str. 6 str. 20 str. 26 str. 29 str. 30 str. 40 str. 44 str. 46 nr 4/30/2005 Prezentacje Laureatów Konkursu o Ekolaury PIE Marketing sposób na sukces

Transkrypt

1 d w u m i e s i ę c z n i k p a t r o n n u m e r Biuletyn specjalistyczny branży ekologicznej; Prezentacje Laureatów Konkursu o Ekolaury PIE Marketing sposób na sukces Kopalnia Soli Wieliczka dla środowiska str. 26 str. 29 Przede wszystkim profilaktyka Suszenie osadów biologicznych Zabawy z rtęcią str. 40 str. 6 Unijny system zarządzania EMAS str. 20 str. 30 str. 44 Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych str. 46 nr 4/30/2005 cena: 11 zł (w tym 7% VAT) indeks: ISSN

2 Konkurs o Ekolaury PIE rozstrzygnięty. Ekolaury rozdane. Uroczystość wręczenia tegorocznych Ekolaurów, wzorem minionych lat, odbyła się w Teatrze im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach 22 czerwca br. Organizatorem konkursu jest Polska Izba Ekologii w Katowicach. Honorowy Patronat nad Konkursem objął Minister Środowiska oraz Senacka Komisja Ochrony Środowiska. Rangę konkursu podkreśliła obecność na uroczystości Podsekretarza Stanu Głównego Geologa Kraju Andrzeja Skowrońskiego, Prezesa Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Jana Hawrylewicza oraz przedstawicieli najbardziej uznanych i liczących się przedsiębiorstw w sektorze. W tym roku konkurs o Ekolaury Polskiej Izby Ekologii odbył się po raz czwarty. Celem konkursu jest wsparcie najlepszych rozwiązań i działań na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Konkurs skierowany jest do przedsiębiorstw osiągających szczególne wyniki w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, przedsiębiorstw, które przyczyniły się do znaczącej poprawy stanu środowiska naturalnego. Laureatami konkursu o Ekolaury Polskiej Izby Ekologii mogą być wyłącznie przedsiębiorstwa prowadzące działalność na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Organem oceniającym wnioski konkursowe jest Kapituła. Konkurs odbywa się w dwóch etapach. Pierwszy etap polega na wyborze przez Kapitułę spośród zgłoszonych kandydatów trzech podmiotów w każdej kategorii. Spośród podmiotów, które zakwalifikowały się do drugiego etapu Kapituła wybiera laureata konkursu. Ogłoszenie wyników drugiego etapu następuje łącznie z wręczeniem nagrody. Organizator konkursu Polska Izba Ekologii, jest jedną z największych tego typu organizacji w naszym kraju zrzesza blisko 200 firm, przedsiębiorstw i instytucji badawczych. Głównym jej celem jest wspieranie przedsiębiorców w działaniu na rzecz poprawy stanu środowiska naturalnego w Polsce. Izba udziela pomocy i doradztwa zrzeszonym w niej podmiotom. Realizuje swe zadania poprzez współpracę z firmami i samorządami w celu pozyskania środków unijnych na inwestycje proekologiczne. Organizuje szkolenia, stworzyła listę ekspertów biorących udział w doskonaleniu prawodawstwa w tej branży. Wspiera i organizuje konkursy, w których nagradzane są firmy działające na rzecz ochrony środowiska, konkursy takie jak konkurs o Ekolaury PIE. W liście gratulacyjnym skierowanym do Polskiej Izby Ekologii, który odczytano podczas Gali rozstrzygnięcia konkursu, Minister Środowiska Tomasz Podgajniak przypomniał:...polska gospodarka musi przystosować swoją działalność do wymogów ochrony środowiska, jakie stanowią nowe przepisy prawa, partnerzy oraz konkurencja międzynarodowa. To dla naszego kraju nowe wyzwania, które wiążą się z naszym członkostwem w Unii Europejskiej. Dzisiaj dzięki Państwu możemy pokazać naszym partnerom, że za ustawodawstwem idą konkretne działania wdrażające unijne standardy i wzorce poprzez polską myśl techniczną oraz nowoczesne rozwiązania organizacyjne.... Kapituła konkursu Ekolaury Polskiej Izby Ekologii obradowała w składzie: Czesław ŚLEZIAK Poseł RP, Przewodniczący Kapituły Konkursu, Jan RZYMEŁKA Poseł RP, Wiceprzewodniczący Kapituły Konkursu, Janusz BARGIEŁ Senator RP, Wiceprzewodniczący Kapituły Konkursu.

3 Członkowie Kapituły Konkursu: Wojciech KUSPIK Dyrektor Generalny Polskiego Towarzystwa Wspierania Przedsiębiorczości Sp. z o.o. w Katowicach, Bożena KANIA Dyrektor BOŚ S.A. O/Katowice, Maciej NOWICKI Prezes Fundacji Ekofundusz, Jacek PUSTELNIK Prezes Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodnej i Restrukturyzacji S.A. w Jastrzębiu Zdroju, Przewodniczący Rady Izby PIE, Wojciech KURDZIEL Doradca Ministra Środowiska, Wiesław SIWCZAK Prezes Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Sekretarz Kapituły Konkursu: Grzegorz PASIEKA Prezes Zarządu PIE. Przewodniczący Kapituły Czesław Śleziak podkreślał, że postęp w dziedzinie ochrony środowiska w Polsce stał się możliwy dzięki stworzeniu skutecznego prawa ochrony środowiska, dobrego systemu finansowania, lepszej organizacji zarządzania środowiskiem i edukacji ekologicznej zmieniającej świadomość społeczeństwa. Postęp nie byłby możliwy bez ogromnego wysiłku ze strony sporej grupy samorządów lokalnych i podmiotów gospodarczych, borykających się w ciągu ostatnich piętnastu lat z wieloma problemami. Ekologia to ogromny problem społeczno- -gospodarczy. Dlatego w naszych umysłach i działaniach powinny zagościć na stałe takie pojęcia jak: Rynek Ekologiczny czy Przemysł Ochrony Środowiska. Przez Polskę w ciągu najbliższych piętnastu lat przepłynie około 160 miliardów złotych przeznaczonych na ochronę środowiska. Czeka nas więc ogromne wyzwanie, ale i niepowtarzalna szansa na rozwój społeczno-gospodarczy. Statuetki Ekolaurów, autorstwa znanego rzeźbiarza prof. Jacka Sarapaty, oraz wyróżnienia przyznawane są w kilku kategoriach. W kategorii GOSPODARKA WODNO-ŚCIEKO- WA tegoroczny Ekolaur PIE z rąk Przewodniczącego Kapituły konkursowej, Posła RP Czesława Śleziaka powędrował do Bytomskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego Sp. z o.o. w Bytomiu, za Oczyszczalnię ścieków CENTRALNA w Bytomiu. Wyróżnienie zaś dla firmy SAFEGE S.A. Oddział w Polsce Warszawa za Model komputerowy do monitorowania i zarządzania siecią wodociągową w dużych aglomeracjach miejskich. W kategorii GOSPODARKA ODPADAMI, REKUL- TYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH: wyróżnienie przyznano KWK Rydułtowy- -Anna w Rydułtowach, wchodzącą w skład Kompanii Węglowej S.A. za Ukształtowanie i zagospodarowanie terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym rejonu zwałowiska Wrzosy. W kategorii OCHRONA POWIETRZA: Ekolaur PIE otrzymała Spółka Energetyczna Jastrzębie S.A. w Jastrzębiu Zdroju, za Modernizację kotłów parowych OCG nr 4 i 5 na terenie Elektrociepłowni Moszczenica w Jastrzębiu Zdroju. Za budowę agregatu prądotwórczego zasilanego gazem z odmetanowania KWK Krupiński w Suszcu, natomiast wyróżnienie Katowicki Holding Węglowy S.A. za Poszanowanie energii w Katowickim Holdingu Węglowym S.A. poprzez zarządzanie w ramach Kompleksowego Programu Techniczno-Organizacyjno- -Ekonomicznego Racjonalizacji Zużycia Mediów Energetycznych. W najnowszej kategorii EKOPRODUKT ze względu na różnorodność zgłoszonych produktów do konkursu, Kapituła zdecydowała przyznać nagrodę w dwóch dziedzinach: 1) szeroko rozumiana ochrona środowiska, 2) czysta energia w sektorze mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej. I tak w dziedzinie szeroko rozumiana ochrona środowiska, Ekolaur PIE powędrował do: Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usłu gowego Drews mol w Lędzinach za Balotowane drze wa, a wyróżnienie do Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo- -Usługowego STARPACK Sławomir Starościak z Wrocławia za Optymalizację systemu do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych u źródła. Z kolei w dziedzinie czysta energia w sektorze mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej, Ekolaur PIE przyznano firmie HEF Wytwórni Kotłów Grzewczych Lucyna Foryta-Ruranska z Lublińca za Kotły EKO- -PLUS z palnikiem retortowym w typoszeregu od 15 do 1800 kw. Dwa równorzędne wyróżnienia przyznano: Katowickiemu Holdingowi Węglowemu S.A. za EKORET ekologiczne paliwo węglowe do niskoemisyjnych kotłów retortowych typu Stocker oraz KWK Piast z Bierunia, wchodzącej w skład Kompanii Węglowej S.A. za Produkcję węgla o uziarnieniu 6-20 mm o nazwie Retopal, przeznaczonego do spalania w niskoemisyjnych kotłach retortowych. Podczas Gali wręczono ponadto przyznane przez Polską Izbę Ekologii wyróżnienia specjalne dla gmin tych, które zajmują się propagowaniem działań proekologicznych. Wśród wyróżnionych znalazły się gminy: Katowice, Zabrze, Mysłowice, Mikołów i Krynica Morska. Budowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, zamiana ogrzewania piecowego na centralne, budowa nowoczesnych oczyszczalni ścieków, utylizacja odpadów medycznych, to przedsięwzięcia samorządów, które znalazły szczególne uznanie w oczach Członków Rady i Zarządu Polskiej Izby Ekologii. Łukasz Makowski

4 d w u m i e s i ę c z n i k spis treści str. 6 Prezentacje Laureatów Konkursu o Ekolaury PIE Konkurs o Ekolaury PIE Prezentacje Laureatów Konkursu o Ekolaury PIE Fakty i wydarzenia Marketing sposób na skuces str. 6 str. 20 Marketing sposób na sukces str. 20 Nowości w przetwarzaniu tłuszczu Jak szkolić pracowników ochrony środowiska str. 23 str. 24 str. 26 Prezentacje i współpraca Kopalnia Soli Wieliczka dla środowiska str. 26 Kopalnia Soli Wieliczka dla środowiska Podwyższyć jakość życia w gminie Przede wszystkim profilaktyka str. 28 str. 29 str. 34 Suszenie osadów biologicznych Baterie, akumulatory odzysk i recykling str. 30 str. 32 Postawić na ekologię Postawić na ekologię str. 34 Patronat działu: Badania i technologie Sztuczne bariery geologiczne str. 36 Zabawy z rtęcią Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła Zabawy z rtęcią str. 37 str. 40 str. 40 Paliwa stałe sposób korzystania z odpadów Patronat działu: Prawo i finanse Unijny system zarządzania EMAS Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych str. 42 str. 44 str. 46 Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych str. 46 Najlepsza instytucja finansowa str. 48 str. 48 Najlepsza instytucja finansowa

5 redaktor naczelny Elżbieta Marasik-Bielejec redaktor prowadzący Łukasz Makowski rada programowa prof. dr hab. inż. Michał Bodzek prof. dr hab. inż. Korneliusz Miksch prof. dr hab. Wiesław Sztumski dr Joanna Fajfer dr inż. Maciej Rozpondek współpraca Centrum Studiów nad Człowiekiem i Środowiskiem, Uniwersytet Śląski Forum Odpowiedzialnego Biznesu Główny Instytut Górnictwa Instytut Chemii i Techniki Jądrowej Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Ministerstwo Środowiska Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ekologii Miast Państwowy Instytut Geologiczny Politechnika Rzeszowska Politechnika Śląska Polska Izba Ekologii Polska Izba Gospodarki Odpadami Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach korekta Ewa Bożek opracowanie graficzne, skład i łamanie INFOMAX druk drukarnia INFOMAX ul. Porcelanowa 11c Katowice wydawca INFOMAX ul. Porcelanowa 11c Katowice tel. (032) fax (032) wew infomax@infomax.katowice.pl Za treść reklam i artykułów sponsorowanych redakcja nie odpowiada. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji nadsyłanych tekstów. Wydawca ma prawo odmówić zamieszczenia ogłoszeń, jeżeli ich treść lub forma są sprzeczne z charakterem pisma lub interesem wydawcy. Przedruk, kopiowanie lub powielanie w jakiejkolwiek formie wyłącznie za zgodą redakcji. Szanowni Państwo, Wzorem minionych lat w numerze specjalnym prezentujemy materiał upamiętniający kolejną edycję konkursu o Ekolaury Polskiej Izby Ekologii konkursu, którego celem jest wsparcie dla najlepszych rozwiązań i działań na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Wydanie specjalne dwumiesięcznika Ekologia jest jednocześnie hołdem dla działalności Polskiej Izby Ekologii i jej wkładu w ochronę środowiska, z którym obcujemy na co dzień. Na łamach tego wydania ponadto zostały przedstawione wydarzenia bieżące z zakresu przedsiebiorczości: prowadzonych badań, wdrażanych nowoczesnych technologii oraz prawa i finansów. Ekologia wydawana jest od roku Początkowo jako kwartalnik. Przez tak długi czas istnienia w branży wypracowaliśmy sobie odpowiedni poziom porozumienia i współpracy z instytucjami i przedstawicielstwem przedsiębiorstw, aby móc stworzyć pismo nowoczesne, z silną pozycją na rynku. Od roku 2005 Ekologia wydawana jest w cyklu dwumiesięcznym, w zmienionej, zupełnie nowej oprawie graficznej. Dodatkowo mocnym wsparciem dla naszych odbiorców jest serwis internetowy: który uruchomiliśmy wraz z pierwszym numerem dwumiesięcznika. Zespół redakcji w pełni zaangażował się w edukację ekologiczną, na co wskazuje nie tylko charakter i przedmiot pisma, ale czynne uczestnictwo we wszelkich inicjatywach ekologicznych. Jako redakcja objęliśmy, w roku 2005 patronat medialny nad najbardziej prestiżowymi konferencjami. Od lat ściśle współpracujemy z Polską Izbą Ekologii w Katowicach oraz od początku istnienia jesteśmy organizatorem i patronem medialnym konkursu o Ekolaury PIE. Czynnie uczestniczymy we wszelkich seminariach, konferencjach i targach, które uznamy za najbardziej prestiżowe i interesujące z punktu widzenia ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. W okresie 8 lat funkcjonowania udało nam się w sposób znaczący poszerzyć krąg odbiorców pisma dzięki umiejętnościom kolportażu, zmianie problematyki i charakteru pisma oraz uruchomieniu strony internetowej. Serwisu, który jest integralną, w pełni kompatybilną częścią pisma, gdzie prezentowane są wszystkie publikacje oraz nasze inicjatywy. Strona internetowa cieszy się dużym zainteresowaniem, w samym tylko maju odnotowała 7660 odsłon! W tak krótkim czasie funkcjonowania serwisu 5 miesięcy pozycjonowanie strony zostało sklasyfikowane na 12. miejscu w wyszukiwarce Jako zespół redakcyjny wszystko, co czynimy, robimy w trosce o ochronę tego co najcenniejsze, tego co otacza i dotyka nas wszystkich naszego środowiska. Pragnę w imieniu całego zespołu Ekologii zaprosić Państwa do współpracy i korzystania z kompleksowej promocji na łamach naszego dwumiesięcznika. Życzę wielu sukcesów, pomyślnych kontaktów i skutecznej promocji. redaktor prowadzący ISSN

6 Oto nagrodzeni w konkursie Ekolaury Polskiej Izby Ekologii w 2005 r. Kategoria: Nagroda dla: Gospodarka wodno-ściekowa Bytomskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego Sp. z o.o. w Bytomiu, za Oczyszczalnię ścieków CENTRALNA w Bytomiu. Wyróżnienie dla: SAFEGE S.A. Oddział w Polsce Warszawa za Model komputerowy do monitorowania i zarządzania siecią wodociągową w dużych aglomeracjach miejskich. Kategoria: Gospodarka odpadami, rekultywacja terenów zdegradowanych Wyróżnienie dla: KWK Rydułtowy Anna w Rydułtowach, wchodzącej w skład Kompanii Węglowej S.A. za Ukształtowanie i zagospodarowanie terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym rejonu zwałowiska Wrzosy. Kategoria: Nagroda dla: Ochrona powietrza Spółki Energetycznej Jastrzębie S.A. w Jastrzębiu Zdroju za Modernizację kotłów parowych OCG nr 4 i 5 na terenie Elektrociepłowni Moszczenica przy ul. Armii Krajowej 1 w Jastrzębiu Zdroju. Za budowę agregatu prądotwórczego zasilanego gazem z odmetanowania KWK Krupiński w Suszcu. Wyróżnienie dla: Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. za Poszanowanie energii w Katowickim Holdingu Węglowym S.A. poprzez zarządzanie w ramach Kompleksowego Programu Techniczno-Organizacyjno- Ekonomicznego Racjonalizacji Zużycia Mediów Energetycznych. Kategoria: Ekoprodukt Ze względu na różnorodność zgłoszonych produktów do konkursu, Kapituła zdecydowała przyznać nagrodę w dwóch dziedzinach: szeroko rozumiana ochrona środowiska i czysta energia w sektorze mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej Szeroko rozumiana ochrona środowiska Nagroda dla: Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego Drewsmol w Lędzinach za Balotowane drzewa. Wyróżnienie dla: Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego Starpack Sławomir Starościak z Wrocławia za Optymalizację systemu do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych u źródła Czysta energia w sektorze mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej Nagroda dla: Firmy HEF Wytwórni Kotłów Grzewczych Lucyna Foryta-Ruranska z Lublińca za Kotły EKO-PLUS z palnikiem retortowym w typoszeregu od 15 do 1800 kw. Wyróżnienie dla: Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. za EKORET ekologiczne paliwo węglowe do niskoemisyjnych kotłów retortowych typu Stocker. Wyróżnienie dla: KWK Piast z Bierunia, wchodzącej w skład Kompanii Węglowej S.A. za Produkcję węgla o uziarnieniu 6-20 mm o nazwie Retopal, przeznaczonego do spalania w niskoemisyjnych kotłach retortowych. Wyróżnienia specjalne dla gmin za propagowanie działań proekologicznych Dla miasta: Katowice, Zabrze, Mysłowice, Mikołów i Krynica Morska m.in. za budowę sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, zmianę ogrzewania piecowego na centralne, budowę nowoczesnych oczyszczalni ścieków, utylizację odpadów medycznych.

7 Ekolaur PIE w kategorii: Gospodarka wodno-ściekowa Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. pl. T. Kościuszki II Bytom tel. (032) fax (032) za Oczyszczalnię Ścieków CENTRALNA w Bytomiu. Bytomskie Przedsiębiorstwo Komunalne, którego podstawową działalność stanowi dostawa wody dla Bytomia oraz odbiór i oczyszczanie ścieków powołane zostało w roku Właścicielem Spółki jest w 100% Gmina Bytom, która wyznacza jej cele strategiczne i kierunki rozwoju. Przy udziale Spółki władze miasta mają możliwość podejmowania niekonwencjonalnych, mo delowych roz wiązań dla realizacji niezbędnych dla Gminy inwestycji w zakresie infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej. Spółka realizuje wiele przedsięwzięć inwestycyjnych, skutecznie pozyskuje środki z programów Unii Europejskiej oraz funduszy krajowych. Usługi dla mieszkańców w zakresie gospodarki wodno-ściekowej realizuje w oparciu o Regulamin dostarczania wody i odprowadzania ścieków obowiązujący na terenie Gminy Bytom. Przykładem zharmonizowania strategii Gminy ze strategią przedsiębiorstwa jest uruchomiona w kwietniu 2004 roku Oczyszczalnia Ścieków Centralna, za którą BPK otrzymało nagrodę w postaci Ekolauru Polskiej Izby Ekologii oraz nominację do nagrody Modernizacja Roku. Oczyszczalnię Ścieków Centralna w Bytomiu zaprojektowano i wybudowano na przepustowość 30 tys. m 3 /dobę, a zastosowana technologia zapewnia uzyskanie wartości wskaźników w ściekach oczyszczonych na poziomie wyższym niż określony obowiązującymi przepisami prawnymi. Współfinansowana przez Unię Europejską inwestycja w znacznym stopniu poprawiła stan miejscowego ekosystemu, jak i czystość rzeki Szarlejki (w zlewni Wisły). 22 czerwca 2005 roku w Teatrze im. Wyspiańskiego w Katowicach odbyła się gala, podczas której prezes BPK Krystyna Jastal odebrała dyplom Polskiej Izby Ekologii i statuetkę EKOLAURY 2005 przyznaną Bytomskiemu Przedsiębiorstwu Komunalnemu w kategorii gospodarka wodno- -ściekowa. To niecodzienne wyróżnienie przyznane przez Polską Izbę Ekologii uznawane jest za jedno z najważniejszych dorocznych wydarzeń w gospodarczym i społecznym życiu Polski. Prezes Zarządu BPK Sp. z o.o. Krystyna Jastal odbiera Ekolaur PIE Siedziba firmy przy pl. T. Kościuszki w Bytomiu 7

8 Wyróżnienie w kategorii: Gospodarka wodno-ściekowa SAFEGE Oddział w Polsce ul. Solec Warszawa tel./fax (22) za Model komputerowy do monitorowania i zarządzania siecią wodociągową w dużych aglomeracjach miejskich Wyróżnienie odbiera Dyrektor Mieczysław Iciachowski SAFEGE (Societé Anonyme Francaise d Etudes et de GEstion) to licząca się na światowym rynku firm konsultingowo-projektowych spółka akcyjna, od ponad 85 lat świadcząca usługi w zakresie inwestycji na ochronę środowiska związanych ze sferą użyteczności publicznej. SAFEGE obecna jest na niemal wszystkich kontynentach, posiada oddziały w ponad 30 krajach, także w Polsce. Jest jednocześnie członkiem gigantycznej, międzynarodowej grupy SUEZ. Grupa SAFEGE otworzyła swe przedstawicielstwo w Polsce w 1991 roku. W ciągu 13 lat działalności firma pozyskała i zakończyła Przykład prezentacji wyników symulacji wykonanych w modelu komputerowym (ciśnienie, przepływ, prędkość przepływu) sukcesem wiele kontraktów, poznała uwarunkowania lokalne, zdobyła doświadczenie i znajomość obowiązujących procedur. O mocnej pozycji na rynku usług konsultingowych świadczy fakt, że w lipcu 2004 r. Przedstawicielstwo firmy zostało przekształcone w Oddział, który w chwili obecnej realizuje 16 zleceń równocześnie. W Polsce SAFEGE SA zatrudnia wyłącznie polskich pracowników bazując na ich wiedzy oraz na doświadczeniu i tradycji Grupy SAFEGE. Firma specjalizuje się przede wszystkim w rozwiązywaniu zagadnień związanych z gospodarką wodną oraz inżynierią lądową. Świadczone usługi obejmują kolejne fazy przygotowania i realizacji inwestycji. Przede wszystkim zaś studia i analizy, pomoc techniczną oraz pełnienie roli inżyniera kontraktu. Firma figuruje od lat na listach konsultantów instytucji międzynarodowych, m.in.: Komisji Europejskiej, Banku Światowego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Azjatyckiego Banku Rozwoju. Znacząca ilość projektów wykonywanych przez SAFEGE jest finansowana właśnie w oparciu o porozumienia bilateralne bądź międzynarodowe organizacji wymienionych powyżej. Bezpośrednimi beneficjentami usług SAFEGE są: władze administracji państwowej, lokalne i regionalne, zarządy gospodarki wodnej, dróg i energetyki, firmy prywatne i instytucje naukowe, wreszcie sektor gospodarki komunalnej. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu, SAFE- GE osiągnęła najwyższy światowy poziom świadczonych usług, czego dowodzi zadowolenie klientów i przyznane firmie liczne certyfikaty i nagrody. Ostatnią zdobytą nagrodą jest wyróżnienie w konkursie Ekolaury Polskiej Izby Ekologii dla: SAFEGE SA Oddział w Polsce Warszawa za Model komputerowy do monitorowania i zarządzania siecią wodociągową w dużych aglomeracjach miejskich. Nagrodzony produkt został stworzony na bazie modelu PICCO- LO wdrażanego przez SAFEGE w okresie ponad dwudziestu lat. Opracowanie to wykorzystywane jest już w ponad 300 aglomeracjach na całym świecie, m.in. takich jak: Paryż, Barcelona, Sztokholm, Buenos Aires i Warszawa, gdzie obejmuje sieć wodociągową zaopatrującą 1,8 miliona mieszkańców i ukazuje wszystkie sieci oraz węzły warszawskiego wodociągu centralnego i pasma pruszkowskiego. Dzięki niemu użytkownik sieci ma stały dostęp do informacji na temat przepływów i ciśnień w sieci. Model ten jest praktycznie niezbędny w Warszawie z wielu względów. Projektant pracujący nad nitką wodociągową z lewobrzeżnej na prawobrzeżną Warszawę nie jest w stanie dokonać tysięcy przeliczeń hydraulicznych sieci o długości kilkuset kilometrów. Dzięki wdrożeniu tego modelu komputerowego Warszawa mogła zrezygnować z nakładów o wartości 1 mld złotych, które musiałaby ponieść, gdyby nie zleciła SAFEGE realizacji tej inwestycji. Tak więc tego typu zastosowanie przekłada się na konkretne korzyści finansowe. Zapraszamy na stronę w celu zapoznania się ze szczegółowymi opisami zrealizowanych projektów i prezentowanych modeli komputerowych. 8

