RAPORT PODSUMOWUJĄCY

Transkrypt

1 GŁÓWNY INSPEKTORAT INSPEKCJI HANDLOWEJ RAPORT PODSUMOWUJĄCY wyniki kontroli jakości paliw w okresie styczeń-grudzień 2007 WARSZAWA STYCZEŃ 2008 R.

2 I. WSTĘP Rok 2007 był czwartym rokiem funkcjonowania systemu, a jednocześnie pierwszym, w którym obowiązywała nowa ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 roku o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz.U. Nr 169, poz. 1200)). W wydatny sposób poszerzyła ona zakres rzeczowy i podmiotowy kontroli paliw będących w kompetencjach Inspekcji Handlowej. Obok kontrolowanych dotychczas paliw ciekłych, tj. benzyn i oleju napędowego, ww. ustawa obejmuje także kontrole: jakości biopaliw ciekłych będących w publicznym obrocie, wykorzystywanych w wybranych flotach pojazdów oraz wytwarzanych przez rolników na własny użytek, jakości LPG i CNG, zawartości siarki w lekkich olejach opałowych. Poszerzony został również zakres podmiotowy kontroli, która oprócz stacji paliw i hurtowni, obejmuje również kontrolę jakości paliw u producentów, podmiotów magazynujących paliwa, a także będących w transporcie samochodowym i kolejowym na wniosek i przy udziale policji. Zgodnie z przepisami ustawy, kontroli podlegają podmioty losowane, których ilość określa Zarządzający systemem, tj.: stacje paliwowe oraz stacje zakładowe, w których kontrolowane są paliwa ciekłe i biopaliwa ciekłe (do celów monitorowania); przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania oraz magazynowania paliw, hurtownie paliw, stacje paliwowe oraz stacje zakładowe, w których dokonywana jest kontrola jakości gazu skroplonego (LPG) lub sprężonego gazu ziemnego (CNG), przedsiębiorcy wykonujących działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu lekkiego oleju opałowego. Ponadto kontrolowani są: 1. przedsiębiorcy wykonujący działalność gospodarczą w zakresie transportowania paliw (prowadzenie kontroli następuje wyłącznie na wniosek Policji), 2. właściciele i użytkownicy wybranych flot oraz rolnicy wytwarzający biopaliwa ciekłe na własny użytek (kontrola możliwa wyłącznie w przypadku uzyskania informacji o niewłaściwej jakości paliw lub zaistnienia okoliczności wskazujących na możliwość wystąpienia niewłaściwej jakości paliw), 3. przedsiębiorcy, w stosunku do których istnieją podejrzenia oferowania paliwa niewłaściwej jakości, tj. m. in. podmioty, na które wpłynęły skargi kierowców oraz informacje z Policji i innych instytucji państwowych. W roku 2007 nie objęto kontrolą: sprężonego gazu ziemnego (CNG) - z uwagi na brak rozporządzeń wykonawczych dotyczących metod badania oraz sposobu pobierania próbek tego paliwa, biopaliw ciekłych z uwagi na ograniczone występowanie tego rodzaju paliwa w obrocie publicznym, u rolników produkujących je na własny użytek oraz stosowanych w wybranych flotach. 2

3 Należy również zauważyć, że miały miejsce opóźnienia przy wydawaniu rozporządzeń wykonawczych przez Ministra Gospodarki, co wiązało się z przesunięciem czasochłonnych procedur przetargowych na badanie paliw i zakupy inwestycyjne. Spowodowało to ograniczenie zakresu ilościowego i terytorialnego kontroli gazu skroplonego LPG i lekkiego oleju opałowego. II. WYNIKI KONTROLI 1. KONTROLA JAKOŚCI PALIW CIEKŁYCH Przedstawiona poniżej tabela prezentuje liczbę skontrolowanych podmiotów oraz ilość pobranych próbek na terenie poszczególnych województw. Lp. Województwo Stacje ogółem Stacje wylosowane Ilość zbadanych próbek Stacje wybrane na podstawie informacji o złym paliwie Ilość zbadanych próbek Hurtownie Ilość zbadanych próbek Autocysterny Ilość zbadanych próbek 1 Dolnośląskie Kujawsko- 2 Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko- 14 Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Razem A. Stwierdzone nieprawidłowości W trakcie kontroli stacji paliw, które zostały wylosowane przez Zarządzającego stwierdzono, że: - 15 próbek paliw nie spełniało obowiązujących wymagań jakościowych, co stanowi 1,72%, w tym: 2 próbki oleju napędowego, tj. 0,62%, 13 próbek benzyn, tj. 2,36%. 3

