BROSZURA INFORMACYJNA

Transkrypt

1 BADANIE MONITORINGOWE DOLNOŚLĄSKIEGO SEKTORA EKONOMII SPOŁECZNEJ ORAZ DZIAŁAŃ W OBSZARZE REINTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ ZE WSKAZANIEM REKOMENDACJI DLA SYSTEMU MONITORINGU BROSZURA INFORMACYJNA

2 Zleceniodawca badania: Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej ul. Hubska Wrocław Tel dops@dops.wroc.pl Wykonawca badania: Grupa BST ul. Mieczyków Katowice tel biuro@grupabst.pl

3 Wstęp W niniejszym badaniu poruszona została problematyka reintegracji społecznej w podmiotach ekonomii społecznej. Celem było: uzyskanie aktualnych i pogłębionych danych o kondycji sektora ekonomii społecznej na Dolnym Śląsku, zdiagnozowanie przebiegu procesu reintegracji/ rehabilitacji społecznozawodowej w integracyjnych podmiotach ekonomii społecznej (w tym barier skuteczności procesu i potrzeb w zakresie jego usprawniania), zweryfikowanie możliwości stosowania narzędzia do monitoringu efektu integracyjnego, uzyskanie użytecznych rekomendacji w zakresie procesu reintegracji/ rehabilitacji społeczno-zawodowej (dotyczących standardów, potrzeb itd.), modyfikacja założeń systemu monitoringu sektora ekonomii społecznej. Badaniem objęte zostały PES o charakterze reintegracyjnym: centra integracji społecznej (CIS), kluby integracji społecznej (KIS), warsztaty terapii zajęciowej (WTZ), zakłady aktywności zawodowej (ZAZ).

4 Integracja społeczna i zawodowa w Centrach Integracji Społecznej W województwie dolnośląskim pod koniec roku 2016 zarejestrowanych było 7 CIS Wśród centrów integracji społecznej zlokalizowanych na terenie województwa dolnośląskiego wyróżnia się 4 centra samorządowe oraz 3 centra pozarządowe Zgodnie z Ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym centra integracji społecznej zajmują się reintegracją społeczną oraz zawodową. Poprzez reintegrację społeczną rozumie się działania, w tym również o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i utrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie integracji społecznej lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu, natomiast reintegracja zawodowa interpretowana jest jako działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej i klubie integracji społecznej zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy. Centrum integracji społecznej, w ramach reintegracji zawodowej, może prowadzić działalność wytwórczą, handlową lub usługową oraz działalność wytwórczą w rolnictwie, z wyłączeniem działalności polegającej na wytwarzaniu i handlu wyrobami przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 0,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali. W centrach integracji społecznej realizowane są następujące działania: kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie ról społecznych i osiąganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu;

5 nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych; naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza przez możliwość osiągnięcia własnych dochodów przez zatrudnienie lub działalność gospodarczą; uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi. Kluczowe wyniki badań Badani przedstawiciele CIS dostrzegają zjawisko nadmiernego przywiązywania się uczestników do ich organizacji/instytucji. W ich opinii jest to związane m.in. z małą ilością ofert pracy na rynku, niskimi kwalifikacjami uczestników, poczuciem bezpieczeństwa oraz bierną i roszczeniową postawą. Wśród rodzajów wsparcia w zakresie reintegracji społecznej, z jakich korzystają uczestnicy CIS wymieniono zajęcia z reintegracji społecznej (m.in. racjonalne gospodarowanie środkami pieniężnymi, pokonywanie barier, wzmacnianie samooceny), zakładania własnej działalności gospodarczej lub spółdzielni socjalnej, zajęcia z psychologiem, a także codzienny kontakt z pracownikiem socjalnym. Jeden z badanych wskazał, że osoby uzależnione od alkoholu kierowane są do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Zwrócono uwagę, że uczestnicy chętnie korzystają z form wsparcia z zakresu reintegracji społecznej. W opinii jednego z badanych ma to ogromny wpływ na późniejszy proces reintegracji zawodowej. Reintegracja zawodowa w CIS polega na odbudowaniu i podtrzymaniu u beneficjentów zajęć zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy. W badanych podmiotach zajęcia reintegracji zawodowej prowadzi doradca zawodowy (m.in. elementy ekonomii społecznej, przedsiębiorczości, ABC poszukiwania pracy, przygotowanie do wejścia na