9 Wyróżnienie w kategorii: Gospodarka odpadami, rekultywacja terenów zdegradowanych Kopalnia Węgla Kamiennego S.A. Oddział KWK Rydułtowy Anna z siedzibą w Rydułtowach ul. Leona 2, Rydułtowy tel. (32) , (32) fax (32) za Ukształtowanie i zagospodarowanie terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym rejonu zwałowiska Wrzosy. Kopalnia Anna, obecnie po połączeniu Rydułtowy Anna, prowadzi w Pszowie i jego okolicy eksploatację węgla kamiennego już od roku Kilkudziesięcioletnie funkcjonowanie kopalni w zdecydowany sposób przyczyniło się do rozwoju miasta (wraz z jego infrastrukturą) zapewniając miejsca pracy dla kilku tysięcy pracowników oraz możliwość prowadzenia działalności dla kilkudziesięciu firm tzw. okołogórniczych. Istnienie kopalni równocześnie przyczyniło się do powstania wielu nowych trudności, takich jak np. szkody górnicze, degradacja terenów czy też zanieczyszczenie wód i powietrza. Przez wiele lat doszło do powstania ogromnych hałd, zwałowisk odpadów górniczych straszących swym wyglądem i rozmiarami. Hałdy te stały się nieodłącznym elementem krajobrazu naszego regionu i ogromnym problemem dla Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej. Niestety nie szły za tym skuteczne rozwiązania rekultywacyjne, łączące w sobie aspekty społeczne i przyrodnicze. Patrząc z perspektywy ponad 170 lat nie można nie zauważyć konieczności współistnienia miasta i największego zakładu, jakim niewątpliwie jest kopalnia. Występujące zagrożenia na powstałym przed pół wieku zwałowisku oraz podejmowane próby poszukiwania kompromisowych rozwiązań spowodowały rozpoczęcie w roku 1996 zadania pod nazwą. Ukształtowanie i zagospodarowanie terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym rejonu zwałowiska WRZOSY i zlikwidowanych osadników mułowych KWK ANNA w Pszowie. Przedsięwzięcie to miało na celu w pierwszym okresie uporządkowanie i rewitalizację zdegradowanych działalnością górniczą terenów o powierzchni 40 ha przy wykorzystaniu skały płonnej z zakładu przeróbczego kopalni, a następnie budowę obiektów rekreacyjno- -sportowych, przy aprobacie władz miasta. Ostateczne zagospodarowanie w kierunku rekreacyjno-sportowym spowodowało, że ob szar zlikwidowanych osadników mułowych o powierzchni blisko 18 ha może stanowić szczególną atrakcję dla dzieci, młodzieży czy dorosłych i to zarówno dla osób indywidualnych, jak i większych grup zorganizowanych. Dyrektor Techniczny Ernestyn Kubek odbiera wyróżnienie Wykonane przedsięwzięcie będzie mieć pozytywne skutki nie tylko społeczne (zagospodarowanie czasu wolnego), ale również dla środowiska przyrodniczego dzięki uporządkowaniu zdegradowanego terenu oraz po docelowym zakrzewieniu wierzchowiny i skarp pozwoli na uzyskanie odpowiednich warunków siedliskowych dla rozwoju flory i fauny. Rowy opaskowe z wykonaną rekultywacją biologiczną Teren osadników mułowych w trakcie prowadzonych prac Widok obiektów sportowych w trakcie ich realizacji 9

10 Wyróżnienie w kategorii: Ochrona powietrza Katowicki Holding Węglowy S.A. ul. Damrota Katowice tel. (032) fax (032) wwww.kwh.pl za Poszanowanie energii w Katowickim Holdingu Węglowym S.A. poprzez zarządzanie w ramach Kompleksowego Programu Techniczno-Organizacyjno-Ekonomicznego Racjonalizacji Zużycia Mediów Energetycznych. Katowicki Holding Węglowy S.A. w czerwcu br. uhonorowany został zaszczytnym wyróż nieniem w kategorii Ochrony Powietrza przyznanym przez kapitułę konkursu EKOLAURY 2005 ogłoszonego przez Polską Izbę Ekologii. Wyróżnienie to zwieńczenie wszystkich działań górniczej firmy w kierunku ochrony powietrza poprzez redukcję energochłonności procesów produkcyjnych. KHW S.A. w zasadzie od momentu powstania prowadzi bardzo aktywne oraz nowatorskie Zarządzanie Mediami Energetycznymi w ramach przyjętej długofalowej Strategii Zarządzania integrującej wszystkie elementy ciągu produkcyjnego, a mającej znamiona planowanego, przemyślanego i co w realiach oraz zagrożeniach górniczych bardzo ważne, również rozważnego podejścia do przeobrażeń techniczno-organizacyjnych. W jej realizację włączono całą załogę pozytywnie inspirowanej przez Kierownictwo firmy, począwszy od Zarządu, a skończywszy na przodowych wszystkich zespołów. Pozytywne Zarządzanie Mediami Energetycznymi w KHW S.A. za ostanie 10 lat to w efekcie o blisko 65% zmniejszenie kosztów za media energetyczne w stosunku do wzrostu ich cen, a w odniesieniu do jednostkowego ich zużycia na tonę produkowanego węgla to redukcja o: ~14% energii elektrycznej, ~55% energii cieplnej, ~31% sprężonego powietrza i ~44% wody pitnej. Optymalizację zużycia osiągnięto między innymi poprzez bardzo istotne zmiany techniczno-organizacyjne w procesach pro duk cyjnych kopalń, a więc eliminację energochłonnych procesów i technologii, unowocześnienie wielu urządzeń, wprowadzenie energooszczędnych instalacji, firmy do gospodarki rynkowej. w techniczno-ekonomicznej restrukturyzacji maszyn i procedur oraz aktywny controlling Jednak najważniejszy jest zewnętrzny efekt z jednoczesną rozbudową infrastruktury ekologiczny, z realizacji szerokiego spektrum pomiarowo-rozliczeniowej, informatycznej zagadnień poszanowania energii w KHW, polegający na skutecznym ograniczeniu dopływu do i transmisyjnej. Z rąk Członków Kapituły Konkursu o Ekolaury PIE wyróżnienie odbiera Wiceprezes KHW S.A. Stanisław Lasek Jednym z bardzo pozytywnych ekonomicznie elementów Zarządzania było pionier- toksycznych i powodujących efekt cieplarniany atmosfery setek tysięcy metrów sześciennych skie wejście KHW S.A. już w 2002 roku na substancji, jako wynik znaczącego ograniczenia Konkurencyjny Rynek Energii Elektrycznej energochłonności procesów produkcyjnych. Ten (KREE). Zbudowana Centralna Dyspozytornia Energetyczna (powołanie Zespołu Obsłupituła konkursu EKOLAURY 2005, przyznając bardzo istotny efekt ekologiczny zauważyła Kagi Energii) pozwala na modelowanie zużycia powyżej wspomniane wyróżnienie dla KHW S.A. energii elektrycznej oraz trafne jej grafitowanie i stworzenie pierwszej w Polsce Grupy KHW S.A. uhonorowany został już wcześniej Za całokształt działań w poszanowaniu energii Bilansującej w ramach kopalń firmy. Laurem Białego Tygrysa w 2004 roku oraz Wachlarz działań w dziedzinie poszanowania zaszczytnym tytułem Lidera Świata Energii energii to dla KHW S.A. kolejny ważny krok Odbiorca Roku

11 Ekolaur PIE w kategorii: Ekoprodukt P.P.H.U. DREW-SMOL ul. Hołdunowska Lędziny tel./fax (032) , tel. kom za Balotowane drzewa. Przedsiębiorstwo DREW-SMOL specjalizuje się w przesadzaniu dużych drzew. Z uwagi na rolę lidera w tej dziedzinie w Polsce, zostaliśmy określeni przez media mianem Ratownika Drzew. Od czasu gdy weszliśmy z naszymi usługami na rynek, zniknął praktycznie problem wycinania zdrowych drzew. Nasza dewiza określa jednoznacznie: drzewo pozostaje drzewem, tylko w innym miejscu. Możemy się pochwalić przesadzonymi drzewami o obwodach ponad 300 cm. Uważamy, że każde drzewo można przesadzić pod warunkiem, że jest zdrowe. Przesadzając tysiące drzew zdobyliśmy duże doświadczenie, a szeroki park specjalistycznych maszyn (obecnie jedenaście) należy do największych w Europie. Zdobyliśmy swoim działaniem uznanie poza granicami kraju, gdzie wykonywaliśmy nasze prace. Przesadzamy drzewa różnymi technikami, w zależności od potrzeby i miejscowych warunków. Działalność ta daje nam dużą satysfakcję. Przedsiębiorstwo stało się laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in.: LIDER POLSKIEJ EKOLOGII PUCHAR BANKU OCHRONY ŚRODOWI- SKA NAGRODA PREZYDENTA POLSKI ZŁOTY MEDAL TARGBUD I INTERE- CO GREEN APPLE ENVIRONMENT AWARD MAZOWIECKA FIRMA ROKU EKOLAUR POLSKIEJ IZBY EKOLOGII Polecamy ponadto nasadzenia dużych drzew z własnej szkółki. Świadczymy również usługi frezowania pni z użyciem profesjonalnej maszyny produkcji USA. Prowadzimy doradztwo w dziedzinie prawa ochrony przyrody, a także kompleksowo zajmujemy się przygotowaniem i realizacją Dyrektor Józef Smolorz odbiera Ekolaur wszelkich formalności administracyjno- -prawnych związanych z uzyskaniem decyzji na usunięcie drzew. DREW-SMOL jest członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Uprawy i Ochrony Drzew. 11

12 Sadzenie drzew balotowanych Idea sadzenia drzew balotowanych zrodziła się bardzo dawno temu. Przed tysiącami lat do balotowania (zapakowania systemu korzeniowego bryły korzeniowej) używano innych materiałów niż obecnie, jednak zawsze materiały te musiały spełniać dwa podstawowe warunki: były w stanie utrzymać bryłę korzeniową, ulegały rozłożeniu po posadzeniu. Zasadniczo nie powinno się nazywać balotowaniem sposobów, które zmuszają nas do wyjmowania drzew przed sadzeniem z pojemnika. Obecnie na szeroka skalę drzewa są balotowane w specjalne, wyprodukowane w tym celu kosze siatkowe. Sama konstrukcja koszy umożliwia objęcie wykopanej bryły korzeniowej, a oplatający drut po zaciągnięciu pozwala ją dokładnie objąć. Przed założeniem siatki zostaje ona dodatkowo wyłożona jutą. Generalnie używanych jest 17 rodzajów koszy. Ich typy oraz oznaczenia kolorami przedstawiają poniższe tabele. Należy jeszcze raz podkreślić, iż drzewo jest sadzone razem z siatką drucianą i jutą. Zastosowany specjalny drut oraz siatka są w stanie w ciągu jednego roku rozłożyć się w ziemi. Głównym powodem balotowania drzew są uzyskane w ten sposób efekty. Udatność (przyjmowanie się drzew w nowym miejscu) była bliska 100%. Co decyduje o takich efektach? Jest kilka czynników. Do głównych należy zabezpieczenie korzenia przed wysychaniem oraz przeniesienie drzewa z całą rodziną organizmów, które żyją wspólnie z drzewem. Dotyczy to przede wszystkim grzybów mikoryzowych. Innym efektem sadzenia drzew balotowanych jest możliwość znacznego wydłużenia okresu nasadzeniowego w porównaniu z sadzeniem drzew z odkrytym systemem korzeniowym. Drzewo balotowane po posadzeniu wymaga o wiele mniej troski. Z punktu widzenia działań służących przywracaniu środowiska do jego naturalnego funkcjonowania ogromną zaletą jest, oprócz wyżej wymienianych, jednoczesna wymiana gruntu w trakcie sadzenia. Zdegradowany teren nie zawsze jest miejscem sprzyjającym od zaraz do rozwoju drzewa. Technologia sadzenia drzew balotowanych jest oparta również na sprzęcie, który wcześniej wykopuje dół, w kształcie oraz wielkości identycznej jak balot, do którego jest on sadzony. Należy również wspomnieć o specyficznym podejściu do drzew w szkółce. W trakcie produkcji drzewo takie ma co najmniej trzykrotnie przycinane korzenie dla ich prawidłowego rozwoju. Wytworzona w ten sposób gęsta sieć korzeni doskonale daje sobie radę w nowym miejscu. Ostatnim argumentem jaki przemawia za sadzeniem drzew balotowanych jest możliwość sadzenia drzew, dużych oraz bardzo dużych. Najczęściej balotuje się drzewa o obwodach cm (wysokość 3-6 m), ale z powodzeniem można sadzić balotowane drzewa o obwodach cm. Równie często spotykamy się z zamówieniami na drzewa do posadzenia o obwodach cm. Józef Smolorz TYP ROZMIAR SIATKI W CM KOLOR ZALECANY OBWÓD DRZEWA W CM TYP STOSOWANE HUSTY JUTOWE A 35 ZIELONY B 40 ŻÓŁTY 1 45 CZERWONY 1,5 50 NIEBIESKI 2 55 BIAŁY 2,5 60 ZIELONY 3 65 ŻÓŁTY 3,5 70 CZERWONY 4 75 NIEBIESKI 4,5 85 BIAŁY 5 95 ZIELONY 5,5 105 ŻÓŁTY CZERWONY 6,5 130 NIEBIESKI BIAŁY 7,5 160 ZIELONY ŻÓŁTY A 70 x 70 cm 6-8 B 80 x 80 cm 6-8/ x 100 cm 8-10/ ,5 100 x 100 cm x 120 cm ,5 120 x 120 cm x 140 cm 14-46/ ,5 140 x 140 cm 16-18/ x 160 cm 18-20/ ,5 180 x 180 cm 20-20/ x 200 cm 25-30/ ,5 200 x 200 cm st. 180 x 180 cm ,5 2 st. 180 x 180 cm st. 200 x 200 cm ,5 3 st. 180 x 180 cm st. 200 x 200 cm 12

13 Wyróżnienie w kategorii: Ekoprodukt DLA ŚRODOWISKA Producent worków do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe ul. Lindego 22/ Wrocław tel. (71) fax (71) za Optymalizację systemu do selektywnej zbiórki odpadów komunalnych u źródła. Od 1995 roku aktywnie uczestniczymy w programach selektywnej zbiórki odpadów komunalnych u źródła, opartej na systemie workowo-wieszakowym. Składa się on z różnokolorowych worków foliowych posiadających nadruk: kolor żółty to worek na plastik, czerwony na metal, niebieski na papier, biały na szkło bezbarwne, zielony na szkło kolorowe, czarny na pozostałe odpady balastowe. Oferowany przez nas system jest łatwy do wprowadzenia, prosty w realizacji, obejmuje 100% mieszkańców, a czystość wysegregowanych surowców oceniana jest bardzo wysoko. Niewątpliwie warunkiem powodzenia selektywnej zbiórki jest przygotowanie mieszkańców. Odpowiednio wcześniej prowadzona edukacja młodzieży, informacje o problemach związanych z gospodarką odpadami oraz możliwości wykorzystania surowców wtórnych pobudzają poczucie wspólnej odpowiedzialności za stan środowiska. Dlatego też włączamy się aktywnie we wszelkie akcje edukacyjne rozpowszechniające system segregacji odpadów komunalnych. Uważamy, że system workowy jest idealny dla zabudowy niskiej, jednorodzinnej w miastach oraz rozproszonej w gminach wiejskich. Aktualnie obsługujemy ponad 500 gmin zarówno bezpośrednio, jak i poprzez Zakłady Komunalne, a zainteresowanie tym tematem wciąż rośnie. Wybór systemu na tym etapie świadomości ekologicznej społeczeństwa jest bardzo istotny. Wytworzenie odpowiednich przyzwyczajeń wymaga indywidualnego i bezpośredniego upowszechniania problemów związanych z ochroną środowiska naturalnego. System taki powinien być prosty, powszechny i tani. Jest to jeden z etapów do wprowadzenia innych sposobów pozyskania surowców wtórnych. Jesteśmy firmą, która pierwsza w Polsce przed 10 laty zaczęła produkować worki na selektywną zbiórkę odpadów komunalnych. Stworzyliśmy treści nadruków edukacyjnych, wzory rysunków, a w szczególności odpowiedni dobór materiałów i parametrów worków na poszczególne surowce wtórne. Posiadamy duże doświadczenie w produkcji oferowanych przez nas wyrobów. Gwarantujemy parametry dostosowane do potrzeb klienta oraz wysoką jakość worków na poszczególne odpady. Staramy się nie obciążać dodatkowo środowiska naszymi produktami, dlatego też zu- Właściciel firmy Starpack Sławomir Starościak odbiera wyróżnienie żywamy mniej surowca na jednostkę worka, podnosząc jednocześnie wytrzymałość poprzez odpowiedni dobór surowców wyższej jakości. Ideą naszej produkcji jest pakowanie śmieci w powietrze. Wykorzystując naszą wiedzę i doświadczenia ze współpracy z polskimi liderami zarówno spośród Zakładów Komunalnych, Receklerów jak i Organizacji Odzysku, służymy fachową poradą i rzetelną obsługą, również doradztwem w zakresie selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w gminach. Od ubiegłego roku jesteśmy jednym z fundatorów nagrody rzeczowej w konkursie o Puchar recyklingu, włączamy się aktywnie w akcję Sprzątania Świata oraz inne akcje ekologiczne związane z gospodarką odpadami. 13

14 Ekolaur PIE w kategorii: Ekoprodukt Wytwórnia Kotłów Grzewczych HEF Lucyna Foryta-Ruranska ul. Oleska Lubliniec tel. (34) , , za Kotły EKO-PLUS z palnikiem retortowym w typoszeregu od 15 do 1800 kw. Firma HEF z główną siedzibą w Lublińcu przy ulicy Oleskiej 104 rozpoczęła swoją działalność na rynku polskim na początku lat osiemdziesiątych. Od roku 2001 rozpoczął swoją działalność drugi zakład produkcyjny w pobliżu Lublińca. Przedmiotem działalności firmy jest produkcja nowoczesnych i wysokosprawnych kotłów C.O. na paliwa stałe. Wyroby firmy HEF mają długoletnią tradycję, a ich klienci postrzegają je jako synonim niezawodności, wysokiego poziomu technicznego oraz sprawdzonej jakości. Wytwórnia Kotłów Grzewczych HEF, pozostając we współpracy z Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu, Instytutem Techniki Cieplnej w Łodzi oraz Politechniką Śląską w Gliwicach, jest poważnym partnerem w realizacji Programu Ograniczenia Niskiej Emisji Zanieczyszczeń w wielu miastach. Dodatkowo, w trosce o dobro klienta, bardzo dobra współpraca z Katowickim Holdingiem Węglowym S.A. owocuje stałym monitoringiem rynku paliw, dostawą wysokiej jakości węgli energetycznych, którymi opalane są kotły, a także wymianą doświadczeń, dzięki którym klienci obsługiwani są kompleksowo, począwszy od przekazania fachowych informacji, sprzedaż po wieloletni serwis. Celem potwierdzenia jakości produktów firmy HEF jest aktualnie wdrażana procedura jakości ISO Kotły produkowane przez HEF spełniają kryteria standardu energetyczno-ekologicznego stawianego urządzeniom grzewczym małej mocy na paliwa stałe. Posiadają również badania na znak bezpieczeństwa ekologicznego Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla w Zabrzu. Emisja substancji szkodliwych dla środowiska podczas spalania w tych kotłach, została ograniczona do minimum, a poprzez odpowiednio zaprojektowaną komorę paleniskową sprawność kotłów przekracza 82%. Sprzedaż produktów firmy HEF odbywa się na terenie całego kraju w sklepach firmowych, jak również za granicą poprzez sieć Autoryzowanych Dealerów. Gwarancją najwyższej jakości produktów oraz najlepszą wizytówką firmy HEF jest jakość, wykwalifikowana załoga, wykorzystanie wysokowartościowych materiałów, innowacje techniczne i zastosowanie nowoczesnych maszyn. Ogromny potencjał wykonawczy i doświadczenie w dziedzinie ogrzewnictwa daje natomiast możliwość spełnienia wysokich oczekiwań i indywidualnych wymagań klientów stojących przed poważnym dylematem związanym z wyborem najlepszego systemu ogrzewania. Produkty firmy HEF łączą w sobie wiele cennych zalet, a ich energooszczędny i ekologiczny charakter oraz wygodna i łatwa obsługa pozwalają na ich wszechstronne zastosowanie, np.: komfortowe ogrzewanie począwszy od domów jednorodzinnych aż do wielorodzinnych kompleksów mieszkaniowych, szkół, przedszkoli, zespołu budynków, szpitali, zakładów pracy, hal produkcyjnych itp. Kotły firmy HEF to również połączenie klasycznego i taniego surowca energetycznego, jakim jest węgiel, z dbałością o środowisko naturalne. Firma Ekolaur odbiera właścicielka firmy Lucyna Foryta-Ruranska HEF jest więc poważnym partnerem w realizacji wszelkich zadań zmierzających do obniżenia emisji zanieczyszczeń w wielu miastach. Daje się zauważyć nieustanne starania firmy, by podążać za kolejnymi nowinkami technicznymi i zastosować je na korzyść swych klientów. Dlatego HEF to prekursor we wdrażaniu i produkcji kotłów z paleniskiem retortowym. To właśnie kocioł ECO-PLUS o mocy kw z paleniskiem retortowym w tym roku został wyróżniony i uhonorowany nagrodą EKOLAURY POLSKIEJ IZBY EKOLOGII w dziedzinie EKOPRODUKT w kategorii Czysta energia w sektorze mieszkalnictwa i gospodarki komunalnej. 14

