POLSKA AKADEMI A NAUK. Tom XII Warszawa, 15 X 1965 Nr 8

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMI A NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNY F R A G M E N T A F A U N I S T I C A Tom XII Warszawa, 15 X 1965 Nr 8 Elżbieta J a n is z e w s k a -Cic h o c k a Mszyce (H om optera, A phidodea) roślin sadowniczych Polski. II. Gatunki występujące na porzeczkach i agreście1 T jih (H om optera, A phidodea) (JipyK T O B bix c a ;io B IIojibuiH. II. BH/ibi Bcrpe'iaioiuiiccH na CMopomme h KpimoBiiKe1 Blattlause (H om optera, A phidodea) des Obstgartens in Polen. II. Auf Johannis- und Stachelbeeren auftretende Arten1 [Z 18 rysunkam i w tekście] Niniejsza praca jest drugim odcinkiem z cyklu Mszyce roślin sadowniozych Polski. Stanowi ona przegląd gatunków występujących na roślinach z rodzaju Ribes L. W Europie Środkowej brak jest jakiejkolwiek szerszej pracy dotyczącej fauny mszyc żyjących na tych roślinach. Jedyną znaną mi publikacją dotyczącą gatunków mszyc występujących na porzeczkach i agreście jest praca H e ik in h e im o (1951) dotycząca Finlandii. G u s y n i n a (1963) wymienia trzy gatunki z rodzaju Aphis L., występujące na porzeczce czarnej i agreście w Związku Radzieckim. Podawanej w bibliografii pracy Zir n it s a (1930) nie udało mi się zdobyć. W Polsce uważano, że na porzeczkach i agreście występują jedynie Aphis gro88ulariae K a l t., Cryptomyzus ribis (L.) i Hyperomyzus lactucae (L.). Na roślinach z tego rodzaju występuje czternaście gatunków mszyc, z których dziewięć należy uznać na szkodliwe. Praca niniejsza omawia wszystkie te gatunki, z których z Polski znanych jest jedenaście, w tym jeden nowy dla fauny Polski. Zestawiono również klucz do określania bezskrzydłych dzieworódek, które są trwale związane z tym i roślinami, gdyż na nich zakładają swoje kolonie. Bardzo dziękuję P an u Drowi Henrykowi S z e l e g ie w io z o w i z In sty tu tu Zoologicznego PAN za cenne rady i pomoc przy określaniu mszyc. 1 Fragm. faun., W arszawa, 10:

2 1 2 4 E. Janiszewska-Cichocka 2 K lu c z <lo o z n a c z a n ia m szyc w y s tę p u ją c y c h n a k rz e w a c h z ro d z a ju R ib es Ł. 1. Czułki krótkie, znacznie krótsze od połowy ciała. Oczy zredukowane do trójoczka (rys. 1). W yrostek końcowy równy lub krótszy od nasadowej części szóstego członu czułków (rys. 2). Ogonek bardzo mały, owalny. Mszyce jasnobrązowe, pokryte woskiem; na drobnych korzeniach porzeczek i agrestu... Eriosoma ulmi (L.).. Czułki długie, dłuższe od połowy ciała. Oczy złożone (rys. 10). W yrostek końcowy kilkakrotnie dłuższy niż nasada szóstego członu czułków W yraźne guzki marginalne na przedtułowiu i odwłoku (rys. 10) W yraźnych guzków m arginalnych na przedtułowiu i odwłoku brak Czułki pokryte sztywnymi, krótkim i włoskami (rys. 4). W yrostek końcowy około 2,5 razy dłuższy od nasady szóstego członu czułków. Syfony cienkie, znacznie dłuższe od ogonka (rys. 5, 6). Mszyce drobne, zielone; na końcach pędów i spodniej stronie liści agrestu i porzeczek Aphis grossulariae K a lt.. Czułki pokryte długimi, cienkimi włosami (rys. 7). Wyrostek końcowy 1,5 raza dłuższy od nasadowej części szóstego członu czułków. Syfony tylko nieco dłuższe od ogonka (rys. 8, 9). Mszyce drobne, jasnozielone; na najmłodszych liściach porzeczek... Aphis schneideri (Born.). 4. Włoski grzbietowe główkowato zakończone (rys. 11) Włoski grzbietowe zaostrzone (rys. 17, 18) Tułów i odwłok pokryte ciemnymi sklerytami (rys. 17) Tułów i odwłok bez ciemnych sklerytów (rys. 18) Syfony cylindryczne, jasne, na końcu nieco ciemniejsze. Ogonek jasny. Małe, owalne skleryty na odwłoku (rys. 17). I I I człon czułków z 5-22 rinariami (rys. 16). Jasnozielone mszyce; na liściach agrestu i porzeczek. Nasonovia ribisnigri (M osl.).. Syfony w połowie swojej długości rozdęte, długie, ciemne Ogonek i czułki ciemne. N a odwłoku duże, ciemne skleryty. I I I człon czułków z 2-7 rinariam i. Mszyce żółte lub żółtozielone; na wierzchołkowych liściach porzeczki czerwonej Hyperomyzus (Hyperomyzella) rhinanthi (Schout.).. Ogonek jasny. Czułki nieco ciemniejsze niż reszta ciała. Na odwłoku drobne, brunatne skleryty. I I I człon czułków z 9-20 rinariami. Mszyce bladożółtozielone; na wierzchołkowych liściach porzeczki alpejskiej......hyperomyzus (Neonasonovia) picridis (B órn. et B lunck). 8. III człon czułków z długimi, główkowato zakończonymi włoskami (rys. 15). Syfony krótkie, na końcu rozdęte (rys. 12). Mszyce żółtozielone; na dolnej stronie liści p o rzeczek...gryptomyzus galeopsidis (K alt.).. I I I człon czułków bez długich, główkowato zakończonych włosków Syfony cylindryczne (rys. 14). Mszyce żółtozielone; w czerwonych wypuklinach liści agrestu i porzeczek... Gryptomyzus ribis (L.).. Syfony na końcu nieco rozdęte (rys. 13). Mszyce różowe; w czerwonych wypuklinach liści porzeczki alpejskiej.... Gryptomyzus korschelti B o rn.