6 otwarty rynek pracy, rozmowy kwalifikacyjne, dokumenty aplikacyjne). Przedstawiciel jednego z CIS wśród form reintegracji zawodowej wymienił również zajęcia z pośrednictwa pracy. Jeden z badanych CIS realizuje usługi zewnętrzne z zakresu sprzątania i utrzymywania terenów i budynków. W drugim podmiocie prowadzone są warsztaty: opieki nad osobami starszymi i dziećmi, remontowo - budowlane, ogrodnicze, prowadzone przez trenerów zawodu. Warsztaty odbywają się głównie poza centrum. Jeden z badanych podmiotów prowadzi warsztat krawiecki na terenie placówki. Kluczowym efektem procesu reintegracji zawodowej w reprezentowanych przez nich podmiotach jest podejmowanie zatrudnienia przez uczestników, lepsze poruszanie się po rynku pracy, poprawa funkcjonowania w środowisku pracy oraz zmiana podejścia do pracy. W opinii jednego z przedstawicieli kadry podstawową barierą jest brak chęci podjęcia pracy, a także brak nawyku pracy u uczestników. Drugi z badanych zwrócił natomiast uwagę na bariery finansowe CIS, które uniemożliwiają podejmowanie bardziej zaawansowanych działań w kierunku reintegracji zawodowej uczestników. Jeden z uczestników badania jakościowego przyznał, że w jego placówce efekt integracyjny beneficjentów mierzony jest za pomocą ankiet. Narzędzie to służy do diagnozy predyspozycji uczestników, a także bilansu kompetencji. W kontekście współpracy z innymi instytucjami/organizacjami zwrócono uwagę na barierę związaną z brakiem chęci zatrudniania uczestników przez pracodawców współpracujących z placówką.

7 Integracja społeczna i zawodowa w Klubach Integracji Społecznej W roku 2016 w województwie dolnośląskim zarejestrowane były 3 kluby integracji społecznej Wszystkie dolnośląskie kluby prowadzone były przez ośrodki pomocy społecznej Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, celem tworzenia klubów integracji społecznej jest reintegracja społeczna oraz zawodowa w szczególności osób bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uzależnionych od alkoholu, uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających, chorych psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, długotrwale bezrobotnych w rozumieniu przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, osób niepełnosprawnych, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z w ramach działalności KIS realizowane są następujące aktywności: działania mające na celu pomoc w znalezieniu pracy na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy u pracodawców, wykonywania usług na podstawie umów cywilnoprawnych oraz przygotowanie do podjęcia zatrudnienia lub podjęcia działalności w formie spółdzielni socjalnej; prace społecznie użyteczne; roboty publiczne; poradnictwo prawne;

8 działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych; staże, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Kluczowe wyniki badań Z przeprowadzonego badania ilościowego wynika, że badany klub integracji społecznej oferuje wsparcie w postaci zajęć społecznych, prac socjalnych, doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy. Badany KIS w największym wymiarze godzin udziela wsparcia w postaci poradnictwa psychologicznego oraz doradztwa zawodowego. Przedstawiciel KIS charakteryzując harmonogram procesu reintegracji społeczno-zawodowej reprezentowanej przez siebie placówki wyróżnił etapy: poznania pracownika, przygotowania formalności, fazę instruktażową, zapoznanie z pracodawcą, rozmowy motywacyjne, a także ocenę oraz stały kontakt z pracownikiem. Największe efekty społeczne dają zajęcia społeczne, poradnictwo psychologiczne, terapie grupowe, grupy wsparcia, a także doradztwo zawodowe. Z kolei najlepsze efekty zawodowe przynoszą zajęcia zawodowe. W 2015 roku w zajęciach organizowanych przez klub integracji społecznej (KIS) uczestniczyło średnio 67 osób. Ponadto średnia liczba osób, które rozpoczęły i ukończyły zajęcia w 2015 roku wynosi odpowiednio 67 i 35. Najczęstszym powodem zakończenia udziału w zajęciach było odstąpienie od realizacji programu przez uczestnika - 71,0% osób. 66,7% osób, które zakończyły udział w zajęciach organizowanych przez KIS w 2015 roku, podjęło zatrudnienie subsydiowane.

