Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione.

Transkrypt

1

2 Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Redaktor prowadzący: Barbara Gancarz-Wójcicka Projekt okładki: Jan Paluch Fotografia na okładce została wykorzystana za zgodą Shutterstock. Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, GLIWICE tel , onepress@onepress.pl WWW: (księgarnia internetowa, katalog książek) Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. ISBN: Copyright Helion 2012 Printed in Poland. Kup książkę Poleć książkę Oceń książkę Księgarnia internetowa Lubię to!» Nasza społeczność

3 SPIS TRE CI WST P 9 CZ I GENEZA SYSTEMÓW EMERYTALNYCH ROZDZIA 1. PRZYCZYNY POWSTANIA SYSTEMÓW EMERYTALNYCH 15 D ugi czas gromadzenia rodków 15 Ró ne mo liwo ci zarobkowe obywateli 17 My lenie tu i teraz 19 ROZDZIA 2. SYSTEM REPARTYCYJNY 21 Za o enia systemu 21 Grupy uprzywilejowane 22 ROZDZIA 3. SYSTEM KAPITA OWY 27 Za o enia systemu 27 Koszty po redników 29 ROZDZIA 4. PORÓWNANIE SYSTEMÓW EMERYTALNYCH 33 Który system jest lepszy? 33 Mo liwo ci wprowadzenia systemu kapita owego 35 System mieszany 36

4 4 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY CZ II SYSTEMY EMERYTALNE ROZDZIA 5. SYSTEMY EMERYTALNE NA WIECIE 41 System emerytalny w USA 41 System emerytalny we Francji 43 Inne pa stwa 45 Wiek emerytalny w krajach Unii Europejskiej 48 ROZDZIA 6. ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR 53 Starzenie si spo ecze stwa 53 Niestabilne rz dy 59 Inflacja 60 Bezpiecze stwo sk adek 63 Zad u enie pa stwa 64 Skutki b dnych prywatyzacji 66 Bezrobocie 67 Upadek prawa 69 CZ III EMERYTURY W POLSCE ROZDZIA 7. TRZY FILARY SYSTEMU EMERYTALNEGO 75 Zak ad Ubezpiecze Spo ecznych 75 Powszechne towarzystwa emerytalne 77 Ubezpieczenia dobrowolne 79 ROZDZIA 8. PIERWSZY FILAR ZUS 87 Wcze niejsze emerytury 87 Emerytury pomostowe 89 Okresy sk adkowe i niesk adkowe 91 Kapita pocz tkowy 92 Ochrona przedemerytalna 95 Stopa zast pienia dotychczasowych zarobków 96 Emerytura i praca zarobkowa 98 Do ycie do emerytury 99

5 SPIS TRE CI 5 ROZDZIA 9. KASA ROLNICZEGO UBEZPIECZENIA SPO ECZNEGO 101 Kto mo e nale e do KRUS-u? 101 Wymiar kwartalnych sk adek 102 Kwoty wiadcze 104 CZ IV OTWARTE FUNDUSZE EMERYTALNE ROZDZIA 10. GRZECH PIERWORODNY OFE 109 Kulisy reformy emerytalnej 109 Za o enia i op aty w OFE 111 Perspektywy OFE 113 ROZDZIA 11. ZASADY FUNKCJONOWANIA OFE 117 Wybór OFE 117 W co inwestuj OFE? 119 Wyniki funduszy emerytalnych 121 Emerytura z drugiego filaru 123 CZ V INNE MO LIWO CI OSZCZ DZANIA NA EMERYTUR ROZDZIA 12. TOWARZYSTWA FUNDUSZY INWESTYCYJNYCH 129 Rodzaje funduszy 129 Koszty po rednictwa 132 Wyniki funduszy inwestycyjnych 134 ROZDZIA 13. KORZY CI Z POSIADANIA NIERUCHOMO CI NA EMERYTURZE 139 Odwrócona hipoteka 139 Zamiana mieszkania na mniejsze 141 Wynajem cz ci mieszkania 142 ROZDZIA 14. INNE FORMY LOKATY GOTÓWKI 145 Produkty strukturyzowane 145 Polisy inwestycyjne 147

