TYPOLOGIA I WŁASNOŚCI GLEB WYTWORZONYCH Z GLIN ZWAŁOWYCH1. CZĘŚĆ I. GLEBY BRUNATNE I PSEUDOBIELICOWE TERENÓW LEŚNYCH

Transkrypt

1 ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE, T. XVII, WARSZAWA ARKADIUSZ M U SIERO W IC Z, ZYGMUNT BROGOW SKI, KRYSTYNA C ZA R NOWSKA, ZBIGNIEW CZERW IŃSKI, KRYSTYNA KONECKA-BETLEY, H A LI NA KRÓL, FRANCISZEK KUZNICKI, EWA LESZCZYŃSKA, JANUSZ SYTEK, CZESŁAW ŚW IĘCICKI, MIECZYSŁAW TUSZYŃSKI, JA N IN A KOBYLIŃSKA TYPOLOGIA I WŁASNOŚCI GLEB WYTWORZONYCH Z GLIN ZWAŁOWYCH1. CZĘŚĆ I. GLEBY BRUNATNE I PSEUDOBIELICOWE TERENÓW LEŚNYCH K atedra G leboznaw stwa SGGW W arszawa W STĘP Zagadnienie typologii gleb można ujmować zarówno z genetycznego, jak i morfologicznego punktu widzenia. Morfologia gleb jest w y razem procesów geologicznych i glebotwórczych i tylko w takim ujęciu charakteryzuje ich właściwości w sposób dostateczny. Najnowsze badania w dziedzinie systematyki gleb idą zarówno w kierunku genetycznym, jak i morfologicznym, z uwzględnieniem tzw. cech diagnostycznych [49, 57] profilu glebowego. Wydaje się jednak, że kierunek genetyczny, oparty na przyrodniczych podstawach w najszerszym ujęciu i uwzględniający właściwości fizyko-chemiczne gleb, jest bardziej prawidłowy niż system oparty wyłącznie na morfologii. W ujęciu genetycznym pojęcie typu gleby wiąże się ściśle z ewolucją gleb, zachodzącą pod wpływem działania czynników glebotwórczych na skałę macierzystą. Jeżeli rozpatruje się zagadnienie typologii gleb na stosunkowo m ałym obszarze o zbliżonych warunkach geomorfologicznych i klim atycznych, w tedy w pływ skały macierzystej jako czynnika glebotwórczego na przebieg procesów zaznacza się specjalnie w y raźnie. 1 'Praca subsydiow ana przez V W ydział PAN.

2 30 A. M usierowicz i inni Celem pracy było zbadanie właściwości fizyko-chemicznych gleb wytworzonych z glin zwałowych, głównie zlodowacenia Srodkowo-Polskiego, stadium Warty i opracowanie kryteriów typologicznych. Badania dotyczą głównie gleb występujących na terenach leśnych (rys. 1) Niziny Mazowiecko-Podlaskiej (7 profilów), terenu leśnego Niziny Pruskiej (1 profil) oraz gleby terenu leśnego Niziny Kujawsko-Wielkopolskiej (1 profil). Rys. 1. Rozmieszczenie odkryw ek glebowych Л m iejsca pobrania próbek D istribution of soil profiles Л place of sam ple-taking Obszerne studia nad fizyko-chemicznymi właściwościami gleb Niziny Kujawsko-Wielkopolskiej były również prowadzone przez Kwinichidzego i Prusinkiewicza [33], Marcinka [35] oraz kilku autorów niniejszej pracy [40, 41, 42, 44, 64]. Opierając się na podanych w niniejszej pracy właściwościach morfologicznych i fizyko-chemicznych zbadanych gleb oraz na klasyfikacji Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego zaliczono je do gleb brunatnych w yługow anych (brown leached soils, sols bruns lessives, Parabraunerde-brauner Lessive, paljewo burych poczw lub paljewo buroziemnych poczw [12, 17, 18, 33, 35, 40, 41, 46, 52, 53, 60, 61]) i do gleb

3 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 31 pseudobielicowych (gley brown podzolic soils pseudopodsolic soils, sols lessives, Fahlerde-typischer Lessive, diemowo, paljewo-podzolistych poczw lub pseudopodzolistych poczw [12, 15, 17, 18, 32, 33, 35, 46 49, 52, 54, 60, 61]). W opracowaniu zajęto się właściwościami gleb brunatnych i pseudobielicowych terenów leśnych. Gliny zwałowe skały macierzyste gleb tego obszaru charakteryzują się różnorodnym materiałem mimo zbliżonego składu mechanicznego, co wiąże się z ich genezą. Są one również nieraz wyługowane z CaC03 na stosunkowo niewielką głębokość, co związane jest z rzeźbą terenu i budową geologiczną. Obszar objęty badaniami jest w znacznej części zdenudowany wodami lodowca. W głębszym podłożu glin zwałowych w pewnych przypadkach w ystępują iły. Spiaszczenie wierzchnich warstw glin zwałowych powstało w wyniku zjawisk peryglacjalnych i procesów geologicznych, a także glebotwórczych, wzajemnie ze sobą powiązanych. Stosunki wodne panujące w tych glebach, w wyniku zjawisk peryglacjalnych, jak również i współczesnych okresów stagnowania wody, zadecydowały o zjawiskach oglejenia. Na plan pierwszy wysuwa się też odgórne ogle jenie, tzw. pseudooglejenie, uwarunkowane przede wszystkim występowaniem w profilu glebowym słabo przepuszczalnych warstw. Należy również podkreślić, że roślinnością klimaksową tego terenu jest las liściasty i m ieszany z bogatym runem. Siedlisko scharakteryzować więc można jako grondowe, odpowiadające zarówno glebom brunatnym, jak i glebom pseudobielicowym. Na specjalną uwagę zasługuje próchnica nakładowa: w glebach brunatnych przeważnie muli, w glebach pseudobielicowych przeważnie moder. Wstępne badania oparte wyłącznie na cechach morfologicznych wskazują na to, że na ogół cechy tych dwóch typów omawianych gleb są zbliżone, co pozwalałoby ewentualnie zaliczać je do jednej klasy gleb brunatnych. GLEBY BRUNATNE WYŁUGOWANE bw (BROWN LEACHED SOILS, SOLS BRUNS LESSIVÉS) Badania nasze odnoszą się do gleb brunatnych wyługowanych, w y tworzonych z gliny zwałowej terenów leśnych (rys. 1): Niziny Mazowiecko-Podlaskiej: profil nr 3 z miejscowości Brok, profil nr 5 z m iejscowości Kobylin, profil nr 7 z miejscowości Łady,

4 32 A. M usierowicz i inni Niziny Kujawsko-Wielkopolskiej: profil nr 8 z miejscowości Chodów, Niziny Pruskiej: profil nr 1 z m iejscowości Witoldowo. Tereny, na których występują wspomniane gleby brunatne w yługowane, stanowią naturalne siedliska lasów liściastych. Są one również i teraz pokryte lasem liściastym, z wyjątkiem terenu Ład, porośniętego obecnie przez drzewostan świerkowo-sosnowy. Część gleb brunatnych wyługowanych bw (profile 3, 5, 7), jak również część gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 9) wykazuje odgórne oglejenie. Proces ten może sprzyjać nagromadzeniu w roztworach glebowych aktywnych kwaśnych połączeń organicznych (często niskomolekularnych kwasów organicznych). Te ostatnie łącząc się ze związkami mineralnymi tworzą ruchliwe, organiczno-mineralne połączenia kompleksowe (chelatowe), odgrywające dużą rolę w migracji i gromadzeniu się w glebach żelaza, glinu i manganu [24, 56, 63]. Omawiane gleby brunatne wyługow ane wykazują następującą budowę profilową: gleba z Witoldowa, profil 1: A0, A1 + A0"', Aly A^B), (B), C, gleba z Broku, profil 3: A0, Alf A3g, B(B)g, C, gleba z Kobylina, profil 5: A0} Au ga3, gb(b), C, gleba z Ład, profil 7: A0, A1} ga3, gb(b)t gc, gleba z Chodowa, profil 8: A0, А1} АгА3, B(B), C, gdzie g oznacza pseudooglejenie (jeżeli g figuruje na początku, oznacza to słabsze lub słabe pseudooglejenie, a jeżeli na końcu silniejsze lub silne pseudooglejenie). Profil 1 Witoldowo Nazwa gleby: gleba b ru n atn a w yługow ana leached brow n soil. Skała m acierzysta: glina zw ałow a boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 91,5 m Miejsce w ystępow ania: W itoldowo, pc-w. Pasłęk, woj. olsztyńskie, Nizina P ru sk a Wysoczyzna Elbląska. C harakterystyka morfologiczna: A'0 1 cm \ Л0 } 2 cm A " -J- A q"'(h ) 1 2 cm * Ai + H Ai Ai(B) (B) \ 2 4 cm ] 4 12 cm cm cm w arstw a ściółki (cała w arstw a nakładowa m asy organicznej) z próchn-jcą typu m uli, poziom ciem noszary z odcieniem b ru natnym o układzie pulchnym, poiziom przejściow y barw y brunatnej z zaciekam i próchnicznym i, poziom rdzaw obrunatny zwięzły, zaw ierający poniżej 40 cm СаСОз,

5 Gleby w ytw orzone z glin zwałowych 33 С cm glina zw ałow a ciężka barw y jasnoczekoladowej, z licznym i konkrecjami СаСОз oraz nielicznym i p lam k a mi słabego pseudoogle.jenia. Ogólne dane klim atyczne: Średnia roczna tem p eratu ra: 7 C. Ś rednia tem p eratu ra stycznia: 2,5 do 3 C. Średnia tem p eratu ra lipca: 17 do 17,5 C. Średnie roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: ok. 200 dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko larsu liściastego: Querco Carpinetum. O becny zespół roślinny: las liściasty: Quercus robur, Fagus silvatica; podszycie: Fagus silvatica, Quercus robur, Corylus, avellana, Sorbus aucuparia; runo: Asperula odorata, Oxalis acetosella, Catharinea undulata, Dactylis glom erata, L athyrus vernus, M nium sp. Profil 3 Brok Nazwa gleby: gleba bru n atn a w yługow ana średnio pseudooglejona leached brow n pseudogley soil. S kała m acierzysta: glina zw ałow a boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 155 m. M iejsce w ystępow ania: Brok, pow. W ysokie M azowieckie, woj. białostockie, N izina M azow iecko-podlaska. C harak terysty ka m orfologiczna: A q 0 2 cm Ai A 3g B(B)g B(B),g B(B)2g Ogólne dane klim atyczne: 2 10 cm cm cm ч cm I cm Średnia roczna tem peratura: 7 C. Średnia tem peratura stycznia: 4 C. Ś rednia tem p eratu ra lipca: 18 C. w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa m asy organicznej) z próchnicą typu muli, poziom jasnoszary, poziom szarożółty, m arm urkow aty, pseudooglejony, poziom żółtobrunatny pseudooglejony, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) żółtobrunatny, zaw ierający na głębokości cm CaC0 3, poniżej 100 cm C ac 03 nie stw ierdzono. 3 R o czn ik i g le b o z n a w c ze

6 34 A. M usierowicz i inni Średnie roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego: Querco Carpinetum. Obecny zelspół roślinny: las liściasty: Populus trem ula, Quercus robur, B etula verrucosa, Carpinus Ъеtulus; podszycie: Corylus avellana, Carpinus betulus, Frangula alnus; runo: D ryopteris filix-m as, G eum urbanum, Lactuca m uralis, Sanicula europaea, A egopodium podagraria, M nium undulatum, P olytrićhum com m une. Profil.5 Kobylin Nazwa gleby: gleba b ru n atn a w yługow ana słabo pseudooglejona leached brow n slightly pseudogley s,oil. Skała m acierzysta: glina zw ałow a bouldetr loam. W zniesienie nad poziom m orza: 145 m. M iejsce w ystępow ania: K obylin, pow. W ysokie M azowieckie, woj. białostockie, Nizina M azow iecko-podlaska. C harak tery sty k a morfologiczna: A cm Ai 3 7 cm ga cm gb(b) cm CA cm С C cm w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa m asy organicznej) z próchnicą typu mod er, poziom jasnoszary, poziom jasnożółty z odcieniem szarym i słabym i plam am i pseudoglejowym i, poziom b runatny z plam am i sinoszarym i pseudoglejowym i, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) barw y jasnobrunatnej, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) barw y jasnobrunatnej z CaCO;;. Między poszczególnymi poziomam i genetycznym i przejście łagodne. Ogólne dane klim atyczne': Ś rednia roczna tem p eratu ra: 7 C. Średnia tem p eratu ra stycznia: 4 C. Ś rednia te m p eratu ra lipca: 18 C. Średnie' roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego: łęg olszowy A lno Padion.

7 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 35 Obecny zekpół roślinny: las liściasty -f łęg olszowy: A inus glutinosa, Picea excelsa, Pinus silvestris; podszycie: A lnus glutinosa, Juniperus com m unis, Frangula alnus, Sorbus aucuparia; runo: Dryopteris jilix-m as., D ryopteris spinulosa, Fragaria vesca, Carex silvatica, Campanula trachelium, M oechringia trinervia, Ranunculus lanuginosus, Urtica dioica, H ypnum cupressiform e, Polytrichum com m une, H ypnum schreberi, R hytidiadelphus squarrosus. Profil 7 Łady N azw a gleby: gleba b ru n a tn a w yługow ana słabo pseudooglejona leached brow n slightly pseudogley soil. S kała m acierzysta: glina-zw ałow a boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 140 m. M iejsce w ystępow ania: Łady, pow. P ułtusk, woj. w arszaw skie, Nizina M azowiecko-podlaska. C harakterystyka m orfologiczna: A cm w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa masy organicznej) z próchnicą typu m oder, A t 2 14 cm poziom jasnoszary, S^ cm poziom jasnoszary z odcieniem żółtym, słabo pseudcoglejony, gb(b) cm poziom ciem nobrunatny pseudooglejony, 9 C cm. poziom skały m acierzystej (gliny zwa- 9 C l łowej) barw y brunatnej z plam am i 9 C cm I pseudoglejow ym i, bez CaC0 3, Ogólne dane klim atyczne': Średnia roczna tem p eratu ra: 7 C. Średnia tem p eratu ra stycznia: 3,5 C do 4 C. Średnia tem p eratu ra lipca: 17,5 do 18 C. Ś rednie roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego: Querco Carpinetum. Obecny ze'spół roślinny: drzew ostan św ierkow o-sosnow y: Pinus silvestris, Picea excelsa, Populus trem ula; podszycie: Pirus com m unis, M alus silvestris, Prunus spinosa, Salix caprea; runo: Campanula trachelium, G alium silvaticum, G eum urbanum, Moechringia trinervia, M ycelis m uralis} Ranunculus lanuginosusf V accinium m yrtillus.

8 36 A. M usierowicz i inni Profil 8 Chodów Nazwa gleby: gleha b ru n atn a w yługow ana leached brow n soil. Skała m acierzysta: glina zwałowa boulder loam. W zniesiecie nad poziom m orza: 125 m. M iejsce w ystępow ania: Chodów, pow. K utno, woj. łódzkie, Nizina W ielkopolsko- K ujaw ska. C harakterystyka morfologiczna: A cm Aj, 3 15 cm A i A* cm B(B) cm С cm w arstw a ściółki z próchnicą typu muli, po/z/iiom szarobrunatny, poziom słabo w ykształcony barw y żółtej, poziom barw y brunatnej, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) barw y jasnobrunatnej, zaw ierający poniżej 100 cm C ac 03. O gólne dane klim atyczne: Ś rednia tem p eratu ra roczna: 7,5 do 8 C. Ś rednia tem p eratu ra stycznia: 2 do 2,5 C. Ś rednia tem p eratu ra lipca: 18 do 18,5 C. Ś rednie roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego: Querco Carpinetum. Obecny zespół roślinny: las liściasty: Querco C arpinetum. Jak widać z przytoczonych opisów profili, typowe gleby bw nie oglejone mają budowę: A0, Аъ A3, B(B), C. Gleba z Witoldowa (profil 1) ma wprawdzie budowę profilową gleby brunatnej właściwej: A0, Аъ (В), С, została jednak zaliczona do gleb brunatnych wyługowanych ze względu na jej właściwości chemiczne. Na omawianych glebach bw zalega ściółka A0 miąższości 2 3 cm, z próchnicą przeważnie typu muli. Ich poziomy akumulacyjne Ai mają zwykle miąższość 8 12 cm (wyjątek stanowi profil 5, gdzie Ai ma tylko 4 cm). W poziomach A0 i A1 zbadanych gleb bw w porównaniu z poziomami przemycia (eluwialnymi) zaznacza się przeważnie biologiczna akumulacja składników pokarmowych, uzależniona w dużym stopniu od jakości nagromadzonej próchnicy. Poziomy ga3 i A3g (profile 3, 5, 7) i AXA3 (profil 8) zbadanych gleb bw mają miąższość cm, barwę żółtą z odcieniem szarym (płowy),

9 Gleby w ytw orzone z glin zwałowych 37 ale są zaznaczone mniej wyraźnie niż poziomy eluwialne (A3, ga3, A^g) gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9). Poziomy B(B) i (B) miąższości cm są zabarwione na kolor żółtobrunatny (profil 1). Skała macierzysta С (glina zwałowa) tych gleb (tab. 7) występuje przeważnie poniżej 65 cm i zawiera na ogół na głębokości poniżej cm większe ilości CaC03 (w profilu 7 CaC03 nie stwierdziliśmy do 120 cm). Jak widać, węglan wapnia występuje tu (profile 1, 3, 5 i 8) w większych ilościach stosunkowo niezbyt głęboko, co wiąże się z odczynem i stopniem nasycenia tych gleb kationami o charakterze zasadowym (tab. 7). SK ŁA D M ECHANICZNY W poziomach genetycznych gleb bw (profile 1, 3, 5, 7, 8) w zależności od stosunków geomorfologicznych przebiegu procesu glebotwórczego, zjawisk peryglacjalnych [46, 52] oraz erozyjnych [46, 48] uwidaczniają się różnice w stopniu spiaszczenia oraz w zawartości części spławialnych ( < 0,02 mm) i ilastych ( < 0,002 mm). W poziomach A gleb bw znaleziono 15,7 33,8% części spławialnych. tj. przeważnie więcej niż w poziomach A gleb pb (tab. 1 i 191 W glebach bw zawartość części spławialnych i ilastych w poziomach (B) i B(B) jest wyższa o 40 do 60% niż w poziomach A (tab. 1). Różnice te powodowane wym ywaniem i przemieszczaniem w głąb części spławialnych są nieco mniejsze od analogicznych różnic w poziomach В i A gleb pseudobielicowych. Gleby zwałowe, stanowiące skałę macierzystą gleby bw, są najzasobniejsze we frakcję piasku w Chodowie (profil 8) i Kobylinie (profil 5) (42 48% wobec 8,5 22,6% w pozostałych profilach). W związku z tym gliny z W itoldowa (profil 1), z Broku (profil 3) i z Ład (profil 7) zawierają znacznie więcej części ilastych niż gliny z Kobylina (profil 5) i z Chodowa (profil 8) (41 57,6%, a nie 18 20%). W ŁAŚCIW OŚCI FIZYCZNE Ciężar w łaściw y gleb bw (profile 1, 3, 5, 7) wynosi 2,50 2,70 i zwiększa się wraz z głębokością (tab. 2), co wiąże się ze wzrostem zawartości związków żelaza w poziomach głębszych i zmniejszaniem się ilości próchnicy. Ciężar objętościowy waha się w granicach 1,25 1,69. Jest on najmniejszy w poziomach akumulacyjnych A1 (1,25 1,41), ponieważ poziom y te wykazują najwyższą porowatość ogólną (tab. 2).

10 Skład mechaniczny - Uechanical composition T a b e 1 t 1 Miejscowość Locality Nr prof. Profile Nr. Poziom genetyczny Głębokość Depth Procent cząstek o średnicy 1 mm - Per cent of fractions in diam. ' 1 Did < 1 1-0,5 0,5-0,25 0,25- ОД 0, 1-0,05 0,05-0,02 0, 02-0,0Сб 0,006-0,002 0,002 Ogółem - Total 1-0,1 0, 1-0,02 0,02 Witoldowo Dow.-distr. Pasłęk wo j.-voivod. Olsztyn Chodów Dow.-distr. Kutno woj.-voivod. Lód Lady DOW.-distr. Pułtusk woj,-voivod. Warszawa Brok роя.-distr. Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Kobylin pow.-dietr. Wysokie Mazowieckie woj.-vo ivod. Białystok Gleby brunatne wyługowano wytworzone z gliny zwałowej - Leached brown soils developed from boulder loam 1 Ar V *i AX(B) (Б) A1 llaz BIB) С f L f бо-зо V , ,8 0,3 0,6 0,2 0,0 3,2 3,0 4,8 5, , , , ,0 1,8 2, ,0 1,3 2,0 1,2 1,2 1,1 1,0 1,0 19,0 20,3 13,8 15,5 Gleby brunatne wyługowane pseudcoglejone wytworzone z gliny zwałowej - Leached brown psudogley soils developed from boulder loam , , ,2 29, A ,0 100,0 4,2 26,1 27,9 13,4 8,4 8,9 2,0 9,1 58,2 21,8 20,0 ga ,0 100,0 5,1 24,3 32,4 9,3 6,0 5:9 4,2 12,8 61,8 15,3 22,9 gb(b) ,0 100,0 4,2 15,6 17,5 3,9 2,6 6,4 4,3 45,5 37,3 6,5 56,2 f ,0 100,0 1,1 6,3 9,5 3,3 2,6 8,8 10,8 57,6 gc 16,9 5,9 77,2 \ ,0 100,0 0,5 3,6 4,4 2,6 3,7 33,0 8,7 43,5 8,5 6,3 85,2 A ,0 100,0 1,6 23,0 23,8 13,3 9,2 11,5 2,9 14,7 48,4 22,5 29, ,0 100,0 4,1 18,3 27,0 9,6 7,9 12,1 3,1 17,9 49,4 17,5 33,1 R/P l o ( ,0 100,0 2,0 10,7 16,6 8,1 5,9 10,1 5,9 40,7 29,3 14,0 56,7 о / l i / g \ ,0 100,0 1,6 8,3 12,8 8,3 6,5 10,4 6,5 45,6 22,7 14,8 62,5 P / ,0 100,0 1,1 8,0 13,5 7,2 4,1 13,2 6,2 46,7 22,6 11,3 66,1 \ ,0 100,0 1,0 6,7 7,6 4,2 1,5 13,2 19,6 46,2 15,3 5,7 79,0 V-N era * ,0 100,0 4,2 14,8 32,7 17,2 9,8 9,2 4,2 7,9 51,7 27,0 21,3 gä ,0 100,0 5,6 17,8 25,2 17,8 17,9 4,5 4,1 7,1 48,6 35,7 15,7 gb/b/ ,0 100,0 3,0 12,6 26,7 1,6 15,4 16,1 6,7 17,9 42,3 17,0 40,7 C ,0 100,0 5,0 10,0 27,0 6,4 9,3 15,1 5,6 21,6 42,0 15,7 42,3 f ,0 100,0 5,7 17,2 25,1 13,9 15,2 12,4 ^2 2,4 8,1 48,0 29,1 22,9 \ ,0 100,0 4,8 14,4 28,0 10,4 12,8 5,8 5,8 18,0 47,2 23,2 29, Musierowicz i inni g - pseudooglejenie; jeśli figuruje na początku, oznacza słabsze lub słabe, a jeśli na końcu - silniejsze lub silne pseudooglejenie denotes pseudogleying; placed before the profile eymbol, it denotes weaker or weak, placed after the symbol - atronges or strong pseudogleying

11 T a b o I a 2 Właściwości fizyczne gleb - Physical properties of soils Miejscowość Locality Kr prof. Profile Kr. Poziom genet. Horizon Głębokość Dspth Ciężar właść. Specific gravity g/cmj Ciężar objętość. Bulk density g/cnh Porowatość ogólna % obj. Total porosity % vol. Porowatość kapilarna Cepillaiy porosity % obi. % vol. Porowatość (pojemność powietrzna) niekapilarna Air porosity non capillary Pojemność wodna połowa Field water capacity % obj. % vol. % wag. % grav. Maksymalna higroskopowość Max. hygrosc. % Witoldowo Pasłęk woj. - voivod. Warszawa Lady Pułtusk woj.-voivod. Warszawa Brok Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok 1 Gleba brunatna wyługowana?/y twórz ona z gliny zwałowej - Leached brown soil developed from boulder loam h (В) С ,63 2,68 2,69 1,41 1,53 1,58 Globy brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam 7 А1 ga3 БВ(Ь) 3 А1 А з е ,50 2,60 2,65 1,25 1,41 1, ,2 50,0 45,8 36,6 е с ,65 1,52 42,6 30,1 12,5 34,0 22,4 6,20 B(b)s j \ ,50 2,63 2,b5 2,70 1,30 1,63 1,54 1,68 48, , ,6 36,3 35,1 32,1 31,8 27,7 33, ,5 11,8 6,2 6,1 17,9 14,0 8,9 14,2 6, n. о. П. О. n. О. 14,9 17,1 20, ,4 43,8 n. О. n.c. П, Э 12,1 12,2 13,8 15, ,5 11,8 2,50 1,85 2,10 3,40 3,20 i 10,20 1 8,60 Gleby wytworzone z glin zw ałow ych Kobylin Wysokie Mazowieckie woj. -voivod. Białystok 5 А1 ё Д з gb(b) ,53 2,65 2,68 1,29 1,45 1,66 49,0 45,3 38,6 29,5 31,2 31,3 13,5 14,1 7,3 24, ,8 10,1 14,3 2,70 1,20 5,80 * n. o. = n ie oznaczono not determ ined P o jem n o ść w o d n a p o ło w a przy p o ten cja le 0,345 atm (p F 2,54) F ield W ater capacity by tension 0,345 atm

12 40 A. M usierowicz i inni 50,00 ~ GfębokoSć - ûept/i cm ,00' 0,690-0,160- Rys. 2. K rzyw e sorpcji wody w profilu 3 Brok; gleba b ru n a t na w yługow ana pseudooglejona, w ytw orzona z gliny zw ałow ej Tension curves in profile 3 Brok; leached brow n pseudogleyed soil from boulder loam 0, % wody-water g НОН/100 g g/eóy-sou Rys. 3. K rzyw e sorpcji wody w profilu 5 K obylin; gleba b ru n atn a w yługow ana słabo pseudooglejona, w ytw orzona z gliny zwałowej Tension curvcs in profile 5 Kobylin; leached brow n slightly pseudogleyed soil from boulder loam

13 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 41 Porowatość ogólna wynosi 35,7 50,0% objętości (porowatość kapilarna 27,7 39,6% objętości, porowatość niekapilarna 2,3 19,5% objętości) i przeważnie m aleje wraz z głębokością (tab. 2). Pojemność wodna połowa (profile 3, 5, 7), odczytana z krzywych sorpcji wody (rys. 2, 3, 4) przy pf 2,54, tj. przy sile ssącej gleby równej 0,345 atm, jest na ogół najmniejsza w poziomach akumulacyjnych, w których wynosi 14,9 24,4% objętościowego lub 11,9 18,8% wagowego. Przeważnie wzrasta ona wraz z głębokością ze względu na w iększą zawartość części spławialnych osiągając w poziomach gb(b) i B(B)g 20,5 43,8% objętościowego lub 12,2 26,1% wagowego. Gfębokość - Depth cm У Rys. 4. K rzyw e sorpcji wody w profilu 7 Łady; gleba b ru n a t na w yługow ana, słabo pseudooglejona, w ytw orzona z gliny zw ałowej Tension curves in profile 7 Lady; leached brow n slightly pseudogleyed soil from bo-ulder loam 7 30 % wody-water g HОН/100 g g/eöy-soit Porowatość powietrzna obliczona z różnicy między porowatością ogólną i pojemnością wodną połową jest na ogół dość duża. Największą wartość osiąga w poziomach akumulacyjnych, w których wynosi 27,4 35,1% objętościowego i stopniowo maleje wraz z głębokością osiągając w poziomach gb(b) i B(B)g 6,5 16,1% objętościowego (tab. 3). Maksymalna higroskopowość (MH) waha się w szerokich granicach i wynosi (tab. 2) 1,2 11,8% wagowego; jest ona najmniejsza w warstwach zalegających na poziomach gb(b) i B(B)g oraz (B), co wiąże się przede wszystkim ze składem mechanicznym (tab. 1) i chemicznym (tab. 8, 16) poziomów genetycznych gleb. Nagromadzenie w poziomach

14 42 A. M usierowicz i inni gb(b), B(B)g i (В) części < 0,002 mm (tab. 1) oraz półtoratlenków żelaza i glinu (tab. 16) decyduje o tym, że poziomy te charakteryzują się w iększymi wartościami MH (tab. 2), a co za tym idzie, większym i wartościami wody niedostępnej dla roślin (tab. 3). Woda niedostępna dla roślin przy pf 4,2 (ciśnienie ssące ponad 16 atn) jest mniejsza w poziomach A1 oraz ga3 i A3g (4,5 8,6% objętościowego) niż w poziomach gb(b) i B(B)g, w których ilość jej wynosi 5,7 20,3% objętościowego (tab. 3). Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley so ils developed from boulder loam Stosunki wodno-powietrzne na podstawie krzywych sorpcji wody Air- water relationships on the basis of the curves sorption T a b e l a 3 Miejscowość Locality Nr prof. Poziom Pro genet. file Horizon Kr. Głębokość Depth cm porowatość powietrzna IPF<C2,5) Air porosity % obj. % vol. Y/oda urzyswajalna (pf 2,54 - pf 4,2) Available water % obj. To vol. ъ wag. %weight Y/oda niedostępna nüfviiiabîï water % obj. % vol. % wag. % weight Ogólna porowatoćć % obi. Total porosity % vol. Łady pov;.-distr. Pułtusk woj.-voivod. Warszawa Brok poy/.-distr. Wysokie Mazowieckie woj. -voivod. Białystok 7 A1 ga3 gb(b) 3 gc A1 ^ g B(B)g ( \50-6o , ,6 26,3 10,2 6,5 10,0 12,6 14,8 19,3 16,3 17, ,0 8,9 8,8 12,7 12,6 10,2 9,8 14,4 4,9 4,5 5,7 14,7 8,1 8,3 20,3 19,7 3,9 3,2 3,4 9,7 6,2 4,9 13,2 11,7 50,0 45,8 36,6 42,6 48,0 35,7 41,9 Kobylin oow.-distr* Wysokie Mazowieckie woj. -voivod. Białystok 5 A1 ga3 gb(b) , , ,1 7,0 6,5 8,6 4,5 12, , ,0 45,3 38,6 Woda przyswajalna dla roślin, obliczona z różnicy między pojemnością wodną połową (tab. 2) a wodą niedostępną dla roślin (tab. 3) w a ha się w granicach 10,0 24,1% objętościowego. Największą ilość wody przyswajalnej 24,1% objętościowego znaleziono w dolnej części poziomu B(B)g gleby z Broku (profil 3). Ogólnie można stwierdzić, że badane gleby bw odznaczają się w swych wierzchnich warstwach stosunkowo dobrymi właściwościami wodno-powietrznymi. P R Ó C H N IC A, C, N, С : N Gleby brunatne w yługow ane (profile 1, 3, 5, 7, 8) zawierają w poziomach Ai 2,41 3,45% próchnicy. Ilość jej maleje dość raptownie z głębokością i osiąga w poziomach С zaledwie wartość 0,12 0,34%.

