ENERGIA GEOTERMALNA NA ŒWIECIE STAN WYKORZYSTANIA, PERSPEKTYWY ROZWOJU
|
|
- Wanda Maja Skiba
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Beata KÊPIÑSKA Katedra Surowców Energetycznych Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanis³awa Staszica Kraków, al. Mickiewicza 30 Zak³ad Energii Odnawialnej i Badañ Œrodowiskowych Pracownia Energii Odnawialnej Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN Kraków, ul. Wybickiego 7 Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2011 ENERGIA GEOTERMALNA NA ŒWIECIE STAN WYKORZYSTANIA, PERSPEKTYWY ROZWOJU STRESZCZENIE Przedstawiono stan i perspektywy wykorzystania energii geotermalnej na œwiecie, m.in. na podstawie danych ze Œwiatowego Kongresu Geotermalnego 2010 w Indonezji. Energia geotermalna na œwiecie jest bezpoœrednio wykorzystywana w 78 krajach, podczas gdy do produkcji pr¹du elektrycznego w 24 krajach. W Europie bezpoœrednio jest wykorzystywana w 37 krajach, natomiast generacja pr¹du przy stosowaniu par geotermalnych prowadzona jest na Islandii, we W³oszech, w Turcji i Portugalii (Azory). Odnotowuje siê wzrost wykorzystania energii geotermalnej na œwiecie, w czym istotn¹ rolê odgrywaj¹ rozwój i wzrost efektywnoœci technologii, wzglêdy ekologiczne i ekonomiczne. Wskazano na przewidywane g³ówne dziedziny wykorzystania geotermii w nadchodz¹cych latach, a tak e na perspektywiczne technologie, które bêd¹ przedmiotem rozwoju. Podkreœlono niektóre czynniki, przemawiaj¹ce za szerszym ni dotychczas stosowaniem energii geotermalnej, w tym odpowiedni¹ bazê zasobow¹, niezale noœæ od warunków zewnêtrznych, ca³oroczn¹ dostêpnoœæ, przyczynianie siê do realizacji zrównowa onego rozwoju energetyki i ograniczanie zale noœci od importowanych paliw. S OWA KLUCZOWE Energia geotermalna, œwiat, wykorzystanie, perspektywy * * * Recenzowa³a dr hab. in. El bieta Pietrzyk-Sokulska Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji r., zaakceptowano do druku r. 27
2 WPROWADZENIE Energia geotermalna nale y do tych odnawialnych Ÿróde³ energii, które w wielu krajach œwiata posiadaj¹ odpowiednie zasoby dla ich wykorzystywania w celach energetycznych, a tak e w turystyce i lecznictwie. Obserwuje siê ci¹g³y wzrost zagospodarowania tego Ÿród³a energii, w czym istotn¹ rolê odgrywaj¹ m.in. rozwój technologii, wzglêdy ekologiczne i ekonomiczne, d¹ enie do stosowania lokalnych Ÿróde³ i koniecznoœæ wype³niania miêdzynarodowych zobowi¹zañ w zakresie udzia³u OZE. Generalnie wykorzystanie geotermii jest znacznie mniejsze ni biomasy, energii wodnej i wiatrowej. Szczególn¹ okazj¹ do prezentacji aktualnego stanu tej dziedziny w wielu krajach i w skali œwiata, przedstawienia porównañ, perspektyw i kierunków szybszego rozwoju by³ w ostatnim czasie Œwiatowy Kongres Geotermalny 2010 w Indonezji. Przedstawione podczas jego obrad niektóre informacje i opinie przytoczono m.in. w niniejszym artykule. Wynika z nich generalnie, e mo liwy jest bardziej dynamiczny rozwój tej dziedziny w nadchodz¹cych latach (jakkolwiek dostrzegane s¹ tak e wielorakie uwarunkowania i problemy w tym zakresie), jednak wymaga to w szczególnoœci aktywnego zaanga owania i wsparcia ze strony rz¹dów oraz instytucji miêdzynarodowych w zakresie wprowadzenia w³aœciwych narzêdzi prawnych i finansowych. 1. STAN WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA ŒWIECIE Zgodnie z danymi przedstawionymi podczas Œwiatowego Kongresu Geotermalnego 2010 w Indonezji energia geotermalna jest stosowana w bezpoœredni sposób w 78 krajach (Lund i in. 2010), natomiast generacja pr¹du elektrycznego ma miejsce w 24 krajach œwiata (Bertani 2010). Obserwuje siê sta³y wzrost stosowania tego Ÿród³a energii, w czym istotn¹ rolê odgrywaj¹ m.in. rozwój technologii, wzglêdy ekologiczne, ekonomiczne i spo³eczne. Zastosowania bezpoœrednie. W koñcu 2009 r. ca³kowita moc zainstalowana dla potrzeb bezpoœredniego wykorzystania na œwiecie wynosi³a MW t, a zu ycie ciep³a TJ ( GWh). W porównaniu do stanu w 2005 r. (kiedy odby³ siê poprzedni Œwiatowy Kongres) liczby te wzros³y odpowiednio o 79% i 60% (w latach by³o to 50% i 40%), w czym znacz¹cy udzia³ mia³y zw³aszcza pompy ciep³a (Lund i in. 2010), które licznie instalowane s¹ m.in. w Kanadzie, USA, Japonii i w krajach europejskich, szczególnie w Szwecji, Szwajcarii, Austrii, Niemczech, Finlandii, Norwegii. Najwiêkszy udzia³ w skali œwiata pod wzglêdem zainstalowanej mocy i zu ycia ciep³a ma ogrzewanie pomieszczeñ (przy u yciu pomp ciep³a i ciep³a wód wydobywanych z g³êbszych otworów wiertniczych), a na drugim miejscu znajduje siê rekreacja i lecznictwo. Inne zastosowania obejmuj¹ ogrzewanie szklarni, upraw pod os³onami i podgrzewanie glebowe, hodowle wodne, suszenie produktów rolnych, zastosowania przemys³owe, zapobieganie oblodzeniu ci¹gów komunikacyjnych itp. (Lund i in. 2010; tab. 1). Pod wzglêdem ca³kowitego zu ycia ciep³a geotermalnego w pierwszej pi¹tce krajów znajduj¹ siê Chiny, USA, Szwecja, Turcja i Japonia, na które 28
3 Tabela 1 Bezpoœrednie wykorzystanie energii geotermalnej na œwiecie, 2009 r. (wg Lund i in. 2010) Table 1 Geothermal direct uses in the world, 2009 (acc. to Lund et al. 2010) Rodzaj zastosowania Pompy ciep³a 1 Ogrzewanie pomieszczeñ 2 Ogrzewanie szklarni, upraw pod os³onami, podgrzewanie pod³o a Akwakultury Suszenie produktów rolnych Zastosowania przemys³owe K¹pieliska i balneoterapia Topienie œniegu/odladzanie Inne Zainstalowana moc [MW t ] % 69,6 10,7 3,0 1,2 0,5 1,0 13,2 0,7 0,1 Zu ycie ciep³a [TJ/r] % 49,0 14,4 5,3 2,6 0,4 2,7 24,9 0,5 0,2 Wspó³czynnik wykorzystania mocy [%] 0,19 0,37 0,48 0,56 0,42 0,70 0,52 0,18 0,13 RAZEM œr. 0,27 1 Ogrzewanie pomieszczeñ przy zastosowaniu pomp ciep³a. 2 Ogrzewanie pomieszczeñ ciep³em wód i par wydobywanych g³êbszymi otworami wiertniczymi. przypada ³¹cznie 55% rocznego zu ycia na œwiecie. Jeœli natomiast odniesie siê go do liczby mieszkañców, to w czo³ówce znajduje siê Islandia, Norwegia, Szwecja, Dania i Szwajcaria. Generacja pr¹du elektrycznego przy zastosowaniu par geotermalnych ma miejsce w dwudziestu czterech krajach. W 2010 r. ca³kowita moc zainstalowana osi¹gnê³a ,7 MW e, a produkcja wynios³a ,3 GWh. By³o to oko³o 20% wiêcej w porównaniu do 2005 r. W czo³ówce s¹: USA, Filipiny, Indonezja, Meksyk i W³ochy (Bertani 2010; tab. 2). Wzrasta zainteresowanie instalacjami binarnymi, w których w cyklu generacji elektrycznoœci mo na stosowaæ wody geotermalne o temperaturach od C. Kilka takich instalacji pracuje w Europie, jedna na Alasce (w tym przypadku temperatura wody wynosi 67 C). 2. STAN WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ W EUROPIE Zastosowania bezpoœrednie. Energia geotermalna stosowana jest w 37 krajach europejskich, w ró nej skali i do ró nych celów. W 2009 r. ca³kowita moc zainstalowana dla wykorzystania bezpoœredniego wynosi³a ,308 MW t, a zu ycie ciep³a ,7 TJ (61 839,9 GWh) (wg Lund i in. 2010), co stanowi³o odpowiednio 46,7% i 50,8% udzia³u w œwiecie. W pierwszej pi¹tce krajów œwiata o najwiêkszej zainstalowanej mocy i zu yciu ciep³a geotermalnego s¹, obok Chin, USA i Japonii, dwa kraje tego kontynentu: Szwecja 29