9 Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Zakładach Aktywności Zawodowej Na koniec roku 2016 w województwie dolnośląskim aktywnie działało 6 ZAZ Zakłady aktywności zawodowej zajmują się działalnością usługową i wytwórczą m.in. w zakresie: usług pralniczych, gastronomii, poligrafii, ogrodnictwa, produkcji gadżetów reklamowych, rękodzieła artystycznego, sprzątania, call center, usług archiwizacyjnych. Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zadaniem zakładu aktywności zawodowej jest rehabilitacji społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych. ZAZ może zostać utworzony, jeżeli co najmniej 70% ogółu osób zatrudnionych w tej jednostce stanowią osoby niepełnosprawne, w szczególności skierowane do pracy przez powiatowe urzędy pracy. ZAZ może prowadzić działalność wytwórczą lub usługową. Zakłady nie mogą natomiast prowadzić działalności polegającej na wytwarzaniu wyrobów przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5% oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali lub handlu tymi wyrobami. Kluczowe wyniki badań W badanych ZAZ w ramach procesu rehabilitacji społecznej organizowane są m.in. konsultacje z doradcą zawodowym, spotkania z treneremcoachem oraz wyjścia na wydarzenia kulturalne (tj. teatr, filharmonia). Poza tymi działaniami rehabilitacja społeczna prowadzona jest poprzez sport.

10 Do istotnych elementów procesu reintegracji społecznej w ZAZ zaliczyć należy również pracę z rodzicami. Współpraca ta ma miejsce m.in. podczas uczestnictwa rodziców w wydarzeniach organizowanych przez ZAZ oraz w trakcie spotkań w miejscu zamieszkania osób z niepełnosprawnościami na etapie procesu tworzenia IPR. W zakresie rehabilitacji zawodowej osoby zatrudnione w zakładach aktywności zawodowej uczą się nowych czynności zawodowych, poznają maszyny, materiały, technologie i procesy. Możliwe jest to dzięki instruktorom, których zadaniem jest rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami Współpraca z rodzicami w zakresie rehabilitacji zawodowej ma inny charakter niż ma to miejsce w przypadku rehabilitacji społecznej. Jeden z badanych przyznał, że stara się usamodzielniać pracowników poprzez ograniczenie ingerencji rodziców w przebieg rehabilitacji zawodowej. Do kluczowych barier procesów rehabilitacyjnych kadra ZAZ zaliczyła: duże przywiązanie uczestników do rodziców oraz brak samodzielności i zaradności wynikające z nadopiekuńczości. Rehabilitacja społeczna i zawodowa w Warsztatach Terapii Zajęciowej Na koniec czerwca 2016 roku w województwie dolnośląskim aktywnie działało 45 WTZ Największa ilość warsztatów terapii zajęciowej w 2015 roku była prowadzona przez sektor non-profit (76,0%). W następnej kolejności WTZ były prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego i podległe im jednostki (16,5%) Na koniec 2015 roku w województwie dolnośląskim na terenie aż 5 powiatów nie funkcjonował ani jeden warsztat, co klasyfikuje Dolny Śląski na drugim miejscu (po województwie mazowieckim), w Polsce pod względem liczby powiatów, w których nie ma WTZ.

11 Warsztaty Terapii Zajęciowej działają na podstawie Ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. WTZ jest wyodrębnionym organizacyjnie i finansowo podmiotem, stwarzającym osobom niepełnosprawnym i niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej polegającej na pozyskaniu lub przywracaniu umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Warsztaty terapii zajęciowej mogą być organizowane przez fundacje, stowarzyszenia lub przez inne podmioty, takie jak samorząd terytorialny (na poziomie powiatu), jednostki kościelne (Caritas) lub, w niewielu przypadkach, spółdzielnie socjalne. Ustawowa rolą warsztatu jest aktywizacja zawodowa. Według Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych warsztat oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo placówkę stwarzającą osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Kluczowe wyniki badań Badani przedstawiciele WTZ dostrzegają zjawisko nadmiernego przywiązywania się uczestników do ich organizacji/ instytucji. W ich opinii często jest to związane z poczuciem bezpieczeństwa, przywiązaniem do pracowników oraz innych uczestników, a także strachem przed zmianami. Rehabilitacja społeczna stanowi integralną część działań podejmowanych w celu aktywizacji zawodowej uczestników. Nabycie odpowiednich kompetencji społecznych ma przygotować osoby niepełnosprawne do funkcjonowania w środowiska pracy.