15 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 43 Woda higroskopowa, C, próchnica, N, С : N Hygroscopic water, С, humus, N, С : N T a b e l a 4 Miej scowość Locality Poziom genet. Horizon Nr prof. Profile Nr. Głębokość Depth cm Woda higroskopowa Hygroscopic water C % Próchnica Humus N С : N Gleby brunatne wyługowane wytworzone z gliny zwałowej Leached brown soils developed from boulder loam Witoldowo Pasłęk woj.-voivod. Olsztyn 1 Ai+A0 A1 AX(B) (B) ,63 2,95 9,08 2,02 1,19 15,65 3,48 2,05 0,47 0,19 0,15 19,3 10,6 7,9 f ,21 0,85 1,46 0,14 6,1 \ ,20 0,29 0,50 0,05 5,8 f 6О-8О 3,46 0,27 0,46 0,04 6,7 \ ,35 0,16 0,27 0,03 5,3 Chodów Kutno woj.-voivod. Warszawa» 8 A1 A p 3 B(B) ,60 2,70 2,00 1,45 0,58 0,13 2,51 1,00 0,23 0,13 0,05 11,1 10,8 с Gleby brunatne wyługowane pseudoogleione wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder''loan Lady Pułtusk woj.-voivod. Warszawa 7 A1 6A3 gb(b) go f ^ ,70 0,90 4,50 5,70 4,60 1,40 0,30 0,26 0,25 0,18 2,41 0,51 0,45 0,43 0,31 n. 0. 0,05 n. 0. n. 0. n. 0. n. 0. 5,2 Erok now.-distr. ftysckie Mazowieckie woj.-voivod. Ei&łystok Kobylin Wysokie Mazowieckie wo j.-voivod. Białystok 3 A1 A3g B(B)g с 5 A1 ga3 gb(b) C1 c f \ ,o0-1,80 4,00 4,70 1,70 0,36 0,34 0,20 2,93 0,62 0,59 0,34 0,18 0,04 0, ,0 8.5 f ,30 0,13 0,22 n. 0. [ 125-1З5 4,80 0,19 0, ,46 2,00 3,45 0, ,67 0,26 0,45 0, ,10 0,24 0,41 0, ,25 0,13 0,22 f ,57 0,07 0,12 \l ,31 0,07 0,12

16 44 A. M usierowicz i inni Ilość N w poziomach Ax waha się w granicach 0,19 0,20% i podobnie jak zawartość próchnicy maleje z głębokością. W poziomach Ai С : N wynosi ok. 10,3 (9,4 11,1) i z głębokością przeważnie m aleje wskazując, że w glebach tych panują normalne warunki dla współżycia roślin i mikroorganizmów (tab. 4). Frakcje związków humusowych i niehumusowych (bituminy) W celu oznaczenia poszczególnych frakcji związków humusowych w glebie, z której usunięto bituminy alkoholo-benzenem (1:1), posługiwano się dwiema metodami: T i u r i n a [27] i Kononowe j-bielczikowej [28] stosując do ekstrakcji gleby mieszaninę ługu sodowego i pirofosforanu sodu. Ilość węgla zawartego w bituminach (tab. 5, 6), znajdujących się w glebach bw (profile 3, 5, 7), wynosi: w poziomach mg С bitumin/100 g gleby, tj. 7,5 12,1% ogólnej zawartości С 2 w glebie, w poziomach A3g, ga3 B(B)g, gb(b) mg C bitumin/100 g gleby, tj. 11,1 15,4% ogólnej zawartości С w glebie. Jak widać, ilość С bitumin w glebach bw jest dość duża, na ogół znacznie większa niż w glebach pseudobielicowych pb (prof. 4, 6, 9). Węgiel bitumin wynosi 10,0 15,4% ogólnej zawartości węgla gleb bw (tab. 5). Frakcja związków organicznych grupy la Frakcja tych związków (tab. 5), uzyskanych przy dekalcytacji gleby 0,05n H2S 0 4, zawiera głównie różne związki organiczne niehumusowe (wśród nich pewne nieduże ilości niskomolekularnych kwasów organicznych i ich połączeń ze związkami mineralnymi), a tylko nieznaczne ilości kompleksowych związków fulwowych, związanych z r u chliwym i połączeniami żelaza, glinu, manganu i wapnia. Opierając się na wynikach, zestawionych w tab. 5, można stw ierdzić, że: poziomy Ai gleb bw zawierają mg С fr. Ia/100 g gleby, tj. 5,0 6,4% ogólnej zawartości С w glebie, 2 Chodzi tu n atu raln ie o ogólną zaw artość С organicznego w glebie.

17 Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam Zawartość poszczególnych grup związków próchnicznych - The content of humus compounds T a b e l a 5 Według metody I.W.Tiurina - by the methods I.W.Tiurin Według metody Kononowej Cl ft 1Л7 1 1 liw U.nc J Miejscowość Locality Łady Л- * DOW.-dlStr. Pułtusk woj.-voivod. Warszawa (i> t o (i u Я a o 0 1 < > П o N O CL, 7 A1 ф -j gb(b) a 0 Si П. Pi 1 *1) CO o ДЭ o o ao 0 Eh 1 Я O) rm 'O io o o 1,40 0,30 0,26 o w t: (U J rh i ć 1, C 3 o 0,17 0,04 0,03 С kwasów huininowych (С Kii) С ох humic acids grupa group I 0,25 0,05 0,01 grupa group II 0,026 0,003 0,002 zw. organiczno wyekstrahowane 0,U5n ^2^4 organie compounds extractable in Ü,05n i^so^ la С kwasów f ulwowych (С KF) С of f ulvic acids grupa group I grupa group II 0 + H 0 ч 0 + (O r [X" О С kwasów huminowych (С КН) С of humic acids % % 0,09 0,03 0,03 0,58 0,0б5 0,05 0,06 0,08 0,03 0,43 0,36 0,15 0,37 0,30 0,11 0,24 0,054 0,02 After Kononowa- Liclczikowa methods С kwasów fulwowych (C KF) С of fulvic acids 0,54 0,19 0,095 С КН C KF 0,44 0,28 0,27 Gleby wytworzone z glin zwałow ych Brok pov:.-distr. Wysokie Mazowieckie woj.-vcivo'i. Białystok 3 A1 i 3g B(B) ,70 0,36 0,34 0,17 0,04 0,04 0,28 0,05 0,03 0,015 0,003 0,001 0,09 0,03 0,03 0,45 0,08 0,06 0,04 0,06 0,05 c,6o 0,38 0,28 0,51 0,31 0,22 0,29 0,04 0,035 0,61 0,15 0,11 0,47 0,26 0,32 Kobylin Wysokie Mazowieckie wo j.-voivod. Białystok 5 4 Aj gb(b) ,00 0,26 0,24 0,15 0,04 0,03 0,46 0,05 0,02 0,018 0,010 0,004 0,10 0,04 0,03 0,55 0,06 0,05 0,03 0,10 0,02 0,82 0,37 0,34 0,70 0,30 0,24 0,43 0,037 0,015 0,67 0,105 0,08 0,64 0,35 0,19

18 46 A. M usierowicz i inni a poziomy ga3, A3g, gb(b) i B(B)g mg С fr. Ia/100 g gleby, tj. 8,3 15,4% ogólnej zawartości С w glebie. W poziomach В procentowy udział węgla frakcji la w stosunku do ogólnej zawartości węgla jest większy niż w poziomach A2 tych gleb. Frakcja kwasów huminowych (KH) Zawartość frakcji kwasów huminowych I grupy w glebach bw (profile 3, 5, 7), oznaczona metodą Tiurina, wynosi (tab. 5) mg С fr. KH 1/100 g gleby, tj. 3,8 23,0% ogólnej zawartości С w glebie. Wraz z głębokością zawartość tej frakcji maleje. Stwierdzono, że w poziomach genetycznych gleb bw zawartości węgla kwasów huminowych I grupy (wyrażone w procencie ogólnej ilości węgla), oznaczone metodą Tiurina, są zbliżone do zawartości frakcji wszystkich kwasów huminowych, oznaczonych metodą Kononowej-Bielczikowej. Podfrakcja kwasów huminowych I grupy wolnych i luźno związanych z ruchliwymi formami R20 3 (C KHn., I gr.) W zbadanych glebach brunatnych wyługowanych ilości С podfrakcji kwasów huminowych I grupy wolnych i luźno związanych z ruchliwymi formami R20 3 wynoszą w poziomach Au ga3, A3g 9,2 12,6% ogólnej zawartości С w glebie lub 36,0 66,0% C KH I. Omawiana podfrakcja kwasów hum inowych I grupy stanowi głów ną część frakcji kwasów huminowych I grupy i w poziomach Ai przewyższa zawartość podfrakcji kwasów hum inowych I grupy, związanych z wapniem (tab. 6). Podfrakcja kwasów huminowych I grupy związanych z wapniem (C KH I gr. C KH,,./ I gr.) Ilości С podfrakcji kwasów hum inowych I grupy związanych z w a pniem wynoszą (tab. 6) w poziomach Au ga3, A3g 4,7 11,5% ogólnej zawartości С w glebie lub 34,0 60,0% C KH I, a więc są mniejsze od zawartości С podfrakcji kwasów hum inowych I grupy wolnych i luźno związanych z ruchliwymi formami R20 3. Ilości С frakcji kwasów huminowych II grupy, oznaczone metodą Tiurina, wynoszą 1 26 mg С fr. KH 11/100 g gleby lub 0,3 1,9%

19 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 47 ogólnej zawartości С w glebie. Zawartości С frakcji kwasów huminowych II grupy wyrażone zarówno w mg, jak w procentach С ogółem wahają się w dość szerokich granicach i maleją wraz z głębokością (tab. 5). Ilości С frakcji kwasów huminowych grup I + II oznaczone metodą Tiurina, maleją z głębokością i wynoszą mg С fr. KH grup I + II 100 g g leb y 3 lub 4,6 23,9% ogólnej zawartości С w gleb ie4. Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loan Kwasy huminowe I grupy - Humic acids I group T a b e l a 6 Kwasy huminowe I grupy - Humic acide I group Miejscowość Locality Nr Poz iom prof. genet. Profile Horizon Nr. Głębokość Depth cm С ogółem ф iota! Ai А1 С wolne i luźno związane z R^O^ free and loosely bounded with the ßoOz TC КБ-i I gr-) mg C/100 g gleby soil * \ W. 1 - in %of total С of soil związane z Ca bounded with the Ca (C KH I gr. - С I gr.) mg С/100 g gleby soil w %С KH I grupy in %С КБ I group w %С ogól. in в1-? % fcy of V totaj. С of sc il Lady Dow.-distr. Pułtusk wo j.-voivod. Warszawa Brok Dow.-distr. Wysokie Mazowieckie wo i.-vo ivod. Białystok Kobylin Dow.-distr. Wysokie Uazowieckie woj.-voivod. Białystok A1 ßA3 A1 A3g A1 6Л ,40 0,30 1,70 о, зб 2,00 0, ,3 6,0 10,0 9,2 12,6 7, , , , ,7 6, Uzyskane wyniki wskazują, że w zbadanych glebach brunatnych w yługowanych zawartość frakcji kwasów hum inowych grup I -f- II, oznaczona metodą Tiurina, jest podobna lub większa od tych zawartości, określonych metodą Kononowej-Bielczikowej. Ponadto stwierdzono, że w glebach bw zawartości kwasów huminowych grup I + II są mniejsze od zawartości kwasów fulw ow ych tych grup. Frakcje kwasów fulwowych (KF) Ilości С frakcji kwasów fulw ow ych grup I + II oznaczone m etodą Tiurina wynoszą mg С fr. KF grup I + И/Ю0 g gleby lub 3 i 4 Poszczególnych poziomów genetycznych.

20 48 A. M usierowicz i inni Właściwości sorpcyjne gleb, kwasowość i zawartość węglenu wapnia Miejscowość Poziom Głębokość CaC03 Locality Кr prof. Profile Nr. genet. Horizon Depth Ç] /0 PH cm H20 KCl - *w + Alw Kationy wymienne zasadowe Basic exchangeable cations S - C8w+Ue* + V H% Sh Hh - 3yx kw. hydrol. ( V s ) hydrol. acid. m.e./100 g gleby Gleb^' brunatne wyługowane wytworzone :z gliny zwałowej - Witûldowo 1 pov..-aistr. Pasłęk woj.-voivod. Olsztyn Chodûv: 8 po'ff.-distr. A.UtnO woi. -voivod. Łócź 0-2 Ao _ 4,9 4,4 A1+^o ,5 4,9 1, A ,2 4,0 2,46 10, AX(B) ,3 4,0 4,90 10,69 7,82 /' ,3 4,2 4,09 14,75 4,47 (Б) \ ,30 7,0 6Д 16,17 0,57 j ,80 7,8 7,0-16,44 0,38 С V ,20 7,8 7,0-16,16 0,38 Ao 0-3 0, ,7 A ,11 5, ,5 2,75 5,0 A1A , ,9 2,82 3,2 MB) ,04 5, ,7 11,55 1,8 с ,85 7,4 7,1 0,6 Lad}', 7 pow.-aistr. Pułtusk woj.-voivod. Warszawa A1 ga3 gb(b) gc Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej , ,82 1,27 1,63 7, ,8 1,26 2,41 1,85 1, ,90 15,68 16,93 5,02 / ,6 4,9 0,93 23,91 23,70 1,62 \ ,6 5,6 0,56 20,74 20,32 0,37 Brok 3 Wysokie Mazowieckie wo j.-voivod. Białystok A1 A^g B(b)g f V ,1 4,7 3,9 4, ,26 1,30 2,77.3,55 12,70 16,74 1,94 2,56 14,91 15,95 6,60 3,07 5,58 3,15 с f ,00 6,8 6,3 0,21 19,11 20,42 0,22 \ i 25- i 35-6,8 6,0 0,30 21,24 22,38 0,6o Kobylin 5 Dow.-distr. Wysokie Mazowieckie woj.-voivoo. Białystok A1 ga^ gb(e) C1 p _ c ,1 5,4" ,0 3, ,43 1,81 2,02 11,37 12,04 2,94 1,93 13,18 9,91 8,25 2,40 2,47 1,42 С ,50 7,1 6,6 0,21 8,20 8,34 0,18 ^ ,60 7,1 6,6 0,21 8,89 8,97 0,15 Uwaga: - wg Mehlicha - by the JJehlich; obliczono ze wzoru: (T^ - + Su

21 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 49 - Soil sorption properties, acidity and calcium carbonate content T a b e l a 7 J? 1 CO + «1 r-f c? + j f d CO + X! -c! E-«CO 4 и в a E-i TM vh s Th Vm - 100*3 T m VU ^ TM 100» s - m.e./lo 0 g soil % - Leached broy/n soils developed from boulder loam n. 0. n ,24 17,19 24,69 62,7 43,7 81,4 15,59 18,51 27,66 57,8 38,6 68,6 18,84 19,22 24,44 76,7 60,4 78,3 16,17 16,74 17,41 96,6 92,9 100,0 16,44 16,82 17,28 97,7 95,1 100,0 16,16 16,54 17,00 97,7 95,1 100,0 4,25 7,75 13,54 35,5 20,3 n ,7 3,72 6,02 9,77 46,8 28,9 75,8 12,25 13,35 15,45 86,5 74,8 94,3 n. 0. n.c. - Leached brovm pse udogley soils developed from boulder loam 7,33 5,09 5,45 8,27 16,22 9,01 15,4 7,83 18,1 25,0 5, JO 3,67 3,11 4,36 6,64 6,85 55,3 36,3 27,0 65,7 9,63 21,58 22,83 20,70 26,54 26,56 75,7 59,1 63,7 72,7 10,50 24,84 24,63 25,53 27,42 34,50 93,7 87,2 68,7 96,3 3,38 21,30 20,83 21,11 21,52 23,70 98,2 96,4 85,7 97,4 10,74 5,42 4,59 9,37 ' 17,07 12,68 29,7 16,2 15,3 51,1 o,0l 5,21 4,22 6,62 10,18 8,57 53,6 34,9 29,9 68,1 6,96 17,96 20,17 18,28 24,79 21,87 69,5 51,2 68,2 70,7 6,61 18,04 17,25 19,89 23,57 22,56 84,2 71,0 70,7 92,8 2,95 19,32 20,63 19,33 19,57 23,37 98,9 97,6 87,4 98,9 0,33 21,54 22,68 21,84 22,54 23,21 97,3 94,2 96,4 98,6 9,33 5,39 6,52 10,06 19,68 12,82 13,00 9,2 22,9 33,6 2,01 4,47 4,38 4,42 7,22 3,94 45,70 28,0 49,0 45,2 3,75 13,82 15,63 13,84 16,70 16,93 82,20 68,0 77,8 82,3 5,33 12,47 10,34 13,46 15,09 13,29 89,40 79,8 74,6 96,6 0,63 8,41 8,55 8,38 8,59 8,97 97,90 95,5 93,0 97,5 0,25 9,10 9,18 9,04 9,22 9,22 98,30 96,4 97,3 97,7? computet from: (T - 3-.,) + S., A -i u jj, 4 R o czn ik i g le b o z n a w c z e

22 50 A. M usierowicz i inni 28,8 61,5% ogólnej zawartości С w glebie. Ilość С frakcji kwasów fulw owych grup I + II wyrażone w m g /l00 g gleby wahają się w bardzo szerokich granicach i maleją z głębokością, natomiast ilości С fr. KF grup I + II, podane w procencie ogólne zawartości С w glebie, wahają się w pewnych granicach, ale przeważnie są większe w poziomach głębszych (tab. 5). Opierając się na uzyskanych wynikach stwierdzono, że w glebach brunatnych wyługow anych (profile 3, 5, 7) ilości frakcji kwasów fulwow ych I grupy, wyrażone w procencie ogólnej zawartości С w glebie, maleją z głębokością, a ilości frakcji kwasów fulwowych II grupy są większe w poziomach podakumulacyjnych niż w poziomach Ai. Stwierdzono również, że w poziomach genetycznych omawianych gleb zawartości frakcji wszystkich kwasów fulwowych, wyrażone w procencie ogólnej zawartości węgla w tych poziomach, oznaczone metodą Tiurina, są zbliżone lub niższe od zawartości oznaczonych m e todą Kononowej-Bielczikowej (tab. 5). Stopień humifikacji substancji organicznej Stopień humifikacji związków organicznych w poziomach genetycznych omawianych gleb, a więc sumaryczna zawartość węgla frakcji kwasów hum inowych i fulwowych, wyrażona w procencie ogólnej zawartości węgla występującego w tych poziomach, wynosi 35,3 71,1% wg m etody Tiurina lub 39,5 81,3 /o wg m etody K ononowej-bielczikowej. Jak widać, wyniki otrzymane obu metodami są zbliżone. Stw ierdzono, że najmniejszy stopień humifikacji związków organicznych w y kazały poziomy gb(b) i B(B)g gleb bw. Stosunek С KH : С KF = L. Wartości tego stosunku, tj. sumarycznej zawartości w ęgla kwasów huminowych do sumarycznej zawartości węgla kwasów fulw owych, przedstawiają się w poziomach genetycznych gleb następująco (tab. 5): poziom A 1 ga3, A3g 9B(B), B(B)g wynoszą więc met. Tiurina 0,43 0,82 0,36 0,38 0,15 0,34 0,15 0,82 met. Kononowej- -Bielczikowej 0,44 0,64 0,26 0,35 0,19 0,32 0,19 0,64

23 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 51 Wartości L w omawianych glebach bw są więc na ogół niskie: najniższe w poziomach gb(b) i B(B)g, a najwyższe w poziomach A±. ODCZYN, KW ASOW OŚĆ W YM IENNA i KW ASOW OŚĆ HYDROLITYCZNA W poziomach Au АгА3, ga3y A3g, (B), B(B), gb(b), B(B)g scharakteryzowanych gleb (profile 1, 3, 5, 7, 8) wartości ph wahają się w granicach 4,7 5,0 рнн2о> 3,9 4,7 рнксь Wartości te przeważnie nieco wzrastają z głębokością. W poziomach С skały macierzystej tych gleb wartości ph, w zależności od stopnia i głębokości wyługowania CaCOo z glin zwałowych oraz przebiegu procesu glebotwórczego, osiągają w warstwach węglanowych odczyn przeważnie obojętny. W glebach brunatnych wyługowanych największe wahania w wartościach kwasowości wym iennej (H' = H + AL ) stwierdzono w poziomach (B)} B(B), gb(b)} B(B)g, a mniejsze w poziomach A1 i w poziomach eluwialnych. Wartości te wiążą się zarówno z wielkością kompleksu sorpcyjnego i ph, jak również z przebiegiem procesu glebotwórczego. W poziomach skały macierzystej gleb kwasowość wym ienna w zależności od głębokości i stopnia wyługowania CaC03 z gliny zwałowej znacznie maleje osiągając wartości mniejsze od 0,56 m.e. H' /100 g gleby. Kwasowość hydrolityczna (Hh = 3yi) w poziomach akumulacyjnych tych gleb jest z reguły wyższa od kwasowości hydrolitycznej poziomów niżej zalegających. Poziomy eluwialne wykazują znacznie m niejszą kwasowość hydrolityczną w porównaniu z poziomami akum ulacyjnymi i iluwialnymi. W poziomach skały macierzystej Hh, podobnie jak Нгс, znacznie maleje osiągając przeważnie wartości mniejsze od 0,60 m.e. Ни/100 g gleby. K A T IO N Y W Y M IEN N E ZASA D O W E Na podstawie danych i przeliczeń z tab. 8 i 9, dotyczących gleb bw, stwierdzono, że zawartości poszczególnych kationów wymiennych zasadowych w poziomach B(B), gb(b) i B(B)gy wyrażone w procencie zawartości tych kationów w poziomach АгА3, ga3} A3gf przedstawiają się następująco: Ca %, Mg % (przeważnie %), K % (przeważnie %), Na % (przeważnie %). Z powyższego zestawienia wynika, że przemieszczenie w glebach bw kationów wym iennych zasadowych jest na ogół znaczne, ale w a-

24 52 A. M usierowicz i inni Zawartość kationów wymiennych - Miejscowość Locality ;,Tr.pro:. profile Nr. Poz i ori genet. Horizon Głębokość Eepth cm CaCO^ /0 Caw ii v, *w inaw s a. e./100 g gleby га. e./100 g so il Gleby brunatne wyługowane wytworzone z gliny zwałowej witoldowo 1 Al ,23 2,86 0,61 0,08 10,78 por;.-distr. 1 Pasłęk A1(5) ,20 2,90 0,49 0,10 10,69 woj. -voivod. Olsztyn / ,25 3,88 0,53 0,09 14,75 i И \ ,30 11,36 4,26 0,45 0,10 16,17 С Г ,80 11,44 4,40 0,48 0,12 16,44 \ ,20 11,38 4,20 0,46 0,12 16,16 Chodów 8 Ai , ,63 0,l6 0,06 2,75 sow.-distr. utr.o Ailr С, СО 2,0 C',65 0,11 0,06 2,82 Л J wo;.-vcivod. Lócź b (b) i 50-b0 0,04 8,3 2,90 G,16 0,19 11,55 с ,85 Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Lady 7 Ai ,70 0,40 0,10 0,07 1,27 pov;.-distr. Pułtusk ga? _ 1,90 0,40 0,03 0,08 2,41 v;o j. - voivod. Warszawa gb(b) ,80 3,20 0,41 0,27 15,68 gc j » 16,40 6,6o 0,49 0,42 23,91 1 llj ,70 4,40 0,30 0,34 20,74 Sr=k now. -ciistr. A1-2,20 0,40 о, 16 0,01 2,77 frysokie "jö! ,00 0,40 0,08 0,07 3,55 Uazowieckie woj.-voivod.! / ,00 3,20 0,31 0,19 12,70 Liałystok Ь ^ D J : {^ 50-CÜ - 12,86 3,20 0,39 0,29 16,74 и f ,0 13,44 4,70 0,39 0,58 19,11 ^ ,60 4,80 0,42 0,42 21,24 Kobylin 5 At I 3-6 _ 1,43 0,13 0,21 0,04 1,81 cow.-distr. 1 frysekie ê^5! ,85 0,05 0,08 0,04 2,02 Uazowieckie i wo i. -voivod. gblb) j ,56 0,63 0,35 0,83 11,37 Białystok 1 C ,75 0,92 0,47 С, -0 12,04 ( 1C ,50 6,40 1,00 0,35 0,45 8,20 Co 2 \ ,60 7, oo 1,21 0,33 0,35 8,89 Caw, Mgw, and!!aw - exchangeable cet ions Th = (3 + Kh)

25 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 53 Content of exchangeable cations Tabela Caw 100-Mgw 100-K* 100 Ma^ 100*Caw 100-Hgw 100-K* IOG-Кэд 100*Hh ^h m.e./loc g S S S S gleby Th Th *h Th Th m.e./loo g so il % - Leached brown soils developed from boulder loam 67,06 26,55 5,65 0,74 42,0 16,7 3,5 0,5 37,3 17,19 67,35 27,12 4,58 0,95 39,0 15,7 2,6 0,5 42,2 18,51 69,49 26,30 3,60 0,61 53,3 20,2 2,7 0,5 23,3 19,22 70,25 26,35 2,78 0,62 68,0-25,4 2,6 0,6 3,4 16,74 69,59 26,76 2,92 0,73 68,2 26,0 2,9 0,6 2,3 16,82 70,42 25,99 2,85 0,74 68,3 26,0 2,8 0,6 2,3 16,54 69,10 22,90 5,82 2,18 24,5 8,2 2,0 0,8 64,5 7,75 70,92 23,05 3,90 2,13 33,2 10,8 1,8 1,0 53,2 6,02 71,86 25,11 1,33 1,65 62,2 21,7 1,2 1,4 13,5 13,35 n.c. Leached brown pssudogley so ils developed from boulder loam 55,12 31,50 7,8-7 5,51 8,6 4,8 1,2 0,8 54, b 8,27 78,83 16,60 1,25 3,32 43,6 9,2 0,7 1,8 44,7 4,36 75,25 20,42 2,61 1,72 57,0 15,5 1,9 1,3 24,3 20,70 68,59 27,60 2,05 1,76 64,3 25,9 1,9 1,6 6,3 25,53 75,69 21,21 1,45 1,65 74,4 20,8 1,4 1,6 1,8 21,11 79,42 14,44 5,78 0,36 23,6 4,3 1,7 0,1 70,3 9,37 84,50 11,28 2,25 1,97 45,3 6,3 1,2 1,1 46,4 6,62 70,86 25,20 2,44 1,50 49,3 17,5 1,7 1,0 30,5 18,28 76,82 19Д1 2,32 1,75 64,7 16,1 1,9 1,5 70,32 24,59 2,04 3,05 63,5 24,3 2,0 3,0 1, - 13,33 73,44 22,60 1,98 1,98 71,5 22,0 1,9 1,3 2,7 21,84 79,00 7,20 11,60 2,20 14,2 1,3 2,1 0,4 82,0 10,36 91,58 2,48 3,36 1,98 41,9 1,1 1,8 0, 'j 54,3 4,42 84,08 5,54 3,08 7,30 69,1 4,6 2,2 6, 0 j 17,3 13,84 80,98 7,65 3,30 7,47 72,4 6,8 3,5 6,7 10,6 13,46 78,04 12,20 4,26 5,50 76,3 12,0 4,2 5,4 2,1 8,38 78,74 13,61 3,72 3,33 77,4 13,4 3,6 3,3 1,7 9,04 CD 19,89

26 54 A. M usierowicz i inn i Stosunek wymiennego wapnie do magnezu,a magnezu do potasu Ratio of exchangeable calcium to magnezium and magnezium to potassium Miejscowość Locality Nr Poziom prof. genet. Profile Nr. Horizon Głębokość Depth cm : Mg. 100 M g/ m. e. Gleby brunatne wyługowane wytworzone z gliny zwałowej Leached brown so ils developed from boulder loam ' 'ф ' * TM Wi toldowo r;cw. -d istr. Pasłęk no j. -voivo i. Olsz tyn 1 A1 A^B) (Б) { I :39,5 100:40,2 100:37,8 100:37,5 100:21,3 100:16,9 100:13,6 100:10,6 11, , ( :38,3 100:11,3 25,3 \ :36,9 100:10,9 24,7 Choććw сот:, -d istr. Kutno WO '.-vo ivod. L ô z i 8 Ai A,A3 MB) :33,1 100:32,5 100:34,9 100:25,4 100:16,9 100: 5,5 4,7 6,5 18,8 Gleby brunatne wyługo?/ane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from bo ulder loam Ladj л-» Pułtusk wo;. -vo ivod. ïïsfszawa Brok Wysokie Mazowieckie woj. -vo ivod. Białystok Kcbylin Wvsckie Mazowieckie woj. -voivod. Białystok 7 A1 ga} gb(b) gc 3 A1 A3g B(B)g и 5 A1 gaj gb(b) C1 P :57,1 100:21,0 100:27,1 100:25,0 100: 7,5 100:12,8 4,4 5,8 12,0 Г :40,2 100: 7,4 19,1 \ :28,0 100: 6,8 18, :18,2 100:40,0 3, :13,3 100:20,0 4,7 ( :35,5 100: 9,7 14,6 I :24,9 100:12,2 14,2 f :35,0 100: 8,3 20,1 I 125-I :30,8 100: 8,7-20, : 9,1 100:161,5 10, : 2,8 100:160,0 1, : 6,6 100:55,5 3, : 9,4 100:51,1 6,9 f :15,6 100:35,0 11,1 \ :17,3 100:27,3 13,1 Profile 1 i 8 -?m - + S), profile 7, 3 i 5 - wg tfehlicha Profiles 1 end 8 - TQ - (.b, by-, + S), profiles 7,3 and 5 - with Uehlich method acounted

27 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 55 ha się w szerokich granicach. Największe różnice w zawartości kationów wymiennych zasadowych w poziomach B(B), gb(b) i B(B)g, w y rażone w stosunku do tych zawartości w poziomach eluwialnych (AiA3, ga3 i A3g), występują w Mg, a najmniejsze w Kw. Zawartość poszczególnych kationów wym iennych zasadowych układa się w glebach bw w następujące szeregi: w poziomach Ai 3, A\A3, ga3) A3g, (B), B(B), gb(b)} B(B)g przeważnie Ca > Mg > K > Na, w poziomach С i gc Ca > Mg > K > Na, lub Ca Mg Na Кц> Stosunki Ca : Mg w poszczególnych poziomach genetycznych gleb bw (profile 1, 3, 5, 7, 8) wahają się w szerokich granicach (tab. 9) wskazując na dostateczną ilość Mg lub jego niedobór w wierzchnich warstwach, zgodnie z normami Scheffera i Schachtschabela oraz Giedrojca. Wartości stosunków Mg : K w omawianych glebach wzrastają przeważnie z głębokością. W zbadanych glebach bw sumaryczna zawartość kationów w ym iennych zasadowych S (tab. 7, 8) jest przeważnie najmniejsza w poziomach eluwialnych i wzrasta w głąb, co wiąże się ze wzrostem zdolności sorpcyjnej głębszych poziomów w miarę wzrostu ph i zawartości frakcji koloidalnej. PO JEM NOŚĆ SO R P C Y JN A W ST O SU N K U DO K A T IO N Ö W E ^, Т /г, T m, T M W zbadanych glebach (profile 1, 3, 5, 7, 8) oznaczono następujące rodzaje pojemności sorpcyjnych kationowych: E = S + H pojemność sorpcyjną wym ienną w stosunku do kationów w m.e. na 100 g gleby, Th = S + Н/г = S + 3yi pojemność sorpcyjną hydrolityczną w stosunku do kationów w m.e. na 100 g gleby, Tm = S + 6,5yi pojemność sorpcyjną hydrolityczną maksymalną w stosunku do kationów w m.e. na 100 g gleby, TM wg Mehlicha pojemność sorpcyjną maksymalną w stosunku do kationów w m.e. na 100 g gleby. Wartości omawianych rodzajów pojemności sorpcyjnych kationowych są najmniejsze w poziomach eluwialnych gleb, wzrastają poniżej tych poziomów, a w iluwium są najczęściej nieco wyższe niż w skale macierzystej (tab. 7). 3 W yjątek stanow i profil 5, K obylin > C a^ > K w > M gw > N aw.

