3. Jakub i Ezaw: konkurencja między braćmi? (Rdz 27) Wprowadzenie biblijne

Transkrypt

1 Cel umiejętność współdziałania we wspólnocie braterskiej poznanie warunków owocnej współpracy Metody medytacja obrazu formularze pytań szczepionka w formie puzzli Materiały Oszukanie Ezawa przez Jakuba, rycina z Biblii norymberskiej (1493 r.) 6 (zał. 3.1) formularz z pytaniami do interpretacji obrazu (zał. 3.2) hasła do szczepionki Rywalizacja współpraca (zał. 3.3) Wprowadzenie biblijne Opowiadanie w Rdz 27 stanowi kontynuację poznanej wcześniej w Rdz 25 historii narodzin Ezawa i Jakuba, gdzie została ukazana geneza rywalizacji między braćmi bliźniakami. Walka między nimi o przywilej pierwszeństwa kulminuje przed śmiercią ojca Izaaka, kiedy to obydwaj próbują uzyskać jego błogosławieństwo przewidziane wyłącznie dla pierworodnego syna. Prawo pierworództwa przedmiot rywalizacji między Ezawem i Jakubem Fakt odstąpienia przez Ezawa prawa pierworództwa na rzecz Jakuba musiał być ich wspólną tajemnicą, skoro teraz występują do walki o ojcowskie błogosławieństwo. Izaak, podeszły już w latach, jest chyba świadomy antagonizmów zachodzących między swoimi synami. Dlatego też pragnie nadać ład stosunkom panującym w domu przez udzielenie członkom swojej rodziny tradycyjnego błogosławieństwa, sankcjonującego ostatecznie porządek prawny wyznaczony kolejnością przyjścia na świat synów. Został on naruszony przez Ezawa, który odstąpił swoją uprzywilejowaną pozycję młodszemu bra- 6 Za: Wielkie wydarzenia czasów biblijnych, red. B. Metzger i in., Prymasowska Seria Biblijna, Warszawa 1998, s

2 tu. Teraz pragnie ją odzyskać, co staje się impulsem do działania dla Jakuba, który chce ostatecznie potwierdzić przez dostąpienie ojcowskiego błogosławieństwa zdobyte podstępem prawo pierworództwa. Dynamika wydarzeń w Rdz 27 Narracja wyznaczona jest pojawieniem się w następujących po sobie pięciu scenach kolejnych par bohaterów. W ww. 1-5 Izaak wyjawia Ezawowi swój zamiar udzielenia mu błogosławieństwa, co jednak ma być poprzedzone posiłkiem z upolowanej przez Ezawa dzikiej zwierzyny. W ww inicjatywę przejmuje Rebeka, żona Izaaka, która jako matka miłowała bardziej Jakuba. Ona to nakłania go do oszukania niedowidzącego ojca i podszycia się pod starszego brata. Mięso koźlęcia miało imitować dziczyznę, zaś skórki kozie, nałożone na ręce i szyję Jakuba, miały upodobnić go do Ezawa. W ww jesteśmy świadkami spotkania Jakuba i Izaaka. Podstęp się udaje. Scena przebiega zgodnie z rytem właściwym błogosławieństwu. Jakub, udając Ezawa, prosi ojca o błogosławieństwo. Ten swoim dotykiem i węchem mylnie identyfikuje Jakuba jako swojego starszego syna, Ezawa. Po spożyciu posiłku przekazuje Jakubowi pocałunek, który jako kulminacyjny punkt błogosławieństwa komunikuje ojcowską witalność, jego siłę życiową. Ten gest zostaje potwierdzony następnie słowem błogosławieństwa, przybierającego charakter rozstrzygającego i nieodwołalnego testamentu. Kolejna scena w ww ukazuje dramat nie tylko Ezawa, ale też i ojca, który odkrył podstęp Jakuba. Oszukany ojciec i podstępnie zdradzony syn rozpaczliwie szukają wyjścia z tej tragicznej sytuacji. Słowo błogosławieństwa, raz wypowiedziane i dane, jest absolutnie skuteczne i działające. W końcu Izaak, wzruszony rozpaczliwym lamentem syna, wypowiada słowo, które swoją treścią jest antynomią błogosławieństwa udzielonego wcześniej Jakubowi. Ezaw będzie wiódł życie koczownicze, nie będzie posiadał pól pod uprawę, by zaś przetrwać na pustyni, będzie musiał posługiwać się mieczem. Ale co najważniejsze, będzie poddany swojemu młodszemu bratu. Ezaw przyjmuje to słowo ojca, ale od razu próbuje je unieważnić, podejmując zamiar zamordowania Jakuba. W ostatniej scenie (ww ) ponownie do akcji wkracza Rebeka, która uprzedza zbrodnicze intencje Ezawa i każe uciekać Jakubowi do Labana, swojego brata, mieszkającego w Charanie. Błogosławieństwo ojca a Boży plan W centrum opowiadania znajduje się błogosławieństwo nacechowane właściwą sobie mocą sprawczą. Nie może ono zostać zakwestionowane ani anulowane, gdyż pochodzi od samego Boga, podczas gdy człowiek jest tylko jego przekazicielem. 27