6 6 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY ROZDZIA 15. RYNEK KAPITA OWY 149 Akcje 149 Obligacje 151 ROZDZIA 16. INWESTYCJE ALTERNATYWNE 155 Rodzaje inwestycji 155 Surowce 157 Dzie a sztuki 158 Nieruchomo ci 160 Przedmioty kolekcjonerskie 162 CZ VI JAK ZBUDOWA OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY ROZDZIA 17. PRZE AMANIE WEWN TRZNYCH OBAW 165 Nasza sytuacja emerytalna 165 Gdzie powstaj zyski? 166 Uprzedzenia wobec rynku kapita owego 168 Obrona przed szkodliw dzia alno ci spekulantów 171 ROZDZIA 18. CHARAKTERYSTYKA INWESTYCJI 173 Inwestycje d ugoterminowe 173 Wp yw procentu sk adanego 174 Wp yw inflacji 174 Zdarzenia nadzwyczajne 175 Prowizje, podatki i inne koszty 176 Korzystanie z kapita u obcego 177 ROZDZIA 19. WYBÓR W A CIWYCH OBIEKTÓW INWESTYCYJNYCH 179 Porównanie stóp zwrotu 179 Porównanie bezpiecze stwa kapita u 180 Szybko zamiany inwestycji na gotówk 182

7 SPIS TRE CI 7 ROZDZIA 20. KRYTERIA FUNDAMENTALNE I RYNKOWE WYBORU SPÓ EK 185 Wspó czynniki C/Z i C/WK 185 Kapitalizacja rynkowa spó ki 189 Sta gie dowy 190 Uczestnictwo w indeksie 191 Niski nomina 191 ROZDZIA 21. STRATEGIE INWESTYCYJNE 193 Dywidendy 193 Spó ki o najwy szej rentowno ci 196 Akcje w hossie a obligacje w bessie 201 ROZDZIA 22. ZARZ DZANIE NASZYM FUNDUSZEM EMERYTALNYM 205 Post powanie w czasie bessy i hossy 205 Zarz dzanie gotówk 208 Zarz dzanie portfelem 209 Wyp ata emerytury 210 Wielko regularnych wp at 211 ROZDZIA 23. PRAKTYCZNE PRZYK ADY FUNDUSZY EMERYTALNYCH 215 Fundusz obligacji 215 Fundusz dywidendowy 217 Fundusz tworzony na podstawie rentowno ci wzgl dnej 220 ZAKO CZENIE 225 DODATEK. SKUTKI PODNIESIENIA WIEKU EMERYTALNEGO DO 67 LAT 227 Dla bud etu pa stwa 227 Dla ZUS-u i OFE 228 Dla obywateli 229

8 8 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY

9 Rozdzia 6. ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR STARZENIE SI SPO ECZE STWA Ka dy cz owiek marzy, aby y d ugo, maj c dobre zdrowie i wolno finansow. T wolno ma zapewni odpowiednio wysoka emerytura. Obecnie yjemy d u ej ni nasi dziadkowie, a w przysz o ci b dziemy y jeszcze d u ej. Jest to naturalny skutek rozwoju gospodarczego i post pów w medycynie. Rozwój gospodarczy spowodowa, e pracujemy i mieszkamy w coraz lepszych warunkach. Lepiej i regularniej si od ywiamy. Mamy znacznie wi ksz wiadomo potrzeby dbania o zdrowie (uprawiamy sport, prowadzimy odpowiedni diet, regularnie odpoczywamy). Do tego dochodz osi gni cia medycyny pozwalaj ce znacznie wcze niej wykrywa pocz tki chorób oraz skutecznie te choroby leczy. Wa ny jest te post p spo eczny. Dzisiaj wi kszo obywateli jest obj ta opiek lekarsk, za któr p aci niewiele lub nie p aci wcale. Wszystkie te zmiany spowodowa y znaczne wyd u enie ycia przeci tnego obywatela. Przewiduje si, e za oko o 20 lat (w 2035 roku) co czwarty Polak (czyli 8,3 mln osób) b dzie mia wi cej ni 65 lat. Dzisiaj tylko 13% obywateli (5,1 mln osób) ma powy ej 65 lat. Spowoduje to, e je li zasady przechodzenia na emerytur nie ulegn zmianie, to na trzy osoby pracuj ce b dzie przypada dwóch emerytów. Prawie dwukrotny wzrost liczby emerytów musi prze o y si