28 5G A. M usierowicz i inni Wartości TM zostały oznaczone tylko w profilach gleb 3, 5, 7. Stwierdzono, że wartości T7n i TM wykazują największą zgodność w poziomach (B), B(B)g i gb(b), a najmniejszą w poziomach akumulacyjnych zbadanych gleb. ST O PIE Ń N A SY C E N IA GLEB K A T IO N A M I ZASA D O W Y M I Stopień nasycenia gleb (profile 1, 3, 5, 7, 8) kationami zasadowymi oznaczono (tab. 7): w stosunku do pojemności sorpcyjnej wymiennej kationowej (E^ = S + Н'го) określając 100-S = o Ew /0 5 w stosunku do pojemności sorpcyjnej hydrolitycznej kationowej (Th = S + 3yi) określając л/ V h = 100*s o;. 0 J Th w stosunku do pojemności sorpcyjnej hydrolitycznej m aksymalnej kationowej (Tm = S + 6,5yi) określając 100-s V, m - 0 /0 / J metodą Mehlicha VM%. Opierając się na danych z tab. 7 można stwierdzić, że: w zbadanych glebach brunatnych wyługowanych wartości Vw, V/,, V, i Vm wzrastają na ogół z głębokością. W poziomach eluwialnych (АгА3, ga3, A3g) omawianych gleb wartości4 Vu; < 76%, V/г < 55%, Vm < 36% są przeważnie większe od analogicznych wartości Vw, V/г, Vm w poziomach eluwialnych (profile 2, 4, 6, 9), w których: Vt, < 47%, V/г < 33% Vm < 18%. Wnioskujemy więc, że wartości V^, Vh Vm w poziomach eluwialnych gleb bw mogą być jednym z kryteriów pozwalających na odróżnienie tych gleb od gleb pseudobielicowych pb. PO T A S I FO SFO R P R Z Y SW A JA L N E WG M ETODY E G N ER A -R IE H M A Zawartość potasu przyswajalnego w omawianych glebach bw w y nosi 1,6 18,0 mg K20 na 100 g gleby, co stanowi 0,08 0,62% ogólnej zawartości K20 w glebie lub 20,0 162,7% zawartości wym iennego 4 W artości VM nie uwzględniono, ponieważ oznaczono je tylko w części gleb bw (profile 3, 7).

29 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 57 K20 w glebie. Najmniejszą ilość potasu przyswajalnego znaleziono w poziomach eluwialnych. W pozostałych poziomach genetycznych zawartość ta jest wyższa, a najwyższa w poziomach B(B), B(B)g i gb(b). Zawartość fosforu przyswajalnego w zbadanych glebach wynosi 0,1 22,5 mg P2O5 na 100 g gleby, co stanowi 0,2 16,5% ogólnej zawartości P 20 5 w glebie. Największą ilość P 20 5 przyswajalnego w zbadanych glebach, dochodzącą do 22,5 mg P 20 5 na 100 g gleby, znaleziono w górnej części poziomu С profilu 3, a najmniejszą w poziomach eluwialnych omawianych gleb. Według liczb granicznych Egnera-Riehma dla K20 i P2O5 badane gleby w wierzchnich warstwach charakteryzują się małą zasobnością potasu i fosforu przyswajalnego, co wiąże się z ich znacznym wyługowaniem, małą zawartością próchnicy oraz z ich użytkowaniem (gleby leśne). FORMY FO SFORU5 W zbadanych glebach brunatnych wyługowanych (profile 3, 5, 7) znaleziono (tab. 11, 12) największe ilości P2O5 mineralnego i organicznego, rozpuszczalnego w stężonym H2SO4 + HNO3, przeważnie w poziomach skały macierzystej C, gc mg P 20 5 na 100 g gleby, a najmniejsze w poziomach eluwialnych pseudooglejonych ga3 i A3g mg P 20 5 na 100 g gleby. Zaczynając od poziomów ga3 i A3g w głąb ogólna zawartość Р2СЬ mineralnego i organicznego na ogół wzrasta. Największe ilości P 20 5 mineralnego występują w poziomach skały macierzystej С i gc (tab. 12) mg P 20 5 na 100 g gleby, tj. 99,3 100% ogólnej zawartości P 20 5 m ineralnego i organicznego, a najmniejsze w poziomach Аг mg P2O5 na 100 g gleby, tj. 41,1 49,1% ogólnej zawartości P20.5 mineralnego i organicznego. W poziomach g A 3 i A3g znaleziono mg P2O5 mineralnego na 100 g gleby, tj. 73,2 82,0% ogólnej zawartości mineralnego i organicznego P2O5. Poniżej poziomów ga3 i A3g zawartość P 2O5 mineralnego w zbadanych glebach przeważnie wzrasta. Największe ilości P20 5 organicznego występują w poziomach Al mg P2O5 na 100 g gleby, tj. 50,9 58,9% ogólnej zawartości P 2O5 mineralnego i organicznego, w tym mg P20 5 na 100 g gleby, tj. 55,1% zawartości fosforu organicznego występującego w związkach kompleksowych, w skład których wchodzą huminy i ulminy oraz inne trudno rozpuszczalne związki fosforowo-organiczne. 5 Oznaczono m etodą opracow aną przez Brogowskiego na podstaw ie metod W renshalla i D aeyera, Cheiwec, De T urka, Gigiela.

30 Zawartość przyswajalnego P20^ i X20 wg metody Egnera-Riehma Content 01 available P2Û^ and j^o according to Egner-Riehm method Tabela 10 сл 00 P2o5 К 2 PH Miejscowość Locality Kr.prof. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm mg/100 g gleby wg Egnera-Riehma in mg per 100g soil after Egner - Riehiüs method w % P2 O5 ogółem* in % of total P2 V mg/100 g gleby wg Ebnera-Eiehma in mg per 100 g soil after Egner- Riehms method W % K20 ogółem in % of total а 2 0 v.' % K2 0 wymiennego in % of exchangeable K2 O н2о ln KCl Gleba brunatna wyługowana wytworzona z gliny zwałowej Leached brown soil developed from boulder loam Chodów 8 ÎCutno woj.-voivo d. Lodź A ,8 6,7 88,9 5,0 4,1 A1A ,9 4,3 n ,0 5,4 4,2 B(B) ,9 9,9 131,3 5,1 4,7 Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z ęliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed fr 0:11 boulaer loam Laär A ,6 5,4 5,8 0,26 123,1 4,8 4,4 pow.-qistr. Pułtusk БА ,7 2,2 2,3 0,11 162,7 5,4 4,8 woj.-voivod. Б(В) ,2 0,4 n. 0. 5,5 4,4 Warszawa ( ,3 0,5 15,6 0,56 67,5 6,6 4,9 go \ ,9 11,6 14,6 0,47 103,5 6,6 5,6 Brok A1 3,1 5,4 11,3 0,50 150,6 5,0 4,1 Y/ysokie 4 3 g ,2 2,9 4,2 0,18 111,4 5,6 4,7 iiazcwisckic f ,6 1,2 12,3 0,43 8 7,2 4,7 3,9 v;o j.-voivoc. B(B)g Białystok ,6 4,2 18,0 0,62 98,0 5,1 4^3? ,5 16,5 13,3 0,45 72,4 6,8 6,3 с U 25-I35 3,6 3,9 12,9 65,2 6,8 6,0 Kobylin 5 A ,4 4,7 4,7 0,24 47,4 4,8 4,1 ga3 V/ysokie ,1 0,3 1,6 0,08 42,4 5,1 4,2 Mazowieckie gbtb) ,1 0,2 6,7 0,2b 40,6 5,4 4,4 woj.-voivod. Białystok Ci 1,4 27,6 C ślady trace 1,9 6,1 3,3 0,23 0,14 20,0 vj CTN 1 О 5,0 6,6 > Musierowicz i inni * Rozpuszczalny v? stęż. H HNO^ - Soluble in conc. H2SO4 + ШЮ3 (tab.l6)

31 Tabela 11 Formy fosforu w mg/100 g gleby - The forms of phosphorus in mg/loû g of soil Miejscowość Locality Nr prof. Lady 7 Pułtusk woj.-voivod. Warszawa Brok 3 Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Kobylin 5 Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Poziom gcnet. Horizon A1 6A3 gb(b) ßC A1 Ajg B(B)g с A1 6A3 gb(b) C1 C2 Głębokość Depth cm ( 80-10G \ f \ / \ / ^ ^ 2 ^ rozpuszcz. w 0,5n (C00H) 2 P2O5 eitractable in 0,5n (C00H)o mineralny mineral (a) organicz. organie (b) PpOc rozpuszcz.w 4% NH46H po ekstrakcji gleb 0,5n (C00H) 2 ^Oij eitractable in 4% ШЬОН after mineralny mineral (с) *2 5 Zawartość P2O5 w glebach rozpuszczalny The amount Р20^ in soils P20^ rozp. w 0,5n(C00H) 2 w stęż. po utlenieniü związków organicznych gleby ogółem organicz. - organic )<2 treatment u2 H. Ш1 UMD VJz miner. organicz. organic КН + KF* (d) soluble in conc. h2so4+hno3 (e) Ц г soluble in 0,5n (C00H) 2 after oiidatfon of organic matter in,,.soil Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam ślady trace t ft 5 3 ślady trace к total mineral. (a+c)+ (e-f) ogółem total f-(a*c) frakcji humin i ulmin humin and ulmin fract. f-ta+b+c+d) Gleby wytworzone z glin zw ałow ych * KH kwasy huminowe - humic acids KF kwasy fulwowe - fulvic acids

32 Fcriny fosi'oru - The forms of phosphorus Tabela 12 g Zawartość w glebach P20^ The content <of P20^ in soils Miejscowość Locality Nr profilu Profile Nr. Poziom genetyczny Horizon Głębokość Depth cm ogółem rozp. w stęż. h2so4 + HNO3 total soluble in conc. K2S04 + HNO^ mg/ 100 g gleby soil (e) % mg/100 g gleby soil mineralny mineral (a+c+e-f)-g % 100-g e ogólny - totel mg/1 0 0 g gleby so il f-(a+c)=h organiczny - organic % 100-h e frakcji huminiulmin * humin and ulmin fractions f-(a+b+c+d)-i ng/loo g gleby soil % lqo* i e Gleby brunatne wyługowane pseudoogleione wytworzone z eliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam Lady 7 Pułtusk wo j.-voivod. Warszawa Brok 3 Wysokie Mazowieckie wo j.-voivod. Białystok A1 A1 A3 Ь(Ьк / \ ( \ o ,9 75,0 92,2 100,0 100, , U 5 52,1 25,0 7,8 0,0 0,0 50,9 26,8 15,7 5, ,0 9,4 7,8 0,0 0,0 28,1 17,1 11,7 5,9 Musierowicz i inni ( lto 135 9j,3 1 0,7 1 0,7 \ ,0 kj 0,0 0 0,0 Kobylin 5 Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok A1 ^A3 6Ь(Б) C1 3-ó c ,0 С 0,0 0 0,0 41,1 82,0 100,0 96, ,9 18,0 0,0 4, ,3 10,2 0,0 4,0 * P205 związany z huzijnoai i uliaina:ai - bonded with huuins and ulmins

33 Gleby w ytw orzone z glin zwałowych 61 Ogólna zawartość P2O5 organicznego maleje w głąb od poziomu Ax i albo już nie występuje w poziomach С i gc, albo w bardzo małych ilościach, wynoszących 0,74 4,0% ogólnej zawartości P2O5 mineralnego i organicznego. M IKROELEM ENTY (Cu, Mo, Zn, Mn i B) W badanych glebach brunatnych wyługowanych (profile 3, 5, 7) i pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9) omawiane mikroelementy są wiązane przez kompleks sorpcyjny (koloidalną stałą fazę gleb: minerały ilaste, związki humusowe, wodorotlenki żelaza i glinu oraz różne kompleksowe połączenia) wym iennie i chemicznie, tworząc związki o różnym stopniu dyspersji i różnej rozpuszczalności, znajdujące się w równowadze niestałej z jonami roztworów glebowych. Ta równowaga m iędzy mikroelementami fazy stałej gleb a mikroelementami zawartymi w roztworach glebowych uzależniona jest m.in. od stopnia uw ilgotnienia gleb, ph i ich oksyredukcyjnego potencjału. Wydzielane przez korzenie roślin kwasy organiczne i aminokwasy, a również część kw a sów fulwowych, głównie kwasy apokrenowe, mogą tworzyć z kationami Cu, Zn, Mn i Co chelaty, a więc wewnętrznokom pleksowe związki rozpuszczalne w wodzie i łatwo przyswajalne dla roślin. W badanych glebach bw (profile 3, 5, 7) ogólna zawartość Cu na ogół wzrasta wraz z głębokością. Najmniej miedzi jest w poziomach A, a najwięcej w poziomach skały macierzystej, co wiąże się z różną zawartością części spławialnych w poszczególnych poziomach genetycznych (tab. 1). Zawartość Cu w poszczególnych poziomach genetycznych gleb bw może być uważana za jeden ze wskaźników charakteryzujących te gleby. Zawartość Cu przyswajalnej w omawianych glebach bw wynosi (tab. 13) 0,8 5,52 mg Cu przyswajalnej na 1 kg gleby lub 2,9 18,1% ogólnej zawartości Cu w glebie. Nie stwierdzono w poszczególnych poziomach gleb zależności między ogólną zawartością miedzi a ilością miedzi przyswajalnej. Zawartość ogólna Mo w zbadanych glebach bw (profile 3, 5, 7), podobnie jak zawartość miedzi, wzrasta w poziomach genetycznych wraz z głębokością, najmniejsza jest więc w poziomach A, przeważnie zaś największa w poziomach skały macierzystej. Rozmieszczenie Mo w poziomach genetycznych gleb bw może być uważane za jeden ze wskaźników charakteryzujących omawiane gleby. Zawartość Mo przyswajalnego wynosi 1,4 38,0% ogólnej zawartości

34 62 A. M usierowicz i inni molibdenu. W poziomach gb(b), B(B)g, С oraz gc zawartość ta jest mniejsza (1,4 8,0%) niż w ich poziomach A1 (8,5 38,0%). Ogólne zawartości Zn i Mn w zbadanych glebach brunatnych w yłu gowanych wynoszą: poziom Zn na 1 kg gleby Mn na 1 kg gleby A gb(b), B(B)g, C, gc ,2 690,0 Poziomy głębsze gleb bw są więc przeważnie zasobniejsze w Zn i Mn niż poziomy A (tab. 13). Llikroelementy - Microelements Tabela 13 Miejscowość Locality Nr profilu Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Rozpuszczalne Soluble in w stęż.kwasach conc. acids (HN03, K2,S04, KC1) Cu Mo Lin Zn Przyswajalne Available 0,02 M.EDTA Gngga Cu Llo Rozpuszczalne w H2 Soluble in K20 В ppm w suchej masie gleby - ppm in dry matter of so il сrleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam Lady 7 Pułtusk vio j.-voivod. Warszawa Ao 0-2 Ai , , n.o. 1,35 10,00 0,80 0,19 0,36 20,00 1,08 0,2 6 0,19 eb(b) ,10 6,00 300,0 48,00 2,68 0,38 f ,50 7,70 560,0 30,00 5,52 0,25 0,21- gc L ,00 8,50 490,0 31,30 1,72 0,12 0,11 Brok 3 Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Ao Ai Ajg B(B)S ( ,00 10,20 25,50 1, , ,00 0,90 1,00 2,76 n. 0. 0,55 0,16 0,30 0,18 0,10 0,45 0,29 \ ,40 6,30 500,0 70,00 3,16 0,27 0, ,00 6,50 560,0 70,00 3,10 0,27 0,15 \l ,00 7,40 690,0 100,00 1,18 0,21 0,22 Kobylin 5 7/ysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok *1 gaj gb(b) C ,20 4,52 8,75 12,26 0,40 0,20 1,53 1, ,00 60,00 0,26 0,25 0,21 0, ,18 0,85 300,2 48,00 0,13

35 G leby w ytw orzone z glin zwałow ych 63 Odmiennie przedstawia się zawartość boru, którego znaleziono: poziom В rozp. w H20 m g/l kg gleby A (ściółka) 0,55 1,35 Аг 0,26 0,36 ga3, A3g 0,10 0,25 B(B)g, gb(b) 0,21 0,29 C, gc 0,11 0,22 Najmniejsze ilości В rozpuszczalnego w H20 zawierają więc poziomy eluwialne i poziomy C, gc, a największe poziomy A0, następnie poziomy Ai i B(B)g, gb(b), co wiąże się najprawdopodobniej z procesem glebotwórczym, przebiegającym w tych glebach. ŻELAZO W OLNE I ŻELAZO RUCHLIW E W glebach brunatnych wyługowanych (profile 3, 5, 7) w częściach ziemistych wolne tlenki żelaza występują pod postacią błonek hematytu, getytu i limonitu na powierzchni ilastych części glebowych oraz w konkrecjach żelazo-manganowych [46]. Oznaczano je metodą Aquilera i Jacksona [1] używając jako środka wiążącego cytrynianu sodu, a jako środka redukującego hydrosiarczynu sodu. Z tabeli 14 wynika, że w glebach bw (profile 3, 5, 7), podobnie jak w scharakteryzowanych glebach brunatnych wyługowanych leśnych wytworzonych z lessów [46], ma miejsce niezbyt silne przemieszczanie wolnych tlenków żelaza z wierzchnich warstw w głąb i nagromadzanie się ich w poziomach gb(b) i B(B)g. Zawartość wolnych tlenków żelaza w poziomach iluwialnych w porównaniu z eluwialnymi jest około 2 5 razy większa. W profilu 7 przemieszczanie żelaza jest znacznie większe niż w innych glebach bw ze względu na to, że jest powodowane nie tylko bardziej zaawansowanym procesem lessivage, ale również procesem odgórnego oglejenia, związanego z okresowym stagnowaniem wody. To przemieszczanie wolnych tlenków żelaza w glebach bw przebiega przeważnie nieco mniej intensywnie niż w scharakteryzowanych dalej glebach pb (profile 2, 4, 6, 9). Ilość tzw. żelaza ruchliwego w poziomach genetycznych gleb bw odpowiada 3,6 25,7% zawartości wolnych tlenków żelaza. Można więc uważać, że omówione formy żelaza, jako łatwo ulegające przemieszczeniu, stanowią pewne kryterium do wydzielenia poszczególnych typów czy podtypów gleb. Dynamika tych przemieszczeń zależy zarówno od właściwości fizyko-chemicznych gleb, jak całokształtu warunków bioklimatycznych.

36 T a b e l a 14 Bóżne formy żelaza - Different from of iron ^ Miejscowość Locality Nr profilu Profile Nr. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm We frakc j i 1 mm In f r a c t io n a l mm Fe2Û3 % ogólne total (a) ^2^3 ^ wolne free (b),0 0 0r 1 аз b 100 с % Frakcja Fraction < 0,002 mm % (с) Wyciąg w 0,05n H2SO4 (żelazo ruchliwe) 0,05n H2SO4 extract (labile iron) Fe2 3 FeO mg/100 g gleby - soil Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam Łady A1 1,04 0,30 28,8 3,29 9,1 67,5 9,5 Pułtusk 6A ,15 0,35 30,4 2,73 12,8 51,8 2,5 wo i.-voivod. Warszawa 63(B) ,24 1,58 37,2 3,47 45,5 56,8 2,5 gc Г ,23 1,90 36,3 3,29 57,6 ;«6,9 12,0 \ ,40 1,70 38,6 3,90 43,5 83,2 3,8 Brok 3 A ,20 0,64 53,3 4,35 14,7 67,5 17,5 Wysokie A3g ,08 0,85 40,8 4,75 17,9 83,2 12,0 Mazowieckie wo j. -voivod. ( ,16 1,55 37,3 3,81 40,7 79,4 3,5 Białystok B(B)g { t 5О-6О с, 4,48 1,14 25,4 2,50 45,6 91,1 3,0 С f ,51 1,25 27,7 2,68 46,7 0,0* 0,0* ,02 2,21 46,2 79,4 6,0 Musierowicz i inni Kobylin ,30 0,54 A1 41,5 6,83 7,9 39,6 13,5 Wysokie 6A ,56 0,70 27,3 9,86 7,1 51,5 1,1 Mazowieckie woj.-voivod. gb(b) ,13 1,30 41,5 7,26 17,9 51,5 1,1 Białystok ,00 1,12 37>3 5,19 21,6 47,6 1,1 С ,35 0,65 27,7 8,02 8,1 0,0* 0,0* 2 \ ,31 0,65 21,1 3,61 18,0 0,0* 0,0* * Obecne węglany - Content CaCO^

37 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 65 A N A L IZ A CHEM ICZNA C A ŁK O W ITA F R A K C JI < 1 m m i < 0,002 m m G LEB b w Opierając się na wynikach chemicznej analizy całkowitej części < 1 mm i części < 0,002 mm w glebach brunatnych wyługowanych (profile 3, 5, 7), stwierdzono co następuje (tab. 16, 17): w tych samych poziomach genetycznych ogólna zawartość S i0 2 jest większa częściach ilastych niż ziem istych (tab. 16, 17). W poziomach Ai, ga3, gb(b) i B(B)g zawartość S i0 2 zarówno w częściach < 1 mm, jak i w częściach < 0,002 mm zmniejsza się z głębokością. Największą zawartość S i0 2 znaleziono w poziomach Ai, a najmniejszą w poziomach gb(b), B(B)g. Największe wahania w zawartości SiOo stwierdzono w poziomach С i gc, co wiąże się z różną ilością zawartego w nich CaC03; 9 T a b e l a 15 3 iû2 i ÂI2O3 całkowite i wolne we frakcji<c l ^ Siû2 i ^ 2 3 total and free in f r a c t i o n a l mm Miejscowość Locality Kr profila Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Si02 ogółem total Si02 wolne free % Ai203 ogółem total (a) a12 3 wolne free (b) 100* b a 100-b Gleby branatne wyługowane pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Leached brown pseudogley so:ils developed from boulder loam с Frakcja Frection С 0,002 mm % (c) Łacy ,58 1,23 4,66 0,36 7,72 3,96 9,1 r-cw.-distr. A1 Pułtusk gaj ,29 1,16 7,73 0,18 2,33 1,41 12,8 woj.-7oivod. 6B(B) ,91 1,14 18,51 0,13 0,70 0,32 4 0,5 : Warszawa Г ,22 2,01 20,17 0,62 3,07 1,08 57,6 U ,73 1,94 15,80 0,50 3,16 1,15 43,5 Brok 3 A ,98 5,90 14,7 pow.rdistr. A}g ,83 0,67 8,65 0,50 5,78 2,79 Mj' S 0 17,9 l 16 Uazowieckie ( ,46 0,68 14,36 0,62 4,32 1,52 40,7 wc j. -voivod. B(B)g Biełystok t ,53 0,88 14,31 0,40 2,79 0,88 45,6 f ,95 15,15 46,7 С ( ,40 0,53 46,2 zawartości Fe A120 3, jak również R20 3 w poziomach genetycznych Ai, ga3y A3g, gb(b) i B(B)g badanych gleb są znacznie większe w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. Zawartości te zwiększają się wraz z głębokością. Najmniejsze ich ilości znaleziono w poziomach Ai, a największe w poziomach gb(b) i B(B)g; podobnie jak krzemionki ogólnej zawartość CaO w poziomach genetycznych jest większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. Zawartość Ca w częściach ziemistych poziomów Аъ ga3f A3gf gb(b) i B(B)g zwiększa się z głębokością osiągając maksimum w poziomach o R o czn ik i g le b o z n a w c ze

38 66 A. M usierowicz i inni Analiza chemiczna całkowita f r a k c j i < l mia - Total chemical analysis of f r a c t io n a l па Tabela 16 Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Frakcja =Cl mic v; % - Fraction < L nun in percent SiC^ a i2o5 Fe2C3 С 20 LigO p2v co2 Gle 'O y brunatns wyługowane pceudoogleione wytworzone z g lin y zwałowej Leached br own pseudogley so ils developed from boulder łosiu próchnica huraus * 0! V) C~ j CMи 'н ; и to ; л-: -ć i I I coco Lady 7, pow.-ci s tr. Pułtusk, woj.,-vcivoa. Warszawa ,58 4,66 1,06 1,33 0,25 2,28 0,048 _ 2,41 1,70 93,32 (88,27) И,86) (1,11) (1,39) (0,26) (2,37) (0,05) ^ ,29 7,73 1,17 1,08 0,33 2,02 0,032-0,51 0,30 93,06 (85,52) (7,84) (1,19) ( 1, 10) (0,34) (2,05) (0,03) SE(2) ,91 18,51 4, 2vj 1,58 0,62 2,43 0,051-0,45 : 4,50 98,25 (69,41) (19,49) (4,42) (1,66) (0,65) (2,56) (0,05) A1 4r>;g 'Ц/'рЛс- I ,22 20,17 5,15 2,56 1,23 2,79 0,069 - GO ^0 0,43 5,7c (64,22) (21,51) (5,49) (2,73) (1,31) (2,98) (0,07) ( ,73 15,80 4,40 2,37 1,25 3,12 0,094 _ 0,31 4,63 98,67 (70,23) (16,63) (4,63) (2,49) (1,31) (3,28) (0,10) Er ok i ) r pow.-сi s t r. Wysokie iwieckie, woj.-voivod. Białystok ,98 5,90 1,22 0,93 0,24 2,27 0,057 2,93 2,6C 58,13 (86,87) (6,25) (1,29) (0,99) (0,25) (2,41) (0,06) ,83 8,65 2,08 1,49 0,43 2,35 0,044-0,62 1,80 98,29 (82,87) (8,87) (2,13) (1,53) (0,44) (2,41) (0,05) f ,46 14,36 4,16 1,53 0,85 2,85 0,051 _ 0,59 4,00 93,85 (73,89) (15,06) (4,36) (1, 60) (0,89) (2,99) (0, 06) ^ ,53 14,31-4,48 1,64 1,80 2,89 0,085-0,34 4, 7o 38,78 (72,20) (15,08) (4,72) (1,73) (1,90) (3,05) (0,09) С ,35 15,15 4,51 6,45 1,90 2,93 0,136 3,54 0,22 4,30 38,08 (61,GO) (15,88) (4,73) (6,76) (1,99) (3,07) (0,14) (3,71) - - ^1 kobylin ij, pow.- distr. Wysokie LIszoy/ieckie., w oj.-voivod. B iełystok ,42 6,11 1,33 1,09 0,30 1,97 0,061 _ 3,45 1,46 38,19 (86,76) (6,43) (1,40) (1,15) (0,32) (2,07) (0, 06) & L ,00 6,93 2,60 1,32 0,44 1,90 0,026-0,4i) 0,67 (84,97; (7,01) (2,63) (1,33) (0,45) (1,92) (0,03) i gb(5) ,33 14,37 5,15 l,6 o C,89 2,54 0,029-0,41 2,lc ;3s,4o (75,25) (14,75) (3,21) (1,64) (0,91) (2, 61) (0,03) j Ci ,05 14,09 3,02 2,62 1, 22 2,67 0,057 _ 0,22 2,25!^8, с 0 (73,30) U4,46) (3,10) (2,69) (1,25) (2,74) (0, 06) j (106-lib 62,80 12,52 2,35 ' 8,99 2,02 2,42 0,099 5,54 0,12 1,57 38,43 (63,90) (12,74) (2,39) (9,15) (2, 06) (2,46) (0,10) (5,64) - - j 2 ( ,88 12,37 2,31 10,09 2,03 2,70 6,43 0,12 1,31 198,24 (61,78) (12,55) (2,34) (10,24) (2, 06) (2,74) - (6,53) - -! ł rczp uszcz. 'л stęż. H2SÜ4 + HI'.'O^ - extractablc in ccnc. + JUi0^ Uwaga: Liczby w nawiasach - wyniki przeliczone na cz?dci bezwodne i bezprochniczne Л Results in scobles ( ) are acounted cn soil nass after ignition at temp, of 900 0