3 To błogosławieństwo zostało jednak zdobyte podstępem, co w znacznym stopniu zdeterminuje przyszłość Jakuba. Nie doświadczy on prawdziwego pokoju i pomyślności, dopóki rzeczywistość ojcowskiego błogosławieństwa będzie wymieszana z tym, co jest jej zaprzeczeniem: rywalizacją, prześladowaniem, upokorzeniem i oszukiwaniem 7. Będzie musiało minąć dwadzieścia lat, by Jakub pojednał się z Ezawem, a tym samym został pobłogosławiony przez samego Boga (por. Rdz 32,25-33; ten wątek będzie tematem następnego spotkania). Biblijna narracja w żaden sposób nie przemilcza moralnie wątpliwego postępowania Jakuba. W kontekście historii zbawienia błogosławieństwo Izaaka udzielone Jakubowi odsłania tajemnicę Bożego wybrania (por. Rz 9,10-16). Jakub jest młodszy, słaby i bardziej delikatny niż jego brat Ezaw. Swoim działaniem odbiega od zasad moralnych, na których winna budować się relacja braterska. A jednak to nim Bóg posłużył się dla zrealizowania swoich zbawczych planów. W ten sposób historia Jakuba i Ezawa wpisuje się w jeden z głównych tematów teologii biblijnej, jakim jest problem mniejszego, który zostaje wybrany przez Boga w miejsce tego, który według ludzkiej oceny jest pierwszy. Przekładając tę lekcję na relację braterską, jej ideałem nie jest ani postawa Ezawa, silnego, dominującego nad drugim, ani też Jakuba, który w obliczu swojej słabości ucieka się do podstępu wobec brata. Boże błogosławieństwo będzie udzielone tylko temu, kto rzeczywiście uznaje swoją małość i niemoc, by w nich otworzyć się na Bożą wszechmoc i łaskę. Konspekt spotkania I. Rywalizacja braci o ojcowskie błogosławieństwo Przypomnienie wiadomości o Jakubie i Ezawie poznanych w Rdz 25 Wyjaśnienie roli błogosławieństwa na starożytnym Wschodzie II. Jak Jakub wykradł ojcowskie błogosławieństwo? Medytacja obrazu Oszukanie Ezawa przez Jakuba Formularz pytań do interpretacji obrazu III. Jak konkurowanie przemienić we współpracę? Metoda szczepionki 7 L.A. Schökel, Dov è tuo fratello? Pagine di fraternità nel libro della Genesi, Biblioteca di cultura religiosa 50, Brescia 1987, s

