Urząd Statystyczny w Katowicach. Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r.

Transkrypt

1

2 Urząd Statystyczny w Katowicach Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Katowice 2010

3 OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska ( ) zjawisko nie wystąpiło. Zero: (0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5; (0,0) zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05. Znak (x) wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe. Znak Δ oznacza, że nazwy zostały skrócone w stosunku do obowiązującej klasyfikacji; ich pełne nazwy podano w Uwagach Ogólnych na str. 13. Znak # oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na konieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej. W tym oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy. SKRÓTY tys. = tysiąc m.in. = między innymi mln = milion np. = na przykład zł = złoty tj. = to jest r. = rok tzn. = to znaczy cd. = ciąg dalszy dok. = dokończenie nr (Nr) = numer poz. = pozycja pkt proc. = punkt procentowy tabl. = tablica MON = MSWiA = MS = FUS = FER = KRUS = Ministerstwo Obrony Narodowej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Ministerstwo Sprawiedliwości Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Fundusz Emerytalno- Rentowy Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Dz. U. = Dziennik Ustaw NSP = Narodowy Spis Powszechny itp. = i tym podobne BAEL = Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności

4 Rodzaj opracowania - analiza statystyczna Opracowanie: Anna Owczarek, Zofia Płoszaj-Witkowicz Opracowanie graficzne: Agnieszka Kaim, Andrzej Poloczek, Piotr Porwisz Ś l ą s k i O ś r o d e k B a d a ń R e g i o n a l n y c h Projekt okładki: Piotr Porwisz Tłumaczenie na język angielski: Alicja Pawłowska-Pal ISBN

5 P R Z E D M O W A Urząd Statystyczny w Katowicach przekazuje publikację Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. prezentującą kompleksowy zestaw informacji charakteryzujących specyfikę i zmiany zachodzące na rynku pracy oraz potencjalne zasoby pracy. Opracowanie dotyczy również wybranych aspektów nierozerwalnie związanych z rynkiem pracy. Zakres publikacji obejmuje w szczególności informacje o: pracujących, bezrobotnych i biernych zawodowo (w powiązaniu z ich cechami demograficznospołecznymi), popycie na pracę, kosztach i bezpieczeństwie pracy, przeciętnych wynagrodzeniach i świadczeniach społecznych. Publikacja składa się z uwag ogólnych i metodycznych, syntezy oraz tablic w szerokim przekroju: terytorialnym (powiatów i gmin), sektorów własności oraz rodzaju działalności. Część tabelaryczną opracowania poprzedzają tablice przeglądowe, zawierające wybrane dane na tle kraju w 2009 r. oraz ważniejsze dane o rynku pracy w województwie w latach , co pozwala na dokonywanie porównań w skali kraju oraz analizę zjawisk w retrospekcji. Całość wzbogacono ilustracją graficzną w postaci wykresów. Obok wersji książkowej publikacja dostępna jest również na płycie CD. Wyrażam nadzieję, że publikacja okaże się praktycznym źródłem informacji, szczególnie dla użytkowników zainteresowanych przedmiotową tematyką oraz będzie pomocna w podejmowaniu decyzji na szczeblu regionalnym. Zachęcam do korzystania z bogatych zasobów informacyjnych statystyki publicznej. D y r e k t o r Urzędu Statystycznego w Katowicach dr EDMUND CZARSKI Katowice, grudzień 2010 r.

6 P R E F A C E The Statistical Office in Katowice introduces the publication Labour Market in the Śląskie Voivodship in 2009 presenting a complex set of information characterizing the specificity and changes occurring on the labour market as well as potential labour resources. The elaboration concerns also chosen aspects inextricably connected with labour market. The publication presents in detail information on employed persons, unemployed persons and economically inactive persons (in connection with their demographic and social features), labour demand, labour costs and safety, average wages and salaries as well as social benefits. The publication is composed of general notes, methodological notes, synthesis and tables in a broad territorial breakdown (powiats and gminas), by ownership sectors and kind of activity. Tabular part of the elaboration is preceded by review tables, containing chosen data on the background of the country in 2009 as well as more important data on labour market in the voivodship in years , enabling to make comparisons on the background of the country and analysis of occurrences in retrospection. The publication has been enriched with illustrations in the form of graphs. Apart from the paper version, the publication is also available on CD-ROM. I hope the publication will not only be a practical source of information, particularly for users interested in the subject matter but shall be helpful in the process of undertaking decisions on regional level as well. I would like to encourage to take advantage of rich information resources of the public statistics. D i r e c t o r of the Statistical Office in Katowice EDMUND CZARSKI, Ph.D. Katowice, December 2010

7 S P I S T R E Ś C I C O N T E N T S Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 5 strona page PRZEDMOWA... 3 PREFACE... 4 UWAGI OGÓLNE GENERAL NOTES UWAGI METODYCZNE METHODOLOGICAL NOTES WYNIKI BADAŃ SYNTEZA RESULTS OF SURVEYS SYNTHESIS Rynek pracy na tle innych województw Labour market on the background of other voivodships Ludność Population Aktywność ekonomiczna ludności Economic activity of the population Pracujący i zatrudnieni w gospodarce narodowej Employed persons and average paid employment in the national economy Bezrobocie rejestrowane Registered unemployment Popyt na pracę Labour demand Warunki i czas pracy Work conditions and working time Wypadki przy pracy Accidents at work Koszty pracy Labour costs Wynagrodzenia i świadczenia społeczne Wages and salaries and social benefits T A B L I C E T A B L E S tabl. table strona page Rynek pracy w województwie śląskim na tle kraju Labour market in the Śląskie Voivodship on the background of the country Ważniejsze dane o rynku pracy w województwie More important data on labour market in the Voivodship Ludność według płci, miejsca zamieszkania i wieku w 2009 r Population by sex, place of residence and age in 2009 Ludność w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym według płci i miejsca zamieszkania w 2009 r Population in working and non-working age by sex and place of residence in 2009 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według BAEL w 2009 r. (przeciętne roczne) Economic activity of the population aged 15 and more by LFS in 2009 (average yearly)

8 6 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. T A B L I C E (cd.) T A B L E S (cont.) tabl. table strona page Aktywność ekonomiczna ludności według wieku oraz poziomu wykształcenia w 2009 r. (przeciętne roczne) Economic activity of the population by age and educational level in 2009 (average yearly) Pracujący w gospodarce narodowej w 2009 r Employed persons in the national economy in 2009 Pracujący według statusu zatrudnienia w 2009 r Employed persons by employment status in 2009 Pracujący według sekcji w 2009 r Employed persons by section in 2009 Przeciętne zatrudnienie według sekcji w 2009 r Average paid employment by section in 2009 Pełnozatrudnieni i niepełnozatrudnieni według sekcji w 2009 r Full- and part-time paid employment by section in 2009 Przyjęcia do pracy według sekcji w 2009 r Hires by section in 2009 Zwolnienia z pracy według sekcji w 2009 r Terminations by section w 2009 Absolwenci podejmujący pierwszą pracę według sekcji w 2009 r Graduates starting work for the first time by section in 2009 Bezrobotni zarejestrowani w 2009 r Registered unemployed persons in 2009 Bezrobotni zarejestrowani według wieku, poziomu wykształcenia, czasu pozostawania bez pracy oraz stażu pracy w 2009 r Registered unemployed persons by age, educational level, duration of unemployment and work seniority in 2009 Bezrobotni zarejestrowani poprzednio pracujący według rodzaju działalności ostatniego miejsca pracy oraz oferty pracy w 2009 r Registered unemployed persons previously in employment by kind of activity of the last workplace and job offers in 2009 Zatrudnieni w warunkach zagrożenia w 2009 r Persons working in hazardous conditions in 2009 Korzystający ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych w 2009 r Persons receiving benefits for work in harmful and strenuous conditions in 2009 Świadczenia oraz średni koszt świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w 2009 r Benefits and average cost of benefits due to occupational accidents and occupational diseases in 2009 Poszkodowani w wypadkach przy pracy (poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie) w 2009 r Persons injured in accidents at work (excluding private farms in agriculture) in 2009 Wydarzenia i przyczyny wypadków przy pracy (poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie) w 2009 r Events and causes of accidents at work (excluding private farms in agriculture) in 2009 Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej w 2009 r Average monthly gross wages and salaries in the national economy in 2009

9 T A B L I C E (cd.) T A B L E S (cont.) Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. tabl. table 7 strona page Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto według sekcji w 2009 r Average monthly gross wages and salaries by section in 2009 Ludność według powiatów w 2009 r Population by powiats in 2009 Pracujący według płci, sektorów własności oraz powiatów w 2009 r Employed persons by sex, ownership sectors and powiats in 2009 Pracujący według rodzajów działalności oraz powiatów w 2009 r Employed persons by kind of activity and powiats in 2009 Pracujący (łącznie z pracującymi w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie) według rodzajów działalności oraz powiatów w 2009 r Employed persons (including employed persons in private farms in agriculture) by kind of activity and powiats in 2009 Zatrudnienie i wynagrodzenia według sektorów własności i powiatów w 2009 r Average paid employment and wages and salaries by ownership sectors and powiats in 2009 Zatrudnienie i wynagrodzenia według rodzajów działalności i powiatów w 2009 r Average paid employment and wages and salaries by kind of activity and powiats in 2009 Bezrobocie rejestrowane według powiatów w 2009 r Registered unemployment by powiats in 2009 Bezrobotni nowo zarejestrowani i wyrejestrowani oraz oferty pracy według powiatów w 2009 r Newly registered unemployed persons and persons removed from unemployment rolls as well as job offers by powiats in 2009 Bezrobotni zarejestrowani według wieku oraz powiatów w 2009 r Registered unemployed persons by age and powiats in 2009 Bezrobotni zarejestrowani według poziomu wykształcenia oraz powiatów w 2009 r Registered unemployed persons by educational level and powiats in 2009 Bezrobotni zarejestrowani według czasu pozostawania bez pracy oraz powiatów w 2009 r Registered unemployed persons by duration of unemployment and powiats in 2009 Bezrobotni zarejestrowani według stażu pracy oraz powiatów w 2009 r Registered unemployed persons by work seniority and powiats in 2009 Zatrudnieni w warunkach zagrożenia według powiatów w 2009 r Persons working in hazardous conditions by powiats in 2009 Poszkodowani w wypadkach przy pracy oraz liczba dni niezdolności do pracy spowodowanej wypadkami według powiatów w 2009 r Persons injured in accidents at work and number of days of inability to work due to accidents by powiats in 2009 Ludność według gmin w 2009 r Population by gminas in 2009 Pracujący według płci, sektorów własności oraz gmin w 2009 r Employed persons by sex, ownership sectors and gminas in 2009 Pracujący według rodzajów działalności oraz gmin w 2009 r Employed persons by kind of activity and gminas in 2009

10 8 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. T A B L I C E (dok.) T A B L E S (cont.) tabl. table strona page Bezrobotni zarejestrowani według gmin w 2009 r Registered unemployed persons by gminas in 2009 Bezrobotni zarejestrowani w gminach według wieku w 2009 r Registered unemployed persons in gminas by age in 2009 Bezrobotni zarejestrowani w gminach według poziomu wykształcenia w 2009 r Registered unemployed persons in gminas by educational level in 2009 Bezrobotni zarejestrowani w gminach według stażu pracy w 2009 r Registered unemployed persons in gminas by work seniority in 2009 Bezrobotni zarejestrowani w gminach według czasu pozostawania bez pracy w 2009 r Registered unemployed persons in gminas by duration of unemployment in 2009 W Y K R E S Y G R A P H S strona page Rynek pracy w 2009 r Labour market in 2009 Ruch wędrówkowy ludności według podregionów w 2009 r Migrations of population by subregions in 2009 Niepracujący na 1000 pracujących w 2009 r. (przeciętne roczne) Persons not employed per 1000 employed persons in 2009 (average yearly) Wskaźniki zatrudnienia według grup wieku i płci w 2009 r. (przeciętne roczne) Activity rate by age groups and sex in 2009 (average yearly) Struktura pracujących w gospodarce narodowej według sekcji w 2009 r Structure of employed persons in the national economy by section in 2009 Struktura pracujących w gospodarce narodowej według sekcji i sektorów własności w 2009 r. 34 Structure of employed persons in the national economy by section and ownership sectors in 2009 Pracujący na 1000 osób w wieku produkcyjnym według podregionów w 2009 r Employed persons per 1000 persons in working age by subregions in 2009 Współczynnik przyjęć i zwolnień według wybranych sekcji w 2009 r Hire and termination rate by chosen sections in 2009 Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w 2009 r Stucture of registered unemployed persons in 2009 Struktura bezrobotnych wyłączonych z ewidencji według przyczyn wyłączenia Structure of registered unemployed persons removed from unemployment rolls by causes Odsetek osób, które podjęły pracę w trakcie lub po zakończeniu udziału w aktywnym programie rynku pracy do liczby osób, które ukończyły program Percent of persons received jobs during or after termination of participation in active labour market program to the number of persons who finished participating in the program

11 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 9 W Y K R E S Y (dok.) G R A P H S (cont.) strona page Struktura wydatków Funduszu Pracy na rzecz promocji zatrudnienia i łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej w 2009 r Structure of expenditures from Labour Fund for employment promotion and unemployment resolving as well as labour activization in 2009 Struktura wolnych miejsc pracy w 2009 r Structure of Job vacancies in 2009 Struktura zlikwidowanych miejsc pracy według sekcji w 2009 r Structure of liquidated workplaces by section in 2009 Struktura zatrudnionych w warunkach zagrożenia według sekcji w 2009 r Structure of employed persons working in hazardous conditions in 2009 Udział korzystających ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych w górnictwie i wydobywaniu oraz w przetwórstwie przemysłowym w ogólnej liczbie korzystających z tych świadczeń w 2009 r Share of persons receiving benefits for work in harmful and strenuous conditions in mining and quarrying and manufacturing in total number of persons receiving benefits in 2009 Struktura przyczyn wypadków przy pracy w 2009 r Structure of causes of accidents at work in 2009 Struktura kosztów pracy według sekcji w 2008 r Structure of Latour costs by section in 2008 Odchylenia przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w gospodarce narodowej od przeciętnego w województwie w wybranych sekcjach w 2009 r Deviations of average monthly gross wages and salaries in the national economy from average in the voivodship in chosen sections in 2009 Wzrost/spadek realnych wynagrodzeń miesięcznych brutto w gospodarce narodowej w wybranych sekcjach w 2009 r Increase/decrease of real monthly gross wages and salaries in the national economy in chosen sections in 2009 Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto według podregionów w 2009 r Average monthly gross wages and salaries by subregions in 2009 Przeciętne wynagrodzenia brutto według grup wieku zatrudnionych i płci w październiku 2008 r Average monthly gross wages and salaries by age groups employed persons and sex in 2008 Przeciętne wynagrodzenia brutto według poziomu wykształcenia zatrudnionych i płci w październiku 2008 r Average monthly gross wages and salaries by of employed persons by educational level and sex in October 2008 Emeryci i renciści z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych według rodzaju pobieranych świadczeń w 2009 r. (przeciętne roczne) Retirees and pensioners from the non-agricultural social security system by type of benefits in 2009 (average yearly)

12 10 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. U W A G I O G Ó L N E 1. Publikacja zawiera dane dotyczące rynku pracy. W opracowaniu zamieszczono w szczególności informacje o zasobach pracy. Ponadto w publikacji zaprezentowano także dane dotyczące bezpieczeństwa pracy, kosztów pracy, popytu na pracę, wynagrodzeń i świadczeń społecznych. 2. Podstawowe źródło danych stanowią badania i ankiety statystyczne GUS prowadzone na formularzach: ZD Badanie aktywności ekonomicznej ludności, SP-3 Sprawozdanie o działalności gospodarczej, SOF-01 Sprawozdanie z działalności fundacji, stowarzyszeń i innych organizacji społecznych, Z-02 Sprawozdanie o kosztach pracy, Z-05 Badanie popytu na pracę, Z-06 Sprawozdanie o pracujących, wynagrodzeniach i czasie pracy, Z-10 Sprawozdanie o warunkach pracy, Z-12 Sprawozdanie o strukturze wynagrodzeń według zawodów, Z-KW Statystyczna karta wypadku. Materiał uzupełniający stanowiły dane ze sprawozdawczości Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej sporządzonej przez urzędy pracy na formularzach: MPiPS-01 Sprawozdanie o rynku pracy (łącznie z załącznikami 1, 2, 3, 5, 6), MPiPS-02 Sprawozdanie o przychodach i wydatkach Funduszu Pracy. Ponadto wykorzystano informacje z ZUS i KRUS. Dodatkowym źródłem informacji były publikacje GUS dotyczące rynku pracy. 3. W publikacji zastosowano prezentację danych według sekcji. Przyjęto także zasadę retrospekcji prezentowanych danych: ujętych w tablicy przeglądowej (lata: 2005, 2006, 2007, 2008, 2009), dla tematów podstawowych za 2009 r., dla wybranych danych według powiatów oraz gmin za 2009 r. 4. Prezentowane w publikacji dane jeśli nie zaznaczono inaczej dotyczą całej gospodarki narodowej.

