SADOWNICZE WIEŚCI ZE ZROZUMIENIEM I WSPARCIEM

Transkrypt

1 SADOWNICZE WIEŚCI BEZPŁATNA GAZETA INFORMACYJNA FIRMY DUPONT NR 6, 1/2017 ZE ZROZUMIENIEM I WSPARCIEM W imieniu DuPont Poland dziękuję wszystkim sadownikom, którzy obdarzyli zaufaniem nasze produkty (Steward 30 WG, Coragen 200 SC i Fontelis 200 SC) i wykorzystują je do ochrony swoich upraw. Są one wynikiem nie tylko naszej pracy, ale także współpracy z Państwem. Zawsze jesteśmy gotowi do rozmów o problemach w ochronie upraw. Znając je staramy się znaleźć najlepsze rozwiązania. Wiemy, że skuteczna ochrona upraw i produkcja owoców wysokiej jakości są marzeniem każdego sadownika. Jest to także nasze marzenie i jednocześnie wyzwanie. Dlatego staramy się zrealizować je najlepiej jak potrafimy, aby nasze produkty pomogły osiągnąć Państwu upragnione cele i przynieść zadowolenie, głównie w aspekcie ekonomicznym. Wiemy, że obecnie borykacie się Państwo z problemami w zbycie owoców wynikającymi z rosyjskiego embarga, że ceny jakie uzyskujecie za owoce Was nie satysfakcjonują. Dlatego wspieramy Was w podejmowaniu działań zmierzających do uzyskania wysokiej jakości owoców, aby można je było sprzedać na rynkach innych niż rosyjski, spełniając wysokie wymagania odbiorców. DuPont jest firmą działającą już od 1802 r, a w sferze rolnictwa blisko 100 lat. Naszą dewizą jest dostarczanie klientom wysokiej jakości, zaawansowanych technologicznie narzędzi służących w ich codziennej pracy. W tym celu nasza firma podejmuje szeroką współpracę ze środowiskami naukowymi, organizacjami pozarządowymi oraz liderami opinii, aby znaleźć najlepsze rozwiązania dla pojawiających się wyzwań o zasięgu globalnym. Znanymi produktami opatentowanymi przez koncern, które znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle i w użytkowaniu codziennym są m.in. Corian, Kevlar, Nylon, Teflon, Lycra. Dzisiaj są one powszechnie wykorzystywane w różnych gałęziach przemysłu. Obecnie działalność koncernu skupia się na zagadnieniach dotyczących żywienia ludzi, ochrony roślin i nasiennictwa oraz zastosowania biotechnologii w produkcji. Centra innowacyjne i laboratoria DuPont, umiejscowione w różnych rejonach świata ułatwiają współpracę z jednostkami naukowymi oraz dopasowanie produktów i rozwiązań technologicznych do wymagań rynków, branż i potrzeb ludzi. DuPont jest zaangażowany w zapewnienie ludziom wystarczającej ilości zdrowej żywności, zmniejszenie zależności od paliw kopalnych, a także ochronę życia i środowiska naturalnego. Dbając o bezpieczeństwo żywności i wysoką jakość płodów rolnych dostarczamy środków dla zapewnienia optymalnej ochrony upraw mając na względzie bezpieczeństwo roślin, konsumenta, środowiska oraz operatora maszyn podczas wykonywania zabiegów chemicznych. Znane polskim sadownikom insektycydy Steward 30 WG, Coragen 200 SC i fungicyd Fontelis 200 SC stworzone zostały właśnie z uwzględnieniem powyższych założeń. Są to innowacyjne produkty, o wysokiej skuteczności działania, o przyjaznym profilu dla środowiska i konsumenta. DuPont przez cały czas prowadzi prace badawcze nad nowymi substancjami oraz możliwościami ich wykorzystania w rozwiązywaniu bieżących i nowych zagrożeń ze strony patogenów i agrofagów. Coraz większe zagrożenie stanowi Drosophila suzukii szkodnik niszczący owoce roślin jagodowych, pestkowych i winorośli tuż przed ich dojrzeniem. Jesteśmy w trakcie rejestracji środka opartego na cyjantraniliprolu (Cyazypyr TM ) nowej substancji z grupy diamidów antranilowych, skutecznie zwalczającej tego szkodnika. Środek, wykazuje znaczną skuteczność szczególnie w okresie dojrzewa- nia owoców. Stosowany zgodnie z zaleceniami jest bezpieczny dla innych owadów, w tym zapylających i dla konsumentów. Mam nadzieję, że nasze produkty obecne już na rynku oraz te, które będziemy wprowadzać w przyszłości pogłębią zaufanie do naszej firmy, gdyż dokładamy starań, aby nadążając za bieżącymi trendami spełnić przede wszystkim oczekiwania sadowników. Wiemy, że ochrona roślin jest coraz bardziej skomplikowana, bo obłożona wieloma obwarowaniami. Nasze produkty wpisują się w spełnienie obecnie obowiązujących wymogów, także integrowanej ochrony. Sięgając po nie i stosując zgodnie z zaleceniami zapewnicie swoim uprawom optymalną ochronę, przy zachowaniu bezpieczeństwa konsumenta, środowiska naturalnego i siebie. Ostatni aspekt rzadko jest brany pod uwagę przez sadowników, a dla nas jest istotny, bo na producentach środków ochrony roślin spoczywa obowiązek dbałości o bezpieczeństwo i zdrowie osób bezpośrednio z nimi pracujących. Paweł Prokop DuPont Poland JEDEN PRODUKT, TRZY CHOROBY, BEZ MIESZANIN Z INNYMI PRODUKTAMI TYLKO FONTELIS 200 SC Dr Agata Broniarek-Niemiec, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Parch jabłoni (Venturia inaequalis) i mączniak jabłoni (Podosphaera leucotricha) to niewątpliwie najgroźniejsze i najpowszechniej występujące choroby w sadach jabłoniowych. Najczęściej uprawiane w Polsce odmiany: Idared, Szampion, Jonagold, Ligol, Gloster, Cortland, Golden Delicious, Lobo czy Gala są na nie podatne lub średnio podatne. Różną podatność odmiany wykazują także na szarą pleśń. Największe straty w uprawie jabłoni powoduje parch jabłoni, gdyż porażone owoce tracą wartość handlową, a przy dużym nasileniu może dochodzić do znacznej redukcji lub nawet całkowitej utraty plonu. W ostatnich latach duże problemy stwarza także mączniak jabłoni, zwłaszcza na bardzo podatnych odmianach takich jak Cortland czy Idared. Nasilenie tej choroby wzrasta bowiem w suche lata przypadające po łagodnych zimach. Szkodliwość mączniaka jabłoni polega na zahamowaniu rozwoju porażonych pąków, kwiatów, liści i pędów, a przy silnym porażeniu często dochodzi do ich deformacji oraz zasychania. Szczególnie groźne jest porażenie pąków wierzchołkowych młodych drzewek w sadach i szkółkach, skutkujące zniekształceniem i zahamowaniem wzrostu rozwijających się z nich pędów, a następnie koron Sadownicze Wieści 1/2017 młodych drzew. Zarówno parch, jak i mączniak jabłoni w największym stopniu atakują liście, co prowadzi do ograniczenia fotosyntezy i wpływa niekorzystnie na kondycję drzew. Przyczynia się także do słabszego zawiązywania pąków kwiatowych, ograniczenia wzrostu pędów oraz osłabienia drzew zwiększając ich podatność na mróz. Ochrona przed parchem i mączniakiem jabłoni polega, przede wszystkim na zabiegach fungicy- dami wykonywanych w sezonie wielokrotnie. Asortyment środków polecanych do ochrony jabłoni przed tymi chorobami jest szeroki. Na szczególną uwagę zasługuje jednak wprowadzony do sprzedaży w 2015 r., przez firmę DuPont, fungicyd Fontelis 200 SC. Preparat ten zawiera pentiopirad substancję grzybobójczą dotychczas niestosowaną w sadownictwie. Należy ona do karboksyamidów z grupy inhibitorów dehydrogenazy 2 1