3 Mszyce roślin sadowniczych Polski III człon czułków zawsze z rinariami. Syfony bez siateezkowatej skulptury na końcu III człon czułków bez rinariów. Syfony z siateczkowatą skulpturą na końcu. Mszyce brunatne; na najniższych gałęziach porzeczki czerwonej rhopalosiphoninus ribesinus v. d. G. 11. Rinaria tylko na III członie czułków, w liczbie 5-22 (rys. 18). Syfony długie, cienkie i jasne, słabo rozdęte. Mszyce zielone; na wierzchołkowych liściach i pędach porzeczek... Hyperomyzus lactucae (L.).. Rinaria na III i niekiedy na IV członie czułków. Syfony grube, często ciemne i silnie rozdęte Ogonek, odnóża i czułki ciemne. I I I człon czułków z rinariami. Niewielkie mszyce; na porzeczce czerwonej i a lp e jsk ie j......hyperomyzus (Neonasonovia) zirnitsi H. R. L.. Ogonek, odnóża i czułki jasne Syfony w części dystalnej ciemne. Rinaria na I I I członie czułków w liczbie Na liściach agrestu i porzeczek... Hyperomyzus pallidus H. R. L.. Syfony jasne. Rinaria na III członie czułków w liczbie Na liściach porzeczki alpejskiej...hyperomyzus luteus (M o k d v.). P rz e g lą d k ra jo w y c h g a tu n k ó w Eriosoma ulmi (L in n a e u s, 1758) [E ys. 1-3] Syn.: Chermes ulm i L., A phis ulmi-campestris D b g., A. foliorum -ulm i D e g., Cinara gallarum -ulm i E tjkic., Schizoneura fodiens B c k t., Seh. grossulariae T a sch b g., Eriosoma japonicum Ma t s., Sch. ampelorrhiza d. G u., Soh. ulm i (L.) v ar. soror B ó r n. e t B l u n c k. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony, znany z całej Europy, Azji Mniejszej, Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Azji Środkowej i Ameryki Północnej. W Polsce podawany z okolic Warszawy i Białowieży (M o b d y il k o, ), Borów Tucholskich ( R u b s a a m e n, 1901), Pojezierza Mazurskiego ( R ie c h, 1927), okolic Puław ( J u d e n k o, 1930) i okolic Bydgoszczy (S z e l e g ie w t c z, 1961b). W literaturze zoocecidologicznej podawany z całej Polski. Z korzeni porzeczek był wykazany dwukrotnie: z korzeni porzeczki złotej przez R u s z k o w s k ie g o (1933) i z korzeni porzeczki czerwonej przez M in k ie w ic z a (1935a). Z e b r a n y m a t e r i a ł : Tczew, woj. gdańskie, 25 V III 1963, n a cienkich korzeniach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe dzieworódki, nielicznie; W arszaw a-park K ultury, 30 V II 1963, n a cienkich korzeniach agrestu, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; 29 V II 1963, na drobnych korzeniach porzeczki złotej, bezskrzydłe dzieworódki oraz larwy, licznie; W arszaw a-park SGGW, 7 V III 1963, na cienkich korzeniach agrestu, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; 11 V III 1963, n a cienkich korzeniach porzeczki alpejskiej, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; W arszawa-ogród B otaniczny, 1 V II 1963, na cienkich korzeniach porzeczki złotej, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; 18 IX 1963, n a korzeniach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe dzieworódki i larw y, nielicznie; W arszawa-u rsynów, 4 VI 1963, n a cienkich

4 126. Janiszewska-Cichocka 4 B io lo g ia : Gatunek migrujący, którego żywicielami pierwotnymi są (według moich obserwacji) Ulmus glabra H u d s. i Ulmus scabra M i l l. var. pendula L o u d. Rzadko zbierałam go natom iast na Ulmus campestris L. Żywicielami wtórnymi są Ribes alpinum L., R. rubrum L., R. grossularia L., R. nigrum L. i R. aureum L. D e l G u e r c io (1913) zebrał ten gatunek na korzeniach winorośli i opisał jako Sćhizoneura ampelorrhiza. Wylęg larw założycielek rodu według moich obserwacji rozpoczął się 21 kwietnia i trwał do końca kwietnia. Między 4 a 10 maja obserwowałam pierwsze zwijki liściowe na wiązie. Jedna założycielka rodu rodzi średnio larw. Już w pierwszym pokoleniu (około 25 maja) pojawiają się osobniki uskrzydlone, które przelatują na żywiciela letniego (Ribes L.), gdzie żerują na cienkich korzeniach. Migracja na żywiciela letniego nie jest zupełna. Jeszcze przez trzy tygodnie obserwowałam pojekorzeniach porzeczki czarnej, uskrzydlone dzieworódki, licznie; 1 V III 1963, na cienkich korzeniach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe dzieworódki i larw y, licznie; 19 IX 1963, na cienkich korzeniach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe dziew oródki, bardzo licznie. Rys Eriotom a ulm i (L.): 1 hab itu s od strony grzbietow ej; 2 czułek; 3 p ły tk a z gruczołam i woskowymi.

