PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO

Transkrypt

1 Miejsce na naklejkę z kodem szkoły dysleksja PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY Z JĘZYKA POLSKIEGO Czas pracy 7 minut Instrukcja dla zdającego. Sprawdź, czy arkusz egzaminacyjny zawiera odpowiednią liczbę stron. Ewentualny brak zgłoś przewodniczącemu zespołu nadzorującego egzamin.. Rozwiązania zadań zamieść w miejscu na to przeznaczonym. 3. Pisz czytelnie. Używaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie używaj korektora, a błędne zapisy przekreśl. 5. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie. 6. Możesz korzystać ze słownika poprawnej polszczyzny i słownika ortograficznego. 7. Wypełnij tę część karty odpowiedzi, którą koduje zdający. Nie wpisuj żadnych znaków w części przeznaczonej dla egzaminatora. 8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoją datę urodzenia i PESEL. Zamaluj pola odpowiadające cyfrom numeru PESEL. Błędne zaznaczenie otocz kółkiem i zaznacz właściwe. LISTOP OPAD 6 Życzymy powodzenia! Wypełnia zdający przed rozpoczęciem pracy PESEL ZDAJĄCEGO KOD ZDAJĄCEGO Za rozwiązanie wszystkich zadań można otrzymać łącznie 7 punktów Część I punktów Część II 5 punktów 9

2 Część I rozumienie czytanego tekstu Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszony. W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z zaproponowanych odpowiedzi. Urodzeni pechowcy. Mam pecha mówimy, gdy ciągle popadamy w jakieś kłopoty. To wyrażenie podkreśla, że pech jest w pewien sposób nasz własny. Psychologowie rozmaicie potrafią wyjaśnić, jak to się dzieje, że sami czasem sprowadzamy na siebie trudności i problemy. Wydaje się, że to, co nas spotyka, w znacznym stopniu zaprogramowane jest w naszym umyśle. Niektórzy mają program pechowca.. Eric Berne na podstawie wieloletniego doświadczenia klinicznego stwierdził, że każdy z nas ma w umyśle dość szczegółowy przepis na własne życie. Ten tzw. skrypt życiowy określa, kim jestem, do czego dążę i jak to osiągnę. Skąd się bierze ten skrypt życiowy? Berne twierdził, że powstaje on jako podsumowanie i uogólnienie dziecięcych doświadczeń: przeżywanych uczuć, otrzymywanych zakazów i wymagań oraz obserwacji, jak można radzić sobie z problemami. Najistotniejsza treść skryptu pochodzi od rodziców. To przede wszystkim z nimi wiążą się odczucia dziecka, oni są autorami obowiązujących je zakazów i nakazów, oni pokazują mu, jak radzić sobie z kłopotami. U osób, które miały negatywne doświadczenia w dzieciństwie, powstanie skrypt destruktywny, nazywany też przegrywającym. Berne podaje przykłady skryptów przegrywających, jakie odnajdywał u swoich pacjentów: Nie dorastaj, Bądź doskonały, Pracuj ciężko. Każdy z nich zawiera pułapkę ograniczającą spontaniczność, osobisty rozwój, niezależność. 3. Nie znamy własnego skryptu. Powstaje on bowiem w wyniku syntezy niezliczonych różnorodnych doświadczeń życiowych, która zachodziła samorzutnie w naszym umyśle w pierwszych latach życia. Skrypt tworzy ogólne ramy odbioru i rozumienia wszystkiego, co dzieje się w naszym życiu, i dlatego nie dysponujemy żadną perspektywą, z której moglibyśmy go odczytać i ocenić. Ktoś, kto ma destrukcyjny skrypt, żyje więc w sposób przynoszący mu szkody i cierpienie i nie wie, że sam tworzy swoje niepowodzenia. 