Technologie informacyjne: Podstawy typografii cyfrowej

Transkrypt

1 Wrocław, Technologie informacyjne: Podstawy typografii cyfrowej Wydział Matematyki Politechniki Wrocławskiej Andrzej Giniewicz

2 Dzisiaj na zajęciach... Podstawy typografii. Systemy składu tekstu. Typografia w internecie. 1/45

3 Podstawy typografii Podstawy typografii 2/45

4 Podstawy typografii Typografia, to dziedzina grafiki użytkowej, zajmująca się projektowaniem druków. Jest ściśle związana z poligrafią, czyli dziedziną techniki obejmującą procesy reprodukcji, składu, wykonywania form drukowanych, drukowania oraz introligatorskie i wykończeniowe. Źródło: Angielsko-polski słownik terminów poligraficznych, Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego, Warszawa Podstawy typografii 3/45

5 Podstawowe zasady 1. Celem typografii jest uhonorowanie treści. 2. Litery mają własne życie i swoją godność. 3. Styl to coś więcej niż sam styl. Typograf i autor są w takiej samej relacji w świecie literatury, jak wykonawca i kompozytor w świecie muzyki. Źródło: Elementarz stylu w typografii, Robert Bringhurst, wyd. D2D.pl, Kraków Podstawy typografii 4/45

6 Dobry projekt Dobry projekt typograficzny tekstu: zaprasza czytelnika do tekstu, ujawnia wymowę i znaczenie tekstu, wyjaśnia strukturę i porządek tekstu, łączy tekst z innymi elementami, wprawia czytelnika w błogi stan relaksu, który idealnie sprzyja czynności czytania. Źródło: Elementarz stylu w typografii, Robert Bringhurst, wyd. D2D.pl, Kraków Podstawy typografii 5/45

7 Pismo i litera Pismo jest sposobem przedstawienia języka za pomocą liter. Litery dzielimy na minuskuły (takie, jak a, czyli małe lub tekstowe) oraz majuskuły (takie, jak A, czyli wielkie lub wersaliki). Pismo charakteryzujemy przez trzy parametry: 1. krój (np.: EB Garamond), 2. odmianę (np.: italic), 3. stopień (np.: 12pt). Zbiór wszystkich odmian i stopni kroju pisma nazywamy rodziną kroju pisma. Nośnikiem pisma może być metal (czcionka) lub plik komputerowy (font). Terminy te są często mylone! Podstawy typografii 6/45

8 Pismo Pismo 7/45

9 Co to znaczy? Jako pisma dziełowe stosujemy najczęściej dwuelementowe, szeryfowe antykwy proste. Choć w dobie internetu coraz częściej zastępowane są one krojami bezszeryfowymi, wciąż stanowią znaczną większość wśród tekstów drukowanych. Pismo 8/45

10 Przeznaczenie pisma Ze względu na przeznaczenie, pisma dzielimy na: dziełowe stosowane jako główny tekst, np.: książek, akcydensowe stosowane do druków reklamowych, folderów, afiszów, gazetowe stosowane do składu tekstów prasowych, tytułowe do składania tytulariów w różnych innych formach. Pismo 9/45

11 Klasy krojów pisma Według klasyfikacji Art, kroje pisma dzielimy na 4 klasy: antykwy (inaczej pisma romańskie) cechują się krągłościami łuków liter oraz płynnością czytania. Jest głównie stosowanym dziś pismem dziełowym (np.: Agroturystyka). pisma gotyckie najstarsze pismo łacińskie, stosowane już tylko jako pismo akcydensowe i tytułowe (np.: Agroturystyka). pisanki (inaczej skryptury) pismo drukarskie naśladujące odręczny charakter pisma (np.: Agroturystyka). ksenotypy (inaczej hybrydy) daleko odbiegają od klasycznych wzorów antykwy, często opierają się o formy geometryczne (np.: Agroturystyka). Pismo 10/45

12 Grupy i podgrupy krojów pisma Dalej każdą klasę dzielimy na dwie grupy: pism jednoelementowych i dwuelementowych. W tych pierwszych litery są zbudowane z kresek o jednakowej grubości, w tych drugich linie liter mogą mieć różną grubość. Każdą grupę możemy dalej podzielić na pisma proste i pochyłe. Pismo 11/45

