Bioetyka teologiczna cz. 3

Transkrypt

1 Bioetyka teologiczna cz. 3 Zdrowie choroba cierpienie Wykład dla studentów II roku Instytutu Nauk o Rodzinie KUL Integralna wizja osoby ludzkiej "Na medycynie spoczywa w sposób szczególny obowiązek poszanowania tych praw. Prawo do życia - od momentu jego poczęcia aż do samej śmierci - jest pierwszym i podstawowym prawem, jakby korzeniem i źródłem wszystkich innych. W tym znaczeniu mówi się o 'prawie do zdro-wia', tzn. o prawie do warunków najkorzystniejszych do dobrego zdrowia". Przemówienie Jana Pawła II z człowiek jest bytem stworzonym na obraz Boży, odkupionym przez Chrystusa i powołanym do nieśmiertelności; poszanowanie życia nie jest jednak tylko kwestią wiary lub niewiary; Por.: przysięga lekarska z 1984: Będę zachowywał absolutny szacunek dla życia ludzkiego od chwili jego poczęcia i nawet pod groźbą nie dopuszczę do tego, aby mojej wiedzy użyto przeciw prawom ludzkości ; z godności osoby ludzkiej wynika nie tylko prawo do życia, ale także zasada uznania jedności człowieka: Jedność ta wymaga, by nie izolować problemów technicznych związanych z postępowaniem w określonym stanie chorobowym od całościowego widzenia osoby chorego, obejmującego wszystkie jego wymiary 3 1

2 "Prawdziwy humanizm to tylko ten, który zwraca się ku najwyższemu Bogu poprzez uznanie zadania będącego naszym powołaniem i naprawdę kształtującego życie ludzkie. Nie jest więc człowiek dla siebie normą ostateczną, ale tym, kim być powinien, staje się dopiero wówczas, gdy przekracza samego siebie, według tak bardzo prawdziwego powiedzenia Błażeja Pascala: 'dziwne jak człowiek przerasta człowieka'" (Paweł VI, Populorum progressio, nr 42). 4 "Żaden chyba przejaw głupoty nie wydaje się bardziej znamienny dla naszych czasów, jak dążenie do utworzenia trwałego i dostatniego porządku życia doczesnego, nie opartego na nieodzownym fundamencie, to znaczy pomijającego Majestat Boga. W ten sposób usiłuje się podkreślać dostojeństwo człowieka, wysuszywszy źródło, z którego to dostojeństwo wypływa i jest zasilane" (bł. Jan XXIII, Mater et Magistra, IV,1 - w wyd. z nr: 217) 5 Koncepcje medycyny w somatycznie zorientowanej medycynie zarówno chorobę jak i zdrowie widzi się jedynie jako rzeczywistość cielesno-biologiczną; w psychosomatycznie zorientowanej medycynie podkreśla się także duchowe i psychiczne czynniki zdrowia i choroby; w socjopsychosomatycznie zorientowanej medycynie podkreśla się także - obok powyższych - społeczne czynniki zdrowia i choroby. 6 2

3 Ciało ludzkie nie może być uważane tylko za zespół tkanek, narządów i funkcji; nie może być oceniane na równi z ciałem zwierząt, jest bowiem częścią istotną osoby, która poprzez to ciało objawia się i wyraża" (Donum vitae: Wstęp, 3). 7 W świetle chrześcijańskiej wizji człowieka, jego integralności, ciało ludzkie zasługuje na najwyższe zainteresowanie, uwagę i pełną troski opiekę. Człowiek nie może lekceważyć swego życia cielesnego, przeciwnie powinien je szanować. Chrześcijanin odwołuje się tu nie tylko do naturalnej godności ciała ludzkiego (wynikającej z wspomnianej wyżej jedności z duszą), ale także do prawdy o Wcieleniu oraz do prawdy o zmartwychwstaniu ciał 8 Jan Paweł II: "Natura biologiczna każdego człowieka jest nienaruszalna w tym sensie, że stanowi ona o osobistej tożsamości jednostki w ciągu całej jego historii. Każda bowiem osoba ludzka, w swej absolutnej niepowtarzalności jest nie tylko poprzez ducha, ale także i przez ciało. Co więcej, w ciele i poprzez ciało dotyka się osobę w jej konkretnej rzeczywistości. W konsekwencji poszanowanie godności człowieka oznacza ochronę tej identyczności człowieka [...]. Opierając się na takiej właśnie wizji antropologicznej należy znajdować podstawowe kryteria przy podejmowaniu decyzji w przypadku zabiegów, nie będących w ścisłym sensie terapeutycznymi". 9 3

4 "Wszelki postęp naukowy i techniczny musi zachowywać największy szacunek dla wartości moralnych stanowiących ochronę godności osoby ludzkiej [...] dziś przezwyciężenie rozdziału etyki od wiedzy i znalezienie ich dogłębnej jedności staje się konieczne bardziej niż kiedykolwiek przedtem. Leczycie przecież człowieka, człowieka, którego godności strzeże etyka". 10 prymat etyki nad techniką; prymat osoby nad rzeczą; prymat ducha nad materią; prymat jednostki nad społecznością. 11 Wartość życia "Życie, którym Bóg obdarza człowieka jest czymś więcej niż tylko istnieniem w czasie. Jest dążeniem ku pełni życia; jest zalążkiem istnienia, które przekracza granice czasu" EV

