KRÓTKIE DONIESIENIA SHORT COMMUNICATIONS

Transkrypt

1 Wiad. entomol. 31 (1): Poznań 2012 KRÓTKIE DONIESIENIA SHORT COMMUNICATIONS 577. Nowe dla Pojezierza Mazurskiego i rzadkie w Polsce chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Coleoptera: Carabidae) złowione w Leśnictwie Nerwik (Nadleśnictwo Wipsowo) New for the Mazurian Lakeland and rare in Poland species of ground beetles (Coleoptera: Carabidae) recorded in the Nerwik Forestry (Wipsowo Forest Division) KEY WORDS: Coleoptera, Carabidae, literature data, new records, faunistic, Mazurian Lakeland, NE Poland. Poniżej prezentujemy listę nowych stanowisk 16 gatunków biegaczowatych, które są dość rzadkie w kraju, a często nowe dla Pojezierza Mazurskiego. Wszystkie gatunki były odławiane do pułapek Barbera w siedlisku kontynentalnego boru sosnowego świeżego (Peucedano-Pinetum) w Leśnictwie Nerwik (Nadleśnictwo Wipsowo) (UTM: DC85) w latach Cechą różniącą siedliska był jedynie wiek drzewostanu. Wszystkie okazy zbierane były przez Dawida MARCZAKA, a oznaczenie materiału wykonał Oleg ALEKSANDROWICZ. Gatunki nowe dla Pojezierza Mazurskiego oznaczono gwiazdką [*]. Amara convexior STEPHENS, 1828 Nerwik, 9 V ex., 8-letni młodnik sosnowy; 1 VI ex., zrąb; 8 V ex., 2-letni młodnik sosnowy. Amara curta DEJEAN, 1828 Nerwik, 9 V exx., 13 VI exx., 8-letni młodnik sosnowy; 22 VI ex., zrąb; 29 V ex., 2-letni młodnik sosnowy. Amara famelica ZIMMERMANN, 1831 Nerwik, 27 IX ex., 2-letni młodnik sosnowy. Amara littorea THOMSON, 1859 Nerwik, 9 V exx., zrąb; 8 V ex., 29 V ex., drzewostan 60-letni; 19 V ex., drzewostan 45-letni. Amara nitida STURM, 1825 Nerwik, 2 VII ex., 8-letni młodnik sosnowy; 19 V ex., drzewostan 60-letni. *Amara praetermissa (C. R. SAHLBERG, 1827) Nerwik, 12 VII ex., 22 VII ex., 16-letni młodnik sosnowy. Carabus marginalis FABRICIUS, 1794 Nerwik, 2 IX exx., 12 IX ex., 2 X exx., zrąb ; 8 VII ex., 25 VII exx., 5 IX ex., 27 IX exx., 12 X exx., 2-letni młodnik sosnowy; 22 VI ex., 12 VII ex., 22 VII ex., 3 VIII exx., 12 VIII exx., 22 VIII exx., 2 IX exx., 12 IX exx., 2 X exx., 8-letni młodnik sosnowy; 5 IX ex., drzewostan 60-letni; 19 V ex., 8 VI ex., 26 VI ex., 8 VII exx., 28 VII ex., 16 VIII exx., 25 VIII exx., 5 IX ex., 27 IX exx., drzewostan 100-letni; 29 V ex., 8 VI ex., 8 VII ex., 16 VIII ex., 25 VIII exx., 5 IX ex., drzewostan 135-letni.

