SPIS TREŚCI PRZEDMOWA...7 WPROWADZENIE OGÓLNE

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA...7 WPROWADZENIE OGÓLNE I. Dogmat: źródło, cechy, postać Charakter osobowy objawienia i wiary Wiara chrześcijańska: doświadczanie doświadczeń Reguła wiary i wczesnochrześcijańskie wyznanie wiary Powstawanie dogmatu pod względem pojęcia i treści Rozumienie dogmatu we współczesnej teologii...18 II. Dogmatyka jako dyscyplina teologiczna Dogmatyka a duchowość dogmatyka a historia społeczna Teologia jako mądrość i nauka dogmatyka jako mądrość i nauka Metoda dogmatyki...26 a) metody dawniejsze...26 b) dzisiejsze perspektywy i aspekty wielość metod Dogmatyka a filozofia Dogmatyka a Kościół Dogmatyka a egzegeza Dogmatyka a ekumenizm...39 III. Współczesne typy dogmatyki Dogmatyka a historia zbawienia i podejście personalistyczne Dogmatyka transcendentalna Dogmatyka fenomenologiczna Dogmatyka hermeneutyczna Dogmatyka symboliczna...47 IV. Podstawowa zasada: dogmatyka jako forma teologii komunijnej...49 V. Problem ewolucji dogmatów...51 VI. Drogi dogmatyki ewangelickiej Uprawniona wielość konfesyjnych koncepcji dogmatycznych Teologia dialektyczna: K. Barth, E. Brunner, R. Bultmann Teologia korelacji: P. Tillich Współczesność: G. Ebeling, J. Moltmann, W. Pannenberg, E. Jüngel...59 VII. Nowsze leksykony, kompendia i podręczniki dogmatyki katolickiej...62

3 548 A. KOŚCIÓŁ JAKO WSPÓLNOTA I KOMUNIKACJA I. Dzisiejsze postrzeganie Kościoła...66 II. Przemiany w rozumieniu Kościoła...68 III. Rozumienie Kościoła po Soborze Watykańskim II Kościół jako Ciało Chrystusa Kościół jako Lud Boży Kościół jako sakrament Rozwój głównych idei soborowych...77 IV. Kościół jako komunia Komunia i jej elementy strukturalne Podstawa komunii...79 V. Notae Ecclesiae Kilka uwag na temat notae Jedność Kościoła Świętość Kościoła Katolickość Kościoła Apostolskość Kościoła...92 VI. Urząd Piotrowy...95 VII. Aspekty bycia Kościołem Kościół jako wspólnota rozumienia i porozumienia Kościół jako wspólnota działania Kościół jako wspólnota tradycji VIII. Zarys ewangelickiego rozumienia Kościoła Luterańskie rozumienie Kościoła Reformowane rozumienie Kościoła Podstawowe stanowiska teologiczne Nowe drogi w ewangelickim rozumieniu Kościoła? IX. Poza Kościołem nie ma zbawienia? Absolutny charakter zbawienia: stanowisko ekskluzywistyczne Stanowisko inkluzywistyczno-inkarnacyjne Stanowisko pluralistyczne a) stanowisko ekskluzywistyczne i zarazem inkluzywistyczne b) stanowisko pluralistyczne i zarazem ekskluzywistyczne c) stanowisko inkluzywistyczne i zarazem pluralistyczne B. DUCH ŚWIĘTY WSPÓLNOTA OSOBOWA W BOGU I. Sobór Konstantynopolitański Położenie podstaw pod pneumatologię Problem chrystologiczny Problem pneumatologiczny Filioque

