, żyzne. 29