2 42 KRÓTKIE DONIESIENIA Harpalus autumnalis (DUFTSCHMID, 1812) Nerwik, 20 V ex., 3-letni młodnik sosnowy. Harpalus luteicornis (DUFTSCHMID, 1812) Nerwik, 16 VIII ex., 2-letni młodnik sosnowy. *Harpalus neglectus AUDINET-SERVILLE, 1821 Nerwik, 28 VII ex., 2-letni młodnik sosnowy. Harpalus solitaris DEJEAN, 1829 Nerwik, 19 V ex., 2 VII ex., zrąb; 8 V ex., 2-letni młodnik sosnowy; 9 V ex., 13 VI ex., 8-letni młodnik sosnowy; 28 V ex., drzewostan 60-letni. Leistus rufomarginatus (DUFTSCHMID, 1812) Nerwik, 29 V exx., 8 VI ex., 8 VII exx., 15 VII exx., 27 IX ex., 12 X exx., 23 X ex., drzewostan 135-letni. Microlestes maurus (STURM, 1827) Nerwik, 9 V exx., 8-letni młodnik sosnowy. Miscodera arctica (PAYKULL, 1798) Nerwik, 2 VII ex., 2 X ex., drzewostan 30-letni. Ophonus puncticeps STEPHENS, 1828 Nerwik, 12 VII ex., drzewostan 16-letni. Pterostichus macer (MARSHAM, 1802) Nerwik, 13 VI ex., drzewostan 30-letni. Dawid MARCZAK, WSEiZ, Warszawa Oleg ALEKSANDROWICZ, Akad. Pomorska, Słupsk 578. Nowe stanowiska Hydrophilus (Hydrophilus) piceus (LINNAEUS, 1758) (Coleoptera: Hydrophilidae) na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej New records of Hydrophilus (Hydrophilus) piceus (LINNAEUS, 1758) (Coleoptera: Hydrophilidae) in the Wielkopolska-Kujawy Lowland KEY WORDS: Coleoptera, Hydrophilidae, Hydrophilus piceus, endangered species, protected species, new records, the Wielkopolska-Kujawy Lowland, W Poland. Podczas prowadzenia przez autorów w 2010 roku badań monitoringowych pływaka szerokobrzeżka (Dytiscus latissimus LINNAEUS, 1758) i kreślinka nizinnego (Graphoderus bilineatus (DEGEER, 1774)), w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000, prowadzonego na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, zaobserwowano i stwierdzono dwa nowe stanowiska rzadko spotykanego, dużego gatunku kałużnicy kałużnicy czarnozielonej Hydrophilus piceus (L.). Wraz z dwoma dotychczas nie opublikowanymi stanowiskami z doliny Odry, które również podajemy, daje to łącznie 4 nowe stanowiska z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Jest to gatunek w Polsce chroniony (Rozporządzenie 2011) i umieszczony w Czerwonej Liście (PAWŁOWSKI i in. 2002: [W:] Głowaciński z. (red.): Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. IOP PAN, Kraków: ), ma kategorię NT (bliski zagrożenia). Szczegółowe dane dotyczące stanowisk z Rogalińskiego Parku Krajobrazowego (P.K.) posiada GIOŚ.

3 WIAD. ENTOMOL., 31 (1): POZNAŃ Rogaliński P.K., rez. Krajkowo (UTM: XT38) ad Mosina, stanowisko 1, 14 IX %, stanowisko 2, 14 IX &. Gatunki towarzyszące na stanowisku 2: Rhantus suturalis (MACLEAY, 1825) 1&, Graphoderus austriacus (STURM, 1834) 1%, Hydroporus palustris (LINNAEUS, 1761) 1 ex., Laccophilus minutus (LINNAEUS, 1758) 1 ex., leg. et coll. M. PRZEWOŹNY. Cigacice (WT47), 30 VII &, leg. et coll. K. LUBECKI. Górki Małe (WT47) ad Cigacice, 31 VII %, leg. et coll. K. LUBECKI. Jest to gatunek palearktyczny szeroko rozmieszczony od Europy, poprzez Syberię aż po rosyjski Daleki Wschód. Podawany również z Bliskiego Wschodu. Z Afryki Północnej wykazywany tylko z Egiptu (HANSEN 2004: [W:] Catalogue of Palaearctic Coleoptera, Vol. 2: 44-68). Chrząszcz znany jest z rozproszonych stanowisk w 12 krainach (BURAKOWSKI i in. 1976: Kat. Fauny Pol., XXIII, 4: 1-307). Obecnie wydaje się być w wyraźnym regresie. W odróżnieniu od pokrewnego H. aterrimus ESCHSCHOLTZ, 1822 spotykany jest niezmiernie rzadko i pojedynczo. Współcześnie podany został z zaledwie trzech stanowisk na Nizinie Wielkopolsko Kujawskiej Wilczyn, Gorzów Wielkopolski i Piła (BUCZYŃSKI, PRZEWOŹNY 2005: Wiad. entomol., 24, 2: 69-76; NUCKOWSKA, KRZYŻANOWSKA 2006: Teka Kom. Ochr. Kszt. Środ. Przyr., 3: ; WILŻAK, ŻURAWLEW 2008: Przyroda powiatu pleszewskiego., Pleszew. 