4. Ronald Laing twierdził, że nasz los wyznaczony jest przez scenariusz naszej rodziny. Każda rodzina, aby zachować odrębność i spoistość, realizuje własny scenariusz, w którym życie jej poszczególnych członków rozpisane jest na role. Żeby mogła trwać, wszystkie role tak jak w przedstawieniu teatralnym muszą być obsadzone i solidarnie odgrywane. Laing twierdzi, że kiedy dziecko przychodzi na świat, członkowie rodziny nie chcą dowiedzieć się, jakie ono jest od początku widzą w nim raczej kogoś odpowiadającego jednej z ról do obsadzenia w rodzinie. Poszukiwanie odpowiedniego imienia dla dziecka, zanim się narodzi i cokolwiek będzie wiadomo o jego indywidualności, przypisywanie mu określonych cech od pierwszych chwil życia ( Jest taki bystry ), na długo przed rzeczywistym ukształtowaniem się u niego jakichś cech to zdaniem Lainga pierwsze przejawy obsadzania roli. 5. Potem następuje konsekwentne formowanie psychiki dziecka, aby stawało się coraz bardziej podobne do postaci, jaką ma grać przez resztę życia. Niektórym członkom rodziny przypadają role niekorzystne. Jeżeli na przykład zgodnie ze scenariuszem ktoś w rodzinie ma grać osobę wspaniałomyślną, wspierającą innych w kłopotach i wybaczającą błędy, to ktoś inny musi grać nieudacznika, popadającego w kłopoty i popełniającego błędy. Ponieważ nadrzędnym celem rodziny wobec którego dobro poszczególnych jej członków schodzi na drugi plan jest sprawne odgrywanie scenariusza, dąży ona bezlitośnie do obsadzenia nawet najbardziej niekorzystnych ról. 6. Zdaniem Lainga nie wiemy, że odgrywamy rolę z rodzinnego scenariusza, bo nie wiemy o jego istnieniu. Scenariusz rodzinny trudny jest do uchwycenia i zrozumienia. Powstał on stopniowo, w wyniku wielopokoleniowych procesów łączenia się i mieszania różnych zasad i wartości. Nikt konkretny nie jest jego autorem ani bezpośrednim egzekutorem jego wykonania. W wielu rodzinach zwłaszcza takich, w których do obsadzenia są destruktywne role obowiązuje dodatkowo zakaz rozpoznania i ujawnienia scenariusza. Zdemaskowanie rzeczywistych źródeł niepowodzeń i problemów osób odgrywających niekorzystne role mogłoby bowiem doprowadzić do ich buntu i porzucenia roli, a to zagroziłoby istnieniu rodziny. 7. Berne i Laing twierdzili, że wszyscy nieświadomie odgrywamy w życiu określoną rolę i niekoniecznie musi to być destruktywne. Psychoanalityczka Alice Miller utrzymuje natomiast, że odgrywanie ról zdarza się przede wszystkim tym osobom, które miały traumatyczne dzieciństwo, i zawsze jest to niekorzystne. Przekonuje, że dzieciństwo często nie jest okresem szczęścia i beztroski. Wiele dzieci doświadcza ze strony dorosłych także rodziców różnego rodzaju prześladowań. Bywają bite, wyszydzane, poniżane, odtrącane, narażane jest ich zdrowie i życie, są molestowane seksualnie. Dorośli świadkowie nieszczęścia dziecka najczęściej nie

3 Część I tylko nie pomagają mu wybrnąć z opresji, ale wręcz utrudniają mu zrozumienie, że jest krzywdzone. Przejawia się to lekceważeniem cierpienia dzieci ( Jest za mały, żeby to rozumieć, Szybko zapomni ), obojętnością ( To nie moje dziecko, To ich sprawy rodzinne ), a także podtrzymywaniem mitu szczęśliwego dzieciństwa i autorytetu rodziców ( Przecież tatuś cię kocha, Mamusia robi to dla twojego dobra ). Doświadczenie krzywdy w przypadku większości dzieci pozostaje więc niewypowiedziane i niezrozumiane. 