Vademecum zmian w przepisach emerytalnych

Transkrypt

1 Vademecum zmian w przepisach emerytalnych Autor: Hanna Wiśniewska Portal finansowy IPO.pl Ostatnie miesiące 2008 r. obfitowały w doniesienia o nowelizacji obowiązujących przepisów emerytalnych oraz uchwaleniu nowych ustaw. W poniższym tekście eksperci Portalu kadrowego krok po kroku omawiają zmiany, jakie weszły w życie w 2009 r. Wypłata emerytury a rozwiązanie stosunku pracy Pierwsza istotna informacja to taka, że rozwiązanie stosunku pracy nie jest konieczne do podjęcia wypłaty emerytury. Od 8 stycznia 2009 r. nie obowiązuje przepis, zgodnie z którym prawo do emerytury ulegało zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Innymi słowy - podjęcie wypłaty emerytury było możliwe tylko po uprzednim rozwiązaniu dotychczasowego stosunku pracy. Warto podkreślić, że powyższa zasada miała zastosowanie do wszystkich emerytów, a więc również do tych którzy osiągnęli powszechny wiek emerytowany (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) i zgodnie z przepisami mogą zarobkować bez ograniczeń - do tych emerytów nie mają zastosowania ogólne zasady zawieszania prawa do emerytury i zmniejszania jej wysokości - ze względu na osiągane przychody. W praktyce oznacza to, że emerytom, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny i kontynuują zatrudnienie u obecnego pracodawcy, wypłata emerytury może być podjęta bez względu na wysokość osiąganego przychodu. Natomiast tym emerytom, którzy nie osiągnęli wieku 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat - mężczyzn, wypłata świadczenia może być podjęta: w pełnej wysokości, jeżeli osiągają przychód nie przekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS (od 1 grudnia 2008 r. do 28 lutego 2009 r. kwota ta wynosi zł), w zmniejszonej wysokości - jeżeli osiągają przychód w wysokości przekraczającej 70%, lecz nieprzekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS (od 1 grudnia 2008 r. do 28 lutego 2009 r. przychód przekracza zł, ale nie przekracza 3.859,20 zł). Istotne jest to, że wypłata emerytury zostanie podjęta od 1 stycznia 2009 r., jeżeli wniosek zostanie zgłoszony w styczniu. W pozostałych przypadkach - zgodnie z ogólnymi zasadami - wypłata emerytury podjęta zostanie od miesiąca, w którym zostanie zgłoszony wniosek zainteresowanego w tej sprawie. Płaca minimalna, gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek Druga kwestia dotyczy przypadku, gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek za dany okres

