MAGIA I UROK STAREJ AFRYKI

Transkrypt

1 Guido Haromszeki Łukasz Haromszeki MAGIA I UROK STAREJ AFRYKI FRAGMENT KOLEKCJI

2 FRAGMENT KOLEKCJI Udostępnione na stronie opracowanie jest pierwszą próbą uporządkowania i opisania części kolekcji, która liczy ponad 200 eksponatów i jest przygotowywana do ekspozycji. Pomimo to, iż w chwili obecnej tematycznie stanowi już pewną całość może być w przyszłości rozszerzona. Kolekcję stanowią następujące eksponaty: Maski i figury z Mali, Burkina Faso (Górna Wolta), Wybrzeży Kości Słoniowej, Ghany, Konga, Nigerii, Gabonu, Beninu, Kamerunu, Gwinei, Liberii. Brązy ( ozdoby, naczynia, biżuteria, maski, insygnia władzy) z Nigerii, Beninu i Kamerunu. Broń ( dzidy, łuki, pałki, tarcze) z Tanzanii, Ruandy. Bębny rytualne z Mali. Naczynia rytualne z drewna z Kamerunu i Wybrzeża Kości Słoniowej. Stołki rzeźbione w drewnie z Konga. Znaczki pocztowe okres kolonialny. Widokówki, książki, ryciny okres kolonialny. Mapy Afryki XVII-XX w. Bibeloty i hełmy kolonialne. Postać naturalnej wielkości dostojnika z plemienia BAKUBA (Kongo) w stroju ceremonialnym i rytualnej masce. Umiejscawiając eksponaty w określonym kraju Afryki, wykonano to tylko w celu przybliżenia miejsca ich powstania. Obecne granice Czarnego Kontynentu zostały sztucznie wyznaczone przez kolonistów na konferencji podziału Afryki w 1885 roku w Berlinie. W Afryce funkcjonuje około pięć i pół tysiąca kultur plemiennych, plemion, które niekiedy zamieszkują w kilku ościennych państwach. Kolekcjonowanie przedmiotów sztuki afrykańskiej jest przygodą niezwykłą oprócz oczywistych doznań estetycznych. Jest ona bardzo ekspresyjna i prawdziwa. Zaczęto w sposób poważny zwracać na jej walory i znaczenie uwagę dopiero na przełomie XIX i XX w. Zainteresowali się murzyńską rzeźbą ekspresjoniści i kubiści czerpiąc z niej inspiracje do swojej twórczości artystycznej. Ustalenie autentyczności przedmiotów jest niezwykle trudne. Nie są one sygnowane. Trudna też do określenia jest data ich powstania. Drewniane maski i figury w klimacie afrykańskim przy udziale owadów ulegają zniszczeniu szybciej niż te, które bezpośrednio po wykonaniu zostały przywiezione do Europy. Mając ponadto na uwadze to, że eksponaty zostały stworzone w celu wykorzystania ich w ceremoniach, kultach, obrzędach i uroczystościach setek plemion, tajnych związków z uwzględnieniem symboli mitów, legend i wierzeń ustalenie ich funkcji sakralnej i dekoracyjnej jest niezwykle trudne. Nie bez znaczenie jest fakt, że Afrykanie nie oddają czci i nie składają ofiar bogom stwórcom uważając, że Ci zajmują się ważniejszymi sprawami i kierowane do nich prośby nie są wysłuchiwane, a co za tym idzie składanie ofiar i zabiegi magiczne są daremne. Szukają więc protekcji u pomniejszych bóstw i zmarłych przodków. Eksponaty z odpowiednią dokumentacją i udowodnionym pochodzeniem należą do rzadkości. Dla wielu anonimowych eksponatów nazwisko kolekcjonera jest początkiem ich formalnej tożsamości. 2

3 MALI Bambara, maska koszowa Chi wara używana w tańcu na polu dla zapewnienia płodności. Maska Chi wara z elementem zoomorficznym gloryfikującym postać antylopy, która według wierzeń Bambara nauczyła ludzi uprawy zboża. Bardzo rzadki egzemplarz stowarzyszenia Komo, biorący udział w różnorodnych uroczystościach. Stowarzyszenie Komo zastrzegło sobie wyłączność użytkowania tego typu masek. 3 7

4 MALI Bambara, maska n domo używana podczas ceremonii inicjacji. Bambara, maska z ptakiem Kaolo symbolizująca kontakt z duchami przodków. 4 8

5 MALI/ WYBRZEŻE KOŚCI SŁONIOWEJ/ BURKINA FASO Senufo, maska Kpelie. Tajne stowarzyszenie Lo używało ich przy inicjacji, obrzędach pogrzebowych i ku czci przodków. Przeznaczona jest tylko dla mężczyzn. Mossi, maska z ptakiem kalao na szczycie symbolizuje kult przodków. Ptak ten ma za zadanie przenoszenie dusz przodków. 5 9

6 WYBRZEŻE KOŚCI SŁONIOWEJ Baule, figura przedstawia postać wodza, duża głowa jest symbolem mądrości. Piękne rysy twarzy, eleganckie fryzury i migdałowe oczy są charakterystyczne dla sztuki Baule. Zdjęcie po lewej Baule, figura przedstawia bóstwo małp Gbere, które było odpowiedzialne za karanie dusz w zaświatach. Czczono je również jako boga pól uprawnych składano mu w ofierze płody rolne. W trzymany przez bóstwo pojemnik wkładano drobne cenne ofiary (np.. Muszle kauri, które w dawnej Afryce były symbolem zamożności oraz środkiem płatniczym. Zdjęcie po prawej 6 10