5 6 Mszyce roślin sadowniczyoh Polski 127 dyncze osobniki w zwijkach liściowych na wiązie. Fakt ten nie ma większego znaczenia, pozostałe na wiązie mszyce zostały zniszczone przez pasożyty i drapieżcę, które w tym czasie występowały masowo. W Warszawie najliczniejsze kolonie spotykałam na Ribes alpinum L. i Ribes aureum L. w okresie między 2 8 lipca a 5 sierpnia. Pierwsze formy uskrzydlone obserwowałam na korzeniach porzeczek 23 września, a przelot na wiąz trwał do 28 września. Składanie jaj na wiązie trwało od 5 do 15 października. M o e d y il k o (1929) uważa, że Eriosoma ulmi (L.) może zimować na korzeniach porzeczek i agrestów rosnących w dużej odległości od wiązów. Osobiście znalazłam jedną bezskrzydłą samicę na korzeniach porzeczki złotej w kwietniu r. Znaczenie gospodarcze: Szkody bezpośrednie powodowane przez Eriosoma ulmi (L.) są dość znaczne, i to zarówno na żywicielu letnim jak i zimowym. Porażone liście wiązu zawijają się ku dołowi, stają się białożółte, a zawartość chlorofilu w tych liściach spada do 80,4% w porównaniu z nieporażonymi ( R u p a j s, 1961). Po przelocie mszyc na porzeczki obserwowałam b rązowienie zwijek liściowych i zasychanie liści. Na korzeniach porzeczek, w miejscu żerowania mszyc, powstają rakowate nabrzmienia lub otwarte rakowate rany, podobne do ran powodowanych przez Eriosoma lanigerum ( H a u s m.) na gałązkach jabłoni. Odnośnie do możliwości przenoszenia wirusów brak dotychczas danych. ApMs grossulariae K a ł t e n b a c h, 1843 [Rys. 4-6] Gatunek znany z Europy i Azji Środkowej. U nas notowany z Pojezierza Mazurskiego ( R i e c h, 1927), Borów Tucholskich (R u b s a a m e n, 1901), okolic Warszawy (M o r d v il k o, 1895, 1914; R u s z k o w s k i, 1933), Poznania, Knyszynaj pow. Mońki, Torunia, Błonia, pow. Włocławek, Płocka ( R u s z k o w s k i, 1933), K utna i Zgierza (M in k ie w i c z, 1935b), Puszczykowa, pow. Poznań (U r b a ń s k i, 1935), Puław ( J u d e n k o, 1930), Krzeszowic, pow. Kraków (Z a b ł o c k i, 1922) i Bydgoszczy (Szelegiewicz, 1958, 1961b). Z e b r a n y m a t e r i a ł : S tarogard Gdański, 10 V II 1963, na liściach i pędach porzeczki czerwonej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-ursynów, 5 VI 1963, n a pędach i liściach agrestu, larw y, dosyć licznie; 6 VI 1963, n a liściach i pędach porzeczki złotej, bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz larw y, licznie; 6 V III 1963, n a ogonkach liściowych porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie; W arszaw a-park K u ltu ry, 3 V II 1963, n a pędach i liściach wierzchołkowych agrestu, bezskrzydłe dzieworódki i larwy, nielicznie; W arszawa-ogród Botaniczny, 5 VI 1963, na liściach porzeczki złotej, larw y, dosyć licznie; W arszawa-w olica, 27 VI 1963, na liściach i pędach porzeczki złotej, larw y, licznie; Skierniewice, 8 VI 1963, n a pędach i liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki i larw y, dość licznie; Pobiedno, woj. rzeszowskie, 20 V II 1963, na liściach i pędach porzeczki czarnej, pojedyncze bezskrzydłe dzieworódki. Biologia: Gatunek żyje na porzeczce czerwonej, czarnej i złotej oraz na agreście. Biologia tego gatunku jest słabo poznana. Według H e ik in h e im o

6 128 E. Janiszewska-Cichocka 6 (1951, 1952) migruje na Epilobium L. Inni autorzy ( R u p a j s, 1961; S a v z d a r t, 1960) uważają, że jest gatunkiem jednodomowym. Zimuje w postaci zapłodnionych jaj złożonych na pędach porzeczek i agrestów w pobliżu pączków. Wylęg larw założycielek rodu następuje wczesną wiosną, w okresie pękania Rys A phis grossulariae K a l t. : 4 c z u ł e k ; 5 o g o n e k ; 6 s y f o n. Rys A phis schneideri (B ó rn.): 7 c z u ł e k ; 8 o g o n e k ; 9 s y f o n.

7 7 Mszyce roślin sadowniczych Polski 129 pączków liściowych. Początkowo larwy żerują na pączkach, a później przenoszą się na dolną stronę młodych liści. Gatunek odwiedzany przez mrówki. Znaczenie gospodarcze: B o r n e r i H e in z e (1957) oraz K e n n e d y (1962) uważają, że gatunek ten może przenosić choroby wirusowe. Przy masowym wystąpieniu powoduje zwijanie młodych liści oraz zahamowanie wzrostu młodych Mści i pędów. Często obserwuje się także deformację młodych pędów. Uwagi taksonomiczne: Ponieważ na porzeczkach występuje również Aphis schneideri (B o r n.), istnieje możliwość pomylenia tych podobnych do siebie gatunków. Czułki u Aphis grossulariae K a l t. są pokryte krótkimi, sztywnymi włoskami, które u Aphis schneideri (B ó r n.) są bardzo długie i cienkie. W yrostek końcowy Aphis grossulariae K a l t. jest 2,5 razy dłuższy od nasadowej części szóstego członu czułków, a u Aphis schneideri B o r n, tylko 1,5 raza dłuższy. Aphis schneideri ( B o r n e r, 1940) [Rys. 7-10] Gatunek rozprzestrzeniony w Europie. W Polsce wykazany z Powiadacz, pow. Mogilno, Poznania, Płocka, Knyszyna, pow. Mońki (K rastjcki, 1937), Osieka, pow. Ryjcin, Włocławka, Brwinowa, Zegrzynka, Płocka, Ciechanowa (M in k ie w ic z, 1935b), Myszyńca (S z u l c z e w s k i, 1936b), Torunia (S z u l c z e w - s k i, 1931c), Bydgoszczy (S z e l e g ie w ic z, 1964b), Warszawy i okolic (T r z e b i ń s k i, 1916a i b; M in k ie w ic z, 1935b; K a p u ś c iń s k i, 1947) i Krakowa (N i e - z a b it o w s k i, 1905). Zebrany materiał: W arszawa-ursynów, 3 VI 1963, na liściach i pędach porzeczki czarnej, bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz larwy, licznie; 23 VI 1963, n a liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki, dosyć licznie; 31 V II 1963, na liściach porzeczki złotej, bezskrzydłe dzieworódki i larwy, licznie; W arszawa-ogród Botaniczny, 8 VI 1963, na liściach porzeczki czerwonej, uskrzydlone dzieworódki, licznie; 3 V II 1963, na liściach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-w olica, 10 VI 1963, na liściach porzeczki złotej, bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie; 7 IX 1963, n a liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-n atolin, 19 VI 1963, na liściach porzeczki czarnej, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie; W arszaw a-park K ultury, na liściach porzeczki czerwonej, bezskrzydłe dzieworódki i larwy, licznie; W arszaw a-park SGGW, 2 V II 1962, na liściach porzeczki czarnej, larw y, nielicznie; Brzum in, pow. Piaseczno, 28 VI 1962, na liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dziew oródki i larwy, licznie; Aleksandrówka, pow. Nowy Sącz, 25 V II 1962, na liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie. Biologia: Żyje na Bibes rubrum L., R. alpinum L., R. nigrum L. i B. aureum L. Biologia tego gatunku jest bardzo słabo poznana. Znaczenie gospodarcze: Gatunek ten może przenosić choroby wirusowe porzeczek i agrestu (K e n n e d y, 1962). Przy masowym wystąpieniu może również silnie uszkadzać rośliny bezpośrednio. Wysysanie soków doprowadza do niedorozwoju i skręcania się liści oraz pędów wierzchołkowych. Często nie wykształcają się również owoce.