4 Tabela 2 Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach geotermalnych na œwiecie, 2010 r. (Bertani 2010) Table 2 Geothermal electricity generation in the world, 2010 (Bertani 2010) Kraj Australia Austria Chiny Etiopia Filipiny Francja 1 Gwatemala Indonezja Islandia Japonia Kenia Kostaryka Meksyk Niemcy Nikaragua Nowa Zelandia Papua Nowa Gwinea Portugalia 2 Rosja 3 Salwador Tajlandia Turcja USA W³ochy Moc zainstalowana [MWt] 1,1 1,4 24 7, , , Produkcja energii elektrycznej [GWh/r] 0,5 3, Razem , ,3 1 Gwadelupa (terytorium zamorskie Francji). 2 Wyspa San Miguel (Azory). 3 Kamczatka. i Turcja. Wzrost wykorzystania geotermii w Europie w latach zwi¹zany by³ przede wszystkim z rozwojem instalowania pomp ciep³a. Energia geotermalna stosowana jest g³ównie w ciep³ownictwie, w rekreacji i balneoterapii, w rolnictwie (ogrzewanie szklarni, uprawy pod os³onami, podgrzewanie glebowe), w mniejszym udziale w hodowlach wodnych, w procesach przemys³owych, a niekiedy do topienia œniegu i lodu z chodników i jezdni, podgrzewania pasów startowych. Z wód geotermalnych odzyskuje siê dwutlenek wêgla, sól jadaln¹ i inne zwi¹zki chemiczne, wody takie stosuje siê do produkcji kosmetyków, butelkuje jako wody lecznicze i mineralne. W najbardziej wszechstronny i znacz¹cy per capita sposób korzysta z wód geotermalnych Islandia: w ciep³ownictwie zaopatruj¹cym ponad 98% populacji, do ogrzewania szklarni, w k¹pieliskach i lecznictwie, w akwakulturach, do su- 30
5 szenia glonów, we³ny, ryb, w przemyœle spo ywczym, do odzysku dwutlenku wêgla, wyrobu kosmetyków itd. Do innych wiod¹cych krajów w Europie nale y Turcja, Francja, Niemcy, Wêgry, W³ochy (ciep³ownictwo, ogrodnictwo szklarniowe i pod os³onami, rekreacja, lecznictwo). W gronie krajów stosuj¹cych energiê geotermaln¹ znajduje siê równie Polska, gdzie w porównaniu z krajami wiod¹cymi jest to dotychczas dzia³alnoœæ na niewielk¹ skalê (informacje dotycz¹ce Polski zawiera odrêbny artyku³: Kêpiñska 2011). Oprócz ciep³a wód wydobywanych z g³êbokich odwiertów coraz powszechniej dostarczane jest ono przez pompy odzyskuj¹ce ciep³o p³ytkich partii skorupy ziemskiej. W niektórych krajach Szwecji, Norwegii, Szwajcarii, Finlandii, Holandii, Austrii, Niemczech zdominowa³y one ogrzewanie geotermalne, a czêsto stosowane s¹ tak e do ch³odzenia pomieszczeñ, co wyd³u a czas ich pracy i zwiêksza efektywnoœæ ekonomiczn¹. Dziêki dynamicznemu rozwojowi stosowania tych urz¹dzeñ, pierwsze miejsce w Europie pod wzglêdem ca³kowitej iloœci zu ywanej energii geotermalnej zajmuje Szwecja, wyprzedzaj¹c po 2000 r. Turcjê i Islandiê (!). W przypadku Szwajcarii zwraca uwagê m.in. wysokie nasycenie jej obszaru systemami geotermalnych pomp ciep³a: na 1 km 2 powierzchni przypada œrednio wiêcej ni jeden taki system (najwiêcej na œwiecie), s¹ one bardzo czêsto instalowane nie tylko w nowych obiektach, ale tak e podczas termomodernizacji starszych budynków i wprowadzania bardziej efektywnych systemów grzewczych (Rybach 2010). Przyk³ady te potwierdzaj¹ fakt, e pompy ciep³a nale ¹ do najszybciej rozwijaj¹cych siê technologii i najbardziej akceptowanych spoœród wszystkich OZE w Europie. Powinno to byæ uwzglêdniane w strategiach rozwoju sektora OZE tak e w naszym kraju. Generacja pr¹du elektrycznego. W 2010 r. ca³kowita moc zainstalowana wszystkich elektrowni geotermalnych w Europie wynosi³a MW e, a produkcja ,8 GWh (Bertani 2010), stanowi¹c odpowiednio 14,5% i 18,4% udzia³u w geotermalnej generacji elektrycznoœci na œwiecie. Generacja pr¹du przy zastosowaniu par geotermalnych prowadzona jest w czterech krajach: na Islandii, we W³oszech, w Turcji i Portugalii (Azory). Od kilku lat pracuje szeœæ instalacji binarnych stosuj¹cych wody o temperaturach C w cyklu generacji pr¹du elektrycznego: trzy w Austrii oraz trzy w Niemczech. Maj¹ one niewielk¹ moc ( kw e ), z wyj¹tkiem dwóch instalacji w Niemczech (Unterhaching i Landau), które posiadaj¹ moc po oko³o 3 MW e. Wszystkie pracuj¹ w skojarzeniu z produkcj¹ ciep³a geotermalnego (c.o. i c.w.u.), w niektórych przypadkach wody geotermalne stosowane s¹ tak e w rekreacji i lecznictwie. Udzia³ energii geotermalnej w ca³kowitym zu yciu energii z OZE w krajach Unii Europejskiej wynosi³ w 2009 r. zaledwie 1% w tym sektorze dominuje energia wodna (60%), wiatrowa (21%) i biomasa (17%), na energetykê s³oneczn¹ przypada 1%. W podanym roku udzia³ OZE w ca³kowitym zu yciu energii w krajach UE wynosi³ natomiast œrednio 9% ( 31
6 3. KIERUNKI ROZWOJU GEOTERMII NA ŒWIECIE I W EUROPIE W nadchodz¹cych latach spodziewany jest dalszy rozwój wykorzystania energii geotermalnej na œwiecie i w Europie. Dotyczy to ró nych technologii i ró nych dziedzin wykorzystania. Nale ¹ do nich m.in. (m.in. Fridleifsson i in. 2008; Rybach 2010): pompy ciep³a ( p³ytka geotermia ), nowe systemy c.o. i optymalizacja istniej¹cych; w niektórych krajach europejskich zwiêkszy³oby to m.in. bezpieczeñstwo dostaw ciep³a do sieci c.o. i systemów indywidualnych, które bazuj¹ dotychczas na gazie ziemnym, a zale noœæ od tego importowanego paliwa czêœci krajów wynosi nawet %, rolnictwo, akwakultury, rekreacja, balneoterapia, a tak e inne cele (np. zapobieganie oblodzeniu ci¹gów komunikacyjnych, odsalanie wody morskiej ciep³em geotermalnym itd.), instalacje binarne do produkcji pr¹du elektrycznego, bazuj¹ce na wodach o temperaturach od oko³o 80 do 100 C (w skojarzeniu z produkcj¹ ciep³a), wzrost efektywnoœci metod rozpoznania struktur Hot Dry Rocks (HDR) oraz rozwój technologii Enhanced/Engineered Geothermal Systems (EGS) i ich transfer do innych lokalizacji. W kilku krajach realizowane s¹ badania nad odzyskiem ciep³a z takich struktur. Znane s¹ one m.in. z pod³o a Rowu Górnego Renu, gdzie zalegaj¹ na g³êbokoœciach rzêdu 3 5 km, a temperatury przekraczaj¹ 150 C. Miêdzynarodowy projekt prowadzony jest od wielu lat w Soultz-sous-Forets (Francja), gdzie w 2008 r. uruchomiono instalacjê o mocy oko³o 3 MWe. Projekty dotycz¹ce podobnych struktur prowadzone s¹ w Niemczech (Landau, Bruchsal), gdzie bêd¹ pracowaæ w kogeneracji. Istotne perspektywy dla HDR/EGS