4 W trakcie kontroli stacji paliw, które zostały wybrane do kontroli na podstawie skarg kierowców, informacji z Policji, negatywnych wyników poprzednich kontroli stwierdzono, że: próbek paliw nie spełniało wymagań jakościowych, co stanowi 5,01%, w tym: 58 próbek oleju napędowego, tj. 5,28%, 55 próbek benzyn, tj. 4,75%. Wśród kontrolowanych stacji, na które napłynęły skargi oraz stacji paliw, na których w latach ubiegłych ujawniono sprzedaż paliw niewłaściwej jakości stwierdzono: powtórną sprzedaż paliwa niewłaściwej jakości na 17,8% stacji spośród oferujących paliwo niewłaściwej jakości w roku poprzednim, wśród stacji paliw skontrolowanych na podstawie skarg i informacji 7% istotnie sprzedawało paliwo nie odpowiadające wymogom rozporządzenia, wśród stacji, na które w roku 2007 i poprzednim napłynęły skargi, a wcześniej przeprowadzona kontrola nie potwierdziła sprzedaży paliwa niewłaściwej jakości badania wykazały, że 6,3% stacji sprzedawało paliwo nie odpowiadające wymogom rozporządzenia. W trakcie kontroli hurtowni paliw stwierdzono, że: - 4 próbki paliw nie spełniały wymagań jakościowych, co stanowi 3,1%, w tym: 4 próbki oleju napędowego, tj. 5,06%, benzyna wszystkie próbki benzyn spełniały wymagania. Podkreślić należy, że w trakcie realizowanych w roku 2007 kontroli jakości paliw przeprowadzono również, wspólnie z organami Policji, kontrole jakości paliwa transportowanego. W wyniku tych działań skontrolowano 35 autocystern przewożących paliwa ciekłe, z których pobrano do badań 47 próbek. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych stwierdzono, że wszystkie objęte kontrolą paliwa ciekłe, przewożone w dniach kontroli, spełniały wymagania jakościowe określone w obowiązujących przepisach prawa. 4

5 W układzie wojewódzkim procent zakwestionowanych próbek paliw na stacjach jest dość wyraźnie zróżnicowany. Wskaźniki nieprawidłowości zarejestrowane w roku 2007 w poszczególnych województwach przedstawia poniższy wykres. Udział procentowy próbek paliw niespełniających wymagań jakościowych w poszczególnych województwach 9,00 8,82 8,00 8,11 7,00 6,78 6,76 6,00 5,88 5,45 6,05 5,00 % 4,00 4,23 3,67 5,00 3,91 4,55 4,76 4,29 3,00 2,00 2,14 2,80 1,00 0,00 Dolnośląskie Kujawsko-Pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-Mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie B. Kwestionowane parametry Zamieszczone poniżej wykresy przedstawiają najczęściej kwestionowane parametry jakościowe w trakcie dotychczasowych kontroli paliw ciekłych na stacjach paliw. Ilość przekroczeń w poszczególnych parametrach w oleju napędowym zawartość siarki temperatura zapłonu inne 5