39 G leby w ytw orzone z glin zw ałow ych 67 Tabela 17 Analiza chemiczna całkowita frakcji<^10,002 mm - Total chemical analysis of fractions<c 0,002 ш Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Straty przy żarzeniu % Ignition losses % humus + K2O+ CO2 humus + н2о Y/e frakcji<c0,c02 mm w % - Per cent in fraction<^0,002 nim Si02 A12 3 FejOj CaO MgO x2o p2o5 co2 Gleby brunatne wyługowene ps eudooglejone wytworzone z,gliny zwałowej Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam h Lady 7, Pułtusk,-woi.-voivod.Vi'arszawa \ v ,45 37,45 45,51 7,63 ; 3,23 1,70 0,36 2,34 0,39 _ (73,33) (12,28) (5,18) (2,74) (0,58) (3,77) (0,63) ,50 18,50 52,12 18,10 4,53 1,39 0,68 2,52 0,29 (64,25) (22,28) (5,56) (1,70) (0,85) (3,19) (0,35) - 6 B(B) 40-6o 13,53 13,53 49,08 21,45 8,89 0,86 1,57 2,91 0,08 _ (56,76) (24,81) (10,28) (0,99) (1,81) (3,37) (0,09) ap f ,79 12,79 51,94 19,70 8,16 1,00 1,60 2,88 0,10 - (59,56) (22,59) (9,36) (1,15) (1,83) (3,30) (0,11) - ^ ,77 10,77 52,80 20,74 8,50 1,08 1,70 2,60 0,15 _ (59,17) (23,24) (9,52) (1,21) (1,90) (2,91) (0,17) - Brok 3, Wysokie Mazowieckie, woj.-voivod. Białystok A ,90 31,90 40,52 17,58 3,47 1,25 0,17 2,80 0,26 _ (60,69) (25,81) (5,10) (1,83) ^0,25) (4,U ) (0,38) - A3g ,65 16,65 47,46 22,13 6,48 1,54 0,93 2,80 0,16 _ (57,34) (26,55) (7,77) (1,85) (1,11) (3,36) (0,19) - D\DJ g ( ,19 15,19 47,80 21,80 7,80 1,60 0,84 2,94 0,13 _ (56,56) (25,70) (9,20) (1,89) (1,00) (3,47) (0,15) O-60 15,20 15,20 4o, 60 21,74 7,54 2,16 1,75 2,90 0,16 _ \ (54,95) (25,64) (8,89) (2,55) (2,06) (3,42) (0,19) - Kobylin 5, Wysokie Mazowieckie, woj.-voivod. białj stok A ,93 33,93 43,62 11,45 3,28 0,94 0,91 3,50 (66,86) (17,54) (5,03) (1,44) (1,39) (5,37) - - ga ,99 14,99 53,26 17,65 5,08 1,32 0,81 4,59 _ (62,91) (20,85) (6,00) (1,56) ( 0, 96) (5,42) - - gb(b) ,73 13,73 48,34 22,00 7,93 1,39 0,7 2 4,47 _ (56,17) (25,56) (9,21) (1,61) (0,84) (5,19) - - C1 Co ,40 17,40 49,35 15,92 4,47 4,21 1,32 4,SC (60,02) (19,37) (5,81) (5,12) (1,61) (5,84) - - f ,41 17,30 30,22 12,21 2,48 17,33 2,86 3,07 12,11 - (36,75) (14,04) (3,01) 2 1, 0 6 ) (3,48) 0, 1 2 ) - (14,72) (^ ,02 16,99 26,04 10,07 2,22 22,12 2,99 2,36 16,03 ~ (31,45) (12,16) (2,68) (26,72) (3,61) (2,85) - (19,36) Uwaga: Liczby w nawiasach - wyniki przeliczone na części bezwodne i bezpróchniczne Results in scobles ( ) ere acounted on soil mass after ignition at tenm. of 900 С

40 68 A. M usierowicz i inni gb(b) i B(B)g. Takiej zależności w częściach ilastych nie stwierdzono. Duże ilości CaO w niektórych poziomach C, gc spowodowane są obecnością СаСОз; zawartość MgO w poziomach genetycznych jest większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych i przeważnie zwiększa się z głębokością, analogicznie do zawartości CaO. Stosunkowo duże ilości MgO w niektórych poziomach С i gc spowodowane są obecnością węg la n u magnezu; zawartość K20 w poziomach genetycznych jest również większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. Największe ilości K20 w częściach ziemistych znaleziono w poziomach gb(b) i B(B)g, a w częściach ilastych w poziomach Ab* zawartość P2O5 w poziomach genetycznych, podobnie jak poprzednich składników, jest większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. W tych ostatnich przeważnie najmniejsze ilości P2O5 znaleziono w poziomach ga3 i A3g. Omawianej zależności w częściach ilastych nie stwierdzono. W SP Ó Ł C Z Y N N IK I Ui, U., U«, We frakcji < 0,002 mm obliczono stosunki molarne krzemionki do półtoratlenków w poszczególnych poziomach genetycznych, jak również współczynnik przemieszczenia tych związków z poziomu Ax lub Az do B. Współczynniki te (Ub U2 i U3) charakteryzują rozmieszczenie półtoratlenków w profilach w zależności od przebiegu procesów glebotwórczych. We frakcji < 0,002 mm gleb brunatnych wyługowanych wartości К o A i* К A p ~ К A 8 współczynników Ui = ? ? - - to jest stosun- K lgb(b) К tb(b)g К X(B) SiO ków molarnych w poziomach wym ycia9 (lub w poziomie Ai R2 Oe profil 1) do stosunków molarnych ^ w poziomach wmycia (lub w poziomach (B) profil 1) wahają się w granicach od 1,02 do 1,52. W części gleb bw (profile 1 i 3) współczynniki Ui wynoszą 1,02 1,04, a więc są bardzo zbliżone do jedności, a w pozostałych są wyższe zbliżone do współczynników gleb pb i wynoszą 1,39 1,52. Współczynniki U2 są wyższe od Ub a współczynniki U3 są do nich zbliżone (patrz str. 107). 0 G leby profilów 5 i 7. 7 Gleba profilu 3. й Gleba profilu 1. <J Gleba profilu 3, 5, 7.

41 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 69 A N A L IZ A T E R M IC Z N A 19 Badaniom termicznym i rentgenograficznym poddano 10 próbek frakcji < 0,002 mm, wyodrębnionych bez preparowania chemicznego z poziomów gentycznych gleb bw z Broku (profil 3 n ) i z Ład (profil 7 n ). Analizy termiczne wykonane zostały na deriwatografie systemu Paulik, Paulik & Erdey, w atmosferze azotu, w celu wyeliminowania spodziewanego rozległego efektu egzotermicznego, pochodzącego od spalania bitumin. Stosowano czułości względne DTA-1/20, DTG-1/15. Wyniki zostały opracowane przez przeniesienie krzywych na jednolity system tem peratur około 100 C i przez przeliczenie zmian wagowych z mg na procent straty wagowej. Uzyskane w yniki pozwalają na następującą interpretację analiz term icznych (rys. 5 i 6): Próbki z profilu 3 wykazują dwa zasadnicze efekty endotermiczne: pierwszy poniżej 200 C, drugi w temperaturze C. Wskazuje to na obecność w poziomach genetycznych badanej gleby illitu, w ystępującego wyraźnie w jej poziomach ga3, gb(b) i С (próbki nr 2, 3, 4 i 5), a ujawniającego się słabiej w poziomie akumulacyjnym Ai (próbka nr 1). W badanej glebie bw poza dwoma wymienionymi efektami endotermicznymi zaznacza się jeszcze w pewnym stopniu trzeci efekt endotermiczny powyżej 800 C, który wiąże się z dysocjacją kalcytu. Ten trzeci efekt ujawnia się wyraźnie w próbce nr 5, pochodzącej z poziomu С węglanowego, natomiast tylko ślady endotermicznego efektu kalcytu dają się zauważyć w próbkach nr 2, 3, 4, zawierających, być może, minimalne ilości węglanów, co potwierdza również analiza chemiczna (tab. 7, 8). Bardzo drobny efekt egzotermiczny w próbkach nr 1, 3, 4 poziom Ai i gb(b) może wskazywać na małą domieszkę kaolinitu; wymaga to jednak potwierdzenia inną metodą, ponieważ omawiany efekt może powodować również obecność hydromik. Wielkość i przebieg strat wagowych wykazują różnice u poszczegól- 10 A naliza term iczna i rentgencugraficzna gleb bw (profile 3 i 7) w ykonana przez Z akład Geochemii In sty tu tu Geologicznego w W arszawie. 11 N r próbki Poziiom Głębokość N r próbki Poziom Głębokość G leba bw z Broku, profil 3 cm G leba bw z Ład, profil 7: cm 1 Ai Ai ga ga3 2G 30 3 gb(b) gb(b) gb(b) QC с gc

42 Rys. 5. K rzyw e term iczne w profilu 3 Brok T herm al curves in profile 3 Brok

43 О С С ОС 0 ' С 0 ' С Ł 2 -i-16 ст. Ł cm I 40-^60 cm Л cm, Ł cm, Rys. 6. Krzywe termiczne w profilu 7 Łady Thermal tension in profile 7 Łady

44 72 A. M usierowicz i inni nych próbek, pochodzących z poziomów genetycznych gleb bw, profil 3. W próbce nr 1 całkowita strata wagowa w ynosi 27,2%, a w jej przebiegu nie można wyróżnić etapów, odpowiadających określonym reakcjom poszczególnych składników. Przyczyną opisanego przebiegu straty wagowej jest bardzo znaczna zawartość substancji organicznej. W dalszych trzech próbkach nr 2, 3 i 4 wielkość strat wagowych waha się od 14,2 do 19,7%, z czego większa część, zwłaszcza w próbce nr 2, przypada na substancję organiczną. Rys. 7. R entgenogram y próbek z profilu 3 B rok z poziomów: 1 Au g łę b o k o ść 2 10 cm, 2 g A 3, g łę b o k o ść 15 2)5 cm, 3 gb(b), g łę b o k o ść 30^40 cm 4 gb(b), g łę b o k o ść 50 60, 5 C, g łę b o k o ść cm X -ray determ ination of sam ples from the profile 3 (Brok) horizons: 1 A u d ep th 2 10 cm, 2 ga3, d ep th cm, 3 - gr(b), d ep th cm, 4 gb(b)% depth cm, 5 C, depth cm Ponowny wysoki ubytek ciężaru, w ystępujący w próbce nr 5 poziomu C, wiąże się ze wspomnianą już obecnością w tym poziomie kalcytu (rys. 5). We wszystkich próbkach gleby bw z Ład (profil 7) jako zasadniczy minerał w ystępuje illit, a niew ielki efekt egzotermiczny ok. lub

45 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 73 powyżej 900 C (próbki nr 2 i 3) może wskazywać na obecność domieszki kaolinitu. Węglanów w żadnym z poziomów genetycznych gleby bw z Ład nie stwierdzono. Rys. 8. R entgenogram y próbek z profilu 7 Ł ady z poziomów: 1 Alf g łę b o k o ść 2 10 cm, 2 ga3, g łę b o k o ść cm, 3 gb(b), g łę b o k o ść cm, 4 C, głęb okość cm, 5 C, głęb okość cm X -ray determ ination of sam ples from th e profile 7 Łady, horizons: 1 d e p th 2 14 cm, 2 ga3 d ep th cm, 3 gb(b), d ep th cm, 4 C, d ep th cm, 5 C, depth cm Spośród próbek gleby z Ład znaczną stratą wagową (28%) odznacza się próbka nr 1 (poziom Ai). Omawiane straty, których przyczyną jest znaczna zawartość bitumin, maleją z głębokością i wynoszą w próbkach nr 2, 3, 4 i 5 13,54 16,70%. B A D A N IA R E N T G E N O G R A FIC ZN E Jak wynika z zestawień, odległości między płaszczyznami analizowanych próbek frakcji < 0,002 mm gleby bw (profil 3, rys. 7 i 8), głównym minerałem ilastym wszystkich badanych poziomów genetycznych

46 Tabela 18 Stosunki mol orno v.'e frakcji koloidalnej - Lol ar ratio in colloidal fraction Miejscowość Locality Nr prof. < C 0,002 mm w - in % Głębokość Poziom genet. Depth Horizon Si02?e2 3 Fe203 cm +A1203 Al203 Si02 r2 3 (%) Stosunki mo lame Molar ratio Si02 Fe2 3 (K2) Si02 AI2O3 (K3) U1 u2 u3 Gleba brunatna wyługowana wytworzona z gliny zwałowej Leached brown so il developed from boulder lcam Witoldowo 1 Pasłęk wo j.-voivod. Olsz tyn A1 АХ(Б) (В) ,4 49,1 25,2 27,2 29,0 29,7 7»1 7,4 7,8 8,6 Gleby brunatne wyługowane pseudooglejone wytwórzone z gliny zwałowej - Leached brown pseudogley soils developed from boulder loam Łady 7 Pułtusk 7/0 j.-voivod. Warszawa h ga} gb(b) ,51 52,12 49,08 10,86 22,63 30,34 3,23 4,53 8,89 18,1 19,8 21,2 21,2 7,63 10,10 21,45 3,29 3,32 3,17 3,13 7,90 4,22 3,04 16,40 17,26 16,70 15,20 37,14 30,33 14, ,92 3,94 10,03 4,90 3,85 K1A1 KX(B) 1,04 Kl6A3 KigB(B) 1,39 K2a1 K2 (B) 1,03 K2gAj к ^ в ( в ) 2,08 3*1. к3 (3) 1,04 KjgAj K3gB(B) 1,27 Musierowicz i inni Brok 3 wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Ai A3g B(B)g f ^ ,92 47,46 47,80 46,60 21,05 28,61 29,60 29, ,80 7,54 17,58 22,13 21,80 21,74 3,51 3,07 3,03 2,98 31,36 19,47 16,29 16,43 3, , "la3g K^B(B)g 1, 02 K2A3g K2B(B)e 1,19 K3A3g K3B(B)g 0,989 Kobylin 5 wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Eiałystok A1 ga3 gb(b) ,62 14,73 3,28 11,45 5,42 35,04 6, ,26 22,73 5,03 17,65 1,80 27,87 5, ,34 29,93 7,93 22,00 1,18 17,30 3,73 Kl i3 K3&\3 ^ ^ ( B ) X2&B(B) K3gB(B) 1,52 1,61 1,37

47 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 75 jest illit z refleksem podstawowym ok. 10 A. Ponadto próbki nr 1, 2, 3, 4 z trzech płytszych poziomów A1} ga3 i gb(b) zawierają drobną domieszkę minerałów z refleksem 7 À, być może kaolinitu, czego nie można powiedzieć o próbce nr 5, pochodzącej z węglanowego poziomu C. Jednak obecność kaolinitu, którego identyfikacja oparta została na występowaniu słabszych refleksów 7 i 3,53 A, nie jest całkowicie pew na, ponieważ powyższe refleksy mogą również pochodzić od chlory tu. Poza tymi dwoma wyszczególnionymi minerałami ilastymi występuje w poziomach genetycznych gleby profilu 3 kwarc, a także kalcyt. Ten ostatni minerał pojawia się jedynie w minimalnych nieraz śladowych ilościach w poziomach Ah gaz i gb(b) (próbki nr 1, 2, 3 i 4) stanowiąc składnik o znaczeniu glebotwórczym tylko w poziomie С węglanowym (próbka nr 5). Na małą domieszkę skaleni we frakcji < 0,002 mm profilu 3 wskazuje refleks 3,22 A. W profilu 7 z Ład dominującym minerałem ilastym jest także illit. Minerał z refleksem 7 A, którym może być kaolinit, znaleziono tylko w próbkach nr 2, 4, 5 i to w bardzo małych ilościach. W poziomach genetycznych gleby bw z Ład nie stwierdzono węglanów. Streszczając w yniki analiz termicznej i rentgenograficznej stw ierdzamy, że w poziomach genetycznych gleb bw profilów 3 i 7 w częściach < 0,002 mm głównym minerałem ilastym jest illit, a ich stałym składnikiem m ineralnym jest kwarc. Kalcyt występuje tylko w poziomie С węglanowym próbki nr 5 z Broku. W poziomach genetycznych gleby bw z Ład profilu 7 kalcytu nie stwierdzono. Obecność w niektórych poziomach genetycznych gleb bw drobnych ilości kaolinitu nie jest pewna. GLEBY PSEUDOBIELI CO WE pb (GRAY BROWN PODZOLIC SOILS PSEUDOPODZOLIC SOILS, SOLS LESSIVÉS) Badania nasze dotyczą czterech profilów gleb pseudobielicowych leśnych, zwanych także płowym i (wg Uggli), wytworzonych z gliny zwałowej terenu Niziny M azowiecko-podlaskiej, z miejscowości: Gromin, profil 2, Szepietowo profil 4, Barak profil 6 i Zabłudów profil 9 (rys. 1). Należy podkreślić, że w glebach profilów 2 i 9 w ystępuje silne odgórne spiaszczenie, co może sugerować, że są to gleby nie zawsze jednorodne. Na podstawie badań terenowych można jednak wnioskować, że spiaszczenie to powstało w wyniku zjawisk peryglacjalnych, zachodzących wcześniej niż proces glebotwórczy. Profil 4 Szepietowo jest

48 76 A. M usierowicz i inni glebą pseudobielicową, bardzo silnie odgórnie oglejoną, co stawia tę glebę na przejściu do typu gleb pseudoglejowych. Ogólne dane klim atyczne dotyczące badanych terenów, charakterystyka siedliska tych terenów, a wreszcie charakterystyka morfologiczna zbadanych gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 6 i 9) przedstawiają zestawienia. P'rofil 2 Gromin N azwa gleby: pseudobielicow ą, słabo pseudooglejona pseudopodzolic soil. Skała m acierzysta: glina zw ałow a boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 130 m. M iejsce w ystępow ania: Grom in, pow. P ułtusk, woj. w arszaw skie, Nizina M azow iecko-podlaska. C harak terysty ka morfologiczna : 0 3 cm Ai 3 16 cm ga cm gb cm С cm w arstw a ściółki (cała w arstw a n a kładow a m asy organicznej) z próchnicą typu mod er, poziom jasnoszary, paziom jasnożółty z plam am i sinoszarym i pseudoglejowym i, poziom barw y b runatnej z plam am i pseudoglejow ym i, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) barw y jasnobrunatnej bez C ac 03. Ogólne dane klim atyczne: Średnia tem p eratu ra: 7 C. Średnia tem p eratu ra stycznia: 3,5 do 4 C. Średnia tem p eratu ra lipca: 17,5 do 18 C. Ś rednie roczne opady: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu m ieszanego: Querco C arpinetum. Obecny zespół roślinny: drzew ostan sosnowy: Pinus silvestris, pojedynczo Quer eus robur; podszycie: Prunus spinosa, Frangula alnus, Salix caprea, Crataegus охуаcantha, M alus silvestris; runo: M oechringia trinervia, Robus saxatilis, Vaccinium m yrtillus, G eum u rbanum, A egopodium podagraria, H ypnum Schreberi.

49 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 77 Profil 4 Szepietowo Nazwa gleby: gleba pseudobielicow a silnie pseudcoglejona pseudopodzolic strong pseudogley soil. Skała m acierzysta: glina zwałowa boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 160 m. M iejsce w ystępow ania: Szepietowo, pow. W ysokie M azowieckie, woj. białostockie, N izina M azowie'cko-podlaska. C harakterystyka morfologiczna: A cm A 3g Bgz Ogólne dane klim atyczne: 3 8 cm 8 28 cm cm cm cm Ś rednia tem p eratu ra roczna: 7 C. Ś rednia tem p eratu ra stycznia: 4 C. Średnia tem p eratu ra lipca: 18 C. Średnie opady roczne: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego Querco Carpinetum. O becny zespół roślinny: w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa m asy organicznej) z próchnicą typu muli, poziom szary, poziom szarożółty z licznym i silnym i plam am i pseudoglejowym i, pozilom barw y brunatnej z licznym i silnie zaznaczającym i się plam am i ps e ud ogle! j owym i, poziom barw y brunatnej, silnie pseudooglejony, poziom skały m acierzystej (gliny ziwałowej) barw y jasnobrunatnej, bez СаСОз. las liściasty: Quercus robur, podszycie: Pinus silvestris, Pinws com m unis, Juniperus com m unisf Sorbus aucuparia; runo: Poa nem oralis, M ycelis m uralis, C arex pilosa, Carex silvatica, T rifo lium lupinacter, Quercus robur, H ypericum perforatum, H ypnum cupressiform e, P olytrichum form osum, R hytidiadelphus squarrosus. Profil 6 Barak Nazwa gleby: gleba pseudobielicow a odgórnie zbielicow ana podzolized pseudopodzolic soil. S kała m acierzysta: glina zw ałow a boulder loam. W zniesienie mad poziom m orza: 168 m. M iejsce w ystępow ania: B arak za Ruchną, pow. W ęgrów, woj. w arszaw skie.

50 78 A. M usierowicz i inni C harakterystyka morfologiczna: A cm w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa m asy organicznej) z próchnicą ty pu m oder-m or (M oder-rohhum us), a 2a i 6 15 cm poziom ^ cm poziom A 3B cm poziom В cm paziom с cm poziom łowej) barw y jasnobrunatnej z C ac 03. Ogólne dane klim atyczne: Średnia tem p eratu ra roczna: 7 C. Średnia tem p eratu ra stycznia: 4 C. Ś rednia tem p eratu ra lipca: 18 C. Średnie opady roczne: mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. Ch ага к t ery st у к a siedliska : Siedlisko lasu liściastego Querco C arpinetum. Obecny zespół roślinny: drzew ostan św ierkow y z domieszką sosny: Picea excelsa, Pinus silvestris, podszycie: Corylus avellana, Frangula alnus, Sorbus aucuparia, runo: A nem one nem orosa, M oechringia trinervia, Poa nem oralisf Galium silvaticum, P olygonatum m u ltiflo ru m, O xalis acetosella, P olytrichum com m une, P olytrichum form osum. Profil 9 ' Zabłudów Nazwa gleby: gleba pseudobielicow ą średnio pseudooglejona pseudopodzolic pseudogley soil. S kała m acierzysta: glina zwałowa boulder loam. W zniesienie nad poziom m orza: 170 m. M iejsce w ystępow ania: Zabłudów, pow. Białystok, woj. białostockie, Nizina M a- zowiecko-fodl-aska. C harakterystyka m orfologiczna: A o 0 5 cm A 3A i 5 10 cm A 3g cm A 3Bg cm Bg cm Cg cm w arstw a ściółki (cała w arstw a n ak ładowa m asy organicznej) z próchnicą typu modeir, poziom jasnoszary A± z plam am i A poziom jasnożółty z sinoszarym i p lam am i pseudoglejowym i, poziom eluw ialno-iluw ialny, poziom barw y brunatnej z plam am i pseudoglejow ym i, poziom skały m acierzystej (gliny zw a łowej) barw y jasnobrunatnej, z si.no- Szarymi plam am i pseudoglejowym i, bez C ac 03.

51 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 79 Ogólno damę klim atyczne: Ś rednia roczna te m p eratu ra: 6,0 6,5 C. Średnia te m p eratu ra stycznia: 4 do 4,5 C. Ś rednia te m p eratu ra lipca: 18 C. Średnie opady roczne: 550 mm. P okryw a śnieżna: dni. Długość okresu w egetacyjnego: dni. C harakterystyka siedliska: Siedlisko lasu liściastego: Quer co C arpinetum. Obecny zespół roślinny: drzew ostan sosnowy: Pinus silvestris, poje dynczo Populus trem ula, podszycie: Juniperus com m unis, Populus trem u la, S a lix caprea, runo: Anem one nemorosa, Vaccinium m yrtillus, Vaccinium vitis-idaea, Carex pilosa, G alium silva ticu m, Lonicera xy lo steu m, Poa nem oralis, R anunculus lanuginosus, H ypnum Schreberi, P olytrichum com m une, Polytrichum\ form osum. Tereny, na których występują gleby pseudobielicowe, stanowią naturalne siedlisko lasu liściastego lub mieszanego. Obecnie jednak tylko t e ren Szepietowa (profil 4) jest pokryty lasem liściastym; teren Grominą (profil 2) i Zabłudowa (profil 9) porasta drzewostan sosnowy z podrostem liściastym, a teren Baraku (profil 6) drzewostan świerkowy. Zbadane gleby wykazują następującą budowę profilową: gleba z Gromina: A0, А1} ga3, gb, С, gleba z Szepietowa: A0, Alf Агд, Bg, C, gleba z Baraku: A0ł A2Alf A3, A3B, В, C, gleba z Zabłudowa: A0, A3AU A3g, A3Bg, Bg, Cg. Gleby profilów 2, 4, 9 wykazują pseudooglejenie, a gleby z Baraku (profil 6) odgórne zbielicowanie. Jeśli w omawianych glebach pb pominiemy pseudooglejenie, odgórne zbielicowanie oraz poziomy przejściowe, to wtedy ich budowa profilowa przedstawia się następująco A0, Ah A3, В, С. Na glebach pb zalegają ściółki A0 (cała warstwa nakładowa masy organicznej) miąższości 3 5 cm przeważnie z próchnicą moder (profile 2, 4, 9). Na glebie pseudobielicowej odgórnie zbielicowanej (profil 6) zalega ściółka miąższości 6 cm z próchnicą m oder-mor12. Poziomy akumulacyjne Аъ A2Ah AZA1 tych gleb wykazują miąższość 5 13 cm. W poziomach A0 i Ai, А2А±, A3Ai w porównaniu z poziomami eluwialnymi zaznacza się przeważnie biologiczna akumulacja składników pokarmowych. Ta biologiczna akumulacja składników pokarmowych w omawianych glebach zawierających próchnicę moder i moder-mor przebiega mniej intensyw nie niż w zbadanych glebach brunatnych wyługowanych 12 M oder-m or (M oder-rohhum us) próchnica m oderow o-surow a.

52 Tabela 19 Skład mechaniczny - Mechanical composition procent cząstek 0 średnicy <C 1 - Per cent of fractions in diam. <C1 mm Miejscowość Locality Nr profilu Profile Nr. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm > 1 d 1-0,5 0,5-0,25 0,25-0,10 0,05 0,10-0,05-0,02 0,02-0,006 0, 006-0,002 С 0,002 Ogółem - Total 1-0,1 *1; 0,02 7% mm Gleby Pseudopodzolic jseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej gray brown podzolic)* pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo Wysokie Mazowieckie woj.voivod. Białystok Zabłudów Białystok Gromin Pułtusk woj.-vo ivod. Warszawa A36 * { 5 с A3A1 A3g A3 Efc Be eg h S*3 gb с BO-90 / ( ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 8,6 11,6 4,7. 6,8 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 99, ,3 93, , , , ,1 9,9 10,6 11, , , ,2 8, , ,7 31, , , ,7 18,2 8,0 8,6 22,9 6,6 9,9 13,8 7, ,0 14, ,9 7, ,5 23,8 4,5. 8,8 20, ,0 11, , ,7 13, ,6 1, ,4 0, ,8 10, ,0 7,1 1,6 23,4 21, ,0 6, , , , , Musierowicz i inni Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak za Huofrna Węgrów woj.-voivod. Warszawa 6 A2Ai A3 A3B B- с Г ^ ,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 12,5 12,1 12,0 10,0 5,6 4,0 31,3 32, ,6 9,3 28,4 23,6 14,3 7,3 15,8 21, ,2 10,6 4,6 7,3 6,6 1,7 1,9 1, ,7 8,4 15,8 9,0 19,9 10,1 1,9 2,1 3,3 5,7 10,7 18,6 4,0 5,2 3, ,6 72,2 67, ,2 16,4 16,1 11,6 8,0 12,7 6,6 15,7 22, ,3- v * Боtyczy to dalszych tablic - Similar in next tables.

53 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 81 Л z próchnicą muli. Bilans pokarmowy omawianych gleb przedstawia się nieco mniej pom yślnie niż w poprzednio omawianych glebach bw [2 0]. Poziomy eluwialne (Д 3, даъ, A3g) gleb pb (profile 2, 4, 6, 9) są zabarwione na kolor jasnożółty lub żółty i mają miąższość cm. Poziomy te w glebach pseudobielicowych są o wiele wyraźniej zaznaczone niż analogiczne poziomy eluwialne w omówionych poprzednio glebach brunatnych wyługowanych. Poziomy В (profile 2, 4, 6, 9) miąższości cm są zabarwione na kolor brunatny i jeśli są odgórnie oglejone mają sinoszare plamy pseudooglejone. Glina zwałowa w glebach pseudobielicowych w ystępuje poniżej cm i z wyjątkiem gliny z Baraku (profil 6) nie zawiera węglanu wapnia do głębokości 150 cm (tab. 25). SK ŁA D M ECHANICZNY W poziomach genetycznych gleb pseudobielicowych, podobnie jak w poprzednio scharakteryzowanych glebach bw, uwidaczniają się różnice wr stopniu spiaszczenia oraz zawartości części spławialnych i ilastych (tab. 19). W poziomach A gleb pb zawartość części spławialnych wynosi przeważnie 6,6 15,7% (profile 2, 6, 9) i jest na ogół mniejsza od zawartości części spławialnych w poziomach A opisanych poprzednio gleb (tab. 1). W omawianych glebach pb zawartości części spławialnych i części ilastych w poziomach В są większe niż w poziomach A o ok /o (tab. 19). Są one nieco większe od analogicznych różnic m iędzy poziomami (B), B(B) i A omawianych poprzednio gleb brunatnych wyługowanych. W glinach zwałowych, z których wytworzyły się omawiane gleby pb, największe ilości frakcji piasku występowały w próbkach z Zabłudowa (profil 9) i z Gromina (profil 2), w których znaleziono 44 56% części 0,1 1 mm 0, a najmniejsze w glinie z Szepietowa (profile 4) i z Baraku (profil 6) 21,7 37,0%. Gliny z Gromina i z Zabłudowa zawierały 6,0 21,1% części ilastych, a gliny z Szepietowa (profil 4) i z Baraku (profil 6) 23,6 36,1% części ilastych. W ŁAŚCIW OŚCI FIZYCZNE W łaściwości fizyczne zbadanych gleb pseudobielicowych (profile 2, 4, 6) są na ogół zbliżone do właściwości gleb brunatnych wyługowanych i przedstawiają się następująco (tab. 2 0, 21): Ciężar w łaściw y w ynosi 2,50 2,70 i podobnie jak w glebach brunatnych wyługow anych wzrasta z głębokością. R o c zn ik i g le b o z n a w c ze

54 Właściwości fizyczne gleb - Physical properties of soils Tabela 2o Miejscowość Locality Nr profili Profile Kr. Poziom Ciężar Ciężar Porowatość Głębokość właśc. objętość. ogólna genet. Depth Specific. Bulk gravity density Horizon cm porosity g/cm^ g/cm^ % vol. Porowatość kapilarna Capillary poro si ty % obj. % vol. Porowatość (pojemność powietrzna) niekapilarna Air porosity non capillary Pojemność wodna połowa Field water capacity % obj. % vol. % wag. %grav. Maksymalna h igro s kopo wo ś <5 Max.hygroso. % Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo Dow.-distr. Wysokie Mazowieckie woj,-voivo à. Białystok Gromin Dow.-distr. Pułtusk woj,-voivod. Warszawa 4 Ai A3g 2 h < 6A3 gb ,50 2,60 2,68 2,68 1,26 1, ,6 38,9 37,4 36,6 28,0 28,8 29,4 33,0 21,6 10,1 8,0 3, ,0 39,8 17,1 13,6 20,7 23,4 3,00 2,6o 6,60 12,50 ЗЛ f ,50 2,60 2,65 1,07 1,42 1,65 57,2 45,4 37,7 24,2 36,0 28,8 33,0 9,4 8,9 1,71 0,83 1, ,68 1,73 35,5 31,5 4,0 7,42 Musierowicz i inni Gleba pseudobielicowe odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak za Ruchną pow.-dietr. Węgrów. woj,-voivod. Warszawa 6 а2*1 А3 А^В В , ,70 1,13 1,59 1,62 1, , , ,5 29, ,0 13,5 9,9 7,4 13,8 13, ,2 8,2 10,7 19,6 3,6o 1,10 2,00 6,80 P o jem n o ść w o d n a p o ło w a przy p o ten cja le ssą c y m 0,345 atm (pf 2,54) F ield w ater capacity by tension 0,345 atm.