12 Wśród podejmowanych działań z zakresu rehabilitacji społecznej przedstawiciele WTZ wymieniali m.in. wszelkiego rodzaju wyjazdy, wyjścia, udział w konkursach, spotkania z uczniami czy uczestnictwo w imprezach. Poza integracją podopiecznych ze środowiskiem zewnętrznym, podejmowane są działania wewnątrz podmiotów, mające na celu integrację uczestników zajęć oraz tzw. terapia społeczna, w tym również przygotowanie ich do podjęcia zatrudnienia. Ponadto uczestnicy otrzymują wsparcie psychologów, logopedów czy reedukatora. Badane WTZ deklarowały, że nie stosują harmonogramu procesu rehabilitacji społecznej i jego efektów. Działania mają zazwyczaj charakter spontaniczny. Badane podmioty podejmują współpracę z rodzinami uczestników w zakresie rehabilitacji społecznej. Współpraca zazwyczaj ma charakter cyklicznych spotkań, np. podczas uroczystości czy przed wyjazdem. W badanych WTZ proces rehabilitacji zawodowej odbywa się głównie w pracowniach i polega na wdrażaniu elementów, które są pożądane w kontekście podjęcia zatrudnienia (np.: punktualność, zachowania społecznie akceptowane, odpowiedzialność za swoje czyny, dokładność). Beneficjenci WTZ mają dostęp do pracowni terapeutycznych, w których zatrudnieni są terapeuci zajęciowi. Wśród rodzajów pracowni, do których uczęszczają uczestnicy badanych podmiotów znalazły się m.in.: informatyczno-techniczna, ogrodniczo-botaniczna, plastyczna, krawiecka, stolarska, rękodzieła artystycznego, ceramiczna, kulturalno-oświatowa, techniczno-gospodarcza, kompetencji społecznych, terapii zawodowej, gospodarstwa domowego. Ponadto podopieczni badanych placówek biorą udział w targach pracy, szkoleniach organizowanych przez pracownika powiatowego urzędu pracy, dotyczących wchodzenia na rynek pracy, a także odbywają praktyki zawodowe m.in. w zakresie pielęgnacji zieleni miejskiej, prac porządkowych wewnątrz i na zewnątrz budynków czy pomocy kuchennej.

13 Jeden z przedstawicieli WTZ wskazał ponadto na współpracę z zakładem aktywności zawodowej, do którego kierowane są osoby, które w opinii kadry mają potencjał i wykazują motywację do pracy. Z deklaracji uczestników badania wynika, że nie stosują oni określonego harmonogramu procesu rehabilitacji zawodowej. Odbywa się on równolegle z procesem rehabilitacji społecznej, w oparciu o indywidualny program rehabilitacji. Badane WTZ starają się podejmować współpracę z rodzinami uczestników w zakresie rehabilitacji zawodowej. Respondenci zwracali uwagę na dużą rolę rodziców w procesie kształtowania zaradności życiowej i samodzielności uczestników. Do negatywnych aspektów zaliczono m.in. ich nadopiekuńczość, brak zaangażowania oraz roszczeniową postawę. W odniesieniu do rehabilitacji zawodowej, przedstawiciele WTZ zwracali uwagę na brak inicjatywy pracodawców w tworzeniu miejsc pracy dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności intelektualnej oraz brak przepływu informacji pomiędzy PES odnośnie liczby wolnych miejsc. Z odpowiedzi kadry WTZ wynika, że przepisy nie narzucają obowiązku badania efektu integracyjnego. Pojawiły się opinie, że takie działania nie są realizowane, m.in. z uwagi na chęć ograniczenia nadmiernej papierologii. Pomiar efektu integracyjnego W ramach niniejszego projektu w 11 PES zrealizowano również badania z wykorzystaniem narzędzia pomiaru efektu integracyjnego opracowanego na zlecenie ROPS Poznań. Służy ono przede wszystkim do pomiaru postępów w integracji i rehabilitacji społecznej i zawodowej uczestników oraz pracowników PES. Opiera się na założeniu, że problemy uczestników PES są zwykle złożone i wielowymiarowe. Z tego względu narzędzie do ich diagnozowania uwzględnia wszystkie kluczowe obszary ich sytuacji

14 społecznej, zawodowej i zdrowotnej. Celem narzędzia było wspomaganie diagnozy uczestników PES reintegracyjnych oraz pomiar efektywności ich działania pod kątem zachodzących zmian z zakresu integracji. Efektem integracyjnym (efektem integracji społecznej) określa się widoczny i trwały postęp beneficjenta w osiąganiu stanu docelowego, w którym beneficjent: rozwiązał swoje problemy powodujące jego wykluczenie, ma racjonalną ocenę swoich mocnych i słabych stron, jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby życiowe co najmniej na poziomie minimum socjalnego lub aktywnie dąży do osiągnięcia takiego stanu, aktywnie uczestniczy w życiu społecznym, aktywnie uczestniczy w rynku pracy: pracuje lub poszukuje pracy poza podmiotem o charakterze integracyjnym, aktywnie uczestniczy w rynku dóbr i usług, uczestniczy w systemie zabezpieczenia społecznego.