13 Grupy i podgrupy krojów pisma Dalej każdą klasę dzielimy na dwie grupy: pism jednoelementowych i dwuelementowych. W tych pierwszych litery są zbudowane z kresek o jednakowej grubości, w tych drugich linie liter mogą mieć różną grubość. Każdą grupę możemy dalej podzielić na pisma proste i pochyłe. Wprowadza się też podział na pisma szeryfowe i bezszeryfowe. Szeryfy to dodatkowe zakończenia końców liter, najczęściej poprzeczne lub ukośne. Po lewej widzimy literę A w bezszeryfowym kroju pisma, po prawej w szeryfowym. A A Pismo 11/45

14 Odmiany krojów pisma Jeden krój pisma może występować w wielu odmianach. Różnice mogą być w grubości kresek, szerokości znaków oraz ich pochyleniu. Pismo 12/45

15 Grubość kresek Thin Light Medium Bold Ultra bold Krój pisma Lato, zaprojektowany w 2010 roku przez Łukasza Dziedzica. Pismo 13/45

16 Szerokość znaków Test (Normal) Test (Condensed) Krój pisma Iwona, zaprojektowany w 1973 roku przez Małgorzatę Budytę. Pismo 14/45

17 Pochylenie znaków Unslanted Slanted Krój pisma Cyklop, zaprojektowany w latach dwudziestych XX wieku w pracowni projektowej warszawskiej Odlewni Czcionek J. Idźkowski i S-ka. Pismo 15/45

18 Duże rodziny Oprócz różnych grubości, szerokości oraz pochylenia duże rodziny mogą posiadać więcej wariantów, przykładowo rodzina Latin Modern autorstwa Bogusława Jackowskiego i Janusza M. Nowackiego (oparta na rodzinie Computer Modern Donalda Ervina Knutha). Regular, Slanted, Unslanted italic, Italic, Small Caps, Typewriter, Sans, Dunhill Pismo 16/45

19 Jednostki typograficzne Ostatnim parametrem kroju jest stopień pisma. Aby zrozumieć czym jest, musimy najpierw poznać podstawową jednostkę typograficzną, jaką jest punkt. Niestety, nie ma jednej definicji. punkt Didot dominował w Europie (poza Wielką Brytanią), 1pt = m mm. punkt Pica był stosowany w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, opiera się o wartość pica = i wynosi 1pt = 1 pica mm. Czasem stosuje 12 się nieoficjalne przybliżenia 1pt punkt PostScript jest stosowany w cyfrowych systemach składu, 1pt = mm. 498 mm. Pismo 17/45

20 Mierzenie rozmiaru pisma jxtg Wyróżnijmy trzy podstawowe linie pisma: linia dolna to ta, której dotykają dolne wydłużenia liter j lub g. Linia bazowa to ta, na której znajdują się dolne części litery x lub T. Górna część liter x oraz g wskazuje tak zwaną linię środkową, natomiast górna część litery T linię górną. Pismo 18/45

21 Mierzenie rozmiaru pisma jxtg Wyróżnijmy trzy podstawowe linie pisma: linia dolna to ta, której dotykają dolne wydłużenia liter j lub g. Linia bazowa to ta, na której znajdują się dolne części litery x lub T. Górna część liter x oraz g wskazuje tak zwaną linię środkową, natomiast górna część litery T linię górną. Pismo możemy mierzyć na dwa główne sposoby: za pomocą wysokości (jest to odległość pomiędzy linią dolną a górną, mierzona w punktach typograficznych) lub wysokości średniej (zwanej też wysokością x ), która jest wyznaczona przez odległość pomiędzy linią bazową a środkową. Pismo 18/45

22 Kłopotliwa interlinia Interlinia opisuje odstęp pomiędzy wierszami tekstu. Niestety, nie zawsze stosowana jest prawidłowa nomenklatura ze względu na niechlujne tłumaczenie terminów z języka angielskiego. Pismo 19/45

23 Kłopotliwa interlinia Interlinia opisuje odstęp pomiędzy wierszami tekstu. Niestety, nie zawsze stosowana jest prawidłowa nomenklatura ze względu na niechlujne tłumaczenie terminów z języka angielskiego. Rozróżniamy stopień wiersza (ang. interline, leading) opisującą odstęp pomiędzy kolejnymi liniami bazowymi linijek tekstu (standardowo 120%) oraz odstęp międzywierszowy lub interlinię (ang. line spacing, lead) mierzoną w punktach typograficznych pomiędzy linią dolną a górną kolejnych linii tekstu. Ponieważ interline często błędnie tłumaczy się jako interlinię zamiast stopień wiersza, w znaczeniu stopnia wiersza zaczęto używać również określenia interlinia bezwzględna. Pismo 19/45