4 549 II. Wypowiedzi pneumatologiczne: interpretacje, stwierdzenia, aporie Augustyn: Duch Święty jako vinculum Joachim z Fiore: Duch a historia Wiek XIX: Duch Święty a ludzka świadomość III. Świadectwa biblijne Świadectwo Starego Testamentu Świadectwo Nowego Testamentu IV. Duch Święty a chrześcijańska egzystencja Zamieszkiwanie Boga w człowieku Zamieszkiwanie Ducha Świętego w człowieku Doświadczenia Ducha V. Uwagi na temat zastosowania do Ducha Świętego pojęcia osoby C. JEZUS CHRYSTUS KOMUNIA, KTÓRA STAŁA SIĘ CZŁOWIEKIEM I. Aktualny stan chrystologii Sytuacja ogólna Treść i metoda chrystologii a) Karl Rahner b) Wolfhart Pannenberg c) Walter Kasper Peter Hünermann Poszczególne aspekty metodyczne a) biblijny i nawiązujący do Tradycji b) uniwersalno-argumentacyjny c) ukierunkowane antropologicznie Chrystologia od góry chrystologia od dołu a) chrystologia zstępująca b) chrystologia wstępująca Chrystologia a soteriologia II. Pytanie o Jezusa historycznego Etapy w historii badań nad dotarciem do Jezusa historycznego a) okres do początku racjonalizmu b) racjonalizm c) wiek XIX d) teologia liberalna e) okres po pierwszej wojnie światowej (zwłaszcza szkoła historii form) f) Bultmann i jego szkoła g) nowe pytanie o Jezusa historycznego Trwałe znaczenie Jezusa historycznego dla teologii i Kościoła a) funkcja krytyczna względem wszelkiej gnozy...167

5 550 b) funkcja krytyczna względem wszelkiego mitu c) funkcja krytyczna względem wszelkiej ideologii Konkretne problemy III. Basileia Orędzie Jezusa o królestwie (basileia) a) stan faktyczny b) basileia a zbawienie Basileia a śmierć Jezusa IV. Zmartwychwstanie Jezusa Problematyka historyczna zmartwychwstania a) pytanie historyczne o zmartwychwstanie w dogmatyce b) pytanie o zmartwychwstanie w teologii (od XVIII wieku do dziś) Dogmatyczne znaczenie zmartwychwstania a) znaczenie eschatologiczno- teologiczne b) implikacje recepcji Jezusa w pierwotnym chrześcijaństwie (Mesjasz, Syn Boży, Syn Człowieczy) c) zmartwychwstanie jako zbawienie dla ludzi Zmartwychwstanie a historyczno-religijne paralele a) kulty orientalne i afrykańskie b) pokonanie śmierci V. Miejsca powstawania wczesnochrześcijańskich chrystologii Miejsca doświadczania Chrystusa i interpretacje Chrystusa a) liturgia eucharystyczna b) wykładnie Pisma Świętego c) kazanie misyjne (z chrztem) Pneumatyczna obecność Chrystusa a) doświadczenie wielkanocne jako doświadczenie pneumatyczne b) doświadczenie wielkanocne w znakach VI. Proces kształtowania się wiary w Chrystusa w Kościele starożytnym Ariusz i Sobór Nicejski Ku Chalcedonowi Orzeczenia chalcedońskie Uzupełniające chrystologiczne orzeczenia doktrynalne VII. Niektóre modele myślenia chrystologicznego Średniowiecze Reformacja a) Marcin Luter b) Jan Kalwin Współczesne koncepcje chrystologiczne a) chrystologia Karla Rahnera i Hansa U. von Balthasara b) Chrystus Emanuel Chrystus Przyjaciel c) wydarzenie świętego d) chrystologia teologii wyzwolenia...196