10 54 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY na mniejsze emerytury. Starzenie si spo ecze stwa spowoduje nast puj ce zjawiska: wzrost liczby emerytów; wzrost kosztów na opiek zdrowotn ; wzrost kosztów na opiek nad osobami starszymi; wyd u enie wieku emerytalnego; wzrost liczby ludno ci; zwi kszenie oferty gospodarczej dla emerytów; wzrost znaczenia emerytów w pa stwie. Wi cej emerytów oznacza te wi ksze nak ady na opiek nad osobami starszymi oraz wzrost kosztów opieki zdrowotnej. Nale y zwróci uwag na to, e d u sze ycie nie prze o y si na d u sze dzieci stwo, m odo czy wiek redni, ale na d u sz staro. Tak wi c wi ksz cz ci ycia nast pnych pokole b dzie staro. W naszym systemie emerytalnym osoby starsze utrzymywane s g ównie ze sk adek aktualnie pracuj cych obywateli. Bior c pod uwag jeszcze jedno niekorzystne zjawisko, a mianowicie ci gle malej c liczb rodz cych si dzieci, liczba osób pracuj cych i p ac cych sk adki b dzie si systematycznie zmniejsza. W 2007 roku na 1000 osób pracuj cych przypada o oko o 550 osób w wieku nieprodukcyjnym (dzieci i emeryci), natomiast w 2035 roku liczba ta ma wzrosn do oko o 740. Mamy wi c z jednej strony mniej rodków przeznaczonych na emerytury, a z drugiej znacznie wi ksz rzesz emerytów d u ej pobieraj cych emerytury. Staro wi e si z szeregiem chorób wynikaj cych ze starzenia si organizmu, takich jak: cukrzyca, choroby nowotworowe, choroby uk adu kostnego. Post p naukowy i technologiczny w medycynie pozwala znacznie obni y koszty leczenia oraz czas przebywania pacjenta w szpitalu. Jednak uzyskane oszcz dno ci s znikome wobec

11 ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR 55 dodatkowych kosztów, które trzeba przeznaczy na opiek nad osobami starszymi. Poniewa d ugo ycia przeci tnego obywatela b dzie ros a, to przy takiej samej liczbie rodz cych si dzieci powinno nas by wi cej (przybywa b dzie nas tyle samo, ale mniej osób b dzie umiera ). Wi ksza liczba ludzi, w dodatku osób starszych, spowoduje problemy zarówno mieszkaniowe, jak i ekonomiczne. Nale y te oczekiwa, e pojawi si znacznie wi cej produktów przeznaczonych dla ludzi starszych. Dzisiejsza gospodarka i media preferuj osoby m ode, jednak przypuszczam, e si to zmieni na korzy osób starszych. Osoby te b d te stanowi wa ny elektorat podczas ka dych wyborów, ze wzgl du na rosn c liczebno. D u sze ycie cz owieka stwarza wi c powa ne problemy dla spo- ecze stwa. Problemy te b d narasta wraz ze wzrostem redniej d ugo ci ycia. Co w takiej sytuacji zrobi? Jak sobie z tym poradzi? Przecie nie wyznaczymy ustawowego wieku ycia ani nie ograniczymy wyp acania emerytury do dopuszczalnej kwoty emerytalnej, po przekroczeniu której emeryt b dzie zdany tylko na w asne oszcz dno ci. A mo e problem staro ci rozwi emy poprzez zakaz leczenia osób, które przekroczy y okre lony wiek? Prawda, e to makabryczne i nieludzkie rozwi zania. Ale musimy pami ta, e yjemy w egoistycznych czasach i takie pomys y przychodz do g owy niektórym politykom. Poza tym obecnie coraz wi cej warto ci podstawowych, takich jak zdrowie czy ycie, jest przeliczanych na pieni dze. Mo emy doczeka czasów, e inna b dzie rednia d ugo ycia cz owieka bogatego, a inna biednego, poniewa tego pierwszego b dzie sta na leczenie i opiek, a tego drugiego nie. Ju zdarza o si, e nie leczono biednych osób starszych lub nie przepisywano im drogich leków, uznaj c, e szkoda wydawa pieni dze na takie osoby, bo i tak d ugo nie po yj. Na razie politycy wybieraj atw, ale prowadz c donik d drog rozwi zania tego problemu podnoszenie podatków i podwy szenie