146 ss.) oraz z jeziora Jaczno na Pojezierzu Mazurskim (BUCZYŃSKI i in. 2001: Rocz. nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. Salamandra, 5: 27-42) i z Poleskiego Parku Narodowego na Wyżynie Lubelskiej (BUCZYŃSKI, PIOTROWSKI 2002: Parki nar. Rez. przyr., 21, 2: ). Na wszystkich wymienionych stanowiskach odnotowano pojedyncze osobniki. Zaprezentowane powyżej stanowiska, zlokalizowane w dolinach dużych rzek nizinnych (Odra, Warta), skłaniają do wyciągnięcia wniosku, że Nizina Wielkopolsko-Kujawska, a w szczególności jej doliny rzeczne, stanowią obecnie refugium dla tego gatunku w skali Polski. Analizując rozsiedlenie tego chrząszcza w Polsce wyraźnie widać, że przydzielony mu status zagrożenia na Czerwonej Liście (PAWŁOWSKI i in. 2002: ibid.) jest stanowczo za niski, szczególnie że wspomniany już pokrewny gatunek H. aterrimus ESCHSCH., jest wykazywany u nas znacznie częściej i jest wyraźnie liczniejszy, a posiada wyższą kategorię zagrożenia (VU narażony). Z gatunków towarzyszących na uwagę zwraca również G. austriacus (STURM), który z Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej podany został ostatnio ponad 70 lat temu (BURAKOWSKI i in. 1976: ibid.). Marek PRZEWOŹNY, Wydz. Biologii UAM, Zakł. Zool. Syst., Poznań Krzysztof LUBECKI, Racula 579. Rzadko spotykane i nowe dla województwa mazowieckiego gatunki Macrolepidoptera (Lepidoptera) Species of Macrolepidoptera (Lepidoptera) rare and new to Mazowieckie Province KEY WORDS: Lepidoptera, Sphingidae, Notodontidae, Lymantridae, Nolidae, Arctiidae, records, Mazowieckie Province, C Poland. Praca podaje nowe dane o rozsiedleniu 13 gatunków Macrolepidoptera należących do 5 rodzin motyli. Większość osobników została zwabiona do źródeł światła usytuowanych przy leśniczówkach, zlokalizowanych na dwóch stanowiskach: Przejazd (UTM: EC20) i Maciejowice - Cztery Kopce (EC31). Oba miejsca są położone w północnej części Puszczy Kozienickiej, w niedalekiej odległości od Kozienic, i leżą w południowej części woj. mazowieckiego. Podział systematyczny, nazewnictwo motyli oraz ich rozsiedlenie w Polsce przyjęto za BUSZKO i NOWACKIM (2000: Pol. entomol. Monogr., 1: 1-178). Gatunki nowe dla woj. ma-

4 44 KRÓTKIE DONIESIENIA zowieckiego, zaznaczono gwiazdką po nazwie gatunkowej [*]. Gatunki potwierdzone z tego obszaru po roku 1960, wyróżniono dwiema gwiazdkami [**]. Większość okazów dowodowych znajduje się w kolekcji drugiego z autorów, pojedyncze okazy znajdują się w zbiorach pierwszego z autorów i Marka HOŁOWIŃSKIEGO. Sphingidae Proserpinus proserpina (PALLAS, 1772) Chinów (EC31), 2 VI ex., Maciejowice - Cztery Kopce, 20 VII 2009 liczne gąsienice na wiesiołku Oenothera biennia L. Motyl rzadko spotykany, przede wszystkim w południowej części kraju. Daphnis nerii (LINNAEUS, 1758)** Maciejowice - Cztery Kopce, 21 VII ex. Gatunek migrujący. W Polsce łowiony bardzo rzadko. W ostatnim czasie podawany z Bieszczadów w 1990 roku (ŚLIWA 1994: Wiad. entomol., 13, 4: ). Notodontidae Ptilophora plumigera (DENIS et SCHIFFERMÜLLER, 1775) * Przejazd, 15 XI ex. Podawany z większości województw w kraju. Odontosia sieversi (MÉNÉTRIÉS, 1856) Przejazd, 13 III ex., 18 III ex. W Polsce wykazywany głównie ze wschodniej części kraju. Spatalia argentina (DENIS et SCHIFFERMÜLLER, 1775) Maciejowice - Cztery Kopce, V exx., 27 V exx., 21 V ex. Na ogół bardzo lokalny