6 551 e) Jezus Chrystus komunia, która stała się człowiekiem f) Jezus jako symbol? VIII. Nauka o odkupieniu (soteriologia) Chrystologia a soteriologia Odkupienie przez Jezusa Chrystusa a) odkupienie przez Krzyż b) teoria zadośćuczynienia w teologii Anzelma c) zachodnia nauka o odkupieniu Odkupienie jako zastępstwo, uczynienie wolnym i komunia D. ŁASKA I USPRAWIEDLIWIENIE REALIZACJA WSPÓLNOTY POMIĘDZY BOGIEM I CZŁOWIEKIEM I. Uwagi terminologiczne i metodyczne Pojęcie łaski łaska jako kategoria teologiczna Punkty łączące rzeczywistość łaski z ludzkim doświadczeniem a) doświadczenia powszechne (pragnienie nieskończonego spełnienia; sens) b) doświadczenia religijne c) tradycyjne rozróżnienia terminologiczne II. Wzmianki biblijne o grzechu, łasce i ludzkiej wolności Stary Testament a) zakres pojęciowy b) wypowiedzi teologiczne Nowotestamentowa teologia łaski a) Synoptycy b) Jan c) Paweł Apostoł d) interpretacja łaski według Nowego Testamentu III. Łaska jako moc wyzwalająca: nauka Ojców i konflikt Augustyna z Pelagiuszem Ojcowie Kościoła przed Augustynem a) wcześni pisarze chrześcijańscy b) Tertulian Pelagiusz Augustyn i jego walka przeciwko Pelagiuszowi a) augustyńska nauka o łasce b) konflikt z Pelagiuszem Semipelagianizm i jego odrzucenie na synodzie w Orange (529) Podsumowanie IV. Człowiek grzeszny człowiek przyjęty: dyskusja średniowieczna Wczesna scholastyka...227

7 552 a) Anzelm z Canterbury ( 1109) b) Abelard ( 1142) c) Piotr Lombard ( 1160) Szczytowy okres scholastyki a) Tomasz z Akwinu ( 1274) b) Duns Szkot ( 1308) c) na progu reformacji V. Reformacja i Sobór Trydencki Marcin Luter a) tło duchowe: nominalizm, mistyka, Augustyn b) pogląd Lutra na usprawiedliwienie Sobór Trydencki Kontrowersja w kwestii usprawiedliwienia i jej przezwyciężenie Zgodność co do nauki o usprawiedliwieniu a) zgodność b) zgodność zróżnicowana c) nauka o usprawiedliwieniu jako nieodzowne kryterium? d) usprawiedliwienie a Kościół e) usprawiedliwienie bez usprawiedliwienia VI. Nowsze i najnowsze koncepcje w nauce o łasce Łaska jako horyzont całej teologii Charakter osobowy i dialogiczny Natura a łaska Łaska a historia doświadczenie łaski VII. Wiara, nadzieja, miłość E. SŁOWO I SAKRAMENT ŚRODKI USTANAWIANIA KOMUNII I. Problemy związane z sakramentologią i praktyką sakramentalną II. Próby teologicznego uporania się z problematyką sakramentalną, podejmowane od początku XX wieku III. Problemy sakramentologii ogólnej IV. Antropologiczne podstawy sakramentów Podstawowe elementy ludzkiego poznania i ludzkiej komunikacji Znaczenie słowa Aspekty związane z teologią stworzenia Sakramenty dla głównych momentów ludzkiego życia? Tymczasowe określenie sakramentu V. Świadectwa biblijne Kwestie związane z ustanowieniem sakramentów przez Chrystusa Ustanowienie sakramentów przez ustanowienie Kościoła?...265