7 WYBRZEŻE KOŚCI SŁONIOWEJ Baule, naczynia obrzędowe z figurami magicznymi i z zawartością naczynia w przedmiotów wróżebnych. Przy ich pomocy wróżbici mogą przepowiadać ( dawać rady) w zakresie przeznaczenia. 7 11

8 WYBRZEŻE KOŚCI SŁONIOWEJ/ LIBERIA Dan- Kran, antropomorficzna maska zastrzeżona dla kapłana lub innych wysokich urzędników plemiennych, którzy poprzez posługiwanie się nią decydują o jurysdykcji, zapobieganiu wojnom, karaniu buntowników i wyrokowaniu. Dan, maska zakpei używana tylko na szczególnych uroczystościach zwana też królewską, strojna podobnie jak reszta ubioru. Pomimo kobiecego wyglądu noszona przez mężczyzn. 8 12

9 WYBRZEŻE KOŚCI SŁONIOWEJ/ LIBERIA Dan, maska o cechach zwierzęco-ludzkich. Styl Guere związana ze sprawowaniem funkcji administracyjnej w plemieniu. Dan/ Guere/ We maska sędziego arbitra, opiekuna używana podczas zajęć inicjacyjnych chłopców w świętym gaju - zamkniętym obozie edukacyjnym w buszu (dżungli), w którym młodzież przystosowywano do dorosłego życia. 9 13

10 NIGERIA Ibibio, maska związana z kultem wody. Ceremonie z użyciem maski poświęcone były kontaktowi z duchami wód. Igbo, maska taneczna używana w ceremoniach pogrzebowych przy świetle ognisk i księżyca. Lusterka w oprawie drewnianej służyły do odbijania światła. Drewniane ramki lusterek świadczą o pochodzeniu maski z epoki kolonialnej

11 NIGERIA Urhobo, maska używana w ceremoniach związanych z duchem wody charakterystycznych też dla innych plemion Nigerii ( noszenie jej umożliwia kontakt z siłami nadprzyrodzonymi) Joruba, maska szczytowa poświęcona kultowi bliźniaków Ibeji. Figurki zmarłych bliźniaków wg wierzeń Jorubów chronią pozostałą przy życiu rodzinę od nieszczęść. Karmi się je i otacza opieką nawet przez sto lat

12 NIGERIA Joruba: niezwykle rzadkie maski rytualne naturalnej wielkości z brązu o wielu symbolach zoo i antropomorficznych. Na uwagę zasługują symbole krokodyla i oczy kameleona, którego uznaje się za ucieleśnienie mądrości

13 BENIN/ NIGERIA Styl Benin, Nigeria. Plakieta ozdobna z brązu Styl Benin, Nigeria. Figura wojownika na koniu - terakota. przedstawiająca grupę wojowników z dowódcą siedzącym na ko- Przeznaczenie - ozdoba wnętrz domostw dostojników niu i trzymającym rytualny miecz. Płyta pochodzi z końcowego plemiennych. okresu sztuki dworskiej Beninu XVIII/XIX w

14 KAMERUN Bamum, rytualne naczynie z brązu do ceremonii picia wina palmowego z pająkiem ziemnym (symbolem mądrości) uważanym za pośrednika pomiędzy żyjącymi a ich przodkami. Fragment naczynia 14 18

15 GABON M Pongue (Mashango) - plemiona dorzecza Ogowe, maski twarzowe Humu przedstawiające przodka (kobietę) używane podczas ceremonii związanych z kultem zmarłych. Odświętnie przystrojeni tancerze występowali na szczudłach podczas księżycowych nocy. Biały kolor masek zwiększał wrażenie nieziemskości

16 KONGO Bakuba, maska maszaboi rekwizyt tańca wodzów. Duża ilość muszli kauri była oznaką bogactwa. Maska używana także w obrzędzie płodności w celu uzyskania kontroli nad kobietami. Bakuba, maska mbwoom używana podczas ceremonii inicjacji i kultowym tańcu upamiętniającym zwycięstwo nad pigmejami

17 KONGO Songe, maski i figury często z elementami zoomorficznymi zwieńczone rogiem mają wygląd okrutny i służą do odstraszania. Pende, maska Mbangu symbolizuje walkę między chorobą i życiem myśliwego dotkniętego paraliżem. Lekka maska taneczna

18 KONGO Baluba typowa rzeźba tego plemienia z charakterystycznym wzorem na brzuchu w okolicy pępka. Sztuka Balubów to arcydzieła plastyczne nie tylko w skali Konga, ale i całej Afryki. Wśród kolekcjonerów osiągają najwyższe ceny. Zdjęcie po lewej Bakongo, wieśniaczy fetysz Chingune z prawym ramieniem wzniesionym w groźnym geście, oczy ze szkła, do korpusu przywiązane kości zwierzęce. Zadaniem fetysza była ochrona właściciela. Składano mu ofiary z jedzenia i napojów, którymi skrapiano figurę. Po zakupieniu do kolekcji przez rok wydzielała ostrą woń, co wskazuje na bezpośrednie przywiezienie jej do Europy przed kilku laty z rzadka odwiedzanych jeszcze przez kolekcjonerów regionów Konga przy granicy z Angolą. Zdjęcie po prawej 18 22

19 KONGO Postać naturalnej wielkości dostojnika z plemienia Bakuba (Kongo) w stroju ceremonialnym i masce rytualnej Zdjęcia po lewej i prawej stronie 22 19