13 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Dane prezentuje się: a) w układzie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007), opracowanej na podstawie Statystycznej Klasyfikacji Działalności Gospodarczych we Wspólnocie Europejskiej Statistical Classification of Economic Activities in the European Community NACE Rev. 2. PKD 2007, wprowadzona z dniem 1 I 2008 r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 XII 2007 r. (Dz. U. Nr 251, poz. 1885), zastąpiła Polską Klasyfikację Działalności PKD W ramach PKD 2007 wyodrębniono jako dodatkowe grupowania: Przemysł, który obejmuje następujące sekcje: Górnictwo i wydobywanie, Przetwórstwo przemysłowe,,,wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych oraz Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, sekcje G, H, I, J Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, Transport i gospodarka magazynowa, Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi, Informacja i komunikacja, sekcje K, L Działalność finansowa i ubezpieczeniowa, Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości, Pod pojęciem Pozostałe usługi ujęte są sekcje: Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna, Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca, Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, Edukacja, Opieka zdrowotna i pomoc społeczna, Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją oraz Pozostała działalność usługowa. b) według sektorów własności: sektor publiczny grupujący własność państwową (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), własność jednostek samorządu terytorialnego oraz własność mieszaną z przewagą kapitału (mienia) podmiotów sektora publicznego, sektor prywatny grupujący własność prywatną krajową (osób fizycznych i pozostałych jednostek prywatnych), własność zagraniczną (osób zagranicznych) oraz własność mieszaną z przewagą kapitału (mienia) podmiotów sektora prywatnego i brakiem przewagi sektorowej w kapitale (mieniu) podmiotu. Własność mieszana określana jest głównie dla spółek i wyznaczana na podstawie struktury kapitału (mienia) deklarowanego we wniosku rejestracyjnym spółki.

14 12 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 6. Dane prezentowane dla województwa, podregionów, powiatów i gmin odpowiadają poziomowi 2, 3, 4 i 5 Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) opracowanej na podstawie Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS), obowiązującej w krajach Unii Europejskiej. NTS obowiązująca od 1 I 2008 r. wprowadzona została rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 XI 2007 r. (Dz. U. Nr 214, poz. 1573) w miejsce obowiązującej do 31 XII 2007 r. na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 VII 2000 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 685 z późniejszymi zmianami). Podregiony (poziom 3) grupują jednostki szczebla powiatowego. 7. Dane w podziale według sekcji PKD oraz w podziale terytorialnym opracowano jeśli nie zaznaczono inaczej tzw. metodą przedsiębiorstw. Metoda przedsiębiorstw (podmiotowa) oznacza przyjmowanie całych podmiotów gospodarki narodowej za podstawę grupowania wszystkich danych charakteryzujących ich działalność według poszczególnych poziomów klasyfikacyjnych i podziałów terytorialnych. 8. Przez podmioty gospodarki narodowej rozumie się jednostki prawne, tj. osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Pod pojęciem podmiotów gospodarczych rozumie się podmioty prowadzące działalność gospodarczą (produkcyjną i usługową) na własny rachunek w celu osiągnięcia zysku. 9. Informacje o województwie oraz w podziale na miasta i wieś podano w każdorazowym podziale administracyjnym. Przez miasta rozumie się obszar położony w granicach administracyjnych tych jednostek, przez wieś pozostałe terytorium województwa. 10. Liczby względne (wskaźniki, odsetki) obliczono z reguły na podstawie danych bezwzględnych wyrażonych z większą dokładnością niż podano w tablicach. 11. Przy przeliczaniu na 1 mieszkańca (1000 ludności itp.) danych według stanu w końcu roku przyjęto liczbę ludności według stanu w dniu 31 XlI, a przy przeliczaniu danych charakteryzujących wielkość zjawiska w ciągu roku według stanu w dniu 30 VI. 12. Ze względu na zaokrąglenia danych, w niektórych przypadkach sumy składników mogą się różnić od podanych wielkości ogółem. 13. Dane jeśli nie zaznaczono inaczej nie obejmują jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. 14. Niektóre informacje zostały podane na podstawie danych nieostatecznych i mogą ulec zmianie w następnych publikacjach Urzędu Statystycznego. 15. W publikacji zastosowano skróty nazw niektórych poziomów klasyfikacyjnych; skrócone nazwy oznaczone zostały w tablicach znakiem. Zestawienie zastosowanych skrótów i pełnych nazw podaje się poniżej:

15 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 13 POLSKA KLASYFIKACJA DZIAŁALNOŚCI (PKD 2007) skrót pełna nazwa sekcje Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja Handel; naprawa pojazdów samochodowych Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Zakwaterowanie i gastronomia Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Obsługa rynku nieruchomości Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Administrowanie i działalność wspierająca Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 16. Wyjaśnienia metodyczne dotyczące podstawowych pojęć i metod opracowania danych liczbowych zamieszczone są w Uwagach Metodycznych. Rozszerzone wyjaśnienia dotyczące poszczególnych dziedzin statystyki Czytelnik znajdzie w publikacjach tematycznych oraz w serii Zeszyty metodyczne i klasyfikacje.

16 14 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. U W A G I M E T O D Y C Z N E LUDNOŚĆ 1. W podziale na ekonomiczne grupy wieku wyszczególniono: ludność w wieku przedprodukcyjnym, tzn. ludność w wieku do 17 lat, ludność w wieku produkcyjnym, tzn. ludność w wieku zdolności do pracy, tj. mężczyźni w wieku lata i kobiety w wieku lat, ludność w wieku poprodukcyjnym mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej. Wśród ludności w wieku produkcyjnym wyróżnia się ludność w wieku mobilnym, tj. w wieku lata i niemobilnym, tj. mężczyźni lata, kobiety lat. 2. Dane o migracjach ludności opracowano na podstawie informacji ewidencyjnych gmin o zameldowaniach osób na pobyt stały. Informacje te nie uwzględniają zmian adresu w obrębie tej samej gminy (miasta), z wyjątkiem gmin miejsko-wiejskich, dla których został zachowany podział na tereny miejskie i wiejskie. Napływ ludności obejmuje zameldowania na pobyt stały, odpływ wymeldowania ze stałego miejsca zamieszkania. 3. Migracje zagraniczne ludności to wyjazdy poza granicę kraju zamieszkania, a tym samym przyjazdy do danego kraju. Dane o migracjach zagranicznych na pobyt stały opracowano na podstawie informacji ewidencyjnych gmin o zameldowaniu osób przyjeżdżających do Polski na pobyt stały (imigracja) oraz o wymeldowaniach osób wyjeżdżających z Polski za granicę na stałe (emigracja). AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI 1. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzone jest metodą reprezentacyjną. Umożliwia ona uogólnianie wyników badania na całą populację. 2. Badaniem objęto osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami gospodarstw domowych w wylosowanych mieszkaniach. Podstawowe kryterium podziału ludności na aktywnych i biernych zawodowo stanowi praca, czyli wykonywanie, posiadanie bądź poszukiwanie pracy. 3. Do ludności aktywnej zawodowo zaliczono osoby pracujące i bezrobotne. 4. Do pracujących zaliczono wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, które w badanym tygodniu: wykonywały przez co najmniej 1 godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód albo pomagały (bez wynagrodzenia) w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa w rolnictwie lub rodzinnej działalności gospodarczej poza rolnictwem,

17 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 15 formalnie miały pracę jako pracownicy najemni bądź pracujący na własny rachunek, ale jej nie wykonywały (np. z powodu choroby, urlopu, przerwy w działalności zakładu, trudnych warunków atmosferycznych). 5. Za bezrobotne uznano osoby w wieku lata, które spełniały jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni tydzień badany) aktywnie poszukiwały pracy, były gotowe podjąć pracę w ciągu 2 tygodni następujących po tygodniu badanym. Do bezrobotnych zaliczono także osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie w okresie 3 miesięcy oraz były gotowe tę pracę podjąć. 6. Za biernych zawodowo uznano osoby, które nie zostały zakwalifikowane jako pracujące lub bezrobotne. 7. Współczynnik aktywności zawodowej jest to udział aktywnych zawodowo (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej (ogółem lub danej grupy). 8. Wskaźnik zatrudnienia obliczono jako udział pracujących (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej (ogółem lub danej grupy). 9. Stopę bezrobocia obliczono jako udział bezrobotnych (ogółem lub danej grupy) w liczbie ludności aktywnej zawodowo w wieku 15 lat i więcej (ogółem lub danej grupy). PRACUJĄCY I ZATRUDNIENI W GOSPODARCE NARODOWEJ 1. Dane opracowano na podstawie sprawozdawczości oraz szacunków (m.in. w zakresie gospodarstw indywidualnych w rolnictwie). 2. Dane o pracujących dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód; do pracujących zalicza się: osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie, wybór) lub stosunku służbowego, pracodawców i pracujących na własny rachunek, a mianowicie: właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin), tj. pracujących w gospodarstwach indywidualnych (o powierzchni użytków rolnych do 1 ha i powyżej 1 ha) oraz indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich nieposiadających użytków rolnych; patrz ust. 6, właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin; z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie,

18 16 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody; osoby wykonujące pracę nakładczą; agentów (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów); członków spółdzielni produkcji rolniczej (rolniczych spółdzielni produkcyjnych, innych spółdzielni zajmujących się produkcją rolną i spółdzielni kółek rolniczych); duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie. 3. Pełnozatrudnieni są to osoby zatrudnione w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zakładzie pracy lub na danym stanowisku pracy, w tym również osoby, które zgodnie z obowiązującymi przepisami pracują w skróconym czasie pracy, np. z tytułu warunków szkodliwych dla zdrowia lub w przedłużonym czasie pracy, np. dozorcy mienia. 4. Niepełnozatrudnieni są to osoby, które zgodnie z umową o pracę pracują stale w niepełnym wymiarze czasu pracy. Niepełnozatrudnieni w głównym miejscu pracy są to osoby, które oświadczyły, że dany zakład jest ich głównym miejscem pracy. 5. Dane dotyczące pracujących według stanu w dniu 31 XII podano bez przeliczenia niepełnozatrudnionych na pełnozatrudnionych, przy przyjęciu zasady jednorazowego ujmowania tych osób w głównym miejscu pracy. 6. Dane dotyczące pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie według stanu w dniu 31 XII oszacowano na podstawie Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechnego Spisu Rolnego Od 2002 r. do pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie nie zaliczono osób pracujących: w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha produkujących wyłącznie na własne potrzeby, w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych do 1 ha (łącznie z indywidualnymi właścicielami zwierząt gospodarskich nieposiadających użytków rolnych) produkujących wyłącznie lub głównie na własne potrzeby. 7. Dane o zatrudnionych na podstawie stosunku pracy dotyczą: zatrudnienia według stanu w dniu 31 XII osób pełnozatrudnionych (łącznie z sezonowymi i zatrudnionymi dorywczo) oraz niepełnozatrudnionych w głównym miejscu pracy bez przeliczania na pełnozatrudnionych, przeciętnego zatrudnienia pracowników pełnozatrudnionych (łącznie z sezonowymi i zatrudnionymi dorywczo) oraz niepełnozatrudnionych w przeliczeniu na pełnozatrudnionych. 8. Do osób wykonujących pracę nakładczą zalicza się osoby, z którymi zawarto umowę o wykonanie określonych czynności na rzecz jednostki zlecającej pracę poza jej terenem.

19 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Do agentów zaliczono osoby, z którymi zawarto umowę agencyjną lub umowę na warunkach zlecenia o prowadzenie placówek, których przedmiot działalności został określony w umowie. 10. Dane nie obejmują jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. 11. Dane grupowane według sekcji opracowano metodą przedsiębiorstw, z wyjątkiem informacji o pracujących według stanu w dniu 31 XII, które do 2000 r. opracowywano zaliczając do odpowiednich sekcji części składowe jednostek prawnych zgodnie z ich rodzajem działalności. 12. W tabl. 3 dane prezentowane są według faktycznego (stałego) miejsca pracy pracownika, natomiast w pozostałych tablicach według siedziby zarządu jednostki. 13. Dane w tabl nie obejmują: fundacji, stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społecznych, organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego i zawodowego, rolników indywidualnych, duchownych oraz podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób, 14. Informacje o ruchu zatrudnionych dotyczą pełnozatrudnionych (łącznie z sezonowymi i zatrudnionymi dorywczo). Dane te dotyczą liczby przyjęć do pracy i zwolnień z pracy, a nie liczby osób. Liczba przyjęć do pracy oraz zwolnień z pracy może być wyższa od liczby osób, ponieważ jedna osoba może kilkakrotnie zmienić pracę w ciągu roku. Do liczby przyjętych do pracy zaliczono osoby podejmujące pracę po raz pierwszy i kolejny. Do liczby zwolnionych z pracy zaliczono osoby, z którymi rozwiązano umowę o pracę w drodze wypowiedzenia przez pracownika lub zakład pracy łącznie ze zwolnieniami grupowymi, osoby, które przeniesiono na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, osoby, które porzuciły pracę, a także ze względów ewidencyjnych osoby zmarłe. Ponadto do liczby przyjętych do pracy lub zwolnionych z pracy zaliczono osoby przeniesione służbowo lub przyjęte z innego zakładu pracy na podstawie porozumienia między podmiotami, a także osoby powracające do pracy i odchodzące z pracy na urlopy wychowawcze, bezpłatne i rehabilitację. 15. Współczynnik przyjęć (zwolnień) obliczono jako stosunek liczby przyjęć pomniejszonej o osoby powracające do pracy z urlopów wychowawczych (lub liczby zwolnień pomniejszonej o osoby, które otrzymały urlopy wychowawcze) w badanym okresie do liczby pełnozatrudnionych według stanu w dniu 31 XII z roku poprzedniego. 16. Do korzystających z urlopów wychowawczych zalicza się osoby (matki oraz inne osoby uprawnione do sprawowania opieki nad dzieckiem), którym pracodawca udzielił urlopu zgodnie z postanowieniami rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 XII 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. Nr 230, poz. 2291). 17. Dane o absolwentach podejmujących pierwszą pracę dotyczą pełnozatrudnionych (bez sezonowych i zatrudnionych dorywczo).