8 Symbole w słowach i czynach Jezusa jako historyczne miejsce powstania sakramentów a) działalność chrzcielna Jezusa b) umywanie nóg Odpuszczenie grzechów i wspólnota w postaci uczty μυστήριον / sacramentum Chrystus, sakrament spotkania z Bogiem VI. Uwagi na temat teologii słowa Bożego VII. Słowo a sakrament Problem Stanowiska w sprawie relacji słowa do sakramentu a) słowo jako czynnik sprzyjający przyjęciu łaski sakramentalnej b) słowo jako pra-sakramentalium (Johannes Betz) c) słowo: opus operantis sakrament: opus operatum d) słowo poświadczające sakrament sprawiający (teologia misterium) e) relacja dialogiczna słowa i sakramentu (Otto Semmelroth) f) łaska słowa łaska sakramentu g) sakrament, szczytowy przypadek wydarzenia słowa (według Karla Rahnera) Sakramenty jako akty komunijno-komunikacyjne F. SIEDEM SAKRAMENTÓW I. Chrzest Dokument z Limy Główne elementy nauki o chrzcie w dokumencie z Limy a) ustanowienie chrztu b) znaczenie chrztu c) chrzest a wiara d) praktyka chrztu e) obrzęd chrztu Podkreślenia, elementy szczególne i problemy w obrębie tekstu z Limy Problemy wykraczające poza tekst a) chrzest a wiara b) różne chrzty? c) chrzest a bierzmowanie d) znaczenie ekumeniczne e) obrzęd chrztu f) refleksje ewangeliczne II. Bierzmowanie Pochodzenie i kształtowanie się sakramentu bierzmowania Aspekty systematyczne...300

9 554 III. Eucharystia Eucharystia w świadectwie Pisma Świętego Relacje o ustanowieniu Teologiczne znaczenie Ostatniej Wieczerzy (według relacji o ustanowieniu Eucharystii) Podejście systematyczne a) Eucharystia jako rzeczywistość symboliczna b) sakramentalna pamiątka samoofiarowania się (śmierci krzyżowej) Jezusa c) wydarzenie komunikacyjno-komunijne d) nowe przymierze pojednanie e) ofiara eucharystyczna f) objaśnienia pojęć: transsubstancjacja, transfinalizacja, obecność rzeczywista IV. Urząd sprawowany na podstawie święceń Podstawowe elementy teologii urzędu Urząd biskupi Prezbiter w kontekście eklezjologii komunijnej; diakon; dalsze posługi kościelne V. Małżeństwo Perspektywa historyczna Świadectwa biblijne Aspekty systematyczne VI. Pokuta Świadectwa biblijne Aspekty historyczne Współczesna perspektywa VII. Namaszczenie chorych Świadectwa biblijne Aspekty historyczne Aspekty aktualne VIII. Różne aspekty tradycyjnej sakramentologii Konieczność i skuteczność Liczba siedmiu sakramentów Materia i forma Szafarz i przyjmujący G. BÓG TRÓJJEDYNY PEŁNIA KOMUNII I. Nauka o Bogu: podstawowe doświadczenia i zasadnicza decyzja Rozwój nauki o Bogu Bóg cel człowieka...325

10 Objawienie Boga w Starym i Nowym Testamencie Rozwój nauki o Bogu w trzech osobach II. Rozwój historyczny nauki o Bogu Podstawowe elementy nauki o Bogu u Tomasza z Akwinu Myśl reformacyjna III. Niektóre nowe stanowiska w nauce o Bogu w XX wieku Bóg w głębokości (Paul Tillich) Transcendentny Bóg pośrodku życia (Dietrich Bonhoeffer) Bóg w pra-ufności (Wilhelm Weischedel, Hans Küng) Bóg jako przyszłość człowieka (Edward Schillebeeckx) IV. Aspekty systematyczne nauki o Bogu Mówienie o Bogu (teologia negatywna; teologia pozytywna; analogia; teologia Krzyża) Przymioty Boga a) osobowość b) wszechmoc c) wieczność d) imię Boga e) nadnaturalność (ponadświatowość) Boga V. Bóg: święta tajemnica VI. Nowsze stanowiska w trynitologii Sytuacja wyjściowa Nowsze stanowiska VII. Przebywanie Boga w człowieku wierzącym i we wspólnocie VIII. Uwagi na temat problemu teodycei H. STWORZENIE BOŻA WOLA KOMUNII I. Miejsce teologiczne nauki o stworzeniu Podejście antropologiczne Antropologia a protologia Nauka o Bogu II. Co o stworzeniu mówi Pismo Święte Rdz 1-3 (ogólnie) Pierwsza relacja o stworzeniu: Rdz 1 2, 4a a) tradycja mitologiczna b) tradycja hymniczno-mądrościowa Druga relacja o stworzeniu: Rdz Dalsze wypowiedzi na temat stworzenia w Starym Testamencie Nowy Testament a) 1 Kor 8, b) Kol 1, 15-18a...380