24 Kłopotliwa interlinia Interlinia opisuje odstęp pomiędzy wierszami tekstu. Niestety, nie zawsze stosowana jest prawidłowa nomenklatura ze względu na niechlujne tłumaczenie terminów z języka angielskiego. Rozróżniamy stopień wiersza (ang. interline, leading) opisującą odstęp pomiędzy kolejnymi liniami bazowymi linijek tekstu (standardowo 120%) oraz odstęp międzywierszowy lub interlinię (ang. line spacing, lead) mierzoną w punktach typograficznych pomiędzy linią dolną a górną kolejnych linii tekstu. Ponieważ interline często błędnie tłumaczy się jako interlinię zamiast stopień wiersza, w znaczeniu stopnia wiersza zaczęto używać również określenia interlinia bezwzględna. Czasem używa się terminów interlinia pojedyncza (1.0), 1.5 lub podwójna (2.0), co najczęściej odnosi do interlinii bezwzględnej odpowiednio 120%, 180% i 240%. Pismo 19/45

25 Co to znaczy? Złożyć tekst fontem dwunastopunktowym z podwójną interlinią. Ile razy zwiększy się odstęp międzywierszowy? Pismo 20/45

26 Co to znaczy? Złożyć tekst fontem dwunastopunktowym z podwójną interlinią. Ile razy zwiększy się odstęp międzywierszowy? 1. Odległość pomiędzy górną a dolną linią pisma wynosi 12pt. 2. Podstawowy stopień wiersza wynosi 120% (z 12pt, czyli 14.4pt). 3. Odstęp międzywierszowy to 2.4pt. 4. Podwójna interlinia odpowiada zatem stopniowi wiersza 240% (czyli 28.8pt). 5. Odstęp międzywierszowy to aż 16.8pt. 6. Odstęp międzywierszowy zwiększył się aż siedmiokrotnie! Pismo 20/45

27 Fonty optyczne Czasem projektuje się osobny krój pisma do każdego rozmiaru. Są to tak zwane fonty optyczne. Latin Modern (optyczne): 5pt 6pt 7pt 8pt 9pt 10pt 12pt 17pt Latin Modern 17pt: 5pt 6pt 7pt 8pt 9pt 10pt 12pt 17pt Pismo 21/45

28 Fonty optyczne Czasem projektuje się osobny krój pisma do każdego rozmiaru. Są to tak zwane fonty optyczne. Latin Modern (optyczne): 5pt 6pt 7pt 8pt 9pt 10pt 12pt 17pt Latin Modern 17pt: 5pt 6pt 7pt 8pt 9pt 10pt 12pt 17pt Latin Modern 5pt skalowany do 12pt Latin Modern 6pt skalowany do 12pt Latin Modern 7pt skalowany do 12pt Latin Modern 8pt skalowany do 12pt Latin Modern 9pt skalowany do 12pt Latin Modern 10pt skalowany do 12pt Latin Modern 12pt skalowany do 12pt Latin Modern 17pt skalowany do 12pt Pismo 21/45

29 Łączenie krojów pisma Czasem musimy połączyć w jednym dokumencie kroje pisma różnych rodzin. W tej sytuacji nie powinniśmy ustalać stałego stopnia pisma, tylko stałą wysokość średnią (wysokość x) to ona odpowiada za to, czy kroje pisma wyglądają na tę samą wysokość. Pismo 22/45

30 Układ kolumny Układ kolumny 23/45

31 Znaki w wierszu Wielkość pisma i interlinia wpływają mocno na postrzeganie kolumny. Podobnie sam sposób rozmieszczenia tekstu wewnątrz kolumny ma duże znaczenie. Aby wygodnie czytało się tekst, w kolumnie powinno być znaków, przy czym liczbę 66 (licząc ze spacjami) uznaje się za optymalną. Wybierając zatem krój pisma o danym rozmiarze i danej szerokości, mamy automatycznie narzuconą optymalną szerokość kolumny. Podobnie mając narzucony rozmiar strony i dobierając marginesy, możemy dobrać wielkość pisma taką, żeby uzyskać wskazaną liczbę znaków w wierszu. Układ kolumny 24/45

