WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT INSPEKCJI HANDLOWEJ

Transkrypt

1 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT INSPEKCJI HANDLOWEJ we WROCŁAWIU Wrocław, ul. Ofiar Oświęcimskich 15A tel. (71) , 38, 39; fax. (71) SPRAWOZDANIE DOLNOŚLĄSKIEGO WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORA INSPEKCJI HANDLOWEJ WE WROCŁAWIU Z KONTROLI JAKOŚCI PALIW CIEKŁYCH W RAMACH SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW W ROKU 2010 NA TERENIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO WROCŁAW

2 Rok 2010 był kolejnym okresem funkcjonowania systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw, którego podstawę prawną stanowiła ustawa z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz. U. Nr 169, poz ze zmianami). System monitorowania i kontrolowania jakości paliw został zorganizowany w celu wywiązania się przez Polskę z obowiązków wynikających z: - dyrektywy 98/70/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. w sprawie jakości benzyny i olejów napędowych (Dz. Urz. WE nr L 350, r.) zmienionej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. (Dz. Urz. WE L r.), - dyrektywy 1999/32/WE Rady z dnia r. odnoszącej się do redukcji zawartości siarki w niektórych paliwach ciekłych (Dz. Urz. WE L r.), - dyrektywy 2005/33/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia r. zmieniającej dyrektywę 1999/32/WE w zakresie zawartości siarki w paliwach żeglugowych (Dz. Urz. UE L r.). Obowiązki wynikające z powyższych dyrektyw polegają na monitorowaniu jakości paliw produkowanych oraz znajdujących się w obrocie a także sporządzania dla Komisji Europejskiej raportów w oparciu o przeprowadzone kontrole jakości paliw dostępnych na rynku polskim. Przedstawiona wyżej ustawa o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw poszerzała zakres monitorowania jakości paliw określony w dyrektywach europejskich obejmując kontrolami cały łańcuch dystrybucji paliw i biopaliw ciekłych począwszy od producenta paliwa (rafinerie) poprzez hurtownie i bazy magazynujące paliwa a skończywszy na stacjach ogólnodostępnych i zakładowych. W łańcuch kontroli jakości paliw zostali także włączeni właściciele i użytkownicy wybranych flot pojazdów oraz rolnicy wytwarzający biopaliwa ciekłe na własny użytek. Dodatkowo ustawa umożliwiła skontrolowanie przedsiębiorców transportujących paliwo (przy asyście i na wniosek Policji z uwagi na brak uprawnień do zatrzymywania pojazdów przez Inspekcję Handlową). W ramach kontroli jakości paliw pobierane były do badań jakościowych w akredytowanych laboratoriach: benzyna bezołowiowa 95, benzyna bezołowiowa 98 i olej napędowy, biopaliwa ciekłe tj.: estry stanowiące samoistne paliwo, olej napędowy o zawartości 20% estrów, biopaliwa używane w wybranych flotach pojazdów oraz biopaliwa wytwarzane przez rolników na własny użytek, 2

3 gaz skroplony (LPG), gaz sprężony (CNG) z uwagi na brak stosownego rozporządzenia określającego sposób pobierania sprężonego gazu (CNG) nie pobierano prób tego paliwa, lekki olej opałowy na zawartość siarki, Na podstawie ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz ze zmianami), objęto również kontrolami: oznakowanie dystrybutorów do biopaliw ciekłych, oznakowania dystrybutorów do biopaliw ciekłych u właścicieli i użytkowników wybranych flot, a także oznakowania zbiorników, w których magazynowane są biopaliwa ciekłe przeznaczone dla wybranych flot pojazdów. zamieszczanie czytelnych informacji o dostępności biopaliw ciekłych na stacjach paliwowych prowadzących obrót biopaliwami. W trakcie kontroli jakości paliw prowadzonych w roku 2010, miały zastosowanie niżej wymienione akty prawne: ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz. U. Nr 169, poz ze zm.), ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169, poz ze zm.), ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz j.t.), ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz j.t. ze zm.), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 września 2007 r. w sprawie sposobu monitorowania jakości paliw ciekłych, biopaliw ciekłych, a także wzorów raportów dotyczących tych paliw oraz gazu skroplonego (LPG) i sprężonego gazu ziemnego (CNG) (Dz. U. Nr 189, poz. 1354), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 grudnia 2008 r. w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 221, poz. 1441), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 3 listopada 2006 r. w sprawie metod badania jakości paliw ciekłych (Dz. U. Nr 220, poz. 1606), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 1 września 2009 r. w sprawie sposobu pobierania próbek paliw ciekłych i biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 147, poz. 1189), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 stycznia 2009 r. w sprawie wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 18, poz. 98), 3

4 rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 lutego 2007 r. w sprawie metod badania jakości biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 44, poz. 281), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań jakościowych dla gazu skroplonego (LPG) (Dz. U. Nr 251, poz. 1851), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2007 r. w sprawie sposobu pobierania próbek gazu skroplonego (LPG) (Dz. U. Nr 44, poz. 279), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 23 marca 2007 r. w sprawie metod badania jakości gazu skroplonego (LPG) (Dz. U. Nr 59, poz. 399); rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań jakościowych dla sprężonego gazu ziemnego (CNG) (Dz. U. Nr 251, poz. 1850), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań jakościowych dotyczących zawartości siarki dla olejów oraz rodzajów instalacji i warunków, w których będą stosowane ciężkie oleje opałowe (Dz. U. Nr 4, poz. 30), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 lutego 2007 r. w sprawie sposobu pobierania próbek lekkiego oleju opałowego, ciężkiego oleju opałowego oraz oleju do silników statków żeglugi śródlądowej (Dz. U. Nr 41, poz. 261), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 lutego 2007 r. w sprawie metod badania jakości lekkiego oleju opałowego, ciężkiego oleju opałowego oraz oleju do silników statków żeglugi śródlądowej (Dz. U. Nr 41, poz. 262), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 22 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań jakościowych dla biopaliw ciekłych stosowanych w wybranych flotach oraz wytwarzanych przez rolników na własny użytek (Dz. U. Nr 24, poz. 149), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 31 stycznia 2007 r. w sprawie sposobu pobierania próbek biopaliw ciekłych u rolników wytwarzających biopaliwa ciekłe na własny użytek (Dz. U. Nr 24, poz. 150), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 lipca 2007 r. w sprawie sposobu oznakowania dystrybutorów zaopatrujących wybrane floty w biopaliwo ciekłe oraz zbiorników, w których magazynowane są biopaliwa ciekłe przeznaczone dla wybranych flot (Dz. U. Nr 128, poz. 896). rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 2009 r. w sprawie wzoru legitymacji służbowej pracowników Inspekcji Handlowej oraz trybu jej wydawania i wymiany oraz wzorów protokołu kontroli, protokołu oględzin i protokołu rozprawy (Dz. U. Nr 127, poz. 1056), 4

5 rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 kwietnia 2002 r. w sprawie szczegółowego trybu pobierania i badania próbek produktów przez organy Inspekcji Handlowej (Dz. U. Nr 57, poz. 522), rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 marca 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania dystrybutorów do sprzedaży biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 51, poz. 499 ze zm.), rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 maja 2009 r. w sprawie metod badania sprężonego gazu ziemnego (CNG) (Dz. U. Nr 84, poz. 706). W roku 2010 Minister Gospodarki nie wydał jeszcze: rozporządzenia w sprawie sposobu pobierania próbek sprężonego gazu ziemnego (CNG). * * * * * * * * * * * * * * * * * Głównym aktem prawnym regulującym prowadzenie kontroli jakości paliw w ramach systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw była w roku 2010 ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz. U. Nr 169, poz ze zm.). W zakresie nieuregulowanym w ustawie o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw do przeprowadzania kontroli, zabezpieczania dowodów oraz pobierania i badania próbek stosowało się przepisy ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz j.t.). Do prowadzenia kontroli jakości paliw miały także zastosowanie przepisy ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz j.t. ze zm.), z wyłączeniem przepisu art. 79 ust. 2 pkt 3 dot. zawiadamiania przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli. Kontrole jakości paliw ciekłych zlecane były przez zarządzającego systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw, tj. Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który realizował swoje ustawowe zadania przy pomocy Departamentu Inspekcji Handlowej Wydział Monitorowania Paliw UOKiK oraz właściwych miejscowo wojewódzkich inspektorów Inspekcji Handlowej. Do przeprowadzenia kontroli polegającej na pobieraniu próbek i badaniu dokumentów w zakresie pochodzenia i jakości badanego paliwa nie miały zastosowania przepisy art. 79 ust. 1 5

6 i 4-7 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczące zawiadomienia kontrolowanego przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli. Kontrolę jakości paliw wszczynał i prowadził inspektor IH na podstawie, wydanego przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej we Wrocławiu pisemnego upoważnienia, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw po uprzedniej weryfikacji danych przedsiębiorcy prowadzącego stację (tj. nazwa przedsiębiorcy, adres, lokalizacja stacji) z danymi zawartymi w upoważnieniu. W przypadku braku zgodności ww. danych, inspektorzy ustalali prawidłowe dane identyfikujące przedsiębiorcę prowadzącego stację przekazując je dyspozytorowi Wydziału Monitorowania Paliw Departamentu Inspekcji Handlowej w UOKiK i odstępując od czynności kontrolnych. Kontrole w zakresie: zamieszczania czytelnych informacji o dostępności biopaliw ciekłych na stacjach paliw prowadzących obrót ww. paliwem oraz prawidłowości oznakowania dystrybutorów do biopaliw ciekłych w stacjach paliwowych i w stacjach zakładowych prowadzone był na podstawie ustawy z dnia z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (Dz. U. Nr 169 poz ze zmianami) w ramach własnych działań Inspekcji Handlowej odrębnie od kontroli jakości paliw prowadzonych w ramach systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W tym przypadku miały zastosowanie przepisy art. 79 ust. 1 i 4-7 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej dotyczące zawiadamiania kontrolowanego przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli, tzn. przed rozpoczęciem kontroli w ww. zakresie należało kontrolowanego przedsiębiorcę zawiadomić o zamiarze wszczęcia kontroli. Kontrolę trzeba było rozpocząć nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. Procedura kontroli realizowanych w 2010 r. przez tut. Inspektorat Inspekcji Handlowej wyglądała następująco: Termin kontroli jakości paliw ustalony w Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie podawany był do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi z kilkudniowym wyprzedzeniem, celem odpowiedniego przygotowania technicznego, logistycznego oraz zabezpieczenia środków transportowych. W dniu kontroli wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej lub upoważniona przez niego osoba posiadająca dostęp do informacji niejawnych - zgodnie z ustawą z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz j.t.) otrzymywał telefonicznie z zachowaniem zasad poufności od dyspozytora w UOKiK dane przedsiębiorców przewidzianych w danym dniu do kontroli. 6

7 Wojewódzki inspektor lub upoważniona przez niego osoba posiadająca dostęp do informacji niejawnych, informował dyspozytora UOKiK o sytuacji kadrowej i pogodowej na terenie podległego mu województwa w rejonach, które miały być przeprowadzane kontrole podając jednocześnie dane osobowe inspektorów uczestniczących w kontroli oraz numery telefonów kontaktowych. Wojewódzki inspektor IH wystawiał odpowiednią liczbę upoważnień, adekwatną do liczby podmiotów wyznaczonych do kontroli w danym dniu i wskazanych przez dyspozytora w UOKiK, następnie zabezpieczał upoważnienia w kopertach ostemplowanych i oznaczonych wskazanymi przez dyspozytora cyframi. Wojewódzki inspektor IH przekazywał koperty z upoważnieniami inspektorowi wiodącemu w ekipie kontrolnej a następnie dyspozytor w UOKiK telefonicznie przekazywał inspektorowi wiodącemu numer koperty, w której znajdował się adres stacji wyznaczonej do kontroli. Po przybyciu na wskazany w upoważnieniu adres stacji paliw lub hurtowni paliw kontrolujący okazywali legitymacje służbowe, upoważnienie wystawione przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej we Wrocławiu. Dokonywano weryfikacji danych przedsiębiorcy wskazanego w upoważnieniu z danymi faktycznie prowadzącego działalność gospodarczą, ustalano osobę upoważnioną do reprezentowania firmy w trakcie kontroli a także rodzaje oferowanych lub gromadzonych paliw. Dokonywano pomiarów stanów ilościowych paliw w zbiornikach, z których poprzez dystrybutor lub bezpośrednio ze zbiornika, miały być pobierane próbki paliw. Nieodzownym elementem było również określenie rodzajów odmierzaczy paliw znajdujących się na stacjach, rodzaje i wielkości zbiorników w hurtowniach lub bazach paliw a także, w miarę możliwości, odczytanie wskazania liczydeł litrowych odmierzaczy paliw a w przypadku zbiorników wysokość słupa cieczy. Po ustaleniu ww. danych inspektorzy przystępowali do pobierania prób paliw wskazanych wcześniej przez dyspozytora UOKiK. Próby paliw z dystrybutorów inspektor pobierał do schłodzonych 5 litrowych metalowych pojemników po max. 4 litry próbki podstawowej i max. 4 litry próbki kontrolnej danego produktu. Przed pobieraniem prób paliw oczyszczano końcówkę przewodu wlewowego odmierzacza paliw a następnie przepłukiwano ją ok. 4 litrami danego produktu. Do pobierania prób benzyn pobierający paliwo używał specjalnej przystawki, która ograniczała utratę lekkich frakcji benzyn. Na potrzeby badania prężności par pobierano dodatkowo, do litrowych pojemników ze stali nierdzewnej, próbkę i próbkę kontrolną benzyn w ilości po max. 0,8 litra. Biopaliwa oferowane na stacjach ogólnodostępnych pobierane były do 5 litrowych pojemników z politereftalanu etylenu (PET) bezpośrednio z odmierzacza paliw zachowując 7

8 zasady dotyczące metodyki pobierania próbek paliw ciekłych z urządzeń służących do dystrybucji paliw. W przypadku kontroli baz i hurtowni paliw metodyka związana z pobieraniem próbek paliw była o wiele bardziej złożona, gdyż są to tereny o szczególnym rygorze bezpieczeństwa oraz o strategicznym charakterze gospodarczym. W pobliżu zbiorników i instalacji przeładunkowych absolutnie niedopuszczalne było używanie odzieży z włókien syntetycznych, telefonów komórkowych lub urządzeń elektrycznych i elektronicznych mogących wytworzyć tzw. iskrę krzesaną. Poruszanie się po terenie hurtowni lub bazy paliw było możliwe w specjalnej odzieży antyelektrostatycznej po dokładnym zapoznaniu się z regulaminem BHP i Ppoż. oraz usytuowaniem zbiorników handlowych, zbiorników z zapasami obowiązkowymi i rezerwami państwowymi. Pobieranie próbek paliw było możliwe tylko przez osoby które odbyły szkolenia uprawniające do pobierania próbek paliw ze zbiorników nadziemnych i podziemnych oraz posiadały specjalistyczne badania lekarskie do pracy na wysokościach w kontakcie z oparami benzyn. Próbki paliw ze zbiorników, po uwzględnieniu: rodzaju zbiornika, rodzaju instalacji oraz warunków technicznych i pogodowych, pobierano za pomocą sondy PM-1 o poj ml zgłębnika (bardzo często) lub jeżeli na to pozwalały warunki techniczne i konstrukcyjne zbiornika sondą PO-2 koszem z butelką szklaną o poj ml. W 2010 roku na terenie województwa dolnośląskiego próby paliw, ze zbiorników zlokalizowanych w bazach paliw i hurtowniach, pobierane były, w zależności od rodzaju zbiornika, w jeden z niżej opisanych sposobów: zbiorniki cylindryczne leżące (podziemne lub nadziemne) próbki paliw pobierane były w uzależnieniu od procentowego napełnienia danego zbiornika w kolejności od lustra cieczy do dna zbiornika. W przypadku próbek oleju napędowego, po zbadaniu jego jednorodności, można było pobrać próbkę ogólną z pobranych próbek punktowych o odpowiedniej ilości z odpowiednich poziomów zbiornika. W przypadku próbek benzyn, z uwagi na wysoką lotność tego produktu i możliwość utraty lekkich frakcji a także utrudnioną możliwość zbadania jednorodności produktu, pobierano odpowiednie ilości próbek punktowych z określonych wcześniej poziomów. Tak pobrane próbki punktowe przewożone były do akredytowanego laboratorium, z których składana była próbka ogólna poddawana badaniu. zbiorniki cylindryczne stojące nadziemne - próbki paliw inspektor pobierał, z odpowiedniego punktu probierczego zlokalizowanego na dachu zbiornika (zbiorniki z dachem stałym lub z dachem pływającym), od lustra cieczy do dna zbiornika. Od tego jaka jest wysokość słupa cieczy w zbiorniku zależało pobieranie odpowiednich próbek punktowych 8

9 z określonych poziomów, tj.: górnego, środkowego i dolnego. Identycznie, jak w przypadku zbiorników cylindrycznych leżących, próbki punktowe oleju napędowego można było zestawić w próbkę ogólną natomiast próbki benzyn mogły być łączone w próbkę ogólną jedynie w warunkach laboratoryjnych. Po pobraniu przez inspektorów, próbki paliw były plombowane i oznaczane kodami przekazanymi podczas kontroli przez dyspozytora Wydziału Monitorowania Paliw w UOKiK Warszawa. Z ww. czynności kontrolujący sporządzali protokół pobrania próbek paliw oraz protokół kontroli pozostawiając po jednym egzemplarzu kontrolowanemu lub jego przedstawicielowi a drugi dołączając do akt kontroli. W przypadku nieobecności właściciela firmy lub osoby upoważnionej do reprezentowania firmy, dokumentację z kontroli podpisywał pracownik firmy uczestniczący podczas kontroli a cała dokumentacja wraz z upoważnieniem przesyłana była do siedziby kontrolowanego listem poleconym za potwierdzeniem odbioru. Po skończonych kontrolach pobrane próbki i próbki kontrolne paliw przekazywano do akredytowanego laboratorium wyznaczonego przez Zarządzającego Systemem. Po otrzymaniu z laboratorium oryginałów wyników badań pobranych próbek paliwa, tut. inspektorat IH przekazywał je do siedziby kontrolowanego przedsiębiorcy listem poleconym za potwierdzeniem zwrotnym. W sytuacji, gdy badania próbek paliw nie wykazały naruszenia wymagań jakościowych dla paliw ciekłych określonych w odpowiednich rozporządzeniach, postępowanie administracyjne kończyło się wraz z przekazaniem wyników badań przedsiębiorcy. Jednakże w przypadku otrzymania negatywnych wyników badań, inspektorzy wszczynali kolejną kontrolę podczas której zapoznawano kontrolowanego przedsiębiorcę z negatywnymi wynikami badań pozostawiając jemu jeden egzemplarz sprawozdania z badań. Następnie ustalano ilość i wielkość dostaw kwestionowanego paliwa od dnia pobrania próbki podstawowej do dnia zapoznania z wynikami badań, badano dokumentację dostaw paliw i świadectwa jakości, odbierano wyjaśnienia od przedsiębiorcy odnośnie okoliczności zaistniałej sytuacji związanej z niewłaściwą jakością paliwa. Z powyższych czynności sporządzano protokół kontroli, w który określano 7 dniowy termin złożenia wniosku o przebadanie próbki kontrolnej kwestionowanego paliwa. W sytuacji gdy próbka kontrolna spełniała wymagania jakościowe, przedsiębiorcy przekazywano wyniki badań i nie ponosił on z tego tytułu żadnych konsekwencji karnych oraz administracyjnych. 9

10 Gdy wyniki badań próbki podstawowej i badania próbki kontrolnej w przypadku złożenia wniosku, wykazały niewłaściwą jakość tut. inspektorat IH kierował do właściwej miejscowo Prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa a także informowano o stwierdzonych nieprawidłowościach Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki i właściwe miejscowo organy Urzędu Celnego i Urzędu Kontroli Skarbowej. Ponadto Prezes UOKiK wszczynał wobec przedsiębiorcy postępowanie o obciążenie kosztami badań próbki, która wyszła negatywnie. Kiedy to badania wykazały niewłaściwą jakość pobranej próbki lub próbek paliwa, inspektorzy tut. inspektoratu podejmowali czynności w celu ustalenia dostawcy kwestionowanego paliwa i kontroli tzw. łańcucha dostaw, kończąc go pobraniem próbek paliwa u przedsiębiorcy, który posiadał na swoim terenie zbiorniki stacjonarne do gromadzenia paliw. W przypadku kontroli jakości paliw lub gazu skroplonego (LPG) na stacjach zakładowych procedura pobierania próbek przebiegała identycznie jak w przypadku stacji ogólnodostępnych kiedy stacja posiadała odmierzacz produktu lub jak w przypadku hurtowni i baz paliw kiedy znajdował się na terenie firmy zbiornik lub zbiorniki. Rok 2010 był kolejnym, w którym przeprowadzano kontrole jakości gazu skroplonego (LPG) w ramach systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw. Procedura pobierania próbek gazu skroplonego przypominała swoja metodyką kontrole jakości paliw z tą różnicą, iż do pobierania używany był specjalistyczny sprzęt i próbniki. Z uwagi na fakt, iż gaz skroplony LPG tankowany jest do samochodów pod ciśnieniem (kilku Bar), tak i sprzęt używany do pobierania musiał być wykonany z materiałów odpornych na wysokie ciśnienie oraz w wysokiej klasie odporności na absorpcję cząsteczek gazu skroplonego. Procedurę pobierania próbek gazu skroplonego (LPG) można było scharakteryzować dzieląc metodykę pobierania próbek gazu na trzy etapy: I etap przygotowanie instalacji i próbników do pobierania próbek, polegające na: - odpowiednim ulokowaniu na płaskiej powierzchni podstawy do pobierania próbek, uziemieniu instalacji i podłączeniu jej za pomocą wysokociśnieniowego węża elastycznego w oplocie stalowym z pistoletem odmierzacza gazu (LPG) na stacji, - przygotowaniu przy instalacji 2 lub większej ilości próbników (w zależności od rodzaju i ilości badanych parametrów). II etap pobieranie próbek gazu skroplonego, poprzez: 10

11 trzykrotne przepłukanie instalacji do pobierania próbek oraz próbników na gaz skroplony. Przeczyszczany próbnik napełniany były niewielką ilością gazu, następnie po odłączeniu od instalacji wnętrze próbnika przepłukiwane było poprzez kilkukrotne obracanie go o 180 o. Po przepłukaniu próbnik podłączany był z powrotem do instalacji i następowało wypuszczenie niewielkiej ilość gazu znajdującego się w próbniku. Powyższą czynność powtarzano trzykrotnie dla każdego próbnika po trzecim odpuszczeniu gazu pobierano próbkę właściwą poprzez napełnienie jej gazem skroplonym (LPG) w ilości ok. 80%, - Po każdorazowym pobraniu próbki sprawdzano jej prawidłowość poprzez uwolnienie niewielkiej ilości gazu przez zawór zabezpieczający i sprawdzenie czy wydostaje się z niego faza ciekła (prawidłowe pobranie) czy też faza gazowa (co jest nieprawidłowe), - Po zweryfikowaniu prawidłowości pobrania próbki gazu skroplonego sprawdzano szczelność zaworów znajdujących się w próbniku poprzez naniesienie do środka króćca przyłączeniowego piany aktywnej, która wskazywała najdrobniejsze nieszczelności próbnika. III etap Bezpieczne rozłączenie instalacji oraz zabezpieczenie próbników Po pobraniu próbki i próbki kontrolnej gazu skroplonego (LPG) i sprawdzeniu szczelności użytych próbników następowało rozłączenie instalacji od dystrybutora gazu ciekłego, uwolnienie zalegającego w przewodzie elastycznym i podstawie gazu a następnie zabezpieczenie próbników z gazem poprzez nałożenie zatyczek ochronnych na zawory próbnika oraz kołpaków zabezpieczających z plombą Inspekcji Handlowej i kodami przekazanymi przez dyspozytora UOKiK. Tak zabezpieczone próbniki z gazem skroplonym (LPG) umieszczane były w samochodzie przystosowanym do przewozu specjalistycznych próbników i po zakończonych w danym dniu kontrolach odwożone do akredytowanego laboratorium celem przeprowadzenia badań jakościowych. * * * * * * * * * * * * * * * * * W myśl opisanych powyżej procedur przeprowadzono w roku 2010, w ramach systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw, kontrole 139 stacji ogólnodostępnych, zakładowych, hurtowni i baz paliw, w tym: 101 ogólnodostępnych stacji paliw (oferujących benzyny i olej napędowy), 2 stacje paliw oferujące do sprzedaży ESTER, 11

12 5 hurtowni i baz paliw, 30 stacji paliw oferujących do sprzedaży gaz skroplony (LPG), 1 stację zakładową gdzie gromadzony był na użytek własny gaz skroplony (LPG) do zasilania wózków transportowych. zlokalizowanych na terenie działania wojewódzkiego inspektoratu Inspekcji Handlowej we Wrocławiu oraz podległych delegatur w: Legnicy, Jeleniej Górze i Wałbrzychu. W ramach działań kontrolnych pobrano do badań jakościowych w akredytowanym laboratorium - na stacjach ogólnodostępnych, zakładowych oraz w bazach i hurtowniach paliw 147 próbek paliw, w tym: - 69 próbek oleju napędowego, - 34 próbki benzyny bezołowiowej 95, - 11 próbek benzyny bezołowiowej 98, - 31 próbek gazu skroplonego (LPG), - 2 próbki ESTRU. Analiza jakości paliw, przeprowadzana przez akredytowane laboratoria badawcze, odbywała się w przedziałach czasowych określonych w: a/ rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 9 grudnia 2008 r. w sprawie wymagań jakościowych dla paliw ciekłych (Dz. U. Nr 221, poz. 1441), tj.: - dla oleju napędowego: do okres letni, do końca lutego okres zimowy, do i 1.10 do okres przejściowy, - dla benzyn: - od 1.05 do okres letni, - od 1.11 do końca lutego - okres zimowy, do i 1.10 do okres przejściowy b/ rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 28 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań jakościowych dla gazu skroplonego (LPG) (Dz. U. Nr 251, poz. 1851), tj.: - od 1.11 do okres zimowy, - od 1.04 do okres letni, c/ rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 4 stycznia 2007 r. w sprawie wymagań jakościowych dotyczących zawartości siarki dla olejów oraz rodzajów instalacji i warunków, w których będą stosowane ciężkie oleje opałowe (Dz. U. Nr 4, poz. 30), tj.: - od 1.01 do bez rozróżnienia na okresy letni, przejściowy i zimowy, 12

13 Kontrole jakości paliw prowadzone były w: - w ramach tzw. europejskiej części systemu - celem było monitorowanie pod względem jakości paliw sprzedawanych w stacjach paliwowych (ogólnodostępnych), w których prowadzony jest obrót paliwami ciekłymi lub biopaliwami ciekłymi oraz w stacjach zakładowych, a także w stacjach zakładowych zaopatrujących wybrane floty w biopaliwa przeznaczone do stosowania w wybranych flotach pojazdów. Kontrole polegały na pobraniu próbek jednego rodzaju paliwa ciekłego na konkretnej stacji ogólnodostępnej lub zakładowej. Kontrolą w ramach powyższego systemu podlegały także stacje oferujące do sprzedaży olej napędowy zawierający 20% estrów i estry stanowiące samoistne paliwo oraz biopaliwa przeznaczone do stosowania w wybranych flotach pojazdów. - w ramach pozostałych kontroli tzw. system krajowy - celem było monitorowanie rynku paliw w zakresie jakości paliw gromadzonych i magazynowanych w hurtowniach i bazach, oferowanych w stacjach paliwowych (ogólnodostępnych) oraz zakładowych, w których prowadzony jest obrót lub gromadzone są paliwa ciekłe, biopaliwa ciekłe, gaz skroplony (LPG), u przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania, magazynowania paliw, a także wprowadzania do obrotu lekkiego oleju opałowego. W rozbiciu na system kontroli paliw, w jakim badano i badano próbki paliw ( krajowy lub europejski ), pobrano próbki w ilościach jak niżej: Rodzaj paliwa \ system pobrania - badania Krajowy Europejski olej napędowy ON benzyna bezołowiowa benzyna bezołowiowa gaz skroplony (LPG) 31 0 ESTER 2 0 Ilość pobranych próbek z podziałem na system dla jakiego wykonywano badania W skutek kontroli ujawniono w roku 2010 nieprawidłowości w zakresie jakości oferowanych do sprzedaży paliwa w: 2 stacjach paliw (oferujących benzyny i olej napędowy), 1 stacji paliw oferującej do sprzedaży gaz skroplony (LPG), 13

14 W związku z niewłaściwą jakością pobranych próbek podstawowych paliw, kontrolowani przedsiębiorcy złożyli wnioski o przebadanie próbek kontrolnych w odniesieniu do: 2 stacji paliw (oferujących benzyny i olej napędowy) w jednym przypadku została potwierdzono niewłaściwa jakość paliwa, natomiast w drugim badanie próbki kontrolnej nie wykazało niewłaściwej jakości, 1 stacji paliw oferującej gaz skroplony (LPG) badanie próbki kontrolnej nie potwierdziło niewłaściwej jakość gazu skroplonego (LPG). Mając na uwadze stwierdzone nieprawidłowości w zakresie jakości oferowanego oleju napędowego na stacji, w której badanie próbki kontrolnej potwierdziło niewłaściwą jakość paliwa, podjęto następujące działania pokontrolne: skierowano zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do właściwej miejscowo Prokuratury, skierowano pisma informujące o stwierdzonej na stacji złej jakości paliwa do właściwego miejscowo Urzędu Celnego oraz Urzędu Kontroli Skarbowej, skierowano pismo informujące o stwierdzonej nieprawidłowości do koncesjonariusza w zakresie sprzedaży paliw ciekłych, tj. Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w Warszawie, kserokopie akt sprawy przekazano do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie w celu wszczęcia postępowania dotyczącego obciążenia Przedsiębiorcy kosztami badań negatywnej próbki paliwa. Kwestionowane parametry w pobranych próbkach paliwa podczas kontroli w 2010 r.: - olej napędowy: temperatura zapłonu, - benzyna bezołowiowa 98: badawcza liczba oktanowa RON, motorowa liczba oktanowa MON, - gaz skroplony (LPG): całkowita zawartość siarki * * * * * * * * * * * * * * * * * W okresie od r. do r. do wojewódzkiego inspektoratu Inspekcji Handlowej we Wrocławiu oraz podległych delegatur wpłynęło 69 informacji od konsumentów o podejrzeniu oferowania na stacjach złej jakości paliwa, w tym: 14

15 24 informacje imienne (gdzie podano dane personalne i adresowe) w tym: - 21 informacji od osób prywatnych, - 3 informacje od osób prowadzących działalność gospodarczą, 45 informacji anonimowych. Uwzględniając rodzaj stacji (prywatna lub koncernowa) jakich dotyczyły informacje o niewłaściwej jakości paliwa dane liczbowe w tym zakresie przedstawia się następująco: PRYWATNE PKN ORLEN BP STATOIL SHELL LOTOS LUKOIL Wszelkie informacje jakie wpływały do tutejszego inspektoratu IH niezwłocznie przekazywano do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdzie była podejmowana decyzja o ujęciu konkretnej stacji w planach kontroli jakości paliw. Dlatego też trudno jest podać dokładne dane odnośnie wykorzystania konkretnych informacji w poszczególnych kontrolach stacji paliw. Porównując daty informacji od konsumentów z datami przeprowadzenia kontroli w zakresie jakości paliw można podać następujące dane: na 23 stacje wskazane w informacjach imiennych (gdzie podano dane personalne i adresowe) kontrolą objęto 19 stacji, nie objęto planem kontroli 4 stacji, na 45 stacji wskazanych w informacjach anonimowych skontrolowano 36 stacje, nie objęto planem kontroli 9 stacji, 1 informację imienną o niewłaściwej jakości paliwa przekazano według właściwości miejscowej inspektoratu Inspekcji Handlowej w Opolu. * * * * * * * * * * * * * * * * * 15

16 MONITORING PALIW W DANYCH TABELARYCZNYCH NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA Ilość stacji paliw i hurtowni paliw skontrolowanych pod względem jakości oferowanego do sprzedaży paliwa w WIIH Wrocław oraz podległych Delegaturach IH Paliwa LPG ESTER Zakład Detal Hurt Detal Detal owe Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych RAZEM Ilość skontrolowanych stacji paliw i hurtowni w IH Wrocław oraz poszczególnych Delegaturach IH z podziałem na stacje prywatne i należące do koncernów paliwowych w zakresie pobierania prób benzyn, oleju napędowego i estrów Ilość stacji i hurtowni Stacje prywatne PKN ORLEN BP SHELL LUKOIL LOTOS STATOIL Samoobsłu gowe (NESTE) Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych RAZEM

17 Ilość pobranych próbek paliwa z podziałem na gatunek i system w jakim były badane (krajowy lub europejski) ON Pb 95 Pb 98 LPG ESTER Kraj Europa Kraj Europa Kraj Europa Kraj Kraj Razem Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych Razem Ilość skontrolowanych stacji paliw i hurtowni oferujących do sprzedaży gaz skroplony (LPG) w IH Wrocław oraz poszczególnych Delegaturach IH z podziałem na stacje prywatne i należące do koncernów paliwowych Ilość stacji i hurtowni Stacje prywatne Stacje zakładowe PKN ORLEN BP SHELL LUKOIL LOTOS STATOIL Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych RAZEM

18 Ilość skontrolowanych stacji paliw oferujących do sprzedaży biopaliwo - ESTER w IH Wrocław oraz poszczególnych Delegaturach IH z podziałem na stacje prywatne i należące do koncernów paliwowych Ilość stacji i hurtowni Stacje prywatne PKN ORLEN BP SHELL LUKOIL LOTOS STATOIL Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych RAZEM * * * * * * * * * * * * * 18

19 SYSTEM MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW W WYKRESACH NA TERENIE DZIAŁANIA WIIH WROCŁAW PROCENTOWY UDZIAŁ KONTROLI JAKOŚCI PALIW W WIIH WROCŁAW ORAZ W POSZCZEGÓLNYCH DELEGATURACH 26% 16% 41% Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych 13% PROCENTOWY UDZIAŁ POBRANYCH PRÓB PALIW PRZEZ WIIH WROCŁAW ORAZ POSZCZEGÓLNE DELEGATURY DOT. BENZYN I OLEJU NAPĘDOWEGO 28% 17% 37% Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych 18% 19

20 PROCENTOWY UDZIAŁ POBRANYCH PRÓB PALIW PRZEZ WIIH WROCŁAW ORAZ POSZCZEGÓLNE DELEGATURY DOT. GAZU SKROPLONEGO (LPG) 19% 13% 10% 58% Wrocław Legnica Jelenia Góra Wałbrzych STOSUNEK PROCENTOWY PRZEBADANYCH PRÓBEK PALIW CIEKŁYCH I GAZU SKROPLONEGO (LPG) POZYTYWNYCH DO NEGATYWNYCH 1% Pozytywne Negatywne 99% 20

21 PROCENTOWY UDZIAŁ STACJI PRYWATNYCH I KONCERNOWYCH OBJĘTYCH KONTROLAMI W ROKU 2010 W ZAKRESIE SPRZEDAŻY PALIW CIEKŁYCH W POSTACI BENZYN I OLEJU NAPĘDOWEGO 4% 13% 3% 7% 0% 38% PRYWATNE PKN "ORLEN" S.A "LOTOS PALIWA" Sp. z o.o "BP EUROPA SE" "SHELL POLSKA" Sp. z o.o. "LUKOIL POLSKA" Sp. z o.o. 2% "STATOIL POLAND" Sp. z o.o. SAMOOBSŁUGOWE 33% PROCENTOWY UDZIAŁ STACJI PRYWATNYCH I KONCERNOWYCH OBJĘTYCH KONTROLAMI W ROKU 2010 W ZAKRESIE SPRZEDAŻY GAZU SKROPLONEGO (LPG) 3% 7% 0% 13% 0% 37% PRYWATNE PKN "ORLEN" S.A "LOTOS PALIWA" Sp. z o.o. "BP EUROPA SE" "SHELL POLSKA" Sp. z o.o. "LUKOIL POLSKA" Sp. z o.o. 40% "STATOIL POLAND" Sp. z o.o. 21

22 STOSUNEK ILOŚCIOWY POBRANYCH PRÓB W SYSTEMIE KRAJOWYM DO POBRANYCH W SYSTEMIE EUROPEJSKIM DOTYCZY BENZYN I OLEJU NAPĘDOWEGO Wrocław Legnica J. Góra Wałbrzych Krajowy Europejski STOSUNEK ILOŚCIOWY POBRANYCH PRÓB PALIW W ROZBICIU NA POSZCZEGÓLNE GATUNKI PALIW SYSTEM KRAJOWY Wrocław Legnica J. Góra Wałbrzych ON Pb 95 Pb 98 LPG ESTER

23 STOSUNEK ILOŚCIOWY POBRANYCH PRÓB PALIW W ROZBICIU NA POSZCZEGÓLNE GATUNKI PALIWA SYSTEM EUROPEJSKI Wrocław Legnica J. Góra Wałbrzych ON Pb 95 Pb 98 * * * * * * * * * * * * * * * * * 23