55 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 83 Ciężar objętościowy waha się w szerszych granicach niż w glebach bw, tj. od 1,07 do 1,80. Jest on najmniejszy w poziomach Ai i A2Ai (1,07 1,26), a największy w poziomach wmycia B, Bg i gb13 (1,65 1,80). A1 i A2Ai mają układ pulchny i normalnie zwięzły, а B} B g i g В układ zbity i mocno zbity. Różnice między ciężarem objętościowym poziomów akumulacyjnych i poziomów wmycia gleb pb zaznaczają się wyraźniej niż u gleb bw (tab. 2). Stosunki wodno-powietrzne na podstawie krzywych sorpcji wody A ir - water relationships on the basis of the curves sorption Tabela 21 Miejscowość Locality =s Ù НЙ a> o< 1 ^ -4 о S5P4 Poziom genet. Horizon Głębokość Lepth cm Porowatość powietrzna tp? < 2,5 ) Air porosity % obj. % vol. Woe la przyswt îialna (pf ^>,54- pf * Avail* itfi wa ;er % obj. % vol. % wag; jo weight %obj. % vol. Vioda niedostępna T.(pF>f,2) Ivoavaileole water Gleba pseudobielicowa pseudooglejona wytworzona z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soil developed from boulder loam To wag. %weight Ogólna porowatość % obj. Total porosity % vol. Szepietowo Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok 4 A1 A3g < ,1 17,3 2,4 12, ,1 10,3 8,9 11,9 8,3 8,6 7,5 14,9 25,7 6, ,1 49,6 38,9 37,4 Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loan Barak za Ruchną Węgrów woj.-voivod. Warszawa 6 A2A1 A3 AjB В ,6 7,9 9,2 11,3 19, , ,0 5,9 3,8 6,0 15,5 5,2 2,4 3,7 8, , Porowatość ogólna gleb pb waha się od 33,3 do 57,2% objętości (porowatość kapilarna: 24,2 36,0% objętości, porowatość niekapilarna: 3,6 33,0% objętości) i m aleje wraz z głębokością, podobnie jak w glebach bw, osiągając najmniejsze wartości 33,3 37,7% objętości w poziomach wmycia, a największe w poziomach A1 i А2Аг\ 49,6 57,2% (tab. 20), Pojemność wodna połowa odczytana z krzywych sorpcji wody (rys. 9 i 10) dla pi" 2,54 (0,345 atm) jest najmniejsza w poziomach A: 13,0 21,6% objętości, a największa w poziomach w7ym ycia B: 35,0 39,7% objętości (tab. 20). Porowatość powietrzna gleb pb przy wilgotności odpowiadającej pf 2,54 jest największa w poziomach A (17,3 41,0% objętości), a naj 13 В poziom w m ycia bez pseudooglejenia, gb poziom w m ycia ze słabym pseudooglejeniem, Bg poziom w m ycia silnym pseudooglejeniem.

56 84 Л. M usierowicz i inni mniejsza w ich poziomach wmycia (w profilu 4 z Szepietowa wynosi zaledwie 2,4% objętości (tab. 21). Maksymalna higroskopowość (tab. 20) wynosi 0,83 12,5% wagowego, jest ona najmniejsza w poziomach A3 i ga3 (0,83 2,60%), a największa w poziomach wmycia B, Bg i gb (6,80 12,50%). Wartość MH wiąże się przede wszystkim z zawartością części < 0,002 mm (tab. 19) i ze składem chemicznym (tab. 34). Przyjmując, że większość roślin uprawnych nie może pobierać wody związanej przez glebę z siłą większą od 16 atn, tj. przy pf > 4,2, stwierdzamy, że ilość wody niedostępnej dla roślin w glebach pseudobielicow ych waha się w granicach 3,8 25,7 % objętości. Najwięcej wody niedostępnej zawierają poziomy wmycia: 14,9 25,7% objętości (tab. 21). Rys. 9. K rzyw e sorpcji wody w profilu 4 Szepietowo; gleba pseudobielicow a silnie pseudoogle j ona, w ytw orzona z gliny zwałowej Tension curves in profile 4 Szepietowo; pseudopodzolic strongly pseudogleyed soil from boulder loam 10 Z0 30 % wody-water g НОН/100g gleby-soi! Woda przyswajalna (dostępna) dla roślin była oznaczona w optymalnych warunkach wilgotnościowych, tzn. przy wilgotności odpowiadającej ich pojemności wodnej polowej. Ilość tej wody obliczono z różnicy między pojemnością wodną połową a wodą niedostępną dla roślin. Zawartość wody przyswajalnej w glebach pb waha się od 7,9 do 20,1% objętości i jest na ogół większa w poziomach głębszych (tab. 21). Podsumowując powyższe rozważania możemy stwierdzić, że zbadane gleby pseudobielicowe (profile 2, 4, 6) mają na ogół nieco gorsze stosun

57 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 85 ki wodno-powietrzne niż omówione poprzednio gleby brunatne w yługowane (profile 1, 3, 5, 7). Poza tym głębsze w arstw y gleb pb charakteryzują się układem bardziej zbitym (mają nieco większy ciężar objętościowy) od zbadanych gleb bw. 50,00 ~ Gfębokośó - Depth стп ,00- Rys. 10. K rzyw e sorpcji wody w profilu 6 B arak za Ruchną; gleba pseudobielicow a odgórnie zbielicow ana, w ytw orzona z gliny zwałowej Tension curves in profile 6 B arak over Ruchna; pseudopodzolic soil podzolized from top, form ed from heaw y boulder loam t 0,690-0,345 0,160 orno % wody-water g НОН/100g д/eby-soi/ PRÓCHNICA, С, N, С : N Gleby pb (profile 2, 4, 6, 9) zawierają w poziomach Ai 1,79 3,96% (przeważnie 3,36 3,96%) próchnicy. Zawartość próchnicy maleje raptownie z głębokością osiągając w poziomie С wartości 0,05 0,29% (tab. 22). Ilości N w poziomach Ąi wynoszą 0,11 0,19% i maleją z głębokością, stosunek zaś С : N wynosi średnio 15,8, a więc jest on większy od analogicznego stosunku omówionych poprzednio gleb bw (profile 1, 3, 5, 7, 8). Frakcje związków humusowych i niehumusowych (bituminy)14 Zawartość węgla bitumin w poziomach genetycznych zbadanych gleb pseudobielowych (profile 4, 6, 9), wyekstrahowanych alkoholobenzenem (1 : 1), waha się w bardzo szerokich granicach i wynosi (tab. 23): 14 W przeciw ieństw ie do gleb bw w om aw ianych glebach pb badano tylko poziomy A v A 3A lf A 2A V A 3> A 3g.

58 8 6 A. M usierowicz i inni w poziomach Ai, A3Alt AzA1 w poziomach A3 i A3g mg С bitumin/100 g gleby, tj. 3,5 6,5% ogólnej zawartości С w glebie, 4 40 mg С bitumin/100 g gleby, tj. 1,0 6,7% ogólnej zawartości С w glebie. Y/oda higroskopowa, C, próchnica, N, С : N Hygroskopic water, С, humus, N, С : N Tabela 22 Miej scowość Locality 3 Û f i ^-i O O' ł Poziom genet. Horizon Głębokość Lepth.Voda higroskopowa Hygroscopic water С Próchnica Humus N С : N a * cm % Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo wysokie Mazowieckie woj.-voivod, Białystok 4 A1 А3ь ,47 1,14 3,61 2,30 0,70 0,28 0,13 3,96 1,21 0,38 0,22 0,19 0,06 0,02 12,1 11,7 6,5 С ' ,11 0,10 0, ,55 0,10 0,17 Zabłudów pow.-distr, Białystok Gromin Pułtusk woj.-voivod. Yi'arszav.a 9 A jii A^g ,20 0,63 2,29 0,30 3,95 0,52 0,13 0,03 17,6 10,0 A3Êg ,64 0,09 0,15 n. 0. Bg ,99 0,09 0,15 Cg ,33 0,07 0,12 2 A1 ga3 gb / ,10 0,40 0,70 1,04 0,19 0,05 1,79 0,33 0,09 \ ,90 0,03 0,05 С ,50 n.9. Gleba pseudobielicowa odgórnie z ;bielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak za Ruchną pow.-distr, Węgrów woj.-voivod. Warszawa 6 A2a1 A3 A3B В ,30 0,70 1,10 3,10 1,95 0,40 0,18 0,19 3,36 0,69 0,31 0,33 0,11 0,03 0,02 17,7 13,3 9,0 nvs j ,60 0,17 0,29 [ ,70 0,17 0,29

59 Zawartość poszczególnych grup związków próchnicznych - The content of humus compounds Tabela 2^ Miejscowość Locality Szepietowo D o w.-distr. Wysokie Uazowieckie woj.-voivod. Białystok Zabłudów Dow.-distr. Białystok =* p. Н Я tł-t e> O Pt U й Р н Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm С ogółem total С bituciin bitumens Według metody I.W.Tiurina - By tho methods I.W.Tiurin С kwasów huininowych zw.organiczne wyektra- G kwasów fulwowych (C KH) nowane (C KF) 0,05n С of h2so4 С of CKH(I+II) CKH(I+II) humic acids organic lulvic acids compounds CKF(I+II) CKF(I+II+ extracta- + la) grupa group I grupa group 11 ble in 0,05n h2so4 Ia grupa group I grupa group II 'Według metod Kononowa - Bielczykowa After the Kononowa - Bielczykowa method kwasów huminowych (C KH) С of humic acids % % С kwasów fulwowych (C KF) С of fulvic acids Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam ,30 0,08 0,47 0,04 0,10 0,78 0,06.0,64 0,54 0,38 0,59 0,64 9 A ja i A^g ,70 0,04 0,08 0,03 0,04 0,32 0,06 0,27 0,25 0,07 0,22 0,32 A jg ,29 0,30 0,15 0,02 0,34 0,054 0,03 0,01 0,08 0,03 0,6 1 0,14 0,03 0,02 0,58 0,41 0,51 0,35 0,29 0,046 0,44 0,12 С KH С KF 0,66 0,38 Gleby wytworzone z glin zw ałow ych Gleba pseudobielicową odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej - Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loam Barak za Ruchną D o w.-distr. Węgrów woj.-voivod. Warszawa 6 л2а ,95 0,09 0,35 0,01 0,09 0,67 0,03 0,51 0,46 0,32 0,55 0,58 A ,40 0,004 0,07 0,003 0,02 0,22 0,06 0,26 0,24 0,063 0,18 0,35 oo

60 88 A. M usierowicz i inni Ilość więc С bitumin w poziomach genetycznych zbadanych gleb pseudobielicowych są przeważnie m niejsze niż w zbadanych glebach brunatnych wyługowanych (profile 3, 5, 7). Frakcje związków organicznych grupy la Opierając się na wynikach zestawionych w tab. 23 stwierdzono, że: poziomy Ai, А2Аъ A3Ai zawierają mg С fr. 1а/100 g gleby, tj. 3,5 4,6% ogólnej zawartości С w glebie, poziomy A3 i A3g zawierają mg С fr. Ia/100 g gleby, tj. 5,0 10,0% ogólnej zawartości С w glebie. W poziomach akum ulacyjnych gleb pb, podobnie więc jak w poziomach Ai gleb bw, znaleziono zbliżone ilości С frakcji związków organicznych grupy la, wyrażone w procentach ogólnej zawartości węgla w tych poziomach (tab. 23). Stwierdzono, że odgórne oglejenie zbada- Kwasy huminowe I grupy - Humin acids I group T a b e l a 24 Miejscowość Locality =j г-на **нa> OH >-»-rh о Poziom genet. Horizon Głęboko«: Depth cm С ogółem total % Kwasy huminowe I grupy - Humin acids wolni 3 i luźno związi ane z RpOz free aj ad loosfly bounded t with the I *2 3 (С кн, n1 * ßr*) mg C/100 g gleby so il w % Ç ogól. :gljbj, 1П % of total С of soil I group związane z Ca boundet with the Ca (С КН I gr. - С KH^ I gr.) mp C/l8o g gleby so il w % С KH I grupy in %С KH I group w % с ogól..sieb?, in % 01 total C of soil Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley so ils developed from boulder loam Szepietowo Wysokie yazowieckie wo j.-voivod. Białystok Zabłudów Białystok 4 Ai A jg 9 A3AX A jg ,30 0,70 2,29 0, ,8 4,0 8,2 10, Gleba pseudobielicowe odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam 8,2 7,4 6,6 I 7,3 j I Barak za Ruchną pow.-distr, Węgrów woj.-voivod. Warszawa 6 A2Ai A ,95 0, ,4 10, ,4 42,

61 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych 89 nych gleb pb powoduje na ogół nieznaczny wzrost ilości С frakcji związków organicznych grupy la w ich poziomach eluwialnych, wyrażonej w procentach ogólnej zawartości węgla. Zawartości С bitumin w zbadanych glebach pb są mniejsze niż w glebach bw. Frakcje kwasów huminowych (KH) Zawartość w glebach pb (profile 4, 6, 9) С frakcji kwasów hum inowych grupy I, oznaczona metodą Tiurina, wynosi (tab. 23) mg С fr. КН 1/100 g gleby, tj. 11,4 20,4% ogólnej zawartości С w glebie. Zawartości więc С fr. КН I wyrażone w mg/100 g gleby w omawianych glebach, podobnie jak w scharakteryzowanych poprzednio glebach bw, wahają się w szerokich granicach i zmniejszają z głębokością. W glebach pb zawartości С frakcji kwasów huminowych grupy I, oznaczone metodą Tiurina, wyrażone w procencie zawartości węgla ogólnego są przeważnie większe od sumarycznej zawartości С frakcji kwasów huminowych, oznaczonych metodą Kononowej-Bielczikowej. Podfrakcja kwasów huminowych I grupy wolnych i luźno związanych z ruchliwymi formami R20 3 (С КН,., I gr.) W zbadanych glebach pb ilość С podfrakcji kwasów huminowych I grupy wolnych i luźno związanych z ruchliwymi formami R2O3 w y noszą: w poziomach A1} A2A1} A3A1 8,2 11,8% ogólnej zawartości С w glebie lub 52,6 57,9% С KH 1, w poziomach A3, A3g 4,0 10,7% ogólnej zawartości С w glebie lub 35,0 59,3% С KH I. Podfrakcja kwasów huminowych 1 grupy stanowi główną część frakcji kwasów hum inowych tej grupy w poziomach akum ulacyjnych i przeważnie również w poziomach eluwialnych (tab. 24). Podfrakcja kwasów huminowych I grupy związanych z wapniem (С KH I gr. C KH^i I gr.) Zawartość С w poziomach gleb pb podfrakcji I grupy związanej z wapniem wynosi (tab. 22): w poziomach Ax, А2АЪ А3Аг 6,6 8,5% ogólnej zawartości С w glebie lub 40,0 47,4% С KH I,

62 90 A. M usierowicz i inni w poziomach A3, A^g 7,3 7,5%> ogólnej zawartości С w glebie lub 40,7 65,0% С KH I. W glebach pb zawartość С podfrakcji kwasów huminowych I grupy związanej z wapniem (wyrażona w procencie węgla KH I) stanowi w poziomach akumulacyjnych mniejszą, a w poziomach eluwialnych przeważnie mniejszą część С frakcji KH I. Zawartości frakcji kwasów hum inowych II grupy (profile 4, 6, 9), oznaczone metodą Tiurina, wynoszą (tab. 23) 3 40 mg С fr. KH 11/100 g gleby lub 0,7 4,3% ogólnej zawartości С w glebie. Jak widać, zawartości С frakcji kwasów huminowych II grupy, wyrażone w mg/100 g gleby zmniejszają się z głębokością. Ilości zaś С fr. KH II grupy, wyrażone w procencie zawartości С ogółem w glebie wzrastają wraz z głębokością. Zawartości w poziomach genetycznych omawianych gleb pb frakcji kwasów huminowych grup I + U, oznaczone metodą Tiurina, wynoszą (tab. 23) mg С fr. KH (I + II grupa) w 100 g gleby15 lub 15,7 22,1% ogólnej zawartości С w glebie15 i maleją z głębokością. Uzyskane przez nas w yniki wskazują, że w glebach pseudobielicowych zawartości frakcji kwasów huminowych grup I + II, oznaczone metodą Tiurina, są większe od zawartości określonych metodą Kononowej-Bielczikowej, a ponadto że w poziomach genetycznych omawianych gleb pb zawartości kwasów huminowych tych grup, podobnie jak w zbadanych glebach bw, są mniejsze od zawartości kwasów fulwowych grup I + II. Frakcja kwasów fulwowych (KF) Ilości С frakcji kwasów fulwowych grup I + И, oznaczone metodą Tiurina, zawierają (tab. 23) mg С fr. KF grup I + II w 100 g gleby lub 27,9 70,0 /o ogólnej zawartości С w glebie. Ilości te wyrażone w mg/100 g gleby maleją z głębokością. Ilości zaś С fr. KF grup I + II podane w procencie zawartości С ogólnego w glebie wahają się w pew nych granicach, ale zwiększają się z głębokością i są w poziomach w y mycia tych gleb większe niż w analogicznych poziomach scharakteryzowanych poprzednio gleb brunatnych wyługowanych. Te zawartości są większe od analogicznych zawartości kwasów hum inowych grup I + II. Stwierdzono, że w poziomach genetycznych zbadanych gleb pb zawartości frakcji wszystkich kwasów fulwowych, oznaczone metodą Tiurina, są większe od tych zawartości oznaczonych metodą Kononowej- Bielczikowej (tab. 23). 15 Foszczególnych poziomów genetycznych.

63 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 91 Stopień hum ifikacji związków organicznych w poziomach genetycznych omawianych gleb pb, czyli sumaryczna zawartość węgla frakcji kwasów huminowych i fulwowych, wyrażona w procentach węgla w y stępującego w tych poziomach, wynosi 44,0 88,3% wg metody Tiurina lub 31,9 60,7% wg metody Kononowej-Bielczikowej. Stwierdzono, że wyniki otrzymane metodą Tiurina są wyższe od wyników uzyskanych metodą Kononowej-Bielczikowej. Stopień humifikacji związków organicznych w poziomach eluwialnych jest w iększy niż w poziomach akumulacyjnych. Stosunek С KH : С KF = L. Wartości tego stosunku, tj. sumarycznych zawartości węgla w kwasach huminowych do zawartości węgla frakcji kwasów fulwowych, przedstawiają się w glebach pb następująco (tab. 23): w poziomach Alf A2Alf АЪАХ w poziomach A3, A3g 0,51 0,64 (wg metody Tiurina) lub 0,58 0,66 (wg metody Kononowej-Bielczikowej), 0,26 0,41 (wg metody Tiurina) lub 0,32 0,38 (wg metody Kononowej-Bielczikowej). Jak widać, obie metody dają wyniki zbliżone. Należy również stwierdzić, że wartości L w glebach pseudobielicowych są przeważnie bardzo zbliżone albo nieco niższe od tych wartości w glebach brunatnych wyługowanych. ODCZYN, KW ASOW OSC W YM IENNA, KW ASOW OŚĆ H YDROLITYCZNA W zbadanych glebach pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9) w artości ph wynoszą (tab. 25): 4,3 6,1 (6,4) рнн2о; 3,9 4,6 (5,4) рнксь Skała macierzysta wykazuje odczyn przeważnie słabo kwaśny, co wiąże się z wyługowaniem CaC03 na znaczne głębokości. Najmniejsze wartości H'w znaleziono w glebach pseudobielicowych, podobnie jak w glebach brunatnych wyługowanych (profile 1, 3, 5, 7, 8 ), w poziomach wym ycia, a największe w poziomach akumulacyjnych. W poziomach С i Cg omawianych gleb kwasowość wym ienna znacznie maleje osiągając przeważnie wartości mniejsze niż 0,39 m.e. H'w na 100 g gleby. Kwasowość hydrolityczna, podobnie jak kwasowość wymienna, w a ha się od 1,20 do 9,40 m.e. Hh na 100 g gleby i jest większa od kwasowości wym iennej. Najm niejsze wartości Hh występują przeważnie w poziomach w y mycia, a największe w poziomach akumulacyjnych.

64 Tabela 25 Właściwości sorpcyjne gleb, kwasowość i zawartość węglanu wapnia - Soil sorption properties, acidity and calcium carbonate content Miejscowość Locality Nr profila Profile Nr. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm ph н; - Kationy wymienne zasadowe Basic exchangeable cat ions CaCO^ V Alw S - % cv tig h2o KC1 jy^ kw.hydrol hydrol.acid. Su Л c-«erf* Vi + g ея 1 * a? + g I - 9- w сn + jc л Xi E-* сn + H >» vo a (H TM vh S Th * S T VU loo-s^ Tu Vwioo*s *W m.e./loo g gleby - m,,e./100 g soil % Gleby pseudobiolicowe pseudooglejone wytworzone Z gliny zwałowej - Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo _ 4,8 4,1 2,27 3,12 2,11 7,08 11,11 5,39 4,38 10,20 18,46 14,02 30,6o 16,9 15,1 57,9 A1 Wy 6 о к i 0 A3g ,9 4,1 1,98 1,77 1,97 3,67 5,55 3,75 3,95 5,44 9,70 7,52 32,50 18,2 26,2 47,2 Mazowieckie _ 4,8 3,9 3,90 10,45 4,94 14,35 15,39 21,18 n ,90 49,3 n.c. 72,8 woj.-voivod. Białystok ,4 5,4 0,35 13,57 14,29 0,78 4,73 13,92 14,64 14,35 15,28 19,02 94,6o 88,8 75,1 97,5 4 * 2 G / ,5 7,0 6,2 0,21 16,91 17,39 0,30 0,6 0 17,12 17,60 17,21 17,56 17,99 98,30 96,3 96,6 98,8 \ ,9 7,1 6,3 0,20 15,12 16,84 0,22 0,25 15,32 17,04 15,34 15,58 17,09 98,60 97,1 98,5 98,7 Zabłudów 9 A3A _ 4,3 3,9 3,28 1,66 1,21 8,17 13,25 4,94 4,49 9,83 19,34 14,46 16,90 8,6 8,4 33,6 Białystok A}g ,4 4,2 2,05 1,34 1,05 2,85 2,50 3,39 3,10 4,19 7,52 3,55 32,00 17,8 29,6 39,5 A3Bg ,5 4,3 0,91 2,19 2,18 1,57 2,07 3,10 3,09 3,76 5,57 4,25 58,20 39,3 51,3 70,6 Bg ,1 4,1 2,49 8,13 7,76 2,92 5,50 10,62 10,25 11,05 14,43 13,26 73,6o 56,3 58,5 76,6 Cg ,5 4,4 2,31 9,17 9,64 2,40 3,38 11,48 11,95 11,57 14,37 13,02 79,30 63,8 74,0 79,9 Gromin 2 A _ 4,8 4,1 2,54 2,27 4,40 7,35 6,94 12,10 9,62 36,6o 21,0 23,6 Pułtusk ga ,2 4,5 0,34 0,24 1,80 3,18 n. 0. 2,14 4,24 3,42 15,90 8,0 7,0 woj.-voivod. eb / ,4 4,4 0,69 0,49 1,20 2,95 n. 0. 1,89 3,29 3,44 36,50 21,0 14,2 n. 0. Warszawa \ ,2 4,4 7,66 7,26 1,87 3,30 9,53 11,69 10,56 80,40 64,7 68,8 С ,9 6,3 5,66 5,4b 1,05 2,71 li. 0. 6,71 7,'J4 a, 17 84,40 71,3 66,8 > Musierowicz i inni Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej - Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loaio Barak za 6 Ruchna pow.-aistr. Węgrów woj.-voivod. Warszawa A2A _ 4,7 4,1 4,36 1,58 2,43 9,40 10,01 5,94 6, ,93 12,44 14,40 7,2 19, ,2 4,3 3,06 1,10 1,05 3,75 5,20 4,16 4,11 4,85 9,22 6,25 22,70 A3 11,9 16,8 A^B ,7 4,4 2,10 2,17 3,72 2,32 3,85 4,27 5,82 4,49 7,17 7,57 48,30 30,3 49,1 В ,1 4,6 2,10 11,33 13,93 2,31 8,25 13,43 16,03 13,64 16,33 22,18 83,10 69,4 62,8 c / ,1 7,0 6,5 0,39 21,83 22,00 0,15 0,25 22,22 22,39 21,9ft 22* 16 22,25 99,40 98,5 98,9 \ ,1 7,2 6,6 0,35 21,04 18,48 0,07 0,37 21,39 18,83 21,11 21,17 18,85 99,70 99,4 98,0 26, , , Uwaga: Sy, - *g Mehlicha - bj the Mehlich;

65 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 93 W poziomach skały macierzystej zbadanych gleb (profile 2, 4, 6, 9) wartości Нь, podobnie jak wartości H' znacznie maleją osiągając wartości mniejsze od 1,05 m.e. na 100 g gleby. Wartości Н,г skał macierzystych w w ielu wypadkach przewyższają analogiczne wartości w glebach bw, co wiąże się często z głębszym wyługowaniem CaC03 z glin i z mniejszą ogólnie ilością kationów zasadowych w skałach m acierzystych gleb pb (tab. 7, 25). Stwierdzono, że zarówno gleby pb, jak i gleby bw, z wyjątkiem poziomów akumulacyjnych, wykazują na ogół zbliżone wartości Hh. Kationy wymienne zasadowe Na podstawie danych tab. 26 i 27 oraz przeliczeń dotyczących gleb pseudobielicowych.stwierdzamy, że: zawartość poszczególnych kationów wymiennych zasadowych w poziomach B, Bg, w procencie zawartości tych kationów w poziomach A3 г A3g, wynosi: Ca , Mg (przeważnie ), K (przeważnie ), Na^ (przeważnie ). Z powyższego zestawienia wynika, że przemieszczenie w glebach pb kationów wymiennych zasadowych jest na ogół dość znaczne i waha się w szerokich granicach, przy tym przeważnie największe różnice w ich zawartości występują w poziomach wmycia; zawartości poszczególnych kationów wymiennych zasadowych, układają się w glebach w następujące szeregi: w poziomach Alf A3Ai, A2A1 różnie, w poziomach A3, A3g różnie, w poziomach B, Bg Ca > Mg > K > Na, w poziomach C, Cg Ca > Mg > Na^ > K, a w ięc są one inne niż w glebach bw (profile 1, 3, 5, 7, 8); stosunek Ca : Mg w poszczególnych poziomach genetycznych gleb pseudobielicowych (profile 4, 6, 9) w ynosi (tab. 27): w poziomach Ax, A3Als A2A1 100 : (2,0 16,7), w poziomach A3, A3g 100 : (5,1 30,8), w poziomach B, Bg 100 : (14,2 25,0), w poziomach C, Cg 100 : (11,1 51,3). Zgodnie z normami Scheffera i Schachtschabela profile 9 i 6 w y kazują w wierzchnich warstwach niedobór magnezu;

66 Zawartość kationów wymiennych - Content of exchangeable cations Tabela 26 C > 4^ Miejscowość Locality Nr prof. Toziom genet. Głębo-, kość Depth Ca w s. Naw s СаСОт % m.e. /100 g gleby m.e. /100 g soil 100*Caw 100*Mgw 100-1C* 100-Naw 100*Caw 100-Mgw Naw 100*Hh m Th.e.// 100 g S s s S gleby Th Th Th Th Th m.e./ loo g % soil Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo 4 Dow.-d istr. Wysokie Mazowieckie wo j.-voivod. Białystok Zabłudów 9 Białystok h A ÿ Be Bgx С ,40 1,30 8,04 11,20 0,40 0,40 2,00 2,00 0,23 0,06 0,25 0,22 0,09 0,01 0,1 6 0,15 3,12 1,77 10,45 13, , ,53 12,82 22,60 19,13 14,73 f ,5 13,60 2,29 0,45 0,57 16,91 80,42 13,55 2,66 3,37 79,1 13,3 2,6 3,3 1,7 17, ,9 11,50 2,46 0,55 0,61 15,12 76,05 16,26 3,64 4,05 75,0 16,0 3,6 4,0 1,4 15,34 I A3Ai ,89 0,82 0,05 0,08 0,33 0,28 0,39 0,16 1,66 1,34 53,61 61,19 3,02 5,97 A3Bg ,64 0,08 0,12 0,35 2,19 74,88 3,65 5,47 16,00 43,6 2,1 3,2 9,3 41,8 3,76 Eg ,46 0,92 0,40 0,35 8,13 79,45 11,32 4,93 4,30 58,5 8,3 3,6 3,2 26,4 11,05 Cg ,68 0,85 0,31 0,33 9,17 83,75 9,27 3,38 3,60 66,4 7,3 2,7 2,9 20,7 11, , ,63 19,87 20,90 2,88 0,56 1,55 1,11 23,50 11,94 23,5 23,9 52,3 78,1 9,0 19,6 Gleba pseudobielicową odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loam 3,9 7, ,5 1,9 2,3 1,1 1,6 1,5 3,4 6,7 0,9 0,2 1,1 1,1 4,0 3, ,1 5,4 83,1 68,0 10,20 5,44 15,39 14,35 9,83 4,19. Musierowicz i inni Barak 6 л 2 J Ł ,46 0,03 0,06 0,03 1,58 92,40 1,90 3,80 1,90 13,3 0,3 0,5 0,3 85,6 10,98 za Ruchna pow.-aistr. A3 0,97 0,05 0,05 0,03 1,10 88,18 4,55 4,55 2,72 20, ,0 0,6 77,3 4,85 Węgrów A3 в ,79 0,23 0,10 0,05 2,17 82,49 10,61 4,6o 2,30 39, ,2 1,1 51,7 4,49 woj.-voivod. Warszawa в ,28 2,07 0,53 0,45 11,33 73,08 18,27 4,67 3,98 60,7 15,2 3,9 3,3 16,9 13,64 с ,1 13,44 6,89 0,70 0,80 21,83 61,56 31,56 3,22 3,66 61,2 31,4 3,2 3,6 0,6 21, ,1 13,42 6,23 0,63 0,76 21,04 6?, 78 29,61 3,00 3,61 65,6 29,5 3,0 3,6 0,3 21,11 Caw, Ugw, and Na;v - exchangeable cations; Th - (S + Kh)