15 Wnioski i rekomendacje Na podstawie przeprowadzonej analizy sytuacji podmiotów ekonomii społecznej o charakterze integracyjnym działających w województwie dolnośląskim oraz ich beneficjentów sformułowane zostały wnioski i rekomendacje w zakresie procesu reintegracji/rehabilitacji społeczno-zawodowej oraz zmian w systemie monitoringu. Wszystkie one są ze sobą wzajemnie powiązane. Wniosek Duży udział nieaktywnych zawodowo po zakończeniu zajęć badanie wykazało, że brak zatrudnienia dotyka prawie 64% osób uczestniczących w zajęciach CIS/KIS. Duży udział nieaktywnych zawodowo po zakończeniu zajęć badanie wykazało, że brak zatrudnienia dotyka 66% uczestników WTZ i aż 86% osób, które zakończyły pracę w ZAZ. Rekomendacja Należy dopracować system dopasowywania kompetencji zawodowych kształtowanych u beneficjentów w podmiotach ekonomii społecznej o charakterze integracyjnym do zapotrzebowania rynku pracy. Rekomenduje się zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym także z przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych miejsc pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć reintegracji zawodowej. WTZ na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR powinny doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowej, wyznaczyć terminy realizacji poszczególnych etapów rehabilitacji z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika, co pozwoliłoby skoncentrować rehabilitację na najważniejszych z nich. Niezbędna jest także weryfikacja przez WTZ stosowanych przez nie narzędzi aktywizacji zawodowej i rozwijanie najefektywniejszych z nich. Konieczne jest także zwiększenie wykorzystania przez WTZ narzędzi służących aktywizacji zawodowej np. trenera pracy.

16 Zidentyfikowano problem w postaci niedostatku lub nawet braku zakładów pracy dających zatrudnienie osobom z niepełnosprawnością intelektualną. Jednocześnie, pracodawcy nie wykazują inicjatywy w tworzeniu miejsc pracy dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Rekomenduje się podejmowanie współpracy z przedsiębiorcami, którzy w przyszłości mogą zatrudnić uczestników PES. Konieczne jest przygotowanie oferty wspierającej tych przedsiębiorców, co pomoże im w przygotowaniu się do wzbogacenia swojej kadry o osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Niezbędne jest także wsparcie WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym PES, przedsiębiorstwami społecznymi, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami socjalnymi i zakładami pracy chronionej w formie np. staży, praktyk, a także współtworzenie spółdzielni socjalnych, w których zatrudnienie mogliby znaleźć podopieczni WTZ. Wsparcie dla osób niepełnosprawnych realizowane jest przez wiele różnych podmiotów, które najczęściej nie współpracują ze sobą lub współpracują w ograniczonym zakresie. Funkcjonowanie PES reintegracyjnych nie jest skoordynowane, co utrudnia przepływ informacji, a także znalezienie alternatywnego ośrodka w razie braku liczby miejsc lub występującego innego problemu. Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES i udrażniającej system. Zleca się także tworzenie lokalnych struktur reprezentujących podmioty reintegracyjne (zwłaszcza WTZ). W zakresie funkcjonowania WTZ i ZAZ rekomenduje się: Opracowanie lokalnych standardów aktywizacji osób niepełnosprawnych (obejmujących lokalne zasoby i potrzeby w zakresie wsparcia osób niepełnosprawnych), które sprzyjać będą lepszemu dostosowaniu oferowanego wsparcia do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między WTZ oraz integrację środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń, konferencji itp. Zwiększenie współpracy między WTZ, ZAZ, przedsiębiorstwami społecznymi i instytucjami samorządowymi.