wi¹zane s¹ tak e z niektórymi obszarami, m.in. w Indiach i Australii, gdzie stwierdzono temperatury formacji rzêdu C na g³êbokoœciach oko³o 3 km, przy czym w Australii prowadzone s¹ intensywne badania i prace nad odzyskiem ciep³a z masywów o podanych temperaturach (Goldstein i in. 2010). W skali œwiata technologia EGS mo e przyczyniæ siê do znacz¹cego wzrostu generacji pr¹du elektrycznego z geotermii w perspektywie do 2050 r. (Fridleifsson i in. 2008) i nadaæ trendowi wzrostu tej generacji ekspotencjalny charakter w porównaniu z obecnym liniowym trendem (ekspotencjalny charakter trendu wzrostu cechuje ju obecnie wzrost generacji pr¹du z innych OZE). Dziêki zarówno tradycyjnym elektrowniom geotermalnym jak technologii EGS w 2050 r. mo liwa jest generacja oko³o 150 GW i 1300 TWh energii elektrycznej (Rybach 2010). Na wymienione kierunki rozwoju technologii jak i na dotychczas nieznaczne wykorzystanie zasobów geotermalnych wskazywano podczas Œwiatowego Kongresu Geotermalnego 2010 w Indonezji, a w przyjêtej na jego zakoñczenie Deklaracji z Bali stwierdzono m.in., e energia geotermalna powinna stanowiæ jedno z wiod¹cych Ÿróde³, zaspokajaj¹c w istotnym udziale zapotrzebowanie na czyst¹ ekologicznie i lokalnie dostêpn¹ energiê w wielu krajach, co przyczyni³oby siê do zrównowa onego rozwoju gospodarczego i poprawy poziomu ycia wielu spo³eczeñstw. Dla osi¹gniêcia tych celów konieczne jest zaanga owanie rz¹dów krajowych, jak i instytucji miêdzynarodowych ( 32
7 W przypadku Europy wzrost wykorzystania energii geotermalnej w nadchodz¹cych latach bêdzie w pewnym stopniu pod¹ a³ za wytycznymi Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/EU w sprawie promowania stosowania energii z OZE (Dz. Urz. UE. L. 140/ ) i przygotowanymi w œlad za ni¹ Krajowymi Planami Dzia³ania (w których jako priorytetowe traktowane s¹ na ogó³ energetyka wodna, biomasa i wiatr). Zasadniczo (poza Islandi¹) prognozowany oficjalnie udzia³ energii geotermalnej w grupie OZE nie przekroczy w wiêkszoœci krajów kilku procent, co nie znaczy, e nie mo e to byæ licz¹cy siê lokalnie i regionalnie udzia³ w wartoœciach bezwzglêdnych. W niektórych krajach wzbudza zainteresowanie mo liwoœæ eksploatacji par o bardzo wysokiej entalpii ze z³ó o temperaturach C (warunki nadkrytyczne) i wysokiej produkcji z pojedynczych otworów rzêdu 2400 m 3 /h. Takie parametry pozwoli³yby uzyskaæ moc na poziomie MWe. By³aby to moc o rz¹d wielkoœci wy sza od œredniej mocy 5 10 MWe, jakiej dostarczaj¹ obecnie pojedyncze otwory (zwykle o g³êbokoœci do 1,5 2,5 km) eksploatuj¹ce pary o ni szych temperaturach do C. Tym samym ze znacznie mniejszej iloœci otworów wiertniczych mo naby uzyskaæ znacznie wiêksz¹ moc i produkcjê energii elektrycznej. Przewiduje siê, e podane wartoœci parametrów s¹ mo liwe w przypadku par wydobywanych z otworów o g³êbokoœci 3,5 5 km zlokalizowanych w obszarach wysokotemperaturowych o wspó³czesnej aktywnoœci wulkanicznej (m.in. Islandia, Hawaje). Od kilku lat trwa w tym zakresie miêdzynarodowy projekt badawczy Icelandic Deep Drilling Project w rejonie wulkanu Krafla na Islandii. Obejmuje on szeroki zakres problematyki, dotycz¹cy m.in. technologii, strony materia³owej, metod pomiarów zwi¹zanych z wierceniami w strefach ekstremalnie wysokich temperatur, ich wykonalnoœci, zagro eñ, sposobów udostêpniania i eksploatacji par geotermalnych o warunkach superkrytycznych, efektywnoœci ekonomicznej wierceñ, eksploatacji itd. Wyniki projektu pozwol¹ na ocenê mo liwoœci wprowadzenia tej obiecuj¹cej koncepcji do praktyki w obszarach posiadaj¹cych odpowiednie warunki (Fridleifsson i in. 2008; 4. NIEKTÓRE INICJATYWY I PROJEKTY EUROPEJSKIE DOTYCZ CE GEOTERMII W ostatnich latach œrodowiska naukowców i praktyków podjê³y kilka wspólnych inicjatyw wspieraj¹cych rozwój geotermii. Nale a³a do nich przyjêta w lutym 2009 r. Deklaracja z Brukseli, która wymienia dzia³ania do podjêcia w kilku kluczowych obszarach, aby przyspieszyæ rozwój tej dziedziny ( W 2009 r. powo³ana zosta³a Europejska Geotermalna Platforma Technologiczna, jako jedna z europejskich platform technologicznych OZE. Ma ona na celu okreœlanie priorytetów badañ i prac badawczo-rozwojowych w dziedzinie geotermii, które doprowadz¹ do jej rozwoju w stopniu odzwierciedlonym znacz¹cym udzia³em w 20-procentowym celu indykatywnym dla OZE w bilansie energetycznym UE w 2020 r. Jest to inicjatywa, w której czynny udzia³ bierze wielu specjalistów (przy nieznacznym niestety zainteresowaniu ze strony polskich uczestników). Szerok¹ dzia- ³alnoœæ promocyjn¹ i edukacyjn¹, jak równie kontakty z agendami UE, prowadzi Europejska 33
8 Rada Energii Geotermalnej (European Geothermal Energy Council, EGEC; skupiaj¹ca wiele firm i ekspertów z bran y geotermalnej, wspó³pracuj¹c tak e z Miêdzynarodow¹ Asocjacj¹ Geotermaln¹ (IGA). Przy wsparciu finansowym UE zrealizowano kilka miêdzynarodowych projektów o kluczowym znaczeniu dla wprowadzenia otoczenia prawnego i finansowego sprzyjaj¹cego rozwojowi geotermii zarówno na poziomie europejskim, jak i w poszczególnych krajach. Nale a³y do nich m.in. projekt Geothermal Regulations Heat, GTR-H ( dotycz¹cy wypracowania odpowiednich przepisów prawnych dla geotermii i Geothermal Finance and Awareness in European Regions, GEOFAR ( dotycz¹cy wypracowania odpowiednich zasad finansowania geotermii. Zrealizowano tak e m.in. projekt ENGINE, ukierunkowany na skoordynowanie prac badawczo rozwojowych i inicjatyw doty- cz¹cych technologii EGS w szerokim zakresie problematyki ( W wielu krajach prowadzone s¹ prace naukowe i praktyczne, a szczególnymi impulsami dla inwestycji w sektorze geotermii s¹ odpowiednie zapisy ustawowe dotycz¹ce wspierania rozwoju wykorzystania OZE, taryfy gwarantowane na pr¹d z OZE, dogodne systemy wsparcia finansowego projektów czy te systemy ubezpieczenia ryzyka zwi¹zanego z projektami geotermalnymi. ZAKOÑCZENIE Energia geotermalna stanowi w wielu krajach jedno z perspektywicznych odnawialnych Ÿróde³ energii. Obserwuje siê sta³y wzrost zu ycia ciep³a geotermalnego, jak te generacji pr¹du elektrycznego. Udoskonalane s¹ istniej¹ce i rozwijane nowe technologie, jak pompy ciep³a, systemy binarne, wspomagane systemy geotermalne (EGS). Doœwiadczenia wskazuj¹, e stosowanie energii geotermalnej przynosi jedne z najbardziej znacz¹cych w obszarze wszystkich OZE efekty ekologiczne, ³¹czy siê z komfortem u ytkowania, nowoczesn¹ infrastruktur¹, a geotermia jako lokalne Ÿród³o jest konkurencyjna cenowo i ma³o wra liwa na zmiany cen tradycyjnych noœników energii na rynkach œwiatowych. W przeciwieñstwie do innych OZE, energia geotermalna jest dostêpna bez ograniczeñ ca³y rok, niezale nie od zmiennych warunków pogodowych. Cechuje siê najwy szymi wœród OZE wspó³czynnikami wykorzystania mocy i czasu pracy w ci¹gu roku (nawet powy ej 70 80%), st¹d te mo e pe³niæ rolê Ÿród³a pokrywaj¹cego bazowe zapotrzebowanie na energiê. S³u y zrównowa- onemu rozwojowi energetycznemu, zwiêksza lokalne bezpieczeñstwo energetyczne. Bêdzie temu s³u yæ wzrost przewidywany wykorzystywania energii geotermalnej w wielu krajach. LITERATURA BERTANI R., 2010 Geothermal power generation in the world update report. Proceedings, World Geothermal Congress, Bali (Indonesia), Paper No (CD). 34