15 Wyróżnienie w kategorii: Ekoprodukt Katowicki Holding Węglowy S.A. ul. Damrota Katowice tel. (032) fax (032) za EKORET ekologiczne paliwo węglowe do niskoemisyjnych kotłów retortowych typu Stocker. Po raz pierwszy stworzono nowy produkt, powstały na bazie węgla kamiennego, którego powszechna obecność na rynku przyczyniła się do dynamicznego rozwoju produkcji i wdrażania niskoemisyjnych urządzeń grzewczych, produkowanych aktualnie w typoszeregu od 15 do 1800 kw. W powiązaniu z EKORETEM urządzenia te gwarantują najtańsze ciepło oraz spełnienie norm emisji substancji toksycznych do powietrza przy małym zaangażowaniu obsługi. W ciągu ostatnich kilku lat w kraju zamontowano głównie w miejsce starych kotłów węglowych ponad nowoczesnych kotłów retortowych o łącznej mocy ponad kw. Stworzono nowy, dynamicznie rozwijający się rynek na paliwa węglowe, który szacuje się obecnie na ponad ton/rok. Zastępując przestarzałe kotły węglowe urządzeniami nowej generacji opalanymi EKORE- TEM przyczyniono się do znaczącej redukcji tzw. niskiej emisji, a mianowicie: SO 2 redukcja o ok. 35% NO x redukcja o 22% CO 2 redukcja o 25% CO redukcja o ok. 97% Pył redukcja o 92% TOC redukcja o 90% 16 WWA wg EPA redukcja o 93-98% Benzo(a)piren redukcja o ok. 97%. Oprócz wymiernych korzyści ekonomicznych i ekologicznych działalność ta doprowadziła do powstania wielu nowych miejsc pracy. Wiceprezes KHW S.A. Roman Łój odbiera wyróżnienie Paczkowanie ekoretu 15

16 Wyróżnienie w kategorii: Ekoprodukt Kopalnia Węgla Kamiennego Piast ul. Granitowa Bieruń tel. (32) fax (32) za Produkcję węgla o uziarnieniu 6-20 mm o nazwie Retopal, przeznaczonego do spalania w niskoemisyjnych kotłach retortowych. Kopalnia Węgla Kamiennego Piast należy do wąskiego grona największych kopalń w Europie i wchodzi w skład Kompanii Węglowej S.A. w Katowicach. Jej budowę rozpoczęto w drugim półroczu 1972 r., a uroczyste uruchomienie nastąpiło 3 grudnia 1975 roku. Obecnie stan zatrudnienia kształtuje się na poziomie osób, a wydobycie 5,6 mln ton/rok. Udostępnione zasoby węgla umożliwiają prowadzenie wydobycia na dotychczasowym poziomie jeszcze przez 30 lat, natomiast po uwzględnieniu zasobów możliwych do eksploatacji przez około 55 lat. Trzydziestoletnia działalność kopalni Piast to ponad 150 mln ton wydobytego węgla, zdobyte doświadczenia i konsekwentne dążenie do stworzenia kopalni dobrze zorganizowanej i sprawnie zarządzanej. Jako pierwsza kopalnia w Europie w swojej branży, w 2002 roku uzyskała Certyfikat systemu zarządzania jakością zgodnego z normą PN-EN ISO 9001:2001. Jednym z głównych założeń kopalni jest zapewnienie dużego asortymentu wysokiej jakości węgla oraz zapewnienie maksymalnego komfortu dokonywania zakupów przez naszych klientów. Wszelkie podejmowane działania ukierunkowane są na jej rozwój przy jednoczesnej świadomości, że nie powinny one powodować trwałego zubożenia zasobów przyrodniczych. Od samego początku kopalnia Piast jest bardzo nowoczesnym zakładem wydobywczym, odznaczającym się dbałością o środowisko naturalne. Dziś o jej nowoczesności świadczą: wdrożone systemy zarządzania, nowatorskie produkty ekologiczne, stosowanie zaawansowanych technologicznie maszyn i urządzeń oraz liczne przedsięwzięcia proekologiczne. Kopalnia Piast śledząc zachodzące zmiany na rynku, jednocześnie z priorytetowym traktowaniem ochrony środowiska wciąż poszukuje możliwości produkowania ekologicznych produktów oczekiwanych na rynku. Od kilku lat optymalizuje produkcję węgla, który może być spalany w kotłach retortowych. Węgiel ten, o uziarnieniu 6-20 mm, produkowany jest w skojarzeniu z produkcją paliwa fluidalnego (uziarnienie 0-6 mm) jako miał o nazwie własnej RETOPAL. Produkt ten jest źródłem czystej energii, gdyż spalany w niskoemisyjnych kotłach retortowych spełnia kryteria znaku bezpieczeństwa ekologicznego. Paliwo fluidalne wykorzystywane jest natomiast w nowoczesnych instalacjach w energetyce, spełniających normy ekologiczne w zakresie emisji. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku, zwiększając jednocześnie atrakcyjność oferty produkcyjnej, w KWK Piast zbudowano linię paczkowania węgla wraz z urządzeniami niezbędnymi do dystrybucji. Taka forma produktu umożliwi zdobywanie nowych kanałów dystrybucji dynamizujących sprzedaż. KWK Piast z dużym zaangażowaniem uczestniczy w rozwiązywaniu problemów na rzecz ochrony i kształtowania środowiska. Na poziomie wydobywczym 650 m została wybudowana Centralna stacja oczyszczania wód kopalnianych z radu. Kontynuacją działań w tym Wyróżnienie odbiera Dyrektor KWK Piast Lech Mielniczuk zakresie jest budowa Zintegrowanego systemu retencyjno-dozującego. To nowatorskie przedsięwzięcie będzie wykorzystywać możliwości zastosowania kontrolowanego zrzutu wód do rzeki Wisły poprzez wyrobiska górnicze likwidowanego Ruch II KWK Piast jako zbiornika retencyjno-dozującego. Ponadto podejmowane są działania w zakresie rekultywacji terenów zdegradowanych działalnością górniczą i wykorzystanie ich dla celów rekreacyjnych. Przykładem jest wybudowanie przez kopalnię parku miejskiego na terenach byłych stawów Paciorkowce w Bieruniu. więcej: 16

17 Wyróżnienie specjalne Urząd Miasta Krynica Morska ul. Górników Krynica Morska tel. (55) fax (55) za propagowanie działań proekologicznych. Krynica Morska jest najmniejszym w Polsce, niezwykłej urody miasteczkiem. Znajduje się na Mierzei Wiślanej. Co roku odwiedzają ją licznie stali bywalcy. Zapewne jest to spowodowane wyjątkowym położeniem Krynicy Morskiej. Otoczona wodami Morza Bałtyckiego i Zalewu Wiślanego zyskała miano Perły Bałtyku, bądź też Perły Mierzei Wiślanej. Od strony morza znajdują się tu wspaniałe, czyste plaże, pokryte białym piaskiem. Pas środkowy pokryty jest sosnowymi lasami z domieszką dębu, buka i świerka. Czyste powietrze i znajdujący się w nim jod, wpływają na atrakcyjność Krynicy Morskiej. Dbałość władz miasta o ekologię zaowocowała wyróżnieniem przyznawanym przez Polską Izbę Ekologii. Krynica Morska otrzymała Ekolaur za działalność na rzecz ochrony środowiska, m.in. za kompleksową modernizację oczyszczalni ścieków. Ekolaur odbiera Burmistrz Miasta Andrzej Stępień 17

18

19 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz ABRYS Sp. z o.o. zapraszają na konferencję REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Katowice września 2005 r. więcej informacji: w. 280 lub

20 F a k t y i w y d a r z e n i a Marketing sposób na sukces Rozwój gospodarczy, zmieniające się otoczenie przedsiębiorstw oraz wzrastająca konkurencja na rynku powodują ciągłą ewolucję koncepcji marketingowych. Zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze wymusiły wzbogacenie klasycznej teorii marketingu mix o nowe elementy, ze względu na konieczność znalezienia skutecznych metod uzyskania na rynku przewagi konkurencyjnej. otychczasowe ogólne założenia koncepcji marketingowych D nie znajdują bezpośredniego zastosowania na rynku przedsiębiorstw tak jak na rynku towarów konsumpcyjnych, ponieważ nie uwzględniają w dostatecznym stopniu specyfiki funkcjonowania rynku przedsiębiorstw oraz różnic między przedsiębiorstwem jako nabywcą a konsumentem indywidualnym. Przedmiotem opracowania jest znaczenie kompleksowej obsługi klientów oraz stosowania instrumentów marketingowych w procesie rozwoju sieci sprzedaży Ubocznych Produktów Spalania na przykładzie firmy VKN Polska Sp. z o.o. Rynek masowy a rynek przedsiębiorstw Podstawą koncepcji marketingowych jest założenie o dążeniu do możliwie pełnego zaspokojenia potrzeb nabywcy, co w praktyce może być realizowane za pomocą różnych narzędzi w zależności od: rynku, na którym działa firma, wielkości firmy, otoczenia, w którym działa czy portfela nabywców. Firmy działające głównie na rynku masowym, do zainteresowania potencjalnego nabywcy swoimi produktami wykorzystują głównie tradycyjne instrumenty masowego oddziaływania i komunikowania się, co w praktyce oznacza wykorzystywanie teorii tradycyjnego marketingu mix (produkt, cena, dystrybucja, promocja). Rynek masowy ze względu na swój charakter uniemożliwia indywidualizację oferty oraz nawiązywanie trwałych relacji z klientem w odróżnieniu do rynku przedsiębiorstw 1. Rynek przedsiębiorstw obejmuje przedsiębiorstwa i instytucje, a także osoby fizyczne, które nabywają dobra w celu dalszej produkcji, odsprzedaży lub redystrybucji. W porównaniu z rynkiem konsumentów (rynkiem masowym), rynek przedsiębiorstw składa się z mniejszej liczby większych, bardziej skoncentrowanych geograficznie nabywców. Rynek ten charakteryzuje wtórny, stosunkowo nieelastyczny i zmienny popyt. Zakupy dokonywane są w bardziej profesjonalny sposób oraz wpływa na nie więcej czynników 2. W przypadku rynku przedsiębiorstw, nabywca ma bezpośredni wpływ na kształtowanie oferty produktowej, a sprzedający musi brać pod uwagę indywidualne preferencje nabywców. Pojedyncze transakcje na rynku przedsiębiorstw zdarzają się relatywnie rzadko, a pierwsze transakcje stanowią często początek dalszej współpracy między sprzedającym a nabywcą, która jest efektem skutecznych działań marketingowych sprzedającego. Działając na rynku silnie konkurencyjnym, coraz więcej firm, szczególnie usługowych, dostrzega konieczność nawiązywania trwałych i długookresowych kontaktów z nabywcami, w celu utrzymania i rozwoju rynku. Paradygmat marketingu relacji Jedną z najnowszych teorii marketingowych opartą na budowaniu trwałych relacji z klientem jest relationship marketing 3. Paradygmat marketingu relacji w odróżnieniu od klasycznego modelu marketingu mix uwzględnia m.in. interakcje zachodzące pomiędzy uczestnikami rynku. Głównym założeniem jest zmiana podejścia koncentrującego się na pojedynczej transakcji, na rzecz ciągłej wymiany, opartej na ścisłej współpracy sprzedającego z nabywcą, oraz możliwość i konieczność utrzymania bezpośrednich kontaktów między nimi. Niewątpliwie ważnym zadaniem w firmie jest rozwój rynku poprzez pozyskiwanie nowych klientów. Badania wykazują jednak, iż koszty zdobywania nowych klientów są wielokrotnie wyższe aniżeli koszty utrzymywania lojalnych klientów, natomiast lojalność klienta najlepiej budują więzy społeczne, które można kreować poprzez ciągłą poprawę poziomu usług, gromadząc informacje na temat klientów w bazach danych np. CRM oraz wykorzystując interaktywne kanały komunikacji z klientem. Podsumowując powyższe rozważania, ze strategicznego punktu widzenia, budowanie partnerskich relacji dla zaangażowanych firm przynosi trwałe korzyści w postaci m.in. związków lojalnościowych i rozwoju partnerów, dzielenie się wiedzą i doświadczeniami, swobodną komunikację oraz możliwość wspólnego określenia warunków zmian zasad współpracy. Rynek obrotu odpadami energetycznymi, na 20

21 którym działa firma VKN Polska Sp. z o.o. ze względu na swoją specyfikę wymusza w sposób naturalny utrzymywanie stałych kontaktów z klientami. Dlatego też zrozumienie i stosowanie zasad marketingu relacji oraz budowanie związków lojalnościowych wraz z profesjonalną i kompleksową obsługą klientów, przyczyniły się do znacznego rozwoju rynku VKN Polska na Górnym i Dolnym Śląsku. Etapy rozwoju rynku VKN Polska Misją firmy jest działalność na rzecz środowiska naturalnego poprzez gospodarcze wykorzystanie i przetwarzanie ubocznych produktów spalania oraz produktów poprocesowych. W zakresie misji leży budowanie zaufania klienta poprzez dostarczenie produktów i usług najwyższej jakości. VKN Polska w 1995 roku rozpoczęła działalność, której podstawowym celem była sprzedaż żużla drobnoziarnistego oraz popiołu atestowanego spełniającego wymagania normy PN-EN 450, wytwarzanego w Zespole Elektrociepłowni Wrocławskich jako dodatków do materiałów budowlanych, betonowych i ceramicznych. Początkowo działalność ograniczała się do obsługi klientów działających w sąsiedztwie elektrociepłowni oraz do betoniarni z kapitałem zagranicznym, które doświadczenie z zakresu stosowania popiołu lotnego do produkcji betonu czerpały ze swoich spółek macierzystych. W latach przeprowadzono szczegółowe badania rynkowe, mające na celu określenie potencjalnego zapotrzebowania na suplementy do wyrobów betonowych na terenie całego kraju. Wyniki przeprowadzonych badań wskazały na duży potencjał nabywczy na terenie Górnego i Dolnego Śląska oraz potrzebę wykreowania popytu na wytwarzane materiały u potencjalnych klientów, poprzez udostępnienie informacji na temat zakresu aplikacji UPS w produkcji materiałów budowlanych. Wymienione zadania wymagały zatrudnienia przedstawicieli handlowych propagujących stosowanie odpadów energetycznych bezpośrednio u klientów. Działania służb handlowych VKN Polska w sposób znaczący wpłynęły na zwiększenie wolumenu sprzedawanego materiału, głównie popiołu lotnego atestowanego, tym bardziej że intensyfikacja działań handlowych była częściowo inicjowana dynamicznym rozwojem inwestycyjnym Wrocławia i całego regionu dolnośląskiego, a co za tym idzie zwiększonym zapotrzebowaniem na beton towarowy, elementy i materiały budowlane oraz projekty z zakresu drogownictwa i kształtowania przestrzeni. Na tym etapie rozwoju firmy, w związku z koniecznością utrzymywania bezpośrednich kontaktów z klientami, indywidualizacją oferty i obsługą posprzedażną, władze spółki podjęły decyzję o zorganizowaniu działu sprzedaży, którego zadania miały obejmować: poszukiwanie nowych nabywców UPS kreowanie zapotrzebowania na UPS u potencjalnych klientów obsługa posprzedażna dotychczasowych klientów oraz budowanie długookresowych relacji zbieranie informacji na temat rynku, branży, grup klientów oraz firm konkurencyjnych sprzedaż produktów oferowanych przez VKN Polska Obsługa klientów wymagała bardzo dobrego przygotowania merytorycznego przedstawicieli handlowych w zakresie aplikacji UPS w budownictwie, technologii produkcji, ustawodawstwa oraz przygotowywania receptur. Dlatego niezbędne stało się nawiązanie współpracy z pracownikami naukowymi i laboratoryjnymi, specjalizującymi się w projektowaniu i produkcji betonu. Specjaliści technolodzy betonu wspomagali merytorycznie pracowników działu handlowego, uczestniczyli w wizytach handlowych i prowadzili wszelkiego rodzaju badania laboratoryjne. W 2001 roku po podpisaniu stosownej umowy zapewniającej dostawy popiołu lotnego atestowanego z Elektrowni Łaziska, firma VKN Polska utworzyła na terenie Górnego Śląska Biuro Przedstawicielskie Region Południe z siedzibą w Rybniku, którego głównym zadaniem, wzorem doświadczeń dolnośląskich, miało być kreowanie i zaspokajanie zapotrzebowania na uboczne produkty spalania jako suplementy w produkcji betonu. Systematyczne działania służb handlowych, stosowanie narzędzi marketingu relacji poprzez zdobywanie zaufania klienta, tworzenie trwałych więzi, swobodna komunikacja, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem z klientami, zaowocowały systematycznym wzrostem sprzedaży popiołu lotnego oraz powiększeniem grona klientów na obu obsługiwanych rynkach. Wykresy przedstawiają dynamikę sprzedaży oraz wzrost liczby odbiorców na rynku dolnośląskim i górnośląskim w latach Narzędzia marketingowe Bardzo dobre wyniki sieciowej sprzedaży popiołu lotnego atestowanego VKN Polska są odzwierciedleniem poziomu zadowole- Rys. 1. Relacje między sprzedającym a nabywcą na rynku przedsiębiorstw 4 a b Rys. 2. Charakter wymiany między klientem a przedsiębiorstwem 5 a) w koncepcji marketingu klasycznego b) w koncepcji marketingu relacji Rys. 3. Mapa obszaru działalności handlowej 21

22 Wykres 1. Dynamika sprzedaży popiołu lotnego w latach VKN Polska Region Zachodni Wykres 2. Wzrost liczby odbiorców popiołu lotnego w latach VKN Polska Region Zachodni. Wykres 3. Dynamika sprzedaży popiołu lotnego w latach VKN Polska Regionie Południe. Wykres 4. Wzrost liczby odbiorców popiołu lotnego w latach VKN Polska Region Południe. nia klientów z oferowanej im kompleksowej obsługi oraz wynikiem prowadzenia długookresowych działań marketingowych. Wzrastająca konkurencja na rynku UPS, szczególnie w Regionie Polski Południowej, pojawianie się nowych dostawców popiołu atestowanego lub innych produktów pochodnych oraz prowadzenie przez nich agresywnej polityki cenowej spowodowały, że oprócz ceny najważniejszym narzędziem służącym do utrzymania rynku i pozyskiwania nowych klientów, stało się elastyczne dostosowywanie do ich potrzeb. Służby handlowe VKN oprócz organizowania dostaw just-in-time, wychodząc naprzeciw potrzebom klientów: prowadzą doradztwo w zakresie stosowania UPS w budownictwie, przy współpracy ze specjalistami laboratoryjnymi przygotowują receptury, prowadzą szkolenia i konferencje dla klientów, aktywnie uczestniczą w procesie uzyskania przez klientów stosownych decyzji administracyjnych zezwalających na zagospodarowanie UPS w procesie produkcyjnym, opracowują dokumenty potrzebne do przygotowania sprawozdania z ewidencji odpadów, prowadzą doradztwo w zakresie obowiązujących przepisów Ustawy o odpadach, określających prawomocne zachowanie podmiotów wykorzystujących popiół lotny do swojej produkcji. Poziom zadowolenia klientów z oferowanej przez VKN obsługi jest weryfikowany w czasie bezpośrednich spotkań z klientami, poprzez uważne słuchanie ich uwag, rad i zastrzeżeń oraz za pomocą przeprowadzanych ankiet. Problemy zgłaszane przez klientów są rozwiązywane szybko, rzetelnie i skutecznie. Stosowane narzędzia marketingowe pozwoliły na zbudowanie sieci sprzedaży na Dolnym i Górnym Śląsku, a co ważniejsze umożliwiły pozyskanie szerokiego grona lojalnych i zadowolonych z obsługi klientów, co najlepiej obrazuje dynamika sprzedaży przedstawiona na powyższych wykresach oraz rysunek 3 (mapa obszaru działalności handlowej). Podsumowanie Paradygmat marketingu relacji jako poszerzenie tradycyjnej koncepcji marketingu mix w ostatnich latach zyskuje na znaczeniu. Podstawą skutecznych działań marketingowych stało się nie tylko umiejętne prowadzenie polityki cenowej, dystrybucji, promocji i oferowanie produktów najwyższej jakości. Konkurencja rynkowa wymusiła dostarczanie odbiorcom jedynej w swoim rodzaju wartości, jaką jest zadowolenie klienta z oferowanej mu obsługi i kontaktów interpersonalnych. Długookresowa, bliska współpraca, relacje oparte na wzajemnym zaufaniu oraz rzetelność, często okazują się najskuteczniejszym narzędziem w utrzymaniu przewagi rynkowej. Najskuteczniejszą formą marketingu jest marketing prowadzony przez samych klientów 6. Renata Dębecka Bibliografia 1. Bund Jackson B., Build Customer Relationship that Last, Harvard Business Review 11/ D. O Reilly, J. Gibas, Building Buyer Relationships, Sales and Marketing In a Business-to-Business Environment, Pitman Publishing, London S. Fournier, S. Dobscha, D. Mick, Preventing the Premature Death of Relationship Marketing, Harvard Business Review 1998 January- -February. 4. M. Hutt, T. Speh, Business Marketing Management: Strategic View of Industrial and Organizational Markets, The Dryden Press, Orlando, FL P. Kothler. Marketing, Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 1999, s J.Otto, Marketing relacji. Koncepcja i stosowanie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa

23 F a k t y i w y d a r z e n i a Nowości w przetwarzaniu tłuszczu Aerobowy bioreaktor CARBOFIL kierowany jest w głównej mierze do oczyszczania ścieków pochodzących z przemysłu spożywczego masarni, ubojni, hodowli zwierząt i w pełnej mierze spełnia wymagania techniczne stawiane innym technologiom. roblemy z likwidacją tłuszczu P powstającego w czasie oczyszczania ścieków pochodzących z przemysłu spożywczego oraz stałe zaostrzanie norm przez EU wymusiły wprowadzenie nowych rozwiązań technologicznych, które swoje zastosowanie znalazły w bioreaktorze. Pierwotnie funkcją reaktora było głównie przetworzenie tłuszczu wychwyconego w separatorach tłuszczów i flotatorach na osad biologiczny. Poprzez to tłuszcz, klasyfikowany jako niebezpieczny odpad, zamieniał się na zwykły osad. Dzięki temu rozwiązaniu zmniejszone zostały nakłady związane z jego likwidacją, a jednocześnie rozszerzyły się możliwości dalszego jego wykorzystania (np. w rolnictwie). W późniejszym czasie reaktor zaczęto również wykorzystywać do podczyszczania ścieków, jako efektywny zamiennik za fotator celem stabilizacji i minimalizacji osadu nadmiernego, a także do przerobu gnojowicy z hodowli trzody chlewnej. Główną zaletą bioreaktora w porównaniu z flotatorem jest to, że nie wychwytuje tłuszczów, ale przerabia je i znacząco redukuje. Podobnie jak zanieczyszczenia azotowe, ponadto nie wymaga dawkowania chemikaliów. Podstawą wysokiej efektywności reaktora jest jego zdolność dostarczania dużej ilości tlenu do biomasy. Przejście gazu do cieczy zależy od trzech podstawowych czynników: rozpuszczalności gazu w cieczy, wielkości powierzchni kontaktowej pomiędzy gazem i cieczą, intensywności mieszania. W reaktorze CARBOFIL powyższe czynniki są maksymalizowane. Reaktor bazuje na intensywnym przepływie biomasy przez przelew oraz zwiększonej rozpuszczalności tlenu pod ciśnieniem (prawo Henry ego). Biomasa jest wtłaczana przez pionowy komin na dno reaktora, skąd wypływa ponownie na powierzchnię. Na powierzchni przepływa przez górną krawędź wbudowanego leja, przy czym podczas przelewania powstaje swobodny strumień cieczy otoczony z obu stron powietrzem (atmosferą). Dzięki temu dochodzi do intensywnego natlenienia biomasy. W ten sposób pokrywa się 70-80% zapotrzebowania na tlen. Pozostałe 20-30% dostarcza się przez dmuchawę do komina na głębokość 2 m pod powierzchnią cieczy. Tak mała głębokość umożliwia zastosowanie małego napędu dmuchawy, a przez to zmniejsza się zużycie energii elektrycznej. Napowietrzona biomasa płynie na dno zbiornika, gdzie w warunkach podwyższonego ciśnienia (głębokość 6-12 m) dochodzi do jego zwiększonej rozpuszczalności. W kominie znajdują się statyczne przegrody, które wywołują sztuczne (kontrolowane) turbulencje. Za ich pomocą pęcherzyki powietrza rozbijają się na mniejsze. Cały przepływ cieczy w reaktorze zabezpiecza specjalny wirnik opracowany dla firmy Carbofil przez francuską marynarkę wojenną (French NAVY). Silnik wirnika jest umieszczony na pomoście manipulacyjnym nad zwierciadłem cieczy. Dodatkowe powietrze z dmuchawy, poza napowietrzaniem, ma również za zadanie zmniejszenie gęstości biomasy pod wirnikiem, przez co zwiększa się jego moc i prędkość przepływu. Szybki przepływ cieczy zapewnia także intensywne mieszanie i homogenizację biomasy. Homogenizowana biomasa z dużą zawartością rozpuszczonego tlenu wytwarza optymalne warunki dla rozwoju bakterii. Zaletami reaktora w porównaniu z klasycznymi technologiami są: niższe koszty inwestycyjne i eksploatacyjne, wyjątkowa zdolność biodegradacji, możliwość wytworzenia warunków dla termofilnej, aerobowej stabilizacji osadu, prosta instalacja, rozruch i eksploatacja. Obecnie eksploatowanych jest ponad 80 reaktorów, przede wszystkim we Francji, Hiszpanii i Holandii. Reaktor CARBOFIL to proste, a przy tym skuteczne rozwiązanie, które można wykorzystać nie tylko przy budowie nowych oczyszczalni, ale również przy rekonstrukcji i renowacji istniejących obiektów. Marcin Swachta, Ladislav Maro 23