32 Proporcje strony i kolumny Zarazem strona, jak i kolumna najczęściej opisywana jest przez proporcję. Mamy proporcje mechaniczne (np.: 1 : 2 znaną z nieco bezdusznych formatów ISO), mamy proporcje odpowiadające idealnym interwałom (kwinta i kwarta czysta, czyli 2 : 3 i 3 : 4) stosowane w średniowieczu. Renesansowi typografowie znacznie częściej używali wysokich stronic (np.: 8 : 15, 9 : 19, 3 : 5 lub 5 : 8, czyli wielka i mała septyma oraz wielka i mała seksta). Układ kolumny 25/45

33 Proporcje strony i kolumny Zarazem strona, jak i kolumna najczęściej opisywana jest przez proporcję. Mamy proporcje mechaniczne (np.: 1 : 2 znaną z nieco bezdusznych formatów ISO), mamy proporcje odpowiadające idealnym interwałom (kwinta i kwarta czysta, czyli 2 : 3 i 3 : 4) stosowane w średniowieczu. Renesansowi typografowie znacznie częściej używali wysokich stronic (np.: 8 : 15, 9 : 19, 3 : 5 lub 5 : 8, czyli wielka i mała septyma oraz wielka i mała seksta). Inną popularną proporcją jest złoty podział 1 : φ = Jest to rozwiązanie proporcji a : b = b : (a + b). Liczba φ jest też granicą ilorazu kolejnych dwóch wyrazów ciągu Fibonacciego. Złoty podział był popularny w okresie starożytnej Grecji oraz renesansu. Leonardo da Vinci opisał za pomocą złotego podziału idealne proporcje, np.: w odniesieniu do rozstawienia oczu, długości nosa, szerokości czoła, ręki i wielu innych. Układ kolumny 25/45

34 Marginesy Marginesy pełnią kilka ważnych ról. Po pierwsze, zapewniają wizualną granicę końca kolumny, dzięki czemu oko szybko rejestruje moment, gdy powinno przejść do nowej linii. Po drugie, pozwalają uniknąć obcinania fragmentów tekstu, gdy występują niedoskonałości w druku. Mogą pełnić też rolę informacyjną, jeśli umieści się na nich przypisy lub numery stron. W końcu tworzą też miejsce dla palców czytelnika, żeby mógł wygodnie trzymać książkę w rękach, nie zasłaniając sobie nimi kolumny tekstu. Układ kolumny 26/45

35 Marginesy Marginesy pełnią kilka ważnych ról. Po pierwsze, zapewniają wizualną granicę końca kolumny, dzięki czemu oko szybko rejestruje moment, gdy powinno przejść do nowej linii. Po drugie, pozwalają uniknąć obcinania fragmentów tekstu, gdy występują niedoskonałości w druku. Mogą pełnić też rolę informacyjną, jeśli umieści się na nich przypisy lub numery stron. W końcu tworzą też miejsce dla palców czytelnika, żeby mógł wygodnie trzymać książkę w rękach, nie zasłaniając sobie nimi kolumny tekstu. Z tego powodu zwykle zakłada się, że margines zewnętrzny i dolny powinny być większe, niż wewnętrzny i górny. Często stosuje się marginesy w proporcji 1:2 lub złotym podziale. Dzięki temu rozwarta książka sprawia wrażenie, że powstają trzy równe białe pola marginesów (zewnętrzny stronicy lewej, środkowy będący połączeniem dwóch wewnętrznych oraz zewnętrzny stronicy prawej). Układ kolumny 26/45

36 Wyrównywanie Również to jak rozmieścimy tekst wewnątrz kolumny ma wpływ na jej odbiór. Inaczej będzie wyglądała kolumna wyrównywana z obu stron (wyjustowana), inaczej tylko do lewej (skład w chorągiewkę) lub wyśrodkowana. W każdym z tych rodzajów wyrównywania możemy dodatkowo dzielić wyrazy lub nie. Skład w chorągiewkę wcale nie musi być błędem. Trudno wyobrazić sobie wyjustowany zapis dialogów, scenariuszy lub wierszy. Układ kolumny 27/45

