Projektowanie zmiany społecznej w programach rewitalizacji

Transkrypt

1 Projektowanie zmiany społecznej w programach rewitalizacji Jarosław Ogrodowski Katowice, 21 września 2016 r. Konferencja współfinansowana ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna

2 O mnie: Jarosław Ogrodowski ekspert w zakresie rewitalizacji i partycypacji społecznej; w latach pracował w Biurze ds. Rewitalizacji i Rozwoju Zabudowy Miasta w Urzędzie Miasta Łodzi, gdzie zajmował się m.in. tworzeniem Założeń Lokalnego Programu Rewitalizacji Łodzi i Gminnego Programu Rewitalizacji Łodzi 2020+; współprowadził Projekt Pilotażowy w zakresie rewitalizacji realizowany przez Urząd Miasta Łodzi na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju.

3 Ustawa o rewitalizacji Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji w art. 2 ust 1 wprowadza definicję rewitalizacji: Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

4 Rewitalizacja w Umowie Partnerstwa Rewitalizacja mieści się w obszarze wsparcia: Spójność społeczna i aktywność zawodowa. Kompleksowa rewitalizacja to kierunek działania podporządkowany celowi Włączenie społeczności zamieszkujących obszary peryferyjne i zdegradowane. Obszar wsparcia: Spójność społeczna i aktywność zawodowa Cel: Włączenie społeczności zamieszkujących obszary peryferyjne i zdegradowane Kierunek działania: Kompleksowa rewitalizacja

5 Obszar zdegradowany: jak go wyznaczać? Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: 1) gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub 2) środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub 3) przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub 4) technicznych w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. (Ustawa o rewitalizacji, art. 9. ust. 1.)

6 Obszar zdegradowany: jak go wyznaczać? Zacznijmy od wyznaczenia obszaru szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych.

7 Obszar zdegradowany: jak go wyznaczać? Następnie stwierdzamy, czy na tym obszarze występuje co najmniej jedno z negatywnych zjawisk wymienionych w punktach 1, 2, 3 lub 4 ustępu 1 art. 9 ustawy o rewitalizacji.

8 Diagnozujemy obszar występowania bezrobocia: Wskaźnik stopy bezrobocia rejestrowanego jest w praktyce niewygodny do stosowania przy diagnozach rewitalizacyjnych. Stopa bezrobocia to odsetek bezrobotnych wśród osób aktywnych ekonomicznie (a więc pracujących i bezrobotnych policzonych łącznie) Tymczasem o ile danych o liczebności bezrobotnych dostarczy nam PUP, o tyle na ogół nie mamy skąd wziąć danych o liczebności pracujących na poziomie obrębu ewidencyjnego. Praktycznie dostępnym wskaźnikiem będzie odsetek bezrobotnych w populacji mieszkańców ogółem. Dla wyliczenia go należy ustalić liczbę mieszkańców w poszczególnych obrębach ewidencyjnych. Następnie do poszczególnych obrębów ewidencyjnych należy przypisać dane PUP o bezrobociu rejestrowanym wg adresów zamieszkania. Podzielenie drugiej wielkości przez pierwszą da nam wskaźnik, o który nam chodzi. Jeszcze lepszym wskaźnikiem utrwalonego problemu bezrobocia może okazać się odsetek długotrwale bezrobotnych w populacji mieszkańców ogółem.

9 Diagnozujemy obszar występowania ubóstwa: Praktycznym sposobem identyfikowania terytorialnego rozkładu problemu ubóstwa jest zbadanie terytorialnego rozkładu adresów, pod którymi zamieszkują beneficjenci świadczeń pomocy społecznej. Diagnoza powinna uwzględnić co najmniej dla ostatniego zakończonego roku mapę pobierania: zasiłku stałego, zasiłku okresowego, zasiłku celowego, pomocy na dożywianie dzieci. Jeśli w praktyce ilość danych o wszystkich zasiłkach jest zbyt duża, warto skoncentrować się na dożywianiu dzieci. Można używać wskaźnika ilości zasiłków na 1000 ludności, ale lepszym wskaźnikiem jest ilość osób w rodzinach pobierających zasiłki na 1000 ludności (służby pomocy społecznej dysponują tym wskaźnikiem). Rzecz w tym, że np. zasiłek stały jest wypłacany głównie osobom samotnym (1 zasiłek = 1 osoba uboga), a np. dożywianie dzieci trafia do wieloosobowych rodzin w których wszyscy członkowie rodziny spełniają kryteria ubóstwa.