9 FRIDLEIFSSON I.B., BERTANI R., HUENGES E., LUND J. W, RAGNARSSON A., RYBACH L., 2008 The possible role and contribution of geothermal energy to the mitigation of climate change. [In:] O. Hohmeyer and T. Trittin [eds.] IPCC Scoping Meeting on Renewable Energy Sources, Proceedings, Luebeck, Germany, January. GOLDSTEIN B., HILL A., LONG A., BUDD A., AYLING B., MALAZAVOS M., 2009 Hot rocks down under evolution of a new energy industry. GRC Transactions Vol. 43. KÊPIÑSKA B., 2010 Geothermal energy country update report from Poland, Proceedings, World Geothermal Congress, Bali (Indonesia), Paper No (CD). KÊPIÑSKA B., 2011 Energia geotermalna w Polsce stan wykorzystania, perspektywy rozwoju (w tym tomie). LUND J.W., FREESTON D.H., BOYD T.L., 2010 Direct utilization of geothermal energy 2010 worldwide review. Proceedings, World Geothermal Congress Bali (Indonesia), Paper No (CD). RYBACH L., 2010 The status and prospects of geothermal energy worldwide. Proceedings, World Geothermal Congress Bali (Indonesia), Paper No (CD). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/EU z dn r. w sprawie promowania stosowania energii ze Ÿróde³ odnawialnych. Dz. Urz. UE. L. 140/ GEOTHERMAL ENERGY IN THE WORLD CURRENT STATE OF USES AND DEVELOPMENT PROSPECTS Abstract The current state and prospects of geothermal energy uses in the world are presented in this paper. The development is given according to the data of the World Geothermal Congress Geothermal energy is directly used in 78 countries while geothermal power generation is reported by 24 countries. In Europe geothermal is directly used in 37 countries, and electricity from geothermal steam takes place in Iceland, Italy, Turkey, Portugal (Azores). The progress in geothermal energy uses has been observed in the world thanks to the development and progress in technologies, ecological and economical aspects. The main areas of geothermal energy applications in the forthcoming years, as well as the technologies of special interest were pointed out. In many countries geothermal energy has suitable resources base, is independent on external factors, features all-year-accessibility, contributes to sustainable energy development, limits the dependence on imported fuels, etc. therefore it deserves for wider development. Key words Geothermal energy, world, geothermal uses, development prospects 35
ŒWIATOWY KONGRES GEOTERMALNY 2010 BALI, INDONEZJA WORLD GEOTHERMAL CONGRESS 2010 BALI, INDONESIA
Beata KÊPIÑSKA Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN Zak³ad Energii Odnawialnej, Laboratorium Geotermalne ul. Jana Paw³a II 2c, 34-425 Bia³y Dunajec labgeo_bk@interia.pl Technika Poszukiwañ
Bardziej szczegółowoPRZEGLĄD STANU WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA ŚWIECIE I W EUROPIE W LATACH
Technika Poszukiwań Geologicznych Geotermia, Zrównoważony Rozwój nr 1/2018 Beata KĘPIŃSKA 1 PRZEGLĄD STANU WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA ŚWIECIE I W EUROPIE W LATACH 2015 2018 Streszczenie W artykule
Bardziej szczegółowoStan i perspektywy wykorzystania energii geotermalnej na œwiecie i w Europie
Przegl¹d Geologiczny, vol. 58, nr 7, 200 Stan i perspektywy wykorzystania energii geotermalnej na œwiecie i w Europie Beata Kêpiñska Geothermal energy use in Europe and worldwide: current status and future
Bardziej szczegółowoBezpośrednie wykorzystanie energii geotermalnej na świecie, 2009 r. (Lund et al., 2010) Rodzaj zastosowania
Stan zagospodarowania energii geotermalnej na świecie Informacje przedstawione podczas Światowego Kongresu Geotermalnego 2010 w Indonezji wskazują, że energia geotermalna jest stosowana w sposób bezpośredni
Bardziej szczegółowoMożliwości współpracy niemiecko polskiej w sektorze geotermii
Możliwości współpracy niemiecko polskiej w sektorze geotermii Dr hab. inż. Beata Kępińska, prof. IGSMiE PAN Polskie Stowarzyszenie Geotermiczne, prezes Zarządu Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi
Bardziej szczegółowoEnergia geotermalna stan i perspektywy wykorzystania na świecie i w Europie. Cz. II
Energia geotermalna stan i perspektywy wykorzystania na świecie i w Europie. Cz. II Autor: dr hab. Beata Kępińska, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, Polskie Stowarzyszenie Geotermiczne,
Bardziej szczegółowoPRZEGLĄD STANU WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA ŚWIECIE I W EUROPIE W LATACH
Beata Kępińska Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk Pracownia Odnawialnych Źródeł Energii ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków e-mail: bkepinska@interia.pl Technika Poszukiwań
Bardziej szczegółowoFig. 1. Liczba referatów przygotowanych na Światowe Kongresy Geotermalne (Horne 2015)
Aneta Sapińska-Śliwa, Tomasz Śliwa Wydział Wiertnictwa, Nafy i Gazu Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie W drugiej połowie czerwca odbył się kolejny, piąty już, Światowy Kongres Geotermalny. Tym razem
Bardziej szczegółowoREGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011
REGULAMIN ZADANIA KONKURENCJI CASE STUDY V OGOLNOPOLSKIEGO KONKURSU BEST EGINEERING COMPETITION 2011 Cel zadania: Zaplanować 20-letni plan rozwoju energetyki elektrycznej w Polsce uwzględniając obecny
Bardziej szczegółowoFinansowanie inwestycji w OZE - PO Infrastruktura i Środowisko
Finansowanie inwestycji w OZE - PO Infrastruktura i Środowisko Dofinansowanie projektów związanych z inwestycjami w OZE w ramach Polskich Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 2013 moŝe
Bardziej szczegółowoPerspektywy rozwoju OZE w świetle ustawy z 20 lutego 2015 roku
II Międzynarodowe Forum Ekologiczne Kołobrzeg, 17.09 2015 roku Panel Legislacyjne warunki rozwoju OZE Perspektywy rozwoju OZE w świetle ustawy z 20 lutego 2015 roku Grzegorz Wiśniewski Instytut Energetyki
Bardziej szczegółowoDofinansowanie inwestycji w odnawialne źródła energii w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.
