LexisNexis Polska Sp. z o.o.

Transkrypt

1

2

3 Redaktor prowadzący: Anna Popławska Opracowanie redakcyjne: Aleksandra Nałęcz-Zienkiewicz Redakcja techniczna: Krzysztof Koziarek Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Wykaz skrótów Wstęp ROZDZIAŁ 1. Zagadnienia ogólne przybliżenie pojęć Przestępstwa gospodarcze w znaczeniu nadanym przez naukę prawa karnego Przestępstwa gospodarcze objęte zakresem opracowania Pojęcie dowodów w prawie procesowym i ich klasyfikacja Klasyfikacja dowodów obejmująca przestępstwa gospodarcze Zakres przedmiotowy dowodzenia w sprawach o przestępstwa gospodarcze (zarys ogólny) Proces decyzyjny Praktyczne wykonywanie decyzji gospodarczych Skutki wywołane przestępstwem godzące w innych uczestników obrotu gospodarczego Analiza funkcjonowania podmiotu gospodarczego podmiotu pokrzywdzonego przestępstwem i podmiotu, w imieniu którego działał sprawca w aspekcie uzyskiwania dowodów na istnienie praktyk wskazujących na tolerowanie innych przestępstw Odpowiedzialność personalna za przestępstwa gospodarcze, zwłaszcza w złożonych strukturach organizacyjnych ROZDZIAŁ 2. Poszukiwanie dowodów przestępstw gospodarczych typowych dla gospodarki nakazowo-rozdzielczej ROZDZIAŁ 3. Podmioty uczestniczące w procesie gromadzenia dowodów przestępstw gospodarczych Instytucje państwowe i samorządowe Instytucje uprawnione do prowadzenia postępowań przygotowawczych Policja

5 Spis treści Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralne Biuro Antykorupcyjne Straż Graniczna Żandarmeria Wojskowa Prokuratura Organa uprawnione wyłącznie do prowadzenia czynności operacyjno- -rozpoznawczych Osoby fizyczne (pokrzywdzeni przestępstwem) i inne podmioty działające na ich zlecenie ROZDZIAŁ 4. Kompetencje poszczególnych służb i instytucji w poszukiwaniu dowodów przestępstw gospodarczych Policja Centralne Biuro Antykorupcyjne Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Straż Graniczna Żandarmeria Wojskowa Służba Kontrwywiadu Wojskowego Generalny Inspektor Informacji Finansowej Prokuratura Rozdział 5. Poszukiwanie dowodów przestępstw gospodarczych ze względu na sposób ich uzyskiwania Poszukiwanie dowodów przestępstw gospodarczych środkami procesowymi Poszukiwanie dowodów metodami operacyjno-rozpoznawczymi.. 71 ROZDZIAŁ 6. Poszukiwanie dowodów przestępstw gospodarczych w oparciu o ustawowy obowiązek denuncjacji ROZDZIAŁ 7. Uzyskiwanie dowodów przestępstw gospodarczych w wyniku zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej chronionej prawem Tajemnica bankowa Tajemnica ubezpieczeniowa Tajemnica skarbowa Tajemnica komornicza Tajemnica doradcy podatkowego Tajemnica zawodowa biegłego rewidenta Tajemnica wynikająca z ustawy o giełdach towarowych Tajemnica wynikająca z ustawy o funduszach inwestycyjnych Tajemnica wynikająca z ustawy o obrocie instrumentami finansowymi

6 Spis treści Tajemnica telekomunikacyjna Tajemnica zawodowa detektywa Tajemnica adwokacka Tajemnica radcy prawnego Tajemnica notarialna ROZDZIAŁ 8. Rejestry publiczne jako jeden ze sposobów poszukiwania i weryfikacji informacji i dowodów przestępstw gospodarczych Uwagi ogólne Uwagi o rejestrach publicznych Systematyka rejestrów Krajowy Rejestr Sądowy Ewidencja działalności gospodarczej Statystyczny rejestr podmiotów gospodarki narodowej REGON Krajowa Ewidencja Podatników Rejestr Korzyści Rejestr działalności kantorowej Rejestry przewidziane w prawie własności przemysłowej Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych Krajowy Rejestr Zastawów Ewidencja ksiąg wieczystych Krajowe Centrum Informacji Kryminalnych Biuro informacji gospodarczej ROZDZIAŁ 9. Rola biegłych w uzyskiwaniu dowodów przestępstw gospodarczych ROZDZIAŁ 10. Akta spraw cywilnych jako sposób uzyskiwania i weryfikacji dowodów przestępstw gospodarczych Definicja sprawy cywilnej Przesłanki uzasadniające korzystanie z akt spraw cywilnych Wartość dowodowa akt spraw cywilnych z punktu widzenia wymogów prawa karnego ROZDZIAŁ 11. Poszukiwanie dowodów w sprawach o wybrane przestępstwa gospodarcze w kontekście znamion niektórych rodzajów przestępstw Nadużycie zaufania (art. 296 k.k.) Korupcja gospodarcza (art. 296a k.k.) Oszustwo kredytowe (art. 297 k.k.) Oszustwo ubezpieczeniowe (art. 298 k.k.) Pranie brudnych pieniędzy (art. 299 k.k.) Niektóre przestępstwa na szkodę wierzycieli

