Formy wzrostowe i trwałość roślin

Transkrypt

1 Botanika leśna Formy wzrostowe i trwałość roślin Czesław Hołdyński Mak polny (Papaver rhoeas L.) roślina jednoroczna Dąb Chrobry- jeden z najstarszych dębów szypułkowych w Polsce (ok. 760 lat) Forma wzrostowa - to trójwymiarowy kształt rośliny Forma wzrostowa decyduje : o przestrzeni zajętej w glebie typ rozgałęzienia, liczba i wielkość korzeni zmodyfikowane podziemne pędy o przestrzeni nadziemnej typ rozgałęzienia, liczba i wielkość pędów typ ulistnienia, morfologia i trwałość liść modyfikacje pędów i liści U niektórych gatunków może zmieniać się zależnie od: lokalnych warunków siedliskowych wieku rośliny fazy rozwoju w sezonie wegetacyjnym 1

2 Różnice w pokroju Sosna zwyczajna pęd wiosenny pęd letni Skrzyp polny 2

3 Rośliny reprezentujące różne formy wzrostowe mogą wytwarzać: pojedyncze pędy główne skupienia pędów kępowe łanowe Pędy mogą być: wzniesione wyprostowane ORTOTROPOWE pnące płożące się PLAGIOTROPOWE GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZDREWNIAŁE DRZEWA o różnorodnym pokroju i wysokości o liściach zimozielonych o liściach opadających na zimę cierniste 3

4 GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZDREWNIAŁE c.d. KRZEWY o różnorodnym pokroju i wysokości o liściach zimozielonych, np. cis, mahonia, bukszpan o liściach opadających na zimę, np. forsycja kolczaste ( np. róża ) lub cierniste ( np. berberys ) wybrane pokroje krzewów róż GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZDREWNIAŁE c.d. KRZEWINKI pędy PLAGIOTROPOWE liście zimozielone Barwinek pospolity pędy ORTOTROPOWE liście zimozielone Macierzanka zwyczajna 4

5 GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZDREWNIAŁE c.d. PÓŁKRZEWY Bylica piołun Psianka słodkogórz GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZDREWNIAŁE c.d. LIANY liście opadające na zimę Kokornak wielkolistny liście opadające na zimę Powojnik 5

6 GŁÓWNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZIELNE ulistnione równomiernie ORTOTROPOWE PLAGIOTROPOWE PNĄCZA, LIANY półrozetkowe rozetkowe Arabidopsis sp tasznik pospolity, jastrzębiec, tobołki polne 6

7 Lactuca sativa INNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZIELNE SUKULENTY TRAWY i podobne im pokrojowo rośliny, zwłaszcza jednoliścienne, np. turzyce 7

8 INNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH - ROŚLINY ZIELNE cd. PAPROCIE WIDŁAKI SKRZYPY INNE FORMY WZROSTOWE ROŚLIN LĄDOWYCH ROŚLINY PLECHOWATE plechy wątrobowców i porostów 8

9 Trwałość roślin ROŚLINY ZIELNE ZDREWNAŁE jednoroczne dwuletnie byliny drzewa pnącza (liany) krzewy półkrzewy krzewinki kłączowe cebulowe bulwowe rozłogowe rozetowe pnącza Marchew zwyczajna: - trwałość: roślina dwuletnia - forma życiowa: hemikryptofit 9

10 Zawilec gajowy Anemone nemorosa Bylina kłączowa wzrost kłącza - często monopodialny FORMY ŻYCIOWE ROŚLIN NACZYNIOWYCH - ZMODYFIKOWANY SYSTEM CHRISTENA RAUNKIAERA Zasadnicze kryteria podziału uwzględniają: położenie pąków odnawiających trwałość pędów sposób przeżywania niekorzystnej pory roku 10

11 Klasyfikacja pędu wg form życiowych Raunkiaera Podstawowym kryterium tej klasyfikacji jest położenie pąków odnawiających (zimujących) względem powierzchni gleby oraz sposób ich ochrony w czasie niekorzystnych pór roku (zimy lub okresów suszy w lesie). Według systemu Raunkiaera (zmodyfikowanego) wyróżnia się następujące formy życiowe roślin: 1. Fanerofity (jawnopączkowe) 2. Chamefity (niskopączkowe) 3. Hemikryptofity (naziemnopączkowe) 4. Kryptofity (skrytopączkowe) 5. Terofity (rośliny jednoroczne) 6. Epifity (porośla) 11

12 FANEROFITY CHAMEFITY HEMIjawnopączkowe niskopączkowe KRYPTO- FITY 50 cm naziemnopączkowe KRYPTOFITY skrytopączkowe GEO- FITY H E L O F I T Y H Y D R O F I T Y TERO- FITY jednoroczne drzewa, krzewy wysokie sukulenty, epifity, liany krzewinki, półkrzewy rośliny poduszkowe FORMY ŻYCIOWE ROŚLIN NACZYNIOWYCH zmodyfikowany system Christena Raunkiaera FANEROFITY, czyli JAWNOPĄCZKOWE pąki odnawiające powyżej 50 cm od powierzchni gleby w zimie nie korzystają z osłony śniegu najbardziej narażone na wysuszenie, działanie wiatru i wahań temperatury W Polsce: rośliny zdrewniałe - drzewa - krzewy - liany większość z nich: - ma pąki okryte - gubi liście na zimę lato zima 50 cm 12