20 18 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. BEZROBOCIE REJESTROWANE 1. Dane zaprezentowane w części bezrobocie rejestrowane dotyczą osób bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy. 2. Pod pojęciem bezrobotnego należy rozumieć osobę niezatrudnioną i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie, albo innej pracy zarobkowej (albo jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczącą się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego) powiatowym urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli m.in.: ukończyła 18 lat, kobieta nie ukończyła 60 lat, mężczyzna 65 lat, nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, renty rodzinnej w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe, nie posiada wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, albo nie podlega, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników, nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego,

21 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 19 nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania, nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego. 3. Do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy zaliczono bezrobotnych do 25 roku życia, długotrwale bezrobotnych, kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, a także bezrobotnych powyżej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego, bez wykształcenia średniego, samotnie wychowujących co najmniej 1 dziecko w wieku do 18 roku życia, bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, niepełnosprawnych. Bezrobotny do 25 roku życia oznacza bezrobotnego, który do dnia zastosowania wobec niego usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończył 25 roku życia. Bezrobotny powyżej 50 roku życia to bezrobotny, który w dniu zastosowania wobec niego usług lub instrumentów rynku pracy ukończył co najmniej 50 rok życia. Długotrwale bezrobotni to osoby bezrobotne pozostające w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych. Bezrobotny bez kwalifikacji zawodowych oznacza bezrobotnego nieposiadającego kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu, poświadczonych dyplomem, świadectwem, zaświadczeniem instytucji szkoleniowej lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu. Bezrobotny bez doświadczenia zawodowego oznacza bezrobotnego, który wykonywał zatrudnienie oraz inną pracę zarobkową przez łączny okres poniżej 6 miesięcy. Bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia to bezrobotni samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko w tym wieku, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. 4. Stopę bezrobocia rejestrowanego obliczono jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo ogółem, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Dane o stopie bezrobocia rejestrowanego podaje się z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie (będących składową cywilnej ludności aktywnej zawodowo) wyszacowanych na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 oraz Powszechnego Spisu Rolnego Napływ bezrobotnych oznacza liczbę osób zarejestrowanych w ciągu roku w powiatowych urzędach pracy.

22 20 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 6. Odpływ bezrobotnych oznacza liczbę osób, które w ciągu roku zostały wykreślone z ewidencji powiatowych urzędów pracy z różnych przyczyn m.in. w związku z podjęciem pracy stałej, sezonowej, interwencyjnej lub robót publicznych, w wyniku niepotwierdzenia gotowości do pracy, podjęcia nauki, nabycia praw emerytalnych itd. 7. Aktywne formy pomocy bezrobotnym to działania zmierzające do ograniczenia wielkości bezrobocia na danym terenie. Wśród nich wyróżnia się w szczególności: szkolenia, staż u pracodawcy, prace interwencyjne i roboty publiczne. Szkolenia oznaczają pozaszkolne zajęcia mające na celu uzyskanie lub uzupełnienie umiejętności i kwalifikacji zawodowych oraz ogólnie potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia. Staż u pracodawcy oznacza nabywanie przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. Prace interwencyjne oznaczają zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Prace te są częściowo finansowane przez urzędy pracy. Roboty publiczne to prace organizowane dla bezrobotnych przez gminy, organizacje pozarządowe lub instytucje użyteczności publicznej na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy. Prace te są częściowo finansowane ze środków Funduszu Pracy. 8. Osoby poprzednio pracujące to osoby, które kiedykolwiek wykonywały pracę na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz inną pracę zarobkową, a także prowadziły pozarolniczą działalność. 9. Bezrobotni zwolnieni z przyczyn dotyczących zakładów pracy (tzn. zwolnieni grupowo) są to osoby zwolnione zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn nie dotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.). POPYT NA PRACĘ 1. Badanie popytu na pracę prowadzone jest metodą reprezentacyjną i obejmuje podmioty gospodarki narodowej o liczbie zatrudnionych 1 lub więcej osób. Wylosowana do badania próba odzwierciedla strukturę całej zbiorowości i umożliwia uogólnianie wyników badania na populację generalną. 2. Rynek pracy charakteryzują dwa wzajemnie nakładające się segmenty: podaż siły roboczej i popyt na pracę. 3. Siła robocza jest to określona liczba ludności zainteresowana i gotowa wykonywać pracę.

23 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Popyt na pracę jest to liczba miejsc pracy, którą oferuje gospodarka w określonych warunkach społeczno-ekonomicznych. Przez popyt na pracę rozumiemy zagospodarowane miejsca pracy, określone aktualną liczbą pracujących oraz wolne miejsca pracy. 5. Wolne miejsca pracy to miejsca pracy powstałe w wyniku ruchu zatrudnionych, bądź nowo utworzone, w stosunku do których spełnione zostały jednocześnie trzy warunki: miejsca pracy w dniu sprawozdawczym były faktycznie nieobsadzone, pracodawca czynił starania, aby znaleźć osoby chętne do podjęcia pracy, w przypadku znalezienia właściwych kandydatów, pracodawca byłby gotów do natychmiastowego przyjęcia tych osób. 6. Nowo utworzone miejsca pracy to miejsca pracy powstałe w wyniku zmian organizacyjnych, rozszerzenia lub zmiany profilu działalności oraz wszystkie miejsca pracy w jednostkach nowo powstałych. 7. Prezentowane informacje przedstawione zostały stosownie do zakresu badania przy uwzględnieniu podmiotów klasyfikowanych według kryterium liczby pracujących i obejmują podmioty o liczbie pracujących: do 9 osób jednostki małe, 10 do 49 osób jednostki średnie, powyżej 49 osób jednostki duże. WARUNKI I CZAS PRACY 1. Informacje o warunkach pracy dotyczą pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, w jednostkach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Sprawozdawczość o warunkach pracy obejmuje zatrudnionych zaliczanych według PKD 2007 do sekcji: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (dział 01 z wyłączeniem grupy 01.7 oraz indywidualnych gospodarstw rolnych, 02 i 03 z wyłączeniem klasy 03.11), górnictwo i wydobywanie, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją, budownictwo (działy z wyłączeniem grupy 41.1), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle, transport i gospodarka magazynowa, informacja i komunikacja (działy 58, 60 do 63 z wyłączeniem grupy 63.9), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (działy 72 i 75), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (działy 77 i 79 oraz klasa 81.29), edukacja (podklasa B), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (dział 86), pozostała działalność usługowa (dział 95).

24 22 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 2. Dane dotyczą osób narażonych na działanie czynników związanych: ze środowiskiem pracy (substancje chemiczne, przemysłowe pyły zwłókniające, hałas, wibracje, gorący lub zimny mikroklimat itp.), z uciążliwością pracy (wymuszona pozycja ciała, nadmierne obciążenie fizyczne itp.) oraz z czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi. 3. Warunki pracy jest to zespół czynników występujących w środowisku pracy wynikających z procesu pracy oraz czynników związanych z wykonywaniem pracy. Na środowisko pracy składają się: czynniki fizyczne (np. oświetlenie, hałas, mikroklimat), chemiczne (np. substancje toksyczne) oraz biologiczne (np. bakterie), występujące na obszarze miejsca pracy (np. w hali fabrycznej, na stanowisku pracy), jak i na obszarze otaczającym zakład pracy. 4. Przez zagrożenie szkodliwymi czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy rozumie się wpływ na pracownika szkodliwych czynników występujących w procesie pracy, których stężenie lub natężenie przekracza obowiązujące najwyższe dopuszczalne stężenie lub najwyższe dopuszczalne natężenie, polskie normy lub inne normy higieniczne. 5. Przez zagrożenie związane z uciążliwością pracy, rozumie się szkodliwy wpływ na pracownika czynności roboczych wykonywanych, np. w wymuszonej pozycji ciała, w warunkach ciężkiego wysiłku fizycznego lub w warunkach szczególnej uciążliwości. 6. Przez zagrożenia czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi rozumie się pracę przy maszynach wymienionych w załączniku IV do Dyrektywy 98/37/EC (Dyrektywa wprowadzona Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa Dz. U. Nr 91, poz. 858). Przy ustaleniu zagrożeń należy korzystać z Polskiej Normy PN 80/Z Ochrona Pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy. 7. Osobozagrożenia jest to suma działających na pracownika szkodliwych czynników. Jeżeli na każdego pracownika działa tylko jeden czynnik szkodliwy, wówczas suma osobozagrożeń jest równa liczbie osób narażonych na czynniki szkodliwe. 8. Ocena ryzyka zawodowego jest to kompleksowe oszacowanie kombinacji prawdopodobieństwa wystąpienia urazu ciała lub pogorszenia stanu zdrowia i ich ciężkości, w sytuacji zagrożenia, dokonywane w celu wyboru właściwych środków bezpieczeństwa. 9. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych są to należne pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, a także członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub choroby, wypłaty: odszkodowań z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci pracownika, odszkodowań za przedmioty utracone lub uszkodzone wskutek wypadku przy pracy.

25 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Za chorobę zawodową uważa się chorobę, która została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub specyfiką wykonywanej pracy. 11. Dane o czasie pracy opracowano na podstawie sprawozdawczości sporządzanej przez jednostki gospodarki narodowej, bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób. Dane nie obejmują fundacji, stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społecznych, organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego i zawodowego, indywidualnych gospodarstw rolnych. 12. Czas pracy faktycznie przepracowany to suma godzin przepracowanych (w godzinach normalnych i nadliczbowych). 13. Czas przepracowany w godzinach normalnych jest to czas przepracowany w dniu robocznym, w wymiarze czasu pracy obowiązującym daną grupę pracowników. 14. Praca w godzinach nadliczbowych to praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, za które pracownik nie otrzymuje dnia wolnego od pracy, natomiast otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie. WYPADKI PRZY PRACY 1. Dane o wypadkach przy pracy uzyskiwane są ze statystycznych kart wypadków przy pracy oraz sprawozdawczości KRUS w przypadku poszkodowanych w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Badaniem objęte są wszystkie wypadki przy pracy, jak również wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy, niezależnie od tego czy na karcie wykazana została niezdolność do pracy, czy nie. Informacje dotyczą osób pracujących w całej gospodarce narodowej z wyjątkiem jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, w których informacje dotyczą tylko pracowników cywilnych. 2. Dane o wypadkach przy pracy charakteryzują osoby, które uległy wypadkom indywidualnym i zbiorowym. Za jeden wypadek przy pracy liczy się wypadek każdej pracującej osoby, poszkodowanej zarówno w wypadku indywidualnym, jak i zbiorowym. 3. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych oraz czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

26 24 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 4. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ: w czasie trwania podróży służbowej, podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony, przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe. 5. Za zbiorowy wypadek przy pracy traktuje się wypadek, któremu, w wyniku tego samego zdarzenia w danym zakładzie, uległy co najmniej 2 osoby. 6. Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć osoby poszkodowanej na miejscu wypadku lub w okresie 6 miesięcy od chwili wypadku. 7. Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub inne uszkodzenie ciała, albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie, albo trwałe poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. 8. Wskaźnik wypadkowości jest to liczba osób poszkodowanych przypadających na 1000 pracujących; do obliczenia wskaźników wypadkowości przyjmuje się przeciętną liczbę pracujących w roku badanym obliczoną jako średnią arytmetyczną 2 stanów w dniu 31 XII, tj. z roku poprzedzającego rok badany i z roku badanego, bez przeliczenia niepełnozatrudnionych na pełnozatrudnionych. 9. Przyczyny wypadku są to wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, związane z czynnikami materialnymi (technicznymi), z ogólną organizacją pracy w zakładzie lub organizacją stanowiska pracy oraz związane z pracownikiem, w tym również z nieprawidłowym zachowaniem się pracownika. 10. Wydarzenie powodujące uraz opisuje w jaki sposób poszkodowany doznał urazu (fizycznego lub psychicznego) spowodowanego przez czynnik materialny. 11. Każdy wypadek przy pracy jest wynikiem jednego wydarzenia, ale najczęściej kilku przyczyn, w związku z czym suma przyczyn jest większa od ogólnej liczby wypadków. 12. Szacunkowe straty materialne obejmują sumę wartości uszkodzonych maszyn, urządzeń, narzędzi, surowców, wyrobów gotowych, budynków wraz z ich wyposażeniem, które zaistniały w związku z wypadkiem przy pracy. KOSZTY PRACY 1. Dane o kosztach pracy pochodzą z badania kosztów pracy zrealizowanego w podmiotach gospodarki narodowej (z wyłączeniem organizacji członkowskich, organizacji międzynarodowych oraz gospodarstw domowych zatrudniających pracowników), o liczbie pracujących powyżej 9 osób, bez względu na sektor własności. Badanie przeprowadzono metodą reprezentacyjną, co umożliwiło uogólnienie wyników na całą populację.

27 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Koszty pracy stanowią sumę wynagrodzeń brutto (łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych i ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne emerytalne, rentowe i chorobowe płaconymi przez ubezpieczonego pracownika) oraz pozapłacowych wydatków (m.in. składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe opłaconych przez pracodawcę, wydatków na doskonalenie, kształcenie i przekwalifikowanie kadr) poniesionych w celu pozyskania, utrzymania, przeklasyfikowania i doskonalenia kadr. WYNAGRODZENIA I ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE 1. Wynagrodzenia obejmują wypłaty pieniężne oraz wartość świadczeń w naturze, bądź ich ekwiwalenty należne pracownikom z tytułu pracy. Dane nie obejmują wynagrodzeń pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, a ponadto w tabl. 24 nie obejmują pracowników fundacji, stowarzyszeń, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji społecznych, organizacji pracodawców, samorządu gospodarczego i zawodowego. Składnikami wynagrodzeń są: wynagrodzenia osobowe, wypłaty z tytułu udziału w zysku i w nadwyżce bilansowej w spółdzielniach, dodatkowe wynagrodzenia roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej, wynagrodzenia bezosobowe, wynagrodzenia agencyjno-prowizyjne, honoraria. 2. Do wynagrodzeń osobowych zalicza się m.in.: wynagrodzenia zasadnicze, premie i nagrody, dodatki (np. za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, za staż pracy, za pełnienie funkcji kierowniczych), wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy (przestoje płatne, urlopy, choroby), świadczenia deputatowe i odszkodowawcze. Wynagrodzenia osobowe dotyczą osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, osób wykonujących pracę nakładczą oraz uczniów, którzy zawarli z zakładem pracy umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. 3. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie (nominalne) przypadające na 1 zatrudnionego obliczono przyjmując: wynagrodzenia osobowe, bez wynagrodzeń osób wykonujących pracę nakładczą oraz uczniów, a także osób zatrudnionych za granicą, wypłaty z tytułu udziału w zysku i w nadwyżce bilansowej w spółdzielniach, dodatkowe wynagrodzenia roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej, honoraria wypłacone niektórym grupom pracowników za prace wynikające z umowy o pracę, np. dziennikarzom, realizatorom filmów, programów radiowych i telewizyjnych. Dane o przeciętnych wynagrodzeniach dotyczą osób pełnozatrudnionych oraz niepełnozatrudnionych w przeliczeniu na pełnozatrudnionych.