Dofinansowanie inwestycji w odnawialne źródła energii w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Dr inŝ. Dariusz Wojtasik Oś priorytetowa IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku
Bardziej szczegółowoKto poniesie koszty redukcji emisji CO2?
Kto poniesie koszty redukcji emisji CO2? Autor: prof. dr hab. inŝ. Władysław Mielczarski, W zasadzie kaŝdy dziennikarz powtarza znaną formułę, Ŝe nie ma darmowych obiadów 1. Co oznacza, Ŝe kaŝde podejmowane
Bardziej szczegółowoIreneusz Soliñski*, Bartosz Soliñski**, Robert Ranosz***
Górnictwo i Geoin ynieria Rok 29 Zeszyt 4 2005 Ireneusz Soliñski*, Bartosz Soliñski**, Robert Ranosz*** STAN ROZWOJU ENERGETYKI ODNAWIALNEJ W POLSCE I UNII EUROPEJSKIEJ**** 1. Wprowadzenie Stan rozwoju
Bardziej szczegółowoWsparcie wykorzystania OZE w ramach RPO WL 2014-2020
Wsparcie wykorzystania OZE w ramach RPO WL 2014-2020 Zarys finansowania RPO WL 2014-2020 Na realizację Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 przeznaczono łączną kwotę
Bardziej szczegółowo3.2 Warunki meteorologiczne
Fundacja ARMAAG Raport 1999 3.2 Warunki meteorologiczne Pomiary podstawowych elementów meteorologicznych prowadzono we wszystkich stacjach lokalnych sieci ARMAAG, równolegle z pomiarami stê eñ substancji
Bardziej szczegółowoMIÊDZYNARODOWE DNI GEOTERMALNE RUMUNIA 2012 Felix Spa / Oradea, 6 7 czerwca 2012
Beata KÊPIÑSKA Europejska Ga³¹Ÿ Regionalna IGA, cz³onek Forum (IGA ERB EBF) Zak³ad Odnawialnych róde³ Energii IGSMiE PAN ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa
Bardziej szczegółowoXLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA
-2/1- XLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA pieczątka Komitetu Okręgowego Zawody II stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 6. Poniżej przedstawiono schematyczny przekrój geologiczny przez konwencjonalne złoże gazu
Bardziej szczegółowoPolacy o źródłach energii odnawialnej
Polacy o źródłach energii odnawialnej Wyniki badania opinii publicznej 2013 r. Wycinek z: Krajowego Planu Rozwoju Mikroinstalacji Odnawialnych Źródeł Energii do 2020 roku Warszawa 2013 Polacy o przydomowych
Bardziej szczegółowoCONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015
CONSUMER CONFIDENCE WSKAŹNIK ZADOWOLENIA KONSUMENTÓW W POLSCE Q3 2015 Najwyższy wzrost od Q2 2005 Poziom zadowolenia polskich konsumentów w Q3 15 wyniósł 80 punktów, tym samym wzrósł o 10 punktów względem
Bardziej szczegółowo1. Wstêp... 9 Literatura... 13
Spis treœci 1. Wstêp... 9 Literatura... 13 2. Potencja³ cieplny i sposoby udostêpniania ciep³a Ziemi... 15 2.1. Parametry charakterystyczne dla potencja³u cieplnego Ziemi... 15 2.2. Rozk³ad pola temperaturowego
Bardziej szczegółowoProspołeczne zamówienia publiczne
Prospołeczne zamówienia publiczne Przemysław Szelerski Zastępca Dyrektora Biura Administracyjnego Plan prezentacji Zamówienia publiczne narzędzie Zamówienia prospołeczne w teorii Zamówienia prospołeczne
Bardziej szczegółowoZakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej
biblioteczka zamówień publicznych Agata Hryc-Ląd Małgorzata Skóra Zakupy poniżej 30.000 euro Zamówienia w procedurze krajowej i unijnej Nowe progi w zamówieniach publicznych 2014 Agata Hryc-Ląd Małgorzata
Bardziej szczegółowoFinansowy Barometr ING
Finansowy Barometr ING Międzynarodowe badanie ING na temat postaw i zachowań konsumentów wobec bankowości mobilnej Wybrane wyniki badania przeprowadzonego dla Grupy ING przez IPSOS O badaniu Finansowy
Bardziej szczegółowoBadanie Kobiety na kierowniczych stanowiskach Polska i świat wyniki
Badanie Kobiety na kierowniczych stanowiskach i świat wyniki Badanie Manpower Kobiety na kierowniczych stanowiskach zostało przeprowadzone w lipcu 2008 r. w celu poznania opinii dotyczących kobiet pełniących
Bardziej szczegółowoSytuacja poda owo-popytowa polskich producentów wêgla w relacjach z energetyk¹ zawodow¹ kluczem do rehabilitacji polskiego górnictwa
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Henryk PASZCZA*, Robert MARZEC* Sytuacja poda
Bardziej szczegółowoProdukcja energii w źródłach odnawialnych pozostaje nadal domeną najbogatszych gospodarek świata. Pracują tydzień w roku i...
Produkcja energii w źródłach odnawialnych pozostaje nadal domeną najbogatszych gospodarek świata. Pracują tydzień w roku i... mają się świetnie Autor: Jacek Balcewicz ( Energia Gigawat nr 8/2012) Polska
Bardziej szczegółowoe-izba IZBA GOSPODARKI ELEKTRONICZNEJ www.ecommercepolska.pl
e-izba IZBA GOSPODARKI ELEKTRONICZNEJ www.ecommercepolska.pl e-izba - IZBA GOSPODARKI ELEKTRONICZNEJ Niniejszy dokument jest przeznaczony wyłącznie dla jego odbiorcy nie do dalszej dystrybucji 1 2012 Fundacja
Bardziej szczegółowoJacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej
Komunikaty 99 Jacek Mrzyg³ód, Tomasz Rostkowski* Rozwi¹zania systemowe zarz¹dzania kapita³em ludzkim (zkl) w bran y energetycznej Artyku³ przedstawi skrócony raport z wyników badania popularnoœci rozwi¹zañ
Bardziej szczegółowoGaz łupkowy w województwie pomorskim
Gaz łupkowy w województwie pomorskim 1 Prezentacja wyników badania Samorządów, partnerów Samorządu Województwa Pomorskiego oraz koncesjonariuszy Charakterystyka grup 2 18% 82% Samorządy Partnerzy SWP n=63
Bardziej szczegółowoReporting on dissemination activities carried out within the frame of the DESIRE project (WP8)
Reporting on dissemination activities carried out within the frame of the DESIRE project (WP8) Name, Affiliation Krzysztof Wojdyga, Marcin Lec, Rafal Laskowski Warsaw University of technology E-mail krzysztof.wojdyga@is.pw.edu.pl
Bardziej szczegółowoPRZYSZŁOŚĆ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII NA TLE WYZWAŃ ENERGETYCZNYCH POLSKI. Prof. dr hab. inż. Maciej Nowicki
PRZYSZŁOŚĆ ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII NA TLE WYZWAŃ ENERGETYCZNYCH POLSKI Prof. dr hab. inż. Maciej Nowicki ENERGIA WARUNKIEM WZROSTU GOSPODARCZEGO W XX wieku liczba ludności świata wzrosła 4-krotnie,
Bardziej szczegółowoKrótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy
Agnieszka Miler Departament Rynku Pracy Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej Krótka informacja o instytucjonalnej obs³udze rynku pracy W 2000 roku, zosta³o wprowadzone rozporz¹dzeniem Prezesa
Bardziej szczegółowoCIEP OWNICTWO GEOTERMALNE W NIEMCZECH
Kamil MACHOÑ Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademia Górniczo-Hutnicza Studenckie Ko³o Naukowe Grza³a al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa
Bardziej szczegółowoRaport z realizacji Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012 2020
Raport z realizacji Planu działań na rzecz zrównoważonej energii (SEAP) dla Miasta Bydgoszczy na lata 2012 2020 FORUM Bydgoskie Dni Energii Roman Adrych Główny specjalista ds. zarządzania energią Energetyk
Bardziej szczegółowoOPIS WYDARZENIA. Fundacja Myœli Ekologicznej
OPIS WYDARZENIA Kim jesteœmy? powsta³a w 2012 roku w Krakowie. W ramach dzia³alnoœci statutowej, Fundacja realizuje programy edukacyjne i aktywizuj¹ce, koncentruj¹ce siê na tematyce ekologicznej. Pomys³
Bardziej szczegółowoUwarunkowania rozwoju miasta
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 06 Uwarunkowania rozwoju miasta W 880.06 2/9 SPIS TREŚCI 6.1 Główne czynniki
Bardziej szczegółowoGŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r.
GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Notatka informacyjna Warszawa 5.10.2015 r. Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004 2014 Wprowadzenie Prezentowane dane dotyczą szacunkowej
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia..2008 r. PROJEKT w sprawie sposobu prowadzenia dokumentacji obrotu detalicznego produktami leczniczymi weterynaryjnymi i wzoru tej dokumentacji
Bardziej szczegółowomgr inż. Zbigniew Modzelewski
mgr inż. Zbigniew Modzelewski 1 Charakterystyka Odnawialnych Źródeł Energii OZE i konieczność rozwoju tej dziedziny gospodarki 2 ENERGIA (energeia gr.-działalność) - jest to stan materii, definiowany jako
Bardziej szczegółowoRynek energii odnawialnej w Polsce. Małgorzata Niedźwiecka Małgorzata Górecka-Wszytko Urząd Regulacji Energetyki w Szczecinie
Rynek energii odnawialnej w Polsce Małgorzata Niedźwiecka Małgorzata Górecka-Wszytko Urząd Regulacji Energetyki w Szczecinie Historia reform rynkowych w Polsce: 1990r. rozwiązanie Wspólnoty Energetyki
Bardziej szczegółowoWyniki badania PISA 2009
Wyniki badania PISA 2009 Matematyka Warszawa, 7 grudnia 2010 r. Badanie OECD PISA 2009 w liczbach Próba 475.460 uczniów z 17.145 szkół z 65 krajów, reprezentująca populację ponad 26 milionów piętnastolatków
Bardziej szczegółowoSTAN I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA ŚWIECIE I W EUROPIE. Streszczenie
Beata Kępińska AGHWydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Surowców Energetycznych Al. Mickiewicza 30, 30059 Kraków bkepinska@interia.pl STAN I PERSPEKTYWY WYKORZYSTANIA ENERGII GEOTERMALNEJ
Bardziej szczegółowoKoncepcja rozwoju geotermii w miastach
Koncepcja rozwoju geotermii w miastach Autor: Zdzisław Bociek - członek zarządu Polskiego Stowarzyszenia Geotermicznego ( Czysta Energia nr 1/2014) Warunki budowy ciepłowni geotermalnej w każdym z miast
Bardziej szczegółowoSytuacja na rynkach zbytu wêgla oraz polityka cenowo-kosztowa szans¹ na poprawê efektywnoœci w polskim górnictwie
Materia³y XXVIII Konferencji z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych i energii w gospodarce krajowej Zakopane, 12 15.10.2014 r. ISBN 978-83-62922-37-6 Waldemar BEUCH*, Robert MARZEC* Sytuacja na rynkach
Bardziej szczegółowoWytyczne Województwa Wielkopolskiego
5. Wytyczne Województwa Wielkopolskiego Projekt wspó³finansowany przez Uniê Europejsk¹ z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Bud etu Pañstwa w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu
Bardziej szczegółowowêgiel 19 28 38 48 59 70 79 88 drewno 15 21 28 36 44 52 60 68
wêgiel drewno 19 28 38 48 59 70 79 88 15 21 28 36 44 52 60 68 Kocio³ SOLID EKO jest eliwnym, automatycznym kot³em na paliwa sta³e wyposa onym w dodatkowe rusztowe palenisko sta³e do spalania drewna kawa³kowego,
Bardziej szczegółowoGrzejnictwo elektryczne
Janusz Strzy ewski Grzejnictwo elektryczne ogrzewanie pomieszczeñ przygotowanie ciep³ej wody u ytkowej instalacje specjalne: ochrony budynku podgrzewania rynien i dachów ci¹gów kanalizacyjnych itp. Sp.
Bardziej szczegółowoENERGIA GEOTERMALNA W POLSCE STAN WYKORZYSTANIA, PERSPEKTYWY ROZWOJU
Beata KÊPIÑSKA Katedra Surowców Energetycznych Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanis³awa Staszica 30-059 Kraków, al. Mickiewicza 30 Zak³ad Energii Odnawialnej
Bardziej szczegółowoMoŜliwości wykorzystania funduszy europejskich w latach 2007-2013
Warszawa, 30 czerwca 2008 r. MoŜliwości wykorzystania funduszy europejskich w latach 2007-2013 Zygmunt Krasiński Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE Instytut Podstawowych Problemów Techniki
Bardziej szczegółowoProf. dr hab. inż. Jacek Zimny Mgr inż. Michał Karch
Energetyka geotermalna Opracowanie: Prof. dr hab. inż. Jacek Zimny Mgr inż. Michał Karch Co to jest energia gotermiczna? Jest to energia zakumulowana w gruntach, skałach i płynach wypełniających pory i
Bardziej szczegółowoKoncepcja rozwoju geotermii w polskich miastach
Promowanie systemów geotermalnego centralnego ogrzewania w Europie Promote Geothermal District Heating in Europe, GEODH WP3.1. Warsztaty krajowe Możliwości rozwoju i bariery dla geotermalnych systemów
Bardziej szczegółowoKorzyści energetyczne, ekonomiczne i środowiskowe stosowania technologii kogeneracji i trigeneracji w rozproszonych źródłach energii
Andrzej Wiszniewski Korzyści energetyczne, ekonomiczne i środowiskowe stosowania technologii kogeneracji i trigeneracji w rozproszonych źródłach energii Definicja Kogeneracja CHP (Combined Heat and Power)
Bardziej szczegółowoEnergia ze źródeł odnawialnych w małych i średnich gminach województwa śląskiego
Energia ze źródeł odnawialnych w małych i średnich gminach województwa śląskiego Prof. Jerzy Buzek, Parlament Europejski Członek Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii Członek Komisji ds. Zmian Klimatu
Bardziej szczegółowoWsparcie ma ych i rednich przedsi biorstw a realizacja celów Narodowego Planu Rozwoju Warszawa, 4 marca 2005 r.
Wsparcie ma ych i rednich przedsi biorstw a realizacja celów Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 Warszawa, 4 marca 2005 r. Narodowy Plan Rozwoju 2004-2006: - Cel g ówny: rozwijanie konkurencyjnej gospodarki
Bardziej szczegółowoDOCHODY I EFEKTYWNOŒÆ GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC 1. Bogdan Klepacki, Tomasz Rokicki
ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, SERIA G, T., Z. 1, 1 DOCHODY I EFEKTYWNOŒÆ GOSPODARSTW ZAJMUJ CYCH SIÊ HODOWL OWIEC 1 Bogdan Klepacki, Tomasz Rokicki Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW
Bardziej szczegółowoRozdzia³ IX ANALIZA ZMIAN CEN PODSTAWOWYCH RÓDE ENERGII W LATACH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM DREWNA OPA OWEGO
Krzysztof Adamowicz Wy sza Szko³a Zarz¹dzania Œrodowiskiem w Tucholi Rozdzia³ IX ANALIZA ZMIAN CEN PODSTAWOWYCH RÓDE ENERGII W LATACH 1995-2005 ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM DREWNA OPA OWEGO Praca powsta³a
Bardziej szczegółowoHAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.