10 Diagnozujemy obszar występowania wzmożonej przestępczości: Dla określenia terytorialnego rozkładu zjawiska przestępczości trzeba wziąć pod uwagę, że statystyki policyjne przypisują przestępstwa do miejsca ich popełnienia/wykrycia, a nie do miejsca zamieszkania sprawcy. Wobec tego często zdarza się, że obszar mający opinię dzielnicy bandyckiej w statystykach policyjnych jest najbezpieczniejszą dzielnicą miasta. Wynika to zarówno z faktycznie niższego poziomu niektórych przestępstw (np. przeciwko mieniu często nie ma tam co ukraść), jak i z panującej w takich obszarach uwarunkowanej kulturowo niechęci do zgłaszania przestępstw na policję. Praktyczną podpowiedzią jest selektywne zbieranie danych o przestępczości: skupienie się tylko na dwóch kategoriach przestępstw: na przemocy w rodzinie (lub ogólnej grupie przestępstw przeciwko rodzinie) na pokątnym handlu alkoholem. Za obszar problemowy można w praktyce uznać obszar współwystępowania obu tych kategorii przestępstw.

11 Diagnozujemy obszar występowania niskiego poziomu edukacji: Wskaźnikiem poziomu edukacji nie powinny być same uśrednione wyniki testów i egzaminów kończących poszczególne szczeble edukacji. W edukacji to tylko jeden z trzech obszarów wartych badania. Nie mniej ważnym a z pewnego punktu widzenia ważniejszym wskaźnikiem jest Edukacyjna Wartość Dodana (EWD) wypracowywana przez poszczególne szkoły. Ten wskaźnik często nie pokrywa się z wynikami egzaminów końcowych. Oprócz średniej egzaminacyjnej i EWD warto badać natężenie problemów wychowawczych w poszczególnych szkołach. Bynajmniej nie koreluje ono wprost z miarami edukacyjnymi. Od wskaźników statystycznych (które w tym przypadku będą bardzo zawodne), lepsze będą tu wskaźniki opisowe uzyskane drogą wywiadów. Należy zwrócić uwagę, że formalnie dotycząca szkół podstawowych i gimnazjów rejonizacja akurat w obszarach centralnych miast bardzo rzadko jest przestrzegana, i w praktyce ze względu na wygodę dojazdu do szkół w centrach chodzą często dzieci i młodzież z terenu całego miasta.

12 Diagnozujemy obszar występowania niskiego poziomu kapitału społecznego: Kapitał społeczny sieć społecznych relacji zaufania, lojalności i solidarności ma dwie zupełnie różne postacie: Opisując relacje wewnątrz danej społeczności mówimy o spajającym kapitale społecznym. Z kolei charakteryzując relacje tej społeczności ze światem zewnętrznym mówimy o tak zwanym pomostowym kapitale społecznym. Charakterystyczną cechą obszarów zdegradowanych jest najczęściej niski kapitał pomostowy. Natomiast obszary te charakteryzują się równolegle bardzo wysokim zdecydowanie wyższym niż w innych dzielnicach poziomem spajającego kapitału społecznego. Najwygodniejszą miarą deficytów kapitału pomostowego jest niższa, niż na pozostałym obszarze miasta frekwencja w wyborach i referendach. Pomocniczą miarą może być terytorialne nasilenie innych aktywności obywatelskich, np. ilość wniosków z danego obszaru złożonych do budżetu obywatelskiego, czy liczebność udziału w głosowaniu na te wnioski.