2 A B W okresie kwitnienia jabłoni (a) są sprzyjające warunki do infekcji grzybem Botrytis cinerea, właściwa ochrona pozwala na uzyskanie owoców bez objawów tej choroby (b) 1 bursztynianowej (SDHI) i jest zaklasyfikowana przez FRAC (Fungicide Resistance Action Committee) do związków od średniego do wysokiego ryzyka wywołania odporności u patogenów grzybowych, w tym sprawców parcha i mączniaka jabłoni. Fontelis 200 SC działa powierzchniowo, wgłębnie i lokalnie systemicznie; to znaczy, że około 20% preparatu pozostaje na powierzchni liścia, 75% jest wiązane z jego warstwą woskową i około 5% środka penetruje miękisz liściowy. Działa zapobiegawczo, a we wczesnym stadium rozwoju choroby (do 48 godzin po infekcji) także interwencyjnie. Polecany jest do zwalczania parcha i mączniaka na jabłoni w dawce 0,5 0,75 l/ha, maksymalnie 3 razy w sezonie, przemiennie z fungicydami o innym mecha- nizmie działania. Może być również stosowany na jabłoniach do zwalczania szarej pleśni w okresie kwitnienia (fot.) i przed zbiorem owoców, z zachowaniem 21 dni karencji. Według zapisu na etykiecie, fungicydu Fontelis 200 SC nie należy mieszać z innymi środkami, zwłaszcza zawierającymi w swym składzie kaptan. Najnowsze badania przeprowadzone w 2016 r. w Instytucie Rys. 1. Skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC w zwalczaniu parcha jabłoni Fontelis 200 SC 0,75 l/ha Standard 0,5 kg/ha 99, ,5 Skuteczność w ochronie liści 97,3 Skuteczność w ochronie owoców Rys. 2. Skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC w zwalczaniu mączniaka jabłoni , Fontelis 200 SC 0,75 l/ha 84,1 Standard 0,7 l/ha KAŻDY RODZAJ PIĘKNA WYMAGA SZCZEGÓLNEJ OPIEKI Fontelis 200 SC to nowy i nowoczesny fungicyd o działaniu kontaktowym, wgłębnym i lokalnie systemicznym do zwalczania parcha jabłoni, mączniaka prawdziwego jabłoni oraz szarej pleśni. Ty produkujesz my chronimy Fontelis 200 SC ochrona przed chorobami Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Owalne logo DuPont, DuPont, The miracles of science i wszystkie pozostałe produkty oznaczone znakami lub są zarejestrowanymi znakami towarowymi lub znakami towarowymi firmy E.I. du Pont de Nemours and Company lub podmiotów stowarzyszonych. 2 Sadownicze Wieści 1/2017 Ogrodnictwa w Skierniewicach, nie wykazały na jabłoniach odmian Jonagold i Golden Delicious żadnych objawów fitotoksyczności po zastosowaniu tego fungicydu w okresie kwitnienia, zarówno solo, jak i w mieszaninach. Jednakże nie jest zalecane stosowanie mieszanin fungicydu Fontelis 200 SC z innymi środkami. Wcześniejsze badania wykazały wysoką skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC w zwalczaniu parcha jabłoni. Doświadczenie przeprowadzono w 2014 r. w sadzie jabłoniowym na odmianie Lobo, bardzo podatnej na parcha jabłoni. Zabiegi wykonywano od 22 kwietnia do 17 czerwca, a więc w okresie największego zagrożenia chorobą, średnio co 7 dni. Suma opadów w tym okresie wyniosła 145,6 mm i zanotowano 18 okresów krytycznych parcha jabłoni. Na drzewach niechronionych nasilenie parcha jabłoni zarówno na liściach, jak i owocach było znaczne i wynosiło odpowiednio 92% i 73%. W takich warunkach skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC stosowanego solo w dawce 0,75 l/ha w ochronie liści przed parchem jabłoni wyniosła 99,7%, a w ochronie owoców 100%. Wysoką skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC uzyskano także w ochronie jabłoni przed mączniakiem jabłoni. W doświadczeniu przeprowadzonym w 2013 r., na niechronionych drzewach odmiany Paulared porażonych było w połowie sierpnia 99,2% liści. Przy tak dużym nasileniu choroby, skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC w dawce 0,75 l/ha stosowanego co 2 tygodnie od początku kwitnienia (faza BBCH 63) do czerwcowego opadania zawiązków (faza BBCH 73), wynosiła 89,4% i była istotnie wyższa od typowego fungicydu mączniakobójczego. Podsumowując należy podkreślić, że Fontelis 200 SC to nowoczesny fungicyd skuteczny w zwalczaniu zarówno parcha, jak i mączniaka jabłoni oraz w ograniczaniu szarej pleśni jabłek. Najlepiej stosować go w okresie największego zagrożenia tymi chorobami, a więc w czasie kwitnienia oraz po kwitnieniu jabłoni. Ze względu na strategię antyodpornościową środek należy zawsze stosować przemiennie z fungicydami należącymi do innych grup chemicznych o odmiennym mechanizmie działania. Fot. A. Broniarek-Niemiec (A) Fot. A. Łukawska (B)

3 OWOCÓWKA JABŁKÓWECZKA I ZWÓJKÓWKI LIŚCIOWE WCIĄŻ GROŹNE Dr Zofia Płuciennik, Skierniewice W ostatnich sezonach wegetacyjnych znaczenie zwójkówek liściowych w skali kraju było mniejsze niż kilka lat wcześniej. Z każdym rokiem wzrasta natomiast znaczenie owocówki jabłkóweczki. Mniejsza szkodliwość zwójkówek wynika głównie z tego, że po zimie 2011/2012 w wielu rejonach kraju zmniejszyła się liczebność populacji zwójki siatkóweczki. Mniej licznie ostatnio występuje również zwójka bukóweczka. W Polsce centralnej niezmiennie duże znaczenie ma zwójka różóweczka, której gąsienice oprócz żerowania na liściach, na przełomie maja i czerwca uszkadzają także rozwijające się zawiązki owoców. Zwójkówek nie wolno lekceważyć, ponieważ z każdym rokiem wzrasta liczebność niektórych gatunków, co odzwierciedla m.in. liczba motyli odłowionych w pułapki feromonowe. Owocówka jabłkóweczka W ostatnich latach zagrożenie owocówką jabłkóweczką utrzymuje się na wysokim poziomie. W większości sadów jabłoniowych, aby zapobiec uszkodzeniom owoców, szkodnik ten musi być zwalczany w każdym sezonie wegetacyjnym i w zależności od liczebności populacji konieczne jest wykonanie 2 lub 3 zabiegów chemicznych. W sezonach 2015 i 2016 szkodliwość tego gatunku była wyjątkowo duża. W wielu sadach liczebność drugiego (letniego) pokolenia tego szkodnika była wysoka, długi także był okres wylotu motyli (od drugiej połowy lipca do końca sierpnia). Liczebność letniego (drugiego) pokolenia jest uzależniona od warunków termicznych w sezonie im cieplejsze lato, tym jest ono liczniejsze. Modyfikowana jest ona również przez zastosowany w danym sadzie program zwalczania pokolenia zimującego im bardziej skuteczny, tym jest ono mniej liczne. Liczebność populacji szkodnika jest zróżnicowana w poszczególnych sadach. Tam gdzie jest ona stosunkowo niska, krótsze są także okresy wylotu motyli i najczęściej małe jest znaczenie drugiego pokolenia. W 2015 r. w Polsce centralnej w zależności od sadu obserwowano 2 lub 3 okresy wzmożonych wylotów motyli owocówki jabłkóweczki, I w trzeciej dekadzie maja, II na przełomie czerwca i lipca (generacja zimująca) oraz w pierwszej dekadzie sierpnia (letnie pokolenie). Z kolei w 2016 r. okres najliczniejszych wylotów motyli pokolenia zimującego (pierwszego) przypadał na drugą połowę maja i pierwszą dekadę czerwca, a drugiego na drugą połowę lipca. Niemniej jednak były sady, gdzie liczne motyle pierwszego pokolenia obserwowano również w drugiej połowie czerwca, a pokolenia letniego w drugiej połowie sierpnia. Brak zabiegu insektycydem przeciwko owocówce lub innym szkodnikom (np. zwójkówkom liściowym) w tym okresie skutkował pojawieniem się świeżych wgryzów na owocach. Owocówka jabłkóweczka w warunkach klimatycznych naszego kraju rozwija dwa pokolenia. Zimują dorosłe gąsienice (V stadium) w spękaniach kory, na skrzynkach i paletach używanych do zbioru i przechowywania owoców. Przepoczwarczają się wiosną (w kwietniu). Początek wylotu motyli obserwowany jest najczęściej około połowy maja. Okres lotu pierwszego pokolenia trwa ok. 6 tygodni, a w jego trakcie obserwuje się dwa piki wzmożonych wylotów motyli (w III dekadzie maja do początku czerwca i ponownie w drugiej połowie czerwca). W 2 lub 3 dniu po wylocie zapłodnione samice zaczynają składanie jaj. Zarówno lot motyli, jak i intensywne składanie jaj odbywa się w temperaturze powyżej 15 C. Niższa temperatura, padający deszcz oraz silny wiatr uniemożliwiają lot i składanie jaj. Rozwój szkodnika hamuje także temperatura powyżej 27 C. Najbardziej ustabilizowane składanie jaj obserwowane jest w temperaturze C. Nie ma więc prostej zależności między odłowami motyli w pułapki, a składaniem jaj przez samice, szczególnie wiosną, kiedy pogoda bywa zmienna. Rozwój jaj w dobrych warunkach termicznych trwa średnio 8 12 dni, ale przy zmiennych warunkach pogodowych, jakie mamy najczęściej w pierwszej fazie lotu motyli, może wydłużyć się do ponad 3 tygodni. Gąsienice krótko po wylęgu wgryzają się do owocu i tam żerują (fot. 1). Ich rozwój trwa około 23 dni, po czym opuszczają owoc. Część z nich tworzy oprzędy i zapada w diapauzę, a część przepoczwarcza się i daje początek drugiemu pokoleniu (II połowa lipca/ sierpień). W czerwcu i lipcu (a także w sierpniu) warunki pogodowe zazwyczaj sprzyjają rozwojowi szkodnika. Wylot motyli w tym czasie to jednocześnie okres składania jaj. Rozwój jaj trwa wówczas stosunkowo krótko (do 8 dni). Ocena zagrożenia oraz właściwe wyznaczenie terminów zwalczania owocówki jabłkóweczki jest możliwe tylko wówczas, gdy w sadzie prowadzony jest monitoring szkodnika, a najlepszym do tego narzędziem są pułapki z feromonem, których wielu sadowników nadal nie docenia. Pułapki z jednej strony pomagają określić presję szkodnika, a z drugiej wyznaczyć optymalne terminy zabiegów w sadzie, co w konsekwencji daje wysoką efektywność zwalczania. Ponadto użycie pułapek pozwala Sadownicze Wieści 1/2017 A Fot. 1. Objawy żerowania owocówki jabłkóweczki na zewnątrz jabłka (a) i gąsienica w jego wnętrzu (b) DOBRA OCHRONA, DOBRY TOWAR, DOBRY ZYSK! Tylko Ty wiesz ile pracy i wysiłku kosztuje wyprodukowanie dobrego towaru. To jednak za mało. Trzeba go sprzedać. O tym decyduje Klient. Ty jesteś naszym Klientem. Zadecyduj. Wybierz Coragen 200 SC do zwalczania zwójek i owocówki. Żeby Klient wybrał Twój towar. Ty produkujesz my chronimy STOP dla nielegalnych środków ochrony roślin Kampania edukacyjna DuPont Poland B na wyeliminowanie niepotrzebnych zabiegów lub zapobiega przeoczeniu okresu zagrożenia szkodnikiem. Przykładem może być ostatni sezon, kiedy liczne motyle owocówki jabłkóweczki obserwowano w sierpniu, gdy wielu sadowników zakończyło już ochronę przed szkodnikami. Jeżeli w ciągu kilku kolejnych dni (tygodnia) w pułapce stwierdzi się kilkanaście (12 15) motyli, zwalczanie szkodnika jest konieczne. Podany próg zagrożenia na podstawie odłowów motyli w pułapki feromonowe należy zweryfikować dla konkretnego obiektu. Pułapka feromonowa może bowiem wabić samce nawet z odległości kilkuset i więcej metrów. Niemniej jednak największa liczba motyli w pułapce jest odławiana z powierzchni sadu w promieniu około 50 m. W sadach obszarowo 4 Coragen 200 SC ochrona przed szkodnikami Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Owalne logo DuPont, DuPont, The miracles of science i wszystkie pozostałe produkty oznaczone znakami lub są zarejestrowanymi znakami towarowymi lub znakami towarowymi firmy E.I. du Pont de Nemours and Company lub podmiotów stowarzyszonych. Sprawdź oryginalny hologram IZON >>> 3

4 3 większych pułapka lepiej pokazuje rzeczywiste zagrożenie przez szkodnika. W sadach o małej powierzchni, w sąsiedztwie których rosną jabłonie lub grusze niechronione lub słabo chronione należy otrzymany wynik odpowiednio skorygować. O poziomie zagrożenia przez owocówkę świadczy również poziom uszkodzonych owoców w poprzednim roku. Jeżeli podczas zbioru stwierdzano od 0,5 1% uszkodzonych jabłek to oznacza, że zwalczanie w następnym sezonie będzie konieczne. Liczbę zabiegów zwalczających owocówkę jabłkóweczkę należy dostosować do zagrożenia przez szkodnika w danym sadzie, a terminy określać na podstawie dynamiki wylotu motyli. Termin zwalczania pierwszego pokolenia przypada najczęściej w pierwszej dekadzie czerwca i ponownie w trzeciej dekadzie czerwca lub na początku lipca. Drugie pokolenie najczęściej zwalcza się pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Nie jest to jednak regułą, o czym świadczą dwa ostatnie sezony, gdy jeszcze w drugiej, a nawet trzeciej dekadzie sierpnia w wielu sadach należało wykonać zabieg zwalczający. Dobór insektycydów do zwalczania owocówki jabłkóweczki powinien być zgodny z aktualną rejestracją. Do zabiegów należy używać środków należących do różnych grup chemicznych, gdyż tylko taka strategia zapobiega wyselekcjonowaniu form szkodnika odpornych na stosowane insektycydy. Obecnie do zwalczania owocówki jabłkóweczki zarejestrowanych jest ponad 20 insektycydów, które reprezentują kilka grup chemicznych, a więc nie ma problemu z poprawnym doborem środka do poszczególnych zabiegów. Termin stosowania preparatów polecanych w okresie lotu motyli i składania jaj przypada najczęściej tylko kilka dni (2 4 6) przed zwalczaniem owocówki preparatami zarejestrowanymi do użycia na jaja w fazie tzw. czarnej główki. Zwójkówki liściowe Zróżnicowany skład gatunkowy zwójkówek zasiedlających poszczególne sady, a także różny przebieg rozwoju poszczególnych gatunków sprawiają, że ich zwalczanie nadal sprawia sadownikom dużą trudność. Skuteczne zwalczanie zwójkówek liściowych wymaga z jednej strony znajomości, które gatunki są najliczniejsze w sadzie, a z drugiej wiedzy na temat tych elementów biologii szkodnika, które decydują o terminach zwalczania. Szczególną uwagę należy zwracać na cztery gatunki: zwójkę różóweczkę, zwójkę siatkóweczkę, zwójkę bukóweczkę i wydłubkę oczateczkę. Zwójka różóweczka w ostatnich latach w wielu sadach występowała bardzo licznie. Jest to gatunek najmniej szkodliwy spośród w/w zwójkówek, gdyż jej gąsienice są obecne w sadzie stosunkowo krótko od fazy zielonego/ Fot. 2. Liść zwinięty przez żerującą na nim zwójkę różóweczkę Fot. 3. Objawy żerowania zwójki różóweczki na zawiązkach różowego pąka jabłoni do połowy czerwca. Zwójka różóweczka rozwija tylko jedno pokolenie, a stadium zimującym są jaja. Wylęg gąsienic rozpoczyna się w fazie zielonego pąka jabłoni (na porzeczce tuż przed kwitnieniem) i trwa kilka dni. Gąsienice po opuszczeniu osłon jajowych szybko rozpraszają się w koronie drzew lub na krzewach, gdzie żerują do końca czerwca. W drugiej połowie tego miesiąca można spotkać tylko pojedyncze osobniki, ponieważ większość przepoczwarcza się w pierwszej połowie czerwca. Gąsienice żerują w luźno sprzędzionych kokonach (ze szczytowych liści na pędzie) lub w pojedynczych, częściowo lub całkowicie zwiniętych rurkowato liściach (fot. 2). Liście te za pomocą przędzy mogą być przyczepione do młodych zawiązków owoców, na których gąsienice wyżerają nieregularne dość duże dziury. Przy bardzo silnym porażeniu szkodliwość może być znaczna ze względu na wyżeranie pąków kwiatowych, liści oraz zawiązków. Silniej uszkodzone zawiązki opadają, z mniej uszkodzonych rozwijają się zdeformowane owoce ze skorkowaciałymi bliznami (fot. 3). Lot motyli rozpoczyna się w drugiej lub trzeciej dekadzie czerwca i trwa do końca lipca. Wylatujące motyle składają jaja (w złożach), które wiosną następnego roku dają początek kolejnemu pokoleniu. Złoża jaj w postaci płaskich, okrągłych tarczek o średnicy 6 8 mm znajdują się na gładkiej powierzchni kory pni, konarów i grubszych gałęzi, na porzeczkach natomiast w dolnej części co najmniej dwuletnich pędów. W okresie wiosennym zabieg zwalczający zwójkę różóweczkę należy wykonać w czasie wylęgania się gąsienic z zimujących jaj. Na jabłoni zwykle termin ten przypada na początku różowego pąka, natomiast na porzeczce czarnej tuż przed kwitnieniem. Zwójka siatkóweczka występuje powszechnie na terenie całego kraju, największe znaczenie ma w cieplejszych rejonach Polski (np. Sandomierszczyzna i regiony południowo-zachodnie), w innych natomiast jej znaczenie zależy od przebiegu warunków atmosferycznych. W 2015 r. dzięki pułapkom feromonowym zaobserwowano dość liczne drugie pokolenie tego szkodnika. Wówczas na przełomie sierpnia i września w wielu sadach jabłoniowych w Polsce pojawiły się masowo gąsienice tego gatunku, ale nie zdążyły uszkodzić wielu owoców, ponieważ obniżenie się temperatury nocą we wrześniu zmusiło szkodniki do zaniechania żerowania na rzecz poszukiwania kryjówek zimowych. Te zimujące gąsienice zagroziły sadom wiosną 2016 r. Jesienią ub.r. miała miejsce podobna sytuacja. Gąsienice zwójki siatkóweczki licznie pojawiły się na początku września, w trakcie lub tuż przed zbiorami jabłek. Warunki termiczne pozwoliły im na długie żerowanie, czego skutkiem było wiele uszkodzonych