28 26 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 4. Dane o wynagrodzeniach podaje się w ujęciu brutto, tj. łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych oraz od 1999 r. ze składkami na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i chorobowe) płaconymi przez ubezpieczonego pracownika, wprowadzonymi ustawą z dnia 13 X 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, z późniejszymi zmianami). 5. Źródłem danych o wysokości wynagrodzeń za październik było reprezentacyjne badanie struktury wynagrodzeń według zawodów, prowadzone co dwa lata w podmiotach o liczbie pracujących powyżej 9 osób, bez zatrudnionych w organizacjach: społecznych, politycznych, związków zawodowych i innych. Badanie obejmowało pracowników pełno- i niepełnozatrudnionych. 6. Informacje o świadczeniach emerytalnych i rentowych (poza rolnikami indywidualnymi) dotyczą świadczeń wypłacanych w ramach pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i budżetu państwa w ramach odrębnego rozdziału wydatków budżetu państwa i dotacji celowej (do 2006 r. wyłącznie w ramach dotacji celowej). Informacje o świadczeniach emerytalnych i rentowych rolników indywidualnych dotyczą świadczeń wypłacanych przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego ze środków Funduszu Emerytalno-Rentowego i budżetu państwa w ramach odrębnego rozdziału wydatków budżetu państwa i dotacji celowej (do 2006 r. w ramach dotacji celowej), a także ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz budżetu państwa (renty kombatanckie i socjalne), w przypadku, gdy rolnicy posiadają uprawnienia do łącznego pobierania świadczeń z tych środków. 7. Do świadczeń emerytalnych i rentowych uprawnieni są (łącznie z członkami ich rodzin) m.in.: pracownicy, osoby wykonujące pracę nakładczą, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy na warunkach zlecenia, osoby prowadzące pozarolniczą działalność (w tym osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, twórcy, artyści), duchowni, żołnierze zawodowi, funkcjonariusze służby bezpieczeństwa publicznego tj.: Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej oraz b. Urzędu Ochrony Państwa. rolnicy indywidualni, inwalidzi wojenni i wojskowi, kombatanci oraz od 1991 r. osoby represjonowane.

29 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r Świadczenia emerytalne i rentowe (wypłacane także z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych) obejmują: emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne. 9. Świadczenia emerytalne i rentowe obejmują kwotę świadczeń należnych (bieżących i wyrównawczych) uwzględniającą od 2007 r. zmniejszenia m.in. z tytułu osiągania przychodów z pracy. Świadczenia nie obejmują zasiłków rodzinnych i pielęgnacyjnych wypłacanych emerytom i rencistom na członków ich rodzin. 10. Dane dotyczące przeciętnej miesięcznej emerytury i renty obliczono dzieląc ogólną kwotę świadczeń przez odpowiadającą im liczbę świadczeniobiorców. 11. Dane o świadczeniach podaje się w ujęciu brutto, tj. łącznie z zaliczkami na poczet podatku dochodowego od osób fizycznych.

30 28 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. W Y N I K I B A D A Ń S Y N T E Z A RYNEK PRACY NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW Sytuacja na rynku pracy w końcu 2009 r. uległa pogorszeniu w relacji do końca 2008 r. Zmniejszyła się liczba pracujących w gospodarce narodowej, natomiast wzrosła liczba zarejestrowanych bezrobotnych w urzędach pracy. Wzrosła stopa bezrobocia rejestrowanego. Według przeciętnych rocznych wyników BAEL w 2009 r. wzrosła w relacji do 2008 r. liczba aktywnych zawodowo, zarówno pracujących, jak i bezrobotnych, natomiast zmniejszyła się liczba biernych zawodowo. Zwiększył się wskaźnik aktywności zawodowej ludności i wskaźnik zatrudnienia oraz stopa bezrobocia. Poprawiły się w skali roku warunki pracy, co przejawiało się zmniejszeniem liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia oraz poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Rynek pracy w 2009 r. Stan w dniu 31XII pracujący w gospodarce narodowej a na 1000 osób w wieku produkcyjnym 443,1 501,0 501,1 559,0 559,1 617,0 617,1 677,9 a Według faktycznego miejsca pracy. stopa bezrobocia w % 20,7 Województwo śląskie w porównaniu z innymi województwami zajmowało: według stanu w końcu 2009 r.: 2 miejsce pod względem liczby pracujących w gospodarce narodowej według faktycznego miejsca pracy, 2 miejsce biorąc pod uwagę liczbę bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy, 3 miejsce pod względem stopy bezrobocia rejestrowanego, 1 miejsce pod względem ilości ofert pracy, 1 miejsce biorąc pod uwagę liczbę bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy, 1 miejsce pod względem zatrudnionych w warunkach zagrożenia ogółem,

31 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 29 w ciągu 2009 r.: 13 miejsce pod względem poziomu współczynnika aktywności zawodowej ludności ogółem, 10 miejsce biorąc pod uwagę poziom wskaźnika zatrudnienia ludności, 1 miejsce pod względem liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem, 1 miejsce biorąc pod uwagę liczbę osób, u których stwierdzono choroby zawodowe, 2 miejsce pod względem wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej, 1 miejsce biorąc pod uwagę przeciętną liczbę emerytów i rencistów, 1 miejsce pod względem wysokości przeciętnej miesięcznej emerytury i renty brutto, 8 miejsce biorąc pod uwagę wskaźnik wykorzystania wolnych miejsc pracy. LUDNOŚĆ Liczba ludności w województwie śląskim w końcu 2009 r. ukształtowała się na poziomie 4640,7 tys. osób, co stanowiło 12,2% ludności Polski. W skali roku odnotowano spadek liczby ludności (o 4,9 tys. osób w porównaniu z końcem 2008 r.). Odsetek kobiet w ogólnej liczbie mieszkańców wyniósł 51,8%, a współczynnik feminizacji 107. W miastach mieszkało ponad 78% mieszkańców województwa (podczas gdy w kraju 61,0%). Ludność według ekonomicznych grup wieku LATA Ogółem W wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym w tysiącach w % ,7 819,1 3043,4 783,2 17,6 65,5 16, ,7 806,1 3034,5 800,1 17,4 65,4 17,2 Społeczeństwo województwa śląskiego ulega procesowi systematycznego starzenia się, co znajduje również odbicie w ekonomicznych grupach wieku. Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym z roku na rok zmniejsza się. W końcu 2009 r. udział tej grupy w ludności ogółem wynosił 17,4% i był niższy o 0,2 pkt proc. niż przed rokiem (w kraju ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 18,9% ogółu ludności). Najbardziej liczebną grupę stanowiła ludność w wieku produkcyjnym w końcu 2009 r. było to 65,4% ogółu ludności (w kraju 64,5%). Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się o 17,0 tys. w porównaniu z końcem 2008 r. W końcu 2009 r. udział tej grupy w ludności ogółem wynosił 17,2% (w kraju 16,5%). Odsetek osób w wieku

32 30 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. poniżej 18 lat był niższy (o 1,5 pkt proc.), a w wieku poprodukcyjnym był wyższy (o 0,7 pkt proc.) niż dla kraju, co świadczy o tym, że społeczność województwa śląskiego jest nieco starsza niż średnio w kraju. Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym systematycznie wzrasta. W 2009 r. wskaźnik obciążenia grupy produkcyjnej ludnością w wieku nieprodukcyjnym wyniósł 52,9 (przed rokiem 52,6). Ludność w miastach i na wsi według ekonomicznych grup wieku Miasta Wieś LATA ogółem w tys. ogółem w tys. w % w % przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym ,1 17,0 66,0 17,0 1010,6 19,9 63,8 16, ,4 16,8 65,8 17,5 1016,3 19,5 64,1 16,4 Cechą charakterystyczną dla terenów wiejskich był wyższy niż w miastach odsetek dzieci i młodzieży w wieku poniżej 18 lat (o 2,7 pkt proc. w 2009 r.). Udział ludności w wieku produkcyjnym w ludności ogółem na wsi był mniejszy niż w miastach (o 1,7 pkt proc.). Niższy niż w miastach był także odsetek osób w wieku poprodukcyjnym (o 1,1 pkt proc.). Na liczebność grupy produkcyjnej na danym obszarze wpływają także procesy migracyjne ludności. W 2009 r. odnotowano 45,2 tys. zameldowań na pobyt stały, tj. o 2,2% więcej niż rok wcześniej oraz 50,0 tys. wymeldowań z pobytu stałego, tj. o 2,7% mniej niż przed rokiem. Odpływ ludności z województwa śląskiego przewyższał jej napływ, w wyniku czego zaobserwowano ujemne saldo migracji (minus 4,8 tys. wobec minus 7,2 tys. w 2008 r.). Ujemne saldo migracji wystąpiło tylko w miastach (minus 9,5 tys.), natomiast na terenach wiejskich było ono dodatnie (4,7 tys.), co świadczy o przemieszczaniu się ludności z miast na wieś. Kobiety były bardziej mobilne niż mężczyźni ich udział w ogólnej liczbie przemieszczających się przeważał zarówno w przypadku wymeldowań (54,0%), jak i zameldowań na pobyt stały (52,9%). Mieszkańcy miast częściej niż mieszkańcy wsi zmieniali miejsce pobytu 69,1% zameldowań oraz 81,4% wymeldowań dotyczyło ludności miast.

33 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 31 Ruch wędrówkowy ludności według podregionów w 2009 r. bielski bytomski -927 częstochowski -160 gliwicki zameldowania wymeldowania saldo migracji Według prognozy GUS sporządzonej do roku 2035 w następnych latach liczba ludności województwa śląskiego będzie systematycznie malała. Będzie postępował proces dezurbanizacji z około 78% w 2010 r. do około 76% w końcu prognozowanego okresu. Tempo spadku liczby ludności w miastach będzie pogłębiało się. Liczba ludności zamieszkałej na wsi będzie wzrastać do 2015 r., po czym zacznie spadać. katowicki rybnicki -933 sosnowiecki tyski W następnych latach liczba ludności w przedprodukcyjnej i produkcyjnej grupie wieku będzie maleć, zmniejszą się także udziały tych grup w ludności ogółem (odpowiednio: z 17,1% w 2010 r. do 14,7% w 2035 r. w grupie przedprodukcyjnej oraz z 65,3% do 57,1% w grupie produkcyjnej). W okresie objętym prognozą wzrośnie liczba oraz udział osó`b w wieku poprodukcyjnym (do 28,2% w 2035 r.), przy czym udział tej grupy w ludności ogółem w 2035 r. w miastach będzie wyższy (28,3%) niż na wsi (27,8%). Zgodnie z prognozą GUS po 2010 r. będzie wzrastać liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym (z około 60 osób w 2015 r. do 75 osób w 2035 r.). AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI Kompleksowy obraz sytuacji na rynku pracy przedstawiają przeciętne roczne wyniki reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności w wieku 15 lat i więcej (BAEL). Przeciętna liczba ludności w wieku 15 lat i więcej według BAEL w 2009 r. wyniosła 3,8 mln osób i była o 20 tys. (o 0,5%) wyższa niż przed rokiem. Ponad połowa z nich (52,5%) to aktywni zawodowo, a 47,5% bierni zawodowo. W porównaniu z 2008 r. wzrosła przeciętna liczba aktywnych zawodowo (o 41 tys. osób), podczas gdy przeciętna liczba biernych zawodowo zmniejszyła się (o 21 tys. osób). Spośród aktywnych zawodowo 93,2% stanowiły osoby pracujące, a 6,7% bezrobotne. W odniesieniu do 2008 r. wzrosła przeciętna liczba pracujących i bezrobotnych odpowiednio o: 35 tys. osób i 6 tys. osób.

34 32 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Ludność aktywna i bierna zawodowo w wieku 15 lat i więcej w 2009 r. (przeciętne roczne) WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Aktywni zawodowo razem pracujący bezrobotni Bierni zawodowo W TYSIĄCACH O G Ó Ł E M mężczyźni kobiety KRAJ = 100 O G Ó Ł E M... 12,0 11,5 11,7 9,5 12,7 mężczyźni... 12,0 11,5 11,7 8,7 13,0 kobiety... 12,1 11,6 11,7 10,3 12,5 W skali roku wraz ze wzrostem przeciętnej liczby osób aktywnych zawodowo zmniejszyło się obciążenie pracujących osobami niepracującymi (bezrobotnymi i biernymi zawodowo). W 2009 r. na 1000 pracujących przypadały 1043 osoby niepracujące (w kraju 983), podczas gdy przed rokiem 1071 (w kraju 986). Niepracujący na 1000 pracujących w 2009 r. (przeciętne roczne) Mężczyźni 758 Współczynnik aktywności zawodowej ludności w 2009 r. wyniósł 52,5% i był niższy Kobiety 1389 o 2,4 pkt proc. niż w kraju. Był on znacznie wyższy dla mężczyzn Miasta 1011 niż dla kobiet (60,4% wobec 45,4%) oraz wyższy dla mieszkańców Wieś 1178 miast niż mieszkańców wsi (53,5% wobec 48,7%). Na przestrzeni roku zwiększył się poziom aktywności zawodowej ludności o 0,8 pkt proc., przy czym wśród mężczyzn wzrósł on o 1,0 pkt proc., a wśród kobiet o 0,8 pkt proc. W omawianym okresie współczynnik aktywności zawodowej ludności wzrósł zarówno wśród mieszkańców miast, jak i wsi odpowiednio o: 0,5 pkt proc. i 1,9 pkt proc. Miernikiem zaangażowania ludności w pracę jest wskaźnik zatrudnienia, który dla ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej w 2009 r. wyniósł 49,0% (w kraju 50,4%). Poziom zaangażowania zawodowego był wyższy wśród mężczyzn niż kobiet (56,9% wobec 41,9%). Wskaźnik zatrudnienia dla mieszkańców miast wyniósł 49,7%, a dla mieszkańców wsi 46,0%. W ujęciu rocznym odnotowano wzrost wskaźnika zatrudnienia o 0,7 pkt proc., przy czym w większym stopniu wśród mężczyzn (o 0,9 pkt proc.) niż wśród kobiet (o 0,6 pkt proc.). Zwiększyło się zaangażowanie zawodowe mieszkańców miast (o 0,4 pkt proc.), jak i mieszkańców wsi (o 1,5 pkt proc.).

35 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 33 Wskaźniki zatrudnienia według grup wieku i płci w 2009 r. (przeciętne roczne) 83,4% 92,0% 75,1% 78,4% 84,4% 73,1% ogółem mężczyźni kobiety 45,9% 51,2% 40,3% 34,9% 26,4% 19,7% lat lat i więcej Przeciętna liczba bezrobotnych w 2009 r. według BAEL wyniosła 134 tys. osób i w porównaniu z 2008 r. wzrosła o 4,7%. Stopa bezrobocia, mierzona udziałem bezrobotnych w ogólnej liczbie aktywnych zawodowo, ukształtowała się na poziomie 6,7%. Wyższą stopę bezrobocia zanotowano dla zbiorowości kobiet niż mężczyzn (7,7% wobec 5,9%), a także wśród mieszkańców miast niż wsi (7,0% wobec 5,7%). Przeciętna liczba biernych zawodowo w 2009 r. wyniosła 1801 tys. osób, tj. o 1,2% mniej niż w 2008 r. Wśród ogółu biernych zawodowo większość stanowiły kobiety (60,6%), a ich liczba w skali roku zmniejszyła się o 0,2%. Liczba biernych zawodowo mieszkańców miast wzrosła w tym okresie o 1,1%, a mieszkańców wsi obniżyła się o 8,7%. Głównymi przyczynami bierności zawodowej były: emerytura (45,6% ogółu biernych zawodowo), nauka, uzupełnianie kwalifikacji (21,2%), obowiązki rodzinne związane z prowadzeniem domu (13,6%) oraz choroba, niepełnosprawność (12,3%). PRACUJĄCY I ZATRUDNIENI W GOSPODARCE NARODOWEJ Liczba pracujących w gospodarce narodowej w końcu 2009 r. wyniosła prawie 1593 tys. osób (11,8% ogółu pracujących w kraju) i zmniejszyła się o 2,5% w stosunku do 2008 r. Większość z nich, tj. prawie 56% to mężczyźni (885,3 tys.). W skali roku liczba pracujących mężczyzn i kobiet zmniejszyła się (odpowiednio o: 3,3% i 1,4%). Pracujący a w gospodarce narodowej według sektorów własności SEKTORY WŁASNOŚCI w tys. w odsetkach w tys. w odsetkach 2008 = 100 O G Ó Ł E M ,0 100,0 1592,7 100,0 97,5 sektor publiczny ,1 29,8 480,4 30,2 98,8 sektor prywatny ,9 70,2 1112,3 69,8 97,0 a Według faktycznego miejsca pracy.