67 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 95 stosunek Mgto : Kw w poszczególnych poziomach genetycznych zbadanych gleb (profile 4, 6, 9) wynosi (tab. 27): w poziomach Au A3A1} A2Ai 100 :(57,5 660), w poziomach A3, A3g 100 :(15,0 350,0), w poziomach B, Bg 100 :(11,0 43,5), w poziomach C, Cg 100 :(10,1 36,5). Stosunek wymiennego:wapnia do magnezu, magnezu do potasu Ratio ot exchangeable calcium to magnezium and magnezium to potasium Tabela 27 Miejscowość Locality Nr profilu Profile Nr. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Ca : = K. 100 Mgw m. e. T % TM Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo 4 A :16,7 100:57,5 2,8 wysokie A3g :30,8 100:15,0 5,3 Mazowieckie woj.voivod* :24,9 100:12,5 - Białystok Bg\ 1 I.BS :17,8 100:11,0 10, :16,8 100:19,6 12,7 С :21,4 100:22,4 14,4 Zabłudów 9 AxAi 5-Ю 100: 5,9 100:660 0,3 J -L Białystok A3g : 9,8 100:350 2,3 A3fig : 4,9 100:150 1,9 Bg :14,2 100:43,5 6,9 eg :11,1 100:36,5 6,5 Gleba pseudobielicowa odgórnie zbieliccv/ana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak 6 A2Ai :2,0 100:200 0,24 Ruchna h :5,1 100:100 0,8 Węgrów A3B :12,8 100:43,5 3,0 woj.-voivod. Warszawa В :25,0 100:25,6 9, :51,3 100:10,2 3i,o с / c I :46,4 100:10,1 33,1 Wartość stosunków Mgw : Kw w glebach pb, podobnie jak w zbadanych glebach bw, przeważnie wzrasta z głębokością. Sumaryczne zawartości kationów wym iennych zasadowych S są najmniejsze w po-

68 96 A. M usierowicz i inni ziomach eluwialnych i wzrastają poniżej tych poziomów, co wiąże się ze wzrostem zdolności sorpcyjnej gleb. W poziomach eluwialnych wartość S gleb pb jest mniejsza niż w tych poziomach gleb bw. W glebach pb wartość poszczególnych rodzajów pojemności sorpcyjnej kationowej waha się w zależności od zawartości koloidalnych kompleksów mineralnych i organiczno-mineralnych. Podobnie jak w glebach bw (profile 1, 3, 5, 7, 8) wartości te na ogół są najmniejsze w poziomach eluwialnych, a poniżej wzrastają (tab. 25). Wartości te w poziomach eluwialnych gleb bw są większe niż w poziomach eluwialnych gleb bp. Wartości Tm i TM są bardzo zbliżone w poziomach iluwialnych i C, Cg, a największe różnice wykazują w poziomach akumulacyjnych. W YSYCENIE GLEB KATIONAM I ZASADO W YM I10 W poziomach genetycznych gleb pb (profile 2, 4, 6, 9) wartości Vt,;, V h, Vm i V M (tab. 25) wzrastają na ogół z głębokością osiągając przeważnie poniżej poziomów eluwialnych: w poziomach B, Bg, gb > 49% Vm, > 58% VM, > 68% V, > 73% V*, w poziomach C, Cg > 64% Vw, > 67% VM, > 79% Yh > 80% Vw, natomiast w poziomach eluwialnych gleb pb wartości Vw < 47%, Vu < < 33%, Vm < 18%, są więc one mniejsze od analogicznych wartości w poziomach eluwialnych gleb bw (profile 1, 3, 5, 7, 8) i mogą być jednym z kryteriów pozwalających na odróżnienie gleb pb od gleb bw. P O T A S I FO SFO R P R Z Y SW A JA L N E W G M ETODY E G N E R A -R IE H M A Zawartość potasu przyswajalnego w glebach pb wynosi 1,2 12,9 mg K20 na 100 g gleby, co stanowi 0,07 0,69% ogólnej zawartości K20 w glebie lub 9,1 134,7% zawartości wym iennego K 20 w glebie. Jak widać, najmniejsze ilości potasu przyswajalnego w glebach pb znaleziono, podobnie jak w glebach bw (profile 3, 5, 7, 8), w poziomach eluwialnych, które zawierają go 30,0 31,6% przyjmując zawartość w poziomach akumulacyjnych za 100. Zawartość potasu przyswajalnego w poziomach eluwialnych gleb pb jest mniejsza niż w poziomach eluwialnych gleb bw. Zawartość potasu przyswajalnego w wierzchnich warstwach tych gleb jest wg liczb granicznych Egnera-Riehma na ogół zła. Wyjątek stanowi poziom Alf profil 4 wykazujący zasobność średnią. W poszczególnych poziomach gleb pb znaleziono 0,1 3,8 (21,517) 16 P atrz gleby brunatne w yługow ane bw, str P rofil n r 4.

69 Zawartość przyswajalnego Р20^ i K20 wg metody Egnera-Riehma - Content of available P20tj an^ ^20 according Egner»s-Riehm method T a b e l a 28 R oczniki g le b o z n a w c ze Miejscowość Locality Nr prof. Szepietowo 4 wysokie Mazowieckie woj.-vo ivod. Białystok Zabłudów 9 Białystok Poziom genet. Horizon Ai < с / c 1 A3A1 A3 g Głębokość Depth cm mg/100 g gleby wg Egnera-Kiehma in mg per 100 g so il according Egner* s-riehm method p2o5 K20 ph w %P20tj ogółem* in % of total* p2 5 mg/100 g gleby wg Egnera-Riehma in mg per 100 g so il according Egner s-riehm method w % K20 ogółem in %of total K20 Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam 3,8 0,7 1,0 21,5 5,0 1, ,2 12,9 3, ,69 0,19* 0,32 w % K20 wymiennego in % of exchangeable K2O ,1 0,4 6,0 0,24 28,3 7,0 6, ślady trece ,8 0,8 J^Bg ślady trace 119,1 134,7 8,0 0,34 30,9 7,1 6,3 5,0 2,4 4,7 1,2 0,27 0,07 80,7 73,3 30,2 1,0 0,05 17,7 4,5 4,3 Sß ,2 4,9 6,6 0,32 39,2 5,1 4,1 Cg ,4 5,0 9,7 0,41 25,3 5,5 4,4 Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam 9,1 H , ,4 4,35 4,45 ln KCl ,9 5,4 3,9 4,2 Gleby wytworzone z glin zwałow ych Barak 6 za Ruchna pow.-aistr. Węgrów woj.-voivod. Warszawa A2A1 A3 A3 B в 1 t ,2 2,7 3,8 0,24 134,7 4,7 4 Д ,1 0,1 0, ślady trace ślady trace 0,6 0,6 0,5 1,5 2,8 10,0 0,09 0,15 0,46 63,8 59,4 40,1 8,4 0,33 25,5 7,0 6,5 7,0 0,27 23,6 7,2 6,6 5,2 5,7 6 Д ,6 * Rozpuszczalny w stęż. H2S03 + HNO^ - Soluble in conc. H2S04 + HNCbj (tab.34)

70 98 A. M usierowicz i inni mg P2O5 na 100 g gleby, co stanowi 0,1 5,0 (22,217) procent ogólnej zawartości P2O5 w glebie. Przeważnie największe zawartości P 20 5 przyswajalnego znaleziono w poziomach Alf A3A1} A2Alf a najmniejsze, podobnie jak w omówionych glebach bw, w ich poziomach eluwialnych. Wierzchnie warstwy zbadanych gleb wykazują wg Egnera i Riehma zasobność złą. FORM Y FOSFORU W glebach pseudobielicowych (profile 4, 6, 9) formy fosforu kształtują się na ogół podobnie jak w omówionych poprzednio glebach brunatnych wyługow anych (profile 3, 5, 7). Zbadane gleby pseudobielicowe zawierają (tab. 29, 30): w poziomach Au A3A1} A2A1 w poziomach A3, A3g w poziomach B, Bg w poziomach C, Cg mg P2O5 mineraln./100 g gl., mg P2O5 organ./100 g gl., mg P2O5 mineraln./100 ggl., 8 16 mg P2O5 organ./100 g gl., 18(4117) 97 mg P2O5 min./100 g gl., 0 11 mg P2O5 organ./100 g gl., mg P2O5 mineraln./100 g gl., 0 4 mg P 2O5 organ./100 g gl., Największe więc ilości P 20 5 mineralnego występują przeważnie w poziomach skały m acierzystej, a najmniejsze przeważnie w poziomach eluwialnych. Największe ilości P 20 5 organicznego znaleziono w poziomach akumulacyjnych, a najmniejsze w poziomach skały macierzystej, a następnie w poziomach wmycia. Stwierdzono, że zbadane gleby pb zawierają w swoich poziomach eluwialnych więcej P 20 5 mineralnego, a mniej P 20 5 organicznego niż analogiczne poziomy gleb bw (profile 3, 5, 7). M IKROELEM ENTY (Cu, M o, Zn, Mn i B) Miedź w glebach pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9) jest rozmieszczona podobnie jak w glebach brunatnych wyługow anych (profile 3, 5, 7), a więc wzrasta przeważnie poniżej poziomów A. Rozmieszczenie Cu zarówno w glebach pb, jak i w bw może być uważane za jeden ze wskaźników charakteryzujących te gleby. Zawartość Cu przyswajalnej nie koreluje z zawartością ogólną m iedzi i wynosi 0,10 3,00 mg Cu przyswajalnej na 1 kg gleby lub 1,7 10,7% ogólnej zawartości Cu w glebie. Ogólna zawartość molibdenu w glebach pb wzrasta przeważnie

71 Formy fosforu w glebach wytworzonych z glin zwałowych w mg/100 g gleby The forms of phosphorus in the soils developed from boulder loam in mg/100 g of so il Tabela 29 Miejscowość Locality Nr prof. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Zawartość 1 glebach - Content in soil Zawartość w glebach po P2O5 rozpuszcz.w 4 utlenieniu w nich H2O2 % P20^ rozp. P2O5 rozpuszcz. NiLoH po ekstrakcji w stęż. związków organicznych w 0,5n(C00H) 2 gleb 0,5n(C00H)2 h2so4+hno3 The amount after H2O2 Р20^ extractable in 0,5n(C00H)2 Po0c extractable in 4% г 5 fflloh after 0,5n(C00H) 2 treatment soluble in conc. h2so4+hno3 oxidation of organic matter in soils mineralny mineral (a) orgahicz. organic (b) mineralny mineral (c) organiczny organic Ш + KF * Cd) ogólny mineral, i organ, total, mineral and or^ayic P2O5 rozp.- soluble w - in 0,5n(C00H) 2 (f) Zawartość w glebach P2O5 The amount P2O5 in soils mineralny mineral, (a + c) (e - f) organicz., - organic ogóln. total f-(a + c ) Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam frakcji humin i ulmin humin and ulnin fract Szepietowo 4 A Wysokie Mazo A3g wieckie fife 1 / ślady wo j.-voivod. Białystok 26 W \ trace С С M \ Zabłudów 9 A3A Białystok A A35g fls ślady Cg trflce w * Gleby wytworzone z glin zw ałow ych Gleba pseudobielicowe odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej - Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak 6 A2Ai za Ruchną A A3B Wągrów woj.-voivod. в Warszawa с f L * KH kwasy huminowe - benrîc; ecids; IF kwasy fulwowe - fulvic acids

72 Tabela Formy fosforu 1» glebach wytworzonych z glin zwałowych - The forms of phosphorus in the soils developed from boulder loam ЗО Zawartość w glebach?2ü^ The content of?2ü^ in soils Miejscowość Locality Nr prof. poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm ogółem rozp. w stęż. H2S04 + HNO3 total, mineral.and organic soluble in conc. HoSOn + HKO* (e) * mineralny mineral ( a + c + e - f ) «g ogółem - total f - (a + с) - h organiczny - organic frakcji humin* i ulmin humin and ulmin fraction i ' - ( a + b + c + d ) - i mg/100 g gleby - soil % mg/100 g gelby - soil % * g e mg/100 g gleby - soil % 100 h e mg/100 g gleby - soil % loo i e Gleby pseudobiel icowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej - Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo 4 h , , ,2 Wysokie Mazo A} , ,0 9 19,1 wieckie _ /ЭВ , ,2 8 15,4 woj.-voivod. Białystok * 1 * ,0 0 0,0 0 0,0 С ,9 3 3,1 3 3,1 Zabłudów 9 A3A , , ,6 Białystok A3g , ,4 9 27,3 А3 В ,9 2 9,1 1 4,5 Дв ,0 0 0,0 0 0,0 Cg ,0 0 0,0 0 0,0 Musierowicz i inni Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej - Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loam Barak 6 a2a , ,4 9 20,0 za Ruchna ,6 8 44,4 1 А3 5,6 10 pow.-aistr. A3 В ,8 7 41,2 2 11,8 Węgrów. woj.-voivod. В ,0 2 10,0 0 0,0 Warszawa f ,1 4 4,9 3 3,7 с ^ ,0 0 0,0 0 0,0 * P ÿ c związany z h urn i nam i i ulminami - Р20с bonded with h urn in and ulmin Uwaga: a, b, с... patrz tab. 29 Note; a, b, с... see tab. 29

73 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 101 Mikroelementy - Microelements Tabela 31 Miejscowość Locality Nr prof. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Zawartość rozpuszczał.w stężon. kwasach Content of soluble in conc. acids (HN03, H2S04, HC1) Zawartość przvswajaln. Content of available Cu Mo Mn Zn Cu Mo Rozpuszcz. w H20 Soluble in H20 В mg/kg s.m,. gleby a.m. soil - ppm Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo 4 Wysokie Mazowieckie woj.-voivod. Białystok Ao Ai A3g Bg 0 / I ,44 5,05 27,39 0,50 0,40 2,60 188,1 295,5 600, ,00 1,00 0,31 0,14 0, ,39 2,60 401,0 88,00 0, ,69 3,55 382,0 50,00 0,08 Zabłudów 9 Białystok Gromin 2 Pułtusk wo j. -voivod. Warszawa A3A1 A3g ,00 3,70 0,30 0, ' 67,00 31,00 A3Bg ,00 0,50 300,0 48,00 0,13 Bg ,75 1,76 305,2 88,00 0,32 Cg ,49 1,53 354,1 59,00 0,17 Ao A1 gaj ,3.0 8,10 15,80 0,50 0,20 1, ,5 30,00 19,00 60,00 L. 0. C, 10 ślady trace 0,05 ślady trace " { ,00 2,00 130,0 78,00 3, CO 0,10 0,15 С ,10 2,75 180,2 79,00 0,35 0,15 0,09 1,00 0,12 0,31 0,17 0,45 0,36 0,10 0,16 Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z glir.y zwałowej Podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loam Barak 6 Ruchnu pow.-aistr. Węgrów woj.-voivod. Warszawa Ao A2A1 A3 A^B 0-6 n. 0. n. 0. n. 0. n. 0. 5, ,20 4,75 12,10 0,96 1,00 2,50 100,0 110,0 150,0 12,00 8,00 12,00 0,20 0,18 ślady trace 0,05 ślady trace 0,09 0,37 0,13 n. 0. В ,00 4,40 190,0 50,00 1,16 0,14 0,23 C 1 c { ,60 5,10 350,0 70,00 0,3b 0,12 0, ,60 4,50 340,0 80,00 0,6 4 0,10 0,21

74 102 A. M usierowicz i inni T a b e l a 32 Różne formy żelaza - Different form of iron We frakcji<i 1 mm In fra ctio n < l mm Miejscowość Locality Poziom genet. Głębokość Depth b 100 b* 100 Frakcja Nr prof. Horizon cm ^* 2^3 ^e2^3 a с Fraction % % с ogólne wolne % % 0,002 mm total free (a) (b) (с) Wyciąg w 0,05n H2SO4 (żelazo ruchliwe) 0,05n H2S04 extract M я hi 1 a i ^e2^3 FeO mg/100 g gleby - so il Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley so ils developed from boulder loam Szepietowo 4 Wysokie Mazowieckie woj,-voivod. Białystok A1 A3g 2 U ,30 1,91 3,6 6 0,35 0,35 0,65 1,37 26, ,49 3,46 2,07 3,75 7,8 10, ,2 15, ,0 ( ,90 1,18 24,1 3,27 3 6,1 o,ov 0, 0 * U ,88 1,40 36,1 3,76 37,2 0,0 * 0,0 * Zabłudów 9 Białystok Gromin 2 Pułtusk wo j.-voivod. Warszawa A3A ,84 A3g ,87 0,43 50,0 7,00 6, ,8 0,30 34,5 4,22 7, ,0 A3Bé ,73 55,7 4,56 1,6 39,6 0,5 Bg ,11 1,06 34,1 4,53 23,4 49,6 0,5 Cg ,54 0,54 21,3 2,56 21,1 67,5 0,5 A ,1 2 2, ,6 2,8 ga ,1 2 4, gb n. 0. 0,50 6, ,5 2 6,50 8,0 49,6 С ,53 8,83 6,0 67,5 Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loam Barek 6 Ruchna Dow.-aistr. Węgrów woj.-voivod. Warszawa A2A1 A3 A3 B В pis ,83 0,2 2 26,5 5,50 4,0 39,6 9, ,17 0,2 2 18,8 4,23 5, ,39 0,38 27,3 11,18 3, ,07 0,70 22,8 2,39 29,3 69, ,76 1,03 27,4 4,22 24,4 0, 0 * 0, 0 * ,36 0,75 22,3 3,18 23,6 0, 0 * 0, 0 * * Obecne węglany - Content CaCO^

75 G leby w ytw orzone z glin zw ałow ych 103 z głębokością, jak w glebach bw (profile 3, 5, 7). Jest ona mniejsza w poziomach A (A1} A2Alf A3AX, A3y A3g, ga3), a większa w poziomach w m ycia i skały macierzystej. Rozmieszczenie Mo w glebach pb może być uważane za jeden ze wskaźników charakteryzujących te gleby. Zawartość Mo przyswajalnego w glebach pseudobielicowych w y rażona w procencie ogólnej zawartości Mo, jest największa w poziomach A i w poziomach wmycia, a najmniejsza w poziomach skały macierzystej, a więc kształtuje się inaczej niż w scharakteryzowanych poprzednio glebach bw (profile 3, 5, 7). Zawartości cynku i manganu kształtują się podobnie jak w glebach brunatnych wyługowanych. Poziomy głębsze są przeważnie zasobniejsze w Zn i Mn niż ich poziomy A. SiÛ2 i Àlgüj całkowite i wolne we frakcji<c l mm S3.O2 i AI2O3 total and free in fraction <СГ 1 mm Tabela 33 Miejscowość Locality Nr prof. Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm SiOg ogółem total Si02 wolne free a i203 ogółem total (a) AI2O3 wolne free (b) 100-b a 100-b с Frakcja < 0,002 mm (с) Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona z gliny zwałowej Podzolized pseudopodzolic soil developed from boulder loam % Barak 6 za Huchna pow.-aistr. Węgrów wo j.-voivod. Warszawa a2a1 A3 A3B В O-60 84,69 87,18 84,67 77,99 1, 2b ,76 1, 76 4,83 5,69 7,31 9,36 0,48 0,30 0,6 2 0,67 9,94 5,27 8,48 7,16 12,00 5,77 18,23 2,29 4,0 5,2 3, С ,88 1,66 1,37 11,40 n. 0. 0,44 0,51 3,83 1,80 2, ,6 Rozmieszczenie boru rozpuszczalnego w wodzie w zbadanych glebach pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9) kształtuje się podobnie jak w omawianych poprzednio glebach bw (profile 3, 5, 7). Największe ilości В rozpuszczalnego w wodzie zawierają poziomy A0, a następnie poziomy akum ulacyjne gleb pb, najmniejsze poziomy eluwialne i skały macierzyste tych gleb. Podobnie układają się omawiane składniki w scharakteryzowanych glebach bw.

76 104 A. M usierowicz i inni ŻELAZO W OLNE I ŻELAZO RUCHLIW E Uzyskane przez nas wyniki (tab. 32) wskazują, że w glebach pseudobielicowych (profile 2, 4, 6, 9) ilość wolnych tlenków żelaza waha się od 0,12 do 1,40%, a przemieszczanie ich w głąb i nagromadzenie w poziomach В, gb, Bg jest nieco większe niż to ma miejsce w poprzednio omówionych glebach brunatnych wyługowanych. Poziomy iluwialne w porównaniu z eluwialnym i zawierają około 3 4 razy więcej w olnego żelaza. Stosunkowo największe przemieszczenie wolnego żelaza stwierdzono w profilach 2, 6 i 9, co w profilach 2 i 9 wiąże się ze składem m echanicznym tych gleb, a w profilu 6 przypuszczalnie jest powodowane słabo zaznaczającym się odgórnym zbielicowaniem. W glebach pb (profile 2, 4, 6, 9) zawartość tzw. żelaza ruchliwego stanowi 0,0 47,3% występujących w nich tzw. wolnych tlenków żelaza. Należy podkreślić, że zarówno w badanych glebach bw, jak i w glebach pb FeO ruchliwe w ystępuje w największych ilościach w poziomach akumulacyjnych, co wiąże się z zawartością próchnicy. W OLNE TLEN K I GLINU I KRZEM IONKI Z uzyskanych w yników dotyczących w olnych tlenków glinu i krzemionki w glebach brunatnych wyługowanych (profile 3 i 7), podobnie jak w glebach pb (profil 6), można wnioskować o bardzo małym lub małym ich przemieszczaniu do poziomów gb(b), B(B)g i Б. A N A L IZ A C H EM ICZNA CAŁK O W ITA F R A N C JI < 1 m m i < 0,002 m m GLEB pb Opierając się na wynikach chemicznej analizy całkowitej części ziemistych ( < 1 mm) i części ilastych ( < 0,002 mm) zbadanych gleb pb (profile 4, 6, 9) można stwierdzić (tab. 34 i 35), że: zawartości S i0 218 w tych samych poziomach genetycznych gleb pb, podobnie jak w omawianych poprzednio glebach bw (profile 3, 5, 7), są mniejsze w częściach ilastych niż w ich częściach ziemistych. W poziomach akumulacyjnych, eluwialnych i iluwialnych gleb pb zawartość S i0 2 zarówno w częściach ilastych, jak i w częściach ziemistych zmniejsza się z głębokością. Największą zawartość S i0 2 znaleziono w poziomach A1} A3A1} A2Alf a najmniejszą w poziomach B, Bg. Największe wahania w zawartości S i0 2 stwierdzono w poziomach C, Cg, co wiąże się z różną ilością CaC03; 18 W przeliczeniu na części beizwodne i bezpróchniczne (tab. 34, 35). Odnosi się to rów nież do R20 3 ogółem, Fe20 3 ogółem, CaO ogółem, MgO ogółem, K20 ogółem, P 20 5 ogółem.

77 T a b e l a 34 Analiza chemiczna całkowita frakcji«<.l mm - Total chemical analysis of f r a c t io n a l mm Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm F rakcjam i mm w % - Fraction < 1 mm in percent Si02 AI2O3 Fe2 3 CaO UgO к 2о I>2 5' co2 próchnica humus ' н20 higrosk. hygrosc. Suma Sum Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo, Wysokie Mazowieckie, wo j.-voivod. Białystok 4 A ,08 6,21 1,30 1,12 0,33 1,86 0,076 _ 3,96 1,47 98,41 (86,87) (6,57) (1, 38) (1,19) (0,35) (1,97) (0,08) A3g ,56 7,26 1,91 1,01 0,31 1,99-0,047-1,2 1 1,14.98,44 (8 5, 60) (7,44) (1,96) (1, 0.2 ) (0,32) (2,04) (0,05) Bg ,60 14,41 3,66 1,69 0,70 2,37 0,097-0,22 3,6 1 98,36 (74,51) (14,99) (3,81) (1,76) (0,73) (2,46) (0, 10) f ,46 15,17 3,90 7,79 1,37 2,48 0,096 4,61 0,17 3,11 98,16 (61,52) (15,69) (4,03) (8,06) (1,42) (2,57) (0,10) (4,77) С J \ V (59,.72) (12,40) (3,99) (10,50) (2,09) (2,42) (0, 10) (7, 21) ,07 12,06 3,88 10,21 2,03. 2,35 0,092 7,01-0,17 2,55 98,43 Zabłudów, pow.--distr. Białystok 9 A3A ,16 4,90 0,84 0,97 0,27 1,74 0,056 3,95 1,20 98,09 (88,82) (5,17) (0,89) (1, 02) (0,28) (1,84) (0,06) A3g ,:14 6,57 0,89 1,30 0,39 1,79 0,039-0,52 0,63 98,27 (8 7,16) (6,65) (0,90) (1,32) (0,39) (1,81) (0,04) Л3 В ,80 11,16 2,31 1,51 0,69. 1,98 0,022-0,15 0,64 98,26 (80,45) (11,25) (2,33) (1, 52) (0,70) (1,99) (0,02) Bg ,19 13,08 3,11 1,64 0,97 2,03 0,065-0,15 3,99 98,23 (76,41) (13, 66) (3,25) (1,71) (1, 01) (2, 12) (0,07) Cg ,40 10,71 2,54 1,67 1,12 2,37 0,068 _ 0,12 2,33 98,33 (79,38) (10,98) (2, 61) (1,71) (1,15) (2,43) (0,07) Gleba pseudobielicowa odgórnie zbielicowana wytworzona 25 g li n y zwałowej Podzolized pseudopodzolic so:il developed from boulder loam Barak za Ruchnąfpow.-distr,. Węgrów,woj.-voivod. Warszawa 6 A2Ai ,69 4,83 0,87 1,50 0,15 1,60 0,045 _ 3,36 1,30 98,35 (88,91) (5,07) (0,91) (1,57) (0, 16) (1, 68) (0,05) A ,18 5,69 1,19 0,94 0,13 1,73 0,C18-0,69 0,70 38,27 (88,43) (5,77) (1,21) (0,95) (0,13) (1,75) (0,02) A3 в ,67 7,31 1,41 1,24 0,15 1,82 0,017-0,31 1,10 98,03 (85,90) (7,41) (1,43) (1, 26) (0,15) (1,85) (0,02) в ,99 9,36 3,10 1,55 0,58 2,19 0,020 0,33 3,10 98,22 (80,81) (9,70) (3,20) (1,61) (0, 60) (2,27) (0,02) с ,88 11,48 3,76 7,29 1,49 2,54 0,081 4,47 0,29 3, ,88 (65,49) (11,96) (3,92) '(7,59) (1,55) (2,64) (0,08) (4,66) * lîozpuszcz. u stęż. h2so4 + HNO3 - Extractable in conc. H2S04 + HNO3 Uwaga; Liczby w nawiasach - wyniki przeliczone na części bezwodne i bezpróchniczne Results in scobles () are acounted on soil mass after ignition at temp. of 900 C

78 106 A. M usierowicz i inni Analiza chemiczna całkowita frakc j i<c 0,002 mm Chemical to ta l analyse of fr a c t io n s 0,0 0 2 mm Tabela 35 Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Straty przy żarzeniu % Ignition losses % humus + н2о + co2 humus + h2o We frakcji<c0,002 mm» % In fraction < 0,0 0 2 mm in percent Si02 a i203 Fe203 CaO UgO k2o P2O5 co2 Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley so ils developed from boulder loam 1 Szepietowo, Wysokie Mazowieckie, woj.-voivod. Białystok 4 A ,28 29,28 41,42 17,13 4,46 1,61 0,84 3,40 n. 0. _ (59.03) (24,41) (6, 3 6 ) (2.29) (1, 20) (4,85) - - A3g ,74 14,74 50,50-20, ,74 1,22 3,72 - (59.48) (23,80) (6, 60 ) (2,04) (1,44) (4,38) - - Be ,30 15,30 43,71 23,66 8,15 1,73 1,35 3,96 - (51.80) (28,04) (9, 6 6 ) (2,05) (1, 6Q) (4,71) - - r , ,59 18,65 2,58 13,69 2,99 2, 6? 11,32 (37.84) (21. 66) (3, 00) (15,90) (3,47) (3,13) - (13,14) с 1 0 I , ,16 2,80 17,08 3,02 2,27 14,02 (29.87) (21, 52) (3.32) (20,29) (3,58) (2,69) - (16, 62) Zabłudów, Białystok 9 A3A ,00 34,00 41,43 16,48 1,06 0,94 1,20 2,66 _ J ± (63,52) (25,27) (1, 62) (1,44) (1,84) (4,08) - - A ,22 16,22 49,77 21,66 4,96 0,9 2 1,16 3,39 - (59,63) (25,96) (5,94) (1, 10) (1,39) (4,06) - - A3Bg ,94 9,94 44,45 28,42 8,79 1,21 1,92 4,00 - (49,43) (31,60) (9,77) (1,35) (2,13) (4,45) - - Bg ,21 10,21 43,31 28,83 8,70 1,23 1,97 3,99 - (48,33) (3 2, 18) (9,71) (1,37) (2, 20) (4,45) - - eg ,26 10,26 44,94 27,46 6,8 6 2,17 2,11 4,05 _ (50,21) (30,68) (7, 66) (2,42) (2, 36) (4,52) - - Gleba pseudobielicowe odgórnie zbielicowana wytworzonai z gliny zwałowej podzolized pseudopodzolic so il developed from boulder loaa Barak za Ruchm*, Węgrów,woj.- vo ivod. Warszawa 6 A ^ ,28 35,28 38,43 17,66 2,80 1,02 0,24 2,65 0,3 0 _ (59.90) (27,33) (4,35) ) (0,38) (4,09) (0,46) - A ,84 20,84 48, , ,36 2,6 7 0,20 - (60,83) (25.03) (6,30) (1.65) (0,45) (3,37) (0,25) - A^B ,50 13,50 49,76 22, ,40 1,06 2,77 0,15 - (57,69) (25,57) (8, 69) (1. 62) (1.23) (3,20) (0,.'5) - В ,39 12,39 46,90 22,24 7, ,43 0,08 - (53,53) (25,39) (8,10) (6.15) (1.93) (2,77) (0,09) - с ,10 19,08 40,79 19,60 4, ,12 2,13 0,11 2,02 (50,62) (24,25) (5,87) (9,48) (2.62) (2,63) (0,14) (2.47) Uwaga; Liczby w nawiasach - v.yniki przeliczone na części bezwodne i bezpróchniczne Results in scobles ( ) are acounted on soil mass after ignition at temp. of 900 С

79 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 107 zawartość Fe20 3, A120 3 i R20 3 ogółem w glebach pb jest większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych i zwiększa się na ogół w tych ostatnich z głębokością. Nagromadzenie R20 3 w poziomach w y mycia gleb pb jest większe niż w częściach ziemistych poziomów gb(b) w porównaniu do zawartości w poziomach ga3 gleb bw; zawartość CaO w glebach pb (profile 4, 6, 9) jest przeważnie większa w częściach < 0,002 mm niż w częściach < 1 mm. Zawartość CaO jest stosunkowo mniejsza w poziomach A3 i A3g, poniżej zaś tych poziomów wzrasta. Duże ilości CaO w niektórych poziomach С i Cg gleb pb są spowodowane obecnością CaC03; zawartość MgO w glebach pb, podobnie jak w glebach bw, jest większa w ich częściach ilastych niż w częściach ziemistych i przeważnie zwiększa się z głębokością. Zawartość MgO w poziomach zalegających na poziomach С i Cg gleb pb osiąga maksimum w poziomach В i Bg. W częściach ziemistych tych poziomów zawartość MgO wynosi % ilości zawartej w poziomach A3 i A3g, zaś w częściach ilastych %. Stosunkowo dość duże ilości MgO w niektórych poziomach С i Cg są spowodowane obecnością węglanu magnezu; zawartość K20 w glebach pb jest większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. Spośród poziomów Alt A3A1} A2A1} A.3) A3g, В, Bg przeważnie największą ilością K20 odznaczają się poziomy В i Bg; zawartość P20 5 w glebach pb jest przeważnie większa w częściach ilastych niż w częściach ziemistych. W częściach ziemistych najmniejsze ilości P20 5 mają poziomy A3, A3g. Omawianej zależności w częściach ilastych gleb pb nie stwierdzono. W SP Ó Ł C Z Y N N IK I Ui, и г i U., We frakcji części < 0,002 mm gleb pb (profile 4 i 9) wartości współczynników Ui wynoszą 1,40 1,59; są one zbliżone do wartości w spółczynników U3 (1,35 1,53), a mniejsze od wartości współczynników U2 (1,61 2,01), gdzie: Tr KiA3g mo1 Si 2 u i y a In. 2 KiBg mol R20 3 TT _ K 2A 3g r - m o 1 S i 2 u 2 } a rvo K2Bg mol Fe20 ; _К3Л3 a mol SiO 3 3 K3Bg 3 mol A120 3 Z badań naszych wynika, że współczynniki Ui, U2 i U3 mogą być uważane za kryterium charakteryzujące całą grupę gleb bw i pb, natomiast nie mogą być wskaźnikami służącymi do odróżnienia tych gleb od siebie.