owoców. Najczęściej niezwalczane, obecnie zimujące gąsienice, będą zagrożeniem w nadchodzącym sezonie. W wielu rejonach kraju liczebność zwójki siatkóweczki utrzymuje się nadal na stosunkowo niskim poziomie i nie jest takim zagrożeniem, jak jeszcze kilka lat temu. Zwójka siatkóweczka w naszych warunkach klimatycznych rozwija dwa pełne pokolenia. Zimują gąsienice, które stają się aktywne na początku zielonego pąka jabłoni i żerują w pąkach oraz rozwijających się liściach. Pod koniec kwitnienia jabłoni większość gąsienic 4 Sadownicze Wieści 1/2017 Fot. 4. Uszkodzenie owocu przez zwójkę siatkóweczkę, Fot. 5. zwójkę bukóweczkę.. Fot. 6. i wydłubkę oczateczkę przepoczwarcza się. Po kwitnieniu żerują tylko pojedyncze osobniki. Lot motyli pierwszego pokolenia rozpoczyna się w drugiej połowie maja i trwa do końca czerwca lub pierwszej dekady lipca. W czerwcu, z jaj złożonych przez samice pierwszego pokolenia, wylęgają się gąsienice, które żerują do końca lipca. Lot motyli II pokolenia przypada na drugą połowę lipca i sierpień. Gąsienice tego pokolenia żerują w sierpniu i we wrześniu. Na liściach (najczęściej na wierzchniej, ale także na spodniej stronie) gąsienice zeskrobują naskórek i część miękiszu, co powoduje powstawanie brunatno- -pomarańczowych przeświecających plam. Na owocach natomiast wygryzają płytkie, ale bardzo rozległe, nieregularne rany (fot. 4). Gąsienice chętniej zasiedlają górne partie drzew. Zimujące gąsienice zwalcza się w fazie zielonego pąka kwiatowego. W okresie letnim zwalczanie I pokolenia wykonuje się zwykle w drugiej połowie czerwca lub na początku lipca, a II pokolenia w sierpniu. Zabieg należy wykonać po upływie kilku dni (8 10) od stwierdzenia w pułapce dużej liczby motyli lub po 2 3 tygodniach od rozpoczęcia się lotu motyli poszczególnych pokoleń. Progiem zagrożenia dla zwójki siatkóweczki jest obecność w 1 pułapce feromonowej kilkunastu/kilkudziesięciu osobników odłowionych w okresie kilku dni (1 tygodnia). W 2016 r. główny lot pierwszego pokolenia odbywał się w pierwszej dekadzie czerwca, a pokolenia letniego pod koniec lipca i w sierpniu. Zabiegi zwalczające należało więc wykonać w drugiej połowie czerwca (I pokolenie) i w drugiej dekadzie sierpnia (II pokolenie). Zwójka bukóweczka jest także gatunkiem dwupokoleniowym, ale letnie pokolenie (II) w warunkach naszego kraju jest tylko częściowe i nie w każdym sezonie zdąży się rozwinąć (w ostatnich latach go nie obserwowano). Szkodnik ten występuje powszechnie, na terenie całego kraju, choć jego liczebność zmalała. Zimują gąsienice drugiego stadium, które uaktywniają się w okresie zielonego pąka jabłoni. Żerują w rozwijających się pąkach liściowych i kwiatowych, między sczepionymi przędzą liśćmi lub w zwiniętym częściowo liściu. Na młodych zawiązkach gąsienice wyżerają dość głębokie dziury, z których po zabliźnieniu

5 OGRANICZYĆ POWSTAWANIE ODPORNOŚCI Fot. 7. Pułapka feromonowa do monitoringu zagrożenia ze strony szkodliwych motyli powstają skorkowaciałe blizny. Przepoczwarczanie rozpoczyna się po kwitnieniu i trwa przez cały czerwiec, a pojedyncze osobniki spotyka się nawet do połowy lipca. Lot motyli pierwszego pokolenia rozpoczyna się na początku czerwca i trwa do 2 miesięcy. Masowe występowanie gąsienic pierwszego pokolenia obserwuje się około połowy lipca. Żerują one na spodniej stronie liści pod osłoną oprzędu, ale uszkadzają również owoce. Na nich wyżerają zwykle małe otworki, ale wżery starszych gąsienic mogą być dość głębokie, choć niezbyt rozległe (fot. 5). Część gąsienic po pewnym okresie żerowania schodzi na zimowanie, a reszta dorasta, przepoczwarcza się i pod koniec II połowy sierpnia rozpoczyna się lot motyli drugiego pokolenia. Gąsienice tej generacji żerują pod koniec lata i jesienią, aż do zbioru owoców. Zimujące gąsienice zwójki bukóweczki najlepiej jest zwalczać w fazie różowego pąka kwiatowego. W okresie letnim zwalczanie pierwszego pokolenia wykonuje się zwykle w II III dekadzie lipca. Próg zagrożenia dla zwójki bukóweczki wynosi kilka/kilkanaście motyli odłowionych do jednej pułapki feromonowej w okresie kilku dni (1 tygodnia). W 2016 r. nieliczne motyle tego gatunku obserwowano w pułapkach w drugiej połowie czerwca i w lipcu. Wydłubka oczateczka występuje powszechnie na terenie całego kraju, szczególnie licznie w sadach zaniedbanych. Jest to zawsze gatunek dominujący w niechronionych sadach przydomowych. W ostatnich latach wzrosło znaczenie tego gatunku również w chronionych sadach towarowych, w strukturze gatunkowej jego udział wynosi do 10%. Wydłubka oczateczka jest gatunkiem jednopokoleniowym. Zimują młode gąsienice (III stadium), które uaktywniają się wczesną wiosną, w fazie pękania pąków jabłoni. Okres dorastania gąsienic jest bardzo różny, w związku z tym okres przepoczwarczania, lot motyli i składanie jaj są rozciągnięte w czasie. Przepoczwarczanie następuje w II połowie maja i w czerwcu. Lot motyli rozpoczyna się na początku czerwca i trwa około 2,5 miesiąca. Dlatego też, mimo iż jest to gatunek 1-pokoleniowy, gąsienice są obecne w sadach przez większą część sezonu. Wiosną gąsienice żerują w pąkach, a następnie w ściśle sprzędzionych rozetkach liściowych i kwiatostanach. W jednym miejscu pozostają one dopóki w sąsiedztwie znajduje się żywa tkanka. Pozostające w miejscu ich żerowania odchody powodują zagniwanie i brunatnienie liści. Latem gąsienice żerują pod osłoną oprzędu na dolnej powierzchni liści, zeskrobując naskórek i część miękiszu. Na owocach wygryzają natomiast liczne, blisko siebie położone otworki (fot. 6, podobnie jak zwójka bukóweczka). Gąsienice wydłubki oczateczki wychodzą z ukrycia (z czarnych pochewek liściowych) tylko na czas żerowania. Zimujące gąsienice tego gatunku zwalcza się w początkowej fazie zielonego pąka jabłoni. W okresie letnim termin zwalczania przypada zazwyczaj w połowie lipca (razem ze zwójką bukóweczką) i ewentualnie drugi zabieg, po upływie 2 3 tygodni. Próg zagrożenia dla wydłubki oczateczki jest podobny jak dla zwójki siatkóweczki (kilkanaście i więcej osobników odłowionych do jednej pułapki feromonowej w okresie kilku dni). Terminy zwalczania zwójkówek W sadach, w których w roku poprzednim obserwowano gąsienice zwójkówek liściowych i/lub uszkodzenia owoców konieczne jest zawsze wykonanie zabiegu zwalczającego przed kwitnieniem jabłoni. Zabieg w okresie wiosennym znacznie ułatwia walkę z tą grupą szkodników latem, szczególnie gdy presja tych szkodników jest duża. Przy licznym występowaniu gatunków zwójkówek o zróżnicowanej biologii, np. zwójki siatkóweczki i zwójki bukóweczki, latem mogą być potrzebne 3 zabiegi zwalczające: pierwszy w II połowie czerwca lub na początku lipca przeciwko pierwszemu pokoleniu zwójki siatkóweczki, drugi w drugiej lub trzeciej dekadzie lipca przeciwko I pokoleniu zwójki bukóweczki oraz przeciwko wydłubce oczateczce, trzeci w sierpniu na letnie pokolenia zwójki siatkóweczki i zwójki bukóweczki. Niezwykle przydatne do wyznaczania letnich terminów zwalczania zwójkówek liściowych jest prowadzenie obserwacji odłowów motyli poszczególnych gatunków w pułapki feromonowe (fot. 7). Obecnie do zwalczania zwójkówek w sadach jabłoniowych mamy zarejestrowane 6 selektywnych insektycydów, które należą do 4 grup chemicznych. Gwarantuje to skuteczną ochronę jabłoni przy stosowaniu poprawnej ich rotacji, zapobiegającej ewentualnej selekcji odpornych ras szkodnika Wśród nich są Coragen 200 SC i Steward 30 WG. Do zabiegu wiosennego można także wykorzystać np. zarejestrowane syntetyczne pyretroidy. Należy sobie zdawać jednak sprawę, że środki te są bardzo toksyczne i nie mogą być stosowane w sadach gdzie introdukowano dobroczynka gruszowego. fot. 1 7 Z. Płuciennik Sadownicze