12 56 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY wieku emerytalnego. Za emerytury odpowiada pa stwo, poniewa to ono pobiera o pod przymusem sk adki od osób pracuj cych i to ono musi teraz wyp aca emerytury. ZUS jest tylko instytucj, która w imieniu pa stwa te cele realizuje. Szacuje si, e zad u enie pa stwa z tytu u sk adek pobranych na emerytur wynosi oko o dwóch bilionów z otych. Je li wi c ZUS ma za ma o rodków z bie cych sk adek, to braki te musi uzupe ni bud et pa stwa. Aby jednak wystarczaj ce rodki znalaz y si w bud ecie, wprowadza si dodatkowe podatki. Zamiast zwi ksza wp ywy do bud etu, mo na równie zmniejsza wyp aty z ZUS-u. Sposobem zmniejszenia rodków wyp acanych na emerytury jest podnoszenie wieku emerytalnego. Pa stwo b dzie d u ej pobiera rodki od osób pracuj cych, a krócej je wyp aca. Rozwi zanie to ma jednak wiele negatywnych skutków ubocznych. Nieprawd jest, e emerytury b d wy sze. Jak mog by wy sze, skoro ro nie liczba emerytów i d ugo pobierania emerytury? Zreszt dla ZUS-u nie jest istotna d ugo pobierania sk adki, ale bie cy bilans gotówki wp ywaj cej ze sk adek i wyp acanej na emerytury. A o tym decyduje z jednej strony liczba osób pracuj cych i wysoko ich zarobków, a z drugiej liczba emerytów i wysoko przeci tnej emerytury. Mo emy to zapisa w formie równania: L S L E p e gdzie: L p liczba osób pracuj cych, S rednia warto p aconej sk adki, L e liczba emerytów, E rednia emerytura. Pa stwo d y do tego, aby te kapita y si zrówna y. Wcze niejsze rozwa ania pokaza y, e na skutek starzenia si spo ecze stwa

13 ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR 57 liczba osób pracuj cych zmaleje, natomiast liczba osób pobieraj cych emerytury si zwi kszy. Czy podniesienie wieku emerytalnego to zmieni? Otó nie, dlatego e liczba osób pracuj cych jest ograniczona nie przez liczb ch tnych do podj cia pracy, ale przez liczb miejsc pracy. Ta liczba si nie zmieni. Co najwy ej wi cej osób starszych b dzie pracowa, a wi cej ludzi m odych szuka pracy lub wyje d a do lepiej zorganizowanych pa stw. Zatem pomimo podniesienia wieku emerytalnego liczba osób pracuj cych nie wzro nie (warto p aconych sk adek na emerytur równie ). Natomiast znacznie spadnie liczba emerytów, poniewa mniej ludzi do yje nowego, wy szego wieku emerytalnego, a co za tym idzie pa stwo b dzie mniej dop aca do ZUS-u. Mo e w takim razie wy sze zarobki spowoduj wzrost p aconych sk adek? Nasze zarobki rzeczywi cie powoli, ale rosn. Co jednak z tego, skoro jednocze nie rosn podatki? Do tego inflacja zjada cz naszych zarobków. Dlatego nasze p ace powinno si porównywa do kosztów codziennego ycia. Tylko takie porównanie pozwoli stwierdzi, czy nam si rzeczywi cie polepsza. Pami tajmy tak e, e wzrost kosztów utrzymania uderza równie w emerytów nawet wy sza emerytura wystarcza im na coraz mniej. Znaczn cz tego, co uda nam si wywalczy w ci gu bie cego roku, zabiera pa stwo seri podwy ek wchodz cych na pocz tku nast pnego roku. Ogólnie mog stwierdzi, e relatywne zarobki wi kszo ci obywateli wcale nie rosn, a ostatnio nawet malej. Chcia bym jeszcze zwróci uwag na problem praw nabytych. Jest on szeroko podkre lany w przypadku rozmów w zwi zku z emeryturami mundurowych, natomiast w ogóle si o nim nie wspomina w przypadku zwyk ych obywateli. A przecie pracownik mundurowy podpisuje z pa stwem umow o prac, a nie umow o emerytur. Na dodatek jego emerytura jest finansowana ze sk adek zwyk ych obywateli. Jak ma si czu zwyk y obywatel, je li po wielu latach