8. Ślad pamięciowy krzywdy staje się autonomiczną strukturą psychiczną. Działanie tej struktury polega na tym, że doznana krzywda jest odgrywana uporczywie przez całe życie, aby możliwe stało się jej ujawnienie, zrozumienie i zintegrowanie z posiadaną wizją siebie i świata. Ktoś skrzywdzony w dzieciństwie prowadzi zatem swoje życie tak, by wciąż na nowo stosownie do okoliczności odtwarzać doświadczoną kiedyś krzywdę. Czasem odgrywa on rolę ofiary, a czasem rolę krzywdzącego, ponieważ obie te role są zapisane w jego umysłowym scenariuszu tej sytuacji. Życie takiej osoby jest pasmem niepowodzeń i kłopotów, które na różne sposoby powielają schemat doznanych niegdyś krzywd. 9. Brian Little, psycholog reprezentujący poznawczo-społeczne podejście do osobowości, wyjaśnia autodestruktywne zachowania ludzi tym, że mają oni niewłaściwe cele życiowe, określane jako osobiste zamierzenia. Są to takie wyobrażenia pożądanych stanów siebie samego lub świata zewnętrznego, które silnie motywują człowieka do ich urzeczywistnienia. Powstają wskutek złożonych procesów poznawczych, jako wynik syntezy wiedzy o sobie i warunkach, w jakich się żyje. Osobiste zamierzenia to rozbudowane struktury poznawcze, które określają nie tylko to, co jest warte osiągnięcia, ale też sposoby, jak to zrobić. Zamierzenia to zatem miniscenariusze postępowania w różnych strefach życia.. Little twierdzi, że ludzie wikłają się w sytuacje dla nich niekorzystne, kiedy ich najważniejsze zamierzenia są niewłaściwe. Koncentracja na celach niezbyt ważnych na przykład mieć czysto w domu i pełno w lodówce prowadzi z biegiem czasu do poczucia bezsensu życia. Jeśli najważniejsze zamierzenia człowieka są obojętne lub wręcz nieakceptowalne dla jego otoczenia na przykład być najlepszym albo kontrolować życie innych prawdopodobne jest stałe osamotnienie bądź konflikty z ludźmi. Posiadanie zamierzeń niedostosowanych do własnych zdolności i możliwości naraża z kolei na ponoszenie trudów niewspółmiernie dużych do osiągniętych rezultatów.. Przedstawione koncepcje są zgodne, że uporczywe niepowodzenia mogą mieć źródło w powtarzaniu tych samych, niekorzystnych dla osoby działań wynikających z posiadania destruktywnego scenariusza odgrywanego wciąż na nowo, tyle że w różnych kostiumach, w zmieniającej się scenografii, z różnymi partnerami. Sposobem przełamania złej życiowej passy byłaby dekonstrukcja samego scenariusza. Jednakże zwykle nie można tego zrobić samodzielnie, ponieważ scenariusz działa automatycznie i poza świadomością. Ewa Trzebińska, Urodzeni pechowcy, Charaktery 3, nr 9. Zadanie. ( pkt) Co z punktu widzenia psychologów oznacza stwierdzenie, że pech jest w pewien sposób nasz własny? (akapit.) Zadanie. ( pkt) Zdefiniuj, wprowadzone przez Erica Berne a, pojęcie skryptu życiowego. (akapit.) Zadanie 3. ( pkt) Z akapitu. wypisz dwa przykłady wypowiedzi pełniących funkcję impresywną.

4 Zadanie 4. ( pkt) Jaka negatywna konsekwencja wynika z faktu, że nie znamy własnego skryptu? (akapit 3.) Zadanie 5. ( pkt) Wymień trzy podobieństwa i trzy różnice między życiem rodzinnym a przedstawieniem teatralnym. (akapity 4., 5.) podobieństwa: różnice: Zadanie 6. ( pkt) Wymień pozytywny i negatywny dla członków rodziny skutek nieznajomości skryptu życiowego rodziny. pozytywny: negatywny: Zadanie 7. ( pkt) Jaką różnicę w spojrzeniu na odgrywanie przez człowieka ról dostrzegasz między poglądami Berne a i Lainga a zapatrywaniami psychoanalityczki Alice Miller? (akapit 7.) Zadanie 8. ( pkt) Wyjaśnij, jakie funkcje pełnią zdania w nawiasach zamieszczone w akapicie 7.