Wieści 1/2017 Preparaty przeznaczone do ochrony roślin uprawnych, z których owoce lub inne ich części są wykorzystywane do bezpośredniego spożycia muszą być skuteczne w niskiej dawce, bezpieczne dla środowiska naturalnego i ludzi oraz nie generować pozostałości. Nowoczesne substancje aktywne (s.a.) wykazują selektywność w stosunku do owadów i patogenów, którym nie są dedykowane, w tym należących do grupy sprzymierzeńców oraz wysoką skuteczność działania w szerokim zakresie temperatury. Sprawia to, że ich użycie może być nadmierne. Pamiętać należy, że te s.a. są związkami należącymi do kilku grup chemicznych (np. SDHI). Mają one różne nazwy oraz odmiennych producentów. Obecnie od sadownika wymagane jest, aby znał nie tylko nazwy środków ochrony roślin (ś.o.r.) zarejestrowanych do ochrony danego gatunku sadowniczego, ale także to, jaką zawierają s.a. aby właściwie zakwalifikować ją do grupy chemicznej i prowadzić ochronę roślin zgodnie z zaleceniami dotyczącymi rotacji (nie tylko środków według nazw, ale przede wszystkim według ich sposobu działania oraz przynależności chemicznej). Ma to istotne znaczenie w przestrzeganiu zaleceń strategii antyodpornościowej i w dbaniu o możliwość skutecznej ochrony upraw. Bywa, że sadownicy widząc wysoką skuteczność działania środka decydują się na jego nadużywanie prowadzące do wytworzenia odporności patogenu lub szkodnika, w którego zwalczaniu jest stosowany. Efektem tego jest niska skuteczność ochrony upraw w następnych sezonach. Aby tego uniknąć konieczne jest rozważne stosowanie ś.o.r. i przestrzeganie zaleceń producenta dotyczących dopuszczalnej liczby zabiegów danym preparatem (lub grupą chemiczną) w sezonie oraz przemienności stosowanych środków. TWÓJ TOWAR TO NASZA WSPÓLNA TROSKA Mamy wyjątkowych Klientów. Staramy się, aby produkt, który do nich trafia, też był wyjątkowy. Ty jesteś naszym Klientem. em Oferujemy Ci Steward 30 WG, insektycyd do zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójek liściowych. Wyjątkowy insektycyd dla wyjątkowych sadowników. Ty produkujesz my chronimy Steward 30 WG ochrona przed szkodnikami Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. Owalne logo DuPont, DuPont, The miracles of science i wszystkie pozostałe produkty oznaczone znakami lub są zarejestrowanymi znakami towarowymi lub znakami towarowymi firmy E.I. du Pont de Nemours and Company lub podmiotów stowarzyszonych. STOP dla nielegalnych środków ochrony roślin Kampania edukacyjna DuPont Poland Sprawdź oryginalny hologram IZON >>> 5

6 MUSZKA PLAMOSKRZYDŁA Dr hab. Łabanowska Barbara H., prof. IO Mgr Piotrowski Wojciech, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Drosophila suzukii (muszka plamoskrzydła) jest nowym gatunkiem inwazyjnym, stwierdzonym w Polsce po raz pierwszy w 2014 r. W 2015 r. była ona notowana już w wielu rejonach naszego kraju, głównie jednak od końca sierpnia do grudnia. W br. także prowadzony był monitoring w wielu rejonach, a pierwsze owady D. suzukii odłowiono w zachodniej Polsce już w połowie czerwca. Liczniejsze odłowy much rozpoczęły się od września br., także w rejonach, gdzie przed rokiem muszka nie była notowana, jednak według naszych informacji, strat ekonomicznych w plonach jeszcze nie odnotowano. W wielu krajach Europy i Ameryki Północnej, gdzie D. suzukii występuje od kilku lat (stwierdzona w 2008 r.) powoduje ona ogromne straty ekonomiczne (szacowane w skali roku na miliony euro lub dolarów). Gatunek ten może wkrótce być poważnym zagrożeniem także dla upraw w Polsce, gdyż klimat umiarkowany nie stanowi dla niego ograniczenia. Muszka plamoskrzydła jest obecna praktycznie już we wszystkich krajach Europy, z Wielką Brytanią i Skandynawią włącznie. Zagadnienia dotyczące tego szkodnika są szeroko przedstawiane i dyskutowane podczas europejskich i ogólnoświatowych konferencji oraz innych spotkań organizowanych w ostatnich latach. Tematyka D. suzukii zajmuje wiele czasu na konferencjach poświęconych ochronie upraw sadowniczych. Organizowane są także konferencje i spotkania monotematyczne, na których omawiane są tylko problemy dotyczące tego szkodnika. Świadczy to o skali zagrożenia z jego strony. Od kilku lat pojawiają się w prasie artykuły i informacje o potencjalnym zagrożeniu owoców w Polsce, choć nadal brakuje pełnej świadomości, jakie straty może ona wyrządzić na krajowych plantacjach krzewów i roślin jagodowych oraz w uprawach drzew pestkowych. Morfologia i rozwój D. suzukii jest małą muszką, z rodziny wywilżyn (Drosophilidae). Jest ona pokrewnym gatunkiem do znanej i powszechnie występującej u nas muszki owocowej D. melanogaster, jednak ich szkodliwość jest diametralnie różna. Owad dorosły D. suzukii jest niewielki (fot. 1), długość jego ciała wynosi 2,6 3,4 mm, ma ono barwę jasnobrązową i ciemne poprzeczne pasy w części odwłokowej, skrzydła są przezroczyste o rozpiętości 5 6 mm. Cechą charakterystyczną muszki są duże czerwone oczy, a u samców dodatkowo ciemne plamy na końcu skrzydeł oraz cztery krótkie grzebienie na 1. i 2. segmencie przednich odnóży, zaś u samic (fot. 2) Fot. 1. Drosophila suzukii samiec z plamkami na skrzydłach Fot. 2. Samica D. suzukii Fot. 4. Larwa D. suzukii oraz Fot. 3. Białe rurki oddechowe Fot. 5. jej poczwarka NOWE ROZWIĄZANIE PROBLEMÓW Produktem, który niebawem uzupełni portfolio firmy DuPont jest preparat zawierający Cyazypyr TM, nową substancję z grupy diamidów antranilowych. Zakres rejestracji obejmie ochronę jabłoni i gruszy przed wieloma szkodnikami. Przed kwitnieniem w tych uprawach zwalczać nim będzie można kwieciaka jabłkowca, piędzika przedzimka i zwójki liściowe, a po kwitnieniu owocówkę jabłkóweczkę i zwójki liściowe. Ostatnie z wymienionych, preparatem tym będzie można zwalczać także w uprawie śliw (oraz owocówkę śliwkóweczkę), czereśni, wiśni (oraz nasionnicę trześniówkę) i winorośli. Istotne jest również to, że preparat ten będzie zarejestrowany także do zwalczania muszki plamoskrzydłej (Drosophila suzukii) w czereśni, wiśni i winorośli. Wyniki badań prowadzonych z udziałem tego środka do zwalczania muszki plamoskrzydłej dowodzą wysokiej skuteczności od początku dojrzewania owoców do osiągnięcia przez nie dojrzałości zbiorczej. Stosowany zgodnie z zaleceniami (w dawce ml/ha, w zależności od gatunku) jest bezpieczny dla konsumentów oraz innych organizmów bytujących w sadzie. 6 Sadownicze Wieści 1/2017 silne, ząbkowane pokładełko, którym nacinają skórkę owoców podczas składania pod nią jaj. Samica dziennie może złożyć nawet 21 jaj, a średnio w ciągu życia około jaj. Jednorazowo może złożyć ich kilka do owocu, nakłuwając skórkę w różnych jego miejscach. Jaja mogą być złożone do różnych owoców o miękkiej skórce, którą samica jest w stanie przeciąć pokładełkiem. W miejscu złożenia Fot. 6. Uszkodzone przez D. suzukii czereśnie Fot. 7. oraz jeżyny jaja na skórce widoczne są białe rurki oddechowe (fot. 3), ale można je znaleźć tylko podczas oglądania owocu pod odpowiednim powiększeniem (10 20 razy, pod lupą lub binokularem). Rozwój jaj trwa zwykle 1 3 dni, a larw 3 13 dni (fot. 4). Wylęgłe larwy żerują w owocu, odżywiając się miąższem. Dodatkowo miejsca uszkodzenia skórki są infekowane przez grzyby powodujące gnicie owoców. W miejscu żerowania larw skórka zapada się, owoc staje się miękki, wewnątrz następuje fermentacja i powolne niszczenie owoców, z których wydobywa się charakterystyczny zapach. Wyrośnięte larwy przepoczwarczają się najczęściej w owocach (fot. 5), ale część z nich opuszcza je i opada na glebę. Stadium poczwarki trwa 4 43 dni, długość tego okresu jest uzależniona od temperatury. Optymalna i maksymalna temperatura dla rozwoju tej muchy to, odpowiednio, 21 C i 29,4 C. Uszkodzone owoce tracą wartość