14 58 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY p acenia sk adek dowiaduje si, e z tych sk adek nie wynikaj adne prawa, a pa stwo mo e dowolnie przesuwa moment wyp aty emerytury w czasie? To tak, jakby my zawarli umow z dostawc jakiego towaru, za towar by my zap acili, a dostawa towaru by aby odwlekana w czasie. Taki dostawca najprawdopodobniej za nieuczciwe praktyki odpowiada by przed s dem. A do jakiego s du ma za co podobnego poda pa stwo zwyk y obywatel? Jak wi c rozwi za problem podniesienia wieku emerytalnego? Oto moje propozycje: zwi kszy liczb miejsc pracy dla osób starszych; zweryfikowa miejsca pracy pod wzgl dem wieku pracownika; wprowadzi ustawow klasyfikacj miejsc pracy; zarezerwowa niektóre miejsca pracy dla osób starszych; skróci czas pracy osób starszych; wyd u y im przerwy na odpoczynek; skróci ich dzie pracy; zorganizowa im sta opiek medyczn. Zak adaj c, e jest to konieczne, bo wynika ze zmiany proporcji czasu produkcyjnego do czasu przebywania na emeryturze, nale a- oby najpierw zadba o odpowiednie miejsca pracy dla osób starszych. Dopiero wtedy mo na zak ada, e osoby starsze b d pracowa d u ej bez blokowania miejsc pracy osobom m odym. Nale a oby przeprowadzi weryfikacj stanowisk pracy i ich klasyfikacj pod k tem tego, czy mo e na nich pracowa osoba starsza. Cz stanowisk powinna by nawet zarezerwowana dla osób starszych. Mo na by te rozwa y skrócenie czasu pracy osób starszych. Osoby takie nie mog wykonywa ci kiej pracy fizycznej, szybciej si m cz i musz mie d u sze przerwy na odpoczynek lub krótszy dzie pracy. Do tego powinny mie sta opiek medyczn równie

15 ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR 59 w zak adzie, w którym pracuj. Pami tajmy, e praca tych ludzi musi si odbywa bez szkody dla ich zdrowia. Pami tajmy te, e ludzie lubi pracowa, je li praca jest wykonywana w dobrych warunkach i je li jest dobrze zorganizowana. My l, e wi kszo ludzi starszych b dzie wola a tak prac ni wegetowanie na niskiej emeryturze. NIESTABILNE RZ DY Sk adki na emerytur p acimy przez ca y czas pracy zawodowej. Niektórzy prac zaczynaj zaraz po osi gni ciu pe noletno ci, inni po uko czeniu studiów. Ale w obydwu przypadkach mo emy przyj, e sk adki p acimy oko o 40 lat. W obecnym systemie demokratycznym wybrany rz d pe ni swoj kadencj przez cztery lata. Oznacza to, e w czasie, gdy p acimy sk adki na emerytur, b dzie rz dzi a dziesi ekip. Poszczególne rz dy mog reprezentowa ró ne opcje polityczne i wynikaj ce z tego ró ne spojrzenia na system emerytalny. Ka dy rz d odpowiada tylko za okres swojej kadencji. Wszystkie z e rozwi zania s oczywi cie win poprzedników. Natomiast obecnie wprowadzane rozwi zania to zawsze s reformy korzystne dla spo ecze stwa. Widzimy wi c, e nasza emerytura jest tak niepewna jak sytuacja polityczna i gospodarcza kraju. W czasach PRL-u przyj to pewien model systemu emerytalnego. Przez dziesi ciolecia prawie nie by on zmieniany, co wytworzy o przekonanie obywateli, e tak mniej wi cej b dzie w przysz o ci. Ale pojawi y si w Polsce przemiany ustrojowe i spowodowa y kompletn przebudow systemu emerytalnego w 1999 roku. Przed rokiem 1999 by w zasadzie tylko jeden filar, mianowicie ZUS. Po przemianach powsta y trzy filary systemu emerytalnego. Pisz o nich w rozdziale 7. (Trzy filary systemu emerytalnego). Tutaj chcia bym tylko zwróci uwag na