37 Połączenia Marginesy, proporcje strony i kolumny oraz krój pisma pozwalają dużo przekazać. Jakie emocje wywołalibyśmy składając tomik poezji na stronach rozmiaru A4 o czysto maszynowej proporcji, z równymi marginesami z każdej strony, dodatkowo złożona w sposób wyjustowany krojem pisma Comic Sans. Od samego czytania takiej książki bolą oczy, nie mówiąc o niezakłóconym odbiorze właściwej treści. Układ kolumny 28/45

38 Połączenia Marginesy, proporcje strony i kolumny oraz krój pisma pozwalają dużo przekazać. Jakie emocje wywołalibyśmy składając tomik poezji na stronach rozmiaru A4 o czysto maszynowej proporcji, z równymi marginesami z każdej strony, dodatkowo złożona w sposób wyjustowany krojem pisma Comic Sans. Od samego czytania takiej książki bolą oczy, nie mówiąc o niezakłóconym odbiorze właściwej treści. Nie znaczy, że należy trzymać się sztywno jednego rodzaju zasad. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wykorzystać mechaniczne proporcje formatów ISO, ale przełamać je średniowieczną, wysoką kolumną tekstu i renesansowymi marginesami. Powinniśmy jednak być pewni, tak samo jak przy aranżacji wnętrz lub projektowaniu budynków, że każda z tych proporcji wspiera w jakiś sposób treść. Układ kolumny 28/45

39 Najczęstsze błędy Najczęstsze błędy 29/45

40 Interpunkcja Musimy pamiętać o zasadach interpunkcji. Ich spis możemy znaleźć w przedmowach do słowników lub na stronie internetowej sjp.pwn.pl/zasady. Czy interpunkcja jest ważna? Najczęstsze błędy 30/45

41 Interpunkcja Musimy pamiętać o zasadach interpunkcji. Ich spis możemy znaleźć w przedmowach do słowników lub na stronie internetowej sjp.pwn.pl/zasady. Czy interpunkcja jest ważna? Szedł, wolno mówiąc. Szedł wolno, mówiąc. Najczęstsze błędy 30/45

42 Interpunkcja Musimy pamiętać o zasadach interpunkcji. Ich spis możemy znaleźć w przedmowach do słowników lub na stronie internetowej sjp.pwn.pl/zasady. Czy interpunkcja jest ważna? Szedł, wolno mówiąc. Szedł wolno, mówiąc. Czy pomyłka wykrzyknika ze znakiem zapytania może mieć znaczenie? Najczęstsze błędy 30/45

43 Interpunkcja Musimy pamiętać o zasadach interpunkcji. Ich spis możemy znaleźć w przedmowach do słowników lub na stronie internetowej sjp.pwn.pl/zasady. Czy interpunkcja jest ważna? Szedł, wolno mówiąc. Szedł wolno, mówiąc. Czy pomyłka wykrzyknika ze znakiem zapytania może mieć znaczenie? To dlatego mylimy inne znaki, np.: -,, i? Najczęstsze błędy 30/45

44 Cudzysłowy W języku polskim stosuje się cudzysłów otwierający z dwóch przecinków oraz zamykający z dwóch apostrofów. Do cytowania wewnątrz cytatu stosuje się cudzysłowy francuskie. Np.: I wtedy powiedział «no co ty nie powiesz» a tłum wokół zebrany nie wiedział co powiedzieć. W języku angielskim użyjemy cudzysłowów pojedynczych i podwójnych, zależnie od kraju. W Wielkiej Brytanii napiszemy I have heard enough about this agency of yours. natomiast w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie I have heard enough about this agency of yours. Najczęstsze błędy 31/45

45 Cudzysłowy W języku polskim stosuje się cudzysłów otwierający z dwóch przecinków oraz zamykający z dwóch apostrofów. Do cytowania wewnątrz cytatu stosuje się cudzysłowy francuskie. Np.: I wtedy powiedział «no co ty nie powiesz» a tłum wokół zebrany nie wiedział co powiedzieć. W języku angielskim użyjemy cudzysłowów pojedynczych i podwójnych, zależnie od kraju. W Wielkiej Brytanii napiszemy I have heard enough about this agency of yours. natomiast w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie I have heard enough about this agency of yours. «,»,,,,,,,, ale nie, ", <<, >>. Najczęstsze błędy 31/45