8 130 E. Janiszewska-Cicliocka 8 Rys. 10. A ph is schneideri (B ókn.), bezskrzydła dzieworódka. S yn.: M yzus whitei T h e o b. Cryptomyzus galeopsidis ( K a l l e n b a c h, 1843) [Rys. 12, 16] Gatunek rozsiedlony w Europie i Ameryce Północnej. Z Polski wykazany z Dybowa, pow. Toruń (N a w o j s k A, 1957), Bydgoszczy (S z e l e g ie w ic z, 1958), Suwalszczyzny (S z e l e g ie w i c z, 1961a), Poznania (S z t jl c z e w s k i, 1933), Zakopanego (S z e l e g ie w ic z, 1962) i Doliny Nidy (S z e l e g ie w ic z, 1964a). Zebrany materiał: Starogard Gdański, 6 V II 1963, n a liściach porzeczki czerwonej, bezskrzydłe dzieworódki i larw y, licznie; G dańsk, 11 V II 1963, na liściach porzeczki czerw onej, bezskrzydłe dziew oródki i larw y, licznie. Biologia: Gatunek migrujący, którego żywicielami są Ribes sp. i wiele roślin z rodziny Labiatae. Zimuje w postaci jaja na Ribes sp. Wylęg larw następuje w końcu kwietnia lub w pierwszych dniach maja. Potomstwo fundatrices jest w większości uskrzydlone i przelatuje na żywiciela letniego. We wrześniu następuje powrót na żywiciela zimowego. Znaczenie gospodarcze: B ó r n e r i H e i n z e (1957) oraz K e n n e d y (1962) podają, że gatunek ten może przenosić choroby wirusowe.

9 9 Mszyce roślin sadowniczych Polski 131 Uwagi taksonomiczne: Ponieważ na porzeczce mogą występować również Gryptomyzus ribis (L.) i C. korscłielti B o r n., istnieje możliwość pomylenia tych podobnych do siebie gatunków. Bezskrzydle formy tych mszyc różnią się od siebie kształtem i długością syfonów (rys ). H il l e B i s L a m b e r s (1953) stwierdził, że na porzeczkach występują również niemigrujące formy C. galeopsidis ( K a l t.), które uważa on za odrębne podgatunki. Samice amfigoniczne tych form pojawiają się znacznie wcześniej niż u C. galeopsidis ( K a l t.) s. str. Pródz tego zasiedlają one dolne liście porzeczek, podczas gdy C. galeopsidis ( K a l t.) s. str. wybiera raczej liście górne. S y n.: Oryptompzus elaeagni B ó r n. Gryptomyzus korsckelti B ó r n e r, 1938 [Rys. 13] Gatunek znany z Europy. Z Polski podawany z Torunia i Bydgoszczy, (N a w o j s k a, 1957; S z e l e g ie w ic z, 1964a), Warszawy (G a w in o w a, 1936) i P o z n a n ia (S z u l c z e w s k i, 1933). Zehrany materiał: W arszawa-ogród Botaniczny, 3 V II 1963, w wypukłościach blaszki liściowej porzeczki alpejskiej, bezskrzydle dzieworódki i larw y, liczne; W arszawa- Rys. 11. Gryptomyzus ribis (L.), bezskrzydła dzieworódka.

10 132 E. Janiszewska-Cichocka 10 -P ark K ultury, 27 V I 1963, jak w yżej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-ursynów, 29 V II 1963, ja k w yżej, bezskrzydłe dziew oródki oraz larw y, licznie. Biologia: Gatunek migrujący, którego żywicielem pierwotnym jest Bibes alpinum L,, a wtórnym Stachys silvatica L. i Lamium amplexicaule L. Biologia tego gatunku zbliżona jest prawdopodobnie do biologii Gryptomyzus ribis (L.). Znaczenie gospodarcze: Gatunek ten może przenosić choroby wirusowe (B ó r n e r i H e i n z e, 1957; K e n n e d y, 1962). Podobnie jak Gryptomyzus ribis (L.) powoduje powstawanie czerwonych wypukłości na liściach. Po odlocie mszyc na żywiciela letniego obserwowałam zasychanie porażonych liści. Gryptomyzus ribis (L i n n a e u s, 1758) [E ys. 11, 14] Mszyca w ystępująca w całej Holarktyce. Pospolita w całej Polsce. Zebrany materiał: W arszaw a-park K ultury, 4 V 1962, na wierzchołkowych liś ciach porzeczki czerwonej, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; W arszawa-ogród B otaniczny 8 VI 1963, w czerwonych w ypuklinach blaszki liściowej porzeczki czerwonej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; 4 X 1963, n a liściach porzeczki czarnej, samice gynoparne, pojedynczo; 4 X 1963, n a liściach porzeczki czerwonej, dw a sam ce; W arszaw a-park SGGW, 8 VI 1962, w czerwonych w ypuklinach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki, licznie; Brzum in, pow. Piaseczno, 6 V 1962, n a liściach porzeczki czerw onej, bezskrzydłe dzieworódki, nielicznie; W ojnicz, pow. Brzesko, 25 IV 1962, n a wierzchołkowych liściach porzeczki czerwonej, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki i larw y ; Pobiedno, woj. rzeszowskie, 20 V II 1963, na liściach porzeczki czerw onej, bezskrzydłe dzieworódki i larw y, licznie. Biologia: Gatunek migrujący, którego żywicielami pierwotnymi są porzeczki i agrest, a wtórnym Stachys sp. Zimuje w postaci jaj złożonych na młodych gałązkach porzeczek. Z jaj wczesną wiosną wylęgają się założycielki rodu, dające początek wielu pokoleniom żyworodnych samic. Larwy rozchodzą się po gałązkach i osadzają się na najmłodszych liściach, które na skutek ich żerowania wykazują hypertrofię. W początkach lipca pojawiają się osobniki uskrzydlone, które przelatują na żywicieli letnich. Powrót na Bibes L. następuje późną jesienią. Migracja nie jest całkowita, dlatego też w ciągu lata można spotkać na porzeczkach pojedyczne osobniki lub nawet niewielkie kolonie tej mszycy. Pozostające na porzeczkach mszyce nie odgrywają większej roli, gdyż są niszczone masowo przez drapieżniki, których w tym czasie jest dużo. Gatunek ten rzadko zasiedla liście starsze, mało soczyste i ubogie w substancje białkowe. N a liściach młodych wypukliny znajdujem y w niższej, młodszej części blaszki liściowej. Na najmłodszych, wierzchołkowych liściach nabrzmienia powstają na całej blaszce liściowej i w dużej liczbie. Inna jest również, zależnie od wieku liści, reakcja na żer tej mszycy. Na liściach najmłodszych powstaje duża ilość drobnych nabrzmień, na nieco starszych powstają mniej liczne, duże nabrzmienia. Na liściach starszych nabrzmienia w ogóle nie powstają, można tam jedynie zauważyć żółte nekrotyczne plamy.