5 "Ewangelia życia nie jest przezna-czona jedynie dla wierzących: jest dla wszystkich. Sprawa życia oraz jego obrony i promocji nie jest wyłączną prerogatywą chrześ-cijan. Choć czerpie swe niezwykłe światło i moc z wiary, należy do każdego ludzkiego sumienia, które dąży do prawdy i któremu nie są obojętne losy ludzkości" [EV 101] 13 "Kościół mocno wierzy, że życie ludzkie, nawet gdy słabe i cierpiące, jest zawsze wspaniałym darem Bożej dobroci [...]. Kościół opowiada się za życiem: w każdym życiu ludzkim umie odkryć wspaniałość owego "Tak", owego "Amen", którym jest sam Chrystus" FC "Życie człowieka pochodzi od Boga, jest Jego darem, Jego obrazem i odbiciem, udziałem w Jego ożywczym tchnieniu. Dlatego Bóg jest jedynym Panem tego życia: człowiek nie może nim rozporządzać. Bóg sam przypomina o tym Noemu po potopie: 'Upomnę się też u człowieka o życie człowieka i u każdego o życie brata" EV

6 "Życie ludzkie jest święte ponieważ od samego początku domaga się stwórczego działania Boga i pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwórcy, jako jedynego swego celu. Sam Bóg jest Panem życia, od jego początku aż do końca. Nikt w żadnej sytuacji, nie może sobie rościć prawa do bezpośredniego zniszczenia niewinnej istoty ludzkiej" [EV 53; Donum vitae 5] 16 "Życie jest błogosławieństwem Bożym: życie cielesne samo w sobie nie jest czymś absolutnym [...], ale jest ono warunkiem przyjęcia daru i podjęcia odpowiedzialności za ten cel, który określamy mianem: bycie dzieckiem Bożym w Królestwie Ojca nota Komisji do Spraw Rodziny Episkopatu włoskiego z 13 lutego Jeśli naruszy się prawo człowieka do życia w tym momencie, w którym poczyna się on jako człowiek pod sercem matki, godzi się pośrednio w cały ład moralny, który służy zabezpieczeniu nienaruszalnych dóbr człowieka. Życie jest pierwszym wśród tych dóbr. Kościół broni prawa do życia nie tylko z uwagi na majestat Stwórcy, który jest tego życia pierwszym Dawcą, ale równocześnie ze względu na podstawowe dobro człowieka. Jan Paweł II w Nowym Targu ( ) 18 6

7 Integralne pojęcie zdrowia Światowa Organizacja Zdrowia podaje następującą definicję zdrowia: "Zdrowie jest stanem dobrego samopoczucia fizycznego, duchowego i społecznego, a nie tylko brakiem choroby. Możliwie najlepsza sytuacja zdrowotna jest jednym z podstawowych praw człowieka". 19 Trzeba jednak pamiętać, że integralność pojęcia zdrowia każe patrzeć na problem naprawdę szeroko, tak aby uwzględnić wszystkie wymiary życia ludzkiego: zdrowie fizyczne zdrowie psychiczne zdrowie duchowe zdrowie religijne (nadprzyrodzone). Rozpatrując je łącznie! 20 Wewnętrzna harmonia (zdrowie) uzależniona jest od wielu czynników, spośród których szczególnie należy wyróżnić: uwarunkowania genetyczne (biologiczne) własne postępowanie warunki środowiska naturalnego i społecznego. 21 7

8 Zdrowie jest zatem stanem doskonałego cieleśnie, duchowo i społecznie dobrego samopoczucia, które nie wynika jedynie z braku choroby czy kalectwa. Szerokie rozumienie zdrowia sprawia, że nie może ono pozostać jedynie domeną biologii i medycyny, ale wchodzi także w zakres moralności i religii. 22 "Nie zadowalajcie się tym, że leczycie chorych, ale zwracajcie się do każdego, którego dobry stan zdrowia oznacza brak choroby i pomóżcie mu zrozumieć przez wyniki waszej obserwacji, że może się cieszyć jeszcze większą poprawą zdrowia, i że może tym rozumnie kierować". Pius XII do lekarzy 23 Chrześcijański sens choroby i cierpienia "Człowiek cierpi na różne sposoby, nie zawsze objęte przez medycynę, w jej nawet najdalszych rozgałęzieniach. Cierpienie jest czymś bardziej jeszcze podstawowym od choroby, bardziej wielorakim, a zarazem głębiej jeszcze osadzonym w całym człowieczeństwie" SD