80 108 A. M usierowicz i inni A N A L IZ A TER M ICZNA I R E N T G E N O G R A FIC Z N A G LEBY pb19 Badaniom termicznym i rentgenograficznym poddano 5 próbek części < 0,002 mm wyodrębnionych, bez preparowania chemicznego, z poziomów genetycznych gleby pseudobielicowej z Baraku za Ruchną20 (profil 6). Uzyskane wyniki pozwalają na następującą interpretację analiz term icznych (rys. 11). Stosunki molarne we frakcji koloidalnej - Molar ratio in colloidal fraction Tabela 36 < T 0,002 mm w - in % Stosunki molarne Molecular ratio Poziom genet. Horizon Głębokość Depth cm Si02 ^e2^3+ +Al203 ^2^3 a12 3 Si02 r2 3 U i) Si02 ^e2^3 U 2) Si02 А120з (k3) u* X u2 U3 Gleby pseudobielicowe pseudooglejone wytworzone z gliny zwałowej Pseudopodzolic pseudogley soils developed from boulder loam Szepietowo, T/ysokie Mazowieckie,wo j.-voivod. Białystok 4 Ai A3 6 Bg ,42 50,50 43,71 21,59 25,82 31,81 4,46 5,61 8,15 17,13 20,21 23,66 3,52 3,60 2,57 24,72 23,95 14,27 4,10 4,24 3,14 K1A3S - 1,40 K2A3g _ K2Sg 1,68 K3A3ê «K3Bs 1,35 Zabłudów, Białystok 9 AjAl A5g A3Bg B ,43 49,77 44,45 43,31 17,54 26,62 37,21 37,53 1,06 4,96 8,79 8,70 16,48 21,66 28,42 28,83 3,24 3,40 2,22 2,14 103,93 26,65 24,80 13,23 4,27 3,90 2,65 2,55 *4A3g 1,59 x2a3ê = 2,01 K3A3g e K5% 1,53 Krzywe term iczne próbek gleby pb z Baraku wykazują znaczne podobieństwo z opisanymi poprzednio krzywym i termicznymi próbek gleby bw z Broku, profil 3. Dają one analogicznie duży efekt endotermiczny w temperaturze C oraz mniejszy w temperaturze C, odpowiadający illitow i oraz wodzie zaadsorbowanej, w ystępują- 19 W ykonana przez Zakład Geochemii In sty tu tu Geologicznego w W arszawie. 20 G leba z B arak u za R uchną, profil 6: próbka nr 1, poziom A 2Alf głębokość 6 15 cm, próbka nr 2, poziom A 3, głębokość cm, próbka nr 3, poziom A 3B, głębokość cm, próbka ntr 4, poziom B, głębokość cm, próbka n r 5, poziom C, głębokość cm.

81 О С С С С С R 6-г 15cm Я cm R cm R cm R 70+90cm Rys. 11. Profile 6 B arak za Ruchną P rofile 6 B arak over Ruchna

82 110 A. M usierowicz i inni cej głównie w próchnicy. Widoczny w próbce nr 5 z Baraku wyraźny efekt endotermiczny w temperaturze C pochodzi od kalcytu występującego w tej próbce w większych ilościach. W próbkach 1, 2, 3 i 4 analiza termiczna nie wykazała obecności kalcytu. Mały efekt egzotermiczny powyżej 900 C widoczny na krzywych DTA próbki nr 2 (poziom A3) oraz próbki nr 4 (poziom B) z profilu 6 może wskazywać na małą domieszkę kaolinitu, ale może on być również spowodowany obecnością illitu. Dlatego zagadnienie obecności kaolinitu w omawianych próbkach gleby pb wymaga rozstrzygnięcia innym i metodami. Rys. 12. Renitgenogramy próbek z pro filu 6 B arak za R uchną, z poziomów: 1 A2Alt g łę b o k o ść 6 15 cm, 2 АЯВ, g łę b o k o ść cm, 3 B, g łę b o k o ść cm, 4 C, głęb okość cm X -ray determ ination of samples, from the profile 6 B arak over Ruchna, horizons: 1 A2Au d ep th 6 15 cm, 2 A 3B, d ep th cm, 3 B, d ep th cm, 4 C, d ep th cm W ielkość straty wagowej próbek gleby z Baraku na ogół m aleje z głębokością, co wiąże się ze zmianami w zawartości próchnicy. W próbce nr 1 poziomu AoA-l strata wynosi 33,1%, w próbce nr 2 poziomu A3 21,8%, w próbce nr 3 poziomu A3B 15,8% i w próbce nr 4 poziomu В 14,7%. Ponowny wzrost straty wagowej w próbce nr 5 poziomu С jest spowodowany obecnością większej domieszki węglanów. Dane rentgenograficzne (rys. 12), dotyczące próbek gleby pseudobielicowej z Baraku (profil 6), nie odbiegają zasadniczo od opisu podanego

83 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 111 dla próbek gleby bw, profil 3. Głównym minerałem ilastym według badań rentgenograficznych jest również illit z refleksem podstawowym 10 A, nie stwierdzonym jedynie w próbce nr 1 z poziomu А2Аг prawdopodobnie z powodu dyfuzyjnych pasm pochodzących od próchnicy. Refleks 7 A o bardzo słabej intensywności w próbkach glebowych nr 1 do 4 (poziomy A2Aly A3, A3B, B) być może spowodowany jest drobną domieszką kaolinitu lub chlorytu. Kalcyt w glebie pb z Baraku w ystępuje wg analizy rentgenograficznej w poziomach A2A1} A3B i В tylko jako bardzo drobna domieszka, natomiast wyraźnie obecność kalcytu stwierdzono w poziomie węglanowym С próbki nr 5. Streszczając wyniki analiz termicznej i rentgenograficznej gleby pb nr 6 stwierdzamy, że podobnie jak w scharakteryzowanych poprzednio glebach bw (profile 3 i 7) głównym minerałem ilastym w e frakcji < 0,002 mm jest illit. Stałym składnikiem m ineralnym omawianej frakcji gleby pb jest kwarc. Ewentualna obecność w glebie pb z Baraku drobnych ilości kaolinitu nasuwa szereg zastrzeżeń. Kalcyt występuje wyraźnie jedynie w poziomie С węglanowym gleby nr 6. W NIOSKI Na podstawie przeprowadzonych badań terenowych i laboratoryjnych (tab. 1 36, rys. 2 12), jak również danych literaturowych [1 63] nasuwają się następujące wnioski: 1. Omawiane gleby leśne, występujące przede wszystkim na terenach Niziny Mazowiecko-Podlaskiej, a tylko częściowo na terenach Niziny Pruskiej i Niziny Kujawsko-Wielkopolskiej, wytworzyły się z glin zwałowych głównie zlodowacenia Środkowo-Polskiego stadium Warty. 2. Gliny zwałowe, stanowiące skały m acierzyste tych gleb, charakteryzują się różnorodnym m ateriałem mimo zbliżonego składu mechanicznego oraz różnym stopniem wyługowania węglanów, co wiąże się z ich genezą i rzeźbą terenu. Spiaszczenie wierzchnich warstw glin zwałowych powstało głównie w wyniku zjawisk peryglacjalnych i innych procesów geologicznych, a następnie w wyniku procesów glebotwórczych. 3. Przy tworzeniu się omawianych gleb główną rolę odegrał proces brunatnienia, na który następnie nałożył się proces pseudobielicowy (lessivage) wytwarzając w pierwszej fazie działania gleby brunatne w y ługowane (sols bruns lessivés), a w następnej fazie, traktowanej jeszcze dotychczas przez niektórych badaczy [18, 35, 52] jako wczesne stadium procesu bielicowego, gleby pseudobielicowe (sols lessivés). Procesowi

84 112 A. M usierowicz i inni pseudobielicowania towarzyszy w szeregu wypadków proces pseudoglejowy dając gleby brunatne wyługowane i gleby pseudobielicowe w w iększym lub mniejszym stopniu odgórnie oglejone. Należy tu podkreślić, że proces pseudoglejowy może sprzyjać nagromadzaniu się w roztworach glebowych aktywnych kompleksowych mineralnych i organiczno-mineralnych związków, odgrywających dużą rolę w migracji i gromadzeniu się w glebach związków żelaza, glinu i manganu. 4. Wyróżnione przez nas gleby brunatne wyługowane i gleby pseudobielicowe w zależności od ich fazy rozwojowej mają niektóre właściw ości zbliżone do siebie, a inne wyraźnie różniące się. 5. Gleby brunatne w yługow ane nie oglejone mają budowę profilową A0, Аъ A3, B(B), С, a gleby pseudobielicowe nie oglejone A0l Alf A3, В, С. Poziomy gleb bw mają miąższość 2 3 cm i przeważnie próchnicę typu mull, a poziomy A0 gleb pb o miąższości 3 5 cm mają przeważnie próchnicę nakładową typu moder. Poziomy eluwialne A3 gleb brunatnych wyługowanych mają m iąższość cm i barwę szarożółtą, płową, ale są zaznaczone mniej w y raźnie niż analogiczne poziomy A3 gleb pseudobielicowych, wykazujących miąższość cm oraz zabarwienie jasnożółte, określane często iako płowe. 6. Tereny, na których w ystępują gleby bw, stanowią naturalne siedlisko lasów liściastych (obecnie z wyjątkiem profilu z miejscowości Łady są one również porośnięte lasem liściastym), a tereny, na których występują gleby pb stanowią naturalne siedlisko lasów liściastych i mieszanych (obecnie, z wyjątkiem profilu z miejscowości Szepietowo z lasem liściastym, inne tereny porasta drzewostan sosnowy i świerkowy). 7. W zbadanych glebach bw i pb zaznacza się wzbogacenie poziomów wmycia w porównaniu z poziomami eluwialnymi we frakcję ilastą, przy czym to wzbogacenie jest przeważnie większe w glebach pseudobielicowych niż w glebach brunatnych wyługowanych. 8. Właściwości fizyczne gleby bw i gleb pb są na ogół zbliżone (tab. 2, 3, 20, 21), z tym że gleby pb w porównaniu do gleb bw wykazują n ie co gorsze właściwości wodno-powietrzne, a poza tym ich warstwy głębsze odznaczają się bardziej zbitym układem. 9. W poziomach akumulacyjnych gleb bw i gleb pb ilości próchnicy i azotu są przeważnie zbliżone i wynoszą: 1,79 3,96% próchnicy i 0,05 0,20% azotu (tab. 4, 22). Ilości próchnicy w omawianych glebach maleją dość raptownie z głębokością. 10. Ilości С bitumin w poziomach genetycznych gleb bw, wyrażone w procencie zawartości węgla ogółem w tych poziomach, wynoszą 10,0

85 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych ,4% i są większe niż analogiczne zawartości С bitumin w poziomach genetycznych gleb pb, w których te ilości wynoszą 1,0 6,7% (tab. 5, 23). Zawartości w poziomach genetycznych gleb bw С frakcji kwasów huminowych21 grup I + II wynoszą (tab. 5, 23) 4,6 23,9% ogólnej zawartości С w poszczególnych poziomach gleby, a więc są one przeważnie zbliżone do analogicznych zawartości С frakcji kwasów huminowych21 grup I + II w odpowiednich poziomach gleb pb, w których te zawartości wynoszą 15,7 22,1% ogólnej zawartości С w poszczególnych poziomach gleby. Zawartość w glebach bw С frakcji kwasów fulwowych21 grup I + II wynoszą (tab. 5) 28,8 61,5% ogólnej zawartości С w glebie, a więc są zbliżone do analogicznych zawartości С frakcji kwasów fulwowych grup I + II gleb pb, wynoszących 27,9 70,0% ogólnej zawartości С w glebie. Zawartość С kwasów huminowych grup I + И gleb pb i bw jest więc mniejsza od zawartości С kwasów fulwowych grup I + II. Wartość stosunków С KH : С KF22 wynosi (tab. 5, 23): w poziomach A gleb bw 0,36 0.S223, w poziomach A gleb pb 0,26 0,6423. Jak widać, w glebach pb wartość omawianych stosunków jest zbliżona albo nieco m niejsza od analogicznych wartości w glebach bw. 11. W glebach bw i pb poziomy genetyczne zalegające na skale macierzystej są kwaśne, przy czym ph przeważnie wzrasta z głębokością. W glebach bw wartości ph są nieco wyższe niż w analogicznych poziomach gleb pb (tab. 7, 25). 12. W glebach bw kwasowość wym ienna jest przeważnie nieco m niejsza niż w analogicznych poziomach gleb pb. Kwasowość hydrolityczna Hh z wyjątkiem poziomów akumulacyjnych jest na ogół w obu typach gleb zbliżona (tab. 7, 25). 13. Zawartość poszczególnych kationów wymiennych zasadowych układa się w omawianych glebach przeważnie w następujące szeregi: gleby bw, poziomy Au АгА3, ga3, A3g, (B), B(B), gb(b), B(B)g gleby bw, poziomy C, gc lub gleby pb, poziomy A1} A3A1} A2Ai, A3, A3g Ca^ Mg К Na Ca Mg К '^> Na Ca Mg ^ Na^ K różnie 21 W edług m etody Tiurina. 22 С KR zaw artość w ęgla kw asów hum inow ych grup I + II С K F zaw artość w ęgla kw asów fulw ow ych grup I + II,ja W edług m etody Tiurina. 8 R o czn ik i g le b o z n a w c ze

86 114 A. M usierowicz i inni gleby pb, poziomy B, Bg gleby pb, poziomy C, Cg Cd.-w Mgto К l u Na^ С Э -го -^> M g w Nä^ü K ty 14. Obliczono (tab. 8, 26), że względne zawartości Ca^ i Mg w poziomach wmycia, wyrażone w procentach tych kationów w poziomach wymycia, uwarunkowane w pewnym stopniu ich przemieszczaniem z warstw wierzchnich, są w glebach pb większe niż w glebach bw. 15. Wartości S (sumaryczna zawartość kationów w ym iennych zasadowych w m.e./100 g gleby) są przeważnie najmniejsze w poziomach eluwialnych zarówno gleb pb, jak gleb bw i wzrastają poniżej tych poziomów. Stwierdzono, że wartości S w poziomach eluwialnych gleb pb są mniejsze niż w poziomach eluwialnych gleb bw, co pozwala w nioskować o mniej zaawansowanym procesie glebotwórczym. 16. W glebach pb i bw wartości poszczególnych pojemności sorpcyjnych kationowych Ew, Th i Tm (tab. 7, 25) są najmniejsze w poziomach eluwialnych. Wartości te są mniejsze w poziomach eluwialnych gleb pb niż w poziomach eluwialnych gleb bw. 17. W zbadanych glebach wartości Vw, Vh i Vm wzrastają osiągając maksimum w poziomach skały macierzystej. W poziomach eluwialnych omawiane wartości wynoszą: w glebach bw: V ^ < 7 6 %, V h < 55%, Vm < 36%, w glebach pb: V ^ < 47 /o, Vh < 33%, Vm < 1 8 %. Na tej podstawie wnioskujemy, że wartości \ Th i Vm w poziomach eluwialnych gleb bw i pb mogą być jednym z kryteriów pozwalających na odróżnienie gleb brunatnych wyługow anych od gleb pseudobielicowych. 18. W glebach pb i bw najmniejsze ilości potasu i fosforu przyswajalnego według m etody Egnera-Riehma znaleziono w poziomach eluwialnych. 19. Stwierdzono, że gleby pb zawierają w poziomach eluwialnych więcej P2O5 mineralnego, a mniej P2O5 organicznego niż analogiczne poziomy gleb bw (tab. 11, 29). 20. W glebach bw i pb rozmieszczenie mikroelementów Cu, Mo, Mn, Zn i В jest podobne i przedstawia się następująco (tab. 13, 31): zawartości Cu i Mo są mniejsze w poziomach A, a przeważnie największe w poziomach skały macierzystej, zawartości Cu przyswajalnego nie korelują z zawartościami Cu ogółem, zawartości Mo przyswajalnego, wyrażone w procencie Mo ogółem w glebie, są mniejsze w poziomach Al niż w poziomach zalegających pod poziomami Aly

87 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 115 ogólne zawartości Zn i Mn są przeważnie mniejsze w poziomach A niż w poziomach głębszych, zawartości В rozpuszczalnego w wodzie są przeważnie największe w poziomach A0, następnie w poziomach A1} a najmniejsze w poziomach eluwialnych. 21. Przemieszczanie wolnych tlenków żelaza z warstw wierzchnich i nagromadzanie ich w poziomach iluwialnych jest mniejsze w glebach bw, a większe w glebach pb. Omawiane więc przemieszczanie wolnych tlenków żelaza jest większe w glebach pb niż w glebach bw. Zawartości tzw. żelaza ruchliwego rozpuszczalnego w 0,05n H2SO_;, [16, 44, 46], są zarówno w glebach bw, jak i w glebach pb znacznie m niejsze od ilości w nich wolnych tlenków żelaza (tab. 14, 32). W glebach pb i bw ma miejsce tylko małe lub bardzo małe przemieszczanie wolnych tlenków glinu i krzemionki z warstw wierzchnich tych gleb do ich poziomów wm ycia (tab. 15, 33). 22. Wyniki analizy chemicznej całkowitej24 części < 1 mm i < 0,002 mm gleb bw i pb, zestawione w tab. 16 i 34, pozwalają na wyciągnięcie następujących ogólnych wniosków: procentowe zawartości S i0 2 w tych samych poziomach genetycznych gleb bw i pb są mniejsze w częściach ilastych niż w częściach ziemistych, a procentowe zawartości R20 3, CaO, MgO, K20 i P20 5 są w tych samych poziomach genetycznych omawianych gleb większe lub przeważnie większe w częściach ilastych niż w częściach ziemistych, w glebach bw i pb w ich poziomach zalegających nad poziomami skały macierzystej największe procentowe ilości R20 3 występują w poziomach wmycia B(B)g, gb(b), В, B g i wynoszą: w glebach bw % zawartości R20 3 występujących w ich poziomach w ym ycia ga3, w glebach pb % zawartości R20 3 występujących w ich poziomach wymycia A3, A3g, w glebach bw i pb w częściach ziemistych poziomów zalegających nad poziomami skały macierzystej największe ilości CaO, MgO i K20 występują w poziomach iluwialnych B(B)g, gb(b), В i Bg, najmniejsze ilości P 20 5 stwierdzono w poziomach eluwialnych A3, ga3, A3g. 23. We frakcjach części < 0,002 mm gleb bw współczynniki Ui wahają się w granicach 1,02 1,52. W części tych gleb współczynniki Uj. wynoszą 1,02 1,04, a w pozostałych 1,39 1,52 (tab. 18). Te ostatnie są zbliżone do współczynników Ui gleb pb, które wynoszą 1,40 1,59 (tab. 36). W glebach bw współczynniki Ui są zbliżone do współczynników U2, a m niejsze od współczynników U3. W glebach zaś pb w spół 34 W przeliczeniu n a 'Części bezw odne i bezpróchniczne.

88 116 A. M usierowicz i inni czynniki Ui są zbliżone do współczynników U3, a m niejsze od współczynników U2. Z badań naszych wynika, że współczynniki Ui, U2 i U3 mogą być uważane za kryterium charakteryzujące całą grupę gleb bw i pb, natomiast nie mogą być wskaźnikami służącymi do odróżniania gleb bw od gleb pb. 24. Opierając się na wynikach analiz termicznej i rentgenograficznej części < 0,002 mm gleb bw i pb stwierdzamy, że ich głównym minerałem ilastym jest illit. Obecność w niektórych poziomach genetycznych gleb bw i pb drobnych ilości kaolinitu nasuwa szereg zastrzeżeń. 25. Streszczając nasze wnioski dotyczące zbadanych gleb brunatnych wyługowanych i pseudobielicowych stwierdzamy, że można je zaliczyć do jednej klasy gleb brunatnych. WYKAZ STOSOWANYCH METOD Skład mechaniczny oznaczono metodą pipetową po usunięciu w ęglanów i próchnicy [44, 46]. Ciężar właściw y oznaczono piknometrycznie. Ciężar objętościowy, wilgotność chwilową, pojemność wodną kapilarną oznaczono w metalowych cylinderkach o pojemności 100 cm3. Maksymalną higroskopowość oznaczono wg Nikołajewa. W spółczynnik więdnięcia wyliczono mnożąc MH przez 1,7 [30]. Krzywe sorpcji wody oznaczono wg m etody Richardsa, zmodyfikowanej przez Święcickiego [59]. Porowatość ogólną wyliczono na podstawie ciężaru właściwego i objętościowego. Przyjęto, że pory duże to te, które wypełnia powietrze, średnie zawierają wodę przyswajalną dla roślin, a małe wodę niedostępną dla roślin w warunkach odpowiadających PWP i PW [30]. phkci i рнн го oznaczono metodą elektrometryczną przy użyciu elektrody szklanej [44]. Kwasowość wym ienną oznaczono metodą Daikuhary oraz glin w y m ienny metodą Sokołowa [44]. Kwasowość hydrolityczną oznaczono metodą Kappena [44]. Pojemność sorpcyjną w stosunku do kationów Ew, Th, Tm obliczono na podstawie oznaczeń S, H', Hh, a oprócz tego Tm, Tm S M, S^ oznaczono metodą Mehlicha [37, 46]. Kationy wym ienne w glebach bezwęglanowych oznaczono w g m etody Gedrojcia stosując do wypierania tych kationów roztwór ln CH3COONH4. Kationy wym ienne w glebach węglanowych oznaczono

89 Gleby w ytw orzone z glin zw ałow ych 117 metodą szwajcarską, stosując do wyciągów glebowych roztwór 0,5n NH4CI + NH3 o ph 8,2 [44]. Zawartość CaC03 w glebach oznaczono metodą Scheiblera [44]. Próchnicę oznaczono metodą Tiurina [44]. Frakcje związków humusowych i niehum usowych oznaczono m etodą Tiurina [27, 48]. Wolną krzemionkę i wolny glin oznaczono w wyciągu 0,5n NaOH w częściach gleby < 2 mm wg metody Fostera [13, 46]. Wolne żelazo w częściach gleby < 2 mm oznaczono metodą Aquilera i Jacksona używając jako środka wiążącego cytrynjanu sodu [1, 46], a jako środka redukującego hydrosiarczynu sodu. Żelazo tzw. ruchliwe, tzn. rozpuszczalne w 0,05 n H2S 0 4, oznaczono metodą Gerei a [16, 46]. Potas i fosfor przyswajalny oznaczono metodą Egnera-Riehma [44]. Formy fosforu oznaczono wg metody opublikowanej przez Brogowskiego [2]. Miedź oznaczono w wyciągu stężonych kwasów (HNO3, H2S 0 4, HC1) po uprzednim spaleniu substancji organicznej wg Pejwe [51] i R i n- kisa [55]. Miedź przyswajalną oznaczono metodą Henriksena i Jensena w wyciągu 0,02m EDTA. Obie formy miedzi oznaczono kolorymetrycznie używając dwuetylodwutiokarbaminianu sodu (Cheng i Bray [4], Henriksen i Jensen [21]). Barwny kompleks dwuetylodwukarbaminianu miedzi ekstrahowano czterochlorkiem węgla i uzyskany ekstrakt mierzono w kolorymetrze Langego. Molibden ogółem i przyswajalny w wyciągach stężonych kwasów i w wyciągach kwaśnego szczawianu amonowego oznaczono metodą rodankową wg Dobrickoj [8] dodając 4% NaF i 20% NaN 03. Do w y ekstrahowania wytworzonych związków kompleksowych milibdeno-rodankowych o zabarwieniu oranżowożółtym użyto alkoholu izoamylowego. Molibden w barwnych ekstraktach alkoholu izoamylowego oznaczono w kolorymetrze Langego stosując niebieski filtr. Mangan oznaczono kolorymetrycznie wg metody podanej w pracy Musierowicza i Czarnowskiej [43, 45]. Cynk rozpuszczalny w stężonych kwasach zadawano ditizonem, następnie ekstrahowano czterochlorkiem węgla i oznaczano kolorymetrycznie metodą Sandella wg Marczenki [36]. Bor rozpuszczalny w wodzie oznaczono wg metody Truoga [43, 44] i diantrinidowej [23]. Wyciągi wodne sporządzono wg Bergera, Truoga [43, 44], a następnie oznaczano wg zmodyfikowanej metody podanej przez Kabat ę [23]: 10 ml wyciągu wodnego plus 5 ml roztworu nasyconego Ca(OH)2 plus 3 ml H2O2 30% odparowano na łaźni wodnej i wyprażono w tempera tu

90 118 A. M usierowicz i inni rze 550 C przez 45 min. Pozostałość rozpuszczono w 2 ml stężonego H2SO4 (c. wł. 1,84), wstawiono do suszarki o temperaturze 100 C na 10 min, a następnie dodawano 20 ml roztworu 0,01% 1Д diantrimidu w stężonym kwasie siarkowym z dodatkiem wody w stosunku 9 do 1, przenoszono do erlenmayerek z doszlifowanym korkiem o pojemności 50 ml, wstawiano do suszarki i ogrzewano w temperaturze 80 C w ciągu 3 godz, a wreszcie oznaczono kolorymetrycznie stosując filtr 630 lub 610 \x. Analizę chemiczną całkowitą frakcji < 1 mm i < 0,002 mm gleby wykonano w stopach z Na2C 03 w tyglu platynowym oznaczając [44,46]: K20 metodą płomieniową wprowadzając poprawkę na obecny sód [9], CaO oksydym etrycznie [44, 46], MgO kolorymetrycznie przy użyciu żółcieni tytanowej. Fosfor oznaczono w wyciągach stężonych kwasów HNO3 i H2S 0 4 w częściach gleby < 1 mm i w częściach <C 0,002 mm [44, 46]. LITERATURA [1] Aquiler N. H., Jackson M. L.: Soil Science of A m erica Proceedings, vol. 17, Madison, Visconsin [2] Brogowski Z.: Fosfor organiczny i m ineralny w niektórych glebach p iaskow ych Polski. Roczn. Glebozn., t. XVI, z. 1. [3] Brown D. A., Place G. A., Pettiet J. V.: The effect of soil m oisture upon cation exchange in soil and n u trie n t uptake by plantas. 7-th Int. Congress of Soil Science. M adison, Wise. Ill/TV f 56, [4] Cheng K. W., Bray R. H.: Two specific m ethods of determ ining copper in soil and p lan t m aterial. Anal. Chem., t. 25, 1953, s [5] Czarnowska K.: Miedź i m olibden w ważniejszych glebach woj. w a r szawskiego. W arszaw a 1964, maszynopis. [6] Czerwiński Z.: Gleby bielicowe leśne i upraw ne w ytw orzone z piasków różnego pochodzenia geologicznego. W dru k u. [7] Dihle W. P., Truog E., Berger K. C.: Bor determ ination in soils and plants sim plified curc'umin procedure. Anal. Chem., t. 26, 1954, s [8] Dobrickaja J. I.: M ietody oprieddelenija m ikroelem entów w poczwach i rastienijach. Izdat. A.N. SSSR, M oskw a [9] D o j lido J.: Badanie w pływ u substancji tow arzyszących na oznaczanie sodu i potasu w wodzie m etodą fotom etrii płom ieniow ej obliczenie p re cyzji m etody. Gaz, W oda i T echnika S an itarn a, R. 36, n r 10, [10] Gołgow S. U., Zitkowa A. A., W inogradowa G. R.: V III-th Int. Congress of Soil Science. B ucharest [11] D u c h a u f o u r P.: Stations, types d hum us e t groupem ents écologiques. Revue F o restiere F rançaise, n r 6, 1960, s [12] Duchaufour P.: Precis de Pedoligie. D euxièm e edition entièrem ent re fondue. M asson e t C-ie E diteurs, P aris [13] Foster M. D.: Geochemica e t Cosmoch'imica Acta, 3, 1953.