11 11 Mszyce roślin sadowniczych Polski U Rys Syfony bezskrzydłych dzieworódek: 12 C. galeopsidis (K a l t.); 13 O. korschelti B ó rn. ; ribis (L.). Znaczenie gospodarcze: Jest to poważny szkodnik porzeczek, gdyż przenosi choroby wirusowe (B ó r n e r i H e i n z e, ; K e n n e d y, ). Przy masowym pojawię powstaje duża ilość czerwonych wypuklin na najmłodszych liściach, co powoduje zahamowanie wzrostu młodych liści i przyrostów. Po odlocie mszyc na żywiciela letniego porażone liście zasychają. Nasonovia ribisnigri (M o s l e y, 1841) [Rys. 15, 10] S y n.: M yzus buetoni D e l G u., A phis ribicola K a l t., M yzus agrostemium aliariae K o c h., Siphonophora polygoni B u c k t., Submacrosiphum teriolanum H. R. L., Macrosiphum kaltenbachii Soiiout., M yzus pseudohieriacii T iie o b., M yzus ribis B uckt. Gatunek rozsiedlony w Europie i Ameryce Północnej. W Polsce podawany z Pojezierza Mazurskiego (B ie c h, 1927), Knyszyna, pow. Mońki (R u s z k o w s k i, ), Bydgoszczy (S z e l e g ie w ic z, 1958), Puszczykowa (S z u l c z e w s k i, 1950), Poznania (S z u l c z e w s k i, 1933), Pszczyny (S z u l c z e w s k i, 1929), Zakopanego (Sz e l e g ie w ic z, 1962) i Gorzowa Wielkopolskiego (S z e l e g ie w ic z, 1963). Zebrany materiał: W arszaw a-park SGGW, 25 IV 1962, n a liściach porzeczki czarnej, larw y i bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-ogród B otaniczny, 3 X 1963, na liściach porzeczki czerwonej, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie;

12 13 4 E. Janiszewska-Cichocka 12 Rys Trzy nasadow e człony czułków bezskrzydłycli dziew oródek: m yzus galeopsidis (K a l t.); 16 Nasonovia ribisnigri (Mosl.). 15 Cryplo- Ry». 17. Nasonovia ribisnigri (M osl.), bezskrzydła dzieworódka.

13 13 Mszyce roślin sadowniczych Polski 135 W arszawa-w olica, 11 IX 1962, na liściach porzeczki czarnej, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki, licznie; W arszawa-w ilanów, 4 X 1963, na liściach porzeczki czerwonej, samce, dosyć licznie; Skierniewice, 25 V 1962, n a liściach agrestu, nieliczne bezskrzydłe dzieworódki; Brzum in, pow. Piaseczno, 9 V II 1962, na liściach porzeczki czarnej, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie. Biologia: Żyje na Ribes rubrum L., R. alpinum L., R. grossularia L., R. nigrum L. (żywiciele główni) oraz na Lactuca sp., Cichorium sp., Crepis sp., Hieracium sp. i Veronica sp. (żywiciele wtórni). Biologia tego gatunku jest słabo poznana. Zimuje w postaci jaj na porzeczkach. Wylęg larw następuje w końcu marca lub na początku kwietnia. Potomstwo fundatrices to prawie wyłącznie samice uskrzydlone, które przelatują na żywicieli letnich. Samice gynoparne wracają na Ribes L. we wrześniu i tu na dolnej stronie liści rodzą samice amfigoniczne. Samce nalatują w początku października. Po kopulacji samice składają zimujące jaja, zazwyczaj na pędach przy pączkach. Znaczenie gospodarcze: B ó r n e r i H e in z e (1957) oraz K e n n e d y (1962) podają, że gatunek ten może przenosić choroby wirusowe. Przy masowym wystąpieniu powoduje silne odbarwienie i skręcanie się liści. Hyperomyzus lactucae (L in n a e u s, 1758) [Rys. 18] S y n.: A phis triticum T h e o b., Bhopalosiphum ribis B tjc k t., Amphorophora eosmopolitana M aso n. Gatunek rozsiedlony w Palearktyce, zawleczony do obu Ameryk. W Afryce i Azji Południowo-Wschodniej występuje w postaci rasy anholocyklicznej (var. carduellinus T h e o b.). Pospolity w całej Polsce. Zebrany m ateriał: W arszaw a-park SGGW, 25 IV 1962, n a liściach porzeczki czarnej, bezskrzydłe dzieworódki i larwy, licznie; W arszaw a-park K ultury, 11 VI 1962, jak wyżej, bezskrzydłe dzieworódki, bardzo licznie; W arszawa-ogród Botaniczny, 3 X 1963, na liściach porzeczki czerwonej, uskrzydlone dzieworódki, licznie; 3 X 1963, n a liściach porzeczki alpejskiej, uskrzydlone dzieworódki i larwy, licznie; W arszawa-ursynów, 23 IX 1963, na liściach porzeczki złotej, uskrzydlone dzieworódki i larw y, licznie; 5 X 1963, na liściach porzeczki czarnej, uskrzydlone samce oraz samice amfigoniczne, bardzo licznie. Biologia: Żyje na Ribes nigrum L., R. rubrum L., R. alpinum L., R. aureum L. (żywiciele pierwotni) i Sonchus sp. oraz Lactuca sativa L. (żywiciele wtórni). Zimuje w postaci jaja na porzeczce. Wylęg larw następuje w końcu m arca lub na początku kwietnia. Kolonie zakładane są na dolnej stronie wierzchołkowych liści i na wierzchołkach gałązek. Na porzeczkach rozwijają się wiosną tylko dwa pokolenia. Prawie wszystkie osobniki drugiego pokolenia są uskrzydlone i przelatują na żywicieli letnich. Na tych żywicielach mszyca daje dwa pokolenia (S a v z d a r t, 1960) i wraca we wrześniu na porzeczkę, gdzie składa jaja zimowe.