HAŚKO I SOLIŃSKA SPÓŁKA PARTNERSKA ADWOKATÓW ul. Nowa 2a lok. 15, 50-082 Wrocław tel. (71) 330 55 55 fax (71) 345 51 11 e-mail: kancelaria@mhbs.pl Wrocław, dnia 22.06.2015 r. OPINIA przedmiot data Praktyczne
Bardziej szczegółowoEnergia odnawialna - inwestycje kluczowe w obszarach wiejskich - strategia Bawarii
Energia odnawialna - inwestycje kluczowe w obszarach wiejskich - strategia Bawarii Dr Theodor Weber Kierownik Wydzia u w Bawarskim Ministerstwie Rolnictwa Bawaria w samym sercu Unii Europejskiej Kraj cz
Bardziej szczegółowoObowiązki informacyjne i promocyjne dla beneficjentów RPO WM 2014-2020
Obowiązki informacyjne i promocyjne dla beneficjentów RPO WM 2014-2020 DLACZEGO NALEŻY PROMOWAĆ PROJEKTY? Podstawą dla działań informacyjnych i promocyjnych w ramach projektów unijnych jest prawo obywateli
Bardziej szczegółowoOcena rynku CNG przez użytkowników pojazdów zasilanych gazem ziemnym
Ocena rynku CNG przez użytkowników pojazdów zasilanych gazem ziemnym Małgorzata Śliwka Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Akademia Górniczo-Hutnicza im.
Bardziej szczegółowoOgrzewanie, chłodzenie i kogeneracja z wykorzystaniem wód geotermalnych w Europie. Thomas Garabetian, EGEC 18/09/2017
Ogrzewanie, chłodzenie i kogeneracja z wykorzystaniem wód geotermalnych w Europie Thomas Garabetian, EGEC 18/09/2017 Zasoby głębokich wód geotermalnych w Europie: przegląd rynkowy Zainstalowana zdolność
Bardziej szczegółowoOchrona powierzchni ziemi polega na: 1. zapewnieniu jak najlepszej jej jakoœci, w szczególnoœci
ochrona powierzchni ziemi Powierzchnia ziemi - rozumie siê przez to naturalne ukszta³towanie terenu, glebê oraz znajduj¹c¹ siê pod ni¹ ziemiê do g³êbokoœci oddzia³ywania cz³owieka, z tym e pojêcie "gleba"
Bardziej szczegółowoDynamika wzrostu cen nośników energetycznych
AKTUALIZACJA PROJEKTU ZAŁOŻEŃ DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA MIASTA KATOWICE Część 13 Dynamika wzrostu cen nośników energetycznych W 880.13 2/24 SPIS TREŚCI 13.1
Bardziej szczegółowoCiepłownictwo systemowe klucz do niskoemisyjnego ciepła
Ciepłownictwo systemowe klucz do niskoemisyjnego ciepła Debata: Węgiel i niskoemisyjne ciepło jako element polskiej drogi do gospodarki niskoemisyjnej Warszawa, 3 czerwca 2016 roku Potencjał ciepłownictwa
Bardziej szczegółowoNarodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii Cel programu Dofinansowanie dużych inwestycji wpisujących się w cele: Zobowiązań
Bardziej szczegółowoEthernet VPN tp. Twój œwiat. Ca³y œwiat.
Ethernet VPN tp 19330 Twój œwiat. Ca³y œwiat. Efektywna komunikacja biznesowa pozwala na bardzo szybkie i bezpieczne po³¹czenie poszczególnych oddzia³ów firmy przez wirtualn¹ sieæ prywatn¹ (VPN) oraz zapewnia
Bardziej szczegółowoProgram Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007 2013 (CIP)
Program Ramowy na rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007 2013 (CIP) EKOINNOWACJE Dr Zygmunt Krasiński Krajowy Punkt Kontaktowy Programów Badawczych UE Instytut Podstawowych Problemów Techniki Polska Akademia
Bardziej szczegółowoKOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH. Wniosek DECYZJA RADY
KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia 13.12.2006 KOM(2006) 796 wersja ostateczna Wniosek DECYZJA RADY w sprawie przedłużenia okresu stosowania decyzji 2000/91/WE upoważniającej Królestwo Danii i
Bardziej szczegółowoRozwój małych elektrowni wodnych w kontekście sytemu wsparcia OZE
Rozwój małych elektrowni wodnych w kontekście sytemu wsparcia OZE Radosław Koropis Poznań 28.05.2013 r. DOTYCHCZASOWE WARUNKI SYSTEMU WSPARCIA ANALIZA RENTOWNOŚCI MEW ILE KOSZTUJE ZANIECHANIE SYSTEMU WSPARCIA?
Bardziej szczegółowoRynek kolektorów słonecznych w Polsce
Seminarium Branża Instalacyjno-Grzewcza w Polsce 2009 rok i co dalej? Targi Instalacje, Poznań Rynek kolektorów słonecznych w Polsce Janusz Starościk Komfort Consulting Na podstawie materiałów Instytut
Bardziej szczegółowoPRODUKCJA BURAKÓW CUKROWYCH W POLSCE PO WEJŒCIU DO UE NA TLE POZOSTA YCH KRAJÓW CZ ONKOWSKICH
STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 4 9 Arkadiusz Artyszak Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie PRODUKCJA BURAKÓW CUKROWYCH W POLSCE PO WEJŒCIU
Bardziej szczegółowoPodatki 2016. Baker Tilly Poland ul. Hrubieszowska 2 01-209 Warszawa T: +48 22 295 3000 E: contact@bakertilly.pl. www.bakertilly.
Podatki 2016 Baker Tilly Poland ul. Hrubieszowska 2 01-209 Warszawa T: +48 22 29 3000 E: contact@bakertilly.pl www.bakertilly.pl An independent member of Baker Tilly International Podatek dochodowy od
Bardziej szczegółowoDZIAŁALNOŚĆ SPÓŁEK Z UDZIAŁEM KAPITAŁU ZAGRANICZNEGO W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2009 R.
93-176 Łódź ul. Suwalska 29 tel. 42 6839-100, 6839-101 Informacja sygnalna DZIAŁALNOŚĆ SPÓŁEK Z UDZIAŁEM KAPITAŁU ZAGRANICZNEGO W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM W 2009 R. Prezentowane dane charakteryzują zbiorowość
Bardziej szczegółowo4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA W AGLOMERACJI GDAÑSKIEJ
4. OCENA JAKOŒCI POWIETRZA 4.1. Ocena jakoœci powietrza w odniesieniu do norm dyspozycyjnych O jakoœci powietrza na danym obszarze decyduje œredni poziom stê eñ zanieczyszczeñ w okresie doby, sezonu, roku.