5 Część I Zadanie 9. ( pkt) Dlaczego, według koncepcji Alice Miller, krzywdy doznane w dzieciństwie prowadzą do niepowodzeń i kłopotów w dorosłym życiu? (akapit 8.) Zadanie. ( pkt) Wymień trzy konsekwencje wyznaczenia sobie niewłaściwych celów życiowych. (akapit.) Zadanie. (3 pkt) Co łączy koncepcje psychologiczne przedstawione w tekście? Wskaż trzy podobieństwa. Zadanie. ( pkt) W tekście dominują cechy stylu A. kolokwialnego. B. naukowego. C. artystycznego. D. popularnonaukowego. 3

6 Część II tworzenie własnego tekstu w związku z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze niż dwie strony, tj. około 5 słów. Temat. Na podstawie analizy podanego fragmentu i znajomości całego utworu scharakteryzuj Wertera. Zwróć uwagę na rolę miłości i literatury w życiu bohatera oraz jego stosunek do natury. Johan Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (fragmenty) [...] Przeżywam dni tak szczęsne, jakimi pewnie Bóg obdarza swoich świętych, i cokolwiek by się potem ze mną stało, nie będę śmiał zaprzeczyć, iż nie dostało mi się w udziale szczęście, najczystsze szczęście życia. Znasz już moje Wahlheim, otóż osiedliłem się tutaj na dobre, bowiem dzieli mnie tu od Lotty jeno pół godziny drogi, tutaj żyję sam ze sobą i z niewysłowionym szczęściem, najwyższym, jakiego doznawać może człowiek. Czyż mogłem przypuszczać, obierając Wahlheim za cel przechadzek, że położone jest ono tak blisko nieba? Ileż razy oglądałem swą leśniczówkę, ku której biegną teraz wszystkie pożądania moje, podczas dalekich wędrówek już to z góry, już od strony doliny, patrząc na nią z drugiej strony rzeki! Drogi Wilhelmie, rozmyślałem długo nad popędem ludzkim zdobywania coraz nowych dziedzin, czynienia nowych odkryć, wałęsania się z miejsca na miejsce i przekonałem się, że nadchodzi powrotna fala, wewnętrzny pęd ochotnego poddawania się ograniczeniom, pożądania nawrotu do utartych ścieżek nawyku, bez troski o to, co mamy po prawicy czy po lewicy swojej. To dziwne zaprawdę! Gdym tu jeno przybył i spojrzał ze wzgórza na uroczą dolinę, doznałem nieprzepartego pociągu. Oto lasek! mówiłem sobie. Jakże rozkosznie byłoby zatonąć w jego cieniach! A tam szczyt góry! Jakiż uroczy musi być stamtąd widok w dolinę? W dali wyłania się cały łańcuch zachodzących na siebie wzgórz! O, jakże by miło było tam wędrować i błądzić. Pobiegłem tam i wróciłem, nie znalazłem tego bowiem, czego szukałem. Oddal, zaprawdę, podobna jest do przyszłości. Przed oczyma duszy naszej widnieje nikły zarys całości, a uczucie nasze, zarówno jak spojrzenie, gubią się w tym majaku. Tęsknimy, ach, jakże pragniemy wtopić się w to całą naszą istotą, nasiąknąć nieograniczoną rozkoszą cudnego uczucia pełni i dosytu. Ach! Gdy przybiegniemy blisko, kiedy tam zmieni się w tu wszystko wraca do poprzednich kształtów, stoimy zbiedniali, ograniczeni, a dusza łaknie nektaru, który znikł bezpowrotnie. Bezdomny włóczęga stęskni się też w końcu za swoją ojczyzną i odnajdzie w chatce swojej, na łonie żony, pośród dzieci swoich i w zabiegach podjętych dla ich utrzymania, ową rozkosz, której szukał w dalekim świecie nadaremnie. Rankiem, równo ze świtaniem, podążam ku memu Wahlheimowi, rwę w ogrodzie gospody groch cukrowy, potem siadam i łuskam go, czytając przy tym Homera. [...] Osjan wyrugował z mego serca Homera. Jakiż niewysłowiony jest ten świat, w który wprowadza nas niezrównany poeta. Stąpamy przez wrzosowiska pośród szalejącej wichury, niosącej w kłębach mgieł duchy praojców poprzez zalane księżycowym światłem rozłogi. [...] Idę śladem błędnego, starego barda, który szuka po szerokim stepie śladu stóp ojców swoich, a znajduje jeno grobowe kamienie. Widzę, jak z jękiem spogląda ku ukochanej gwieździe wieczornej, zapadającej w odmęty morza. [774] Johan Wolfang Goethe, Cierpienia młodego Wertera, Kraków 3. 4