4 Nabywanie umiejętności działania we wspólnocie przez określenie warunków owocnej współpracy Scenariusz spotkania I. Rywalizacja braci o ojcowskie błogosławieństwo Metoda pogadanki Przypomnienie poznanej w Rdz 25 historii braci bliźniaków, Jakuba i Ezawa. Pomocą mogą posłużyć następujące pytania skierowane do uczestników: Kim byli dla siebie Jakub i Ezaw? Mimo że byli bliźniakami, to kto był starszy? Dlaczego Ezaw odrzucił przywilej pierworództwa? Wyjaśnienie roli błogosławieństwa ojcowskiego w rodzinie patriarchalnej Ezaw zrezygnował z praw należnych najstarszemu w rodzinie synowi na rzecz swojego brata, Jakuba. Prawnie jednak przywilej pierworództwa musiał być potwierdzony przez ojca, który przed śmiercią udzielał pierworodnemu synowi specjalnego błogosławieństwa. W centrum wydarzeń Rdz 27 stoi właśnie problem ojcowskiego błogosławieństwa. I Jakub, i Ezaw mają do niego prawo. Zaczyna się wyścig o uzyskanie życzliwości ojca. Błogosławieństwo w starożytnej społeczności opartej na strukturze rodzinnej było szczególnym wydarzeniem, gdyż decydowało nie tylko o podziale majątku, ale też było słowem mającym gwarantować Boże błogosławieństwo. Sam ryt błogosławieństwa obejmował: prośbę o błogosławieństwo; identyfikację osoby otrzymującej błogosławieństwo; posiłek, który spożywała osoba błogosławiąca, by dzięki niemu pokrzepiła się; gest objęcia i pocałunku służący przekazaniu witalności i szczęścia; słowo błogosławieństwa przynoszące nieodwracalny skutek (podobnie jak słowo przekleństwa). Znajomość tego rytu pomoże zrozumieć przebieg wydarzeń opisanych w analizowanym obecnie tekście. II. Jak Jakub wykradł ojcowskie błogosławieństwo? Praca w grupach Odczytanie Rdz 27 29

5 Medytacja obrazu Oszukanie Ezawa przez Jakuba z Biblii norymberskiej (zał. 3.1) Opowiadanie Rdz 27 jest stosunkowo długie. Dla zdynamizowania jego lektury zostanie wykorzystana rycina z Biblii norymberskiej przedstawiająca zasadniczo jedną scenę: Jakub wprowadza w błąd swojego ojca za pomocą skórki koźlęcej imitującej owłosioną skórę jego brata Ezawa. Rycina jest ahistoryczna, gdyż przedstawia postacie w realiach odmiennych historycznie. Wielość elementów nawiązujących do opowiadania pozwala na postawienie szeregu pytań narracji Rdz 27. Interpretacja obrazu przy wykorzystaniu formularza pytań (zał. 3.2) Interpretacja ryciny Oszukanie Ezawa przez Jakuba a) Kim jest postać z łukiem i rogiem myśliwskim? Dlaczego jest na polowaniu? b) Kto zasiada na tronie? Co można wnioskować z przedstawienia jego postaci, szczególnie twarzy i rąk? c) Kto stoi przed nim? Co podaje postaci siedzącej na tronie? Dlaczego to czyni? Co znajduje się w prawym dolnym rogu? Jaki ma to związek z omawianą postacią? d) Kim jest postać stojąca między mężczyznami? Dlaczego trzyma rękę na ramieniu młodszego mężczyzny? Co ten gest oznacza? e) Rycina jest klatką zatrzymującą akcję. Co zdarzyło się dalej? Ten etap pracy wymaga nieco więcej czasu, gdyż składa się na niego lektura tekstu, następnie poszukiwanie w nim odpowiedzi pozwalających zro- 30