14 1 36 E. Janiszewska-Cichooka 14 Rys. 18. Hyperom,yzu8 lactucae (L.), bezskrzydła dziew oródka w raz z czułkiem Znaczenie gospodarcze: Gatunek ten może przenosić choroby wirusowe (B o r n e r i H e i n z e, 1957; K e n n e d y, 1962). Przy masowym wystąpieniu powoduje zwijanie i żółknięcie liści wierzchołkowych oraz zasychanie wierzchołków pędów. Hyperomyzus pallidus H i l l e B i s L a m b e r s, 1935 Gatunek rozpowszechniony w Europie i Ameryce Północnej. W Polsce podawany z Bydgoszczy (S z e l e g ie w i c z, 1961b) i Doliny Kidy (S z e l e g ie w i c z, 1964a).

15 IS Mszyce roślin sadowniczych Polski 137 Zebrany m ateriał: W arszawa-ursynów, 24 IX 1963, na liściach porzeczki złotej, uskrzydlone dzieworódki i larw y, licznie; W arszawa-ogród Botaniczny, 4 X 1963, na liściach agrestu, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki, licznie; Skierniewice, 25 V 1962, na liściach agrestu, uskrzydlone i bezskrzydłe dzieworódki oraz larw y, licznie. Biologia: Gatunek pokrewny Hyperomyzus lactucae (L.). W ystępuje na Ribes grossularia L. jako głównym gospodarzu. Latem migruje na Sonchus sp. Podobnie jak Hyperomyzus lactucae (L.) zakłada kolonie na dolnej stronie liści wierzchołkowych i na szypułkach kwiatowych. Postacią zimującą są jaja, złożone na gałązkach agrestu. Wylęg larw założycielek rodu następuje wczesną wiosną. Form uskrzydlonych jest w ciągu lata bardzo mało. Dopiero jesienią jest ich więcej i wtedy powracają na agrest. Znaczenie gospodarcze: Odnośnie do możliwości przenoszenia chorób wirusowych brak na razie danych. Szkody bezpośrednie podobne do wyrządzanych przez Hyperomyzus lactucae (L.). Hyperomyzus luteus (M o r d v il k o, 1929) Gatunek występujący w Europie. Nowy dla fauny Polski. Zebrany materiał: Starogard Gdański, 13 V II 1963, na liściach porzeczki alpejskiej, bezskrzydłe i uskrzydlone dzieworódki oraz larw y, licznie. Biologia: Żyje na Ribes alpinum L., R. rubrum L. (żywiciele pierwotni), Pedicularis sp. i Rłiinanthus sp. (żywiciele wtórni). Biologia tego gatunku jest bardzo słabo poznana. Po raz pierwszy zebrany został z Pedicularis sp. przez M o r d v il k ę (1929), który opisał go pod nazwą Rhopalosipłium luteum. B ó r n e r (1949) znalazł ten gatunek w okolicach Naumburga na Pedicularis sp. i Rhinanthus major E c h b. i stwierdził, że migruje na porzeczkę alpejską. H e in z e (1961) myli prawdopodobnie ten gatunek z Hyperomyzus boerneri P r e v o s t, twierdząc, że H. luteus (M o r d v.) migruje na Euphrasia sp. Hyperomyzus (Hyperomyzella) rhinanthi (S c h o u t e d e n, 1903) S y n.: Rhopalosiphum erraticum B ó r n e r e t au ct. nec K o ch., Rh. britteni T h e o b., Rh. affine B ó r n e r, Rhopalosiphoninus tuberculałus T h e o b. Gatunek znany z Anglii, Holandii, Belgii, Niemiec, Łotwy, Włoch, Bumunii i Szwajcarii. W Polsce notowany z Pojezierza Mazurskiego (B i e c h, 1927). G atunku tego na Ribes L. nie zbierałam. Biologia: Gatunek migrujący z Ribes sp. na Rhinanfhus sp. Wylęg larw następuje wczesną wiosną. Na porzeczce czerwonej fundatrices powodują zbijanie się liści w gniazda. Drugie pokolenie jest w większości uskrzydlone i przelatuje na żywiciela letniego. Czasami na Ribes L. rozwija się trzecia generacja. Na żywicielu letnim mszyce żerują na łodygach kwiatowych. Urodzone larwy

16 138 E. Janiszewska-Ciohooka U przenoszą się pod kielichy kwiatowe, tam też rozwija się następne pokolenie, w którym pojawiają się osobniki uskrzydlone. Powrót na Bibes L. zaczyna się w końcu sierpnia, a w początku września na porzeczce są już dorosłe samice amfigoniczne (H il l e R is L a m b e r s, 1949). G a tu n k i z P o lsk i d o tą d n ie w y k a z a n e Hyperomyzus (Neonasonovia) picridis ( B o r n e r e t B l u n c k ) S y n.: Amphorophora hieraceoides T h e o b. Gatunek znany z całej Europy. Z Polski dotychczas nie został wykazany. Ponieważ występuje zarówno w Czechosłowacji, jak i w NRD, mamy prawo przypuszczać, że u nas w ystępuje również. Biologia: Żyje na Bibes alpinum L. i Picris Jiieracioides L. Fundatrices powodują nieznaczne zwijanie liści. Pierwsze uskrzydlone formy pojawiają się już w drugim pokoleniu i rozpoczynają migrację na żywiciela letniego. Pierwsze pokolenie na Picris sp. jest zupełnie bezskrzydłe, w drugim pojawiają się formy uskrzydlone. Kolonie na żywicielu letnim są niewielkie. Samice gynoparne pojawiają się w końcu września i przelatują na porzeczkę. W początkach października n alatu ją samce. G atunek nie jest odwiedzany przez mrówki. Hyperomyzus (Neonasonovia) zirnitsi H. E. L. Gatunek opisany w 1950 roku z Euphrasia sp. W Polsce dotychczas nie był notowany. Biologia tego gatunku nie jest znana. H i l l e E i s L a m b e r s znalazł ten gatunek na Euphrasia sp. w Szwecji. Z danych zaobserwowanych w Szwecji autor ten wysnuł wniosek, że mszyca ta migruje (uskrzydlone dzieworódki na początku lata i jesienią) prawdopodobnie na porzeczkę alpejską. H i l l e E i s L a m b e r s nie wspomina jednak o Hyperomyzus luteus (M o r d v.). Moim zdaniem Hyperomyzus luteus (M o r d v.) i Hyperomyzus (Neonasonovia) zirnitsi H. E. L. są ogrębnymi gatunkami, które można odróżnić po barwie syfonów. H e i n z e (1960) identyfikuje H. zirnitsi H. E. L. z Hyperomyzus euphrasiae (W a l k.) sensu B o r n e r. Jednakże P r e v o s t (19) wykazała, że ostatni gatunek jest odrębnym, niemigrującym gatunkiem, k tó ry żyje tylko na E u phrasia sp. i nazwała go Hyperomyzus boerneri P r e v o s t. Bhopalosiphoninus ribesinus (v. D. G.) Gatunek podawany z Anglii, Holandii, Niemiec, Łotwy, Eosji i Szwecji. Z Polski dotychczas nie był notowany. Ponieważ jest to gatunek wilgociolubny, występuje u nas prawdopodobnie w rejonach o dużej ilości opadów i wysokiej wilgotności powietrza.