7 Część II Temat. Romantyk i pozytywista (Juliusz Słowacki i Bolesław Prus) w kontekście ideałów swojej epoki oceniają cywilizację zachodnioeuropejską. Porównaj obraz Zachodu zawarty w poniższym fragmencie Lalki z tym, który znasz z Kordiana. Zwróć uwagę na znaczenie podróży po Europie w życiu bohaterów. Bolesław Prus Lalka (fragmenty) Paryż, pomimo pozornego chaosu, ma plan, ma logikę, chociaż budowało go przez kilkanaście wieków miliony ludzi, nie wiedzących o sobie i bynajmniej nie myślących o logice i stylu.[...] Obserwacje te wzbudziły w duszy Wokulskiego nowe prądy, o których pierwej nie myślał albo myślał niedokładnie. Zatem wielkie miasto, jak roślina i zwierzę, ma właściwą sobie anatomię i fizjologię. Zatem praca milionów ludzi, którzy tak głośno krzyczą o swojej wolnej woli, wydaje te same skutki, co praca pszczół, budujących regularne plastry, mrówek, wznoszących ostrokrężne kopce, albo związków chemicznych, układających się w regularne kryształy. A cóż oni robią?... Przede wszystkim nadzwyczajnie pracują, po szesnaście godzin na dobę, bez względu na niedzielę i święta. Dzięki czemu spełnia się tu prawo doboru, wedle którego: tylko najsilniejsi mają prawo do życia. Chorowity zginie tu przed upływem roku, nieudolny w ciągu kilku lat, a zostają tylko najsilniejsi i najzdolniejsi. Ci zaś, dzięki pracy całych pokoleń takich jak oni bojowników, znajdują tu zaspokojenie wszelkich potrzeb. Olbrzymie ścieki chronią ich od chorób, szerokie ulice ułatwiają im dopływ powietrza; Hale Centralne dostarczają żywności, tysiące fabryk odzieży i sprzętów. Gdy paryżanin chce zobaczyć naturę, jedzie za miasto albo do lasku, gdy chce nacieszyć się sztuką idzie do galerii Louvru, a gdy pragnie zdobyć wiedzę ma muzea i gabinety. Praca nad szczęściem we wszystkich kierunkach oto treść życia paryskiego. Tu przeciw zmęczeniu zaprowadzono tysiące powozów, przeciw nudzie setki teatrów i widowisk, przeciw niewiadomości setki muzeów, bibliotek i odczytów. Tu troszczą się nie tylko o człowieka, ale nawet o konia, dając mu gładkie gościńce; tu dbają nawet o drzewa, przenosząc je w specjalnych wozach na nowe miejsce pobytu, chronią żelaznymi koszami od szkodników, ułatwiają dopływ wilgoci, pielęgnują w razie choroby. Dzięki troskliwości o wszystko przedmioty znajdujące się w Paryżu przynoszą wielorakie korzyści. Dom, sprzęt, naczynie jest nie tylko użyteczne, ale i piękne, nie tylko dogadza muskułom, ale i zmysłom. I na odwrót dzieła sztuki są nie tylko piękne, ale i użyteczne. Przy łukach triumfalnych i wieżach kościołów znajdują się schody, ułatwiające wejście na szczyt i spoglądanie na miasto z wysokości. Posągi i obrazy są dostępne nie tylko dla amatorów, ale dla artystów i rzemieślników, którzy w galeriach mogą zdejmować kopie. Francuz, gdy coś wytwarza, dba naprzód o to, ażeby dzieło jego odpowiadało swemu celowi, a potem ażeby było piękne. I jeszcze nie kończąc na tym, troszczy się o jego trwałość i czystość. Prawdę tę stwierdzał Wokulski na każdym kroku i na każdej rzeczy, począwszy od wózków wywożących śmiecie, do otoczonej barierą Wenus milońskiej. Odgadł również skutki podobnego gospodarstwa, że nie marnuje się tu praca: każde pokolenie oddaje swoim następcom najświetniejsze dzieła poprzedników, dopełniając je własnym dorobkiem. Tym sposobem Paryż jest arką, w której mieszczą się zdobycze kilkunastu, jeżeli nie kilkudziesięciu wieków cywilizacji... [...] Oto miasto myślał w którym więcej przeżyłem w ciągu jednej godziny, aniżeli w Warszawie przez całe życie... Oto miasto!.... Bolesław Prus, Lalka, BN 998. lasek Buloński lub Vincennes; są to naturalne parki na terenie Paryża. gabinety tu: gabinety naukowe, kolekcje, zbiory. 5