6 Zawartość siarki Zbyt duża zawartość siarki powoduje zmniejszenie sprawności i trwałości katalitycznych układów oczyszczania spalin, co z jednej strony zwiększa emisję toksycznych składników spalin do środowiska, a z drugiej naraża właściciela pojazdu na większe koszty związane z serwisowaniem. Prowadzi to także do korozji silnika wskutek powstawania kwaśnych gazów w wyniku spalania paliwa. Temperatura zapłonu Utworzona mieszanka paliwowo-powietrzna, która ma zbyt wysoką temperaturę zapłonu spala się niewłaściwie, wydajność i ekonomiczność pracy silnika maleje, emisja substancji toksycznych do środowiska rośnie. Niska temperatura zapłonu zaś stwarza poważne niebezpieczeństwo wybuchu par oleju napędowego podczas nalewania paliwa z dystrybutora do baku, czy podobnych operacji w gospodarstwach rolnych. Ilość przekroczeń w poszczególnych parametrach w benzynach destylacja RON prężność par MON zawartość związków aromatycznych zawartosć siarki zawartość tlenu i związków tlenowych zawartość benzenu wygląd Destylacja Określa stopień lotności benzyny. Wpływa na płynność pracy silnika (np. podczas przyspieszania) oraz zdolność rozgrzanego silnika do osiągnięcia maksymalnej mocy. Niedotrzymanie tego parametru prowadzi do niewłaściwego spalania, co wpływa na emisję szkodliwych produktów do atmosfery. Powoduje również gorsze warunki pracy elementów silnika i w następstwie ich nadmierne zużywanie. Ponadto przy niezupełnym spalaniu rośnie zużycie paliwa, zmniejsza się moc silnika oraz zwiększa się toksyczność spalin. Liczba oktanowa (motorowa MON i badawcza RON) Zbyt niska liczba oktanowa benzyny może być powodem występowania w silniku spalania stukowego (detonacyjnego) jest to nieprawidłowy przebieg spalania, powodujący głośną i nierównomierną pracę silnika oraz większe zużycie paliwa. W krańcowej sytuacji przy 6

7 wyraźnie obniżonej liczbie oktanowej benzyny, nawet kilkugodzinna praca silnika pod maksymalnym obciążeniem w warunkach samozapłonu może doprowadzić do całkowitego jego zniszczenia. Prężność par Zwiększa się emisja łatwo lotnych składników benzyny do atmosfery wskutek występujących nieszczelności w układzie paliwowym oraz tworzą się tzw. korki parowe, które ograniczają dopływ paliwa do silnika. Objawia się to trudnością w uruchomieniu silnika, obniżeniem jego mocy, nierówną jego pracą oraz szybkością nagrzewania. Parametr ten związany jest również z bezpieczeństwem przechowywania i transportowania benzyny, ponieważ zbyt niska prężność par może doprowadzić do samozapłonu benzyny. Zawartość węglowodorów aromatycznych Zbyt duża zawartość węglowodorów aromatycznych w paliwie prowadzi do niewłaściwego spalania, co wpływa na emisję szkodliwych produktów do atmosfery oraz powstawania ozonu i smogu. W wyniku spalania benzyny z dużą zawartością węglowodorów aromatycznych tworzy się też benzen, który wpływa negatywnie na organizm ludzki, jest rakotwórczy. Zawartość siarki Zbyt duża zawartość siarki powoduje zmniejszenie sprawności i trwałości katalitycznych układów oczyszczania spalin, co z jednej strony zwiększa emisję toksycznych składników spalin do środowiska, a z drugiej naraża właściciela pojazdu na większe koszty związane z serwisowaniem. Prowadzi też do korozji silnika wskutek powstawania kwaśnych gazów w wyniku spalania paliwa. Zawartość tlenu Zawartość związków utleniających wpływa na charakterystykę spalania benzyny w komorze silnika zbyt mała ich ilość prowadzi do niecałkowitego spalenia paliwa i powstawania szkodliwych dla środowiska naturalnego produktów takich jak tlenek węgla i sadza, natomiast zbyt duża powoduje przedwczesny samozapłon w komorze spalania, co prowadzi do znacznego wzrostu zużycia paliwa oraz głośnej pracy silnika. Wygląd Wygląd benzyny świadczy o niewłaściwym składzie benzyny np. mogą występować nierozpuszczone w paliwie części stałe, które zapychają filtr paliwa lub wtryskiwacze. Wygląd benzyny może też świadczyć o występowaniu niepożądanych innych dodatków chemicznych, które mogą powodować silną korozję silnika prowadzi to do zniszczenia mechanicznych układów smarowania, dysz i zaworów. Zawartość benzenu Generalnie węglowodory aromatyczne, do których zaliczany jest benzen, są związkami korzystnie wpływającymi na podniesienie wartości oktanowej. Benzen ma liczbę oktanową 97. Z drugiej jednak strony benzen jest substancją bardzo toksyczną i posiada właściwości kancerogenne. Aktualnie stosowanie benzenu jest ograniczane lub całkowicie eliminowane wszędzie tam, gdzie jest to tylko możliwe. Inną niekorzystną cechą benzenu jest jego skłonność do wydzielania podczas spalania nadmiernych ilości koksu i sadzy. 7