handlową, a obecność nawet niewielkiej ilości owoców z larwami jest przyczyną dyskwalifikacji całej ich partii. Szkodliwość Muszka plamoskrzydła zasiedla owoce bardzo wielu gatunków roślin uprawnych, w tym drzew pestkowych np. czereśni (fot. 6), wiśni, śliw, brzoskwiń, moreli, wszystkich roślin jagodowych, m.in. borówki wysokiej, truskawki, maliny, jeżyny (fot. 7), winogron, porzeczek, ale są też informacje o uszkadzaniu pomidorów oraz wielu gatunków roślin dzikorosnących. D. suzukii może rozwijać 3 9 lub więcej pokoleń w ciągu roku, zależy to jednak od warunków termicznych. Liczba pokoleń sprawia, że szkodnik rozprzestrzenia się bardzo szybko. Wiadomo już, że może rozwijać się na owocach pozostających na plantacjach po zbiorze, a także na opadłych na ziemię. W cieplejszych rejonach Europy, np. w Szwajcarii, muchy D. suzukii odławiają się przez cały rok, nawet styczniu i lutym, choć wówczas odłowy są mniej liczne. Gatunek ten jest wymieniony na liście EPPO, jako ważny i niebezpieczny agrofag. Monitoring należy prowadzić od wiosny w sąsiedztwie plantacji produkcyjnych roślin potencjalnych żywicieli szkodnika, a przed i w trakcie zbioru owoców oraz aż do jesieni (nawet do grudnia) na plantacjach produkcyjnych. Do monitoringu można wykorzystać różnego typu pułapki zapachowe dostępne na rynku, a nawet przygotowane we własnym zakresie, na bazie octu winnego i czerwonego wina lub produkowanych komercyjnie

7 Fot. 8. Pułapka Drosinal i płyn do jej uzupełniania (a), Suzukii Trap przygotowana do użycia (b) A specjalistycznych płynów wabiących. W doświadczeniach prowadzonych w Instytucie Ogrodnictwa wykorzystywaliśmy kilka typów pułapek. Najlepiej w naszych warunkach sprawdziły się pułapki polskiej produkcji Drosinal, ale muchy odławiały się także w pułapki Suzukii Trap, Decis Trap i inne (fot. 8). W zależności od typu uprawy, pułapki zawiesza się w koronie drzew lub krzewów na wysokości 1 1,5 m nad ziemią, lub około 0,5 m nad owocującymi roślinami truskawki. Od wiosny pułapki należy sprawdzać co 1 2 tygodnie, ale przed B dojrzewaniem owoców raz, a nawet 2 razy w tygodniu. Jak najlepiej praktycznie kontrolować odłowione owady? Do każdej pułapki wpadają nie tylko muchy D. suzukii, ale także inne owady (zależnie od wielkości otworów wlotowych), w tym drobne chrząszcze. Płyn z pułapki najlepiej przelać przez sitko o gęstych oczkach do naczynia zbiorczego, aby po oczyszczeniu z owadów można go było ponownie wykorzystać uzupełniając w pułapce do określonego poziomu. Materiał z sitka należy przełożyć do małego pojemnika, zamknąć i przenieść do pomieszczenia, gdzie można go obejrzeć pod lupą o odpowiednim powiększeniu, lub pod binokularem w celu wykrycia much D. suzukii. Samce łatwiej rozpoznać nawet przy mniejszym powiększeniu po plamach na skrzydłach. Prawidłowe rozpoznanie samic wymaga powiększenia około 50 razy. Należy prowadzić systematyczne zapiski terminów obserwacji i uzyskanych wyników odłowu. Co około 4 tygodnie wskazana jest wymiana płynu wabiącego. Zwalczanie Po stwierdzeniu much w pułapkach na plantacji przed dojrzewaniem owoców, należy rozważyć konieczność zwalczania. Nie będzie ono proste ani łatwe, gdyż musi być prowadzone na krótko przed zbiorem owoców, a wybór bezpiecznych środków, o krótkiej karencji, niegenerujących pozostałości w owocach, jest niewielki. W 2016 r. do zwalczania muszki plamoskrzydłej zarejestrowane były tylko 4 preparaty o karencji od 14 do 3 dni. Jest prawdopodobne, że w najbliższych sezonach pojawią się nowe produkty do walki z tym szkodnikiem. Jednym z nich jest nowy, obecnie badany produkt firmy DuPont. Przed wyborem i zastosowaniem środka konieczne jest sprawdzenie jego etykiety rejestracyjnej, czy jest on dopuszczony do ochrony określonego gatunku rośliny i jaki ma okres karencji. W 2016 r. naszym zdaniem, na szczęście, nie było potrzeby zwalczania muszki plamoskrzydłej wiosną ani w lecie, gdyż w większości lokalizacji zaczęła się odławiać do pułapek we wrześniu (lokalnie w połowie czerwca). Na plantacjach, na których konieczne będzie zwalczanie, należy przemyśleć całą strategię ochrony. Jeśli jest możliwe, zbiór owoców należy prowadzić jednorazowo, co można wdrożyć w przypadku czereśni, wiśni i porzeczek. Na innych uprawach warto pomyśleć o zagęszczeniu zbiorów, by nie pozostawić dojrzałych owoców zbyt długo na roślinach. Wskazane jest także zbieranie owoców opadłych na ziemię, aby nie wabiły szkodnika i nie stanowiły pokarmu dla niego. Jeśli jest konieczność wykonania więcej niż jednego zabiegu, zaleca się użyć najpierw preparatu o dłuższej karencji, a następnie o krótszej. Ze względu na kumulację pozostałości środków, wskazana jest rotacja, nie powinno się nadużywać jednej substancji. Koniecznie należy przestrzegać karencji. W krajach, w których D. suzukii pojawiła się kilka lat temu, prowadzone są intensywne prace nad poznaniem biologii, szkodliwości i metod zwalczania. Powołane są zespoły pracowników, finansowane z funduszy państwowych, gdyż jest już pełna świadomość powodowanych szkód (np. we Włoszech kilka milionów euro w skali roku). Jedną z polecanych metod zapobiegających szkodom jest stosowanie odpowiednich siatek, o gęstych oczkach, okrywających szczelnie całe plantacje (bardzo wysoki koszt, ale w połączeniu z pułapkami daje pożądane efekty). Inną metodą jest tzw. mass traping, czyli wyłapywanie szkodnika poprzez zawieszenie minimum 200 pułapek/ha, co daje efektywność około 50 60%. Poszukuje się także metod biologicznego zwalczania tego szkodnika przy pomocy np. nicieni entomopatogenicznych (do zwalczania larw w opadłych owocach). Prowadzone są również badania nad poznaniem fauny pożytecznej, drapieżców i pasożytów szkodnika. W doświadczeniach opryskuje się rośliny i glebę pod nimi po zakończonym zbiorze owoców, aby zniszczyć muchy składające jaja do leżących pod roślinami owoców i ich resztek. Monitoring obecności Drosophila suzukii w Polsce był i jest prowadzony w IO w Skierniewicach w ramach Programu Wieloletniego 1.7 ( ) i 2.1 ( ) fot. 1 5, 8 W. Piotrowski fot. 6, 7 B. Łabanowska STABILNE BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCIOWE W POLSCE Polska zajmuje 29. miejsce z 113 krajów monitorowanych przez Światowy Indeks Bezpieczeństwa Żywnościowego*. Nasz kraj osiągnął najwyższy możliwy wynik w przypadku obecności systemów zabezpieczenia żywnościowego, dostępu do finansowania dla rolników oraz standardów żywienia. Najbardziej obniżona została punktacja za poziom stabilności politycznej. Polska utrzymuje trend wzrostu, jeśli chodzi o bezpieczeństwo żywnościowe, a punktacja w 2016 r. wyniosła 72,4 pkt. na 100 możliwych. Mimo niewielkiego wzrostu (0,2 pkt.) w porównaniu z ub.r., Polska utrzymuje to samo miejsce w rankingu światowym pomiędzy Koreą Południową a Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi. Wśród krajów europejskich zajmuje 17. pozycję, tuż za Czechami i przed Grecją. W zakresie dostępu do żywności wynik Polski wzrósł o 0,9 pkt. do 68,7 pkt., jednak w związku z globalną poprawą w tym względzie nastąpił spadek z 28. na 29. miejsce w tej kategorii. Punktacja za osiągalność cenową żywności (75,6 pkt./+0,1) oraz jakość i bezpieczeństwo żywności (74,9 pkt./ 0,2) zmieniła się tylko nieznacznie, Polska w obu tych kategoriach znajduje się na 30. pozycji. Osiągnęła natomiast najwyższy możliwy wynik w przypadku innych obszarów obecność systemów zabezpieczenia żywnościowego, dostęp do finansowania dla rolników oraz standardy żywnościowe (100 pkt.). Punktacja dla Polski jest również bardzo wysoka w kategorii bezpieczeństwa żywności (99,7 pkt.) oraz odsetka populacji żyjącego poniżej światowego progu ubóstwa (1,4 pkt.). Łącznie aż 10 z 19 obszarów zostało ocenionych