6 zumieć obraz i wreszcie wspólna analiza sceny przedstawionej na rycinie. By przyspieszyć pracę, można każdej grupie lub osobie (zakładając, że ich liczba będzie korespondowała z liczbą pytań) przydzielić jedno pytanie. To pozwoli na szybsze przejście do omawiania całości wydarzenia. Sugestie do interpretacji ryciny ad a) Ezaw jest myśliwym; ma upolować zwierzę, z którego przygotuje potrawę dla swojego ojca; ad b) Izaak jest już niewidomy, stąd też pewna łatwość oszukania go; ad c) Jakub właśnie przygotował potrawę z koźlęcia (reszta z niego w prawym dolnym rogu), podaje ją ojcu. W jego ręku skórka koźlęcia, która imituje skórę jego brata, przez co Izaak zostaje zwiedziony; ad d) Rebeka, matka Izaaka. Miłuje go bardziej niż Ezawa. Ona jest tą, która ukartowała całość intrygi; ad e) Błogosławieństwo dla Jakuba. Rozpacz Ezawa i poprzysięgnięcie zemsty na Jakubie, który ucieka. III. Jak konkurencję przemienić we współpracę? Praca w grupach Metoda szczepionki 8 (przepracowana w puzzle zał. 3.3) Odkrywanie wartości pracy w zespole Wprowadzenie Historia Jakuba i Ezawa to ciąg pomyłek, intryg, oszustw i ciągłej rywalizacji. W tym kontekście nie jest to wydarzenie wcale odległe od naszych czasów. Rzecz jednak w tym, że nie jest to naturalny stan. Rywalizacja, która dąży do wyeliminowania drugiego, jest porażką wszystkich. Jakub odniósł zwycięstwo, ale żyje w ciągłym zagrożeniu życia i musi ostatecznie uciekać przed bratem. Rebeka realizuje swój misternie ułożony plan, ale w efekcie traci Jakuba, który musi ratować się ucieczką. Historia Jakuba i Ezawa uświadamia nam potrzebę współpracy. Razem możemy osiągnąć więcej, gdyż się wzajemnie uzupełniamy, dzielimy się naszymi osobistymi zdolnościami i wrażliwością, wspieramy się w realizacji zadania. W jaki sposób przejść od konkurencji do współpracy? 8 Proponowana tu metoda przepracowuje pewne sugestie poczynione przez Vademecum katechety, s. 89. Uczestnicy otrzymują już gotowy opis sytuacji kryzysowej w relacji braterskiej ( Rywalizacja ). Ich zadaniem jest dopisanie szczepionki przeciw danej trudności ( Współpraca ). Klasycznie winny to być odpowiednie fragmenty biblijne. 31

7 Kartki, które otrzymacie, przedstawiają dwie odmiennie sytuacje: jedną jest rywalizacja (sytuacja kryzysowa), zaś drugą współpraca (rozwiązanie kryzysu). Zadaniem grup jest: a) przyporządkowanie odpowiednich karteczek do tych dwóch sytuacji; b) dopasowanie kartek w pary, tak by uchwycić moment przejścia z rywalizacji do współdziałania. Efekt pracy winien być następujący: RYWALIZACJA drugi widziany jako konkurent i zagrożenie pragnienie zdominowania drugiego jedyny cel pokonanie drugiego indywidualna gra czyhanie na błędy drugiego egoizm ja wzięcie na siebie całości zadania WSPÓŁPRACA drugi widziany jako bogactwo partnerskie traktowanie drugiego pragnienie wspólnego osiągnięcia celu gra drużynowa pomoc w potrzebie empatia my dzielenie się obowiązkami W podsumowaniu należy wskazać na odmienne filozofie życiowe znajdujące się w tle rywalizacji i współpracy. Zakończenie słowo życia Całość spotkania można zakończyć przekazaniem uczestnikom na karteczkach słowa życia z Listu św. Pawła do Galatów: Jeden drugiego brzemiona noście i tak wypełniajcie prawo Chrystusowej miłości (Ga 6,2). Niech ono będzie okazją do refleksji nad naszym sposobem działania wobec innych. Może będzie to też okazja, by zajrzeć do rozdz. 5 tego Listu, gdzie Apostoł pisze szerzej o właściwym duchu współpracy. 32