7 Spis treści Przestępstwo lichwy (art. 304 k.k.) Utrudnianie przetargu publicznego (art. 305 k.k.) Niezgłoszenie upadłości spółki Oszustwo (art k.k.) Naruszenie prawa do znaków towarowych ROZDZIAŁ 12. Poszukiwanie dowodów przestępstw gospodarczych w świetle odpowiednich regulacji na szczeblu Unii Europejskiej ROZDZIAŁ 13. Specyfika poszukiwania dowodów przestępstw gospodarczych Czynniki umiejscowione w samej istocie działalności gospodarczej Czynniki umiejscowione w przepisach prawnych Czynniki tkwiące po stronie ofiar przestępstw gospodarczych Czynniki zależne od organów ścigania Zakończenie Bibliografia

8 Wykaz skrótów Akty prawne k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm. k.k.s. ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 186 ze zm. k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm. k.p.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego, Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm. k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz ord. pod. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 749 ze zm. p.u.n. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm. pr. bank. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz ze zm. u.abw ustawa z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu, tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm. u.b.r. ustawa z 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym, Dz.U. Nr 77, poz. 649 ze zm. u.cba ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 621 ze zm. u.d.p. ustawa z 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 41, poz. 213 u.d.u. ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 950 u.f.i. ustawa z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych, Dz.U. Nr 146, poz ze zm. u.g.t. ustawa z 26 października 2000 r. o giełdach towarowych, tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 48, poz. 284 ze zm. u.i.g.s.e. ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. Nr 62, poz. 551 ze zm. 9

9 Wykaz skrótów u.k.s.e. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz ze zm. u.n.r.k. ustawa z 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, Dz.U. Nr 183, poz ze zm. u.nik ustawa z 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, tekst jedn. Dz.U. z 2012 r., poz. 82 ze zm. u.o.i.f. ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 211, poz ze zm. u.p. ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 287, poz ze zm. u.p.p.p. ustawa z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 276 ze zm. u.p.t. ustawa z 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne, Dz.U. Nr 171, poz ze zm. u.prok. ustawa z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz ze zm. u.sg ustawa z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675 ze zm. u.skw ustawa z 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, Dz.U. Nr 104, poz. 709 ze zm. u.u.d. ustawa z 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych, Dz.U. Nr 12, poz. 110 ze zm. u.żw ustawa z 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 568 ze zm. Czasopisma i publikatory KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNPG Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wydawnictwo Prokuratury Generalnej OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, seria A PiP Państwo i Prawo Pr.Bank Prawo Bankowe Prok.i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny PPH Przegląd Prawa Handlowego Inne Lexis Nexis Lexis.pl Serwis Prawniczy Lexis Nexis Polska 10

10 Wstęp Problematyka związana z przestępstwami gospodarczymi jest od dawna obecna w literaturze prawa karnego. Aby skutecznie zwalczać przestępczość gospodarczą, należy poznać sposoby prowadzące do udowodnienia sprawcom popełnionych przez nich czynów. To niełatwy element tego procesu, choć posiada niewątpliwie spory walor praktyczny. Dosyć często spotkać można opinie o słabej skuteczności przepisów prawa karnego materialnego, co w konsekwencji prowadzi do utrudnień w zwalczaniu występujących na tym polu zagrożeń dla obrotu gospodarczego. W opublikowanej dotąd literaturze brakuje jednak opracowań odwołujących się wprost do problematyki pozyskiwania dowodów przestępstw gospodarczych, stąd też próba wypełnienia, chociażby częściowego, powstałej luki. Trzeba pamiętać, że każde przestępstwo, także przestępstwo gospodarcze, pozostawia po sobie ślady, należy więc jedynie dobrać odpowiednie instrumenty w celu jego wykrycia. Przedmiotem niniejszej publikacji będzie poszukiwanie kierunków i sposobów umożliwiających dokumentowanie znamion przestępstw gospodarczych. Ponieważ czyni się to zasadniczo już w trakcie postępowania przygotowawczego, stąd też w toku prowadzonych rozważań skoncentrowano się na tym właśnie etapie. Właściwie przeprowadzone postępowanie przygotowawcze jest warunkiem udowodnienia przestępstwa gospodarczego przed sądem, zaniedbania z kolei pociągają za sobą utratę dowodów, która w pewnych wypadkach może przybrać charakter nieodwracalny. Rozwijając w kolejnych rozdziałach problematykę poszukiwania dowodów, nie sposób było choć ogólnie nie nawiązać do specyfiki przestępczości gospodarczej, determinuje ona bowiem w istotnym stopniu proces dowodowy. Dla przypadków przestępstw gospodarczych znamienne będzie m.in. to, że w niektórych typach czynów brak indywidualnie wskazanych osób pokrzywdzonych, które mogłyby stanowić podstawowe źródło dowo- 11