16 60 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY fakt, e radykalnych zmian dokonali politycy bez pytania spo ecze stwa o to, czy chce tych zmian. Dalsze majstrowanie przy systemie emerytalnym przeprowadzono w 2011 roku, kiedy to ograniczono sk adk przekazywan do II filaru. G ówn przyczyn by a niewydolno finansowa bud etu pa stwa. W 2011 roku nowo powsta y rz d zapowiedzia dalsze zmiany systemu emerytalnego, które zrealizowa na pocz tku 2012 roku. Pod pretekstem starzenia si spo ecze stwa zrówna wiek emerytalny kobiet i m czyzn i zwi kszy go do 67 lat. Zmiany te, szumnie nazywane reformami, zosta y wprowadzone wy cznie z powodu braków finansowych w bud ecie pa stwa. Historia polskiego systemu emerytalnego wiadczy o jednym: nie ma adnej pewno ci co do przysz ych emerytur. Ani co do ich wysoko ci, ani co do wieku emerytalnego. W takiej sytuacji wielu obywateli zadaje sobie pytanie o sens istnienia ZUS-u i p acenia sk adek przez ca y okres pracy zawodowej. INFLACJA Inn przyczyn utraty warto ci naszych rodków gromadzonych na emerytur jest inflacja. Oficjalnie inflacj nazywa si spadek warto- ci pieni dza w czasie (bez wnikania w przyczyny utraty tej warto- ci). W pa stwie zrównowa onym warto ci materialne maj swoje dok adne pokrycie w gotówce. Je li warto ci tych przybywa na skutek ludzkiej pracy i rozwoju gospodarczego, to jest podstawa, aby w takim samym stopniu zwi kszy ilo gotówki. Je li gotówki przybywa wi cej ni warto ci materialnych, powstaje inflacja. Pieni dz mo emy mie w formie papierowej (banknoty), metalowej (monety) lub jako elektroniczny zapis na koncie. Postacie papierowa i metalowa s kontrolowane przez Narodowy Bank Polski (NBP) oraz zabezpieczane przed mo liwo ci fa szerstwa. Znacznie gorzej wygl da sprawa z pieni dzem elektronicznym. Nie jest adnym