9 Obszary cierpienia Obszary cierpienia Kruchość, słabość i przemijanie Samotność Zacieśnienie świata do choroby Uzależnienie od innych Niepewność co do przyszłości 25 Cierpienie jest wezwaniem do ujawnienia moralnej wielkości człowieka, jego duchowej dojrzałości" (SD 22). Papież nie mówi tu o żadnym "automatycznym" wpływie cierpienia, (że ono samo z siebie uszlachetnia), lecz wskazuje jedynie na to, że przez to cierpienie ujawnia się Boże wezwanie, by człowiek objawił całą swoją wielkość moralną i duchową. Cierpienie zdaje się przynależeć do transcendencji człowieka: jest jednym z tych punktów, w których człowiek zostaje niejako «skazany» na to, ażeby przerastał samego siebie - i zostaje do tego w tajemniczy sposób wezwany" (SD 2). 26 "W Starym Testamencie zauważamy już dążność do przezwyciężenia poglądu, według którego cierpienie ma sens wyłącznie jako kara za grzech o tyle, o ile podkreśla się równocześnie wychowawcze znaczenie kary - cierpienia: tak więc w cierpieniach zsyłanych przez Boga na Lud Wybrany zawiera się równocześnie wezwanie ze strony Bożego Miłosierdzia. Karci ono, by doprowadzić do nawrócenia: 'prześladowania były nie po to, aby zniszczyć, ale aby wychować nasz naród' (2 Mch 6,12) [...]. Cierpienie ma służyć nawróceniu, czyli odbudowaniu dobra w podmiocie, który w wezwaniu do pokuty może rozpoznać Miłosierdzie Boże" SD

10 "Miłość jest też najpełniejszym źródłem sensu cierpienia, które pozostaje zawsze tajemnicą: zdajemy sobie sprawę, że wszelkie nasze wyjaśnienia będą zawsze niewystarczające i nieadekwatne. Chrystus pozwala nam wejść w tajemnicę i odkryć 'dlaczego cierpienie', o ile jesteśmy zdolni podjąć wzniosłość miłości Bożej. Aby odnaleźć głęboki sens cierpienia, idąc za objawionym Słowem Boga, trzeba otworzyć się szeroko w stronę ludzkiego podmiotu w jego wielorakiej potencjalności... Miłość też jest najpełniejszym źródłem odpowiedzi na pytanie o sens cierpienia. Odpowiedzi tej udzielił Bóg człowiekowi w krzyżu Jezusa Chrystusa". SD "Zawiera się w cierpieniu jakby szczególne wyzwanie do cnoty, którą człowiek musi wypracować ze swojej strony. Jest to cnota wytrwałości w znoszeniu tego, co dolega i boli. Czyniąc to, człowiek wyzwala nadzieję, która podtrzymuje w nim przeświadczenie, że cierpienie go nie przemoże, nie pozbawi właściwej człowiekowi godności wraz z poczuciem sensu życia. I oto ten sens się objawia wraz z działaniem miłości Bożej, która jest największym darem Ducha Świętego. W miarę jak uczestniczy w tej miłości, człowiek w cierpieniu odnajduje do końca siebie: odnajduje «duszę», którą - zdawało mu się, że przez cierpienie «stracił»" SD "Cierpienie jest zawsze próbą, czasem nad wyraz ciężką próbą, której poddane zostaje człowieczeństwo [...]. Uczestnicy cierpień Chrystusowych mają przed oczyma paschalną tajemnicę Krzyża i Zmartwychwstania. W tajemnicy tej Chrystus zstępuje niejako do ostatecznych granic słabości i obezwładnienia człowieka - wszak kona przybity do Krzyża. Jeśli równocześnie w słabości tej dopełnia się Jego wyniesienie, potwierdzone mocą Zmartwychwstania, to znaczy, że słabości wszelkich cierpień człowieka może przeniknąć ta sama Boża moc, która objawiła się w Krzyżu Chrystusa. W tym rozumieniu: cierpieć - to znaczy stawać się jakby szczególnie podatnym, szczególnie otwartym na działanie zbawczych mocy Boga, ofiarowanych ludzkości w Chrystusie" SD

11 Właśnie w tym punkcie [tzn. w cierpieniu] owo «objawienie człowieka samemu człowiekowi i okazanie mu jego najwyższego powołania» jest nieodzowne. Bywa też - jak o tym mówi doświadczenie - szczególnie dramatyczne. Kiedy jednak wypełni się do końca, i stanie się światłem życia ludzkiego, jest też szczególnie błogosławione. «Przez Chrystusa... i w Chrystusie rozjaśnia się zagadka cierpienia i śmierci»" SD "Samo uczestnictwo w cierpieniu Chrystusa znajduje w tych apostolskich wypowiedziach jakby podwójny wymiar. Jeżeli człowiek staje się uczestnikiem cierpień Chrystusa - to dlatego, że Chrystus otworzył swe cierpienia dla człowieka, że On sam stał się w swoim odkupieńczym cierpieniu poniekąd uczestnikiem wszystkich ludzkich cierpień. Człowiek odkrywając przez wiarę odkupieńcze cierpienie Chrystusa, odkrywa zarazem w Nim swoje własne cierpienia, odnajduje je przez wiarę na nowo, nasycone nową treścią i nowym znaczeniem" SD