2 przyjmuje się wtedy płacę minimalną. Dotychczas, jeżeli osoba ubiegająca się o emeryturę lub rentę nie mogła udokumentować zarobków do podstawy wymiaru świadczenia (np. z powodu likwidacji dokumentacji płacowej w zakładzie pracy) - wówczas zamiast zarobków z wymaganych 10 kolejnych lat kalendarzowych wskazywała np. zarobki z 8 lat. W takim przypadku za pozostałe brakujące 2 lata ZUS przyjmował tzw. lata zerowe. Obecnie (od 1 stycznia 2009 r.), jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników. Zasada ta dotyczy wyłącznie pracowników, a więc osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Nie będzie więc można przyjąć minimalnego wynagrodzenia za okres, w którym wnioskodawca podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż ubezpieczenie pracownicze, np. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia. Kwotę minimalnego wynagrodzenia przyjmuje się również za okresy, w których pracownik pozostający w stosunku pracy pobierał wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego. Przykład: W marcu 2009 r. wniosek o emeryturę złoży 65-letni mężczyzna. Do ustalenia podstawy wymiaru wskaże zarobki z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych, między innymi z roku 1991 r., w którym był zatrudniony na podstawie umowy o pracę - jednak nie przedłożył dokumentacji potwierdzającej wysokość zarobków. Ze świadectwa pracy wynika, ze w okresie od 2 do 31 grudnia 1991 r. pobierał zasiłek chorobowy. W jego przypadku do ustalenia podstawy wymiaru minimalne wynagrodzenie zostanie przyjęte za cały 1991 rok - bez wyłączania okresu pobierania zasiłku chorobowego. Trzeba pamiętać o tym, że minimalne wynagrodzenie w podstawie wymiaru świadczenia ustalane jest w proporcji do etatu (wymiaru czasu pracy). Przykładowo, jeżeli pracownik był zatrudniony w wymiarze 2/3 etatu - do ustalenia podstawy wymiaru organ rentowy przyjmie 2/3 minimalnego wynagrodzenia. Zasadę przyjmowania minimalnego wynagrodzenia stosuje się również w sprawach emerytur i rent przyznanych przed dniem 1 stycznia 2009 r., jednakże w tych sprawach ZUS nie dokona przeliczenia świadczenia z urzędu - tylko na wniosek osoby zainteresowanej. Emerytura lub renta w wysokości przeliczonej przysługuje: od 1 stycznia 2009 r. - jeżeli wniosek o przeliczenie zostanie zgłoszony przed dniem 1 stycznia 2010 r., od 1. dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o przeliczenie - jeżeli wniosek ten zostanie zgłoszony po dniu 31 grudnia 2009 r. Organ rentowy zobowiązany jest do wydania decyzji w sprawie przeliczenia emerytury lub renty w terminie 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zasadę przyjmowania minimalnego wynagrodzenia stosuje się również do osób, które w okresie wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty przebywały na repatriacji, przy ustalaniu kapitału początkowego, obliczanego po raz pierwszy oraz przy przeliczeniu kapitału początkowego na wniosek ubezpieczonego.

3 Nowa ustawa o emeryturach pomostowych Dnia 1 stycznia 2009 r. weszła w życie (z wyjątkiem niektórych artykułów) nowa ustawa o emeryturach pomostowych. Emerytury pomostowe to emerytury przewidziane wyłącznie dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Aby otrzymać emeryturę pomostową pracę tę powinni wykonywać zarówno przed 1 stycznia 1999 r., jak i po 31 grudnia 2008 r., czyli na nowoutworzonych stanowiskach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Według nowych przepisów emerytura pomostowa będzie przysługiwała ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r., którzy spełniają łącznie następujące warunki wymienione w ustawie: posiadają okresy pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszące co najmniej 15 lat - do którego może być zaliczony każdy okres takiej pracy, czyli ustalany na dotychczasowych i nowych zasadach, ukończyli wiek co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn, posiadają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny - przy ustalaniu tego okresu nie uwzględnia się okresów pracy w gospodarstwie rolnym, wykonywały przed 1 stycznia 1999 r. pracę w szczególnych warunkach lub pracę w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (nowe zasady) lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dotychczasowe zasady), wykonywały po dniu 31 grudnia 2008 r. pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych (nowe zasady), rozwiązały stosunek pracy. Wprowadzono także dwie nowe definicje: 1) praca w szczególnych warunkach związana jest z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia. Wykonywana w szczególnych warunkach środowiska, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Szczegółowy wykaz rodzajów prac w szczególnych warunkach zawarty jest w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. 2) praca o szczególnym charakterze wymaga szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonania w sposób nie zagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się. Szczegółowy wykaz rodzajów prac o szczególnym charakterze zawarty jest w załączniku nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych. Niektórzy pracownicy wykonujący pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy spełnią określone, będą mogli przejść na emeryturę pomostową w wieku niższym niż wynoszącym 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Taką możliwość mają np. piloci samolotów, pracownicy