8 OCENIANIE ARKUSZA Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Urodzeni pechowcy. Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu. Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną wskazaną w rubryce punkty cząstkowe. Nie należy przyznawać połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów. Nr zadania Odpowiedzi Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe. Nasze nieszczęścia wynikają z ukształtowania naszego umysłu.. Zapisany w umyśle przepis na własne życie. (Wpisany w umysł program określający, kim jesteśmy, do czego dążymy, w jaki sposób zrealizujemy życiowe cele). 3. Nie dorastaj. Bądź doskonały. Pracuj ciężko. 4. np.: Nie możemy zatem go zmienić i reagować, jeśli jest negatywny. Nie wiemy, że sami jesteśmy odpowiedzialni za swoje niepowodzenia. 5. podobieństwa: każda rodzina realizuje swój scenariusz życie poszczególnych członków rodziny zostaje rozpisane na role jak w teatrze, istnieją role postaci pozytywnych i negatywnych wszystkie role muszą być obsadzone i solidarnie odgrywane różnice: odgrywający rolę są nieświadomi istnienia scenariusza brak reżysera miejsce akcji rola narzucona przez rodzinę jest ostateczna nie bierze się pod uwagę predyspozycji członka rodziny do odegrania danej roli ( pkt za podobieństwa, pkt za różnice) (za co najmniej cztery poprawne wskazania) 6. pozytywny: np.: rodzina trwa; zachowuje odrębność; jest spójna, negatywny: np.: nieszczęśliwy jest ten członek rodziny, któremu wyznaczono negatywną rolę; niemożność buntu i odrzucenia przypisanej roli. 7. Według Berne a i Lainga wszyscy odgrywamy jakieś role, według Alice Miller nie wszyscy (głównie ci, których spotkały traumatyczne zdarzenia w dzieciństwie). lub Berne i Laing twierdzą, że odgrywane przez nas role nie muszą być destrukcyjne, natomiast Alice Miller uważa, że odgrywanie ról zawsze ma niekorzystny charakter. (nie dzielimy punktów; punkty przyznajemy za pełną odpowiedź) 3

9 Nr zadania Odpowiedzi Maksymalna liczba punktów Punkty cząstkowe 8. np.: Zdania te są zaczerpniętymi z życia dowodami wzmacniającymi siłę argumentacji. Zdania te ukazują, w jaki sposób w języku przejawiają się niewłaściwe zachowania dorosłych wobec dzieci. Zdania te ożywiają wypowiedź, wprowadzając do tekstu popularnonaukowego elementy mowy potocznej. Dzięki zdaniom w nawiasach tekst staje się bardziej zrozumiały. Zdania te są wtrąceniami ukazującymi, w jaki sposób dorośli tłumaczą swoje niewłaściwe postawy wobec dzieci. 9. np.: Po krzywdzie doznanej w dzieciństwie pozostaje trwały ślad pamięciowy, który sprawia, że jest ona odtwarzana przez całe życie. Ktoś skrzywdzony w dzieciństwie, aby zrozumieć swoją sytuację, musi przez całe życie odgrywać rolę ofiary lub oprawcy, co zamienia jego egzystencję w ciąg kłopotów i nieszczęść. (nie dzielimy punktów). np.: Wikłanie się w niekorzystne sytuacje życiowe. Konflikty z ludźmi. Osamotnienie. Poczucie bezsensu życia. Niewspółmiernie duży wysiłek w stosunku do osiągniętych rezultatów. (za wymienienie dwóch konsekwencji). Przekonanie, że