i rzadko spotykany na terenie całego kraju. Z województwa mazowieckiego podawany ostatnio z miejscowości Bromierzyk (DC59) przez PAWLUKIEWICZA i PABISA (2010: Wiad. entomol., 29, 4: ). Lymantridae Parocneria detrita (ESPER, 1785)** Przejazd, 9 VII ex.; Maciejowice - Cztery Kopce, 4 VII ex., 16 VII ex., 24 VII ex. W Polsce po 1960 roku podawany z województw lubelskiego, dolnośląskiego i podkarpackiego. Arctornis l-nigrum (MÜLLER, 1764)* Przejazd, 23 VI ex. Podawana przede wszystkim z południowej i północno-wschodniej części kraju. Nolidae Nola cicatricalis (TREITSCHKE, 1835) Przejazd, 29 IV ex. W Polsce podawany po roku 1960 z woj. podkarpackiego, mazowieckiego, podlaskiego i lubelskiego. Nola cristatula (HÜBNER, 1793) Przejazd, 2 V ex. W Polsce podawany po roku 1960 z woj. mazowieckiego, lubelskiego i małopolskiego. Nycteola degenerana (HÜBNER, 1799)** Maciejowice - Cztery Kopce, 31 X ex., 7 VII ex. Wykazywany głównie z wschodniej Polski.

5 WIAD. ENTOMOL., 31 (1): POZNAŃ Arctiidae Pelosia obtusa (HERRICH-SCHÄFFER, 1852)* Przejazd, VII exx.; Maciejowice - Cztery Kopce, 26 VII ex., 16 VIII ex., 19 VII ex. Dysauxes ancilla (LINNAEUS, 1767)** Przejazd, 4 VII ex.; Maciejowice - Cztery Kopce, 16 VII ex. Spotykany lokalnie na terenie całego kraju. Phragmatobia luctifera (DENIS et SCHIFFERMÜLLER, 1775) Maciejowice Cztery Kopce, 20 V ex. W Polsce rzadko łowiony na niżu. Marek BĄKOWSKI, Zakł. Zool. Systemat. UAM, Poznań Wojciech PIĄTEK, Kozienice 580. Nowe stanowiska rzadkich gatunków bzygowatych (Diptera: Syrphidae) we wschodniej Polsce New localities of rare species of hoverflies (Diptera: Syrphidae) in eastern Poland KEY WORDS: Diptera, hoverflies, Syrphidae, faunistic data, rare species, Poland. Dotychczasowe badania i prace, dotyczące rozmieszczenia bzygowatych (Syrphidae) we wschodniej części kraju są wciąż dalece niekompletne i wymagają kontynuacji. W trakcie badań faunistycznych, prowadzonych w 2009 roku na obszarze Lubelszczyzny, stwierdzono występowanie 5 interesujących i rzadko spotykanych w naszym kraju gatunków. Układ systematyczny i nazewnictwo podano według SOSZYŃSKIEGO (2007: [W:] BOGDANOWICZ (red.): Fauna Polski T. II, MiIZ PAN, Warszawa: ). Za sprawdzenie poprawności oznaczeń autorzy serdecznie dziękują Panu dr. Bogusławowi SOSZYŃSKIEMU z Terenowego Ośrodka Edukacji i Kultury Ekologicznej w Łodzi. Helophilus affinis (WAHLBERG, 1844) (Milesinae = Eristalinae) Polesie Lubelskie: Jagodno (UTM: FB69), 7 VIII %, na wilgotnej łące położonej w pobliżu torfianek za zabudowaniami wiejskimi. Gatunek spotykany w Europie północnej, na wschód aż po Syberię oraz w północnej części Europy środkowej. Owady dorosłe mogą pokonywać duże dystanse i zalatywać w kierunku południowym po Holandię, ostatnie doniesienia wskazują zaś na jego ekspansję również na obszarze Hiszpanii i Francji. W Polsce odławiany był dotychczas w Słupsku, Szczecinie, na Suwalszczyźnie, w Puszczy Kampinoskiej, Puszczy Augustowskiej, Puszczy Pilickiej, a także w Górach Świętokrzyskich i niższych partiach Tatr. Larwa jest saprofagiem wodnym, bytującym w rozkładających się szczątkach organicznych. Imagines spotykane są na kwiatostanach roślin od czerwca do sierpnia; zasiedlają wilgotne łąki, położone w pobliżu zbiorników wodnych oraz lasów. Gatunek nowy dla Polesia Lubelskiego. Pipiza luteitarsis (ZETTERSTEDT, 1843) (Milesinae = Eristalinae) Wyżyna Lubelska: Lublin - Poligon Czechowski (FB18), 21 VII %, złowiony w zespole roślinności ruderalno-pastwiskowej na marchwi Daucus carota L., w odległości ok. 1,5 km od lasu Dzbenińskiego.