24 F a k t y i w y d a r z e n i a Jak szkolić pracowników ochrony środowiska? Rozmowa z Panią Elżbietą Tarnas-Szwed Dyrektor ds. Marketingu w firmie CE2 Centrum Edukacji Ekologicznej. rzedsiębiorcy wydają coraz P więcej pieniędzy na szkolenia pracowników. Najczęściej są to szkolenia związane z rachunkowością, finansami, marketingiem, technikami sprzedaży. Z innymi tematami jest różnie. Często pracodawca wychodzi z założenia, że pracownik powinien uczyć się sam. Czy nie jest to rozwiązanie tańsze i przy dużym zaangażowaniu również skuteczne? Czy pracodawcy muszą szkolić pracowników z zakresu ochrony środowiska? Odpowiem przewrotnie, że nie muszą. Nie istnieją przepisy prawne, które zobowiązują do podwyższania poziomu przygotowania pracowników do wykonywanych obowiązków. Ale z drugiej strony, kto zdecyduje się na pracownika, który odpowiada za bardzo istotną część funkcjonowania przedsiębiorstwa, nie mając pewności, że jest przygotowany do pełnienia swoich obowiązków? Funkcjonujemy w czasach, kiedy w ochronie środowiska zachodzą bardzo duże zmiany. Zmienia się ustawodawstwo i/oraz obowiązki pracodawcy względem odpowiedzialności przedsiębiorstw za korzystanie ze środowiska. Coraz większej wartości nabiera konieczność budowania spójnego ekologicznego wizerunku firmy. Wszelkie zaniedbania na tym polu bardzo szybko mogą zamienić się w dotkliwe kary, a w dalszej konsekwencji nawet w utratę konkurencyjności. W takiej sytuacji zdobywanie wiedzy przez pracownika na własną rękę, bez angażowania odpowiednich środków finansowych, może być działaniem ryzykownym i mało efektywnym. W tej dziedzinie, jak w mało której, problemy wynikają bardzo często z ludzkich zaniedbań spowodowanych brakiem wiedzy. Pracodawca musi mieć tego świadomość. Nasze przedsiębiorstwa działają na wspólnym europejskim rynku, na którym nie ma miejsca dla niewykwalifikowanych, niekompetentnych pracowników. Zdarza się, że do niektórych przedsiębiorców dociera to dopiero wtedy, kiedy na firmy nakładane są wysokie kary z tytułu przekroczenia norm emisyjnych czy braku odpowiednich pozwoleń. Takich klientów naszych szkoleń jest ciągle dużo, dopiero po nieprzyjemnych doświadczeniach zaczynają inwestować w pracowników. Jak szkolić pracowników z ochrony środowiska, jak zaplanować szkolenie, dobrać tematykę i firmę szkoleniową? Pierwszym krokiem jest analiza potrzeb szkoleniowych. Należy ją rozpocząć od określenia wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania zadań, a następnie porównać z poziomem wiedzy pracowników. Takie analizy powinny odbywać się przynajmniej raz w roku oraz przed każdym większym zadaniem. W Polsce wiele się zmienia w ustawodawstwie, głównie na skutek dostosowywania przepisów do norm unijnych, co również powinno podlegać analizie i być brane pod uwagę przy planowaniu szkoleń. Taką analizę powinien wykonać kierownik działu ochrony środowiska, który najlepiej wie, jakie zadania musi rozwiązać. Tematyka jest zbyt specjalistyczna, by analizę potrzeb powierzyć wyłącznie działowi personalnemu. Bardzo dobrym rozwiązaniem, szczególnie dotyczy to większych firm, jest powierzenie takiego zadania firmie szkoleniowej specjalizującej się w szkoleniach z tego zakresu. Proponowane rozwiązanie da możliwość skorzystania z doświadczenia takiej firmy i pozwoli uniknąć narażenia się na niebezpieczeństwo pominięcia istotnych zagadnień. Najczęściej pracownicy odpowiedzialni za ochronę środowiska kierowani są na specjalistyczne szkolenia otwarte. Rzadziej firmy decydują się na organizowanie szkoleń wewnętrznych, skierowanych dla większej grupy pracowników, choćby dlatego, że niewiele jest firm, w których przyswojenie tej problematyki potrzebne jest większej grupie. Najważniejsze kryteria wyboru firmy szkoleniowej to jakość proponowanych szkoleń oraz doświadczenie trenerów. Warto także zebrać opinię o firmie wśród jej klientów, przejrzeć listy referencyjne oraz tematykę dotychczas zrealizowanych szkoleń. Ważna jest także specjalizacja w danej dziedzinie. W Polsce jest kilka firm, które specjalizują się wyłącznie w szkoleniach z zakresu ochrony środowiska i to właśnie z nimi proponowałabym współpracować w zakresie określenia oferty szkoleniowej i jej realizacji. W praktyce na pierwszym miejscu analizowana jest cena, dopiero potem pozostałe aspekty. Nie zawsze takie kryterium wyboru oferty jest najlepsze. Jak przedsiębiorcy podchodzą do szkoleń swoich pracowników z zakresu ochrony środowiska? Oczywiście jest wiele przykładów na właściwe podejście ze strony przedsiębiorców 24

25 do szkoleń pracowników z zakresu ochrony środowiska. Realizacja szkoleń odbywa się tam w ramach planów szkoleniowych dla całego przedsiębiorstwa. Tematyka dobierana jest pod kątem poziomu umiejętności pracowników oraz zadań, jakie pojawiają się przed nimi. Także szkolenia z zakresu ochrony środowiska podlegają ewaluacji. Niestety takich przedsiębiorstw nie jest dużo. Nawet tam, gdzie na szkolenia z innych dziedzin desygnuje się znaczącą część budżetu, tematyka związana z ochroną środowiska traktowana jest po macoszemu. W ekspertyzie rynku szkoleniowego opracowanej w roku 2004 przez Instytut Zarządzania wykazano, że w Polsce tylko ok. 4% tematów szkoleń to tematy z zakresu ochrony środowiska. To ponad dwa razy mniej niż w państwach starej Unii. W naszym kraju najwięcej szkoli się pracowników z rachunkowości, rozwoju osobowościowego oraz technik sprzedaży. Procentowo tematów z tych zakresów jest znacznie więcej niż w krajach piętnastki. Przyczyn należy szukać nie tylko w ograniczonym budżecie, ale głównie w braku przekonania, że inwestycja w wiedzę z zakresu ochrony środowiska może przynieść przedsiębiorstwu wymierne korzyści. Wielu przedsiębiorców traktuje działy ochrony środowiska jako komórki zabezpieczające firmę przed karami. Dopóki nie dostrzeże się, że dla przedsiębiorstwa właściwa polityka względem ochrony środowiska może przynieść wymierne korzyści, nadal sytuacja będzie zmieniała się bardzo powoli. Gorąco zachęcam do uczestnictwa w szkoleniach z zakresu ochrony środowiska. CE2 Centrum Edukacji Ekologicznej działa na polskim rynku już prawie trzy lata, a w tak krótkim czasie zdobyło silną pozycję na rynku. Jaka jest recepta na sukces? Od początku postawiliśmy na jakość. Staramy się, aby na naszych szkoleniach wykładali najlepsi specjaliści w swoich dziedzinach, cenieni za wkład naukowy, osiągnięcia zawodowe, jak i zdolność do przekazywania swojej wiedzy. Staramy się, aby proponowane przez nas tematy były jak najbardziej aktualne i prowadzone w sposób ciekawy z wykorzystaniem najnowszych metod szkoleniowych. Wszystkimi sprawami związanymi z merytoryczną stroną szkoleń zajmuje się Pani Magdalena Dziewa Dyrektor ds. Szkoleń w CE2. Przy opracowywaniu tematów współpracujemy również z uczelniami i znanymi firmami konsultingowymi, których część działalności również obejmuje tematy z ochrony środowiska. Wymienię tutaj choćby Ernest and Young, WS Atkins, Det Norske Veritas. Udało nam się skutecznie wprowadzić kilka cykli szkoleń wg własnych programów. Bardzo dobrą opinią cieszą się szkolenia z cyklu Zostań Ekspertem Ochrony Środowiska, kompleksowo zajmujące się kluczowymi zagadnieniami z tego tematu. Wszystkich, którzy jeszcze nie zetknęli się z naszą ofertą zachęcam do zapoznania się z nią i skorzystania. Mam nadzieję, że uda nam się spełnić nawet bardzo wysokie wymagania. Oczywiście, aby ocena szkolenia przez klientów była pozytywna, ciągle dbamy o bardzo wysoki standard organizacyjny przeprowadzanych szkoleń. Chcemy, aby nasi uczestnicy mogli koncentrować się wyłącznie na zajęciach i szkoleniach, a nie irytowali się niskim standardem ośrodka szkoleniowego lub bałaganem organizacyjnym. Dziękuję za rozmowę. Łukasz Makowski

26 P r e z e n t a c j e i w s p ó ł p r a c a Kopalnia Soli Wieliczka dla środowiska Dzięki inwestycjom proekologicznym Kopalnia Soli Wieliczka emituje rocznie do środowiska naturalnego tyle spalin ile autokar miejski z silnikiem EURO 2 na dystansie 6700 km. Potrzeba ochrony środowiska naturalnego to współcześnie modny temat, często poruszany, niestety rzadko realizowany w formie inwestycji redukujących negatywny wpływ przedsiębiorczości człowieka. ielicka kopalnia problem W ten dostrzega od wielu lat i systematycznie modernizuje swą infrastrukturę. Zabytkowa Kopalnia Soli w Wieliczce stanowi jedyny obiekt górniczy na świecie, czynny bez przerwy od średniowiecza do chwili obecnej. Jej oryginalne wyrobiska (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o łącznej długości około 300 km usytuowane na 9 poziomach, sięgających do głębokości 327 m, ilustrują wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. Tak brzmi fragment uzasadnienia wpisu Kopalni Soli Wieliczka w dniu 9 września 1978 na I Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO wśród pierwszych 12 obiektów z całego świata. Tak jak przed wiekami, współcześnie wielicka kopalnia pozostaje nadal dużym przedsiębiorstwem. Zatrudnia 480 pracowników, jednak jeszcze większa liczba osób znajduje zatrudnienie w obsłudze stale wzrastającego ruchu turystycznego. W roku 1992 w wielickiej kopalni doszło do katastrofalnego wypływu wód podziemnych. Realne zagrożenie funkcjonowania zakładu, a przede wszystkim wizja zagłady bezcennego zabytku wymusiły zmianę polityki i przeznaczenia kopalni. Priorytetem stało się ratowanie zabytku i udostępnianie jego walorów szerokiemu gronu odbiorców. W 1996 roku zakończono eksploatację soli kamiennej oraz eksploatację na mokro (technika ługowania soli słodką wodą). Konieczne stało się poszukiwanie nowych kierunków działalności przedsiębiorstwa, a przede wszystkim wypracowanie koncepcji zabezpieczenia zabytkowych oraz likwidacji tych części kopalni, które przestały mieć funkcyjny charakter, a niepodsadzone (zasypane piaskiem podsadzkowym) zagrażają pozostałym wyrobiskom. Obecnie produkcja soli paradoksalnie jest skutkiem ubocznym odpompowywania podziemnych wód zasolonych, a ich oczyszczanie i odsalanie jest wyrazem odpowiedzialności względem środowiska naturalnego. W każdej minucie do wyrobisk wpływa średnio 380 litrów wód o różnym zasoleniu. Wycieki odpompowywane są na powierzchnię i po uśrednieniu kierowane do nowoczesnej instalacji warzelniczej. W 2003 roku w miejsce starej warzelni powstał nowoczesny Zakład Utylizacji Wód Zasolonych, przede wszystkim dzięki wsparciu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. Instalacja warzelnicza jest jedną z najnowocześniejszych w Europie. Dzięki zaawansowanej technologii produkuje najczystszą sól w Polsce o zawartości 99,9% NaCl. Kopalnia Soli Wieliczka po- 26

27 dejmując ogromne wyzwanie budowy nowego zakładu utylizacji wód nie kierowała się jedynie jakością przyszłego produktu. Przede wszystkim górę wzięły względy ochrony środowiska. W konsekwencji wszystkich działań modernizacyjnych, obecnie z zakładu utylizacji do potoku Serafa trafia bardzo czysty chemicznie kondensat powstały po oczyszczeniu i wykrystalizowaniu się soli. Na początku 2005 roku nastąpiła kolejna, rewolucyjna zmiana w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Po 70 latach zakończyła pracę przestarzała kotłownia węglowa, która obsługiwała całą infrastrukturę powierzchniową Kopalni Soli Wieliczka. W okresach największej produkcji konsumowała ona 350 ton węgla na dobę, co pozwalało wyprodukować 760 tys. ton soli rocznie. Starą kotłownię zastąpiły cztery lokalne kotłownie gazowe, które praktycznie zlikwidowały negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii znacznie ograniczono energochłonność instalacji, a koszty wytwarzania ciepła w stosunku do 2003 roku zmniejszyły się z 4,8 mln zł do przewidywanego 1 mln zł. Przedsięwzięcie pozwoliło ograniczyć emitowanie spalin i szkodliwych związków chemicznych do śladowych wartości. Gospodarka odpadami Od 2004 roku w wielickiej kopalni działa system selektywnego gromadzenia odpadów. Przedsięwzięcie, które wymagało pewnych nakładów inwestycyjnych już po roku funkcjonowania przynosi wymierne korzyści. Gospodarowanie odpadami stali i metali kolorowych, makulatury, tworzyw sztucznych przynosi zyski, które z nawiązką rekompensują wydatki ponoszone na utylizację odpadów komunalnych i poprzemysłowych. Modernizacja infrastruktury powierzchniowej Budowa nowej warzelni oraz likwidacja kotłowni węglowej spowodują rewolucyjne zmiany w wyglądzie i przeznaczeniu terenów poprzemysłowych kopalni. Już od kilku miesięcy trwa proces rozbiórki części zabudowań poprzemysłowych, na miejscu których powstanie infrastruktura obsługująca stale wzrastający ruch turystyczny. Nowy parking, węzły sanitarne, punkty usługowo-gastronomiczne zlokalizowane zostaną po zachodniej stronie rewitalizowanego parku Świętej Kingi, który przywrócony zostanie do pierwotnego wyglądu z początku XX wieku. Już wkrótce zniknie komin kotłowni węglowej, który przez blisko 30 lat górował nad okolicą, przysparzając jej wątpliwego uroku. Plany rekultywacyjne i rewitalizacyjne wielickiej kopalni przewidują również wykorzystanie wyeksploatowanej piaskowni Psia Górka dla celów rekreacyjnych. Po zakończeniu rekultywacji miałby tam powstać zespół boisk sportowych wraz z całą infrastrukturą rekreacyjną. W jakim kierunku? Niewątpliwie w Kopalni Soli Wieliczka już dawno odpowiedziano sobie na to pytanie. Dla funkcjonowania i rozwoju firmy najważniejsza jest stale wzrastająca liczba turystów. Konsekwencją tych planów są działania modernizacyjne na powierzchni, przede wszystkim z uwzględnieniem potrzeb ochrony środowiska. Czystość środowiska naturalnego oraz estetyka zagospodarowania przestrzeni to jedne z elementów decydujących o wizerunku i przyszłych możliwościach rozwoju turystyki w rejonie Wieliczki. Michał Roehlich 27

28 P r e z e n t a c j e i w s p ó ł p r a c a Podwyższyć jakość życia w gminie Rozmowa z dr hab. Ryszardem Janikowskim oraz mgr Beatą Michaliszyn, z Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Czym jest Lokalny Plan Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia? R.J. Lokalny Plan Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia to stworzona przez społeczność lokalną lista działań mających na celu poprawę jakości życia mieszkańców. Jego realizacja stanowi połączenie działań zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska, eliminacji negatywnych skutków środowiskowych zagrożeń zdrowia i podwyższenia jakości życia. Ile gmin w Polsce posiada takie plany? R.J. W ramach Wieloletniego Programu Środowisko a Zdrowie lokalne plany działań zostały opracowane dla dwóch miast w Polsce: Olkusza i Łodzi. Plan dla miasta Łodzi przygotowano według metodyki tak zwanych Zdrowych Miast. Pierwszy plan, opracowany zgodnie z ramowymi założeniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w pełni uwzględniającymi demokratyzację procesu jego przygotowywania, powstał dla Miasta i Gminy Olkusz. W jaki sposób powstaje taki plan? B.M. WHO opracowała procedurę tworzenia Lokalnych Planów Działań na Rzecz Środowiska i Zdrowia. Bazując na tych wytycznych, w trakcie realizacji Programu Wieloletniego Środowisko a Zdrowie, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych dokonał jej adaptacji wzbogacając o elementy kampanii informacyjno-edukacyjnej. Takie podejście zapewnia już w fazie tworzenia Planu osiągnięcie wymiernych efektów. Plan jest tworzony przy szerokim udziale społeczności lokalnej. Powołane zostaje forum interesariuszy składające się z przedstawicieli lokalnej administracji państwowej i samorządowej, organizacji społecznych, gospodarczych i biznesowych, przedstawicieli różnych grup zawodowych i wiekowych. Podejmują oni prace w celu rozwiązania problemu poprawy jakości życia mieszkańców danego miasta lub gminy. Następnie sporządza się diagnozę opisującą poszczególne sfery funkcjonowania miasta bądź gminy. Diagnozę przygotowuje się na podstawie danych statystycznych. Dokumenty strategiczne gminy programy i plany również stanowią źródło informacji. Jednak najważniejsza jest ankieta, za pomocą której mieszkańcy dokonują oceny poziomu jakości życia. W Olkuszu o pomoc w przeprowadzeniu badania ankietowego zwróciliśmy się do uczniów. Stali się oni animatorami rodzinnych dyskusji o tym, jakie mają oczekiwania w stosunku do miejsca zamieszkania, stanu jego środowiska, tego co wpływa niekorzystnie na jakość ich życia. Szkoła, która była najbardziej aktywną, otrzymała nagrodę. W ten sposób badanie ankietowe stało się elementem kampanii edukacyjnej. Towarzyszyła mu informacja rozpowszechniana na ulotkach, planszy informacyjnej w Urzędzie Miejskim, stronach internetowych oraz w lokalnej prasie. Ponieważ gmina leży na terenach zanieczyszczonych chemicznie, dodatkowo wykonana została ocena narażenia dzieci w wieku przedszkolnym na metale ciężkie. Na podstawie analizy problemów zdefiniowanych przez mieszkańców w badaniu ankietowym oraz występujących stresorów środowiskowych i ich natężenia, określono problemy, które przekształcano w cele realizacyjne planu. W stadium ocen wyszczególnione cele poddano priorytetyzacji. Członkowie forum interesariuszy weryfikują i porządkują sformułowane cele. To właśnie dzięki ich działaniu cele operacyjne planu uszeregowane są zgodnie z preferencjami i priorytetami społeczności lokalnej. Jakie korzyści przyniesie mieszkańcom Olkusza realizacja Lokalnego Planu Działań? R.J. Efekty wdrożenia Planu można podzielić na dwie grupy bieżące, powstające w trakcie opracowywania Planu i przyszłe, będące rezultatem jego wdrażania. Korzyści to przede wszystkim zdefiniowanie i hierarchizacja przez mieszkańców gminy najważniejszych problemów. Poza tym profesjonalna diagnoza aktualnego stanu środowiska i kompleksowa analiza jakości życia stanowiąca uzasadnienie działań, na które niezbędne są środki z UE. W trakcie pracy nad Planem następuje aktywizacja i włączenie społeczności lokalnej do zarządzania gminą. Społeczeństwu udostępniane zostają dane i informacje na temat środowiskowych zagrożeń zdrowia. Prace nad Planem służą podnoszeniu świadomości na temat istoty zrównoważonego rozwoju, ze szczególnym uwzględnieniem problemów zdrowia środowiskowego i jakości życia społeczności lokalnych. W dłuższej perspektywie czasu przynosi to wzrost efektywności wydatkowania środków na działania zmierzające do ograniczenia zanieczyszczenia środowiska, eliminacji negatywnych skutków środowiskowych zagrożeń zdrowia i wzrostu komfortu życia. A przede wszystkim, na czym nam wszystkim najbardziej zależy, poprawę jakości życia mieszkańców. Więcej informacji: Dziękuję za rozmowę. Wanda Jarosz 28