8 W kwestionowanych próbkach, podobnie jak w latach ubiegłych, stwierdzano niejednokrotnie niezgodność z wymaganiami rozporządzenia nawet kilku parametrów jakościowych. Jednak w roku 2007 zarejestrowano zdecydowanie więcej próbek (szczególnie w oleju napędowym), w których kwestionowano tylko jeden parametr. Stwierdzono ogółem 76,2% takich przypadków, w tym 93,5% w oleju napędowym oraz 63,0% w benzynach. Podobnie jak w trakcie kontroli w latach ubiegłych najczęściej kwestionowanym parametrem w oleju napędowym była zawartość siarki, której liczba przekroczeń zdecydowanie spadła w porównaniu z latami ubiegłymi. Stwierdzone wielkości przekroczeń wahały się od 57,3 do 1418 mg/kg (rok 2005 max. stwierdzona zawartość siarki wynosiła 5429 mg/kg, rok 2006 max. stwierdzona zawartość siarki wynosiła 8288 mg/kg) przy normie max. 50 mg/kg. Natomiast w benzynach, w odróżnieniu od roku ubiegłego, w którym najczęściej kwestionowanym parametrem była prężność par, w roku 2007 dominuje niedotrzymanie parametru destylacji, w różnych jej punktach temperaturowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż w latach ubiegłych znacznie częściej w sprzedaży znajdował się olej napędowy niespełniający wymagań jakościowych. Natomiast w trakcie kontroli przeprowadzonych w roku 2007, nieznacznie więcej kwestionowano próbek benzyn. C. Dotychczasowe wyniki kontroli jakości paliw ciekłych Zamieszczony poniżej wykres prezentuje dane obrazujące wyniki kontroli jakości paliw ciekłych przeprowadzonych przez IH w latach Wskaźniki nieprawidłowości w poszczególnych okresach kontroli 20 stacje wybrane na podstawie informacji o złym paliwie ,5 16,89 stacje wylosowane hurtownie ,22 10,98 10, ,83 7,41 5,35 7,85 3,64 2,86 7,94 3,84 1,83 5,54 4,44 4,6 4,56 0 0,5 0 V-XII 2004 I-VI 2005 VII-XII 2005 I-VI 2006 VII-XII 2006 I-VI 2007 VII-XII