źródłem autodestrukcyjnych zachowań człowieka może być powtarzanie tych samych, niekorzystnych dla osoby zachowań wynikających z posiadania negatywnego scenariusza. Przekonanie, że okresem ważnym dla tworzenia się tego scenariusza jest dzieciństwo. Przekonanie, że istotny wpływ na treść tego scenariusza ma najbliższa rodzina (rodzice). Przekonanie, że ludzie nie zdają sobie z tego sprawy, w jak dużym stopniu ich zachowaniami rządzi ukryty scenariusz. Zaprezentowane koncepcje łączy wspólny cel próba wyjaśnienia niepowodzeń i problemów życiowych. 3,. D. popularnonaukowego ŁĄCZNIE 33

10 Temat. Na podstawie analizy podanego fragmentu i znajomości całego utworu scharakteryzuj Wertera. Zwróć uwagę na rolę miłości i literatury w życiu bohatera oraz jego stosunek do natury. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 5 punktów) Punktacja: Analiza fragmentu. Cechy osobowe bohatera, np.: 6 a. młody człowiek, b. żyje marzeniami (miłością), c. wykształcony i oczytany, d. refleksyjny, e. szukający sensu życia, f. pragnący życiowej harmonii, g. rozczarowany życiem, h. skłonny do egzaltacji, i. wypowiadający się w sposób emocjonalny.. Rola miłości, np.: 3 a. idealizuje świat, b. zapewnia szczęście, c. powoduje całkowite zatracenie się w emocjach, uczuciu, d. leczy z trosk, e. prowadzi do duchowego wyobcowania. 3. Rola literatury w kształtowaniu postawy życiowej, np.: a. pobudza wyobraźnię, b. dobór literatury odzwierciedleniem nastroju, c. zmiana lektury świadectwem przemiany ideowej bohatera, d. dzieła Homera odwołujące się do mitycznej przeszłości / symbol klasycyzmu, e. Pieśni Osjana pełne grozy, legendowy charakter / symbol nowych tendencji. 4. Stosunek do natury, np.: 4 a. wrażliwość na piękno przyrody, b. akceptacja prostoty, rodzimości, c. przeciwstawienie natury i cywilizacji [pojmowanie natury jako opozycji do cywilizacji (źródła zła, konwenansów)], d. postrzeganie przyrody jako dopełnienia literatury, e. przyroda jako tło dla rozmyślań [przeżywanie na łonie natury swoich wewnętrznych zmagań], f. przyroda jako inspiracja do rozważań filozoficznych, g. przyroda jako przestrzeń wolności. 5. Odwołanie do całości utworu, np.: 6 a. nadwrażliwość emocjonalna powodem życiowych niepowodzeń, b. upokorzenie towarzyskie źródłem ogromnych cierpień duchowych, c. ucieczka jako metoda rozwiązywania problemów / słabość psychiczna, d. nieumiejętność zdystansowania się do rzeczywistości, e. odczucie bólu istnienia, f. decyzja o samobójstwie, g. uwikłanie się w kolejne romanse (wspominany na początku, a potem z Lottą), h. niezważanie na konwenanse, i. przyjacielski stosunek do innych ludzi (poszukiwanie pokrewnej duszy, zrozumienia, akceptacji), j. czułość wobec dzieci, k. teatralizacja życia, l. malowanie obraz wrażliwości duszy, m.dzielenie się swoimi przemyśleniami za pomocą listów, próby literackie. 34

11 6. Podsumowanie, np.: 4 pełne podsumowanie (Werter postrzega świat przez pryzmat uczuć, co pobudza wrażliwość, wzbogaca wnętrze człowieka, jednocześnie ułatwia i utrudnia kontakty z innymi ludźmi, powoduje odczucie bólu istnienia, jest przyczyną dramatycznych życiowych decyzji), (4) częściowe podsumowanie (Werter postrzega świat przez pryzmat uczuć, co jest przyczyną jego dramatycznych decyzji życiowych, nieszczęść, bólu), () próba podsumowania (Werter jest nieszczęśliwy). () Temat. Romantyk i pozytywista (Juliusz Słowacki i Bolesław Prus) w kontekście ideałów swojej epoki oceniają cywilizację zachodnioeuropejską. Porównaj obraz Zachodu zawarty w poniższym