29 P r e z e n t a c j e i w s p ó ł p r a c a Przede wszystkim profilaktyka Rozmowa z dr Elżbietą Kulką z Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych W latach 70. i 80. na Śląsku u wielu dzieci stwierdzono wysokie poziomy ołowiu i kadmu we krwi. Badania rozpoczęli wtedy zarówno toksykolodzy, lekarze pediatrzy, jak i specjaliści ochrony środowiska. Emisję pyłów zawierających metale toksyczne ograniczono w ogromnym stopniu. Czy to oznacza, że zmniejszyło się także narażenie mieszkańców na te metale? Pomimo ograniczenia emisji pyłów, zanieczyszczenie środowiska w okręgach przemysłowych jest nadal znaczne. Należy pamiętać, że metale takie jak ołów i kadm, po zdeponowaniu w glebie, stanowią zagrożenie dla człowieka, nawet przez wiele lat po zaprzestaniu emisji. Wyniki wieloletnich badań prowadzonych na naszym terenie, zarówno w GOP, jak i poza nim, potwierdziły jednoznacznie występowanie zależności pomiędzy stanem zanieczyszczenia środowiska a określonymi skutkami zdrowotnymi, występującymi u mieszkańców obszarów objętych bezpośrednim wpływem emisji zanieczyszczeń. Zanieczyszczenie środowiska metalami toksycznymi daje podstawę do obaw zwłaszcza o stan zdrowia i rozwój dzieci, które w znacznym stopniu determinowane są warunkami środowiskowymi. Dzieci są bowiem populacją najbardziej wrażliwą na negatywne oddziaływanie większości zanieczyszczeń trwałych. Ołów i kadm to trucizny środowiskowe, które zaburzając wiele procesów metabolicznych, działają na cały organizm dziecka, a w szczególności na układy krwiotwórczy i nerwowy. Skutki oddziaływania tych pierwiastków na organizm dziecka są zwykle odległe i długotrwałe. Bardzo często ujawniają się w postaci zaburzeń rozwoju umysłowego, a więc mogą rzutować na całe przyszłe życie. Co, oprócz rodzaju substancji, jej ilości i czasu działania, wpływa na wielkość narażenia dzieci na czynniki środowiskowe? Na obszarach zanieczyszczonych istotne znaczenie w narażeniu dzieci na trucizny środowiskowe, takie jak ołów i kadm mają: miejsce zamieszkania, lokalizacja przedszkola i placu zabaw oraz charakterystyczne zachowania, zwłaszcza małych dzieci (np. wkładanie do ust brudnych rąk i zabawek) i niewyrobiony jeszcze nawyk przestrzegania higieny osobistej i czystości otoczenia. W wielu badaniach toksykologicznych przeprowadzonych w okręgach przemysłowych udowodniono, że główną drogą wprowadzania metali do organizmu dziecka jest przewód pokarmowy, a największy udział w ich pobieraniu mają tzw. źródła pozażywnościowe, do których zalicza się: glebę, piasek w piaskownicach, pył zalegający na powierzchni ziemi, kurz w pomieszczeniach mieszkalnych oraz brud na rękach. Ze źródeł tych może pochodzić nawet 50-70% ołowiu i kadmu dostających się do organizmu dziecka. Za pomocą jakich badań można obiektywnie ocenić wielkość narażenia na metale toksyczne? Najważniejszymi wskaźnikami, na podstawie których można bezpośrednio i obiektywnie ocenić narażenie środowiskowe dzieci, są wyniki badań monitoringu biologicznego, obejmującego oznaczanie stężeń ołowiu i kadmu we krwi. Podstawą do podejmowania właściwych i skutecznych działań naprawczych i profilaktycznych na rzecz ochrony dzieci jest również wiedza o stanie zanieczyszczenia ołowiem i kadmem wszystkich mediów środowiska, będących źródłami tych metali dla dzieci oraz ranking ich udziału w narażeniu całkowitym. Jak chronić dzieci przed nadmiernym narażeniem na trucizny środowiskowe? Należy dążyć do maksymalnego ograniczenia wnikania trucizn środowiskowych do organizmu dziecka. Profilaktyka to usuwanie trucizn środowiskowych z przestrzeni życia dziecka, higieniczny tryb życia, prawidłowe odżywianie i zachowania nie dopuszczające do narażenia. Istotną rolę w profilaktyce odgrywa kształtowanie właściwych zachowań dzieci edukacja zdrowotna i ekologiczna dzieci oraz rodziców i nauczycieli. Profilaktyka zdrowotna dzieci mieszkających w województwie śląskim obejmuje także wyjazdy do ośrodków zlokalizowanych w tzw. czystych miejscowościach, posiadających odpowiednią bazę wypoczynkową, leczniczą i edukacyjną oraz atrakcyjnych pod względem przyrodniczym i kulturowym. Turnusy leczniczo-profilaktyczne zapewniają dzieciom zmianę środowiska życia, a w wielu przypadkach także zmianę sposobu zachowań. Pobyt dzieci w ośrodkach sanatoryjnych i rekreacyjnych może spowodować obniżenie zawartości trucizn środowiskowych lub/i ich metabolitów w organizmie. W celu podtrzymania korzystnych efektów leczenia i rekreacji konieczne jest prowadzenie systematycznych działań profilaktycznych w miejscu stałego zamieszkania dziecka. Dziękuję za rozmowę. Łukasz Makowski 29

30 P r e z e n t a c j e i w s p ó ł p r a c a Suszenie osadów biologicznych Wymogiem czasu jest uregulowanie wieloletnich zaległości w zakresie ochrony środowiska, w tym problemu oczyszczania ścieków. Dotyczy to w takim samym stopniu dostawców komunalnych, co producentów ścieków poprodukcyjnych, stąd też zarówno na gminach, jak i właścicielach przedsiębiorstw leży obowiązek zadbania o dobranie optymalnej metody rozwiązania tego problemu. osnąca ilość osadów, trudności w ich składowaniu, proble- R my w pozyskiwaniu nowych terenów pod składowiska, a także wysokie ceny składowania powodują konieczność poszukiwania technologii, które umożliwią redukcję ilości osadów i kosztów ich składowania do niezbędnego minimum. Osad komunalny po odwodnieniu w prasach filtracyjnych, obecnie najczęściej wywożony na wysypiska może być poddany wapnowaniu (co w praktyce okazuje się kosztowne) i wykorzystany rolniczo jeśli spełnia odpowiednie warunki lub suszony w oparciu o rozmaite technologie, z których dostępnych na rynku polskim jest jeszcze niewiele. Podstawowym celem suszenia osadów po odwodnieniu jest: redukcja ilości osadu przeznaczonego do składowania, przygotowanie biopaliwa do procesu spalania, przygotowanie osadu do wykorzystania rolniczego. Badanie rynku polskiego wykazuje, że procesem suszenia osadu zainteresowane są głównie oczyszczalnie komunalne produkujące duże ilości osadu, który po odwodnieniu jest składowany na coraz bardziej kurczących się składowiskach. Idea przewodnia Technologia przewiduje oddzielenie wody od osadu w ilości nawet do 90%, znacznie zmniejszając jego objętość, co proporcjonalnie przelicza się na zaoszczędzone pieniądze. Inwestycja zwraca się w relatywnie krótkim okresie czasu, a więc niejako sama się uzasadnia. W przypadku osadów komunalnych, których koszty utylizacji są wielokrotnie niższe od toksycznych osadów przemysłowych, opłacalność inwestycji nie jest czynnikiem najważniejszym przy podejmowaniu decyzji o inwestowaniu środków w suszenie osadu. Na pierwszy plan w tym przypadku wysuwa się konieczność zmniejszenia objętości osadów powstających w oczyszczalni ścieków wynikająca z kurczących się w szybkim tempie terenów wykorzystywanych do składowania tychże osadów. Wobec dużego zainteresowania technologią przeprowadziliśmy kilkadziesiąt testów na osadach komunalnych u potencjalnych inwestorów. Wyniki testów są bardzo pomyślne, jednak ze względu na fakt, że osady organiczne są żywiołem i ich skład jest trudny do przewidzenia, nie możemy poszczególnych typów osadów zakwalifikować w jednoznaczne grupy pod kątem ich przydatności do suszenia. Dla zobrazowania trudności takiej oceny posłużymy się przykładem z przeprowadzonych przez nas testów w polskich oczyszczalniach ścieków; osad w 2 testowanych oczyszczalniach był osadem przefermentowanym odwodnionym na taśmowych prasach filtracyjnych do 25% suchej masy. W jednej z oczyszczalni wysuszyliśmy osad na urządzeniach do zawartości końcowej 85% suchej masy, podczas gdy w drugiej osiągnęliśmy 65%. Proces technologiczny Sercem układu do suszenia osadu jest GENERATOR SUCHEGO POWIETRZA, który działa na zasadzie pompy cieplnej. Generator połączony jest dwoma kanałami powietrznymi z kontenerem na osad lub tunelem suszarniczym, w których znajduje się osad poddawany suszeniu. Osad po odwodnieniu spada bezpośrednio do kontenera lub przenoszony jest do tunelu suszarniczego. Suche powietrze o temp. 40 C wytworzone w generatorze wdmuchiwane jest kanałem powietrznym pod podwójne, perforowane dno kontenera, w którym znajduje się osad lub w przypadku tunelu pod wolnobiegową perforowaną taśmę, na której przesuwa sie suszony osad. Suche powietrze przechodząc przez osad ulega, zgodnie z zasadami termodynamiki, nawilżeniu i jako wilgotne, górnym kanałem powietrznym wraca do generatora. Woda niesiona z wilgotnym powietrzem ulega wymrożeniu poprzez obniżenie temperatury wilgotnego powietrza do 0 C przez krążący w przepływie 30

31 Technologia suszenia Suszenie niskotemperaturowe Suszenie gazowe Suszenie olejowe Suszenie parowe Technologia Usuwanie wody z osadu przy użyciu wysuszonego powietrza o temp. 40 C Bezpośrednie podgrzewanie osadu do temp. 230 C Pośrednie podgrzewanie osadu do temp C Wewnątrz prasy filtracyjnej przy wykorzystaniu nienasyconej pary w temp. 200 C-250 C Źródło energii Wyłącznie elektryczna Gaz płynny: 240 l/t wody lub gaz naturalny: 130 m 3 /t wody Energia elektryczna, gaz, para wodna, schłodzona woda Nienasycona para, schłodzona woda Zużycie energii 400 kwh/t oddzielonej wody kwh/t oddzielonej wody 1000 kwh/t oddzielonej wody 1500 kw/t wody Temperatura pracy 40 C 230 C C C Ważniejsze parametry odcieku Wysoka jakość, nie ma potrzeby doczyszczania Temp. 2 C Niezbędne oczyszczenie odcieku Temp. 80 C Niezbędne oczyszczenie odcieku Temp. 80 C Niezbędne oczyszczenie odcieku Temp. 80 C Wymagana powierzchnia Niewielka Większa niż WATROMAT Większa niż WATROMAT Większa niż WATROMAT Efekty uboczne Nie występują Emisja gazów toksycznych, konieczność oczyszczania odcieku, zmiana własności osadu Emisja gazów toksycznych, konieczność oczyszczania odcieku, zmiana własności osadu Emisja toksycznej pary, konieczność oczyszczania odcieku, zmiana własności osadu Koszty inwestycyjne 1 Dwukrotnie wyższe Trzykrotnie wyższe Czterokrotnie wyższe Zestawienie porównawcze różnych systemów suszenia osadu krzyżowym przyjazny dla środowiska FREON R404a. W dalszej części układu powietrze podgrzane jest czynnikiem grzewczym (krążący w obiegu freon R404a) do 40 C i jest ponownie, jako suche powietrze wdmuchiwane pod warstwę suszonego osadu, rozpoczynając w ten sposób następny cykl suszenia. Proces odbywa się w układzie zamkniętym, w niskiej temperaturze, dzięki czemu wyróżnia się bardzo niskim jednostkowym zużyciem energii (400 kwh na 1 tonę oddzielonej wody). Wydajność procesu określa się ilością usuniętej wody w ciągu doby. Jakość odcieku jest bardzo dobra jest on klarowny, o neutralnym ph, bezbarwny, pozbawiony zapachu i bez dodatkowego oczyszczania nadaje się do odprowadzenia do kanalizacji. System suszenia osadu produkowany jest w standardowych wymiarach do 9000 l usuniętej wody na dobę, większe aplikacje (do l / dobę / linię) opracowywane są indywidualnie. Zalety technologii suszenia osadów Technologia energooszczędna 400 kwh energii na 1 tonę oddzielonej wody Technologia elastyczna, zaspokajająca wymogi dużych i małych odbiorców Technologia bezpieczna ze względu na niską temperaturę procesu (40 C) Technologia wolna od emisji szkodliwych gazów i produkcji skroplin wymagających dodatkowego oczyszczania Niskie koszty eksploatacyjne (jedy nym kosztem jest zużyta energia elektryczna). Marian Brodawski Eko Euroc Sp. z o.o., Warszawa Al. Jerozolimskie 117, Warszawa Tel. (22) , Fax (22) biuro@ekoeuroc.com.pl LINIE ODWADNIANIA I ZAGĘSZCZANIA OSADU DEWA I NIEMETALOWE ZGARNIACZE OSADU DEWA Taśmowe zagęszczacze i prasy filtracyjne DEWA służą do zagęszczania i odwadniania osadów ściekowych. Posiadamy szeroką gamę urządzeń. Najnowszym produktem jest wielostopniowa prasa DEWA F-PD, która osiąga najwyższe możliwe parametry wydajnościowe, nie spotykane w innych urządzeniach oferowanych na rynku Kontenerowe/przewoźne linie odwadniania osadu DEWA Niemetalowe, łańcuchowe zgarniacze osadów DEWA lekka konstrukcja ze specjalnych tworzyw sztucznych, do zbiorników prostopadłościennych Transport krajowy Europa Zachodnia Prasa filtracyjna DEWA typ F-PD Niemetalowe, łańcuchowe zgarniacze osadu DEWA ENERGOOSZCZĘDNY SYSTEM SUSZENIA OSADÓW Niskotemperaturowy system suszenia osadów niska temperatura procesu (40 C) energooszczędność: 400 kwh energii na 1 tonę oddzielonej wody wysokie parametry wody oddzielonej wolny od emisji gazów toksycznych i produkcji skroplin wymagających dodatkowego oczyszczenia niskie koszty eksploatacji (jedynym kosztem jest zużyta energia elektryczna) System suszenia osadu produkowany jest w standardowych wymiarach do 9000 l usuniętej wody na dobę, większe aplikacje (do l/dobę/linię) opracowywane są indywidualnie. Europa Południowa Skandynawia (46) , (46) jasped@jasped.com.pl ZANIM PODEJMIESZ DECYZJĘ ZAPYTAJ NAS O OFERTĘ

32 P r e z e n t a c j e i w s p ó ł p r a c a Baterie, akumulatory odzysk i recykling Każdy typ baterii projektowany jest w dostosowaniu do potrzeb i warunków pracy. Każdy typ zużytej baterii musi potem jednak zostać zagospodarowany we właściwy sposób. Kiedy używa się akumulatorów, całkowita ilość odpadów, w postaci baterii, jaka powstaje w skali roku, zmniejsza się. Akumulatory bowiem mogą być powtórnie ładowane. Dodatkowo wydłuża się czas, jaki upłynie, gdy nie będą się nadawały do użytku. iększość akumulatorów niklowo-kadmowych a one W dominują na rynku może być ładowana do 1000 razy, podczas gdy akumulatory alkaliczno-magnezowe powtórnego ładowania mogą być ładowane tylko do 25 razy. Kiedy akumulator Ni-Cd się wyczerpie, może zostać poddany recyklingowi. Dla porównania, gdy mamy urządzenie wymagające wysokiego zasilania (np. Diskmen przenośny odtwarzacz płyt CD), jeden akumulator Ni-Cd może zastąpić od 50 do 300 jednorazowych baterii, w zależności od warunków pracy. Niektóre akumulatory Ni-Cd mogą dostarczać zasilanie codziennie, przez okres nawet do trzech lat. Używając akumulatorów odbiorca może zaoszczędzić pieniądze biorąc pod uwagę zakup akumulatorów, ładowarki i prądu użytego do ich ładowania. Na początku akumulatory i ładowarka kosztują sporo, ale z upływem czasu ta inwestycja zwraca się. Akumulatory dają oszczędności i ochraniają środowisko naturalne. Nikiel, kadm i ołów zawarte w akumulatorach niklowo-kadmowych i kwasowo-ołowiowych są materiałami trującymi. I z tego powodu powinna być prowadzona selektywna zbiórka tych odpadów. Metale te mogą być odzyskiwane kiedy bateria jest już wyczerpana. Większość akumulatorów niklowo-kadmowych posiada naklejkę z symbolem, która mówi, że dana bateria może być recyklingowana. W Polsce ze względu na słaby system zbierania baterii z gospodarstw domowych, firmy oraz organizacje społeczne i ekologiczne organizują powszechną zbiórkę zużytych baterii, aby uświadomić, iż problem ten jest ważny i dotyczy nas wszystkich. Powstają pierwsze akcje pilotażowe w gminach, wystawiane są pojemniki w szkołach i supermarketach, aby każdy kto dba o otaczające nas środowisko miał tę możliwość i świadomość, że baterie zebrane w ten sposób zostaną odpowiednio unieszkodliwione lub skierowane do odzysku. Sejm RP w 2001 roku wydał odpowiednią ustawę o opłacie produktowej i depozytowej, która to przyczyniła się do prawnego unormowania procesu zbierania, odzysku i recyklingu, a także stworzyła podstawy do powstania w pełni funkcjonującego procesu recyklingu i odzysku. W tę akcję włączyli się także producenci sprzętu zasilanego akumulatorami. Produkują oni urządzenia, które nie mają na stałe wbudowanych akumulatorów Ni-Cd, ale dla źródła zasilania jest w urządzeniu wydzielone miejsce, gdzie można łatwo i szybko wyjąć akumulator. Informacje o możliwości i przypomnienie o recyklingu akumulatorów znajdują się także w instrukcji obsługi dostarczanej wraz z nowym sprzętem. Co się dzieje z akumulatorami niklowo-kadmowymi? W Polsce nie ma profesjonalnego zakładu recyklingu baterii niklowo-kadmowych. Kiedy powstanie program zbierania i sortowania baterii powstanie kilka opcji recyklingu. Jedną z nich jest profesjonalna utylizacja w jednym z zakładów na terenie Europy Zachodniej. Tam kadm jest odzyskiwany w specjalnym wysokotemperaturowym procesie, gdzie nie ma żadnych produktów ubocznych, które mogą trafić na wysypisko. Odzyskany nikiel i żelazo wracają z powrotem do hut i są używane do produkcji wyrobów ze stali nierdzewnej. Odzyskany kadm jest użyty ponownie do produkcji nowych niklowo-kadmowych akumulatorów, a części plastikowe po wydzieleniu z akumulatorów i po odpowiednim przygotowaniu są używane jako paliwo alternatywne w specjalnych piecach lub do wytworzenia granulatu do ponownego wykorzystania. Kiedy akumulatory się ładują, odnawia się energia elektryczna, która wcześniej się wyczerpała. Podczas ładowania wydziela się gaz poprzez reakcje chemiczne, który jest absorbowany przez elektrody do chwili pełnego naładowania. Zatem bardzo ważne jest, aby zachować środki ostrożności podczas ładowania akumulatorów. Akumulatory powinny być przechowywane w stanie nie naładowanym i jeżeli są przechowywane przez długi okres czasu przed ładowaniem, muszą być całkowicie rozładowane. Nie wolno ich przechowywać w urządzeniach, które zasilają. Trzeba zachować ostrożność przy wyborze odpowiedniej ładowarki do odpowiedniego typu akumulatora. Temperatura przechowywania akumulatorów także musi być 32

33 dostosowana do ich typu. Jeżeli będzie za wysoka temperatura lub wilgotność powietrza w miejscu przechowywania, materiały użyte w akumulatorach mogą ulec degradacji i doprowadzić do wycieku lub korozji części metalowych urządzenia. Jeżeli nastąpi zwarcie biegunów akumulatora, może nastąpić przegrzanie akumulatora i jego uszkodzenie. Akumulatory nie powinny być rozmontowywane, ponieważ roztwór elektrolitu jest środkiem żrącym i może uszkodzić skórę lub oczy. Akumulatorów nie wolno także wrzucać do ognia i zanurzać w wodzie. Od czasu gdy baterie węglowo-cynkowe i alkaliczne nie zawierają rtęci, nie są kwalifikowane jako odpady niebezpieczne. Decyzja o ich recyklingu może być powzięta po wnikliwej analizie kosztów i czasu zebrania, transportu oraz metodzie recyklingu. W Polsce poczyniono wstępne badania możliwości odzysku cynku, magnezu i stali z tego typu baterii. Mamy nadzieję, iż niedługo powstaną w naszym kraju efektywne programy zbiórki, segregacji i recyklingu baterii. W ramach tego programu będą odrębne plany dla konsumentów, detalistów, hurtowników, importerów i producentów. Michał Wincza Proeko Grupa Polska BATERIE PIERWOTNE Węglowo-cynkowe najbardziej popularne i najtańsze baterie pierwotne, średnia wydajność, średni czas użytkowania, różne rozmiary i różne kształty. Baterie te nie zawierają rtęci. Alkaliczno-magnezowe coraz powszechniejsze, lepsza wydajność w porównaniu z węglowo-cynkowymi, zgodnie z normami europejskimi w 1996 roku wyeliminowano związki rtęci. Wyjątkiem są tutaj baterie guzikowe, w których producenci europejscy nie używają rtęci dopiero od r. zgodnie z normami europejskimi. Litowe bardzo lekkie, duża pojemność, długi czas użytkowania, drogie. Lit charakteryzuje się bardzo wysoką aktywnością w kontaktach z wodą i powietrzem, zatem użytkowanie i przechowywanie wymaga szczególnej ostrożności. Cynkowo-powietrzne baterie specjalne, lekkie, dobry czas użytkowania, niedrogie, bezpieczne. Srebrne bardzo często w postaci baterii guzikowych, bardzo wydajne, droższe, bezpieczne. Rtęciowo-tlenkowe w postaci guzikowej do urządzeń elektronicznych. Producentów europejskich obejmuje zakaz produkcji tego typu baterii od roku. W Polsce dostępne od importerów z Chin i Korei. Brak uregulowań prawnych brak programu recyklingu tego typu baterii. PROBLEMY Z ODPADAMI? Jesteśmy firmą świadczącą usługi w dziedzinie odbioru, utylizacji i zagospodarowania odpadów na terenie całego kraju. odbieramy, utylizujemy, zagospodarowujemy odpady niebezpieczne niszczymy produkty niepełnowartościowe, wycofane z obrotu odbieramy odpady pochodzenia wojskowego i policyjnego objęte koncesją MSWiA odbieramy odpady pochodzenia elektronicznego i elektrotechnicznego prowadząc odzysk i recykling tych urządzeń zbieramy, prowadzimy odzysk i recykling baterii i akumulatorów Członek Ogólnopolskiej Izby Gospodarczej Recyklingu Członek Stowarzyszenia Polskich Przedsiębiorstw Gospodarki Odpadami Biuro Handlowe ul. Julianowska 68B Piaseczno tel. (22) , , , fax (22) tel. kom. (506) , (502) , (501) Zakład ul. Geodetów 31A, Piaseczno proeko@proekogp.com.pl BATERIE WTÓRNE/AKUMULATORY Kwasowo-ołowiowe tego rodzaju akumulatory są stosowane jako źródło zasilania w samochodach, ciężarówkach, łodziach, motocyklach, traktorach itp. Zawierają ołów. Ołów jest materiałem trującym, zatem jest bardzo ważne, aby tego typu akumulatory recyklingować. W Polsce działa, aczkolwiek wciąż nieefektywny system odzysku i recyklingu starych i zużytych akumulatorów kwasowych. Aktywne związki ołowiu i kwasu siarkowego zawarte w tego typu akumulatorach są bardzo niebezpieczne i mogą wywołać skutki groźne dla zdrowia i środowiska naturalnego, jeżeli postępuje się niewłaściwie z tymi akumulatorami. Niklowo-kadmowe najbardziej popularne akumulatory, długi czas pracy, mogą być ładowane setki razy, najtańsze z baterii wtórnych. Zawierają kadm, który jest toksyczny i jest bardzo ważne, aby recyklingować te akumulatory. W Polsce nie istnieje jeszcze w pełni funkcjonujący, powszechny system zbierania i recyklingu tego typu akumulatorów, aczkolwiek są firmy które zajmują się profesjonalną utylizacją tych baterii. Baterie alkaliczne do powtórnego ładowania średni czas pracy, mogą być ładowane tylko kilka razy, potrzebują specjalną ładowarkę, kosztują tyle samo co niklowo-kadmowe, nie można ich recyklingować. Niklowo-metalowo-wodorkowe akumulatory bez zawartości kadmu, zastępcze w stosunku do niklowo-kadmowych, droższe, długi czas pracy, mogą być ładowane kilkaset razy, nie trzeba ich recyklingować, aczkolwiek można. Litowo-jonowe najbardziej pojemne, bardzo długi czas pracy, najdroższe, mogą być ładowane setki razy, potrzebują specjalnej ładowarki, ponieważ lit zapala się bardzo łatwo, wymagają specjalnych warunków pracy i przechowywania, tych baterii nie trzeba recyklingować, aczkolwiek można. Cynkowo-powietrzne średni czas pracy, mogą być ładowane tylko kilka razy, drogie, nie muszą być recyklingowane.