Bardziej szczegółowoPOLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA IM. PROF. JULIANA SOKOŁOWSKIEGO WYDZIAŁ INŻYNIERII MECHANICZNEJ I ROBOTYKI AGH
prof. n. dr hab. inż. Jacek Zimny, Narodowa Rada Rozwoju przy Prezydencie RP, przewodniczący Polskiej Geotermalnej Asocjacji, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Robotyki AGH, Konsorcjum Naukowo-Przemysłowo-Wdrożeniowe
Bardziej szczegółowoPOIG.01.01.01-30-022/08
Foresight w drzewnictwie scenariusze rozwoju badań naukowych w Polsce do 2020 roku POIG.01.01.01-30-022/08 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu
Bardziej szczegółowoOdnawialne źródła energii a bezpieczeństwo Europy - Polski - Regionu - Gminy
Konwent Burmistrzów i Wójtów Śląskiego Związku Gmin i Powiatów Odnawialne źródła energii a bezpieczeństwo Europy - Polski - Regionu - Gminy Prof. Jerzy Buzek, Parlament Europejski Członek Komisji Przemysłu,
Bardziej szczegółowoInnowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice
J. Bargiel, H. Grzywok, M. Pyzik, A. Nowak, D. Góralski Innowacyjna gospodarka elektroenergetyczna gminy Gierałtowice Streszczenie W artykule przedstawiono główne elektroenergetyczne innowacyjne realizacje
Bardziej szczegółowoExxonMobil i gaz upkowy w województwie lubelskim
ExxonMobil i gaz upkowy w województwie lubelskim Lublin, 27 wrze nia 2010 r. Niniejsza prezentacja zawiera stwierdzenia dotycz ce przysz o ci. Faktyczne warunki panuj ce w przysz o ci (w tym warunki gospodarcze,
Bardziej szczegółowona otaczający świat pozytywnie wpłynąć
nie tylko ekologia Słońce nieprzerwanie dostarcza energii, której zamiana na ciepło jest rozwiązaniem czystym i prostym. Dzisiejsze technologie są na tyle rozwinięte, aby energia słoneczna mogła być dostępna
Bardziej szczegółowow sprawie ponadgranicznego delegowania pracowników w ramach świadczenia usług
FORMULARZA DO (FAKULTATYWNEGO) WYKORZYSTANIA PRZEZ ADMINISTRACJĘ ZAPYTUJĄCĄ I. WNIOSEK O UDZIELENIE INFORMACJI w sprawie ponadgranicznego delegowania pracowników w ramach zgodnie z art. 4 dyrektywy 96/71/EWG
Bardziej szczegółowodr inż. Robert Geryło Seminarium Wyroby budowlane na rynku europejskim wymagania i kierunki zmian, Warszawa 16.3.2010
Nowy zakres wymagań stawianych wyrobom budowlanym związanych z efektywnościąenergetyczną budownictwa dr inż. Robert Geryło Seminarium Wyroby budowlane na rynku europejskim wymagania i kierunki zmian, Warszawa
Bardziej szczegółowoWsparcie dla OZE z funduszy i instrumentów finansowych Komisji Europejskiej
Wsparcie dla OZE z funduszy i instrumentów finansowych Komisji Europejskiej Zarys prezentacji ADS Insight UE i jej funkcjonowanie Energia odnawialna w polityce UE Budżet UE dla sektora energii Fundusze
Bardziej szczegółowoInnowacje (pytania do przedsiębiorstw)
Innowacje (pytania do przedsiębiorstw) Zwracamy się z uprzejmą prośbą o wypełnienie niniejszej ankiety dotyczącej Pani/a opinii na temat prawdopodobieństwa wystąpienia przedstawionych zjawisk w perspektywie
Bardziej szczegółowoOgólnopolska konferencja Świadectwa charakterystyki energetycznej dla budynków komunalnych. Oświetlenie publiczne. Kraków, 27 września 2010 r.
w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz postanowienia przekształconej dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Ogólnopolska konferencja Świadectwa charakterystyki energetycznej
Bardziej szczegółowoCiepło systemowe na rynku energii w przyszłości skutki pakietu energetyczno-klimatycznego
Ciepło systemowe na rynku energii w przyszłości skutki pakietu energetyczno-klimatycznego Bogusław Regulski Wiceprezes Zarządu IGCP Sosnowiec 17 listopada 2009 Zawartość prezentacji 1. Implikacje pakietowe
Bardziej szczegółowoStruktura sektora energetycznego w Europie
Struktura sektora energetycznego w Europie seminarium Energia na jutro 15-16, września 2014 źródło: lion-deer.com 1. Mieszkańcy Europy, 2. Struktura wytwarzania energii w krajach Europy, 3. Uzależnienie
Bardziej szczegółowoPrezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy)
Prezentacja dotycząca sytuacji kobiet w regionie Kalabria (Włochy) Położone w głębi lądu obszary Kalabrii znacznie się wyludniają. Zjawisko to dotyczy całego regionu. Do lat 50. XX wieku przyrost naturalny
Bardziej szczegółowoGEOLOGIA A ZDROWIE 22 23
GEOLOGIA A ZDROWIE 22 23 Ochrona jakości i zasobów wód podziemnych Dostęp do czystej wody i nieskażonej gleby to zasadniczy warunek zdrowia społeczeństwa. Działania służące rozpoznawaniu, bilansowaniu
Bardziej szczegółowoZwiększenie wydajności oraz poprawa sprawności bloku poprzez modernizację skraplacza turbinowego
Zwiększenie wydajności oraz poprawa sprawności bloku poprzez modernizację skraplacza turbinowego 12 września 2013 MATERIAŁY POUFNE. Copyrights Balcke-Durr Polska Produkty Balcke-Dürr Polska ELEKTROFILTRY
Bardziej szczegółowoZdrowie: wybierasz się na wakacje? Weź swoją europejską kartę ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ)!
MEMO/11/406 Bruksela, dnia 16 czerwca 2011 r. Zdrowie: wybierasz się na wakacje? Weź swoją europejską kartę ubezpieczenia zdrowotnego (EKUZ)! Na wakacjach bądź przygotowany na wszystko! Planujesz podróż
Bardziej szczegółowoWYKORZYSTANIE ENERGII GEOTERMALNEJ W POLSCE. PROJEKTY I INSTALACJE EKSPLOATOWANE
INSTYTUT GOSPODARKI SUROWCAMI MINERALNYMI I ENERGIĄ POLSKIEJ AKADEMII NAUK Zakład Odnawialnych Źródeł Energii i Badań Środowiskowych 31-261 Kraków ul. Wybickiego 7 WYKORZYSTANIE ENERGII GEOTERMALNEJ W
Bardziej szczegółowoGŁÓWNE PROBLEMY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
GŁÓWNE PROBLEMY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ Tomasz Białowąs bialowas@hektor.umcs.lublin.pl Główne problemy gospodarki 1) Globalne ocieplenie światowej 2) Problem ubóstwa w krajach rozwijających się 3) Rozwarstwienie
Bardziej szczegółowoZarządzanie Produkcją II
Zarządzanie Produkcją II Dr Janusz Sasak Poziomy zarządzania produkcją Strategiczny Taktyczny Operatywny Uwarunkowania decyzyjne w ZP Poziom strategiczny - wybór strategii - wybór systemu produkcyjnego
Bardziej szczegółowoRosyjski rynek dodatków do żywności 2011-10-12 13:54:30
Rosyjski rynek dodatków do żywności 2011-10-12 13:54:30 2 Rosyjski rynek dodatków do żywności przekroczył wartość 1,5 mld USD i cechuje się dalszym stabilnym wzrostem. Obecnie na rynku dominuje głownie
Bardziej szczegółowoPodstawy realizacji LEEAP oraz SEAP
Lokalny Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej oraz Plan działań na rzecz zrównoważonej energii jako elementy planowania energetycznego w gminie Łukasz Polakowski Podstawy realizacji LEEAP
Bardziej szczegółowoEkonomia rozwoju. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I
Ekonomia rozwoju wykład 1 dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu Ustalenie celu naszych spotkań w semestrze Ustalenie technikaliów Literatura, zaliczenie Przedstawienie punktu startowego
Bardziej szczegółowoCzy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach?
Czy przedsiêbiorstwo, którym zarz¹dzasz, intensywnie siê rozwija, ma wiele oddzia³ów lub kolejne lokalizacje w planach? Czy masz niedosyt informacji niezbêdnych do tego, by mieæ pe³en komfort w podejmowaniu
Bardziej szczegółowoPraca za granicą. Emerytura polska czy zagraniczna?
Dolnośląski Wojewódzki Urząd pracy radzi: Praca za granicą. Emerytura polska czy zagraniczna? Często pojawia się pytanie, jaki wpływ na emeryturę ma praca za granicą. Wiele osób, które pracowały w różnych
Bardziej szczegółowo