17 Współpraca podmiotów ekonomii społecznej o charakterze reintegracyjnym, zwłaszcza centrów integracji społecznej z instytucjami powiązanymi (gł. PUP i OPS) jest niewystarczająca. Istnieje konieczność wzmocnienia tej współpracy zwłaszcza w obszarze kierowania uczestników do reintegracji w CIS. Współpraca pomiędzy CIS a OPS w tym obszarze jest realizowana. Natomiast kierowanie klientów PUP do CIS jest realizowane w niewystarczającym zakresie. Sugerowanym rozwiązaniem jest utworzenie platformy współpracy i informacji, stanowiącej kompendium wiedzy o lokalnych PES i udrażniającej system. Zaleca się także tworzenie lokalnych struktur reprezentujących podmioty reintegracyjne (CIS, KIS). W zakresie funkcjonowania CIS i KIS rekomenduje się: Zwiększenie współpracy pomiędzy KIS oraz CIS a PUP, zwłaszcza pod katem kierowania uczestników przez PUP do realizacji zatrudnienia socjalnego. Proponuje się włączenie działań angażujących i sprzyjających budowaniu współpracy pomiędzy PUP a podmiotami reintegracyjnymi, zwłaszcza CIS i KIS. Zacieśnienie współpracy z OPS w zakresie opiniowania uczestników przed podpisaniem IPZS w celu dostosowania wsparcia do potrzeb uczestnika. Wzmocnienie współpracy i wymiana doświadczeń między CIS/KIS oraz integracja środowiska (stworzenie platformy współpracy, szkoleń, konferencji itp.) Warsztaty terapii zajęciowej oraz zakłady aktywności zawodowej wykazują niski wskaźnik zatrudnienia, co dowodzi konieczności położenia większego nacisku na element reintegracji zawodowej uczestników WTZ. Rekomenduje się zwiększenie nacisku na aktywizacje zawodową uczestników WTZ m.in. poprzez: Podmioty reintegracyjne, w szczególności warsztaty terapii zajęciowej już na etapie tworzenia i monitorowania realizacji IPR powinny doprecyzować sposób realizacji rehabilitacji zawodowe, wyznaczyć terminy realizacji poszczególnych jej etapów, z uwzględnieniem hierarchizacji potrzeb danego uczestnika. Wspieranie WTZ w budowaniu współpracy z pracodawcami, w tym PES, PS, a zwłaszcza z ZAZ, spółdzielniami socjalnymi i zakładami

18 pracy chronionej w formie np. staży, praktyk. Zwiększenie wykorzystania przez WTZ narzędzi służących aktywizacji zawodowej np. trenera pracy, m.in. poprzez stałą współpracę WTZ z PES skupiającymi trenerów pracy. Duży udział nieaktywnych zawodowo po zakończeniu realizacji zatrudnienia socjalnego badanie wykazało, że brak zatrudnienia dotyka prawie 64% osób uczestniczących w zajęciach CIS/KIS. Ponadto podmioty te najczęściej nie monitorują losów uczestników po zakończeniu realizacji wsparcia. Wielokrotne korzystanie z tego samego PES wynikające z niewiedzy uczestników i ich rodzin o innych podmiotach tego typu w pobliżu, a także z nadmiernego przywiązania uczestników do danego PES Długi czas przebywania w WTZ oraz ZAZ sprawia, że rotacja uczestników jest niska. Z tego również powodu czas oczekiwania na miejsce w PES jest dość długi wynosi średnio do sześciu miesięcy, przy czym średnia liczba osób oczekujących do przyjęcia wynosi 7 osób na podmiot. Jednocześnie w części powiatów zidentyfikowano przeciwną sytuację, w której występuje niewspółmiernie duża liczba WTZ, które muszą starać się o uczestników. Rekomenduje się dopracowanie systemu dopasowywania kompetencji zawodowych kształtowanych u osób realizujących zatrudnienie socjalne do zapotrzebowania rynku pracy. Zaleca się również zwiększenie współpracy z pracodawcami, w tym także przedsiębiorstwami społecznymi, w celu pozyskania stabilnych miejsc pracy dla beneficjentów CIS, nie zaś miejsc realizacji zajęć reintegracji zawodowej. Konieczna jest poprawa współpracy pomiędzy PES oraz instytucjami powiązanymi, w szczególności z odpowiedzialnymi za kierowanie osób do podmiotów reintegracyjnych. Rekomenduje się podjęcie działań udrażniających system wsparcia dla osób niepełnosprawnych, co pozwoli na zwiększenie liczby osób mogących skorzystać ze wsparcia PES. Niezbędne do tego będzie zwiększenie współpracy między PES, przedsiębiorstwami społecznymi i instytucjami oraz opracowanie standardów aktywizacji osób z niepełnosprawnością. Na wzrost efektywności i rotacji wpłynie określenie przedziału czasu pobytu ze wskazaniem dostępnych ścieżek przekierowania osoby nierokującej postępów w ramach oferty WTZ.