34 B a d a n i a i t e c h n o l o g i e P a t r o n a t d z i a ł u : Sztuczne bariery geologiczne Składowanie odpadów jest techniką utylizacji obecnie stosowaną najczęściej, tyczy się to zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem 1 oraz z Dyrektywą UE 2, składowiska odpadów muszą spełniać wiele kryteriów. śród podstawowych wymagań należy wymienić W odpowiednią lokalizację, która charakteryzować winna się naturalnymi korzystnymi warunkami geologicznymi ze szczególnym uwzględnieniem parametrów hydrogeologicznych. Odpowiednia lokalizacja powinna między innymi zapewniać występowanie w górotworze naturalnej warstwy izolacyjnej zwanej barierą geologiczną, której zadaniem jest zabezpieczenie środowiska wodno-gruntowego przed ewentualnym zanieczyszczeniem. W przypadku składowisk zawierających odpady niebezpieczne naturalna bariera geologiczna charakteryzować powinna się miąższością większą niż 5 m oraz współczynnikiem filtracji k 10-9 m/s. Dla składowisk odpadów zawierających odpady inne niż niebezpieczne wymagana miąższość takiej warstwy powinna być większa niż 1 m przy zachowanym współczynniku filtracji k 10-9 m/s. Bariera geologiczna powinna występować nie tylko bezpośrednio na terenie składowiska ale również wykraczać poza jego teren. W przypadku braku naturalnej bariery geologicznej należy wykonać sztuczną barierę geologiczną. Bariera sztuczna musi posiadać minimalną miąższość 0,5 m oraz przepuszczalność, którą ściśle zdefiniowano dla składowisk zawierających określony typ odpadów. Dodatkowym zabezpieczeniem jest izolacja syntetyczna, która nie może być jednakże stosowana jako element stabilizacji zboczy składowisk. Zabezpieczenie środowiska wodno-gruntowego zapewnione może zostać tylko dzięki odpowiedniemu doborowi poszczególnych elementów składowiska. Obecnie do standardów stosowanych podczas budowy składowiska należy wykonanie drenażu, warstwy zabezpieczającej barierę geologiczną przed zniszczeniem oraz bariery uszczelniającej (syntetycznej jaki i właściwej). Materiał z jakiego wykonane zostanie warstwa izolacyjna na składowisku dobiera się przede wszystkim w oparciu o dane dotyczące właściwości składowanych odpadów oraz warunków geotechnicznych. W chwili obecnej istnieje dość duży wybór materiałów, które z powodzeniem mogą być wykorzystane w celach izolacyjnych. Do wykonywania barier geologicznych stosuje się różnego typu surowce, które można generalnie podzielić na wykonane z tworzyw sztucznych (geomembrany), takie gdzie wykorzystano materiały o charakterze mineralnym (wykładziny gruntowe) oraz kompozyty, w których stosuje się zarówno tworzywa sztuczne jak i materiały mineralne (wykładziny geosyntetyczno-ilaste GCL). Dominującym typem stosowanego dziś uszczelnienia są różnego rodzaju geomembrany, które pod postacią folii o różnych grubościach służą do uszczelnienia podstawy składowiska jak i jego przykrycia. Wśród stosowanych tworzyw syntetycznych najczęściej użyteczny jest przede wszystkim polietylen szczególnie wysoko-gęstościowy (HDPE), polichlorek winylu (PCW) czy też polistyren oraz polipropylen. Dobór tworzyw jako przesłon izolacyjnych przede wszystkim opierać powinien się na składzie chemicznym odcieków i ewentualnych reakcjach między nimi a przesłoną izolacyjną. Wiele związków chemicznych jest zdolnych do rozpuszczania tworzyw sztucznych, a co z tym związane do niszczenia tworzonych geomembran. Wśród materiałów o charakterze mineralnym stosuje się grunty mające charakter drobnoziarnisty i zawierające najczęściej minerały ilaste. Stosowane do tego celu grunty to przede wszystkim gliny oraz iły, w których współczynnik filtracji jest niższy niż k 10-9 m/s. Często w tej grupie wśród materiałów izolujących proponuje się zastosowanie materiałów odpadowych charakteryzujących się również właściwościami izolacyjnymi, takich jak popioły pochodzące z procesów spalania węgli kamiennych 3 czy też odpadowe muły węglowe 4. Wykładziny gruntowe charakteryzować powinna wysoka skuteczność w retencji odcieków jednocześnie przy dużej odporności na erozję, czynniki agresywne oraz odkształcenia. Wykładzina GCL charakteryzuje się budową warstwową. Zbudowana jest z zespolonej folii polimerowej z warstwą odpowiednio przygotowanego bentonitu. Tak spreparowany kompozyt gwarantując wysoką szczelność stał się ostatnimi czasy bardzo popularny i często jest stosowany w systemach uszczelnień składowisk odpadów. Współczynnik filtracji wykładzin GCL jest często niższy od k m/s. Wśród wymienionych rodzajów uszczelnień, zatrzymywanie odcieków jak i zawartych w nich zanieczyszczeń odbywa się na zasadzie czysto mechanicznej lub też dodatkowo w sposób aktywny. Bariery o charakterze aktywnym powodują ograniczenie rozprzestrzenienia się ciąg dalszy na str

35 ciąg dalszy na str. 36 zanieczyszczeń w wyniku różnego rodzaju reakcji chemicznych oraz zjawisk powierzchniowych. Spotykane są również propozycje tworzenia tzw. multi-barier 5, które zbudowane są z różnego typu materiałów często o charakterze odpadowym, charakteryzujących się bardzo silną aktywnością względem odcieków. Wiele lat badań pozwoliło wykazać zarówno zalety jak i wady występujące w przypadku zastosowania danego typu uszczelnienia. W ciągu ostatnich 15 lat nastąpił duży wzrost zastosowań geosyntetyków. Badania wykazują, że geomembrany stanowią bardzo dobry materiał izolujący w przypadku występującego przepływu adwekcyjnego, podczas gdy przy przepływie dyfuzyjnym ich przepuszczalność wzrasta. Podobnie rzecz się ma w przypadku wykładzin typu GCL gdzie wzrostu przewodności hydraulicznej upatruje się głównie w związku z wymianą jonową zachodzącą w bentonicie, gdzie jony Na + są wymieniane na jony Ca Dodatkowymi minusami geosyntetyków jest łatwość ich uszkodzenia oraz trudności technologiczne związane z odpowiednim ułożeniem uszczelnienia gwarantującym pełną szczelność. Do ewidentnych zalet należy natomiast odporność na procesy cyklicznego zawilgocenia oraz wysuszenia jak i zamarzania oraz rozmarzania. W przypadku wykładzin mineralnych minusy związane są z częstym rozszczelnieniem się uszczelniania podczas zmian wilgotności oraz procesu zamarzania i rozmarzania 7. Spore trudności powoduje konieczność układania i zagęszczania wykładzin mineralnych przy stałej określonej wilgotności gruntu. Plusem natomiast jest możliwość samouszczelniania się oraz stosunkowo wysoka zdolność pochłaniania zanieczyszczeń zarówno organicznych jak i nieorganicznych 8. Nadzwyczaj istotnym elementem ograniczającym ilość odcieków docierających do bariery geologicznej, zarówno naturalnej jak też sztucznej, jest odpowiednio zaprojektowany drenaż. Żadna z form uszczelnienia nie może spełnić całkowicie swego zadania bez warstwy drenującej powyżej. Reasumując, najwyższy z możliwych poziom bezpieczeństwa można uzyskać zgodnie z obowiązującym prawem, korzystając przy budowie barier geologicznych z dwóch zasadniczych elementów: izolacji syntetycznej oraz sztucznej bariery mineralnej w przypadku braku w górotworze naturalnej bariery geologicznej. Obowiązkowo w planowanej konstrukcji składowiska znaleźć się muszą warstwy drenujące. Tylko odpowiedni dobór materiałów oraz odpowiednia konstrukcja zabezpieczeń dla danych warunków składowiska, zapewnia najwyższy poziom zabezpieczenia środowiska przed negatywnym oddziaływaniem składowiska. Tomasz Doniecki Politechnika Częstochowska Przypisy 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dziennik Ustaw Rok 2003 Nr 61 poz. 549). 2 Dyrektywa UE w sprawie składowania odpadów (99/31/WE z dnia ) 3 Nhan C.T., Graydon J.W., Kirk D.W., (1996), Utilizing coal fly ash as a landfill barrier material. Waste Management, vol 16, no 7, pp Doniecki T., (2005), Zabezpieczenie środowiska wodno-gruntowego przy zastosowaniu odpadowego mułu węglowego. VII Konferencja z cyklu Woda, ścieki, odpady w środowisku, Zielona Góra, czerwiec Ganjian E.,Claisse P., Tyrer M., Atkinson A., (2004), Preliminary investigations into the use of secondary waste minerals as a novel cementitious landfill liner. Construction and Building Materials 18 p Wagner J.-F., Schnatmeyer C., (2002), Test field of different cover sealing systems for industrial dumps and polluted sites. Applied clay science 21, p Yesiller N., Miller C.J., Inci G,. Yaldo K., (2000), Desiccation and cracking behavior of three compacted landfill liner soils. Engineering Geology 57, p Kugler H., and oth., (2002), Retention of inorganic pollutants in clayey base sealings of municipal landfills. Applied Clay Science 21, p

36 B a d a n i a i t e c h n o l o g i e Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła Wprowadzenie stosowanych obecnie energooszczędnych rozwiązań do budownictwa zaowocowało dramatycznym pogorszeniem warunków naturalnych wewnątrz pomieszczeń. Uszczelniona stolarka całkowicie eliminuje dotychczas stosowany (grawitacyjny) sposób wentylacji budynków. efekcie następuje koncentracja niepożądanych skład- W ników w powietrzu, takich jak: dwutlenek węgla, para wodna i zanieczyszczeń mechanicznych drobin kurzu. Zagrożenie pochodzi nie tylko od wszelkiego rodzaju farb, lakierów, czy klejów, ale także mebli, wykładzin ściennych oraz podłogowych. Zbyt duże stężenie toksycznych substancji chemicznych może być przyczyną wielu chorób i dolegliwości. Mamy coraz częściej do czynienia z tzw. Syndromem Chorego Budynku. Dostarczenie odpowiedniej ilości świeżego, przefiltrowanego powietrza (pozbawionego zanieczyszczeń występujących w powietrzu atmosferycznym) ma istotny wpływ nie tylko na prawidłowe funkcjonowanie organizmu ludzkiego, ale także na stan techniczny budynku. Problem braku odpowiedniej wentylacji pojawia się najczęściej w domach (budynkach) nowych, z dobrą izolacją cieplną i szczelnymi oknami, bądź w pomieszczeniach, w których ze względu na zwiększające się koszty ogrzewania, wymieniamy okna stare, złej jakości na nowe, o bardzo dużym stopniu szczelności. Obecnie na rynku producenci stolarki prześcigają się kto wykona produkt o jak najwyższej szczelności. Od kiedy zaczęto budować domy szczelne, takie, których ściany i okna przewodzą minimalne ilości ciepła i nie przepuszczają prawie w ogóle powietrza, szybko okazało się, że życie z workiem foliowym na głowie jest niemożliwe. Przy braku skutecznej wentylacji, odprowadzenie nadmiaru wilgoci z tak szczelnych obiektów nie jest możliwe. Systemy rozszczelniania okien nie zdają egzaminu. Wykraplająca się woda powoduje niszczenie elementów konstrukcyjnych budynku (okna, ściany). Obiekty takie są wręcz wymarzonym miejscem dla intensyfikacji zanieczyszczeń biologicznych i chemicznych. Pleśnie i grzyby mają idealne warunki do rozwoju. Również same materiały budowlane są źródłem licznych zanieczyszczeń chemicznych, wpływających na złe samopoczucie osób użytkujących szczelne, niedostatecznie wentylowane budynki. Objawia się to m.in.: sennością, ogólnym zmęczeniem, nudnościami, bólami i zawrotami głowy, dusznościami, podrażnieniami skóry, oczu, gardła, czy nosa, ale także większą skłonnością do przeziębień, a nawet zanikami pamięci (dotyczy to szczególnie dzieci, gdzie mamy do czynienia z tzw. odkorowaniem kory mózgowej na skutek braku odpowiedniej ilości tlenu w powietrzu). Wszystkie te objawy są efektem przede wszystkim złej, nieskutecznej wentylacji pomieszczeń. Zastosowanie systemu wentylacji wymuszonej opartej na centralach MISTRAL zapewnia: odzysk ciepła do 73%, filtrację nawiewanego powietrza z kurzu i pyłków wywołujących alergie, komfortową wentylację, brak przeciągów, stałe doprowadzenie świeżego powietrza, obniżenie kosztów ogrzewania, eliminację zawilgocenia pomieszczeń wywołującego rozwój grzybów i pleśni, oszczędność energii, redukcję poziomu hałasu, zwłaszcza w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu. Prawidłowa wentylacja powinna zapewniać doprowadzenie powietrza do pokoi oraz usuwanie powietrza zużytego z kuchni, łazienki, oddzielnego ustępu, ewentualnego pomocniczego pomieszczenia bezokiennego (składzik, garderoba), pokoju oddzielonego od tych pomieszczeń więcej niż dwojgiem drzwi, pokoju znajdującego się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu jednorodzinnym lub wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego. Zarówno instalacja wyciągowa, jak i nawiewna powinna być wykonana z przewodów ocieplo- P a t r o n a t d z i a ł u : P. H. U. G L O B A L - T E C H D ą b r o w a G ó r n i c z a Instalacja wentylacyjna z rekuperatorem Instalacja wentylacyjna z rekuperatorem

37 GWC na fundamentach pod domem GWC układ Tichelmanna poza domem nych. Kanały te, oprócz tego, że doskonale izolują, są również dźwiękochłonne. Kanały ocieplone muszą być stosowane wszędzie tam, gdzie powietrze transportowane wewnątrz kanałów ma inną temperaturę niż otoczenie. Dotyczy to transportu powietrza zimnego w okresie letnim np. w przypadku zabudowania za rekuperatorem klimatyzatora kanałowego lub w okresie zimowym, kiedy transportowane będzie powietrze ogrzane po przejściu przez wymiennik rekuperatora. Od centrali wentylacyjnej powietrze zużyte wyrzucane jest poprzez instalację wentylacyjną zakończoną wyrzutnią powietrza. Zaczerpywanie powietrza do centrali wentylacyjnej realizowane jest również poprzez zabudowanie kanału wentylacyjnego, który połączony jest z czerpnią powietrza. Czerpnię powietrza świeżego można umieścić w ścianie budynku lub wykonać gruntowy wymiennik ciepła z czerpnią powietrza gdzieś w ogródku. Do wyrzutni powietrza mogą być użyte nieczynne przewody od wentylacji grawitacyjnej, ewentualnie istnieje możliwość umieszczenia jej w ścianie zewnętrznej budynku, podobnie jak czerpnię ścienną. Układ mechanicznej wentylacji z odzyskiem ciepła połączyć można z takimi systemami jak: ogrzewanie nadmuchowe rozprowadzenie ciepła z kominka klimatyzacja pomieszczeń gruntowy wymiennik ciepła (GWC) Gruntowy wymiennik ciepła Dobrym rozwiązaniem wspomagającym i uzupełniającym system wentylacyjny domu jest gruntowy wymiennik ciepła (w skrócie GWC). Za jego pomocą, z niewielkiej głębokości gruntu, można pozyskać naturalną, odnawialną energię gruntu. Idea działania oparta jest na fakcie istnienia na głębokości 1,5-2 m prawie stałej temperatury (w naszych warunkach klimatycznych to ok C). Przepuszczając zatem przez system kanałów wentylacyjnych powietrze pod powierzchnią ziemi można ochłodzić latem powietrze zewnętrzne do temperatury C, a zimą podczas mrozów ogrzać do wartości 0 2 C. Chłodzenie w upalne dni doprowadzanego do budynku powietrza zdecydowanie poprawia komfort klimatyczny panujący wewnątrz. I to z kilku powodów: po pierwsze samo obniżenie temperatury powietrza pozwala ograniczyć nagrzewanie się pomieszczeń, po drugie poprzez wykraplanie się w GWC nadmiaru wody następuje znaczne obniżenie wilgotności powietrza, co zapobiega odczuciu duszności. Obniżenie temperatury wewnątrz pomieszczeń oraz zmniejszenie wilgotności wprowadzanego do domu powietrza w okresie upałów to warunki konieczne do zachowania komfortu przebywających osób. W zasadzie w naszych krajowych warunkach klimatycznych przy zastosowaniu odpowiednio wydajnego GWC możliwe jest pokrycie zapotrzebowania na chłód tylko za pomocą powietrza wentylacyjnego. Jeśli budynek jest należycie ocieplony, a pomieszczenia nie są narażone na bezpośrednie działanie promieni słonecznych (poprzez okna), możliwe jest utrzymanie naprawdę przyjemnych warunków. Gdy GWC współpracuje z systemem mechanicznej wentylacji z odzyskiem ciepła, konieczne jest wykonywanie obejść bądź wymiana na okres letni wymiennika ciepła centrali wentylacyjnej na dodatkową kasetę, w której nie zachodzi wymiana ciepła strumieni powietrza. W bardziej rozbudowanych systemach spotyka się automatyczne przełączanie na pracę bez lub z GWC. Niektóre centrale wentylacyjne są fabrycznie przystosowane do realizacji tych funkcji. W okresie zimowym w GWC następuje podgrzanie powietrza pobieranego do wentylacji domu. Praktycznie powietrze za wymiennikiem nawet podczas silnych mrozów ma temperaturę powyżej 0 C. Oprócz wynikającej z tego oszczędności energii, w układach wentylacji z odzyskiem ciepła wstępne podgrzanie powietrza zabezpiecza wymiennik centrali wentylacyjnej przed zamarzaniem. Z punktu widzenia sprawnie działającego układu rekuperacyjnego brak obladzania wymiennika podczas silnych mrozów gwarantuje niezawodną i maksymalnie efektywnie przebiegającą pracę. Stosowanie gruntowych wymienników ciepła w układach wentylacji domów z odzyskiem ciepła daje zatem korzyści zarówno latem, jak i zimą: latem umożliwia obniżenie temperatury i wilgotności wewnątrz domu, zimą podczas mrozów wydajnie zwiększa skuteczność odzysku ciepła rekuperatora oraz obniża koszty ogrzewania. W zasadzie koszt zastosowania GWC to głównie koszt inwestycyjny zakupu materiałów oraz wykonania. Użytkowanie GWC to tylko koszt transportu powietrza i ewentualnie wstępnych filtrów powietrza. GWC w systemie rurowym pozwala na pozyskanie z gruntu energii o mocy W z jednego metra bieżącego kanału. Układ składa się z czerpni powietrza z filtrem umieszczonej w dogodnym miejscu ogrodu, np. wśród iglaków, oraz zakopanego na gł. 1,5-2 m systemu kanałów 38 Studnia do odpływu kondensatu z GWC

38 GWC w fundamentach pod obiektem handlowym GWC układ Tichelmanna do domu o pow. 750 m 2 o dł m.b. połączonego z systemem wentylacji budynku. Średnica kanału powinna być dobrana tak, aby przepływ powietrza był nie większy niż 3 m/s. Z uwagi na minimalizację oporów przepływu i elektrostatycznego osadzania zanieczyszczeń na kanale, wskazane są jak najmniejsze prędkości powietrza. Ponieważ w wymienniku wykrapla się woda, konieczne jest wykonanie odpowiedniego odwodnienia kanału, tzw. studni (patrz zdjęcie). Rurowy GWC pracuje tym wydajniej, im głębiej uda się go zakopać. Bardzo dobrze się regeneruje, ma małe właściwości akumulacyjne (w upały nie podgrzewa w nocy powietrza) i dobrze wykonany stwarza względnie niewielkie opory powietrza. GWC nie należy wykonywać z dowolnych rur i kształtek kanalizacyjnych, tzn. z PVC z rdzeniem spienionym oraz rur dwuściennych strukturalnych, ze względu na ich właściwości izolacyjne. Najlepiej GWC wykonać z polipropylenu (PP) ulepszonego m.in. pod względem przewodnictwa cieplnego. Rury wykonane z polipropylenu (PP) posiadają współczynnik przewodzenia siedem razy większy od rur kanalizacyjnych. Czerpnia powietrza powinna być tak umieszczona, aby ograniczyć zaciąganie kurzu oraz poprzez zastosowanie siatek ochronnych i filtrów powietrza uniemożliwić dostanie się do środka owadów i gryzoni. Na rynku pojawiły się ostatnio kompletne systemy rurowych wymienników gruntowych wykonane z rur antybakteryjnych AWADUKTThermo o wysokiej szczelności połączeń. Według przedstawionych wyników badań Instytutu Freseniusa nie ma zagrożenia rozwoju szkodliwych biofilmów. Duża szczelność połączeń tych kanałów umożliwia montaż wymiennika w gruncie bardzo wilgotnym. Poza opisanym przykładem rurowy GWC może być wykonany w układzie meandrowym, pierścieniowym, podwójnym oraz Tichelmanna. Kanały te zakopuje się oddalone od siebie o min. 1 m i na obu końcach łączy ze sobą. Rozwiązanie to umożliwia budowanie wymienników o dużej wydajności na względnie niedużym terenie. Obecnie w Polsce firma GLOBAL-TECH stworzyła system wymienników gruntowych pod budynkami w fundamentach. System ten ma wiele zalet, m.in.: przestaje istnieć problem z brakiem miejsca na działce, dzięki temu, że każdy budynek emituje ciepło w dół do gruntu uzyskujemy dodatkowe ciepło z tego tytułu w postaci około +4 C. Dobrze wykonany i odpowiednio wydajny rurowy gruntowy wymiennik ciepła współpracujący z instalacją wentylacji nawiewno-wywiewnej z wysokoefektywnym odzyskiem ciepła z pewnością nie zawiedzie oczekiwań przyszłych użytkowników. Zapewni przyjemny mikroklimat panujący wewnątrz domu latem, a zimą przyczyni się do znacznego zmniejszenia kosztów ogrzewania i niezawodnej pracy systemu. GWC należy traktować jako całość z resztą systemu wentylacyjnego. Chodzi tu o prawidłowy rozdział powietrza do pomieszczeń, a przede wszystkim o jak najlepsze izolowanie cieplne kanałów prowadzonych w strefach nie ocieplonych w celu zapewnienia jak najmniejszych strat cennego ciepła lub chłodu. Ponadto GWC z powodzeniem pracować mogą w układach z recyrkulacją powietrza czy w systemach wentylacji przydomowych krytych basenów kąpielowych (eliminują konieczność stosowania drogich basenowych osuszaczy powietrza). Gruntowe wymienniki ciepła oprócz domów jednorodzinnych również służą w systemach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych dużych obiektów przemysłowych na całym świecie. W wielu przypadkach całkowicie zastępują tradycyjne systemy klimatyzacyjne. Są tanie w eksploatacji, ich jedyny koszt to koszt transportu powietrza oraz wstępnych filtrów powietrza. Ponieważ wykorzystują naturalną energię geotermalną, dlatego też z tego względu należy spodziewać się szybkiego ich upowszechnienia. Renata Nowak GLOBAL-TECH, Dąbrowa Górnicza