17 17 Mszyce roślin sadowniczych Polski m Biologia: Gatunek lokalny. Żyje na Bibes alpinum L. i (?) Ribes nigrum L., tworząc kolonie na kilkuletnich gałązkach i młodych przyrostach oraz na spodniej stronie liści czerwonej porzeczki. Nikt poza V a n d e r G ootem (1915) nie wykazał tego gatunku z porzeczki czarnej. Mszyca ta rozwija się dobrze na gałązkach znajdujących się najbliżej ziemi i na krzewach rosnących w wilgotnych, dobrze ocienionych miejscach. Założycielka rodu rodzi średnio około 300 larw, a późniejsze pokolenia samic tylko Samice seksuparne są bezskrzydłe. Jaja składane są w dużych ilościach na najstarszych gałązkach. Gatunek ten nie jest odwiedzany przez mrówki. Nie ma większego znaczenia gospodarczego. W n io sk i Spośród 11 gatunków mszyc występujących w Polsce na agreście i porzeczkach pięć zasługuje na szczególną uwagę. Hyperomyzus lactucae (L.) gatunek występujący masowo na terenie całej Polski, szczególnie na porzeczce czarnej. Na skutek jego żerowania zasychają najmłodsze liście i wierzchołki pędów. Przenosi choroby wirusowe. Cryptomyzus ribis (L.) podobnie jak poprzedni gatunek występuje masowo w całej Polsce, głównie na porzeczce czerwonej i na agreście. Żeruje na młodych liściach, powodując powstawanie licznych, czerwonych wypuklin. P orażone liście przedwcześnie opadają, co powoduje straty w plonach i zmniejsza przyrost krzewów. Notowany jest także jako wektor chorób wirusowych. Aphis schneideri (B o r n.) w y stę p u je za z w y czaj m a so w o n a p o rzeczk a ch, p o w o d u ją c sk ręca n ie i z n ie k sz ta łc a n ie liści oraz p ęd ó w w ierzch o łk o w y ch. J e s t w ek to r em ch orób w iru so w y ch. Podobne szkody na porzeczkach i agreście wyrządza również Aphis grossulariae K a l t. W ystępująca na terenie całej Polski Eriosoma ulmi (L.) wydaje się być gospodarczo ważnym gatunkiem. Na zaatakowanych korzeniach obserwowałam powstawanie zamkniętych lub otw artych rakowatych ran, co może doprowadzić do zasychania korzeni. Nie można pomijać także znaczenia takich gatunków jak: Cryptomyzus galeopsidis ( K a l t.) (zwłaszcza jego form niemigrujących), Cryptomyzus korschelti ( B ó r n.), Nasonovia ribisnigri (M o sl.) i H y peromyzus pallidus H. R. L. Chociaż są one mniej pospolite od poprzednich, mogą również być wysoce szkodliwe ze względu na możliwość przenoszenia wirusów. K atedra Entomologii Stosowanej SGGW w W arszawie PIŚM IEN N IC TW O B o k n e r C E uropae Centralis Aphides. M itt, thuring. bot. Ges., W eim ar, 3: BOr n e r C., H ein z e K Aphidoidea w: Sorauer P., H andb. d. Pflanzenkr. Berlin- -H am burg, 402 pp.

18 . Janiszewska-Ci chocka iś G a w in o w a J M ateriały do zoocecidiologii Mazowsza. Spraw. TNW. W arszawa, 28, 43 pp. Guercio D e l G D el A phidi gallogeni. R edia, Firenze, 7: G u s y n in a L. M Tli roda A phis L. na sm orodine i krizovike. T rudy biol. Inst., N ovosibirsk, 10: H e ik in h e im o O Om R iies-arternas bladloss. S artryck av Nordisk Jordbruksforsking, 2-3, p p H e ik in h e im o O T utkim uksia herkkapensaiden lehtikirvoista ja niiden torjunnasta. E ripainos M aatalous ja K oetoim inta, H elsinki, 6: H e in z e K S ystem atik der m itteleuropaischen M yzinae. Beitr. E nt., Berlin, 10: H e in z e K S ystem atik der m itteleuropaiscben M yzinae. Beitr. E n t., Berlin, 11: H il l e R is L am bers D. 1949, C ontributions to a M onograph of th e A phididae of E uropae. T em m inckia, Leiden, 8: 1-176; 9: H il l e R is L am bers D New A phids from Sweden. Opusc. ent., L und, 17: J ud en k o E M ateriały do fau ny mszyc (A phididae) okolicy Puław z uwzględnieniem biologii. Pol. Pism o en t. Lwów, 9: K a p u ś c iń s k i S M ateriały do zoocecidiologii Mazowsza. Fragm. faun. Mus. zool. poi., W arszaw a, 5: K e n n e d y J. S., D ay M. F., E a sto p V. F A Conspectus of Aphids as Vectors of P lan t Viruses. London, 114 pp. K r a su c k i A Szkodniki krzewów owocowych obserwowane w Polsce w r Roczn. Ochr. Rośl., W arszaw a, 3: M in k ie w ic z S. 1935a. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w roku Rocz. Ochr. Rośl. (B), W arszaw a, 2: Min k ie w ic z S. 1935b. Szkodniki sadów obserwowane w Polsce w roku Rocz. Ochr. Rośl. (B), W arszaw a, 2: Mo r d v il k o A K faunę i anatom ii sem. Aphididae Privislanskago K raja. Var. U niv. Izv., W arszaw a, (1894), 6-9 ; (1895), 1-7, 267 pp. M o r d v il k o A. 1914, Aphidodea w : F auna Rossii i sopred. stran, P etrograd, 1: 1-236; 2: M o r d v il k o A K rovianaja tlja. Biologija i rasprostranenie. Leningrad-M oskva, 109 pp. M o r d v il k o A K orm ovyje rastenija tlej SSSR i sopred. stran. T rudy prikl. E n t., L eningrad, 14: N a r zik u lo v M. N Tli (Homoptera, Aphididae) T adżikistana i sopredelnyh respublik Srednej Azii. I. F au n a Tadźikskoj SSR., D uśam be, 9, 271 pp. N a w o jska H M ateriały do zoocecidiologii T orunia i jego okolic. Soc. Sci. tor., T o ruń, 2: N ie z a b it o w s k i E. L M ateryaly do zoocecidiologii Galicyi. Spraw. Kom. fizyogr., K raków, 38: P a t c h E. M C urrant an d Gooseberry Aphids in Maine. Bull. Maine agric. exp. St., Orno, 225: P r e v o st Ch. A Hyperomyzus boerneri sp. n. (Homoptera: Aphididae). Entom ologist, London, 92: R u pa js A D endrofilnye tli v p ark ah L atv i. Riga, 252 pp. R ie c h F Biologie und F aunistik ostpreussischer B lattlause. Schrift. phys.-dk. Ges., Konigsberg, 65: R u b sa a m en E. H B ericht fiber meine Reisen durch die Tucheler Heide in den Jah ren 1896 u n d Schrift. n at. Ges., D anzig, 10:

19 19 Mszyce roślin sadowniczych Polski 141 E u sz k o w sk i J. W W yniki badań nad szkodliwą fauną Polski n a podstaw ie m a te riałów z la t Eocz. Ochr. Eośl. (B), 1: B uszkow ski J. W Szkodniki roślin polnych i w arzyw nych obserwowane w r. 1931, 1932 i Eocz. Ochr. Eośl., W arszawa, 2: Stroya n H. L. Gr E ecent additions to the B ritish Aphid F auna. T rans. E. ent. Soc. Lon., London, 106: Savzd art E Vrediteli jagodnyh k u l tur. Moskva, pp Sz e l e g ie w ic z H Mszyce (Homoptera, Aphidina) okolic Bydgoszczy. Fragm. faun., W arszaw a, 8: Szelegiew icz H. 196 la. Przyczynek do znajomości fauny mszyc (Eomoptera, A phidina) Suwalszczyzny. Pol. Pism o ent., W roclaw, 21: Sz e l e g ie w ic z H. 1961b. Mszyce (Homoptera, Aphidina) okolic Bydgoszczy. Fragm. faun., W arszawa, 9: Szeleg iew ic z H M ateriały do znajomości mszyc (Eomoptera, A phidina) T a tr i P o d hala. A cta zool. cracov., K raków, 7: Szeleg ie w ic z H M ateriały do fauny mszyc (Homoptera, Aphididae) Polski. Fragm. faun., W arszaw a, 10: Szelegiew icz H. 1964a. Mszyce (Homoptera, A phidina) Doliny N idy. F ragm. faun., W arszawa, 11: Sz e l e g ie w ic z H. 1964b. Mszyce (Homoptera, A phidina) okolic Bydgoszczy. I II. Fragm. faun., W arszaw a, 11: Szu lczew sk i J. W Zoocecidia T orunia i okolicy. P r. Kom. m at. przyr. Pozn. TPN, Poznań, 5: Szu lc ze w sk i J. W Uzupełnienie spisu zoocecidiów W ielkopolski. P r. Kom. m at. p rzyr. Pozn. T PN, 6: S zu lczew sk i J. W W ykaz wyrośli (zoocecidia) zebranych w okolicy Myszyńca na K urpiach. Spraw. Kom. fizjogr., K raków, 70: Szu lczew sk i J. W W yrośle W ielkopolskiego P ark u Narodowego. P r. Kom. m at. przyr. T PN, Poznań, 2: T r z e b iń s k i J Zoocecidia zebrane w Królestwie Polskiem. Pam. fizjogr., W arszawa, 23: U r b a ń s k i J W yrosła Ludwikowa i terenów przyległych. P rzyr. wielkop. P ark u nar., P r. monogr., Poznań, 77 pp. Za b ło c k i J M ateriały do zoocecidiologii Polski. Kosmos, K raków, 47: Zw e ig e l t F B lattlausgallen. Histogenetische und biologische Studien an Tetraneura- und Schizoneuragatten. Berlin, 684 pp. PE3IOME B H a c T o a m e ft p a 6 o T e p a c c M O T p e H o 14 b h a o b T jie ił BCTpenaiomHxcH b E B p o n e KaK BpeAHTejTH CM OpOflHHbl K KpHHCOBHKa, H3 KOTOpbIX 11 B C T peiaet C H b I l o ji b i i i e. K p o M e o n p e fle jih T e jm b b /jo b p a ó o T a c o n ep x ch T a a m i b i e o r e o rp a ^ n u e c K O M p a c n p o c T p a H e H H H, ÓHOJIOrHH H GKOHOMHHeCKOM 3HaTCHHH OTflejIbHbIX BHflOB. I I o Ha6jIK>AeHHK> ab T O p a c a M o e 6 o J ib iu o e 3K O H O M H ieck oe 3H a>ieh ne h m c io t Hyperomyzus lactucae (L.), Cryptomyzus ribis (L.), Aphis schneideri (Born.), Aphis grossulariae K alt. h Eriosoma ulmi (L.). B h a Hyperomyzus luteus (Mordv.) ab JiaeT ca h o bbim pnn (JiayHbi IlojibiiiB.

20 142 E. Jamszewska-Cichocka 20 ZUSAMMENFASSUNG In der vorliegenden Arbeit wurden 1 4 Blattlausarten besprochen, die in Europa auf Johannis- und Stachelbeeren schadlich auftreten. In Polen wurden 11 Arten gefunden, von denen Hyperomyzus luteus (M o e d v.) fiir die polniscbe Fauna neu ist. Ausser einem Bestimmungsschliissel enthalt die Arbeit auch eingehende Angaben iiber die geographische Yerbreitung, Biologie und wirtschaftliche Bedeutung der einzelnen Arten. Nach den Beobachtungen der Yerfasserin kommt die grosste wirtschaftlicbe Bedeutung Hyperomyzus lactucae (L.), Gryptomyzus ribis (L.), Aphis schneideri ( B o r n.), Aphis grossulariae K a l t. und Eriosoma ulmi (L.) zu. R edaktor pracy d r H. Szelegiewicz Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1965 Nakład egz. Ark. wyd. 1,5, druk. 1,25. Papier druk. sat. kl. III. 80 g. B I. Cena zł 1 0,- Nr zam. 591/65 Wrocławska Drukarnia Naukowa 0-12