11 556 c) Hbr 1, 2n d) J 1, Podstawowe elementy nowotestamentowego kerygmatu o stworzeniu III. Teologiczna wykładnia wiary w stworzenie Stworzenie przez słowo Stworzenie z niczego (creatio ex nihilo) Doczesność świata Trójjedyny Bóg Stwórca świata Motyw stworzenia IV. Utrzymywanie świata w istnieniu Opatrzność Boża V. Człowiek: obraz i podobieństwo Boga VI. Źródło zła VII. Uwagi na temat stosunku między wiarą w stworzenie a naukami przyrodniczymi I. SPEŁNIENIE NIEUSTAJĄCE OBCOWANIE Z BOGIEM I. Podstawowe uwagi na temat eschatologii w dogmatyce katolickiej Teraźniejszość a przyszłość Wypowiedzi Pisma Świętego a eschatologia Terminologia Wewnątrzdziejowy i transcendentny wymiar sfery eschatologicznej II. Teologia śmierci Uwagi wstępne Śmierć w świetle Pisma Świętego Śmierć w świetle orzeczeń Urzędu Nauczycielskiego i w refleksji teologicznej a) harmatologiczny aspekt śmierci b) powszechność śmierci c) śmierć jako rozdzielenie ciała od duszy d) śmierć jako współumieranie z Chrystusem i jako łaska Konkretne problemy a) hipoteza ostatecznej decyzji b) wędrówka dusz? c) zstąpił do królestwa śmierci Problem śmierci a filozofia a) starożytność b) Tomasz z Akwinu c) od Kartezjusza do Hegla d) nowsza filozofia III. Nieśmiertelność duszy Powstanie z martwych Uwagi wstępne...441

12 Śmierć i nieśmiertelność: nowsze tendencje w teologii katolickiej a) źródło eschatologii dwubiegunowej b) refleksja w dobie scholastyki c) próby nowego podejścia Krytyczne uwagi na temat nowych tendencji Nieśmiertelność duszy Powstanie z martwych: szkic teologiczny a) świadectwo Pisma Świętego b) problem szczególny: stan przejściowy c) doktryna kościelna d) podłoże historyczno-teologiczne e) konsekwencje systematyczne f) o duszy i jej nieśmiertelności IV. Czyściec Świadectwa biblijne Symbolika ognia Nauka Ojców (Tradycja) Oficjalna nauka Kościoła a) stanowisko wobec prawosławia b) stanowisko wobec reformatorów c) nowsze teksty Urzędu Nauczycielskiego Nauka o czyśćcu: aspekty systematyczne Reinkarnacja Wszechpojednanie a) problem b) wszechpojednanie (apokatastaza) c) Orygenes d) refleksje dogmatyczne na temat apokatastazy/wędrówki dusz V. Powtórne przyjście Chrystusa, sąd, powstanie z martwych Uwagi wstępne Powtórne przyjście Chrystusa Uwagi na temat systematyki paruzji Uwagi na temat znaków Powstanie z martwych a) Nauka Pawła o powstaniu z martwych b) Zmartwychwstanie ciała : podejmowane w teologii próby wyjaśnienia Przyszłość kosmosu VI. Piekło niebo Niebo i piekło w Piśmie Świętym Piekło w Tradycji i orzeczeniach Urzędu Nauczycielskiego Nowsze próby interpretacji piekła a) momenty podstawowe b) zagłada potępionych c) kerygmat o piekle jako stałe wezwanie do decyzji...485