39 B a d a n i a i t e c h n o l o g i e Zabawy z rtęcią Od stuleci wiadomo, że rtęć jest metalem wyjątkowo szkodliwym. Mimo to wciąż jest wykorzystywana przez człowieka w wielu procesach technologicznych. Owszem, próbujemy ograniczać jej używanie (z plomb amalgamatowych zrezygnowali dentyści, Stany Zjednoczone całkowicie zaprzestały w roku 1990 jej wydobycia), ale nadal produkty przemysłowe dają ok ton rocznej emisji rtęci. P a t r o n a t d z i a ł u : P. H. U. G L O B A L - T E C H D ą b r o w a G ó r n i c z a tęć jest pierwiastkiem naturalnym, do atmosfery stale prze- R dostają się jej opary bez pomocy człowieka. Ale jednym z największych źródeł rtęci są lampy. Od ok. 50 lat przemysł oświetleniowy wykorzystuje dobre parametry lamp zawierających rtęć (m.in. małe straty energetyczne) i produkuje świetlówki, lampy wyładowcze i sodowe, metalhalogenkowe i ultrafioletowe we wszystkich światło powstaje w wyniku wyładowań elektrycznych w oparach rtęci. Polska W Polsce zużywanych jest według różnych szacunków ok milionów lamp rtęciowych rocznie. Mimo istnienia ustaw, określających obowiązek bezpiecznej ich utylizacji, zdecydowana większość zużytych lamp usuwana jest w sposób zagrażający środowisku naturalnemu. Do wód i gleby trafiają rocznie co najmniej 2-3 tony rtęci; w ciągu ostatniego półwiecza na wysypiska i dzikie składowiska trafiło ponad 400 mln ton świetlówek, zawierających ok. 40 ton rtęci. Największe zagrożenie metaliczną rtęcią następuje podczas wchłaniania jej oparów przez płuca; rtęć metaliczna praktycznie nie jest wchłaniana z przewodu pokarmowego. Część wchłoniętej rtęci przedostaje się do krwi, natomiast część przenika do mózgu. Efekty zatrucia są najczęściej nieodwracalne. Tragiczne jest również działanie tego metalu na płód, ponieważ łożysko ciężarnej kobiety nie stanowi dla rtęci żadnej przeszkody... W ciągu 20 lat działalności, największego wtedy w Polsce, zakładu produkującego lampy Polam Rzeszów, fabryka wprowadziła do środowiska (wg dostępnych szacunków) ponad 3 tony rtęci. Część zakładowych odpadów do dzisiaj spoczywa w okolicach Rzeszowa w tzw. mogilnikach, budząc uzasadniony niepokój mieszkańców stwierdzono 15 przypadków przewlekłego markurializmu, w tym 10 wśród pracowników Zakładu. W lipcu 1993 roku rozpoznanych było 30 przypadków chorób zawodowych spowodowanych ekspozycją na rtęć. Należy tu od razu powiedzieć, że obecny monopolista w produkcji lamp fluorescencyjnych w naszym kraju, zakłady Philips Lighting w Pile, posiada jedną z najlepszych na świecie linię technologiczną MRT System AB do odzyskiwania rtęci z braków produkcyjnych. Drugą firmą, wykorzystującą taką samą linię technologiczną, jest zakład Maya Victory : w Kleszczowskiej Strefie Przemysłowej Nr IV. Ustawa Cała posiadana przez człowieka wiedza na temat szkodliwości rtęci wskazuje na konieczność wyjątkowo ostrożnego i bezpiecznego zajmowania się odpadami z jej zawartością. Kwestię tę reguluje, zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej i tendencjami światowymi, polska Ustawa o odpadach z 11 maja 2001 roku. Art. 25. tejże ustawy mówi: 1. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadów. 2. Posiadacz odpadów może je przekazywać wyłącznie podmiotom, które uzyskały zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, chyba że działalność taka nie wymaga uzyskania zezwolenia. 3. Jeżeli posiadacz odpadów, w tym wytwórca odpadów, przekazuje odpady 40

40 następnemu posiadaczowi odpadów, który ma zezwolenie właściwego organu na prowadzenie działalności w zakresie gospodarowania tymi odpadami lub jest wpisany do rejestru, o którym mowa w art. 33 ust. 5, odpowiedzialność za działania objęte tym zezwoleniem przenosi się na tego następnego posiadacza odpadów. Niestety, według osób, którym ochrona środowiska leży na sercu, a także zgodnie z opinią firm unieszkodliwiających zużyte lampy, wiele z postanowień Ustawy nie jest dla środowiska korzystnych. Między innymi przywołany art. 25. Poprzedniczka obecnego aktu prawnego, ustawa z roku 1997, nakładała na wytwórcę odpadów (zakład, supermarket etc.) obowiązek sprawdzenia, czy odbierająca zużyte lampy firma ma rzeczywiste możliwości bezpiecznego ich unieszkodliwiania. Dzisiaj wystarczy oddać lampy komukolwiek legitymującemu się odpowiednim zezwoleniem, by móc więcej nie zaprzątać sobie głowy problemem. Tylko, że nie istnieją skuteczne mechanizmy kontroli, co powoduje, że zezwolenie można uzyskać ograniczając unieszkodliwianie do zakopania świetlówek w lesie... Wytwórca odpadu jest zadowolony, bo kłopot zniknął, a tego rodzaju firmy oferują wyjątkowo atrakcyjne ceny usługi gdyż nie ponoszą żadnych wydatków na skomplikowany sprzęt (wartość linii to kilkaset tysięcy dolarów). Łopata lub spychacz kosztują wielokrotnie mniej. Istnieją firmy odbierające śmiecie. Przy iluzorycznej możliwości segregacji odpadów, nawet gdy posiadają zezwolenie na odbiór świetlówek, dalsza ich utylizacja pozostaje fikcją. Zezwolenie może uzyskać również firma transportowa jaką może mieć możliwość bezpiecznego unieszkodliwiania lamp? Ustawa, odnosząc się do odpadów zawierających rtęć, mówi (podobnie jak w przypadku innych odpadów) o kilogramach lub tonach. W przypadku lamp powinna operować sztukami różne lampy zawierają różne ilości rtęci. Tona odpadów jest pojęciem wysoce nieprecyzyjnym, nie mówiąc o tym, że 100 kg potłuczonych świetlówek stanowi swoistą bombę ekologiczną opary rtęci już dawno wydostały się do atmosfery; 500 zużytych ale całych świetlówek pozwoli odzyskać zawartą w nich rtęć. Wydaje się, że kolejne zmiany ustawy powinny wyeliminować te i inne, niewymienione tutaj braki. Choćby wprowadzić odpowiedzialność gmin za powstające na ich terenie (również w zakładach) składowiska zużytych lamp. Technologie Ustawa nie jest pozbawiona wad, ale największą pozostaje kwestia kontroli i dopuszczenia do działalności tylko rzeczywiście bezpiecznych technologii. Dostępne są obecnie właściwie dwa jej rodzaje: mokra i sucha. Ten pierwszy, mniej skuteczny (tzn. mniej bezpieczny dla środowiska), polega na przeprowadzeniu rtęci w postać nierozpuszczalną za pomocą reakcji chemicznej prowadzącej do związania rtęci znajdującej się w odpadach w siarczek rtęci (HgS), i konieczności magazynowania tak powstałego produktu. Ustawodawca i organizacje mające na celu ochronę środowiska, powinny propagować bezpieczniejszą, nowoczesną suchą technologię, pozwalającą ponownie wykorzystać wszystkie produkty procesu technologicznego. Dlaczego? Na żadnym z jej etapów nie korzysta się z wody, nie powstają ścieki technologiczne i nie występuje zagrożenie dla wód powierzchniowych czy podziemnych. Większość tego typu technologii oparta jest na oddestylowaniu rtęci w próżni, w podwyższonej temperaturze, a następnie odzysku rtęci z gazów odlotowych. Proces odbywa się w dwóch urządzeniach: kruszarko-przesiewarce i dwóch typach destylatorów. Zużyte lampy rozdrabniane są w próżni, w szczelnym pomieszczeniu-kontenerze, i rozdzielane na trzy frakcje: stłuczkę szklaną, części metalowe i pył fluorescencyjny (luminofor), w którym zawarte jest 95-97% rtęci. Stłuczka szklana i części metalowe mogą być ponownie wykorzystane, natomiast luminofor poddawany jest procesowi destylacji w temperaturze do 600ºC; powietrze z parami rtęci zasysane z komory pompą próżniową przechodzi kolejno przez komorę dopalania (temperatura 850ºC) i dwie połączone szeregowo komory chłodnicze, w których dochodzi do skroplenia i wydzielenia rtęci metalicznej. W ostatniej fazie powietrze przechodzi przez filtr węglowy, który ostatecznie oczyszcza powietrze i usuwa pozostałe zanieczyszczenia. Świadomość ekologiczna nadal pozostaje w Polsce na niskim poziomie. Nie zmieni jej żaden przepis. Zwłaszcza, jeśli nie jest skutecznie egzekwowany, a kary za przestępstwa wobec środowiska są po prostu śmieszne. Andrzej Szurgociński Maya Victory

41 B a d a n i a i t e c h n o l o g i e Paliwa stałe sposób korzystania z odpadów Działalności gospodarczej człowieka towarzyszy powstawanie odpadów, występujących w różnej postaci, w różnych stanach skupienia i o bardzo zróżnicowanym składzie chemicznym. Gdyby doliczyć do tego odpady komunalne, powstanie imponująca sterta odpadów, stanowiąca prawdziwy problem, będący poważnym wyzwaniem dla naszej cywilizacji. P a t r o n a t d z i a ł u : P. H. U. G L O B A L - T E C H D ą b r o w a G ó r n i c z a udzkość próbuje różnymi sposobami likwidować odpady, które L zajmują ogromne ilości miejsca i negatywnie oddziałują na środowisko, zagrażając życiu roślin i zwierząt, a w konsekwencji samemu człowiekowi. Są różne metody pozbywania się odpadów: od składowania, poprzez sortowanie, aż do recyklingu itp. Część z tych metod pozwala na zmniejszenie objętości odpadów, niektóre wiążą się z częściowym odzyskiem cennych składników i powtórnym ich wykorzystaniem, zawsze jednak pozostaje spora część, z którą nie potrafimy się uporać z przyczyn technicznych, lub częściej, ekonomicznych. Zagospodarowanie odpadów bywa uciążliwe dla otoczenia i trudne do realizacji. Ponadto, towarzyszy temu zagospodarowaniu nieprzychylne nastawienie części społeczeństwa, mimo że z góry wiadomo, iż problem nie rozwiąże się sam i jest poważnym oraz realnym zagrożeniem dla życia. Zagadnieniem równie ważnym jest uzyskanie energii (w różnych postaciach), zarówno z tradycyjnych źródeł (paliwa kopalne, drewno), elektrowni atomowych, jak i z odnawialnych źródeł (elektrownie wodne, siłownie wiatrowe, źródła geotermalne, kolektory cieplne, baterie słoneczne, pompy cieplne etc.). Jedną z metod łączących w sobie gospodarcze wykorzystanie odpadów i uzyskanie energii cieplnej jest wytwarzanie paliwa zawierającego palne odpady przemysłowe lub komunalne. Paliwo to, produkowane przez Firmę Mo-BRUK, określane jako granulat, będący substytutem węgla, zawiera: odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne takie jak ropopochodne, tworzywa sztuczne, gumę, papier, drewno, muły z węgla kamiennego, wapno, dodatki uszlachetniające. Proces produkcji powiązany jest ściśle z uwarunkowaniami ekonomicznymi linia produkcyjna powinna mieć odpowiednio dużą wydajność, skład oraz parametry paliwa muszą być stabilne i wreszcie przedsięwzięcie musi być dochodowe. Wytwarzanie paliwa można podzielić na kilka etapów: 1. Gromadzenie i selekcja odpadów; 2. Zestawienie mieszanki; 3. Mechaniczne rozdrobnienie składników stałych; 4. Mieszanie składników; 5. Magazynowanie gotowego paliwa; 6. Badanie parametrów paliwa; 7. Wysyłka do odbiorców. Należy podkreślić fakt, że paliwo produkowane jest z odpadów, z czym związana jest okoliczność pewnej przypadkowości, gdyby wziąć pod uwagę skład i stan odpadów przyjmowanych do przetwarzania. Wymaga to od personelu stałej uwagi i dobrej znajomości procesu, by prowadzić go bezpiecznie i aby zachować podstawowe parametry paliwa, takie jak wartość opałowa i zawartość popiołu, a także utrzymać założoną emisję zanieczyszczeń, takich jak pyły, związki organiczne, chloro- i fluorowodór, ditlenek siarki, tlenek węgla i dioksyny. Dodatkową trudność sprawia to, że odpady są dostarczane w różnej postaci, np. w małych opakowaniach, zestalone, zbrylone, czy też jako luźna mieszanka różnych komponentów, np. elementów tapicerki i uszczelek ze złomowanych samochodów itp. Problemem jest rozdrabnianie tak złożonego wsadu, gdyż nie ma jednej maszyny, która skutecznie poradzi sobie z substancjami twardymi i miękkimi, suchymi i wilgotnymi, dając w efekcie produkt o jednakowym uziarnieniu. Ponadto niewątpliwą przeszkodą są zanieczyszczenia metaliczne i inne niepalne substancje, które są balastem i znajdują się w odpadach często ze względu na nieświadomość, bądź wręcz niechlujstwo dostawców. Należy tu wyraźnie zauważyć różnicę między określeniami odpady a śmieci. Produkcja odbywa się w specjalnie przygotowanej linii technologicznej, umożliwiającej przetwarzanie odpadów zarówno stałych, jak i ciekłych, realizującej proces ważenia (odmierzania), rozdrabniania i mieszania odpadów. Otrzymane paliwo ma postać granulatu i doskonale nadaje się jako dodatek (do 25% m/m.) do mieszanki z węglem, przeznaczonym do spalania w instalacjach przemysłowych. 42

42 Odbiorcami paliwa są gałęzie przemysłu, zużywające duże ilości paliw stałych, głównie węgla, w tym cementownie, huty i przedsiębiorstwa energetyki cieplnej. Przetwarzanie odpadów przemysłowych na paliwo stałe powoduje skuteczne i bezpieczne eliminowanie szerokiej gamy odpadów przemysłowych i komunalnych oraz pozwala na likwidację hałd przykopalnianych, zawierających muł węglowy, przy równoczesnym uzyskiwaniu znacznych ilości energii. Według orzeczenia Instytutu Chemicznej Przeróbki Węgla: 1) Wartość opałowa i zawartość popiołu w stanie roboczym w granulacie BRUK-EKO są adekwatne do tychże wskaźników w węglach kamiennych klasy 22/30 (wg PN-82/G-97003, Węgiel kamienny do celów energetycznych). 2) Emisja zanieczyszczeń takich jak pył, związki organiczne, chloroi fluorowodór, ditlenek siarki, tlenek węgla oraz dioksyny nie odbiega w zasadniczy sposób od emisji tychże podczas spalania węgli kamiennych przeciętnej jakości. Ponadto należy zauważyć, że równocześnie rozwiązano problem zagospodarowania popiołu, powstałego w procesie spalania, gdyż w cementowniach wchodzi on w skład klinkieru. Badania popiołu przeprowadzone w laboratorium zakładowym wykazały, że zawartości metali ciężkich oraz siarczanów i chlorków są zdecydowanie mniejsze, niż dla próbek popiołu, pochodzących z węgla kamiennego. Korzyści dla odbiorców są oczywiste i wymierne za niższą cenę otrzymują paliwo o tych samych parametrach co węgiel, a przy okazji pomagają utylizować znaczne ilości odpadów. GOSPODAROWANIE ODPADAMI PRZEMYSŁOWYMI Krzysztof Gomoła Mo-BRUK ciąg dalszy ze str. 36 zanieczyszczeń w wyniku różnego rodzaju reakcji chemicznych oraz zjawisk powierzchniowych. Spotykane są również propozycje tworzenia tzw. multi-barier 5, które zbudowane są z różnego typu materiałów często o charakterze odpadowym, charakteryzujących się bardzo silną aktywnością względem odcieków. Wiele lat badań pozwoliło wykazać zarówno zalety jak i wady występujące w przypadku zastosowania danego typu uszczelnienia. W ciągu ostatnich 15 lat nastąpił duży wzrost zastosowań geosyntetyków. Badania wykazują, że geomembrany stanowią bardzo dobry materiał izolujący w przypadku występującego przepływu adwekcyjnego, podczas gdy przy przepływie dyfuzyjnym ich przepuszczalność wzrasta. Podobnie rzecz się ma w przypadku wykładzin typu GCL gdzie wzrostu przewodności hydraulicznej upatruje się głównie w związku z wymianą jonową zachodzącą w bentonicie, gdzie jony Na + są wymieniane na jony Ca Dodatkowymi minusami geosyntetyków jest łatwość ich uszkodzenia oraz trudności technologiczne związane z odpowiednim ułożeniem uszczelnienia gwarantującym pełną szczelność. Do ewidentnych zalet należy natomiast odporność na procesy cyklicznego zawilgocenia oraz wysuszenia jak i zamarzania oraz rozmarzania. W przypadku wykładzin mineralnych minusy związane są z częstym rozszczelnieniem się uszczelniania podczas zmian wilgotności oraz procesu zamarzania i rozmarzania 7. Spore trudności powoduje konieczność układania i zagęszczania wykładzin mineralnych przy stałej określonej wilgotności gruntu. Plusem natomiast jest możliwość samouszczelniania się oraz stosunkowo wysoka zdolność pochłaniania zanieczyszczeń zarówno organicznych jak i nieorganicznych 8. Nadzwyczaj istotnym elementem ograniczającym ilość odcieków docierających do bariery geologicznej, zarówno naturalnej jak też sztucznej, jest odpowiednio zaprojektowany drenaż. Żadna z form uszczelnienia nie może spełnić całkowicie swego zadania bez warstwy drenującej powyżej. Reasumując, najwyższy z możliwych poziom bezpieczeństwa można uzyskać zgodnie z obowiązującym prawem, korzystając przy budowie barier geologicznych z dwóch zasadniczych elementów: izolacji syntetycznej oraz sztucznej bariery mineralnej w przypadku braku w górotworze naturalnej bariery geologicznej. Obowiązkowo w planowanej konstrukcji składowiska znaleźć się muszą warstwy drenujące. Tylko odpowiedni dobór materiałów oraz odpowiednia konstrukcja zabezpieczeń dla danych warunków składowiska, zapewnia najwyższy poziom zabezpieczenia środowiska przed negatywnym oddziaływaniem składowiska. Siedziba: Korzenna 214 tel. (18) , fax (18) mobruk@mobruk.pl Składowisko Odpadów oraz Zakład Recyklingu: Wałbrzych, ul. Górnicza 1 i 4 tel./fax (74) , fax (74) skladowisko@mobruk.pl, recykling@mobruk.pl ODZYSK: odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne zawierających metale ciężkie SKŁADOWISKO ODPADÓW: innych niż niebezpieczne i azbestu ZAKŁAD RECYKLINGU ODPADÓW: posiadających wartość kaloryczną paliwa zastępcze Tomasz Doniecki Politechnika Częstochowska Przypisy 1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dziennik Ustaw Rok 2003 Nr 61 poz. 549). 2 Dyrektywa UE w sprawie składowania odpadów (99/31/WE z dnia ) 3 Nhan C.T., Graydon J.W., Kirk D.W., (1996), Utilizing coal fly ash as a landfill barrier material. Waste Management, vol 16, no 7, pp Doniecki T., (2005), Zabezpieczenie środowiska wodno-gruntowego przy zastosowaniu odpadowego mułu węglowego. VII Konferencja z cyklu Woda, ścieki, odpady w środowisku, Zielona Góra, czerwiec Ganjian E.,Claisse P., Tyrer M., Atkinson A., (2004), Preliminary investigations into the use of secondary waste minerals as a novel cementitious landfill liner. Construction and Building Materials 18 p Wagner J.-F., Schnatmeyer C., (2002), Test field of different cover sealing systems for industrial dumps and polluted sites. Applied clay science 21, p Yesiller N., Miller C.J., Inci G,. Yaldo K., (2000), Desiccation and cracking behavior of three compacted landfill liner soils. Engineering Geology 57, p Kugler H., and oth., (2002), Retention of inorganic pollutants in clayey base sealings of municipal landfills. Applied Clay Science 21, p przyjmujemy ponad 700 kodów odpadów

43 P r a w o i f i n a n s e P a t r o n a t d z i a ł u : Unijny system zarządzania EMAS System Ekozarządzania i Audytu EMAS (Eco Management Scheme and Audit) to unijny system, którego elementem składowym jest system zarządzania środowiskowego zgodny z wymogami normy ISO 14001, poszerzony o kilka dodatkowych elementów. Udział w systemie jest dobrowolny i dostępny dla wszystkich organizacji, instytucji i przedsiębiorstw, zarówno komercyjnych, jak i non-profit, które w sposób ciągły chcą poprawiać swoją działalność na rzecz środowiska. P a t r o n a t d z i a ł u : S A F E G E S A O d d z i a ł w P o l s c e W a r s z a w a stotą EMAS jest poszukiwanie możliwości minimalizacji szkodliwego od- I działywania na środowisko. Rejestracja w systemie EMAS jest czymś w rodzaju posiadania znaku firmowego określającego dążenie do doskonałości i przejrzystości organizacji, sygnalizując, zarówno środowisku biznesowemu, jak i społeczności lokalnej, że: działalność nasza prowadzona jest zgodnie z prawem, nasi pracownicy są aktywnie włączeni w działalność środowiskową, stawiamy na przejrzystość prowadzonej działalności oraz rzetelność przekazywanej informacji prowadząc prawdziwy dialog ze wszystkimi podmiotami, naszym celem jest ciągła i skuteczna praca na rzecz poprawy stanu środowiska, prowadzimy działalność w sposób efektywny. Od kiedy rozporządzenie o EMAS zaczęło obowiązywać w Polsce? Zgodnie z unijnym Rozporządzeniem nr 761/ 2001 i Ustawą Sejmową z dnia 12 marca 2004 r. o Krajowym Systemie Ekozarządzania i Audytu, rozporządzenie w sprawie EMAS weszło w życie na terenie Polski bez modyfikacji w momencie przystąpienia do Unii Europejskiej. Pod koniec 2004 roku, w ramach programu Phare, rozpoczęto w Polsce realizację kilku projektów, mających na celu wdrożenie oraz promocję systemu, w tym dwóch projektów realizowanych przez konsorcjum firm Royal Haskoning, SIE oraz LEMTECH Konsulting. Ile organizacji w UE zarejestrowało system zarządzania środowiskowego w EMAS? W chwili obecnej ponad 3000 organizacji w całej Europie zarejestrowało ten system. Należą do nich tak uznane firmy jak: Volvo, Lufthansa, Shell, KLM, Volkswagen, Siemens, Nestle, Man, Honda i BP. Jak wygląda proces rejestracji? Przystępując do systemu, podmiot zobowiązuje się do wdrożenia i utrzymywania systemu zarządzania środowiskowego, przeprowadzania cyklicznych audytów i publikowania informacji w formie deklaracji środowiskowej. Po przeprowadzonej weryfikacji i podpisaniu deklaracji przez niezależnego, akredytowanego weryfikatora środowiskowego, organizacja składa wniosek o rejestrację w systemie EMAS do kompetentnego organu, którym w Polsce jest wojewoda (w imieniu wojewody funkcje te pełnią wydziały ochrony środowiska urzędów wojewódzkich). Urząd Wojewódzki sprawdza kompletność i wiarygodność dostarczonych dokumentów i dokonuje wpisu do rejestru wojewódzkiego. Następnie informacja ta jest przekazywana do rejestru centralnego prowadzonego przez inny organ kompetentny, tj. Ministra Środowiska, którego zadaniem jest przekazanie informacji o zarejestrowanej firmie do rejestru unijnego prowadzonego przez Komisję Europejską. Zarejestrowany podmiot uzyskuje prawo do posługiwania się logo EMAS, które może być wykorzystywane do ogólnej prezentacji organizacji, można je wykorzystać do celów reklamowych swojej działalności, produktów i usług. Organy rządowe powinny wspomagać EMAS (co związane jest z włączeniem ISO 14001) i uznać jako dodatkowe narzędzie zapewniające zgodność prawną, poprawiające działalność środowiskową i zapewniające publicznie dostępną informację. Z drugiej strony, rząd może skorzystać z prawa zawieszania rejestracji przedsiębiorstw, w sytuacji gdy te złamią prawo. Kto w Polsce odpowiada za system akredytacji weryfikatorów i kto może zostać weryfikatorem środowiskowym? Weryfikacja działalności organizacji chcących zarejestrować się w systemie EMAS będzie prowadzona przez weryfikatorów akredytowanych przez Polskie Centrum Akredytacji. Każdy z weryfikatorów musi spełniać wymagania zawarte w rozporządzeniu o EMAS: być niezależnym w stosunku do weryfikowanej organizacji, posiadać wiedzę techniczną i doświadczenie zawodowe w zakresie systemów zarządzania środowiskowego, zagadnień środowiskowych i przepisów dotyczących ochrony środowiska, a także posiadać wiedzę i doświadczenie w branży, w której działa organizacja poddawana weryfikacji. Każdy z weryfikatorów, zgodnie z kryteriami akredytacji, uzyska akredytację z określeniem branż, w których będzie mógł prowadzić weryfikację. 44