91 G leby w ytw orzone z glin zw ałow ych 119 [14] Frantzm eier D. P., Whiteside E. P., Erickson A. E.: R elationship of te x tu re classes of fine e a rth to readily available w ater. 7-th Int. Congress of Soil Science. Madison. Wise. I, 36, [15] Fridland W. M.: Ob opodzoliw anji i ilim erizacji (obeziliwanji). Poczwow iedien. 1, 1958, s [16] Gerei L.: B eiträge zur U ntersuchung des leichtlösslichen Eisen- und A lum inium gehaltes ungarischer Bodentypen. A grochem ie u. Bodenkunde, B. 5, n r 2, B udapest [17] Gierasimow J. P.: Fizyko-geografiCzeskij atłas mieżd. M oskwa 1964, AN SSSR. [18] Gierasimow J. P., Głazowskaja M. A.: Osnowy poczw ow iedienija i gieografii poczw. M oskw a [19] Grig g J. W.: A rapid m ethod for th e determ ination of m olybdenum in soils. The A nalyst, t. 78, 1953, s [20] H artm ann F.: Zur F rage des N ährstoffbilanz im W aldboden. Allgem eine Forstzeitung 1963, 74. Jahrgang, Folge, 7/8 (April). V erlag Georg From m e S. Co., Wien V. [21] Henriksen A., Jensen H. L.: Chem ical and m icrobiological determ in a tions of copper in soil. A cta A gricultura Scandinavica, t. 8, 1958, s [22] Jackson M. L.: Soil chem ical analysis. New Y ork [23] Kabata A.: Przegląd fotom etrycznych metod oznaczania m ikroelem entów (Cu, Co, Zn, Mo, B) w roślinach i glebach. P am iętnik Puław ski, P race IUNG, z. 3, [24] Kauriczew I. S., No z d runowa E. M.: Obszczije czerty genezisa poczw w rem iennogo izbytocznogo uw łażniem ja. AN SSSR, Izd. N auka, M oskwa [25] Klimes-Szmik A.: U ber die Einteilung des P orenraum es und den Zusam m enhang den P orenverhältnissen und dem genetischen Bodentyp. A grokem ia es T alajtan, t. 13, Suplem entum. [26] Konecka-Betley K.: Studia nad kom pleksem sorpcyjnym gleb w y tw orzonych z gliny zwałowej w naw iązaniu do ich genezy. Roczniki G lebozn. t. X, z. 2, s , W arszaw a [27] Kononowa M. M.: O rganiczeskoje wieszczestwo poczwy, AN SSSR, M oskw a [28] Kononowa M. M., Bieiczikowa N. P.: U skoriennyje m ietody opriedielenija sostaw a gum usa m inieralnych poczw. Poczw ow iedien., n r 10, [29] Kowaliński S, K ollender-szych A.: W pływ użytkow ania gleb na zm ianę ich w łaściwości m orfologicznych i fizyko-chem icznych. Zeszyty N aukow e WSR W rocław, 23, [30] Król H.: Stosunki w odno-pow ietrzne gleb środkow ej dzielnicy klim atycznej Polski. Roczrt Glebozn., t. 13, z. 1, [31] Książkiewicz M., Samsonowicz J.: Zarys geologii Polski. PWN, W arszaw a [32] К u n d 1 e r P.: Lessivé (Parabraunerden, Fahlerden) aus G eschiebem ergel d e r W urm Eiszeit im norddeutschen Tiefland. Zeitsch. f. Pflanzenern., D üngung u. Bodenkunde, 95 (140), z. 2. [33] Kwinichidze M., Prusinkiew icz Z.: K w estia gleb brunatnych. Roczn. Glebozn., t. II, [34] Lencewicz S., Kondracki J.: G eografia fizyczna Polski PWN, W arszaw a 1964.

92 120 A. M usierowicz i inni [55] Marcinek J.: Studia nad fizyko-chem icznym i właściwościam i gleb bielicowych i brunatnych Niziny W ielkopolsko-k ujaw skiej. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk. P race K om isji N auk Roln. i LeśrL, t. 7, z. 7, Poznań I960. [36] Marczenko Z.: Odczynniki organiczne w chemi nieorganicznej. W arszawa [37] Mehl ich A.: Soil Sei., 66, [38] Musierowicz A., Święcicki C., Hamny J.: N iektóre w łaściw ości fizyczne w ażniejszych gleb terenów nizinnych i w yżynnych Folski. Roczn. Glebozn. t. IV, [39] Musierowicz A., Olszewski Z., Kuźnicki F., Święcicki C., Konecka - Betley K., Leszczyńska E.: Gleby w ojew ództw a w a r szawskiego. Roczn. N auk Roln. t. 75-D, [40] M usierowicz A., K onecka-betley K., Kuźnicki F.: Gleby brunatne i czarne ziemie zdegradow ane okolic Łęczycy. Roczn. Glebozn., t. 2, W arszaw a [41] Musierowicz A., Konecka-Betley K., Kuźnicki F.: W łaściwości chemiczne gleb brunatnych okolic K utna i Łęczycy. Roczn. Glebozn., t. 6, W arszaw a [42] Musierowicz A.: G leboznawstwo szczegółowe. II wyd. PWRiL, 1958, s [43] Musierowicz A.: N iektóre m ikroelem enty w glebach (Mo, Cu, Zn, B, Mn, Ti). Roczn. Glebozn., dodat. do t. IX., 1960, s [44] Musierowicz A. i w spółpracow nicy: Gleby w ojew ództw a łódzkiego. Roczn. N auk Roln., t.. 86-D-389, [45] Musierowicz A., Czarnowska K.: M angan w w ażniejszych glebach w ojew ództw a łódzkiego. Roczn. N auk Roln., t. 84, z. 4, s. A, [46] Musierowicz A., Konecka-Betley K., Kuźnicki F.: Z agadnienie typologii gleb w ytw orzonych z lessów. Roczn. N auk Roln., t. 104-D, [47] Musierowicz A., Święcicki C., Król H., К i e r s n o w s к a A.: D ynam ika tem peratury i w ilgotności gleb brunatnych i pseudobielicowych okolic W arszaw y z uw zględnieniem naw adnianych gleb lekkich. Roczn. Glebozn., t. 13, 1963, z. 1. [48] Musierowicz A., Konecka-Betley K., Król H., Sytek J., Kobylińska J.: Gleby lessowe orne w terenach erodowanych. Roczn. N auk Roln., W arszaw a Seria 116-D. [49] M ückenhausen E.: E ntstehung, Eigenschaften und System atik d er Böden der B undesrepublik D eutschland. D LG-V erlag, GMBH, F ra n k fu rt a. M ain, [50] Nikołajewa I. N.: W ozdusznyj reżim dieirnowo-podzolistoj poezwy na raźnych ugodjach. Poczwowiediien. n r 1, [5JJ Pejwe J. W.: M ietodiczeskije ukazanija po opriedieleniju m ikroelem entów w poczwach i rastienijach. Izd. AN Łot. SSR, Riga [52] Pondel H.: Fizyko-chem iczne i chemiczne właściwości gleb brunatnych i bielicowych w ytw orzonych z gliny zw ałow ej Pojezierza Kaszubskiego. P a m iętnik Puław ski, z. 9, P race IUNG, [53] Prusinkiiewicz Z., Kowalkowski A.: Studia Gleboznawcze w Białow ieskim P ark u Narodowym. Roczn. Glebozn., t. 15, z. 2. W arszaw a [54] Reuter G.: L essive-b raunerde-interferenzen auf Geschiebem ergel. Zeitsch. f. Pflanzenern., Düng., u. Bodenkun. 98 (143), 1962, z. 4, s

93 Gleby w ytw orzone z p;lin zw ałow ych 121 [55] Rinkis G. J.: M ietody uskoriennogo kolorim etriczeskogo opriedielenija m ikroelem ientow w biołogiczeskich obiektach. Riga [56] S iuta J.: W pływ procesu glejowego na kształtow anie się cech m orfologicznych i właściwości chemicznych profilu glebowego. Gleby w ytw orzone z lessu i gliny pylastej. Roczn. Glebozn., t. 10 z. 2, W arszaw a [57] Smith Guy D.: Sol classification. U nited States D epartm ent of A griculture, [58] Strzemski M.: Regiony przyrodniczo-rolnicze woj. białostockiego. P a m iętnik Puław ski, Prace ITJNG, ;z. 9, [59] Święcicki C.: A paratura R ichardsa do oznaczania siîy w iązania wody w glebie (pf) i wielkości kapilarów glebowych. Roczn. Glebozn., dod. do t. X, [60] Tiurin I. W., Iwanowa E. N. i inni: O projektie legiendy m ieżdunarodnoj poczwiennoj k arty Ewropy. C ercetari de Pedologie Bucuresti, S eptem b r e 1958, E ditura A cadem iei R epublicii P opuläre Romine. [61] Uggla H.: Gleboznawstwo leśne szczegółowe. PWRiL, W arszawa [62] U z i a к S.: Clay m inerals in soils form ed of loess. Ann. Univ. M.C.S., v. XV, 1961, 'S [63] Zonn S. W., Karpaczewskij L. O.: S raw nitelno-geneticzeskaja charak tieristik a podzoła, diernow o-podzolistoj poczwy i sieroj leśnoj poczwy. AN SSSR, Izd. N auka, M oskwa [64] Święcicki C. W.: Bor w typow ych glebach regionów naturalnych Polski. Roczn. N auk Roln., PW RiL, W arszaw a 1964, s I А. МУСЕРОВИЧ j 3. БРОГОВСКИ, К. ЧАРНОВСКА, 3. ЧЕРВИНЬСКИ, K. KO- НЕЦКА-БЕТЛЕЙ, Г. КРУЛЬ, Ф. КУЗЬНИЦКИ, Э. ЛЕШЧИНЬСКА, Я. СЫТЭК, Ч. СВЕНЦИЦКИ, М. ТУШЫНЬСКИ, Я- КОБЫЛИНЬСКА ТЕХНОЛОГИЯ И СВОЙСТВА ПОЧВ ОБРАЗОВАВШИХСЯ ИЗ ВАЛУННЫХ СУГЛИНКОВ И ГЛИН. ЧАСТЬ 1. БУРОЗЕМНЫЕ И ПСЕВДОПОДЗОЛИСТЫЕ ПОЧВЫ ЛЕСНЫХ РАЙОНОВ Кафедра почвоведения Варшавской Сельскохозяйственной академии Резюм е Целью настоящего труда является самое лучшее распознание в типологическом отношении почв происходящих из валунных суглннков и глин на основании не только их морфологических но и в первую очередь их физико-химических свойств. В первой части труда распознание эго ограничено до более близкой характеристики буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых лесных почв. На основании проведенных территориальных и лабораторных исследований (табл. 1 36, рис. 2 12), а также и на основании литературных данных [1 63] сделаны нижеследующие выводы: 1. описываемые лесные почвы, выступающие в первую очередь в районах Мазовецко-подляской низменности, а лишь частично в районах Прусской и Куявско-Велькопольской низменностей, образовались из валунных глин и суглинков, главным образом ледникового происхождения средне-польской стрефы Варты. 2. Валунные суглинки и глины, являющиеся- материнскими породами этих почв,

94 122 A. M usierowicz i inni характеризуются разнообразным материалом не смотря на приближенный состав, а также и разнообразной степенью выщелочения карбонатов. Это остается в связи с их развитием и почвенным профилем. Обогащение песком верхних слоев этих глин произошло главным образом в результате ледниковых и других геологических, а в следующей фазе почвообразовательных процессов. 3. В периоде образования описываемых почв главную роль сыграл процесс побурения, на который в следующей фазе наложился процесс псевдоподзолообразования, создавая в первой очереди буроземные выщелоченные почвы, а в следующей, засчитываемой ещё до сих пор некоторыми исследователями [18, 35, 52] к предварительной стадии процесса подзолообразования, псевдоподзолистые почвы. Рядом с процессом псевдоподзолообразования и побурения нередко выступает процесс псевдоглееобразования, создавая буроземные выщелоченные и псевдоподзолистые почвы в большей или меньшей мере сверху оглеённые. Необходимо подчеркнуть что процесс псевдоглееобразования может содействовать накоплению в почвенных растворах активных комплексных минеральных н органических веществ, играющих большую роль в миграции и накоплении в почвах железных, алюминиевых и марганицевых соединений. 4. Выделенные в настоящем буроземные выщелоченные и псевдоподзолистые почвы, в зависимости от стадии их развития, обладают некоторыми приближенными свойствами, иные наоборот резко разнятся между собой. 5. Буроземные, выщелоченные, неоглеенные почвы обладают следующим профилем: А0, Ait А3> Б (В), С а почвы псевдоподзолистые неоглееные A q, -^3» С Уровни буроземных выщелоченных почв А 0 обладают мощностью в 2 3 см и содержат перегной типа мулль, а уровни псевдоподзолистых почв А 0 мощность 3 5 см и содержат, главным образом накладной перегной типа модер. Эллювиальные горизонты А3 буроземных выщелоченных почв обладают мощностью смбурожелтой окраской, но выделяются гораздо менее резко, чем псевдоподзолистые почвы, обладающие мощностью см и окраской светложелтой, нередко называемой палевой. 6. Районы, в которых выступают буроземные выщелоченные почвы, являются местообитанием лиственных лесов (в настоящее время за исключением профиля местности Лады район этот покрыт лиственным лесом), наоборот, рейоны обладающие псевдоподзолистыми почвами являются натуральным местообитанием лиственных и хвойных пород (в настоящее время за исключением профиля местности Шепетово, где преобладает лиственный лес, иные местности района покрыты сосновыми и еловыми породами). 7. В испытываемых буроземиых и псевдоподзолистых почвах обозначается обогащение горизонтов аллювия по сравнении с эллювиальными горизонтами, в илистую фракцию, при чем обогащение почв псевдоподзолистых по большой части превы* шает обогащение почв буроземных выщелоченных. 8. Физические свойства буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых почв, в общем похожие (таб. 2, 3, 20, 21), с тем однако, что псевдоподзолистые почвы по сравнению с буроземными выщелоченными обладают немного худшими водно-воздухопроницаемыми свойствами и сверх того более глубокие слои характеризуются более компактной текстурой. 9. В аккумуляционных уровнях буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых почв количество перегноя и азота преимущественно сближены и колебются

95 G leby w ytw orzone z glin zw ałow ych 123 1,79 3,96% перегноя и 0,05 0,20% азота (таб. 4, 22). Содержание перегноя в описываемых почвах по мере углубления быстро уменьшается. 10. Количества С-битуминов в генетических горизонтах буроземных выщелоченных почв, выраженные в процентах общего содержания углерода, сводится к 10,0 15,4% и превышают аналогические содержания С-битуминов в генетических горизонтах псевдоподзолистых, в которых количества эти колебются в пределах 1,0 6,7% (таб. 5, 23). Содержания в генетических горизонтах буроземных выщелоченных почв фракции С гуминовых кислот 1 и 2 групп1 колеблются в пределах 4,6 23,9% общего содержания углерода в почвах отдельных уровней, а значит они приближены к аналогическим величинам С фракции кислот групп в соответственных уровнях псевдоподзолистых почв, в которых общее содержание углерода колебются в пределах 15,7 22,1 % на отдельных уровнях. Содержания фульвовых кислот во фракции С буроземных выщелоченных почв групп1 колебются 28,8 61,5% общего содержания углерода в почве и таким образом они приближены к содержанию во фракции С фульвовых кислот групп псевдоподзолистых почв, колебющихся в пределах 27,9 70,0% общего содержания углерода в почве. Таким образом содержание углерода фракции гуминовых кислот в псевдоподзолистых и буроземных выщелоченных почв меньше чем в фульвовых кислотах тех же групп и почв. Величины соотношения С К Н : С KF составляют: на уровнях А буроземных выщелоченных почв: 0,36 0,822, А псевдоподзолистых почв: 0,26 0,642. Из того видно, что вышеуказанные величины псевдоподзолистых почв являются или приближенными или несколько меньшими от аналогических величин буроземных выщелоченных почв. 11. В буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых почвах генетические горизонты расположенные на материнской породе являются кислыми, ph которых повышается по мере углубления. Почвы буроземные выщелоченные имеют величины ph немного выше чем величины аналогических уровней исездоподзолистых почв (таб. 7, 25). 12. Буроземные выщелоченные почвы обладают обменной кислотностью по большей части несколько меньшей чем аналогические горизонты псевдоподзолистых почв. Гидролитическая кислотность Н^ за исключением аккумуляционных горизонтов, в общем для обоих типов почв приближенная (таб. 7, 25). 13. Содержания отдельных основных обменных катионов в описываемых почвах указываются преимущественно следующим образом: Буроземные выщелоченные почвы горизонты A la3, да3, А3д, (В), В(В ), дв(в), В(В)д Саи, > Mgw > > N awt горизонты С, дс Caw > Mgu, > K w > N aw, пли C au; > Mgl0 > Na > Ku,. Псевдоподзолистые почвы горизонты Ai, A 3Aiy A 2Ait A3, A 3g, горизонты В, Bg, горизонты С, Cg, разнообразным способом Саш '^>Mg и) Ku, Nâio Ca u>-^> IVTg yj Na^, K^;, 1 по методу Тюрина. 2 С К Н _ Содержание углерода гуминовых кислот (1 + 2 групп) С K F Содержание углерода фульвокислот (1+2 групп)

96 124 A. M usierow icz i inni 14. Высчитано (таб. 8, 26), что относительные содержания Саи, и Mgw в плювиальных горизонтах выраженные в процентах этих катионов в элювиальных горизонтах, до известной степени обусловленные их перемещением из верхних слоев, в псевдоподзолистых почвах превышают эти величины по сравнению с буроземными выщелоченными почвами. 15. Величины S (суммарное содержание основных обменных катионов, выраженное в мэ/100 г почвы) являются самыми меньшими в элювиальных горизонтах как в псевдоподзолистых так и в буроземных выщелоченных почвах и увеличиваются, главным образом ниже этих уровнен. Установлено дальше, что величины S в элювиальных горизонтах псевдоподзолистых почв являются более низкими чем в элювиальных уровнях буроземиых выщелоченных почв. Это позволяет сделать вывод о более слабом развитии почвообразовательных процессов в этих последних почвах. 16. В псевдоподзолистых буроземных выщелоченных почвах величины отдельных сорбционных катионных ёмкостен Eu-, T/t и Тш (таб. 7, 25) являются самыми малыми в их элювиальных горизонтах причем для псевдоподзолистых почв являются они более низким чем в таких-же горизонтах буроземных выщелоченных почв. 17. В исследованных почвах величины Vlt-, V/b и Vm в общем повышаются по мере углубления, достигая максимум на уровнях материнских пород. В элювиальных горизонтах обсуждаемые величины составляют: В буроземных выщелоченных почвах: Vu; < 76%, V/, < 55%, Vm < 36%, в псевдоподзолистых почвах: V w < 47%, V/г < 33%, Vm < 18%. На этом основании сделан вывод, что величины V«-, V/,, Vm на элювиальных горизонтах буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых почв могут между иными служить критериями различения б>роземных выщелоченных почв от псевдоподзолистых. 18. В описываемых почвах самые малые количества усваяемого калия и фосфора, пользуясь методом Эгнера-Рима, обнаружено в элювиальных горизонтах. 19. Установлено, что псевдоподзолистые почвы содержат в элювиальных уровнях больше минеральной Р2Ог, и меньше органической чем аналогические уровни буроземных выщелоченных почв (таб. 11, 29). 20. В буроземиых выщелоченных и псевдоподзолистых почвах размещение микроэлементов Cu, Mo, Mn. Zn и В сходные и выступает нижеследующим образом (табл. 13, 31): содержание Си и Mo являются самыми малыми в горизонтах А, а самыми большими преимущественно в горизонтах материнских пород: содержания усваиваемого Си не коррелируют с содержаниями общего Си; содержание усваиваемого Mo, выраженное в процентах Mo общего в почве, ниже в горизонтах A i чем в горизонтах расположенных под AL; общие содержание Zn и Мп приемущественно ниже в горизонтах А чем на более глубоких; содержания растворимого в воде В самые большие в A0t в следующей очереди в A l а самые малые в элювиальных горизонтах. 21. Перемещение свободных окисей железа из верхних слоев и накопление их в плювиальных горизонтах менше в выщелоченных почвах и наоборот, больше в почвах псевдоподзолистых. Содержания т. наз. подвижного железа являются равным образом в буроземных выщелоченных как и в псевдоподзолистых почвах значительно меньшими чем свободной окиси железа. В псевдоподзолистых и буроземных выщелоченных почвах имеет место только небольшое или незначительное перемещение свободных окисей алюминия и кремния из верхних слоев в плювиальные горизонты (таб. 15, 33).

97 Gleby w ytw orzone z glin zwałow ych Результаты полного химического анализа* позволяют поставить нижеследующие выводы: процентные содержания S i0 2 на одних и тех-же генетических уровнях буроземных выщелоченных и псевдоподзолнстых почв являются меньшими в илистых чем в землистых фракциях в противоположности к R20 3, CaO, MgO, К 20 и Р 20 5, содержания которых наоборот в илистых фракциях выше чем в землистых; в буроземных выщелоченных и псевдоподзолнстых почвах в горизонтах расположенных над материнскими породами, самые большие процентные количества R20 3 выступают в плювиальных горизонтах В(В)д, дв(в)у В, Вд\ в буроземных выщелоченных и псевдоподзолнстых почвах самые большие количества CaO, MgO и К 20 выступают в землистых фракциях этих почв в иллювиальных горизонтах В (В) g, дв{в), В и Вд. Самые меньшие содержания Р 20 5 обнаружено в элювиальных горизонтах Л3, да3у А 3д. 23. Во фракциях с частицами < 0,002 мм буроземных выщелоченных почв коэффициенты Ü! колеблются в широких пределах 1,02 9,52. В части этих буроземных выщелоченных почв коэффициенты Ui представляют величины 1,02 1,04, а в остальных колебются в пределах 1,39 1,52 (таб. 18). Эти последние приближаются к коэффициентам Ui псевдоподзолнстых почв, которые колебются в пределах 1,40 1,59 (таб. 36). В буроземных выщелоченных почвах коэффициенты Ui приближаются к коэффициентам U2 и являются меньшими по отношению к коэффициентам U3. Наоборот коэффициенты UA в псевдоподзолнстых почвах приближаются к U3 коэффициентам и меньше коэффициентов U2. Из наших исследований вытекает, что коэффициенты Ulf U2 и U3 можно считать критериами характеризующими целую группу буроземных выщелоченных и псевдоподзолистых почв, однако не могут быть показателями для различия этих почв между собой. 24. Основываясь на результатах анализов термической и рентгенолографической части < 0,002 мм буроземных выщелоченных и псевдоподзолнстых почв, установлено что главным илистым минералом этих почв является илит. Присуствие в некоторых генетических горизонтах небольшого количества каолинита вызывает ряд сомнений и в результате не является безусловным. 25. Подытоживая наши выводы относительно исследованных буроземных выщелоченных и псевдоподзолнстых почв мы пришли к заключению, что можно их причислить к одному классу буроземных почв. а. M U SIER O W IC Z,) Z. B R O G O W SK I, К. C Z A R N O W SK A, Z. C Z ER W IŃ SK I, К. K O N E C K A - B ETLEY, H. K RÓL, F. K U Ż N IC K I, E. L E S Z C Z Y Ń SK A, J. SY T E K, С. ŚW IĘCIC K I, M. T U S Z Y Ń SK I, J. K O B Y L IŃ SK A TYPOLOGY AND PROPERTIES OF SOILS FROM BOULDER LOAMS. PART I. BROWN AND PSEUDOPODZOLIC1 FOREST SOILS D ep a rtm en t o f S o il S cien ce, W arsaw Summary A g ricu ltu ra l U n iv e r sity The aim of this study w as to exam ine in the m ost general sense 'soils from boulder loam s in respect to th eir typology on basis of not only th eir morphologic * В пересчете на с.м. зольных частиц. 1 T hese soils in U.S.A. are called gra y brow n pod zolic soils.

98 126 A. M usierowicz i inni characteristics but prim arily of th eir physico-chem ical properties. The present first p a rt deals w ith brow n leached and pseudopodzolic forest soils. The laboratory and field investigation (tab and fig and th e respective literatu re [1 63] led to the conclusion presented in th e follow ing. 1. The exam ined forest soils, occuring prim arily on the areas of M azovia-podlasie Low land and p artly on the P russian Low land and the K ujaw T-W ielkopoiska Lowland, are form ed from boulder loam s m ainly of the W arta stage of the C entral Polish glacial period. 2. The boulder loam s form ing the p arent rocks of those soils, though of approxim ately sim ilar m echanical composition, contain heterogeneous m aterial and show different degrees of carbonate leaching, related to th eir genesis and the te rrain relief. The sanding of the' upper layers of th e boulder loams w as caused m ainly by periglacial and other geologic processes, and subsequently by the soilform ing processes. 3. In the first stage of soil farm ation, the m ain role w as played the brow ning process on w hich w as subsequently superposed the lessivage process, w hich in the first phase produced leached (lessivés) brow n soils and in the following phase pseudopodzolic (lessivés) soils, the la tte r phase being by some investigators [18, 35, 52] still considered as th é initial stage of the podsolisation process. The la tte r is in some cases accom panied by a pseudogleying process, producing leached brow n and pseudopodzolic soils whose upper layer is gleyed to a greater or m inor extent. It should be stressed here th a t the pseudogleying process favours the accum ulation in the soil solution of active com plex m ineral and organo-m ineral com pounds w hich play an im portant role in the m ovem ents and accum ulation in the soil of iron, alum inum and m anganese compounds. 4. The exam ined brow n leached and pseudopodzolic soils show, in dependence on th eir developm ental phase, some sim ilar properties, w hile other properties differ distinctly. 5. The leached ungleyed brow n soils have th e profile stru ctu re A0t A b Az, B(B), С and th e ungleyed pseudopodzolic soils the stru ctu re is a follow: A3, В, C. The Ao horizons of th e leached brow n soils are 2 3 cm thick and m ostly m ull-type hum us occur, those of pseudopodzolic soils have 3 5 cm thickness and are m ostly superposed by a hum us lay er of mjoulder type. The eluvial A 3 horizons of brow n leached soils have cm thickness and grey-yellow color but are m uch less distinct than the corresponding A 3 horizons of pseudopodzolic soils, w hich have cm thickness and pale yellow color, called often fallow. 6. The regions in w hich the leached brow n soils occur form a n atu ral h ab itat of deciduous woods (except the profile from the com m unity Łaby) and are at p resent actually covered by deciduous forests, w hereas the regions of pseudopodzolic soils are the h ab itat of deciduous and m ixed stands, except the profile from the com m unity of Szepietów, they are at present covered w ith deciduous, other areas w ith pine and spruce woods. 7. In the exam ined leached brow n and pseudopodzolic soils w as observed distinct enrichm ent in the clay fraction of the illuvial horizon as com pared to th e eluvial horizons, the enrichm ent being in th e pseudopodzolic soils m ostly g reate r th an in th e brow n leached soils.

99 G leby w ytw orzone z glin zwałow ych The physical properties of the leached brow n and pseudopodzolic soils are in general fairly sim ilar (tabs. 2, 3, 20, 21) but w ith the difference th a t the last one soils, com pared to the leached brow n soils, show slightly inferior w aterair properties and th a t th eir deeper layers have m ore com pacted stru ctu re. 9. The am ounts, of hum us and nitrogen observed in the accum ulation horizons of the both m entioned above soils w ere m ostly fairly near, am ounting to % hum us and % nitrogen (tabs. 4, 22). The hum us contents of the tested soils decrease w ith depth fairly rapidly. 10. The am ounts of bitum inous С in th e genetic horizons of the leached brow n soils, expressed in per cent of total carbon contents of those horizons, w ere %, being thus greater than in the genetic horizons of the pseudopodzolic soils w h ere they am ount to % (tabs. 5, 23). The carbon of the hum ic acids2 (group I + II) in the genetic horizons of the leached brow n soils are % of total carbon in the soil of the particu lar horizons, th a t is they approach in general th e analogous С of the hum ic acids2 (I -f II) in the corresponding horizons of the pseudopodzolic soils, w hose centents are % of to tal С in th e soil of th e p articu la r horizons. Carbon of the fulvic-acidsj (I + II) in the leached brow n soils am ount to % of total soil carbon, and thus are near the analogous values of the fulvic acids (I + II) of the pseudopodzolic soils, w hich am ount to % of to tal soil C. The С of hum ic acids (I + II) in the both m entioned soils is th erefo re low er th an th e ir С of fulvic acids (I + II). The ratio CKH:CKF3 are: in the A horizons of leached brow n soils , in the A horizons of pseudopodzolic soils It is seen th a t the rations of С KH : С KF in the exam ined pseudopodzolic soils approach those of th e leached brow n soils, or are som ew hat low er. 11. The genetic horizons in leached brow n and pseudopodzolic soils overlaying the p arent rock are acid, their ph increasing m ostly w ith depth. The ph values in the leached brow n soils are slightly higher th an in the corresponding horizons of pseudopodzolic soils (tabs. 7, 25). 12. E xchangeable acidity in th e leache'd brow n soils is in m ost cases som ew hat low er th an in the analogous horizons of the pseudopodzolic soils. The hydrolytic acidity Hh ist in general approxim ately sim ilar in both soils, except in th eir accum ulation horizons (tabs. 7, 25). 13. The contents of exchangeable basic cations in the discussed soils shows m ostly th e follow ing serial p attern s: leached brow n soils, horizons Ai, A i A3, ga3, A 3g, (B), B(B), gb(b), B(B)g horizons C, gc pseudopodzolic soils horizons Ai, A 3Ai, А 2А1г A 3, A3g horizons B, Bg horizons C, Cg Cat0 > M g u ;> K u, > N a u;j lub Ca^, > Mg^, > N a^ > K w, various Саги> Мё г о > Кг1; > Наш* Саш > M g > N a^ > K w. 2 D e te rm in e d b y T iu r in s m eth o d. С KH carbon con ten t of h u m ic acids (I + II) С K F carbon co n ten t of fu lv ic acids (I + II) 4 B y Triur'in s m eth o d.