46 Kreski poziome Rozróżniamy: myślnik w formie pauzy ( ) lub półpauzy ( ), łącznik w formie dywizu (-), minus w formie operatora ( ). Najczęstsze błędy 32/45

47 Kreski poziome Rozróżniamy: myślnik w formie pauzy ( ) lub półpauzy ( ), łącznik w formie dywizu (-), minus w formie operatora ( ). Myślnik jest symbolem interpunkcyjnym, łącznik ortograficznym a minus matematycznym. Nie powinny być mylone i każdy z nich ma swoje zastosowanie. Łącznika użyjemy łącząc słowa, np.: biało-czerwony. Myślnika w formie pauzy użyjemy do wtrąceń, dialogów i wypunktowań. Myślnika w formie półpauzy do zakresów liczbowych, np.: Minus powinien być całkowicie zastrzeżony do wzorów matematycznych, np.: wczoraj było 5 C lub 2 2 = 0. Najczęstsze błędy 32/45

48 Kreski poziome Rozróżniamy: myślnik w formie pauzy ( ) lub półpauzy ( ), łącznik w formie dywizu (-), minus w formie operatora ( ). Myślnik jest symbolem interpunkcyjnym, łącznik ortograficznym a minus matematycznym. Nie powinny być mylone i każdy z nich ma swoje zastosowanie. Łącznika użyjemy łącząc słowa, np.: biało-czerwony. Myślnika w formie pauzy użyjemy do wtrąceń, dialogów i wypunktowań. Myślnika w formie półpauzy do zakresów liczbowych, np.: Minus powinien być całkowicie zastrzeżony do wzorów matematycznych, np.: wczoraj było 5 C lub 2 2 = 0. -,,,. Najczęstsze błędy 32/45

49 Różne rodzaje cyfr Zależnie od sytuacji stosujemy różne rodzaje cyfr. W przykładach wykorzystamy krój pisma Antykwa Toruńska zaprojektowana przez Zygfryda Gardzielewskiego w 1960 roku. Mamy cyfry: nautyczne stosowane wewnątrz tekstu, głównie do zapisu dat oraz tekstów o charakterze historycznym oraz liniowe stosowane do zapisu wielkości nie będących liczbami całkowitymi oraz tekstach o charakterze naukowym. Możemy również wyróżnić cyfry proporcjonalne i tabelaryczne (o stałej szerokości, pozwalającej wyrównywać wartości w tabelach). Najczęstsze błędy 33/45

50 Wielokropek i inne znaki specjalne Wielokropek to znak specjalny, nie tylko trzy kropki z rzędu. Porównajmy prawidłowy wielokropek... z trzema kropkami... różnicy chyba nie trzeba tłumaczyć. Najczęstsze błędy 34/45

51 Wielokropek i inne znaki specjalne Wielokropek to znak specjalny, nie tylko trzy kropki z rzędu. Porównajmy prawidłowy wielokropek... z trzema kropkami... różnicy chyba nie trzeba tłumaczyć. Powinniśmy też pamiętać o znakach na przykład matematycznych. Nierówności słabe w języku polskim zapisujemy jako oraz, nie tak jak w angielskim z poziomą kreską na dole. Najczęstsze błędy 34/45

52 Ligatury Ligatury to złączenia liter w jedną całość i tak, możemy zamiast: zobaczyć: fiffi fiff, fiffi fiff. Najczęstsze błędy 35/45

53 Ligatury Ligatury to złączenia liter w jedną całość i tak, możemy zamiast: zobaczyć: fiffi fiff, fiffi fiff. W językach, w których występuje potrójne zestawienie litery f, ligatury mogą zmieniać zdanie. Wyraz po lewej jest zapisany prawidłowo, wyraz po prawej z błędem. Schifffahrt Schifffahrt Najczęstsze błędy 35/45

54 Sierota, wdowa, bękart, szewc,... Należy również unikać kilku zjawisk pojawiających się w składzie: sierota pozostawienie jednoliterowego słowa na końcu wersu, wdowa bardzo krótki wiersz (np.: jednowyrazowy) na końcu akapitu, bękart pojedynczy wiersz akapitu u samej góry kolumny tekstu, szewc pojedynczy wiersz akapitu u samego dołu kolumny tekstu, rzeka ułożenie kilku odstępów jeden pod drugim w kilku liniach, szczecina dzielenie wyrazów w kilku wierszach jeden pod drugim. Najczęstsze błędy 36/45