36 34 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Wśród pracujących w końcu 2009 r. w dalszym ciągu dominowali pracujący w przemyśle, którzy stanowili prawie 31% ogółu. Poza przemysłem stosunkowo wysoki odsetek pracujących wystąpił także w sekcji: handel; naprawa pojazdów samochodowych (17,0%), edukacja (prawie 8,0%) i budownictwo (ponad 7%). Struktura pracujących a w gospodarce narodowej według sekcji w 2009 r. 20,2% 6,0% 7,9% 3,9% 5,7% 4,3% 7,4% 17,0% 20,6% 7,1% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja opieka zdrowotna i pomoc społeczna pozostałe sekcje a Według faktycznego miejsca pracy. W poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej struktura pracujących według sektorów własności była zróżnicowana, co przedstawia poniższy wykres. Struktura pracujących a własności w 2009 r. w gospodarce narodowej według sekcji i sektorów rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2,6% 97,4% górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych 5,1% 2,0% 0,4% 93,6% 94,9% 98,0% 99,6% 6,4% sektor publiczny transport i gospodarka magazynowa administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja 41,0% 99,7% 93,2% 59,0% 0,3% 6,8% sektor prywatny opieka zdrowotna i pomoc społeczna 68,3% 31,7% pozostałe sekcje 21,0% 79,0% a Według faktycznego miejsca pracy. Zmniejszyła się, w ujęciu rocznym, aktywność zawodowa ludności, co wynika z analizy pracujących agregowanych według statusu zatrudnienia. W końcu 2009 r. liczba pracujących (według siedziby zarządu jednostki) wyniosła 1496,9 tys. wobec 1549,6 tys. przed rokiem. Wśród nich w dalszym ciągu dominowali (z 84,2% udziałem) zatrudnieni na podstawie stosunku pracy (bez pracujących w jednostkach budżetowych w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego), którzy liczyli 1260,9 tys. osób,

37 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 35 tj. o 3,0% mniej niż w końcu 2008 r. Właściciele i współwłaściciele oraz pomagający członkowie rodzin stanowili 15,3% ogółu pracujących, a ich liczba zmniejszyła się o 5,3%. Osoby wykonujące pracę nakładczą łącznie z agentami stanowili zaledwie 0,1% wszystkich pracujących. Liczba pracujących w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób według siedziby zarządu jednostki wyniosła 1076,1 tys. osób. Omawiana zbiorowość zmniejszyła się w stosunku do końca 2008 r. o 3,0%. Większość osób (983,1 tys., tj. 91,4% ogółu) pracowało w pełnym wymiarze czasu pracy (łącznie z sezonowymi i zatrudnionymi dorywczo). Analiza terytorialnego rozmieszczenia pracujących według faktycznego miejsca pracy, których liczba wyniosła 1171,9 tys. osób, wskazuje, że ponad jedna piąta z nich (22,1%) posiadała swoje miejsce pracy w podregionie katowickim (259,1 tys. osób). W podregionie sosnowieckim pracowało 154,8 tys. osób (13,2%), a w podregionie bielskim 154,4 tys. osób (13,2%). Najmniej pracujących posiadało swoje miejsce pracy w podregionie bytomskim 90,8 tys. osób. Pracujący a na 1000 osób w wieku produkcyjnym według podregionów w 2009 r. bielski bytomski częstochowski 334 gliwicki 403 katowicki 523 rybnicki 341 sosnowiecki 325 tyski 478 a Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób oraz pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Przeciętne zatrudnienie (bez pracujących poza granicami kraju) w 2009 r. wyniosło 1051,7 tys. osób i zmniejszyło się o 2,1% w relacji do 2008 r. W sektorze prywatnym przeciętnie zatrudnionych było 603,2 tys. osób (o 1,6% mniej niż przed rokiem), a w publicznym 448,6 tys. osób (o 2,9% mniej). W skali roku przeciętne zatrudnienie obniżyło się m.in. w takich sekcjach jak: transport i gospodarka magazynowa (o 26,7%), przetwórstwo przemysłowe (o 6,4%), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (o 4,5%), handel; naprawa pojazdów samochodowych (o 3,8%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 3,6%), administrowanie i działalność wspierająca (o 2,3%), obsługa rynku nieruchomości (o 1,7%), informacja i komunikacja (o 0,6%). Wzrost przeciętnego zatrudnienia zanotowano m.in. w: działalności finansowej i ubezpieczeniowej (o 14,3%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej

38 36 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. (o 8,0%), administracji publicznej i obronie narodowej; obowiązkowych zabezpieczeniach społecznych (o 4,7%), działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją (o 3,5%), zakwaterowaniu i gastronomii (o 3,2%), edukacji oraz opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (po 2,4%). Liczba przyjęć do pracy w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2009 r. wyniosła 172,3 tys. i stanowiła 11,3% przyjęć w kraju. Z ogólnej liczby przyjęć 65,8 tys. (tj. 38,2%) dotyczyło kobiet. Zdecydowanie więcej przyjęć miało miejsce w sektorze prywatnym niż publicznym (138,7 tys. wobec 33,7 tys.). Przyjęcia do pracy a w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE w liczbach bezwzględnych Ogółem w odsetkach Z ogółem kobiety O G Ó Ł E M , Podejmujący pierwszą pracę , Zmieniający pracę , Powracający z urlopów wychowawczych , Pozostali przyjęci do pracy , a Dane dotyczą pełnozatrudnionych. Najwięcej przyjęć do pracy dokonano w zakładach należących do sekcji: przetwórstwo przemysłowe (52,4 tys., tj. 30,4% ogółu), handel; naprawa pojazdów samochodowych (23,4 tys., tj. 13,6%), budownictwo (21,2 tys., tj. 12,3%). Najmniej przyjęć odnotowano w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (0,5 tys., tj. 0,3%). Współczynnik przyjęć w 2009 r. wyniósł 16,9% (w kraju 18,8%). Wyższy współczynnik dotyczył mężczyzn niż kobiet (18,3% wobec 15,0%) oraz sektora prywatnego niż publicznego (23,4% wobec 7,8%). Współczynnik przyjęć a i zwolnień a według wybranych sekcji w 2009 r. 49,2% współczynnik przyjęć 16,9% 4,7% 17,9% 32,9% 24,7% 24,0% 19,8% 18,0% 10,8% 8,8% 10,6% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność profesjonalna, naukowa i techniczna administrowanie i działalność wspierająca administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja opieka zdrowotna i pomoc społeczna współczynnik zwolnień 20,9% 5,8% 22,0% 33,8% 26,4% 23,4% 20,5% 19,5% 43,8% 8,3% 7,8% 10,0% a Dane dotyczą pełnozatrudnionych.

39 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 37 Liczba zwolnień z pracy w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2009 r. wyniosła 185,6 tys. i stanowiła 11,2% liczby zwolnień w kraju. Z ogólnej liczby zwolnień 66,0 tys. (tj. 35,6%) dotyczyło kobiet. Więcej zwolnień przypadało na sektor prywatny niż publiczny (150,8 tys. wobec 34,8 tys.). Zwolnienia z pracy a w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE w liczbach bezwzględnych Ogółem w odsetkach Z ogółem kobiety O G Ó Ł E M , Zwolnieni w drodze wypowiedzenia: przez zakład pracy , przez pracownika , Przeniesieni na emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy, rehabilitacji , Zwolnieni na mocy porozumienia stron , Zwolnieni z upływem czasu, na który zostali zatrudnieni , Korzystający z urlopów wychowawczych , Zwolnieni z innych przyczyn , a Dane dotyczą pełnozatrudnionych. Najwięcej zwolnień z pracy odnotowano w: przetwórstwie przemysłowym (64,6 tys., tj. 34,8% ogółu), handlu; naprawie pojazdów samochodowych (25,3 tys., tj. 13,6%), budownictwie (21,7 tys., tj. 11,7%). Najmniej zwolnień zanotowano w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie oraz w pozostałej działalności usługowej (po 0,6 tys., tj. po 0,3%). Współczynnik zwolnień wyniósł 18,1% (w kraju 20,4%). Wyższy współczynnik dotyczył mężczyzn niż kobiet (20,5% wobec 14,7%) oraz sektora prywatnego niż publicznego (25,4% wobec 8,0%). BEZROBOCIE REJESTROWANE Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu 2009 r. wyniosła 168,4 tys. i stanowiła prawie 9% ogółu bezrobotnych w kraju. W porównaniu z danymi sprzed roku zwiększyła się o ponad 37%. Wzrost bezrobocia odnotowano we wszystkich powiatach, w tym największy w: Katowicach (o 72,7%). Znaczny wzrost liczby bezrobotnych wystąpił także m.in. w Świętochłowicach (o 59,7%) oraz powiatach: pszczyńskim (o 59,3%), rybnickim (o 56,0%) i żywieckim (o 55,9%).

40 38 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Bezrobocie rejestrowane według podregionów w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE Bezrobotni zarejestrowani ogółem w tym kobiety w % Stopa bezrobocia w % Oferty pracy Bezrobotni na 1 ofertę pracy W O J E W Ó D Z T W O ,4 9, podregiony: Bielski ,4 8, Bytomski ,1 13, Częstochowski ,3 12, Gliwicki ,8 8, Katowicki ,6 6, Rybnicki ,5 8, Sosnowiecki ,3 13, Tyski ,7 5, Miarą natężenia bezrobocia jest stopa bezrobocia, która w końcu 2009 r. osiągnęła poziom 9,4% (w kraju 12,1%). Była o 2,5 pkt proc. wyższa niż w końcu 2008 r. W dalszym ciągu utrzymywało się bardzo duże terytorialne zróżnicowanie stopy bezrobocia. Obszarami szczególnie zagrożonymi bezrobociem, w których stopa bezrobocia była znacznie wyższa niż przeciętnie w województwie były powiaty: myszkowski (18,5%), zawierciański (17,6%), częstochowski (15,6%) oraz miasta na prawach powiatu: Bytom (16,8%), Świętochłowice (15,2%). Najniższą stopę bezrobocia (podobnie jak przed rokiem) zanotowano w Katowicach (3,3%). Bezrobocie w dalszym ciągu dotyczyło w większym stopniu kobiet, aniżeli mężczyzn. Liczba zarejestrowanych kobiet bez pracy wyniosła 89,9 tys. i zwiększyła się o 23,0% w porównaniu z końcem 2008 r. Pomimo tego faktu ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych zmniejszył się z 59,5% do 53,4%. W skali roku zwiększyła się liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku, jednak tempo tego wzrostu było wyższe niż przed rokiem i wyniosło 48,1% wobec 5,9%. W końcu 2009 r. prawo do zasiłku posiadało 31,2 tys. bezrobotnych (18,5% ogółu). Do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy należały m.in. osoby bez wykształcenia średniego, które w końcu 2009 r. liczyły 94,8 tys. oraz długotrwale bezrobotni 57,7 tys. Ponad 46 tys. osób było bez doświadczenia zawodowego, a prawie 45 tys. nie posiadało kwalifikacji zawodowych. Osoby do 25 roku życia liczyły 35,2 tys., a powyżej 50 roku życia 37,6 tys. Prawie 14 tys. osób samotnie wychowywało co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, a ponad 10 tys. to osoby niepełnosprawne. W skali roku we wszystkich grupach zaliczanych do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy zanotowano wzrost liczby bezrobotnych, z wyjątkiem długotrwale bezrobotnych (spadek o 1,4%). W największym stopniu zwiększyła się liczba osób do 25 roku życia (o 59,0%).

41 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 39 Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w 2009 r. według wieku według poziomu wykształcenia według stażu pracy według czasu pozostawania bez pracy 9,7% 10,8% 20,9% 28,0% 22,6% 23,4% 28,8% 18,1% 28,2% 9,5% 20,3% 15,8% 16,2% 20,3% 15,1% 12,3% 9,5% 12,2% 10,5% 26,2% 20,1% 21,5% 24 lata i mniej lat i więcej wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe 1 rok i mniej 1 5 lat powyżej 20 lat bez stażu 1 miesiąc i mniej powyżej 24 miesięcy Rozpatrując zjawisko bezrobocia ze względu na wybrane kategorie można zauważyć, że w końcu 2009 r.: najbardziej obciążone bezrobociem były osoby w wieku lata (48,4 tys.) i lata (38,0 tys.), których liczba wzrosła w skali roku odpowiednio o: 41,2% i 20,8%; najmniejszą grupę wśród bezrobotnych tworzyły osoby w wieku 60 lat i więcej (2,5 tys.), a liczba takich osób w ujęciu rocznym zwiększyła się 35,0%; problem braku pracy dotyczył najczęściej osób o wykształceniu zasadniczym zawodowym 47,6 tys. oraz gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym 47,2 tys. (przed rokiem odpowiednio: 34,1 tys. i 36,7 tys.); obie te populacje łącznie stanowiły 56,3% ogółu bezrobotnych (przed rokiem 57,6%); bezrobotne kobiety były lepiej wykształcone niż mężczyźni; nie zmieniła się sytuacja osób bez pracy, jeśli chodzi o przeszłość zawodową; nadal osoby poprzednio pracujące stanowiły większość osób bezrobotnych (w końcu 2009 r. 79,7%, w końcu 2008 r. 78,3%); liczba takich osób zwiększyła się w skali roku o 39,6%; najwięcej z nich pochodziło z zakładów prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (34,1 tys.) oraz handlu; naprawy pojazdów samochodowych (23,5 tys.); najczęściej osoby poprzednio pracujące wykonywały zawód sprzedawcy (11,1 tys.), ślusarza (4,1 tys.) i pracownika biurowego (3,2 tys.); zmniejszyła się w skali roku (o 8,2%) liczba osób pozostających bez pracy przez okres dłuższy niż 12 miesięcy, ale sytuacja ta dotyczyła 20,0% bezrobotnych (przed rokiem 30,0%); bezrobotnymi pozostającymi bez pracy powyżej 12 miesięcy były częściej kobiety niż mężczyźni.

42 40 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Liczba nowo zarejestrowanych bezrobotnych w 2009 r. wyniosła 339,9 tys., czyli o 29,2% więcej niż przed rokiem. Najwięcej nowych rejestracji zanotowano we wrześniu (33,4 tys.), natomiast najmniej w maju (23,7 tys.). Prawie połowę z nich, tj. 49,9% stanowili mężczyźni (w 2008 r. 45,1%). Wśród ogółu nowo zarejestrowanych przeważały osoby zarejestrowane po raz kolejny od 1990 r. (262,9 tys., tj. 77,3% wobec 209,9 tys., tj. 79,8% przed rokiem). Osoby poprzednio pracujące liczyły 254,8 tys. i stanowiły 75,0% nowych rejestracji (w 2008 r. 186,9 tys., tj. 71,0%). Struktura bezrobotnych wyłączonych z ewidencji według przyczyn wyłączenia ,8% 34,0% 6,5% 5,8% 4,6% 12,3% niepotwierdzenie gotowości do pracy podjęcie pracy rozpoczęcie szkolenia rozpoczęcie stażu ,4% 34,6% 6,6% 8,1% 3,5% 9,8% dobrowolna rezygnacja ze statusu bezrobotnego pozostałe W 2009 r. z ewidencji urzędów pracy wyłączono 294,2 tys. osób (w tym 153,3 tys. kobiet). Było to o 3,9% mniej niż przed rokiem. Najwięcej osób wyrejestrowano we wrześniu (30,8 tys.), natomiast najmniej w styczniu (16,1 tys.). Główną przyczyną wyłączenia bezrobotnych z ewidencji było niepotwierdzenie gotowości do pracy, które dotyczyło 110,1 tys. osób (w roku poprzednim 112,6 tys.). Pracę podjęło 101,8 tys. bezrobotnych (w roku poprzednim 104,1 tys.). W wyniku rozpoczęcia szkolenia lub stażu status bezrobotnego utraciło 43,5 tys. osób (w roku poprzednim 37,7 tys.). Do działań podejmowanych przez urzędy pracy na rzecz bezrobotnych należało m.in. organizowanie szkoleń, staży oraz udział w pracach interwencyjnych, robotach publicznych i przy pracach społecznie użytecznych. Były to działania na niewielką skalę, gdyż według stanu z końca 2009 r. z wyżej wymienionych aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu skorzystało łącznie 11,1 tys. osób, czyli zaledwie 6,6% ogółu bezrobotnych. W skali roku zmniejszyła liczba bezrobotnych uczestniczących w szkoleniach z 604 do 425 osób. Przy pracach interwencyjnych były zatrudnione 932 osoby i przy pracach społecznie użytecznych 512 osób (odpowiednio o: 4,1% i 13,8% mniej niż przed rokiem), a przy robotach publicznych 548 osób (o 80,3% więcej). Na staż skierowano 8668 bezrobotnych (przed rokiem 7753).