19 Zaledwie niecałe 55% respondentów przyznało, że w reprezentowanym przez nich podmiocie badany jest efekt integracyjny. Badani podkreślali, że analiza tego efektu wiąże się z dodatkową pracą i dokumentacją, więc nie jest realizowana, jeśli nie ma takiej konieczności. Najważniejszymi przeszkodami wewnętrznymi (związanymi z postawami i cechami osobowości beneficjentów) są: niska samoocena i brak pewności siebie; lęk przed zmianą; ograniczenia beneficjentów związane z ich niepełnosprawnością, uzależnienie od pomocy instytucjonalnej; nadmierne przywiązanie do PES. Rekomenduje się zachęcanie PES do podejmowania działań w celu badania efektu integracyjnego poprzez oferowanie dodatkowego wsparcia. Badanie tegoż efektu istotne jest z uwagi na możliwość reakcji na zachodzące zmiany i identyfikowane wyzwania i problemy w funkcjonowaniu PES i oferowanego przez niego wsparcia. Podstawą w niwelowaniu tych barier jest silne wsparcie psychologiczne, pozwalające na zbudowanie poczucia własnej wartości, pobudzenie do działania, nauka samodzielności, przekraczanie własnych barier. Ponadto ważne jest, by towarzyszyło temu wsparcie w kwestii zawodowej, a więc takie, które umożliwi nabycie kompetencji i kwalifikacji zawodowych, dzięki czemu beneficjent będzie mógł wejść na rynek pracy i osiągnąć zaradność życiową. Kluczowe jest tu indywidualne podejście do każdego beneficjenta PES, ponieważ każda osoba stawia czoła innym problemom, ma inne tło oraz doświadczenia, wobec tego trudno o uniwersalne podejście, adekwatne do każdej sytuacji. Należy wdrożyć długotrwały trening umiejętności społecznych i zawodowych, będący intensywnym narzędziem do reintegracji/rehabilitacji społeczno-zawodowej, podczas której uczestnicy PES doskonalą swoje umiejętności w tym zakresie. Dodatkowo, należy unikać rozgraniczania na aktywizację społeczną i aktywizację zawodową, a traktować rozwój całościowo, mając na uwadze oba te aspekty w ścisłej korelacji. Aktywizacja wyłącznie w zakresie społecznym nie wystarcza do pełnego powrotu uczestnika do normalności i nie sprawi, że zaktywizuje się on również na polu zawodowym.

20 Najważniejszymi przeszkodami zewnętrznymi (wynikającymi z działania organizacji i funkcjonowania społeczeństwa) są: niechęć pracodawców do zatrudniania osób wykluczonych społecznie, w tym w szczególności osób niepełnosprawnych intelektualnie; negatywny stosunek rodzin niektórych osób niepełnosprawnych wobec ich znaczącego usamodzielniania się; trudna sytuacja na rynku pracy. Niesprzyjająca jest sytuacja związana z zaangażowaniem rodziny osób korzystających ze wsparcia WTZ i ZAZ. Kwestia nastawienia najbliższego otoczenia jest niezmiernie istotna w aktywizacji uczestników, tymczasem nierzadko odnotowuje się brak zaangażowania rodziny. W innych przypadkach uczestnicy i ich rodzice prezentują postawę roszczeniową. Problematyczne jest również to, że rodzice mają tendencję to wykazywania braku zaufania do swoich dzieci i są zbyt nadopiekuńczy, przez co dziecko (uczestnik) jest niesamodzielne w wielu kwestiach i stanowi to blokadę (utrudnienie) w jego rozwoju. Należy podjąć działania ukierunkowane na: stworzenie odpowiednich regulacji ustawowych skierowanych do PES, oferowanie preferencje, zachęty i ulgi dla firm zatrudniających osoby z dysfunkcjami, stałą współpracę WTZ oraz ZAZ z organizacjami skupiającymi trenerów pracy, tworzenie przez różne szczeble administracji samorządowej i rządowej programów mających na celu systemowe rozwiązywanie problemów osób z różnych powodów wykluczonych, zmianę mentalności społeczeństwa w kwestii osób wykluczonych, w tym także osób z niepełnosprawnością, zróżnicowanie działalności WTZ w zakresie aktywizacji zawodowej pod kątem potrzeb i możliwości uczestników. Zalecane jest włączenie rodzin uczestników w proces aktywizacji niepełnosprawnych uczestników PES od samego początku ich zaangażowanie w podejmowane działania pozwoli lepiej zrozumieć proces aktywizacji oraz pomoże w rozwoju ich dzieci. Wobec tego należy objąć rodziny wsparciem w formie spotkań, rozmów, ewentualnie szkoleń, co będzie odbywać się równolegle z aktywizacją uczestników PES.