6 46 KRÓTKIE DONIESIENIA Gatunek zasiedlający głównie Europę północną, na południe aż po północną część Francji; w Wielkiej Brytanii tylko na południu. Stosunkowo szeroko rozprzestrzeniony, lecz spotykany niezbyt licznie. W Polsce gatunek obserwowany i odławiany między innymi w Łodzi i Sulejowie. Związany jest z lasami liściastymi. Larwy są drapieżnikami, żerującymi na mszycach Schizoneura ulmi (L.), tworzących galasy na liściach wiązu. Imagines spotykane na kwiatostanach różnych roślin np. na porębach leśnych chętnie wygrzewają się na słońcu. Gatunek nowy dla Wyżyny Lubelskiej. Volucella inanis (LINNAEUS, 1758) (Milesinae = Eristalinae) Wyżyna Lubelska: Lublin - Ogród Botaniczny UMCS (FB17), 28 VII &, 7 IX %, pozyskany na Buddleia davidii FRANCH. Ponadto, w trakcie eksploracji detrytusu w gnieździe szerszeni w zmurszałym pniu jesionu (w odległości ok. 200 m) odnaleziono kilkaset larw. Gatunek o zasięgu euroazjatyckim, na wschodzie sięgający aż po wybrzeża Pacyfiku. W Polsce wykazany ze Śląska, Tatr, Pienin i Podkarpacia. Postacie larwalne zasiedlają gniazda szerszenia Vespa crabro L., będąc ich ektopasożytami. Imagines obserwowane na kwiatach różnych roślin od maja do października, dość często w ogrodach. Gatunek nowy dla Wyżyny Lubelskiej. Volucella zonaria (PODA, 1761) (Milesinae = Eristalinae) Wyżyna Lubelska: Lublin - Ogród Botaniczny (FB17), 1 IX &, 3 IX &&, 9 IX &, odłowione na Buddleia davidii FRANCH. Dużych rozmiarów trzmielówka zasiedlająca Europę środkową i południową, środkową i wschodnią Azję oraz Afrykę północną. W Wielkiej Brytanii do 1940 r. znana z dwóch tylko stanowisk, obecnie równomiernie, choć niezbyt licznie rozmieszczona w południowej i południowo-wschodniej części wyspy. W Polsce opisana z Pomorza, Tatr i Podkarpacia. Jako gatunek silnie migrujący tworzy populacje poza północną granicą swego zasięgu, które stabilizują się dzięki zdolności tych trzmielówek do długotrwałej hibernacji. Postacie larwalne przebywają w detrytusie gniazd os i trzmieli, żywiąc się ich larwami i poczwarkami. Imagines od maja do października obserwowane są na kwiatach roślin baldaszkowych, głogach, ligustrze. W niektórych krajach, np. w Holandii, uważana jest za gatunek związany z siedliskami miejskimi, obserwowany głównie na często sadzonym w parkach i ogrodach krzewie motylowym (Buddleia davidii). Gatunek nowy dla Wyżyny Lubelskiej. Parasyrphus annulatus (ZETTERSTEDT, 1838) (Syrphinae) Polesie Lubelskie: Jagodno (FB69), 7 VIII %, na wilgotnej łące położonej w pobliżu torfianek za zabudowaniami wiejskimi przy granicy lasu. Gatunek euroazjatycki, zasiedlający północną i środkową Europę oraz Azję wschodnią aż po wybrzeża Pacyfiku. W Polsce wykazany z Tatr, Pienin, Pomorza, Mazowsza i okolic Kielc. Larwy drapieżne, żywią się mszycami. Owady dorosłe od maja do sierpnia widywane przy brzegach lasów na kwiatostanach wierzb i innych roślin, odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatowym. Stenotop leśny. Gatunek nowy dla Polesia Lubelskiego. Dorota SAŁAPA, Wojciech CZARNIAWSKI, Zakł. Zool. UMCS, Lublin