43 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 41 Odsetek osób, które podjęły pracę w trakcie lub po zakończeniu udziału w aktywnym programie rynku pracy do liczby osób, które ukończyły program szkolenia staż przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 36,3% 34,7% 65,2% 59,2% 58,4% 54,9% prace interwencyjne 86,4% 85,1% roboty publiczne 67,6% 68,0% prace społecznie użyteczne 31,4% 27,7% W 2009 r. do urzędów pracy wpłynęło 106,3 tys. ofert pracy, tj. o 33,4% mniej niż w 2008 r. Wśród oferowanych miejsc pracy 39,2 tys. dotyczyło pracy subsydiowanej, a 17,4 tys. pracy sezonowej. Najwięcej ofert pracy pochodziło z jednostek sektora prywatnego (prawie 82% oferowanych miejsc pracy). Był on również głównym zwalniającym. W ramach tego sektora zwolniono 8614 pracowników (rok temu 3311). W końcu grudnia 2009 r. urzędy pracy dysponowały 3886 ofertami pracy (przed rokiem 7687). Było to o 49,4% mniej niż przed rokiem. Ponad 49% oferowanych miejsc pracy było niewykorzystanych dłużej niż 1 miesiąc. Najwięcej wolnych miejsc pracy zgłosiły jednostki prowadzące działalność w sekcjach: handel; naprawa pojazdów samochodowych (677), administrowanie i działalność wspierająca (449), budownictwo (435), przetwórstwo przemysłowe (375), natomiast najmniej w sekcji rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (4). Najłatwiej było znaleźć pracę bezrobotnemu w zawodzie: robotnika gospodarczego (986 wolnych miejsc pracy), księgarza (858), robotnika budowlanego (618), pracownika biurowego (546). W końcu grudnia 2009 r. na 1 ofertę pracy przypadało 43 bezrobotnych (w kraju 89), podczas gdy przed rokiem 16. Był to wynik spadku liczby ofert pracy i jednocześnie wzrostu liczby bezrobotnych. Najwięcej bezrobotnych na 1 ofertę pracy przypadało w powiecie myszkowskim (2223), Mysłowicach (830), powiecie będzińskim (822), częstochowskim (522), Częstochowie (379), powiecie rybnickim (158), natomiast najmniej w Świętochłowicach (7), Piekarach Śląskich (10), Gliwicach (13) i Tychach (13). Mniej wolnych miejsc pracy niż przed rokiem skierowano do osób niepełnosprawnych. Na 1 ofertę pracy w końcu 2009 r. przypadało 36 niepełnosprawnych (przed rokiem 45).

44 42 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. W końcu grudnia 2009 r. 16 zakładów pracy zadeklarowało zwolnienie w najbliższym czasie 902 pracowników (przed rokiem 46 zakładów i 5850 pracowników). Wydatki Funduszu Pracy na obsługę bezrobocia w 2009 r. wyniosły 662,2 mln zł (o 40,6% więcej niż przed rokiem). Ponad 58% z nich przeznaczono na programy na rzecz promocji zatrudnienia i łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej, a ich wielkość wzrosła w skali roku o 32,3%. Wśród wydatków na programy na rzecz promocji zatrudnienia i łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej najwięcej środków przeznaczono na stypendia i składki na ubezpieczenia społeczne (140,9 mln zł) oraz na podjęcie działalności gospodarczej (116,8 mln zł). Na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych wydano z Funduszu Pracy 243,4 mln zł, tj. o 63,4% więcej niż w 2008 r. Struktura wydatków Funduszu Pracy na rzecz promocji zatrudnienia i łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej w 2009 r. 15,0% 36,6% 11,8% 1,9% 4,4% 30,3% szkolenia prace interwencyjne roboty publiczne środki na podjęcie działalności gospodarczej stypendia i składki na ubezpieczenia społeczne pozostałe POPYT NA PRACĘ Badanie popytu na pracę dostarcza informacji o popycie zrealizowanym i niezrealizowanym, czyli o liczbie pracujących, wolnych miejscach pracy według zawodów, a także o liczbie nowo utworzonych oraz zlikwidowanych miejsc pracy w okresie sprawozdawczym. Na podstawie wyników badania popytu na pracę w województwie śląskim w końcu grudnia 2009 r. pracowało 1391,5 tys. osób, przy czym w podmiotach sektora publicznego 37,3%, a sektora prywatnego 62,7%; w jednostkach dużych pracowało 61,5% ogółu, w jednostkach średnich 22,1% oraz 16,4% w jednostkach małych. W końcu 2009 r. było 6,7 tys. wolnych miejsc pracy, które koncentrowały się głównie w sektorze prywatnym (86,4%) i w jednostkach małych (43,8%).

45 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 43 Wolne miejsca pracy według sekcji, sektorów własności i wielkości jednostek w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Sektor W jednostkach o liczbie pracujących publiczny prywatny do 9 osób powyżej 49 osób O G Ó Ł E M z czego: Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Górnictwo i wydobywanie Przetwórstwo przemysłowe Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja Δ Budownictwo Handel; naprawa pojazdów samochodowych Δ Transport i gospodarka magazynowa Zakwaterowanie i gastronomia Δ Informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Obsługa rynku nieruchomości Δ Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Administrowanie i działalność wspierająca Δ Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne Edukacja Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa

46 44 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Jak wynika z powyższych danych największą liczbą wolnych miejsc pracy dysponowały jednostki prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (20,6% ogółu wolnych miejsc pracy), handlu; naprawy pojazdów samochodowych (20,5%) oraz budownictwa (17,9%). Z punktu widzenia oceny rynku pracy istotne znaczenie ma struktura kwalifikacyjno-zawodowa pracowników poszukiwanych do pracy. Największa ilość wolnych miejsc pracy przeznaczona była dla pracowników z wykształceniem zasadniczym zawodowym (2,7 tys.). Poszukiwani byli także pracownicy z wykształceniem wyższym (1,3 tys.) oraz średnim zawodowym (1,3 tys.). Ponad 1,7 tys. wolnych miejsc pracy oczekiwało na robotników przemysłowych i rzemieślników, a prawie 1,2 tys. na specjalistów. Struktura wolnych miejsc pracy w 2009 r. według poziomu wykształcenia według grup zawodów 5,1% 5,0% 2,9% 10,1% 20,0% 17,2% 12,1% 13,3% 40,8% 19,2% 25,4% 10,7% 8,2% 10,0% 0,1% wyższe średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy specjaliści technicy i inny średni personel pracownicy biurowi pracownicy usług osobistych i sprzedawcy rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń pracownicy przy pracach prostych W 2009 r. powstało 67,6 tys. nowych miejsc pracy, z czego 9,7% w sektorze publicznym, a 90,3% w sektorze prywatnym. Nowe miejsca pracy zostały utworzone głównie w przetwórstwie przemysłowym (22,6%), handlu; naprawie pojazdów samochodowych (21,5%) oraz w budownictwie (16,0%).

47 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 45 Wolne nowo utworzone miejsca pracy według grup zawodów, sektorów i wielkości jednostek w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Sektor W jednostkach o liczbie pracujących publiczny prywatny do 9 osób powyżej 49 osób O G Ó Ł E M z czego: Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy Specjaliści Technicy i inny średni personel Pracownicy biurowi Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń Pracownicy przy pracach prostych Wolne miejsca pracy utworzone były dla pracowników ze wszystkich tzw. wielkich grup zawodowych, a przede wszystkim dla robotników przemysłowych i rzemieślników (24,4%), specjalistów (17,0%) oraz pracowników biurowych (15,3%). Struktura zlikwidowanych miejsc pracy według sekcji w 2009 r. 2,7% 3,7% 2,4% 3,2% 4,9% 5,2% 22,1% 8,7% 14,7% 32,4% przetwórstwo przemysłowe budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa zakwaterowanie i gastronomia informacja i komunikacja działalność profesjonalna, naukowa i techniczna administrowanie i działalność wspierająca edukacja pozostałe sekcje W 2009 r. zlikwidowano 63,6 tys. miejsc pracy, z czego 6,5 tys. w sektorze publicznym, a 57,1 tys. w sektorze prywatnym. Ponad 41% zlikwidowanych miejsc pracy pochodziło z jednostek dużych, ponad 24% z jednostek średnich, a prawie 35% z jednostek małych. Największą liczbę zlikwidowanych miejsc pracy odnotowano w przetwórstwie przemysłowym (20,6 tys.), handlu; naprawie pojazdów samochodowych (14,0 tys.) oraz w budownictwie (9,3 tys.).

48 46 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. WARUNKI I CZAS PRACY Warunki pracy to zagadnienie ważne z punktu widzenia zdrowia społeczeństwa oraz realizacji zobowiązań pracodawców do zapewnienia odpowiednich warunków pracy zgodnych z obowiązującymi normami. Tworzy je zespół czynników występujących w środowisku pracy wynikających z procesu pracy oraz czynników związanych z wykonywaniem pracy, mających wpływ na jej jakość oraz wydajność. Ocena stanu i śledzenie zmian w zakresie zagrożeń na stanowiskach pracy umożliwia podejmowanie działań profilaktycznych i prowadzenie odpowiedniej polityki w dziedzinie poprawy warunków pracy. W 2009 r. w województwie śląskim badaniem warunków pracy objęto zakłady pracy, w których było zatrudnionych 725,3 tys. osób. W końcu 2009 r. w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia pracowało 132,2 tys. osób, liczonych tylko jeden raz w grupie czynnika przeważającego (w kraju liczba osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia wyniosła 551,5 tys.). Kobiety stanowiły 11,4% ogółu osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w kraju 16,7%). Ponad 54% zatrudnionych w zakładach objętych badaniem pracowało w sektorze publicznym. W porównaniu z 2008 r. liczba pracujących w warunkach zagrożenia zmniejszyła się o 1,7 tys. osób (tj. o 1,3%). Struktura zatrudnionych w warunkach zagrożenia według sekcji w 2009 r. 39,8% 32,1% 3,6% 2,1% 2,1% 1,9% 10,9% 5,8% 1,7% górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa opieka zdrowotna i pomoc społeczna pozostałe sekcje Szkodliwe i uciążliwe warunki pracy dotyczyły przede wszystkim zatrudnionych w górnictwie i wydobywaniu oraz w przetwórstwie przemysłowym. Znaczny udział wśród ogółu zatrudnionych w warunkach zagrożenia miały także osoby zatrudnione w budownictwie. W końcu 2009 r. zagrożenia związane ze środowiskiem pracy wynikające z przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia dotyczyły 55,6% ogólnej liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w kraju 57,1%). Na działanie czynników związanych z uciążliwością pracy, na które składała się m.in. praca w wymuszonej pozycji ciała, w warunkach ciężkiego wysiłku fizycznego lub w warunkach szczególnej uciążliwości było narażonych 32,7% ogółu zatrudnionych w warunkach zagrożenia (w kraju 30,1%). Czynniki mechaniczne związane z maszynami szczególnie niebezpiecznymi stanowiły zagrożenie dla 11,7% zatrudnionych w takich warunkach w województwie śląskim, podczas gdy w kraju dla 12,8%.

49 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 47 Zatrudnieni w warunkach zagrożenia na 1000 zatrudnionych WYSZCZEGÓLNIENIE a 2008 b 2009 Ogółem ze środowiskiem pracy związane Zagrożenia z uciążliwością pracy czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi W O J E W Ó D Z T W O... a 166,7 94,9 51,3 20,6 b 182,3 101,3 59,7 21,3 Kraj... a 112,2 65,5 32,5 14,2 b 104,4 59,6 31,4 13,3 W końcu 2009 r. w województwie śląskim na 1000 zatrudnionych w zakładach objętych badaniem w warunkach zagrożenia średnio przypadały 182 osoby (w kraju 104 osoby). Na większe nasilenie zagrożeń w województwie niż w kraju miały wpływ m.in. warunki pracy w górnictwie i wydobywaniu, gdzie w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia pracowały 472 osoby na każde 1000 zatrudnionych. Stopień nasilenia zagrożeń wyższy od średniej wojewódzkiej wystąpił także w budownictwie (229 osób) oraz w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (197 osób). Zatrudnieni w warunkach zagrożenia według podregionów w 2009 r. WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem ze środowiskiem pracy związane Zagrożenia z uciążliwością pracy czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi W O J E W Ó D Z T W O podregiony: Bielski Bytomski Częstochowski Gliwicki Katowicki Rybnicki Sosnowiecki Tyski Analiza przestrzennego rozmieszczenia stanowisk pracy stanowiących zagrożenie wskazuje na to, że większość omawianych stanowisk występowała w podregionie katowickim (ponad 23% ogółu zatrudnionych w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia) i rybnickim (prawie 18%). Było to związane ze znacznym stopniem koncentracji przemysłu i infrastruktury w tych podregionach. Największą liczbę osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia w końcu 2009 r. odnotowano w Katowicach 18,1 tys., co stanowiło 13,7% ogółu zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Znaczny udział stanowisk pracy niosących zagrożenie dla

50 48 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. zdrowia odnotowano w miastach na prawach powiatów: Jastrzębie-Zdrój (7,5%), Częstochowa (6,9%), Gliwice (5,9%), Zabrze (5,5%) oraz w powiecie pszczyńskim (5,0%). Najniższy udział zatrudnionych w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia w odniesieniu do ogólnej ich liczby wystąpił w: powiecie rybnickim (0,4%), myszkowskim (0,4%) i w Świętochłowicach (0,4%). Istotnym elementem oceny warunków pracy jest badanie zmian nasilenia zagrożeń na stanowiskach pracy w ciągu roku oraz ujawnianie zagrożeń istniejących lub nowo powstałych. Zatrudnieni w warunkach zagrożenia wielokrotnie narażeni są na działanie kilku czynników szkodliwych dla zdrowia, dlatego liczba osobozagrożeń jest sumą działających na pracownika czynników szkodliwych. W 2009 r. zlikwidowano lub ograniczono 37,6 tys. osobozagrożeń związanych z czynnikami środowiska pracy (w kraju 180,2 tys.), a także stwierdzono 30,9 tys. zagrożeń nowo ujawnionych lub nowo powstałych (w kraju 88,9 tys.). Osobozagrożenia według grup zagrożeń WYSZCZEGÓLNIENIE stan w dniu 31 XII zlikwidowane lub ograniczone ujawnione (łącznie z zagrożeniami nowo powstałymi) Zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy w tym: Substancje chemiczne w tym rakotwórcze Pyły przemysłowe w tym rakotwórcze Inne pyły przemysłowe Hałas Wibracja (drgania) Mikroklimat gorący Mikroklimat zimowy Niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy Promieniowanie a Pola elektromagnetyczne Zagrożenia czynnikami związanymi z uciążliwością pracy w tym nadmierne obciążenie fizyczne Zagrożenia czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi a Jonizujące, laserowe, nadfioletowe i podczerwone.