13 Diagnozujemy poziom uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym: Dla zdiagnozowania niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym nie wystarczy zbadać uczestnictwo w kulturze instytucjonalnej (aktywnościach organizowanych przez gminne instytucje kultury); to tylko jeden z aspektów zagadnienia. Warto spróbować przeprowadzić badania społeczne sięgające do głębszej diagnozy faktycznego uczestnictwa w kulturze osób z poszczególnych środowisk zamieszkałych w różnych obszarach miasta. Podstawową zalecaną grupą technik badawczych są tu techniki jakościowe: wywiady indywidualne i grupowe o różnej metodyce. Dopiero na ich podstawie można skonstruować trafne narzędzia do badań ilościowych, które optymalnie powinny mieć formę wywiadów kwestionariuszowych, ale w braku takiej możliwości mogą także mieć formę ankiet (np. internetowych). Szczególnie ważne jest zdiagnozowanie, czy na badanych obszarach występują formy żywego uczestnictwa w kulturze, polegające nie na konsumowaniu kultury przygotowanej przez innych, ale na wnoszeniu własnego twórczego wkładu w szeroko rozumiane pole kultury (enklawy i nisze kulturowe, subkultury, kultury etniczne, mniejszościowe itp.).

14 Diagnozujemy, czy na obszarze koncentracji negatywnych zjawisk społecznych występują negatywne zjawiska gospodarcze. W szczególności chodzi nam o takie negatywne zjawiska gospodarcze, jak: niski stopień przedsiębiorczości: Na ogół nie możemy posłużyć się tu najprostszym wskaźnikiem ilości podmiotów w bazie REGON na 10 tys. mieszkańców z uwagi na brak agregacji danych na poziomie obrębu ewidencyjnego (a tym bardziej - jednostek urbanistycznych). Praktyczne może okazać się sięgnięcie do metod pośrednich (np. porównanie wskaźnika rezygnowania przez firmy z wynajmu lokalu jako odsetka lokali użytkowych wynajętych ogółem, czy badanie postawy przedsiębiorczej wśród uczniów ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych). słaba kondycja lokalnych przedsiębiorstw: Praktyczne może okazać się tu sięgnięcie do metod obserwacyjnych i jakościowych: wywiady z przedsiębiorcami, zliczenie z natury czynnych lokali w których prowadzona jest działalność gospodarcza, obserwacja z natury kondycji lokalnego biznesu: stan informacji wizualnej i reklamy, stan wyposażenia lokali itd.). koncentracja form działalności gospodarczej typowych dla obszarów koncentracji problemów społecznych, w tym przede wszystkim lombardów, firm udzielających pożyczek-chwilówek oraz firm prowadzących zakłady losowe.

15 Obszar rewitalizacji zasada koncentracji! Obszar rewitalizacji obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym nieposiadające wspólnych granic, ale nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkanych przez więcej niż 30% jej mieszkańców. Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata , s. 7.

16 Program rewitalizacji zasady programowania Równoległe procesy w programowaniu rewitalizacji Określenie źródeł finansowania Określenie sposobów realizacji i wybór działań, Określenie wizji i koncepcji wyprowadzenia obszaru ze stanu kryzysowego

17 Program rewitalizacji zasady programowania partnerskie (samorząd we współpracy z mieszkańcami, podmiotami społecznymi i gospodarczymi), strategiczne planowanie, skoordynowana realizacja, właściwy dobór interwencji szytych na miarę uwarunkowań i potrzeb obszaru i beneficjentów działań. Program rewitalizacji jest uchwalonym przez samorząd lokalny wieloletnim programem działania w sferze społecznej, gospodarczej, przestrzennej i technicznej, określającym rodzaj, zakres i etapy działań rewitalizacyjnych.

18 Program rewitalizacji krok po kroku Pełna diagnoza problemów w skali miasta i uszczegółowiona dla obszaru rewitalizacji Wizja rozwoju miasta i obszaru rewitalizacji po wyprowadzeniu z kryzysu Zakres zadań i odpowiedzialnośc i poszczególnych podmiotów Plan finansowy, harmonogram, przejrzysty system monitorowania i aktualizacji Skuteczny system wdrożeniowy dobra koordynacja, dostosowanie do skali działań Partycypacja społeczna i wielopoziomowe partnerstwo Powiązanie z innymi politykami gminy

19 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS)

20 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) Dobre praktyki: Fundacja BARKA (Chudobczyce, Posadówek) Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta (Nowy Port) Oparty o już istniejące narzędzia (klauzule społeczne, CISy, KISy, ZAZy, DPSy, instrumenty ekonomii społecznej itp.) Odpowiadający kompleksowo na splot problemów W zakresie inwestycyjnym wykorzystuje istniejącą infrastrukturę i pracę beneficjentów Finansowany z wielu źródeł

21 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS)