13 Niebo a) świadectwo Pisma Świętego b) wahania w doktrynie c) teoria nieba K. COMMUNIO SANCTORUM WSPÓLNOTA SPEŁNIONYCH I. Communio sanctorum Pojęcie i podstawowe opcje Świętość Orędownictwo świętych II. Główne rysy mariologii Hermeneutyka wypowiedzi mariologicznych a) wiek maryjny i fundamentalna zasada mariologiczna b) metoda teologiczna w mariologii c) świadectwo Tradycji Główne dogmaty mariologiczne a) Boże macierzyństwo b) dziewictwo c) Immaculata d) Assumptio Argumenty, na których opierały się dogmaty z lat 1854 i Maryja w dzisiejszej teologii Maryja w dyskusji ekumenicznej a) mariologia i pobożność maryjna reformatorów b) reformacyjne zastrzeżenie c) Maryja w nowszej teologii ewangelickiej d) Maryja w dialogu z luteranami EPILOG WYKAZ LITERATURY INDEKS BIBLIJNY INDEKS RZECZOWY I WAŻNIEJSZYCH OSÓB...542

14 Polecamy książki wydane w serii Źródeł Myśli Teologicznej 1. Orygenes, O zasadach, Św. Atanazy, Listy do Serapiona, Pamfil, Obrona Orygenesa, Rufin, O sfałszowaniu pism Orygenesa, Trójca Święta. Tertulian, Przeciw Prakseaszowi, Hipolit, Przeciw Noetosowi, Teodeoret z Cyru, Komentarz do Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian, Orygenes, Korespondencja, Ireneusz z Lyonu, Wykład nauki apostolskiej, Św. Hieronim, Komentarz do Księgi Jonasza, Teodoret z Cyru, Komentarz do I i II Listu do Koryntian, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza, cz. 1, Grzegorz Cudotwórca, Mowa na cześć Orygenesa, Grzech pierworodny. Augustyn, Proces Pelagiusza, Mariusz Wiktoryn, Dzieła egzegetyczne, Teodoret z Cyru, Komentarz do listów do Galatów, Efezjan, Filipian i Kolosan, Pelagiusz, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, Orygenes, Homilie o Księgach Izajasza i Ezechiela, Demonologia w nauce Ojców Kościoła. Hipolit, O antychryście, Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię wg św. Mateusza, (cz. 1; hom. 1-40), Ambrozjaster, Komentarz do Listu św. Pawła do Rzymian, Teodoret z Cyru, Komentarz do Listów do Tes., Tym., Tyt., Filem. i Hebr., Św. Grzegorz z Nyssy, Drobne pisma trynitarne, Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Theodota, Św. Jan Chryzostom, Homilie na Ewangelię wg św. Mateusza, (cz. 2; homilie 41-90), Dokumenty Soborów Powszechnych, tom I, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według Mateusza (cz. 2), Dokumenty Soborów Powszechnych, tom II, Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana, Ambrozjaster, Hieronim, Pelagiusz, Komentarze do Listu do Tytusa, Rufin z Akwilei, Obrona przed zarzutami Hieronima, Dokumenty Soborów Powszechnych, tom III, Św. Ambroży, Wyjaśnienie symbolu. O tajemnicach. O sakramentach, Orygenes Hieronim, Homilie o Księdze Psalmów, Dokumenty Soborów Powszechnych, tom IV, Grzegorz z Nyssy, Homilie do błogosławieństw, Nowacjan, O Trójcy Świętej, Korespondencja między chrześcijaninem a muzułmaninem, Dokumenty synodów od 50 do 381 roku, (Synody i Kolekcje Praw, tom I), Augustyn z Hippony, O chrzcie, Grzegorz z Nyssy, O stworzeniu człowieka, Aureliusz Prudencjusz Klemens, Wieńce męczeńskie, Św. Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom, Żydom i Hellenom, Konstytucje apostolskie, (Synody i Kolekcje Praw, tom II), Grzegorz z Nyssy, Homilie do Pieśni nad Pieśniami, Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, 2007