51 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 49 W końcu 2009 r. spośród 98,0 tys. osobozagrożeń spowodowanych czynnikami środowiska pracy największy udział miały zagrożenia wywołane pyłami przemysłowymi (40,4%) oraz hałasem (37,8%). W porównaniu ze stanem w końcu 2008 r. wzrosła liczba osobozagrożeń związanych z uciążliwością pracy, ale zmalała liczba osobozagrożeń spowodowanych czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy oraz czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi. Czynniki wynikające z uciążliwości pracy, głównie nadmierne obciążenie fizyczne, spowodowały w końcu 2009 r. 60,2 tys. osobozagrożeń, a czynniki mechaniczne związane z maszynami szczególnie niebezpiecznymi 22,0 tys. osobozagrożeń. Podczas działań związanych z oceną ryzyka zawodowego, mających na celu wybór właściwych środków bezpieczeństwa w sytuacji zagrożenia, dokonano oceny 176,3 tys. stanowisk pracy, na których było zatrudnionych 331,5 tys. osób. Spośród badanych stanowisk ponad 72% dotyczyło zakładów sektora prywatnego. Przez zastosowanie środków technicznych, organizacyjnych i ochrony indywidualnej wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe na 91,3 tys. stanowisk pracy, na których było zatrudnionych 187,3 tys. osób. Badanie warunków pracy dostarcza również informacji na temat świadczeń wypłacanych z tytułu pracy w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia, a także z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Świadczenia te przysługują pracownikom, którzy na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznali uszczerbku na zdrowiu, a także członkom rodzin pracowników zmarłych wskutek takiego wypadku lub choroby. Korzystający ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych Stan w dniu 15 XII WYSZCZEGÓLNIENIE Posiłki profilaktyczne Napoje Inne środki odżywcze Dodatki pieniężne Skrócony czas pracy Dodatkowe urlopy Uprawnienia wynikające z pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze W 2009 r. liczba osób korzystających z większości świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych była mniejsza niż w 2008 r. Udział osób korzystających z takich świadczeń w województwie śląskim w stosunku do kraju był wysoki. Z posiłków profilaktycznych korzystało 28,9% ogółu osób uprawnionych w kraju, z napojów 20,6%, z innych środków odżywczych 31,6%, z dodatków pieniężnych 29,0%, ze skróconego czasu pracy 27,4%, z dodatkowych urlopów 56,4%, a z uprawnień wynikających z pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze 18,6%. Dominujący udział korzystających ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia mieli pracownicy sekcji: górnictwo

52 50 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. i wydobywanie oraz przetwórstwo przemysłowe. Znaczny udział korzystających z takich świadczeń jak: posiłki profilaktyczne, napoje i dodatki pieniężne odnotowano także w sekcjach: budownictwo, wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę oraz transport i gospodarka magazynowa. Udział korzystających ze świadczeń z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych w górnictwie i wydobywaniu oraz w przetwórstwie przemysłowym w ogólnej liczbie korzystających z tych świadczeń w 2009 r. Stan w dniu 15 XII posiłki profilaktyczne napoje 14,8% inne środki odżywcze 16,4% dodatki pieniężne 11,5% skrócony czas pracy 17,7% dodatkowe urlopy 7,5% uprawnienia wynikające z pracy w szczególnych warunkach lub 19,2% w szczególnym charakterze 58,7% 33,2% 35,5% 65,8% 61,0% 53,0% 44,5% 79,3% górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe W 2009 r. z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wypłacono łącznie 3,8 tys. odszkodowań w kwocie 17546,7 tys. zł; w tym z tytułu wypadków przy pracy 3,4 tys. odszkodowań na kwotę 13585,9 tys. zł. Ilość omawianych odszkodowań ogółem w województwie śląskim stanowiła 14,3% liczby odszkodowań w kraju, a kwota odszkodowań 22,0% kwoty krajowej. Średni koszt świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wyniósł 4571,8 zł, w tym z tytułu wypadków przy pracy 3988,8 zł. Jednym z ważnych czynników wpływających na wzrost wydajności pracy jest właściwe wykorzystanie czasu pracy, czyli czasu, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Nominalny czas pracy w podmiotach gospodarki narodowej zatrudniających powyżej 9 osób w 2009 r. wyniósł 1959,8 mln godzin (w sektorze publicznym 829,7 mln godzin, w sektorze prywatnym 1130,1 mln godzin). Nominalny czas pracy przypadający na 1 zatrudnionego wyniósł 1956 godzin (w sektorze publicznym 1851 godzin, natomiast w sektorze prywatnym 2041 godzin. Przeciętny tygodniowy wymiar czasu pracy przypadający na 1 zatrudnionego w 2009 r. wynosił 38 godzin (w sektorze publicznym 36 godzin, w prywatnym 39 godzin). Przeciętny tygodniowy czas pracy przypadający na 1 zatrudnionego w większości sekcji wynosił 39 godzin, z wyjątkiem sekcji: budownictwo (40 godzin), handel; naprawa pojazdów samochodowych (40 godzin), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (38 godzin) oraz edukacja (26 godzin). Najkrótszy tygodniowy czas pracy w edukacji wynikał z ustawowo krótszego nominalnego czasu pracy w tej sekcji.

53 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 51 W strukturze opłaconego czasu pracy w przeliczeniu na 1 zatrudnionego czas przepracowany stanowił 85,3%. Na czas przepracowany w godzinach normalnych przypadało 82,8% czasu opłaconego, a godziny nadliczbowe (przepracowane w czasie przekraczającym obowiązujące godziny pracy oraz godziny przepracowane w niedziele i święta, o ile nie przysługują za nie dni wolne od pracy) stanowiły 2,6%. Udział godzin nadliczbowych w czasie opłaconym ogółem wśród pracowników sektora publicznego wyniósł 3,5% i był o 1,7 pkt proc. wyższy niż w sektorze prywatnym. Najwięcej czasu w godzinach nadliczbowych przepracowali z punktu widzenia rodzaju działalności podmiotów objętych badaniem zatrudnieni w sekcji górnictwo i wydobywanie (5,9% czasu opłaconego) oraz edukacja (5,2% czasu opłaconego). Najmniej czasu w godzinach nadliczbowych (0,4% czasu opłaconego) przepracowali zatrudnieni w administracji publicznej i obronie narodowej; obowiązkowych zabezpieczeniach społecznych. Czas nieprzepracowany ogółem w przeliczeniu na 1 zatrudnionego wyniósł 357 godzin (w tym opłacony 284 godzin). Na czas nieprzepracowany z powodu urlopów wypoczynkowych przypadało 197 godzin (10,2% czasu opłaconego), natomiast z powodu zwolnień lekarskich (bez godzin opłaconych ze środków ZUS) 62 godziny (3,2% czasu opłaconego). WYPADKI PRZY PRACY Z rynkiem pracy ściśle związane jest zagadnienie bezpieczeństwa pracy. W 2009 r. w zakładach pracy znajdujących się na terenie województwa śląskiego odnotowano wypadki przy pracy oraz wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy, w tym 53 wypadki zbiorowe. Liczba wypadków przy pracy zmniejszyła się w porównaniu z danymi z 2008 r. o 11,0%. Łączna liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy zgłoszonych w 2009 r. wyniosła W porównaniu z 2008 r. ogólna liczba osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy zmniejszyła się o 11,1%. Stanowiło to 15,4% wypadków w kraju i 15,5% ogółu osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w kraju. Jedną z miar opisujących bezpieczeństwo pracy i umożliwiającą jego porównanie na poziomie europejskim jest wskaźnik częstości wypadków przy pracy (poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie), czyli liczba osób poszkodowanych na 1000 pracujących. Wskaźnik częstości wypadków przy pracy w województwie śląskim w 2009 r. był wyższy niż w kraju (8,68 wobec 7,47), co wynikało m.in. z dużego udziału pracujących w sekcjach górnictwo i wydobywanie oraz przetwórstwo przemysłowe. W strukturze poszkodowanych w wypadkach przy pracy według sekcji dominowały osoby zatrudnione w jednostkach przetwórstwa przemysłowego (33,1% ogółu poszkodowanych), górnictwa i wydobywania (15,9%) oraz budownictwa (11,3%).

54 52 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Poszkodowanymi w wypadkach częściej byli mężczyźni niż kobiety. Kobiety stanowiły 23,6% ogółu poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Najmniej kobiet uległo wypadkom w sekcjach: rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo; górnictwo i wydobywanie oraz informacja i komunikacja. Z kolei m.in. w opiece zdrowotnej i pomocy społecznej, w edukacji oraz w administracji publicznej i obronie narodowej; obowiązkowych zabezpieczeniach społecznych większość poszkodowanych stanowiły kobiety, ponieważ w sekcjach tych zatrudnionych jest więcej kobiet niż mężczyzn. Ze względu na wiek w 2009 r. w porównaniu z 2008 r. zachowane zostały podobne proporcje liczby osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w poszczególnych grupach wiekowych. Nadal najliczniejszą grupę poszkodowanych stanowiły osoby w wieku lata (29,9%), a na drugim miejscu znalazła się grupa osób w wieku lata (27,5%). Biorąc pod uwagę grupy zawodów największą liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy odnotowano wśród robotników obróbki metali i mechaników maszyn i urządzeń (2538) oraz wśród górników i robotników budowlanych (2454). W 2009 r. w wyniku wypadków przy pracy zginęło 72 osoby, 113 poszkodowanych odniosło ciężkie uszkodzenie ciała, a poszkodowanych lżejsze uszkodzenie ciała. Większość poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym (95,8%) oraz z ciężkim uszkodzeniem ciała (94,7%) to mężczyźni. Połowa poszkodowanych ze skutkiem śmiertelnym dotyczyła pracujących w górnictwie i wydobywaniu. Rozpoznanie przyczyny niebezpiecznego zdarzenia może przyczynić się do poprawy warunków pracy. Przyczyny wypadku są to wszelkie braki i nieprawidłowości, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku, związane z czynnikami materialnymi (technicznymi), z ogólną organizacją pracy w zakładzie lub organizacją stanowiska pracy oraz związane z pracownikiem, w tym również z nieprawidłowym zachowaniem się pracownika. Wypadek przy pracy może mieć kilka przyczyn. Struktura przyczyn wypadków przy pracy w 2009 r. 1,5% 1,7% 5,6% 6,0% 6,5% 7,6% 7,0% 8,1% 56,0% nieprawidłowe zachowanie się pracownika niewłaściwy stan czynnika materialnego niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika niewłaściwa organizacja stanowiska pracy niewłaściwa organizacja pracy brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym przez pracownika stan psychofizyczny pracownika, niezapewniający bezpiecznego wykonywania pracy nieużywanie sprzętu ochronnego inne przyczyny

55 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 53 Ponad połowę liczby przyczyn powodujących wypadki przy pracy stanowiło nieprawidłowe zachowanie się pracownika spowodowane m.in. niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej pracy, zaskoczeniem lub niespodziewanym wydarzeniem czy lekceważeniem zagrożenia. Analizując wydarzenia powodujące wypadki przy pracy pod kątem wydarzeń powodujących powstanie urazów u osób poszkodowanych dominowały 3 grupy: uderzenie przez obiekt w ruchu, zderzenie z nieruchomym obiektem lub uderzenie w niego, kontakt z przedmiotem ostrym, szorstkim, chropowatym. W 2009 r. stanowiły one łącznie prawie 66% ogólnej liczby wydarzeń powodujących urazy, w których zostały poszkodowane 8844 osoby. Pod względem czynności wykonywanych przez poszkodowanego w chwili wypadku dominowały takie działania, jak: poruszanie się (32,1%), operowanie przedmiotami (18,9%), transport ręczny (15,8%). Wypadki przy pracy oddziałują nie tylko na osoby bezpośrednio poszkodowane, ale także na innych pracowników. Powodują także straty materialne. Szacunkowe straty materialne obejmują sumę wartości uszkodzonych maszyn, urządzeń, narzędzi, surowców, wyrobów gotowych, budynków wraz z ich wyposażeniem, które zaistniały w związku z wypadkiem przy pracy. Jedną z ważnych konsekwencji wypadków przy pracy (poza skutkami powodującymi śmiertelne lub ciężkie obrażenie ciała) jest absencja pracowników. W wyniku wszystkich wypadków, do jakich doszło w 2009 r., poszkodowanych przebywało na zwolnieniach lekarskich, w tym 133 osoby od 1 do 3 dni. Zwolnienia lekarskie na okres od 4 do 20 dni wydano 3988 poszkodowanym, na okres 21 dni do 3 miesięcy 6423 poszkodowanym, a na okres 3 miesiące i więcej 2135 poszkodowanym. Łączna liczba dni niezdolności do pracy osób poszkodowanych wyniosła 643,3 tys., czyli na jednego poszkodowanego, który miał wydane zwolnienie lekarskie przypadało średnio 48 dni nieobecności w pracy. Wypadki przy pracy, do jakich doszło w 2009 r. spowodowały straty 12,1 tys. roboczogodzin osób nie będących ofiarami, które jednak na skutek wypadków nie mogły pracować. Straty materialne (bez strat związanych ze stratami czasu pracy) podmiotów, w których doszło do wypadków wyniosły 7770,1 tys. zł i były o 89,0% mniejsze niż rok wcześniej. Największe straty poniosły zakłady działające w sekcjach: przetwórstwo przemysłowe (35,5%), górnictwo i wydobywanie (29,4%) oraz transport i gospodarka magazynowa (15,5%).