13 Wśród fanerofitów można wyróżnić następujące podgrupy: Megafanerofity drzewa ponad 30 m wysokości Należą tu: Picea abies, Abies alba, Quercus robur Mezofanerofity drzewa o wysokości 8 30 m Należą tu: Carpinus betulus, Betula pendula, Alnus incana Mikrofanerofity drzewa i krzewy wysokie o wysokości 2 8 m Należą tu: Corylus avellana, Crategus sp., Frangula alnus Nanofanerofity krzewy poniżej 2 m wysokości i zielne fanerofity Należą tu: Betula humilis, Daphne mezereum FANEROFIT krzew, liście zimozielone Różanecznik 13

14 Prunus spinosa- Śliwa tarnina Quercus petraea-dąb bezszypułkowy EPIFITY, czyli POROŚLA pąki odnawiające powyżej 50 cm od powierzchni gleby rośliny samożywne - pnie i gałęzie drzew stanowią dla nich jedynie fizyczną podporę W Polsce - ze względu na surowość klimatu brak typowych epifitów wśród roślin naczyniowych; mogą występować jedynie EPIFITY FAKULTATYWNE. Wiele epifitów uprawia się jako ozdobne rośliny doniczkowe! 14

15 EPIFIT - Aechmea CHAMEFITY, czyli NISKOPĄCZKOWE pąki odnawiające do 50 cm od powierzchni gleby z reguły w zimie korzystają z osłony śniegu w porównaniu do fanerofitów są mniej narażone na wysuszenie, działanie wiatru i wahań temperatury lato zima 50 cm 15

16 W Polsce do chamefitów należą, m.in.: krzewinki o pędach: - ORTOTROPOWYCH - PLAGIOTROPOWYCH półkrzewy rośliny zielne o trwałych nadziemnych pędach, np. widłaki zielne rośliny poduszkowe np. liczne skalnice zielne sukulenty liściowe pierwszy rok wegetacji drugi rok wegetacji CHAMEFIT zielny Goździk brodaty 16

17 Calluna vulgaris-wrzos zwyczajny Vaccinium vitis-idea - borówka brusznica HEMIKRYPTOFITY, czyli NAZIEMNOPĄCZKOWE pąki odnawiające umieszczone na powierzchni gruntu pąki chronione przez: żywe lub obumarłe liście odziomkowe ściółkę górną, cieniutką warstewkę gleby W Polsce - liczne dziko rosnące rośliny zielne ( byliny i dwuletnie ), zwłaszcza leśne i łąkowe lato zima 17

18 HEMIKRYPTOFIT ( pąki na rozłogach ) Pięciornik gęsi KRYPTOFITY, czyli SKRYTOPĄCZKOWE GEOFITY, czyli ZIEMNOPĄCZKOWE HELOFITY, czyli ROŚLINY BAGIENNE HYDROFITY, czyli ROŚLINY WODNE hemikryptofit fanerofit geofit chamefit helofit hydrofit 18

19 GEOFITY, czyli ZIEMNOPĄCZKOWE pąki ukryte w ziemi pąki bardzo skutecznie chronione przed suszą i niskimi temperaturami zimowymi W Polsce - dziko rosnące rośliny zielne ( byliny i dwuletnie ), występujące głównie wiosną w lasach liściastych lato zima Wyróżniamy geofity: cebulowe czosnek kłączowe kokoryczka rozłogowe perz właściwy bulwocebulowe krokus z bulwami pędowymi topinambur z bulwami korzeniowymi niektóre storczyki z pąkami przybyszowymi na korzeniach powój polny 19

20 HELOFITY HYDROFITY HYDROFITY zakorzenione pleustonowe o liściach pływających - d podwodne - e, f g, h HELOFITY, czyli ROŚLINY BAGIENNE pąki odnawiające schowane w dnie akwenów lub w wodzie nasady pędów wegetatywnych pogrążone w wodzie, a górne ich części wzniesione w powietrzu W Polsce - dziko rosnące rośliny zielne, np.: pałka oczeret 20

21 Helofity(He), czyli rośliny bagienne Należą tu: Phragmites, Typha, Sparganium. Phragmites australis - trzcina pospolita Sparganium erectumjeżogłówka gałęzista Typha latifolia - pałka szerokolistna HYDROFITY, czyli ROŚLINY WODNE pąki odnawiające schowane w dnie akwenów lub w wodzie pędy WEGETATYWNE pogrążone w wodzie lub pływające po jej powierzchni, ponad wodę wystawać mogą tylko pędy GENERATYWNE, np. u GRĄŻELA W Polsce - dziko rosnące rośliny zielne: zakorzenione w dnie - podwodne - o liściach pływających swobodnie pływające, np. rzęsa 21

22 TURIONY = pączki zimowe HYDROFITÓW z grupy bylin Powstają na pędach wegetatywnych, od których łatwo odpadają. Role: przetrwalna (nagromadzone materiały zapasowe, niektóre tolerują wmarzanie w lód) rozmnażanie wegetatywne rozprzestrzenianie roślin (HYDROCHORIA). TEROFITY, czyli ROŚLINY JEDNOROCZNE przeżywają zimę wyłącznie w postaci nasion (wszystkie części wegetatywne zamierają jesienią!) bardzo dobrze zabezpieczone pąki zarodkowe (okryte łupiną nasienną, nierzadko także owocnią) nasiona często mogą przetrwać dłużej niż jeden sezon wegetacyjny lato zima nasiona 22

23 W Polsce dziko rosnące rośliny z grupy terofitów występują często na siedliskach zaburzonych przez: czynniki naturalne, np. wydmy człowieka, jak: - pola - siedliska ruderalne DO TEJ GRUPY NALEŻY WIELE UPRAWIANYCH ROŚLIN ZIELNYCH! Ognicha Żółtlica Dziękuję 23