55 Nie tylko sieroty Oprócz sierot na końcu linii nie powinniśmy zostawiać kropki nie będącej końcem zdania (po skrótach, inicjałach,... ). Nie powinniśmy też rozdzielać: tytułu naukowego lub imienia od nazwiska (np.: mgr i Kowalski), wielkości od jednostki (np.: dwa i kilogramy), dat (np.: 28. X i 2015 roku, przyimków, zaimków i partykuł z powiązanymi z nimi wyrazami (np.: kupiono i by). Najczęstsze błędy 37/45

56 Rady Aby uniknąć błędów, należy: uważnie dobierać znaki ortograficzne, interpunkcyjne, matematyczne i typograficzne, stosować niełamliwe spacje, czasem lekko przeformułować zdanie, jeśli mamy taką możliwość, zminimalizować liczbę stosowanych krojów pisma i kolorów, pamiętać o funkcjach typografii i jej przeźroczystości. Najczęstsze błędy 38/45

57 Rady Aby uniknąć błędów, należy: uważnie dobierać znaki ortograficzne, interpunkcyjne, matematyczne i typograficzne, stosować niełamliwe spacje, czasem lekko przeformułować zdanie, jeśli mamy taką możliwość, zminimalizować liczbę stosowanych krojów pisma i kolorów, pamiętać o funkcjach typografii i jej przeźroczystości. Zwykle nie powinniśmy: ręcznie wskazywać miejsca podziału linii lub słowa, zmieniać interlinię, krój pisma lub rozmiary kolumny. Najczęstsze błędy 38/45

58 Systemy składu tekstu Systemy składu tekstu 39/45

59 Systemy składu tekstu Systemów składu tekstu nie należy mylić z edytorami lub procesorami tekstu. Systemy składu tekstu służą kontroli nad formą, edytory nad treścią. Istnieje wiele aplikacji, na przykład płatne: Adobe InDesign, Microsoft Publisher, Quark XPress lub darmowe: Scribus, LyX, T E X, L A T E X i przyjaciele. Systemy składu tekstu 40/45

60 Systemy graficzne Większość z wymienionych systemów jest systemami graficznymi (wszystkie płatne oraz Scribus). L A T E X jest systemem tekstowym (praca w nim przypomina nieco programowanie). LyX stanowi aplikację w połowie drogi pomiędzy tekstową a graficzną. Wszystkie te systemy posiadają zbliżone możliwości, choć każdy ma jakąś mocną lub słabą stroną. Zdecydowanie mocną stroną systemu L A T E X jest skład wzorów matematycznych, jego słabą stroną jest nastomiast skład albumów zawierających dużo ilustracji. Systemy składu tekstu 41/45

61 Systemy graficzne Większość z wymienionych systemów jest systemami graficznymi (wszystkie płatne oraz Scribus). L A T E X jest systemem tekstowym (praca w nim przypomina nieco programowanie). LyX stanowi aplikację w połowie drogi pomiędzy tekstową a graficzną. Wszystkie te systemy posiadają zbliżone możliwości, choć każdy ma jakąś mocną lub słabą stroną. Zdecydowanie mocną stroną systemu L A T E X jest skład wzorów matematycznych, jego słabą stroną jest nastomiast skład albumów zawierających dużo ilustracji. Od następnych zajęć zajmiemy się właśnie systemem L A T E X, który stanowi standard w dziedzinie pisania artykułów naukowych oraz prac dyplomowych. Systemy składu tekstu 41/45

62 Typografia w internecie Typografia w internecie 42/45

63 Typografia w internecie Wraz z rozwojem języków html, css oraz JavaScript, pojawia się coraz więcej możliwości sterowania typografią na stronach internetowych. Mamy już możliwość ustawiania nie tylko rozmiaru i odmiany ale też kroju pisma. Powstały też skrypty pozwalające automatycznie dzielić wyrazy na stronach internetowych. Zasady i techniki typografii w sieci pozostają jednak takie same jak dla prac na papierze różnice wynikają jedynie z tego, że mamy inne medium. Przyjrzymy się im niedługo, podczas zajęć o tworzeniu stron internetowych. Typografia w internecie 43/45

64 W następnym odcinku... Temat następnego wykładu, to System składu L A T E X. Typografia w internecie 44/45

65 Pytania? Typografia w internecie 45/45