22 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) i centrum społecznościowe Finansowanie ze środków publicznych: dotacje na pierwsze wyposażenie placówki ze środków własnych budżetu Miasta i ze środków własnych budżetu Województwa przeznaczonych na realizację gminnego i wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych; inne dotacje z dochodów własnych miasta lub województwa (w tym dla CIS na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym); dotacje ze środków własnych jednostek organizacyjnych Miasta (MOPS, PUP) przeznaczone na finansowanie określonych zadań w programie działań przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu i zawodowemu; dotacje z Funduszu Pracy na realizację programów specjalnych zmierzających do reintegracji społecznej i zawodowej (w tym dla CIS na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym); środki Funduszu Pracy na refundację świadczeń integracyjnych dla osób objętych wsparciem oraz kosztów pomocy prawnej i doradztwa dla podmiotu ekonomii społecznej, w przypadku jego utworzenia dla prowadzenia działalności gospodarczej; środki z Funduszu Pracy na refundację wynagrodzeń pracowników zatrudnionych na podstawie umowy Starosty z pracodawcą;

23 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) i centrum społecznościowe Finansowanie ze środków publicznych (cd): dotacje z Funduszu Pracy dla podmiotu ekonomii społecznej oraz osób rozpoczynających własną działalność gospodarczą; dotacje z PFRON na dofinansowanie działalności osób niepełnosprawnych. Finansowanie z pozostałych źródeł: środki pochodzące z funduszy Unii Europejskiej; dochody z działalności usługowej prowadzonej przez organizację pozarządową, której przekazano realizację zadań w utworzonej placówce; środki pozyskanie przez organizację pozarządową, realizującą zadania w utworzonej placówce z prywatnych fundacji i ze sponsoringu, czy od różnego rodzaju darczyńców.

24 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) KLAUZULE SPOŁECZNE: to narzędzia z zakresu Prawa Zamówień Publicznych wspomagające budowanie spójności społecznej. W zapisach przetargu można ustanowić wymóg np. zatrudnienia osób z grup defaworyzowanych lub zagrożonych wykluczeniem, preferować podmioty ekonomii społecznej itp. Ustawa o rewitalizacji wprowadza tzw. terytorializację klauzul społecznych: wspomaga zatrudnienie osób z obszaru SSE. Klauzule mogą być też zielone czy zrównoważone - dotyczą wtedy aspektów środowiskowych.

25 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) KLAUZULE SPOŁECZNE (użyte w modelu instrumenty ustawy rewitalizacyjnej) Art. 36 pkt. 3 Stosując zasadę równego traktowania podmiotów, o której mowa w ust. 2, podmiot udzielający zamówienia bierze pod uwagę cel udzielenia zamówienia, którym jest aktywizacja osób mających miejsce zamieszkania na obszarze Strefy. Art. 45 W ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 907, z późn. zm.19)) w art. 4 wprowadza się następujące zmiany: 1) po pkt 8c dodaje się pkt 8d w brzmieniu: 8d) zamówień, których przedmiotem są usługi lub roboty budowlane, wykonywane na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji oraz realizujące przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w gminnym programie rewitalizacji, o których mowa odpowiednio w rozdziałach 4 i 5 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. poz. ), jeżeli ich wartość jest mniejsza niż kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 oraz jeżeli zamówienia te udzielane są w celu aktywizacji osób mających miejsce zamieszkania na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji; ;

26 Model: Centrum reintegracji (CIS/CTUS) KLAUZULE SPOŁECZNE (użyte w modelu instrumenty ustawy rewitalizacyjnej) Art. 45 2) w pkt 14 w lit. d kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 15 w brzmieniu: 15) zamówień udzielanych przez urząd gminy lub gminne jednostki organizacyjne organizacjom pozarządowym lub spółdzielniom socjalnym, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki: a) zamówienia wykonywane są na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji oraz realizują przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w gminnym programie rewitalizacji, o których mowa odpowiednio w rozdziałach 4 i 5 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, b) wartość zamówienia jest mniejsza niż kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8, c) zasadnicza część działalności wykonawcy wykonywana jest na obszarze rewitalizacji, o którym mowa w rozdziale 3 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, d) przedmiot zamówienia należy do działalności statutowej wykonawcy..

27 Dziękuję za uwagę! Konferencja współfinansowana ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna