Uwarunkowania prawne w logistyce transportu materiałów niebezpiecznych

Transkrypt

1 Aneta Puchała 1, Wiesław Piekarski 2, Grzegorz Maj 3, Paweł Krzaczek 4, Małgorzata Baryła-Paśnik 5 Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Uwarunkowania prawne w logistyce transportu materiałów niebezpiecznych Wstęp Współczesny obraz świata pokazuje, iż usługi transportowe są zjawiskiem trwale związanym z egzystencją człowieka. Transport drogowy jest najczęściej wykorzystywanym rodzajem transportu w logistyce przemieszczania towarów, z czego znaczna część przewożonych towarów należy do kategorii niebezpiecznych. Z roku na rok wzrasta liczba zapotrzebowania na transport ładunków drogowych, które stwarzają zwiększone zagrożenie bezpieczeństwa na drogach. W Europie przewozy ładunków niebezpiecznych regulowane są przez przepisy Umowy ADR. Regulacja ADR ujednoliciła zakres obowiązkowego wyposażenia środka transportu i odpowiedzialności nadawcy oraz przewoźnika. Bezpieczeństwo transportu materiałów niebezpiecznych na drogach zapewnić można poprzez przestrzeganie przez wszystkich uczestników aktualnych przepisów ruchu drogowego oraz reguły ADR. Statystyki świadczą, że znaczna część przewożonych towarów zaliczana jest do kategorii niebezpiecznych. W przemieszczaniu ich najczęściej stosowany jest transport drogowy i kolejowy, mimo że do dyspozycji jest także transport lotniczy, morski i żegluga śródlądowa. Należy zaznaczyć, że istnieje duże ryzyko transportu materiałów niebezpiecznych podczas zdarzenia drogowego, gdzie może dojść do skażenia środowiska naturalnego. Podczas wypadku lub kolizji wydostanie się i uwolnienie materiału niebezpiecznego może być tragiczne w skutkach. Stąd aby przewidzieć oraz minimalizować związane z tym ryzyko, dla każdej gałęzi transportu funkcjonują odrębne porozumienia międzynarodowe. Celem pracy jest przedstawienie regulacji prawnych dla przewozów ładunków niebezpiecznych w logistyce transportu drogowego. Ewolucja podstaw prawnych w logistyce transportu materiałów niebezpiecznych Pierwszymi normami prawnymi określającymi transport materiałów niebezpiecznych było opublikowanie w 1949 r. przez Komisję Ekonomiczną ONZ w Nowym Jorku, "Zaleceń dla transportu towarów niebezpiecznych, regulacje modelowe / wzorcowe" (United Nations Recommendations on the Transport of Dangerous Goods, Model Regulations). Jest to zbiór podstawowych reguł bezpiecznego transportu oraz spisu towarów, które przewożone w skali masowej mogłyby spowodować poważne zagrożenie dla ludzi i bezpieczeństwa przewozów. Zasady określone w "Orange Book" (nazwa potoczna od koloru okładki) zostały następnie adaptowane dla poszczególnych rodzajów transportu, dostosowane do ich specyfiki i przyjęte, jako regulacje obowiązujące w skali światowej. Natomiast dla logistyki transportu drogowego w Europie, Europejska Komisja Gospodarcza przy genewskiej siedzibie ONZ/UN ECE opracowała reguły systemu 1 Dr Aneta Puchała, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu 2 Prof. Dr hab. inż. Wiesław Piekarski, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu 3 Dr inż. Grzegorz Maj, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu 4 Dr inż. Paweł Krzaczek, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu 5 Mgr inż. Małgorzata Baryła-Paśnik, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Inżynierii Produkcji, Katedra Energetyki i Środków Transportu Logistyka 5/

2 bezpiecznego transportu materiałów niebezpiecznych po drogach, opartego na zaleceniach "Orange Book". Efektem tych prac było przygotowanie Umowy Europejskiej o Transporcie Drogowym Materiałów Niebezpiecznych - The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road (ADR). Zarządzanie i logistyka materiałów niebezpiecznych oraz warunki transportu drogowego są regulowane w przepisach ADR[1] sporządzonych w Genewie 30 września 1957 roku pod auspicjami Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych. Opracował ją i wydał Europejski Komitet Transportu Wewnętrznego. Obecne obowiązuje w 44 krajach[2]. Polska ratyfikowała Umowę ADR w 1975 roku. Umowa ADR stanowi powszechnie stosowany standard, a na jej przepisy techniczne powołuje się ustawodawstwo większości krajów europejskich. Celem tych przepisów jest podniesienie poziomu bezpieczeństwa przewozów poprzez zastosowanie najlepszych, najbardziej zbliżonych w skali światowej standardów technicznych. Zastosowanie takich działań jest łatwiejsze w praktyce oraz wdrożenie przepisów w miarę postępu nauki i techniki. Pozwoli to wyeliminować lub ograniczyć ryzyko związane z logistyką transportu towarów niebezpiecznych poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia kolizji oraz skutków ewentualnych szkód.[13] Przewóz towarów niebezpiecznych podlega szeregowi wymogów i ograniczeń prawnych. Uregulowania prawne w Polsce usankcjonowane dodatkową ustawą z dnia r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U.Nr 199, poz z póź. zm. )[3], określają zasady przewozu towarów niebezpiecznych, wymagania stawiane uczestnikom przewozu oraz organom wyznaczonym do sprawowania nadzoru i kontroli w kwestiach z tym związanych. W Polsce podstawowym organem kontroli przestrzegania przepisów ADR jest Inspekcja Transportu Drogowego, przedsiębiorcy posiadający towary niebezpieczne, funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej, policjanci, funkcjonariusze Straży Granicznej, inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy, funkcjonariusze służby celnej, żołnierze Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych - w stosunku do pojazdów Sił Zbrojnych, uprawnieni pracownicy Państwowej Agencji Atomistyki, uprawnieni pracownicy Transportowego Dozoru Technicznego. W roku 2009 weszła w życie dyrektywa 2008/68 w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych, co spowodowało konieczność nowelizacji prawa krajowego. Najważniejsze zmiany przepisów ADR w 2009 roku dotyczyły Instrukcji bezpieczeństwa dla kierowców oraz nowych oznakowań dla przesyłek i pojazdów. Ponadto regulacja ADR ujednoliciła znacznie zakres obowiązkowego wyposażenia środka transportu. Ustawa z r. w sprawie przewozu towarów niebezpiecznych obejmuje wszystkie gałęzie transportu lądowego tj. transport drogowy, kolejowy i śródlądowy wodny. Należy zaznaczyć, że od 01 stycznia 2015 roku weszły w życie nowe przepisy, które wymuszają wiele zmian i harmonizacji z przepisami unijnymi.[4] Nowelizacja w głównej mierze dotyczy wielu zmian takich jak: zwolnienia z obowiązku stosowania przepisów ADR dla paliw zawartych w zbiornikach maszyn samojezdnych; przewóz dodatków do paliw; zwolnienia dla towarów niebezpiecznych pakowanych lub ładowanych w ilościach ograniczonych; nowe pozycje w wykazie towarów niebezpiecznych; klasyfikację materiałów utleniających, wzory nalepek ostrzegawczych i znaków; instrukcje pisemne dla załogi pojazdu; zakaz używania papierosów elektronicznych i innych podobnych urządzeń. Wyszczególnione wyżej zmiany dotyczą wszystkich dziewięciu części przepisów technicznych ADR. Jedynym założeniem, którym kierowano się w dostosowaniu Umowy ADR było ścisłe powiązanie treści przepisów, które stanowią bazę dla odpowiednich regulacji w przewozach morskich, lotniczych i kolejowych. Celem było uzyskanie ujednolicenia przepisów i wymagań technicznych obowiązujących w różnych rodzajach transportu i na różnych kontynentach. Ujenolicenie przepisów i wymagań ma dostosować strukturę ADR do szybkiego i precyzyjnego określenia możliwości przewozowych, a posiadanie wiarygodnych danych pozwala na pełne wykorzystanie zalet nowych przepisów w codziennej praktyce oraz podnosi poziom bezpieczeństwa i ułatwia sprawne przeprowadzanie kontroli. 494 Logistyka 5/2015

3 Główne treści aktów prawnych dotyczących umowy ADR Głównym aktem legislacyjnym stosowanym w logistyce materiałów niebezpiecznych przewozu drogowego towarów niebezpiecznych jest Umowa Europejska dotycząca międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie 30 wrzenia 1957 r.[5], której celem jest zminimalizowanie ryzyka powstania zagrożenia, będąca zbiorem przepisów wprowadzających. Przepisy ADR składają się z właściwej Umowy (przepisy wprowadzające) oraz dwóch załączników (A i B). Załączniki podzielone są na 9 części tematycznych, przy czym stanowią one szczegółowe zalecenia dla każdego z etapów transportu (klasyfikacja ADR, opakowania, załadunek i rozładunek, przewóz)[4]. Umowa ADR jest nowelizowana co dwa lata. Od 1 stycznia danego roku obowiązuje umowa nieobligatoryjnie (przy czym można stosować wersję poprzednią), natomiast od 1 lipca wchodzi w życie i obowiązuje zawsze obligatoryjnie. Umowa właściwa określa stosunki prawne między uczestniczącymi państwami, natomiast załączniki zawierają przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym.[12] Spośród pozostałych zmian wprowadzonych do nowego tekstu Umowy ADR, należy zwrócić uwagę na ustępujące (rys. 1): zmieniono limit ograniczonych ilości materiałów niebezpiecznych z 300 na 333 jednostki dla substancji i przedmiotów 2 kategorii transportowej (obecny przepis lm ); został zniesiony obowiązek zatrudnienia drugiego kierowcy (pomocnika kierowcy) przy przewozie materiałów wybuchowych klasy 1 (obecny przepis lm (1)); dopuszczono wyposażanie pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej (d.m.c.) równej 3,5 tony w gaśnice o zawartości 2 kg środka gaśniczego (obecny przepis lm (b) dopuszcza takie zwolnienie jedynie dla pojazdów mniejszych niż 3,5 tony); wprowadzono obowiązkowe szkolenie kierowców pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej mniejszej lub równej 3,5 tony, nie podlegających szkoleniu kursowemu (obecny przepis lm i ); skreślono bardzo nieprecyzyjny przepis lm , który kolidował z wymaganiami w zakresie postępowania kierowcy na miejscu wypadku; uporządkowano zakazy ładowania razem do jednego pojazdu różnych materiałów niebezpiecznych (obecne przepisy lm. xx 403). wprowadzenie definicji i obowiązków nowego uczestnika przewozu rozładowczego (dział 1.4); Najważniejsze zmiany w ADR dotyczące największej liczby adresatów, tj. nadawców przewoźników i odbiorców, obejmują: klasyfikację materiałów zagrażających środowisku (obecne przepisy mogą być stosowane do r.); likwidację dotychczasowego systemu zwolnień towarów pakowanych w ilościach ograniczonych opartych na kodach LQ (system przejściowy obowiązuje do r.); zmiany w procedurach nadawczych związanych z przewozem odpadów i zagrażających środowisku, zmiana znaku dla przewozu tych materiałów; wybrane zmiany w zakresie szkolenia kierowców pojazdów, wyposażenia, postępowania i dokumentacji. Rysunek 1. Przykład przedstawiający najważniejsze zmiany w Umowie ADR. [ źródło: opracowanie własne na podstawie 7] Logistyka 5/

4 Rola człowieka w bezpieczeństwie transportu materiałów niebezpiecznych Bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo zazwyczaj ma człowiek, który odpowiada za wdrażanie i stosowanie określonych przepisów w transporcie. Dodatkowo człowiek odpowiada za stan techniczny pojazdów i urządzeń oraz ich wyposażenie w sprzęt i urządzenia awaryjne. W celu uniknięcia pomyłek i minimalizacji ryzyka przedsiębiorstwo związane z transportem drogowym towarów niebezpiecznych (przewoźnik, firma odbierająca i wysyłająca towary niebezpieczne w ilości wymagającej oznakowania pojazdu pomarańczową tablicą) zobowiązane jest do współpracy z doradcą ds. bezpieczeństwa (Doradca ADR). Doradca winien obowiązkowo posiadać kwalifikacje określone w ustawie i prowadzi w imieniu przedsiębiorcy bieżący nadzór nad czynnościami związanymi z logistyką dostaw, załadunkiem lub rozładunkiem towarów niebezpiecznych. Do zadań doradcy należy w szczególności: sprawdzanie przestrzegania przepisów regulujących przewóz towarów niebezpiecznych i zgodności realizacji tego przewozu z wymaganiami określonymi odpowiednio w ustawie oraz umowie ADR; doradztwo w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych; sporządzanie rocznego sprawozdania z działalności uczestnikowi przewozu towarów niebezpiecznych, w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych oraz czynności z nim związanych; sporządzanie raportów dotyczących poważnych wypadków lub awarii przy przewozie towarów niebezpiecznych. Szczegółowe zadania i obowiązki doradcy określa umowa ADR. [6] Inspekcja Transportu Drogowego przeprowadza kontrole i zapobiega wprowadzeniu i popełnianiu najczęstszych błędów podczas transportu materiałów niebezpiecznych. Najczęściej popełnianymi błędami są między innymi: nieprawidłowo sporządzony dokument przewozowy, nieprawidłowo sporządzona instrukcja pisemna dla kierowcy, brak wymaganego zaświadczenia ADR o ukończeniu szkolenia, brak wyposażenia awaryjnego, brak lub nieodpowiednio dobrane gaśnice, niespełnianie przez pojazd warunków zawartych w świadectwie dopuszczenia. Główne kontrole przeprowadzone przez Inspekcję Transportu Drogowego dotyczyły: nieprzesłania w terminie rocznego sprawozdania z przewozu materiałów niebezpiecznych, niewyznaczenia doradcy DGSA, braku lub błędów w sporządzonym planie ochrony.[7] Należy nadmienić, że kierowcy pojazdów z towarem niebezpiecznym najczęściej łamią przepisy ruchu drogowego, prowadząc pojazdy z nadmierną prędkością i nie przestrzegają wyznaczonych tras przejazdu, co bywa często przyczyną poważnych wypadków (i awarii). Ponadto spożywanie alkoholu przez kierowców stwarza ogromne zagrożenie w ruchu drogowym. [11] Przestrzeganie przepisów a bezpieczeństwo przewozu materiałów niebezpiecznych Specyfika prawa europejskiego przewiduje paralelne funkcjonowanie obok siebie dwóch systemów klasyfikacji substancji niebezpiecznych. Jeden z nich funkcjonuje w dziedzinie logistyki transportu, a drugi w szeroko pojętej dziedzinie obrotu konsumpcyjnego. System ten rozwija się w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa konsumenta oraz jest skoncentrowany na długofalowe skutki wynikające z kontaktu z substancją, preparatem chemicznym i ściśle powiązany jest z ustawą z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych.[8] Procesem wymagającym specjalistycznej wiedzy jest przewóz materiałów niebezpiecznych. Logistyka transportu zgodnie z obowiązującymi przepisami i normami w zakresie bezpieczeństwa wymaga i gwarantuje nie tylko zminimalizowanie zagrożeń wynikających z przewozu materiałów niebezpiecznych, ale i pełną jego efektywność.[9] Materiały niebezpieczne w transporcie drogowym mogą być przewożone w sztukach, luzem, czy w cysternach. Sztuki przesyłki mogą być załadowane do: pojazdów zamkniętych, kontenerów zamkniętych, pojazdów krytych opończą, kontenerów krytych opończą, pojazdów odkrytych lub kontenerów odkrytych. Materiały niebezpieczne w sztukach przesyłki powinny być tak rozmieszczone i zabezpieczone w pojeździe, aby nie zmieniały położenia w trakcie jazdy. Ładunek może być zabezpieczony przed przemieszczaniem się przy pomocy pasów, przesuwnych przegród, regulowanych podpór, poduszek powietrznych czy materiałów przeciwpoślizgowych. Sztuki przesyłki mające różne nalepki ostrzegawcze mogą zostać załadowane do tego samego pojazdu lub kontenera jedynie wtedy, gdy jest to dozwolone w umowie ADR. Materiały niebezpieczne luzem mogą być przewożone w pojazdach lub kontenerach zgodnie z umową ADR wtedy, gdy zastosowane zostaną środki zapobiegające wydostaniu się towaru z pojazdu lub kontenera.[6] 496 Logistyka 5/2015

5 Zgodnie z przepisami każdy środek transportu do przewożenia materiałów i towarów niebezpiecznych powinien być odpowiednio oznakowany pomarańczowymi tablicami ostrzegawczymi. Jest to informacja dla innych uczestników ruchu. O tym, jaki konkretnie materiał jest przewożony można dowiedzieć się z nalepek ostrzegawczych na opakowaniach przesyłek znajdujących się na skrzyni ładunkowej oraz z dokumentacji przewozowej.[10] W przypadku większości towarów niebezpiecznych nie ma konieczności wykorzystywania specjalnych pojazdów o dodatkowych wymaganiach konstrukcyjnych. Nie ma także obowiązku przeprowadzania dodatkowych badań oraz posiadania specjalnych świadectw czy dopuszczeń technicznych. Podsumowanie Należy oczekiwać, że prawidłowe wdrożenie przepisów ustawy o przewozie towarów niebezpiecznych, powinno poprawić skuteczność nadzoru administracji publicznej nad przygotowaniem całego systemu logistycznego przewozu towarów niebezpiecznych. Zwiększy także bezpieczeństwo i sprawność wykonywania przewozów. Przestrzeganie przepisów prawnych oraz właściwe ich zastosowanie spowoduje, że bezpieczeństwo transportu materiałów niebezpiecznych stanie się priorytetem w tym zakresie. Streszczenie Transport logistyczny materiałów niebezpiecznych w dzisiejszej dobie jest możliwy po spełnieniu określonych przepisów oraz wymagań stawianych w stosunku do środków transportu, urządzeń, i ich opakowania oraz człowieka. Istnieje potrzeba stworzenia spójnego i sprawnie funkcjonującego systemu transportowego obejmującego cały system transportu materiałów niebezpiecznych, który będzie pozytywnie wpływał na rozwój stosunków europejskich i międzynarodowych. Znajomość aktualnie obowiązujących przepisów ruchu drogowego oraz przepisów Umowy ADR, a także ich ujednolicenie, będą miały na celu usunięcie istniejących barier, ale także będą miały wpływ na bezpieczeństwo całego systemu logistycznego materiałów niebezpiecznych. LEGAL ENVIRONMENT LOGISTICS TRANSPORT OF DANGEROUS GOODS Summary Transport logistics of hazardous materials in today's era is possible under certain regulations and requirements in relation to the means of transport, equipment, and packaging and man. There is a need to develop a coherent and well-functioning transport system covering the whole of hazardous materials transportation system, which will have a positive influence on the development of European and international relations. Knowledge of the current road traffic rules and regulations of the ADR Agreement, as well as their unification, will be aimed at removing existing barriers, but also will affect the security of the entire logistics system of hazardous materials. Bibliografia [1]ADR - The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road; franc. laccord europeen relatifau transport international des merchandises Dangereuses par Reute. [2]Obecnie do Umowy ADR (w kolejności alfabetycznej) należą państwa: Albania, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czamogóra, Cypr, Dania, Estonia, Federacja Rosyjska, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Kazachstan, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia, Malta, Maroko, Mołdawia, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Tunezja, Ukraina, Wielka Brytania, Włochy. [3]Na podstawie dyrektywy 2008/68/WF Parlamentu Europejskiego i Rady z r. w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych (Dz. U. UE L260 z r., s.13) opracowano w Polsce Projekt z r. Ustawy o przewozie towarów niebezpiecznych. Patrz vw v. s-dgsa.pl/uploadldocs/px towary niebezpieczne ustawa pdf Logistyka 5/

6 [4] wprowadza się sześciomiesięczny okres przejściowy, co oznacza, że do 30 czerwca 2015 r. dozwolone będzie dalsze stosowanie dotychczasowej wersji umowy (ADR 2013). [5] Oświadczenie Rządowe z dnia 8 października 1975 r. w sprawie przystąpienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej do Umowy Europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), Dz. U z 1975 r., nr 35, poz. 190 [6] Józef Sadowski-Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach [7] /; dostęp [8](tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1222). (...) [9] Pozwolenia i zakazy dotyczące ładowania różnych materiałów niebezpiecznych razem podano w umowie ADR rozdział [10] Fijałkowski T. Transport drogowy - prawo Warszawa [11] Różycki M. Bezpieczny transport towarów niebezpiecznych. Tom I i II Warszawa [12] Umowa ADR , t. I i II. [13] Nowak E. Logistyka w sytuacjach kryzysowych. Wyd. AON Warszawa. [14] Oświadczenie Rządowe z dnia 16 stycznia 2009 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy Europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych. Dz. U z dnia 19 lutego 2009 r., nr 27, poz [15] Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1222). [16] Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2003 r. nr 58, poz. 515 ze zm.). [17] Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (DzU z 2002 r. nr 199, poz ze zm.). [18] Logistyka 5/2015