17 ZAGRO ENIA PRZYSZ YCH EMERYTUR 61 problemem zmiana zapisu na koncie. Jedyn ochron jest kontrola nadzoru bankowego. Ale kto kontroluje banki? Jest wiele róde w pa stwie, gdzie powstaje wirtualna gotówka bez pokrycia, na przyk ad deficyt bud etowy. Pa stwo wydaje wi cej, ni otrzymuje z podatków. Sk d wi c bierze reszt gotówki? Jak wygl da yby finanse pa stwa, gdyby wszyscy obywatele zacz li post powa tak jak rz d? Dawniej gotówka mia a pokrycie w z ocie. Kruszcu tego przybywa o niewiele, wi c mo liwo ci przyrostu gotówki by y ograniczone. W 1971 roku Amerykanie odeszli od wymienialno ci dolara na z oto. Od tej pory w bankach centralnych mo na by o drukowa banknoty bez ogranicze. Znaczne u atwienie tego procesu spowodowa dodatkowo pieni dz elektroniczny. Wystarczy jeden telefon, aby na koncie rz dowym zapisa na przyk ad 10 mld z gotówki do wydania na dowolny cel, a po stronie banku zapisa 10 mld z d ugu. Nie trzeba nic drukowa, wszystko odbywa si szybko i atwo. Mo na jeszcze pro ciej: uzgodni tak zwan lini kredytow i zad u a si do wysoko ci ustalonej linii. Jest wiele miejsc powstawania inflacji. Wsz dzie tam, gdzie wyst puj przychody gotówkowe, a nie wi e si to z wytworzeniem warto ci materialnych, powstaje inflacja. Czy podatki lub kary zap acone na rzecz pa stwa tworz jakie dobra materialne? Czy c a na granicy tworz jakie dobra? Czy akcyza w paliwie tworzy jakie dobra? A mo e tworz je wygórowane odsetki od kredytów bankowych albo p atne koncesje? Zastanówmy si teraz, jak inflacja wp ywa na nasze oszcz dno- ci emerytalne. Wszystko zale y od tego, gdzie ulokowali my nasze rodki. Najgorsze rozwi zanie to gotówka trzymana na koncie w banku. Odsetki, które otrzymamy od banku, przewa nie nie pokryj bie cej inflacji. Aby nie ponosi skutków inflacji, gotówk nale y zamieni na inne aktywa lub warto ci materialne. Jest ich wiele rodzajów. Omówi tylko jako przyk ad inwestycj w nieruchomo.

18 62 TWÓJ OSOBISTY FUNDUSZ EMERYTALNY Powiedzmy, e jest to nowy dom, który nie b dzie wymaga remontu przez wiele lat. Mo na za o y, e jego warto nie b dzie si zmienia, najwy ej z powodu inflacji b dzie wyra ana coraz wy sz kwot gotówki o coraz mniejszej warto ci. Je li ten dom wynajmiemy, zacznie on przynosi dochód, który b dzie zwi ksza nasze oszcz dno ci emerytalne. W ten sposób nasze roczne wp ywy b d wi ksze ni straty spowodowane inflacj. Jak du e spustoszenie wywo uje inflacja na przestrzeni lat, mo na pokaza na przyk adzie zap aty za prac. Pami tam, e kiedy by em m ody i zaczyna em prac, miesi czna przeci tna pensja by a mniej wi cej na takim samym poziomie jak obecnie. By o to jakie 40 lat temu. Tylko e w mi dzyczasie mieli my denominacj warto ci z otego. Stare nomina y zosta y zast pione nowymi o warto ci mniejszej razy. Zatem skutki inflacji w ci gu ostatnich 40 lat mo na oszacowa na %. A przecie jest to w a nie przeci tny czas potrzebny na zebranie kapita u na emerytur. Czy w takim razie oszcz dzanie na emerytur przy takiej inflacji ma jaki sens? Podam jeszcze jeden ciekawy przyk ad, do czego mo e doprowadzi inflacja. Jestem z zami owania filatelist. Wszyscy wiedz, ile kosztuje zwyk y znaczek. Wraz ze wzrostem inflacji zmieniane s nomina y równie na znaczkach. W Niemczech w latach 20. XX wieku dosz o do hiperinflacji. Nomina y starych znaczków by y przebijane na coraz wi ksze lub drukowano nowe znaczki. Znaczek o najwy szym nominale kosztowa wtedy marek. Spirala inflacyjna przerywana jest przewa nie wymian pieni dzy (reforma Balcerowicza). W czasie tej wymiany redukuje si znacznie maj tki ludno ci, co doprowadza do równowagi mi dzy gotówk a towarami w gospodarce. Zwykli obywatele trac wtedy wi kszo maj tku, a politycy i ekonomi ci og aszaj kolejny sukces. Oczywi cie je li kto w tym czasie odk ada na emerytur, to równie straci wi kszo gotówki.

19

20

21