56 54 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. KOSZTY PRACY Koszty pracy (bez uczniów) w gospodarce narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2008 r. wyniosły 57470,0 mln zł, przy czym były one wyższe w sektorze prywatnym niż publicznym (30357,5 mln zł wobec 27112,5 mln zł). Wśród kosztów pracy najwyższy udział wystąpił w sekcjach: przetwórstwo przemysłowe oraz górnictwo i wydobywanie, a najniższy w pozostałej działalności usługowej. Struktura kosztów pracy według sekcji w 2008 r. 16,4% 26,0% 3,9% 5,4% 8,5% 5,0% 2,7% 3,1% 5,3% 8,3% 6,7% 8,7% górnictwo i wydobywanie przetwórstwo przemysłowe wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność profesjonalna, naukowa i techniczna administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne edukacja opieka zdrowotna i pomoc społeczna pozostałe sekcje Koszty pracy prawie w 100% składały się z wynagrodzeń i świadczeń zaliczanych w ciężar jednostki. Wśród nich 78,0% stanowiły wynagrodzenia osobowe. Podstawowymi składnikami wynagrodzeń osobowych były wynagrodzenia zasadnicze i obligatoryjne składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe płacone przez pracodawcę. Udział wypłat z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej w kosztach pracy wyniósł 0,2%. Struktura kosztów pracy według składników w 2008 r. WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem publiczny Sektor prywatny O G Ó Ł E M ,0 100,0 100,0 Wynagrodzenia i świadczenia zaliczone w ciążar jednostki... 99,8 99,8 99,9 w tym: Wynagrodzenia osobowe razem... 78,0 78,2 77,8 w tym: wynagrodzenia zasadnicze... 45,9 37,1 53,7 dodatki za staż pracy... 3,7 6,7 0,9 premie... 7,2 6,0 8,2 nagrody (bez wypłat z zysku)... 3,9 6,0 2,0 za pracę w godzinach nadliczbowych... 2,6 3,2 2,1 dodatkowe wynagrodzenia roczne pracowników jednostek sfery budżetowej... 0,7 1,5 0,0 z tytułu umowy, zlecenia lub umowy o dzieło (bezosobowe)... 1,6 0,6 2,6 obligatoryjne składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe płacone przez pracodawcę... 13,1 13,4 12,8 składki na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych... 1,8 2,4 1,2 wydatki związane z bezpieczeństwem i higieną pracy... 1,6 2,0 1,2 Wypłaty z tytułu udziału w zyskach do podziału lub nadwyżki bilansowej w spółdzielniach... 0,2 0,2 0,1

57 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 55 Koszty pracy w przeliczeniu na: 1 zatrudnionego (przeciętne miesięczne) wyniosły 4059,25 zł, na 1 godzinę opłaconą 24,38 zł, a na 1 godzinę przepracowaną 28,65 zł. Były one odpowiednio o: 1,8%, 1,8% i 2,9% wyższe niż w kraju. Wyższe koszty pracy zanotowano w jednostkach sektora publicznego niż prywatnego. W sektorze publicznym pracodawca na zatrudnienie 1 pracownika najemnego przeznaczył o 33,0% więcej środków finansowych niż w sektorze prywatnym. Droższa również była w sektorze publicznym godzina opłacona (o 41,0%) i 1 godzina przepracowana (o 46,6%). W przemyśle koszty pracy w przeliczeniu na: 1 zatrudnionego (przeciętne miesięczne) wyniosły 4610,74 zł, na 1 godzinę opłaconą 26,72 zł, a na 1 godzinę przepracowaną 31,90 zł. Były one odpowiednio o: 13,6%, 9,6% i 11,3% wyższe niż ogółem w województwie. Najwyższe koszty pracy w przeliczeniu: na 1 zatrudnionego, na 1 godzinę opłaconą, na 1 godzinę przepracowaną wystąpiły w jednostkach górnictwa i wydobywania, wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę, natomiast najniższymi kosztami pracy charakteryzowały się podmioty prowadzące działalność w zakresie zakwaterowania i gastronomii oraz w administrowaniu i działalności wspierającej. Podstawowe mierniki kosztów pracy według sekcji w 2008 r. WYSZCZEGÓLNIENIE na 1 zatrudnionego (przeciętne miesięczne) Koszty pracy opłaconą na 1 godzinę w zł przepracowaną O G Ó Ł E M ,25 24,38 28,65 sektor publiczny ,23 29,66 35,70 sektor prywatny ,41 21,03 24,35 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo ,32 32,51 37,23 Górnictwo i wydobywanie ,15 39,03 49,63 Przetwórstwo przemysłowe ,25 21,83 25,58 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię eletryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę ,90 35,31 41,43 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja ,17 22,58 26,34 Budownictwo ,64 22,31 26,06 Handel; naprawa pojazdów samochodowych Δ ,09 17,45 19,79 Transport i gospodarka magazynowa ,72 21,75 25,63 Zakwaterowanie i gastronomia Δ ,89 12,72 14,68 Informacja i komunikacja ,55 29,31 33,23 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa ,38 34,17 39,52 Obsługa rynku nieruchomości ,88 19,80 22,80 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna ,85 26,94 30,63 Administrowanie i działalność wspierająca Δ ,10 15,35 18,09 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne ,35 27,59 32,37 Edukacja ,88 28,23 33,54 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna ,84 22,02 25,68 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją ,64 19,32 22,94 Pozostała działalność usługowa ,14 17,05 19,33

58 56 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. WYNAGRODZENIA I ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE W 2009 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej wyniosło 3185,54 zł (w relacji do płacy w kraju było wyższe o prawie 3%) i w skali roku wzrosło o 5,5%. Dynamika wzrostu tego wynagrodzenia w stosunku do 2008 r. była wyższa niż wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (103,9%), w wyniku czego realna wartość przeciętnego wynagrodzenia w 2009 r. zwiększyła się o 1,5%. W dalszym ciągu znaczne zróżnicowanie płac brutto w wymiarze nominalnym zanotowano w obu sektorach własności. W sektorze publicznym przeciętnie płacono 4015,05 zł, a w sektorze prywatnym 2705,02 zł. W skali roku przeciętne wynagrodzenie wzrosło w obu sektorach własności o 6,6% w publicznym i o 4,7% w prywatnym. Odchylenia przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto w gospodarce narodowej od przeciętnego w województwie w wybranych sekcjach w 2009 r. górnictwo i wydobywanie 78,1% Wyższy niż w całej gospodarce wytwarzanie i zaopatrywanie narodowej nominalny poziom przeciętnych wynagrodzeń brutto wystąpił w energię elektryczną, gaz, parę 54,9% wodną i gorącą wodę -29,0% handel; naprawa pojazdów samochodowych w sekcjach: górnictwo i wydobywanie (5673,41 zł), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę -48,8% zakwaterowanie i gastronomia działalność finansowa 41,3% i ubezpieczeniowa wodną i gorącą wodę (4935,45 zł), działalność profesjonalna, 7,7% działalność finansowa i ubezpieczeniowa (4500,39 zł), administracja publiczna naukowa i technicza administrowanie i działalność wspierająca i obrona narodowa; obowiązkowe za- -40,3% administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 23,6% bezpieczenia społeczne (3936,01 zł), zabezpieczenia społeczne działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją -19,1% informacja i komunikacja (3683,74 zł), pozostała działalność działalność profesjonalna, naukowa -28,4% usługowa i techniczna (3431,12 zł), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja (3203,87 zł). Najniższe płace zanotowano w zakwaterowaniu i gastronomii (1630,51 zł) oraz administrowaniu i działalności wspierającej (1900,90 zł). W stosunku do 2008 r. we wszystkich sekcjach gospodarki narodowej odnotowano wzrost wartości nominalnej wynagrodzeń brutto, z wyjątkiem rolnictwa, leśnictwo, łowiectwa i rybactwa oraz transportu i gospodarki magazynowej (spadek odpowiednio o: 2,3% i 0,8%). W największym stopniu zwiększyły się płace m.in. w sekcjach: informacja i komunikacja (o 8,5%), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (o 8,2%), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (o 7,5%), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 7,3%), działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (o 7,0%), zakwaterowanie i gastronomia (o 6,7%).

59 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 57 Wzrost/spadek realnych wynagrodzeń miesięcznych brutto w gospodarce narodowej w wybranych sekcjach w 2009 r. rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przetwórstwo przemysłowe 3,3% budownictwo transport i gospodarka magazynowa 4,4% 4,1% 3,5% 2,7% 2,9% -6,0% -1,3% wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę -1,1% -4,5% informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność profesjonalna, naukowa i techniczna edukacja działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób według siedziby zarządu jednostki wyniosło 3405,18 zł i ukształtowało się na wyższym o 5,1% poziomie niż w 2008 r. Wyższą przeciętną płacę brutto wypłacono pracownikom w sektorze publicznym niż prywatnym (4015,05 zł wobec 2951,63 zł). W skali roku przeciętne wynagrodzenie zwiększyło się w obu sektorach własności (odpowiednio o: 6,6% i 3,9%). Wśród sekcji najwyższe płace brutto wystąpiły m.in. w: górnictwie i wydobywaniu (5677,83 zł), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (4943,66 zł), działalności finansowej i ubezpieczeniowej (4727,61 zł), administracji publicznej i obronie narodowej; obowiązkowych zabezpieczeniach społecznych (3936,32 zł), informacji i komunikacji (3971,74 zł), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (3911,86 zł). Najniższe płace zanotowano w zakwaterowaniu i gastronomii (1768,03 zł), administrowaniu i działalności wspierającej (1882,43 zł) oraz w pozostałej działalności usługowej (2149,26 zł). W skali roku w większości sekcji odnotowano wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, w tym największy w: informacji i komunikacji (o 8,7%), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 7,3%), działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją (o 7,2%), edukacji (o 6,4%), administrowaniu i działalności wspierającej (o 6,3%), opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (o 6,0%), górnictwie i wydobywaniu (o 5,8%). Spadek przeciętnej płacy brutto wystąpił w pozostałej działalności usługowej (o 4,2%), rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (o 1,2%) oraz w transporcie i gospodarce magazynowej (o 0,9%).

60 58 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. W dalszym ciągu występowało znaczne zróżnicowanie przeciętnej płacy brutto w ramach powiatów. Najwyższy nominalny poziom przeciętnych wynagrodzeń brutto zanotowano w miastach na prawach powiatu: Jastrzębie-Zdrój (4851,26 zł), Katowice (4494,03 zł), Jaworzno (3920,16 zł), natomiast najniższy w powiatach: kłobuckim (2257,05 zł), wodzisławskim (2495,21 zł), myszkowskim (2526,71 zł) i częstochowskim (2551,29 zł). Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto według podregionów w 2009 r. w zł 3405, , , , , , , , ,06 katowicki rybnicki gliwicki sosnowiecki bielski tyski bytomski częstochowski Przeciętne wynagrodzenie brutto w podmiotach gospodarki narodowej o liczbie pracujących powyżej 9 osób w 2009 r. za jedną godzinę opłaconą wyniosło 21,50 zł (o 6,0% więcej niż w 2008 r.), natomiast za jedną godzinę przepracowaną 25,20 zł (o 5,7% więcej). W dalszym ciągu wyższe płace godzinowe za jedną godzinę opłaconą, jak i za przepracowaną zanotowano w sektorze publicznym niż w sektorze prywatnym. W sektorze publicznym przeciętnie płacono za jedną godzinę opłaconą 26,13 zł, a za przepracowaną 31,32 zł (w sektorze prywatnym odpowiednio: 18,05 zł i 20,81 zł). W skali roku przeciętne wynagrodzenie godzinowe, tak za godzinę opłaconą, jak i przepracowaną wzrosło w większym stopniu w sektorze publicznym niż prywatnym. Najwyższe płace brutto za godzinę opłaconą zanotowano w sekcjach: górnictwo i wydobywanie (32,96 zł), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (29,78 zł), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (29,10 zł), a najniższe w zakwaterowaniu i gastronomii (11,06 zł), administrowaniu i działalności wspierającej (11,37 zł) oraz w pozostałej działalności usługowej (13,39 zł). Najwięcej płacono za godzinę przepracowaną w sekcjach: górnictwo i wydobywanie (41,07 zł), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (35,17 zł), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (33,77 zł), edukacja (31,37 zł), natomiast najmniej w zakwaterowaniu i gastronomii (12,64 zł), administrowaniu i działalności wspierającej (13,05 zł).

61 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 59 Przeciętne wynagrodzenie brutto w badanej populacji z województwa śląskiego w październiku 2008 r. osiągnęło wartość 3325,65 zł, czyli 2,9% wyższą niż w kraju. W sektorze publicznym przeciętna płaca brutto wyniosła 3695,09 zł, tj. o 636,53 zł więcej niż w sektorze prywatnym. Znaczne zróżnicowanie płac brutto w wymiarze nominalnym zanotowano w zależności od płci zatrudnionych. W październiku 2008 r. mężczyźni uzyskali wyższe przeciętne wynagrodzenie niż kobiety (3783,42 zł wobec 2785,25 zł). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mężczyzn było wyższe o 13,8% od przeciętnej płacy uzyskanej w województwie, a kobiet niższe o 16,2%. Przeciętne wynagrodzenia brutto według sekcji i płci w październiku 2008 r. SEKCJE Ogółem Mężczyźni Kobiety O G Ó Ł E M , , ,25 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo , , ,99 Górnictwo i wydobywanie , , ,65 Przetwórstwo przemysłowe , , ,89 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę , , ,77 Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja , , ,59 Budownictwo , , ,68 Handel; naprawa pojazdów samochodowych , , ,76 Transport i gospodarka magazynowa , , ,51 Zakwaterowanie i gastronomia , , ,35 Informacja i komunikacja , , ,57 Działalność finansowa i ubezpieczeniowa , , ,13 Obsługa rynku nieruchomości , , ,75 Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna , , ,45 Administrowanie i działalność wspierająca , , ,99 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne , , ,78 Edukacja , , ,38 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna , , ,83 Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją , , ,22 Pozostała działalność usługowa , , ,47 Przeciętne wynagrodzenia brutto wzrastały wraz z wiekiem osób zatrudnionych. Tendencja ta dotyczyła zarówno zatrudnionych kobiet, jak i mężczyzn. Najniższe płace brutto w październiku 2008 r. uzyskały osoby zatrudnione w wieku poniżej 24 lat oraz w wieku lata, które stanowiły odpowiednio: 67,9% i 91,4% średniej wojewódzkiej. Najwyższe przeciętne wynagrodzenie brutto zanotowano wśród osób w wieku 65 lat i więcej i było ono o 75,8% wyższe niż przeciętne w województwie. W wieku mobilnym (18 44 lata) przeciętna płaca brutto wyniosła 3222,26 zł, dla mężczyzn 3666,77 zł, a dla kobiet 2677,57 zł.

62 60 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. Przeciętne wynagrodzenia brutto według grup wieku zatrudnionych i płci w październiku 2008 r. OGÓŁEM lata lat i więcej w zł 3325, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,10 ogółem mężczyźni kobiety 5846, ,36 Im dłuższy był staż osób zatrudnionych, tym wyższe były ich przeciętne płace brutto. Sytuacja ta dotyczyła zarówno zatrudnionych kobiet, jak i mężczyzn. Przeciętne płace brutto powyżej średniej wojewódzkiej uzyskały osoby ze stażem pracy 10 lat i więcej. W pozostałych grupach wieku przeciętne wynagrodzenie brutto było niższe niż średnia płaca w województwie, w tym w szczególności wśród osób ze stażem pracy poniżej 2 lat. Przeciętne wynagrodzenia brutto według stażu pracy zatrudnionych i płci w październiku 2008 r. STAŻ PRACY Ogółem Mężczyźni Kobiety O G Ó Ł E M , , ,25 Poniżej 2 lat , , , , , , , , , , , , , , ,90 20 lat i więcej , , ,52 Znaczne zróżnicowanie płac brutto w wymiarze nominalnym zanotowano w zależności od posiadanego poziomu wykształcenia przez pracownika zatrudnionego. Najniższe płace brutto uzyskały osoby legitymujące się wykształceniem gimnazjalnym oraz podstawowym i niepełnym podstawowym i były one odpowiednio o: 38,7% i 20,1% niższe od średniej wojewódzkiej. Najwyższe przeciętne wynagrodzenie brutto odnotowano wśród osób z wykształceniem wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora oraz tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym. Stanowiło ono 135,1% przeciętnego wynagrodzenia brutto w województwie.

63 Rynek pracy w województwie śląskim w 2009 r. 61 Przeciętne wynagrodzenia brutto według poziomu wykształcenia zatrudnionych i płci w październiku 2008 r. wyższe ze stopniem naukowym co najmniej doktora oraz tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym wyższe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty lub równorzędnym policealne średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe i niepełne podstawowe 4492, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,35 Przeciętne wynagrodzenia brutto były zróżnicowane także w zależności od przynależności pracownika zatrudnionego do wielkich grup zawodów. Najwyższą płacę brutto zanotowano w grupie przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy (ponad 2-krotnie wyższa od średniej wojewódzkiej), natomiast najniższą w grupie pracownicy usług osobistych i sprzedawcy (o 46,0% niższą od przeciętnej w województwie). Przeciętne wynagrodzenia brutto według grup zawodów i płci w październiku 2008 r. GRUPA ZAWODÓW Ogółem Mężczyźni Kobiety O G Ó Ł E M , , ,25 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy , , ,19 Specjaliści , , ,68 Technicy i inny średni personel , , ,39 Pracownicy biurowi , , ,50 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy , , ,27 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy , , ,69 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy , , ,51 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń , , ,78 Przeciętna liczba emerytów i rencistów w 2009 r. wyniosła 1192,5 tys. (prawie 13% ogółu omawianej populacji w kraju) i była o 1,0% wyższa niż przed rokiem. Wśród nich w dalszym ciągu dominowali świadczeniobiorcy z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych (1142,3 tys. osób, tj. prawie 96%), natomiast pozostałe 50,2 tys. to rolnicy indywidualni. w zł ogółem mężczyźni kobiety