44 Jakie są różnice pomiędzy ISO a EMAS? Obydwa te systemy służą temu samemu celowi zapewnieniu ciągłej poprawy działalności środowiskowej poprzez posiadanie sprawnego systemu zarządzania. Jeśli chodzi o podobieństwa i różnice, można powiedzieć, że EMAS jest systemem bardziej otwartym pod kątem udostępniania informacji społeczeństwu poprzez publikację dokumentu zwanego deklaracją środowiskową, która jest rodzajem raportu środowiskowego zatwierdzanego przez niezależnego weryfikatora. Walidacja kompletności i poprawności danych przedstawionych przez organizację w swojej deklaracji środowiskowej przez akredytowanego weryfikatora gwarantuje, że informacja przekazywana społeczeństwu jest kompletna i prawdziwa, co pozwala organizacjom zarejestrowanym w systemie na wykorzystywanie logo EMAS, które wskazuje na rzetelność działalności środowiskowej organizacji oraz jej wiarygodność. Jakie są korzyści z przystąpienia do EMAS? EMAS wspomaga zarządzanie w organizacji w następujących kwestiach: Zarządzanie ryzykiem i aspektami środowiskowymi dla minimalizacji oddziaływania na środowisko. Wspieranie zadań zgodnych z polityką ekologiczną państwa dotyczących ochrony środowiska i zasobów naturalnych. Rezultatem EMAS jest mniejsza ilość wypadków środowiskowych, a także zapewnienie dobrych stosunków z lokalną społecznością i organami samorządowymi. Dostarczanie wiarygodnych informacji środowiskowych. Z uwagi na fakt zatwierdzania deklaracji środowiskowej przez niezależnego akredytowanego weryfikatora organy rządowe uzyskują prawdziwy obraz oddziaływania na środowisko organizacji. Dodatkowo, informacja ta może stanowić podstawę do komunikacji pomiędzy różnymi podmiotami. Poprawa stanu środowiska poprzez zarządzanie łańcuchem dostawców. EMAS wymaga od przedsiębiorstw zarządzania aspektami środowiskowymi związanymi z wytwarzanymi produktami i świadczonymi usługami. Przedsiębiorstwa EMAS coraz częściej wymagają od swoich dostawców działania przyjaznego środowisku. Działanie to obejmuje swym zakresem wszystkich dostawców, co wpływa na poprawę stanu środowiska na szerszą skalę. Poprawa skuteczności działania organów kontroli. Inspekcja ochrony środowiska może przeprowadzać kontrole organizacji z EMAS z mniejszą częstotliwością, czas kontroli (z uwagi na zgodność prawną organizacji) może być skrócony do niezbędnego minimum, a inspektorzy mogą poświęcić większą uwagę prawdziwym trucicielom środowiska. Rejestracja w systemie EMAS oznacza, że organizacja posiada sprawny system zarządzania środowiskowego, który znacząco przyczynia się do obniżenia kosztów działalności np. związanych z utylizacją odpadów, zmniejszeniem zużycia energii, wody itp., wpływając jednocześnie na wzrost konkurencyjności takiej organizacji na rynku. System EMAS to nie tylko ograniczenie negatywnego oddziaływania na środowisko. Wprowadzenie systemu EMAS usprawnia zarządzanie ryzykiem, a więc wpływa na zmniejszenie liczby awarii i wypadków. Dodatkowe korzyści płynące z wprowadzenia systemu to pokazanie społeczeństwu, że nasza organizacja w sposób odpowiedzialny traktuje swoją działalność oraz ryzyko z nią związane, dając czytelny sygnał, że w pełni kontroluje wszelkie zagrożenia. Zatwierdzenie deklaracji środowiskowej przez niezależnego akredytowanego weryfikatora gwarantuje, że organy administracji publicznej i społeczeństwo uzyskują prawdziwy obraz oddziaływania danej organizacji na środowisko. W krajach zachodnich rejestracja w systemie EMAS upraszcza uzyskiwanie pozwoleń administracyjnych na korzystanie ze środowiska, gdyż jednym z wymogów jest prowadzenie działalności przez organizację w zgodności z obowiązującym prawem. Możliwość udokumentowania swojego postępowania zgodnego z przepisami prawa skutkuje zwiększeniem wiarygodności przed lokalnymi władzami, klientami i inwestorami. Kto może przystąpić do EMAS? Czy system dotyczy jedynie przemysłu? System jest otwarty dla wszystkich przedsiębiorstw, organizacji i instytucji, zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego (duże przedsiębiorstwa, małe i średnie firmy, firmy usługowe, instytucje publiczne, zakłady komunalne, samorządy, szpitale, szkoły itp.), które w sposób systematyczny identyfikują aspekty środowiskowe oraz opracowują i realizują plany działań pozwalające sukcesywnie ograniczyć własne oddziaływanie na środowisko. EMAS nie jest skierowany jedynie do przedsiębiorstw przemysłowych. Dla organizacji posiadających certyfikat ISO wdrożenie sytemu EMAS wymaga stosunkowo niewiele dodatkowej pracy, jest natomiast dużym krokiem w przyszłość. Czy do systemu mogą przystąpić również organy administracji publicznej? Udział władz w systemie EMAS jest możliwy od roku Obecnie władze lokalne należą do najszybciej rozwijającego się sektora organizacji przystępujących do EMAS. Z uwagi na to, że odgrywają kluczową rolę w lokalnym rozwoju gospodarczym oraz mają znaczący wpływ na pozytywne działania środowiskowe przedsiębiorstw, ich udział w systemie stanowi pozytywny przykład dla lokalnej społeczności i firm. Obecnie około 160 jednostek władz lokalnych zarejestrowanych jest w systemie. Istnieją różne sposoby wdrożenia do systemu może przystąpić cały urząd, poszczególne wydziały lub przedsiębiorstwa komunalne oraz podmioty mające największy wpływ na środowisko (np. przedsiębiorstwa zajmujące się transportem publicznym, gospodarką odpadami, zaopatrzeniem energetycznym, gospodarką wodną, zamówieniami publicznymi itp.). Gdzie można uzyskać więcej informacji na temat systemu EMAS? W ramach realizacji projektów: Wdrażanie EMAS w Polsce oraz Promocja EMAS w Polsce instytucje i firmy zainteresowane wdrożeniem systemu EMAS mogą ubiegać się o udział w bezpłatnych szkoleniach oferowanych na terenie całego kraju. Szkolenia te są skierowane do małych i średnich przedsiębiorstw, większych zakładów przemysłowych a także innych instytucji jak instytucje administracji publicznej i samorządowej, szkół, szpitali itp. Więcej informacji na ten temat można uzyskać na stronie a także poprzez kontakt z biurem realizacji projektu EMAS: tel. (22) Wojciech Ossoliński LEMTECH Konsulting Sp. z o.o. 45

45 P r a w o i f i n a n s e Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych W Polsce od wielu lat wzrasta problem zagospodarowania terenów poprzemysłowych. Po wejściu Polski do Unii problem ten stanął w centrum zainteresowania nie tylko Ministerstwa Środowiska, ale także władz wojewódzkich, samorządowych i gminnych. P a t r o n a t d z i a ł u : S A F E G E S A O d d z i a ł w P o l s c e W a r s z a w a samej tylko Małopolsce W takich miejsc jest około 2 tys., a znacznie więcej na terenie województwa śląskiego. W Małopolsce na działania w zakresie rewitalizacji i rekultywacji terenów zdegradowanych są już nawet fundusze unijne nie wykorzystano na ten cel jeszcze 12 mln złotych. Powód brak dobrych projektów, doświadczenia, dobrych specjalistycznych firm, które umiałyby sobie poradzić z tym zagadnieniem. Jednym z pozytywnych przykładów rekultywacji terenu poprzemysłowego jest działalność firmy Slag Recycling prowadzącej prace na terenie hałdy odpadów krakowskiego oddziału Mittal Steel Poland oraz hałdy huty Kościuszko w Chorzowie. Spółka Slag Recycling została założona w 1998 r. przez brytyjskich udziałowców m.in. firmę St Paul s, która jest niekwestionowanym ekspertem w zakresie rekultywacji i rewitalizacji nieużytków poprzemysłowych w Północnej i Środkowej Anglii. Tereny te znane są z problemów związanych z upadkiem przemysłu ciężkiego, wydobywczego oraz znaczną degradacją środowiska naturalnego. Obecnie Slag Recycling zajmuje się tzw. rekultywacją techniczną terenu 160 ha będącego składowiskiem żużli hutniczych powstających jako produkt uboczny w trakcie procesów produkcji surówki żelaza i stali w krakowskim oddziale Mittal Steel Poland oraz terenu składowiska żużla Huty Kościuszko w Chorzowie. Krakowska hałda powstała w latach 60. i do roku 1998 zgromadziła 20 mln ton żużli. 46

46 Wykres: Wykorzystanie żużli w krajach Unii Europejskiej. Obecnie firma jest w połowie eksploatacji hałdy i 11 mln ton żużli opuściło teren największej dzielnicy Krakowa Nowej Huty. Jest to jedna z największych inwestycji proekologicznych sektora prywatnego w Europie Centralnej. Żużle hutnicze są używane powszechnie w innych krajach Unii Europejskiej do budowy dróg, parkingów i nasypów, produkcji cementu czy wełny mineralnej (wykres). Po wykonaniu wielu ekspertyz krakowskiej hałdy i badań prowadzonych przez niezależne laboratoria i instytuty badawcze stwierdzono, że również żużle Slag Recycling są świetnym materiałem dla sektora budowlanego. Wykorzystanie żużli oprócz rewitalizacji terenu przy krakowskiej hucie ma również inny ważny aspekt ekologiczny, jest nim ograniczenie eksploatacji złóż kruszyw naturalnych, które są zasobem nieodnawialnym. Innym nie mniej ważnym aspektem było stworzenie konkurencyjnego cenowo zaplecza kruszyw dla firm budownictwa drogowego, dzięki czemu koszty inwestycji drogowych w województwie małopolskim mogły być zmniejszone o koszty transportu kruszyw z bardziej odległych rejonów. Aktualnie firma może pochwalić się wieloma udanymi inwestycjami, wybudowanymi z udziałem kruszyw przez nią produkowanych, między innymi: południową obwodnicą miasta Krakowa, budową drogi Chabówka Rdzawa, ul. Wita Stwosza, Tischnera, obwodnicą Wadowic, parkingami i dojazdami do wielu hipermarkietów M1, Castorama, Geant, Tesco, wielu osiedli mieszkaniowych jak również modernizacją płyty Rynku Głównego w Krakowie, Placu Mariackiego czy modernizacją Kopca Kościuszki. Intensywna eksploatacja żużli szacowana jest na kolejne 5 lat. Jak ostatecznie będzie wyglądał obszar po największej hałdzie na razie nie jest jednoznacznie określone a pomysłów jest wiele. Udziałowiec firma St Paul s może pochwalić się zadziwiającymi osiągnięciami w zakresie przywrócenia takich terenów do normalnego życia. Możemy przytoczyć kilka przykładów takich przedsięwzięć: Cortonwood w pobliżu miejscowości Barnsley Rekultywacją objęty był obszar 100 ha po kopalni węgla kamiennego wraz z hałdami oraz z terenem koksowni. Teren był silnie skażony. Projekt był zrealizowany we współpracy z Agendą Rządową (English Partnership), do której wnoszony był majątek upadłych firm państwowych. Firma St Paul s opracowała szczegółowe studium wykonalności projektu, pozyskała środki finansowe w znacznej mierze refundowane z funduszy UE oraz po rekultywacji terenu zajmowała się prowadzeniem inwestycji budowlanych. Obecnie trudno uwierzyć, iż tereny te jeszcze 14 lat temu były skażone i zdegradowane przez przemysł. Na 20 ha powstało osiedle 600 domów mieszkalnych, 13 ha zajmuje centrum handlowe (Morrison, Next, Matalan i inne) natomiast na 13 ha zostały wybudowane powierzchnie magazynowe, biurowe i tereny przemysłowe. Rekultywacja terenu oraz budowa parku trwała 12, lat w tym czasie zatrudnienie znalazło tam 1250 osób (ok. 550 osób znalazło zatrudnienie na obszarach zrewitalizowanych, pozostałe pracują dla firm powiązanych). Doncaster Carr w Doncaster Celem inwestycji było zagospodarowanie obszaru 20 ha podmiejskich mokradeł i nieużytków. W wyniku prac melioracyjnych, porządkowych a następnie budowlanych powstało centrum handlowe, centrum sportowo-rekreacyjne, obiekty przemysłowe i biurowe (oddano do użytku 3251m 2 powierzchni biurowych). Zatrudnienie w nowo powstałej strukturze znalazło ok. 200 osób). Z długiej listy inwestycji zrealizowanych przez firmę St Paul s możemy jeszcze wymienić: Doncaster Hungerhill, Dearne Valley Park, Stella North Newcastle nad rzeką Tyne. Na wszystkie rewitalizowane inwestycje firma St Paul s udziela gwarancji, iż teren będzie ekologicznie czysty i bezpieczny. Solidność, duże doświadczenie firmy oraz zrealizowane inwestycje są najlepszą gwarancją dla banków, które udzielają potrzebnych kredytów na sfinalizowanie inwestycji. Renata Ród 47

47 P r a w o i f i n a n s e Najlepsza instytucja finansowa Tytuł artykułu nie jest przejawem chełpliwości lecz wynika z faktu otrzymania przez Bank Ochrony Środowiska S.A. Nagrody Gospodarczej Prezydenta Rzeczpospolitej. Nagroda ta jest najbardziej prestiżowym wyróżnieniem przyznawanym za wkład w unowocześnienie i rozwój polskiej gospodarki. P a t r o n a t d z i a ł u : S A F E G E S A O d d z i a ł w P o l s c e W a r s z a w a pośród 168 kandydatów kapituła S nominowała do nagrody 25 firm w ośmiu kategoriach. BOŚ S.A. zwyciężył w kategorii Instytucja Finansowa, stąd prawo używania takiego określenia. Przyznając nagrodę, podkreślono zwiększenie możliwości finansowych Banku, jego wkład w rozwój gospodarczy kraju oraz zaangażowanie w ochronę środowiska naturalnego. Sprawa docenienia znaczenia BOŚ S.A. dla ochrony środowiska jest szczególnym powodem do dumy. Misją Banku jest finansowanie przedsięwzięć proekologicznych. W całej dotychczasowej działalności był on jej wierny, stając się ważnym elementem sytemu finansowania inwestycji w ochronie środowiska. Dotychczasowym efektem realizacji misji Banku jest ponad 33 tys. udzielonych kredytów na kwotę przekraczającą 5,5 mld zł, które dla środowiska przyniosły korzyść w postaci m.in. redukcji gazów (SO 2, NO x ) o 476,7 tys. ton i pyłów o 125,4 tys. ton, zwiększenie długości sieci kanalizacyjnej o 5,1 tys. km, zwiększenie przepustowości oczyszczalni ścieków o 2,4 mln m 3 /d, wzrost pojemności składowisk o 14,8 mln m 3. Nagroda Gospodarcza jest więc potwierdzeniem słuszności drogi oraz potrzeby i znaczenia funkcjonowania Banku na rynku ochrony środowiska w naszym kraju. Obecne możliwości finansowania przedsięwzięć w ochronie środowiska tworzone są w BOŚ S.A. we współpracy z partnerami z rynku ekologicznego, takimi jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, a także z innymi podmiotami zarządzającymi środkami przeznaczonymi na ekologię np. Bankiem Gospodarstwa Krajowego, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej Counterpart Fund, Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zagranicznymi instytucjami finansowymi (Bank Rozwoju Rady Europy, Europejski Bank Inwestycyjny, Nordic Investment Bank, Kreditanstalt für Wiederaufbau). Oferta kredytowa Banku jest przygotowywana w dostosowaniu do potrzeb rynku, dając możliwość finansowania różnorodnych przedsięwzięć z zakresu ochrony wód, atmosfery, powierzchni ziemi, przyrody i gospodarki wodnej. Jest ona kierowana do wszystkich zainteresowanych inwestycjami w ochronie środowiska, tj.: przedsiębiorców małych, średnich i dużych, jednostek samorządu terytorialnego oraz klientów indywidualnych. Dzięki współpracy z instytucjami dysponującymi środkami na ekologię, kredyty BOŚ S.A. na przedsięwzięcia w ochronie środowiska są w większości preferencyjne, charakteryzujące się przede wszystkim niższą niż komercyjna stopą oprocentowania. Obecnie kredytobiorcy mogą korzystać z 9 linii kredytowych, udzielanych ze środków Narodowego Funduszu (na finansowanie przedsięwzięć z zakresu budowy i modernizacji stacji uzdatniania wody, usuwania wyrobów zawierających azbest, termomodernizacji, ograniczenia zużycia energii elektrycznej, budowy i modernizacji systemów ciepłowniczych, uszczelniania i hermetyzacji przeładunku i dystrybucji paliw, czystszej produkcji, budowy ścieżek rowerowych, ograniczenia hałasu), z kredytów preferencyjnych na różnorodne inwestycje w ochronie środowiska udzielanych we współpracy z wojewódzkimi funduszami, kredytów na przedsięwzięcia termomodernizacyjne realizowane zgodnie z ustawą o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych z dnia r. (z późniejszymi zmianami) we współpracy z BGK oraz z linii kredytowych ze środków zagranicznych instytucji finansowych. Bank posiada w ofercie proekologicznej także kredyty udzielane wyłącznie z własnych środków we współpracy ze sprzedawcami urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska. Zawierane ze sprzedawcą porozumienie wiąże się z obniżeniem oprocentowania kredytu nawet do 1% dla klienta, który korzysta z kredytu na zakup wyrobów tego sprzedawcy. Stymulowany dostępnością unijnych środków pomocowych, Bank utworzył nowy produkt Ofertę europejską, w ramach której proponuje inwestorom kredyty pomostowe, kredyty uzupełniające, a także pomoc w zakresie doradztwa oraz przygotowania wniosku o dotację (we współpracy z firmami partnerskimi). 48

48 Uzyskanie kredytu preferencyjnego Banku na inwestycje związane z ochroną środowiska wymaga przygotowania wniosku kredytowego ze standardowymi informacjami finansowymi, które są wymagane przy każdym kredycie inwestycyjnym oraz dołączenia do wniosku odpowiednich dokumentów i informacji. Są to: Dokument stwierdzający prawo do dysponowania nieruchomością, na której realizowana jest kredytowana inwestycja (dla zadań inwestycyjnych, które wymagają wykonania robót budowlanych), Prawomocna decyzja pozwolenie na budowę lub zgłoszenie o zamiarze wykonywania robót (zgodnie z wymogami Prawa budowlanego), Uzgodnienia z zakresu ochrony środowiska (w zależności od rodzaju inwestycji mogą dotyczyć: wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, wytwarzania odpadów, emitowania hałasu do środowiska, emitowania pól elektromagnetycznych itp. lub odnosić się do środowiska jako całości tzw. pozwolenie zintegrowane), Umowy z wykonawcami i dostawcami urządzeń, będące podstawą do określenia kosztu zadania, terminu jego zakończenia oraz terminu uzyskania efektu rzeczowego i ekologicznego, Harmonogram rzeczowo-finansowy zadania, podpisany przez inwestora i inspektora nadzoru (w przypadku inwestycji, w których występuje taka osoba), stanowiący załącznik do wniosku kredytowego, a następnie do umowy kredytu, Dokumenty potwierdzające zbilansowanie środków (umowy, promesy), potwierdzające udział środków własnych poniesionych i planowanych do poniesienia, jak również udział, zewnętrznych źródeł finansowania, Koncesje lub promesy koncesji (dla inwestycji, które służą działalności koncesjonowanej), Inne dokumenty, w przypadkach, gdy na podstawie danych zawartych we wniosku o udzielenie kredytu niemożliwa będzie jednoznaczna ocena zakresu rzeczowego, technologii, kosztu zadania, Bank może zażądać możliwości wglądu w inne dokumenty, np. dokumentację projektową, umowy z innymi instytucjami finansującymi zadanie itp. lub opracowania ekspertyzy, oceny lub opinii dotyczących np. prototypowego, nie sprawdzonego w skali technicznej rozwiązania technologicznego. Realizacja inwestycji z udziałem kredytu preferencyjnego wymaga określenia wielkości zakładanego efektu rzeczowego i ekologicznego wynikającego z realizacji zadania oraz jego udokumentowania po zakończeniu inwestycji. Kredyty preferencyjne udzielane przez BOŚ S.A. są kredytami bezgotówkowymi i wypłacane są na podstawie faktur bezpośrednio na rachunek wykonawcy inwestycji zgodnie z dyspozycją kredytobiorcy. Warunkiem udzielenia każdego kredytu jest posiadanie zdolności kredytowej bieżącej i prognozowanej oraz prawnego zabezpieczenia kredytu, które może mieć postać np. hipoteki na nieruchomości wraz z cesją praw z polisy ubezpieczeniowej, blokady lokaty terminowej, ubezpieczenia kredytu, gwarancji bankowej lub innych form zabezpieczeń, wynikających z prawa wekslowego i bankowego. W każdym Oddziale BOŚ S.A., kontaktując się z głównym ekologiem oddziału lub doradcą-ekologiem można uzyskać fachową pomoc w zakresie przygotowania wniosku kredytowego, doradztwa w zbilansowaniu kosztów inwestycji i podjęcia decyzji z jakich kredytów można skorzystać, aby sfinansować daną inwestycję na najbardziej korzystnych warunkach. Indywidualnie dla każdego przypadku wraz z klientem jest opracowywana propozycja montażu finansowego inwestycji. Wykaz jednostek BOŚ S.A. znajduje się na stronie internetowej Banku Tam również można znaleźć pełną informację o kredytach służących finansowaniu przedsięwzięć proekologicznych. Zapraszamy do współpracy. Grażyna Zemła 49

49

50

51 PATRONAT HONOROWY Minister Środowiska Senacka Komisja Ochrony Środowiska PATRONAT MEDIALNY SPONSORZY sponsor główny