fragmencie Lalki z tym, który znasz z Kordiana. Zwróć uwagę na znaczenie podróży po Europie w życiu bohaterów. I. ROZWINIĘCIE TEMATU (można uzyskać maksymalnie 5 punktów) Punktacja: Lalka. Pozytywne aspekty obrazu cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: 5 a. logika mimo pozornego chaosu, b. praca jako siła twórcza, c. zaspokojenie wszelkich potrzeb duchowych i fizycznych jako cel rozwoju cywilizacji, d. dążenie do szczęścia jako treść życia, e. pożyteczność, piękno, trwałość jako cechy wytworów cywilizacji, f. bogactwo i różnorodność dóbr i możliwości, g. cywilizacja jako wciąż rosnący dorobek wielu pokoleń, h. porównanie Warszawy i Paryża, i. postęp techniczny.. Negatywne aspekty obrazu cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: a. wolna wola człowieka jako złudzenie, b. prawo doboru naturalnego, zgodnie z którym słabi giną. 3. Znaczenie podróży do Paryża w życiu Wokulskiego, np.: a. niezwykle intensywne nowe doświadczenia (lot balonem, wizyta u magnetyzera itp.), b. poznanie Geista i jego idei, c. zmiana w spojrzeniu na świat i siebie samego. 4. Związek obrazu cywilizacji Zachodu z ideami epoki, np.: 3 a. organicyzmem, b. racjonalizmem, c. utylitaryzmem, d. scjentyzmem, e. darwinizmem. 5. Funkcjonalne wykorzystanie treści Lalki. Kordian 6. Funkcjonalne wykorzystanie wiedzy o bohaterze. 7. Obraz cywilizacji zachodnioeuropejskiej, np.: 4 a. angielska demokracja jako pozór (scena z Dozorcą), b. wszechwładza pieniądza (np. scena z Dozorcą, postać Wioletty), c. wielka sztuka jako rodzaj oszustwa (uwagi o Szekspirze), d. miłość jako towar (Wioletta), e. upadek najwyższego autorytetu: rachuba polityczna zamiast moralności (scena z Papieżem), f. przeciwstawienie światu cywilizacji świata natury (scena na Mont Blanc). 8. Znaczenie podróży po Europie w życiu Kordiana, np.: a. podróż w poszukiwaniu wartości, b. przeżycie kryzysu wartości, głębokiego rozczarowania, c. znalezienie własnej idei (przemiana duchowa). 35

12 9. Konfrontacja obrazu cywilizacji Zachodu z ideami epoki, np.: a. idealizmem, b. indywidualizmem, c. idealizacją natury, d. idealizacją miłości, e. potępieniem despotyzmu, f. patriotyzmem.. Podsumowanie 4 pełne podsumowanie (np. powinno dotyczyć różnic w ocenie cywilizacji Zachodu i ich związku z ideami pozytywizmu i romantyzmu), (4) częściowe podsumowanie (np. powinno dotyczyć różnic w ocenie cywilizacji Zachodu przez obu autorów), () próba podsumowania (np. lakoniczne stwierdzenie różnicy w ocenie cywilizacji Zachodu przez obu autorów). () II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części, 3 wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 5 punktów) jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5 zgodny z zastosowana formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka, 3 na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JĘZYK (maksymalnie punktów) język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia, fleksja, język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja, 9 język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo i frazeologia, 6 język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i frazeologia), fleksyjnych, 3 język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych. Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty) bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 3 poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); na ogół poprawna interpunkcja, poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 4 36