21 Wnioski i rekomendacje odnośnie do narzędzia badania efektu integracyjnego: Wniosek Rekomendacja Brak usystematyzowania kwestii badania efektu integracyjnego ze względu na brak obowiązku dokonywania takich badań tylko część jednostek decyduje się na ich przeprowadzanie wykorzystując własne narzędzia i metody. Pracownicy PES sygnalizują, że treść narzędzia jest zbyt skomplikowana dla uczestników PES i konieczne jest tłumaczenie na prostszy język. Ponadto, treść bywa niejednoznaczna, co powoduje niejasności także wśród kadry PES wówczas oceny poszczególnych pracowników są niespójne, ponieważ obecna forma pytań (treść) nie jest wystarczająco precyzyjna. Jednocześnie, problematyczny jest niski stopień uszczegółowienia proponowanych odpowiedzi, co powoduje trudności w zakwalifikowaniu poszczególnych uczestników. Rekomenduje się wprowadzenie narzędzia pomiaru efektu integracyjnego jako domyślnego sposobu badania rezultatów zajęć, funkcjonującego w PES i będącego standardowym rozwiązaniem stosowanym przez te jednostki, poprzez promocję tego rozwiania zarówno wśród podmiotów reintegracyjnych, jak i instytucji współpracujących i je nadzorujących (PCPR, OPS, PUP). Rekomenduje się przygotowanie dedykowanej instrukcji realizacji badania, zawierającej szczegółowy opis sposobu przeprowadzenia badania. Instrukcja ta powinna zawierać informacje zarówno wyjaśniające krok po kroku zawartość narzędzia, jak i rekomendujące warunki przeprowadzenia pomiaru, zaangażowania poszczególnych osób oraz sposobu ich włączenia. Pozwoliłoby to uniknąć niejasności jakie zidentyfikowali pracownicy PES, gdy w swoim gronie dyskutowali nad treścią narzędzia. Co więcej, dzięki szczegółowemu wyjaśnieniu treści możliwe będzie wykorzystanie tego samego narzędzia wśród zróżnicowanych grup beneficjentów. Ponadto, zaleca się uproszczenie pytań skrócenie ich i skonkretyzowanie. W związku z niskim stopniem uszczegółowienia odpowiedzi, proponuje się ich uzupełnienie poprzez szerszy opis każdej z możliwości tak, aby przyporządkowanie odpowiedzi do sytuacji było bardziej jednoznaczne; istotne jest utrzymanie dotychczasowej pięciostopniowej skali ocen, która zapobiega rozdrabnianiu badania, co prowadziłoby to utrudnionej analizy wyników oraz wyższego stopnia skomplikowania badania.

22 Proponowana przez pracowników PES optymalna częstotliwość realizacji pomiaru to 1 rok dla WTZ i ZAZ oraz pół roku dla CIS i KIS. Treść pytań dotyka obszarów wykraczających poza tematykę zajęć głównie dotyczy to spraw domowych. Sytuacja w domu każdego z uczestników niekoniecznie jest znana pracownikom PES, szczegóły jej dotyczące to sprawy, o których uczestnicy nie są skłonni rozmawiać, a nie zawsze można się o nich dowiedzieć od członków ich rodzin. Zaleca się optymalizacja częstotliwości dokonywania pomiarów za pomocą narzędzia do badania efektu integracyjnego: w przypadku WTZ i ZAZ pomiar proponuje się wykonywać 1 raz w roku (przy czym pierwszy pomiar nie wcześniej niż po upływie 3 miesięcy uczestnictwa/zatrudnienia), w przypadku CIS, KIS pomiar powinien być dokonywany po miesiącu próbnym, a następnie co pół roku. Przystępując do pierwszego pomiaru dla nowo przyjętego uczestnika PES rekomenduje się przeprowadzenie wywiadu z uczestnikiem, dotyczącego sytuacji rodzinnej/ domowej. Wnioski do wypełnienia narzędzia można wyciągnąć z przeprowadzonych rozmów zarówno z uczestnikiem i jego rodziną.

23