4 zatrudnieni w morskich portach handlowych, pracownicy zatrudnieni w hutnictwie, członkowie zawodowych ekip ratownictwa górskiego. Emerytura pomostowa stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie emerytury pomostowej tablic średniego trwania życia. Podstawę obliczenia emerytury stanowi suma zwaloryzowanych składek, zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego. Tablice trwania życia - uwzględniające średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach - ogłasza corocznie, w terminie do 31 marca Prezes GUS. Jeżeli pracownik jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zaewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zakładzie. Okresowe emerytury kapitałowe Warunki nabywania prawa do okresowej emerytury kapitałowej ze środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) określa ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, która weszła w życie 8 stycznia 2009 r. Należy przypomnieć, że w przypadku osoby, która zawarła umowę z otwartym funduszem emerytalnym, składka na ubezpieczenie emerytalne jest dzielona. W takiej sytuacji, część składki na ubezpieczenie emerytalne wynosząca 7,3% podstawy wymiaru jest odprowadzana za pośrednictwem ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego - na finansowanie emerytury kapitałowej z II filaru. Pozostała część składki przeznaczona zostaje na finansowanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli z I filaru. Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje do ukończenia 65 lat osobie ubezpieczonej (kobiecie), urodzonej po 31 grudnia 1948 r., która jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, ukończyła 60 lat oraz ma ustalone prawo do emerytury na nowych zasadach, tj. emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (I filar). Należy zaznaczyć, że według nowych zasad mężczyzna urodzony po 31 grudnia 1948 r. może przejść na emeryturę po ukończeniu wieku 65 lat - dlatego też nie otrzyma okresowej emerytury kapitałowej, która może być przyznana kobiecie przechodzącej na emeryturę w wieku 60 lat. Okresowa emerytura kapitałowa przysługuje pod warunkiem, że kwota środków zgromadzonych na rachunku członka OFE, ustalona na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, jest równa lub wyższa od 20-krotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego. Do 28 lutego 2009 r. kwota ta wynosi zł (20 x 163,15 zł) i ulegnie zmianie od 1 marca 2009 r. - wskutek waloryzacji dodatku pielęgnacyjnego. Jeśli natomiast kwota środków zgromadzonych na rachunku OFE jest niższa od 20-krotności kwoty dodatku pielęgnacyjnego, OFE przekazuje środki zgromadzone na rachunku do funduszu emerytalnego ZUS. Środki te powiększą kwotę składek stanowiącą podstawę obliczenia wysokości emerytury z FUS (I filar). Okresowa emerytura kapitałowa jest ściśle powiązana z nową emeryturą z FUS. Dlatego też złożenie wniosku o okresową emeryturę kapitałową oznacza jednoczesne złożenie wniosku o ustalenie prawa do emerytury na nowych zasadach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i okresowej emerytury kapitałowej. Okresowa emerytura kapitałowa nie może być przyznana od innej daty niż emerytura z FUS.

5 Wysokość okresowej emerytury kapitałowej oblicza się w następujący sposób: kwotę środków zgromadzonych na rachunku członka otwartego funduszu emerytalnego ustaloną na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego zostanie przyznana emerytura, dzieli się przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby ubezpieczonej - wiekowi przyjętemu do obliczenia kwoty emerytury na nowych zasadach. Wiek osoby ubezpieczonej w dniu przejścia na emeryturę, tj. w dniu, od którego zostanie ona przyznana, wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej i jej wysokość ustala Zakład Ubezpieczeń Społecznych na wniosek osoby ubezpieczonej lub jej pełnomocnika. Okresową emeryturę kapitałową wypłaca się wraz z emeryturą na nowych zasadach od dnia powstania prawa do emerytury, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszony został wniosek o emeryturę lub wydano decyzję z urzędu. Okresowa emerytura kapitałowa tak jak wszystkie inne świadczenia emerytalno-rentowe podlega corocznej waloryzacji na zasadach i w terminach określonych dla tych świadczeń. Prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustaje w trzech przypadkach: w przypadku śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego, z dniem poprzedzającym dzień, w którym członek OFE ukończył 65 rok życia, w przypadku wyczerpania środków zgromadzonych na rachunku w OFE. Po ukończeniu przez członka OFE wieku 65 lat - będzie przysługiwała dożywotnia emerytura kapitałowa, której pierwsza wypłata dotyczy dopiero okresu przyszłego. Podstawa prawna: ustawa z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237, poz. 1656),\ ustawa z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz.U. nr 228, poz. 1507), ustawa z 4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 192, poz. 1180). Źródło: Portal kadrowy,