na więcej niż 75 pkt. na 100. Najbardziej obniżona została punktacja dotycząca poziomu stabilności politycznej w Polsce, która spadła z 66,7 pkt. w 2015 r. do 44,4 pkt. w 2016 r. (100 pkt. oznacza najniższe ryzyko). Znacznie lepiej oceniona została zdolność do minimalizowania skutków urbanizacji. Poprawił się wynik z 2015 r. w tym obszarze o 20,4 pkt. Wyraźny wzrost (o 8,4 pkt.) odnotowano także w obszarze stabilności produkcji rolnej. Z wynikiem 71,5 pkt. Polska wyprzedziła Białoruś, Czechy, Finlandię, Irlandię, Hiszpanię i Szwajcarię, zbliżając się do Holandii, zajmującej 10 miejsce w Europie w tym obszarze. W dalszym ciągu Polska najsłabiej wypada pod względem poziomu * POLSKA W SWIATOWYM INDEKSIE BEZPIECZENSTWA ZYWNOSCIOWEGO POLSKA SWIATOWYM INDEKSIE 72,1 pkt. 72,4 pkt. BEZPIECZENSTWA POLSKA W SWIATOWYM ZYWNOSCIOWEGO INDEKSIE BEZPIECZENSTWA ZYWNOSCIOWEGO 72,1 pkt. 72, pkt. rok 72,4 pkt ,4 pkt. rok OBSZARY TEMATYCZNE POLSKA OBSZARY TEMATYCZNE POLSKA 3 OBSZARY TEMATYCZNE - POLSKA Sadownicze Wieści 1/2017 POLSKA 2016 OSIĄGALNOŚĆ CENOWA DOSTĘP DO ŻYWNOŚCI JAKOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO 30 miejsce na świecie na świecie 30 miejsce na świecie OSIĄGALNOŚĆ CENOWA DOSTĘP DO ŻYWNOŚCI JAKOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWO 75,5 pkt. 75,6 pkt. 67,8 pkt. 68,7 pkt. 75,1 pkt. 74,9 pkt. OSIĄGALNOŚĆ 30 miejsce na świecie CENOWA 29 DOSTĘP miejsce DO na ŻYWNOŚCI świecie JAKOŚĆ 30 miejsce I BEZPIECZEŃSTWO na świecie 30 75,5 miejsce pkt. na świecie 75,6 pkt ,8 miejsce pkt. na świecie 68,7 pkt ,1 miejsce pkt. na świecie 74,9 pkt. 75,5 pkt. 75,6 pkt. 67,8 pkt. 68,7 pkt. 75,1 pkt. 74,9 pkt. STRATY ZYWNOSCI STRATY ZYWNOSCI Polska zajmuje na 113 państw uwzględnionych w Indeksie, z oceną 72,4 pkt. POLSKA 2016 na 100. Najlepszy wynik uzyskała POLSKA 2016 pod względem osiągalności cenowej Polska zajmuje żywności 29 (75,6 miejsce pkt./+0,1). W na obszarze 113 państw dostępu uwzględnionych do żywności kraj Polska odnotował zajmuje wzrost w Indeksie, z oceną 72,4 pkt. (68,7 na 113 pkt. państw na 100. Najlepszy /+0,9). uwzględnionych wynik uzyskała Jakość w Indeksie, pod względem i bezpieczeństwo z oceną 72,4 osiągalności żywności pkt. nieznacznie na 100. Najlepszy cenowej żywności spadły wynik uzyskała (75,6 pkt./+0,1). (74,9 pod względem W obszarze pkt./-0,2). osiągalności dostępu do żywności cenowej żywności (75,6 pkt./+0,1). kraj odnotował wzrost W obszarze dostępu do żywności (68,7 pkt. /+0,9). kraj odnotował wzrost Jakość i bezpieczeństwo żywności (68,7 pkt. /+0,9). nieznacznie spadły Jakość i bezpieczeństwo żywności (74,9 pkt./-0,2). nieznacznie spadły (74,9 pkt./-0,2). OTYLOSC OTYLOSC 97,2 pkt. 94,6 pkt. 92,2 pkt. 96,5 pkt. 90 pkt. 28,1 proc. 26,8 proc. 25,7 proc. 25,6 proc. 25,2 proc. 97,2 pkt. 94,6 pkt. 92,2 pkt. 96,5 pkt. 90 pkt. 28,1 proc. 26,8 proc. 25,7 proc. 25,6 proc. 25,2 proc. Rep. Czeska Niemcy Ukraina Rosja Polska Wielka Brytania Czechy Słowacja Irlandia Polska Rep. Czeska Niemcy Ukraina Rosja Polska Polska - uzyskała punktację o 4,9 pkt. wyższą od średniej Indeksu Polska - uzyskała punktację o 4,9 pkt. wyższą Wielka Brytania Czechy Słowacja Irlandia Polska Polska - 25,2 proc. populacji cierpi z powodu otyłości Polska - 25,2 proc. populacji cierpi z powodu otyłości od Copyright średniej 2016 Indeksu DuPont. Wszystkie prawa zastrzeżone. Owalne logo DuPont, DuPont i Nomex są zastrzeżonymi znakami handlowymi lub znakami handlowymi firmy E. I. du Pont de Nemours and Company bądź jej podmiotów zależnych. Copyright 2016 DuPont. Wszystkie prawa zastrzeżone. Owalne logo DuPont, DuPont i Nomex są zastrzeżonymi znakami handlowymi lub znakami handlowymi firmy E. I. du Pont de Nemours and Company bądź jej podmiotów zależnych. wydatków na badania i rozwój w rolnictwie (tylko 12,5 pkt.). Niewiele więcej, bo 17,4 pkt., otrzymała za produkt krajowy brutto. W zdecydowanej większości ocenianych obszarów kraj został jednak oceniony na co najmniej 50 pkt. W 2016 r. Polska znalazła się na 5. miejscu spośród krajów europejskich, w których jest największy odsetek osób otyłych. Problem ten dotyczy aż 25,2 proc. polskiego społeczeństwa. Średnia dla Europy jest o 2,9 proc. niższa i wynosi 22,3 proc. Najwięcej osób otyłych jest w Wielkiej Brytanii (28,1 proc.), Czechach (26,8 proc.) i Słowacji (25,7 proc.), a najmniej w Austrii (18,4 proc.), Danii (19,3 proc.) i Szwajcarii (19,4 proc.). Skrajnie wysoki odsetek osób otyłych jest problemem państw Rady Współpracy Zatoki Perskiej. Drastyczne zmiany zwyczajów żywieniowych w ostatnich dekadach spowodowały, że 36,7 proc. tamtejszej populacji zmaga się z otyłością. Otyłość jest jednym z większych wyzwań globalnych XXI wieku i stanowi problem, który przekłada się pośrednio na bezpieczeństwo żywnościowe określając dostęp ludności do wystarczającej ilości żywności bogatej w składniki odżywcze. Zarówno w Polsce i na świecie obszar ten wymaga poprawy. 7

8 OPINIE SADOWNIKÓW O PRODUKTACH FIRMY DUPONT Czesław Florkiewicz z żoną Teresą prowadzą w Dębianach (gmina Obrazów, powiat Sandomierz) 13-hektarowe gospodarstwo sadownicze. Uprawiają tylko jabłonie (wszystkie na podkładce M.9 ) odmian: Golden Delicious Reinders, Gala Must, Gala Brookfield Baigent, Red Chief i Red Cap Valtod(S) (mutanty odmiany Red Delicious ) oraz Red Jonaprince. Drzewa rosną w rozstawie 3,5 m x 1,0 1,2 m i prowadzone są nawet do 3,3 m wysokości. Ochronę przed chorobami i szkodnikami właściciele prowadzą zgodnie z zaleceniami Integrowanej Produkcji oraz GlobalGAP. Do zwalczania owocówki jabłkóweczki i zwójek liściowych C. Florkiewicz od lat używa preparatów Coragen 200 SC i Steward 30 WG. Natomiast już przez drugi sezon do zwalczania chorób pochodzenia grzybowego używał fungicydu Fontelis 200 SC. W bieżącym sezonie sadownik użył go dwa razy. Pierwszy zabieg wykonał w fazie różowego pąka, drugi przed kwitnieniem jabłoni. W ocenie pana Czesława jest to dobry preparat do zabiegów wczesnowiosennych, ponieważ można go zastosować w niskiej temperaturze, wykazuje działanie zapobiegawcze i interwencyjne do 48 godzin oraz jest zarejestrowany do ochrony przed trzema ważnymi chorobami parchem jabłoni, mączniakiem jabłoni i szarą pleśnią. Wszystkie one są groźne w okresie kwitnienia i nie można ich bagatelizować pomijając ochronę. W przypadku parcha jabłoni, z uwagi na przynależność substancji aktywnej Fontelisu 200 SC do nowej grupy chemicznej, poszerzył on gamę preparatów i umożliwił ich rotację w obrębie grup chemicznych. W przypadku mączniaka jabłoni natomiast uzupełnia ochronę wiosenną (użyto go po wykonaniu 2 zabiegów preparatem siarkowym) oraz zapewnia wyższą skuteczność niż polecane w tym terminie preparaty strobilurynowe. Zwalczanie szarej pleśni jest natomiast bonusem dla tego preparatu, dlatego najsłuszniejszym terminem do użycia go jest, według sadownika, okres kwitnienia. Fontelis 200 SC umożliwia prowadzenie rotacji, która jest niezbędna w strategii antyodpornościowej, szczególnie w ochronie przed parchem jabłoni. Działanie w niskiej temperaturze umożliwia użycie go do wiosennych zabiegów. A ochrona jabłoni przed trzema chorobami jednocześnie jest ze wszech miar korzystna, bo oszczędza czas i pieniądze. Zamiast trzech zabiegów wykonuję jeden. Z moich obserwacji wynika, że preparat bardzo dobrze działa na mączniaka jabłoni, z którym w ostatnich sezonach jest sporo problemów z uwagi na łagodne zimy. Jego działanie na szarą pleśń, także oceniam wysoko, bo odkąd stosuję Fontelis 200 SCnie mam tej choroby w sadach powiedział C. Florkiewicz. Inną zaletą tego preparatu, na którą sadownik zwrócił uwagę jest brak przekroczenia dopuszczalnych poziomów pozostałości po nim w owocach, gdy jest użyty maksymalnie 3 razy w sezonie w zalecanych terminach (wiosną, w pełni sezonu i w okresie przedzbiorczym), przy zachowaniu 21 dni karencji. Lidia i Krzysztof Marzeccy od 1991 r. prowadzą w Kurowie na terenie gminy Lipnik (pow. Opatów) gospodarstwo sadownicze o powierzchni 22,5 ha.uprawiają jabłonie, grusze, śliwy, czereśnie, wiśnie i porzeczkę czarną. Jabłonie zajmują największy areał, bo aż 15 ha. Uprawiane są odmiany Rubin, Idared, Elise i Decosta (na M.26 ), Szampion na M.7 oraz Red Boskoop, Gloster i Rubinstar na M.9. W 2013 i 2014 r. sadownicy posadzili drzewka odmiany Red Jonaprince na M.9, a w 2016 r.odmiany Gala Must na M.9. W 2017 r. zamierzają zmodernizować paletę odmian w gospodarstwie i posadzić sporty Red Delicious, rozpoczynając od odmiany Red Cap. Ochrona upraw jest prowadzona zgodnie z zaleceniami IPO, ponieważ gospodarstwo należy do GPO Sangrow Sp. z o.o. w Zajeziorzu i taki jest wymóg w tej organizacji. 