9 Przy analizie przedstawionych powyżej danych oraz wyników kontroli prowadzonej w roku 2007 i porównań z poprzednimi okresami, należy zwrócić uwagę, że: od dnia 1 stycznia 2005 r. nastąpiły zmiany przepisów w zakresie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych, tj. zaostrzenie wymagań dotyczących zawartości siarki, które wynoszą obecnie 50 mg/kg dla obydwu rodzajów paliw. Do dnia 31 grudnia 2004 r. wielkość tego parametru wynosiła 150 mg/kg dla benzyn i 350 mg/kg dla oleju napędowego, w roku 2004 wynik w zakresie stacji wybranych na podstawie informacji o złym paliwie obejmował także wyniki kontroli przeprowadzonych na stacjach wybranych do kontroli nie tylko na podstawie skarg lub informacji z Policji, ale także na podstawie innych kryteriów, takich jak np. położenie stacji w rejonie, który był kontrolowany, zbyt niskie ceny (inne były wówczas przepisy prawa), od początku 2007 roku kontrolą objęto także parametry eksploatacyjne, które nie były badane w latach ubiegłych, mające istotny wpływ na pracę silników, a także mające znaczenie dla ochrony środowiska naturalnego. 2. KONTROLA JAKOŚCI GAZU SKROPLONEGO LPG Kontrole tego rodzaju paliwa rozpoczęte zostały w sierpniu ub. r., w ograniczonym zakresie ilościowym i terytorialnym z powodów, o których wspomniano na wstępie. W roku 2007 kontrola jakości oferowanego gazu LPG na stacjach paliw i w hurtowniach objęła swoim zasięgiem dziewięć województw, tj.: kujawsko-pomorskie, lubelskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, podlaskie, pomorskie, śląskie i warmińsko-mazurskie. Skontrolowano łącznie 316 stacji oferujących gaz LPG i 11 hurtowni pobierając ogółem 330 próbek gazu do analiz laboratoryjnych, w tym 316 na stacjach i 14 w hurtowniach. Na podstawie otrzymanych wyników należy stwierdzić, że: - 25 próbek autogazu pobranych na stacjach nie spełniało wymagań rozporządzenia, co stanowi 7,91%, - 4 próbki autogazu pobrane w rozlewniach gazu nie spełniały wymagań dotyczących tego rodzaju paliwa, co stanowi 28,57%. Analizując przedstawione powyżej dane należy uwzględnić ograniczony terytorialnie i ilościowo zakres kontroli, który nie pozwala na uznanie tych wyników za reprezentatywne dla całego kraju. Podobnie jak w przypadku paliw ciekłych, w roku 2007, w trakcie kontroli jakości paliw transportowanych realizowanych wspólnych z organami Policji, prowadzono także kontrole jakości gazu skroplonego LPG. W toku tych działań skontrolowano 12 autocystern przewożących gaz LPG, z których pobrano do badań 12 próbek gazu. W wyniku przeprowadzonych badań laboratoryjnych stwierdzono, że jedna z próbek nie spełniała wymagań jakościowych określonych w obowiązujących przepisach prawa. Kwestionowanym parametrem była liczba motorowa (MON). Analiza wyników badań jakościowych, otrzymanych z akredytowanych laboratoriów, pozwala stwierdzić, iż w trakcie kontroli stacji oferujących autogaz kwestionowano przedstawione na poniższym wykresie parametry. 9

10 Ilość przekroczeń w poszczególnych parametrach w gazie skroplonym LPG zawartość siarki temperatura, w której względna prężność par jest mniejsza niż 150 kpa badanie działania korodującego na miedź 3. KONTROLA JAKOŚCI LEKKIEGO OLEJU OPAŁOWEGO Rok 2007 był również pierwszym rokiem, w którym Inspekcja Handlowa realizowała kontrole jakości lekkiego oleju opałowego w zakresie zawartości siarki. Kontrola jakości tego paliwa objęła swoim zasięgiem jedenaście województw, w których skontrolowano 18 podmiotów oferujących lekki olej opałowy, gdzie pobrano do badań 18 próbek tego paliwa. Na podstawie otrzymanych wyników z badań należy stwierdzić, że 2 pobrane do badań próbki lekkiego oleju opałowego (tj. 11,11% zbadanych) nie spełniały wymagań jakościowych określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2007 roku. W kwestionowanych próbkach stwierdzono 3100 i 3500 mg/kg zawartości siarki przy normie max mg/kg. III. WYKORZYSTANIE USTALEŃ KONTROLI A. Inspekcja Handlowa - przygotowano i okresowo uaktualniano Listy skontrolowanych stacji paliw uwzględniające uzyskane wyniki badań laboratoryjnych sprzedawanego w dniu kontroli paliwa, które publikowane są na stronach internetowych Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów ( - wydano 16 decyzji o wycofaniu z obrotu paliw ciekłych niespełniających wymagań jakościowych (np. przekroczonych kilka parametrów) oraz przekazano informacje o tych faktach wojewódzkim inspektoratom Ochrony Środowiska, - przekazano do właściwych miejscowo Prokuratur Rejonowych, zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 31 ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw, 10

11 - przekazano do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki informacje dotyczące ujawnionych przypadków naruszenia warunków udzielonych koncesji na obrót paliwami ciekłymi oraz przepisów Prawa Energetycznego, - przekazano wyniki kontroli odpowiednim służbom, takim jak: urzędy celne, urzędy skarbowe, policja. B. Prokuratury Podkreślić należy, że wejście w życie, z dniem 1 stycznia 2007 r., nowej ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw spowodowało również zmiany w przepisach karnych. W zdecydowany sposób uległy zaostrzeniu sankcje karne, który mogą być wymierzane nieuczciwym przedsiębiorcom, przewidujące najniższy wymiar kary w wysokości 10 tys. zł.. Z informacji uzyskanych z Wojewódzkich Inspektoratów Inspekcji Handlowej wynika, że do dnia 31 grudnia 2007 r., w związku z ujawnionymi nieprawidłowościami w zakresie jakości paliw ciekłych w trakcie kontroli prowadzonych w roku 2007, skierowano do prokuratur 116 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, z których dotychczas wszczęto dochodzenia w 92 przypadkach. Zakończono postępowania w 41 sprawach, z których: - umorzono postępowania w 29 przypadkach z następujących powodów: nie wykryto sprawcy 12, brak znamion przestępstwa 11, znikoma szkodliwość czynu 2, czynu nie popełniono 2, nie podano 2, - skierowano do sądów 12 aktów oskarżenia, - w 51 przypadkach postępowań jeszcze nie zakończono. W roku 2007 prowadzone były również postępowania związane z przekazanymi do prokuratur zawiadomieniami w wyniku kontroli realizowanej w roku W związku ze stwierdzonymi wówczas nieprawidłowościami skierowano 144 zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, z których w 142 przypadkach wszczęto dochodzenia. Zakończono postępowania w 125 sprawach, z których: - z różnych powodów umorzono dotychczas 55 postępowań, - skierowano do sądów 70 aktów oskarżenia. Z uzyskanych informacji wynika, że w związku ze skierowanymi przez prokuratury aktami oskarżenia, dotyczącymi kontroli przeprowadzonych w roku 2006, dotychczas (w roku 2006 i do 31 grudnia 2007 r.) wydano: - 18 wyroków skazujących. Dane o wysokości nałożonych sankcji dotyczą jedynie 12 wyroków, w których zasądzone kary grzywny wyniosły łącznie zł. Orzeczone kary grzywny wahały się w granicach od 1000 do zł. Ponadto w jednym przypadku orzeczono karę pozbawienia wolności w zawieszeniu, natomiast w drugim przypadku zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, - 4 wyroki, w których warunkowo umorzono sprawę, - 3 wyroki uniewinniające. W pozostałych sprawach wnioski nie zostały jeszcze rozpatrzone przez prokuratury i sądy. 11

12 C. Urząd Regulacji Energetyki W roku 2007 do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki przekazano informacje dotyczące 88 stacji paliw i hurtowni, gdzie stwierdzono naruszenie warunków udzielonych koncesji na obrót paliwami ciekłymi oraz przepisów ustawy Prawo Energetyczne (w tym dotyczące 22 stacji z kontroli prowadzonej w roku 2006). Niestety jak dotychczas, brak jest danych dotyczących efektów prowadzonych przez URE postępowań wszczętych w wyniku przekazanych przez Inspekcje Handlową materiałów w ubiegłym roku. Opracowano: w Wydziale Kontroli Paliw Akceptował: Eugeniusz Cyra Zatwierdził: Aleksander Soczewko Dyrektor Biura Kontroli i Bezpieczeństwa Produktów Główny Inspektor Inspekcji Handlowej 12