24 HISTORIA KONTROLI JAKOŚCI PALIW REALIZOWANYCH PRZEZ WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT INSPEKCJI HANDLOWEJ WE WROCŁAWIU W RAMACH SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW CIEKŁYCH W LATACH Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych (Dz. U. Nr 34, poz. 293) zapoczątkowała kontrole jakości paliw w ramach tzw. systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i w okresie od wejścia jej w życie aż do dnia dzisiejszego miała kilka zmian osiągając obowiązujące brzmienie w ustawie z 25 sierpnia 2006 r. o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw (Dz. U. Nr 169, poz ze zmianami). W pierwszym roku obowiązywania ustawy okres kontroli jakości paliw trwał od dnia r. do r. (tj. od dnia wejścia Polski do Unii Europejskiej), natomiast w kolejnych latach kontrole odbywały się w okresach od 1.01 do Największe zmiany jakie zaszły od roku 2004 w systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych to: - zmiana ilości pobieranych próbek paliw od początku funkcjonowania systemu próbki i próbki kontrolne paliwa pobierane były w ilości max. 4 litrów do schłodzonych pojemników metalowych o poj ml lub do butelek szklanych o tej samej pojemności w przypadku pobierania próbek paliw ze zbiorników. Od roku 2009 przy pobieraniu próbek benzyn dodatkowa próbka pobierana była do schłodzonych pojemników metalowych o poj ml w celu oznaczenia m.in. parametru prężności par. - rodzaje produktów pobieranych do badań wraz ze zmianami ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych i biopaliw ciekłych oraz aktami prawnymi wydanymi na jej podstawie w ramy kontroli jakości paliw, realizowanych przez Inspekcję Handlową, oprócz benzyn i oleju napędowego weszły z czasem następującego rodzaju paliwa: gaz skroplony (LPG), lekki olej opałowy a także biopaliwa. - sposób wszczęcia i przeprowadzania kontroli kontrolę jakości paliw przeprowadzanej na stacjach paliw ogólnodostępnych lub zakładowych a także w hurtowniach i bazach paliw wszczynał inspektor Inspekcji Handlowej po okazaniu legitymacji służbowej oraz stałego imiennego upoważnienia do przeprowadzania i kontrolowania jakości paliw ciekłych 24

25 i biopaliw ciekłych. Nowelizacja ustawy o swobodzie gospodarczej wymusiły konieczność dostosowania zapisów ustawy o systemie monitorowania i kontrolowania jakości paliw w zakresie wszczynania i przeprowadzania kontroli u przedsiębiorców prowadzących sprzedaż paliw. Stałe imienne upoważnienia do kontrolowania jakości paliw które bardzo ułatwiały inspektorom sprawne i szybki przeprowadzenie kontroli na stacji paliwa zostały zastąpione upoważnieniami jednorazowymi - każdorazowo wystawianymi przez wojewódzkiego inspektora dla konkretnego przedsiębiorcy prowadzącego stację paliw lub też hurtownię paliw. Inspektor mógł rozpocząć kontrolę w zakresie jakości oferowanego lub gromadzonego paliwa po okazaniu legitymacji służbowej oraz doręczeniu przedsiębiorcy lub jego upoważnionemu przedstawicielowi upoważnienia do przeprowadzenia kontroli jakości paliw ciekłych. W przypadku gdy dane znajdujące się na upoważnieniu były niezgodne z danymi przedsiębiorcy faktycznie prowadzącego działalność gospodarczą inspektor ustalał prawidłowe dane i odstępował od przeprowadzenia kontroli. Powyższa sytuacja nie miała miejsca, kiedy to obowiązywały stałe imienne upoważnienia do kontrolowania priorytetem było pobranie prób paliwa oferowanego konsumentom do badań jakościowych, natomiast dokładne dane przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą i odpowiedzialnego za jakość paliwa ustalane były w trakcie prowadzonych czynności kontrolnych na stacji po pobraniu próbek paliwa. Mając na uwadze kontrole jakości paliw przeprowadzane w latach można by pokusić się o zestawienie danych obrazujący powyższy okres. Poniżej zostały przedstawione wykresy porównujące dane dotyczące m.in.: ilości kontroli, ilości pobranych prób, stosunku prób pozytywnych do negatywnych, ilości pobranych prób danego gatunku, itp. które uzyskano podczas kontroli jakości paliw w poszczególnych latach funkcjonowania systemu monitorowania i kontrolowania jakości paliw ciekłych. WYKRES PRZEDSTAWIAJĄCY OGÓLNĄ LICZBĘ PRZEPROWADZONYCH KONTROLI W POSZCZEGÓLNYCH LATACH FUNKCJONOWANIA SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW NA TERENIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO

26 WYKRES PRZEDSTAWIAJĄCY OGÓLNĄ LICZBĘ PRZEPROWADZONYCH KONTROLI W POSZCZEGÓLNYCH LATACH FUNKCJONOWANIA SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW - Z PODZIAŁEM NA DELEGATURY WIIH WROCŁAW Wrocław Legnica J. Góra Wałbrzych WYKRES PRZEDSTAWIAJĄCY LICZBĘ POBRANYCH PRÓBEK PALIW W POSZCZEGÓLNYCH LATACH FUNKCJONOWANIA SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW ON Pb 95 Pb 98 U 95 LPG LOO ESTER 26

27 WYKRES OBRAZUJĄCY LICZBĘ POBRANYCH PRÓBEK PALIW SPEŁNIAJĄCYCH WYMAGANIA JAKOŚCIOWE DO PRÓBEK NIE SPEŁNIAJĄCYCH WYMAGAŃ JAKOŚCIOWYCH Pozytywne Negatywne WYKRES PRZEDSTAWIAJĄCY ILOŚCIOWY UDZIAŁ W KONTROLACH STACJI PRYWATNYCH I KONCERNOWYCH W POSZCZEGÓLNYCH LATACH FUNKCJONOWANIA SYSTEMU MONITOROWANIA I KONTROLOWANIA JAKOŚCI PALIW PRYWATNE PKN "ORLEN" S.A "BP" "SHELL POLSKA" "STATOIL POLAND" LUKOIL/JET "LOTOS PLIWA" BEZOBSŁUGOWE Sporządził: Paweł Wróbel starszy specjalista WIIH Wrocław 27