30 kwietnia ub.r., tuż przed kwitnieniem jabłoni, sadownik użył do ich opryskania preparatu Fontelis 200 SC w dawce 0,75 l/ha. Zdecydowałem się na ten preparat z uwagi na zakres zwalczanych chorób parcha i mączniaka jabłoni oraz szarą pleśń. W tym terminie ważniejsza była dla mnie ochrona przed mączniakiem niż przed parchem jabłoni, ponieważ z uwagi na łagodne zimy od dwóch lat jest z nim coraz więcej problemów. Pewność działania tego preparatu daje także szeroki zakres temperatury (4 25 C), co wczesną wiosną jest nie do przecenienia powiedział K. Marzecki. Pod koniec kwitnienia jabłoni sadownik ponownie zastosował Fontelis 200 SC, tym razem z myślą o ochronie zawiązków przez grzybem Botrytis cinerea. Nowa substancja aktywna zawarta w tym preparacie gwarantuje skuteczność działania, spełnienie wymogu rotacji i prowadzenia strategii antyodpornościowej. Ponadto jego działanie zapobiegawcze i interwencyjne (do 48 godzin po infekcji) sprawia, że jest on wart wykorzystania w sezonie ochrony, tym bardziej, że skuteczność działania jest wysoka, o czym przekonałem się stosując ten preparat w latach poprzednich. Ma on jeszcze jedną zaletę po wniknięciu do liści, co następuje po około godzinie od zabiegu, staje się on odporny na zmycie przez deszcz nawet wielkości 60 mm powiedział sadownik. Do zwalczania pierwszego pokolenia owocówki jabłkóweczki w 2016 r. użyłem 3 czerwca preparatu Coragen 200 SC (175 ml/ha). Zabieg ten był wyznaczony na podstawie odłowów samców tego szkodnika w pułapkach feromonowych. W celu ograniczenia II pokolenia tego szkodnika 20 lipca użyłem preparatu Steward 30 WG w dawce 0,2 kg/ha. Oba zabiegi okazały się trafione, zarówno terminowo, jak i produktowo, gdyż ograniczyły presję szkodnika, co zauważyłem nie tylko jako zmniejszenie liczby odłowionych samców kolejnego pokolenia w pułapkach, ale i brak uszkodzeń na owocach. W ostatniej dekadzie sierpnia wzrosło zagrożenie ze strony zwójek liściowych i dodatkowy zabieg w celu ich ograniczenia wykonałem 26 sierpnia. Wiem, że w wielu sadach znaczny problem w ubiegłym roku stanowiła owocówka jabłkóweczka, która mimo prowadzonej przez sadowników ochrony uszkodziła wiele owoców. Dwa zabiegi wykonane w czerwcu i lipcu przeciwko temu szkodnikowi w moim wypadku okazały się trafione, bo nie było w ogóle uszkodzonych przez niego owoców. Od lat wykorzystuję Coragen 200 SC i Steward 30 WG w ochronie sadów jabłoniowych i jeszcze nigdy się na nich nie zawiodłem powiedział K. Marzecki. Andrzej Lis w Zawichoście (pow. Sandomierz) prowadzi gospodarstwo sadownicze o powierzchni 37 ha. Na 30 ha uprawia jabłonie, a na 5 ha grusze. Z jabłoni w asortymencie są odmiany: Schniga, Golden Delicious Reinders, Gala Must, Red Jonaprince (wszystkie na podkładce M.9 ) oraz sporty Red Delicious Red Cap, Jeromine, Red Delicious RedVelox, King Roat, Superchief Sandinge, które zaszczepione są na podkładkach M.9 i M.26. Z odmian gruszy uprawiane są tylko Konferencja i Xenia zaszczepione na Pigwie S1. Co roku pewien areał sadu jabłoniowego jest przykrywany siatkami przeciwgradowymi. Pan Andrzej planuje zabezpieczyć nimi cały sad, ponieważ w jego ocenie konieczne jest utrzymanie ciągłości w sprzedaży, aby nie stracić wiarygodności u odbiorców. Wyprodukowane w gospodarstwie owoce przechowywane są we własnej chłodni z KA o łącznej pojemności 800 ton (5 komór po 160 ton). Nadwyżki są przechowywane w chłodni z KA w siedzibie Grupy Producenckiej REFAL w Łukawie, do której należy sadownik. Ochronę sadów w 2016 r. rozpocząłem dość wcześnie, bo 30 marca. Opryskałem wówczas jabłonie Miedzianem 50 WP w dawce 1,5 kg. Do kolejnego zabiegu także użyłem tego preparatu. Następne zabiegi miały charakter typowo zapobiegawczy. W pełni kwitnienia jabłoni po opadach deszczu wykonałem zabieg Fontelisem 200 SC. Wybrałem go z uwagi na spektrum zwalczanych chorób (parch i mączniak jabłoni oraz szara pleśń), działanie w szerokim zakresie temperatury, powierzchniowo, wgłębnie i lokalnie systemicznie, co w okresie infekcji pierwotnych wymienionych chorób jest nie do przecenienia. W mojej ocenie jest to preparat godny zaufania, bo skuteczny. Bieżący rok był trudny pod względem ochrony przed mączniakiem jabłoni, Fontelis 200 SC poszerza możliwości ochrony przed tą chorobą z uwagi na nową substancję aktywną, co ułatwia prowadzenie rotacji. W przypadku zwójek liściowych pierwszy zabieg wykonałem 14 kwietnia, w celu zwalczenia wychodzących z kryjówek zimowych gąsienic i pojawiających się mszyc. Użyłem wówczas preparatu z grupy neonikotynoidów. Do kolejnego zabiegu (2 czerwca) wybrałem Coragen 200 SC w dawce 175 ml/ha. Był on dedykowany owocówce jabłkóweczce i zwójkom liściowym, których rozwój przebiegał podobnie jak owocówki (zwójka siatkóweczka). Nie mam w sadzie pułapek feromonowych i nie prowadzę monitoringu rozwoju tych szkodników. Mogę sobie na to pozwolić, ponieważ korzystam z doradztwa sadowniczego. Kolejne zabiegi przeciwko tym szkodnikom wykonałem 21 czerwca i 19 lipca. W drugim terminie użyłem preparatu Steward 30 WG z produktami aminokwasowymi, dodając do zbiornika opryskiwacza 1 l Ilsamin N90 (NaturalCrop) lub Calkorium Liquide (ProCam) powiedział A. Lis. Sadownik przyjął zasadę wykonywania zabiegu zwalczającego w okresie lotu motyli owocówki jabłkóweczki i zwójek liściowych co dni. Pokrywa się to z zaleceniami doradców. Wlicza tu zabiegi przeciwko mszycom z użyciem neonikotynoidów, ponieważ w ich etykietach rejestracyjnych widnieje zapis 8 Sadownicze Wieści 1/2017 świadczący o działaniu także na szkodliwe motyle. Jabłka w sadach A. Lisa w 2016 r. były wolne od objawów chorób grzybowych i uszkodzeń spowodowanych przez zwójki liściowe i owocówkę jabłkóweczkę, a w wielu sadach nie udało się takiego stanu osiągnąć. Nie prowadzę eksperymentów w ochronie, bo mnie na to nie stać. Korzystam z rozwiązań sprawdzonych, bo nigdy mnie nie zawiodły. Steward 30 WG pojawił się na rynku w 2002 r. Wówczas zaryzykowałem stosując go. Niełatwo ulegam sugestiom i namowom, wówczas uległem, bo polecały mi ten preparat wiarygodne osoby. Poza tym zaczynała się moda na bezpieczną dla środowiska ochronę, która zawsze mnie interesowała. Wówczas preparat ten okazał się skuteczny i od tego czasu sięgam po niego co roku. Coragen 200 SC wszedł do ochrony moich sadów już łatwiej, bo miałem zaufanie do preparatu Steward 30 WG. Natomiast Fontelis 200 SC był nawet wyczekiwanym przeze mnie preparatem, z uwagi na przynależność do nowej grupy chemicznej, możliwość prowadzenia rotacji preparatów wymaganej w strategii antyodpornościowej i zwalczanie trzech ważnych chorób jabłoni powiedział A. Lis. SADOWNICZE WIEŚCI Nr 6 Rok 6 1/2017 DUPONT POLSKA REDAKTOR NACZELNY PAWEŁ PROKOP ZESPÓŁ FIRMY DuPont OPRACOWANIE MATERIAŁÓW na zlecenie wydawcy PLANTPRESS Sp. z o.o., Kraków