Na czym polegała reforma emerytalna z 1999 r.?

Transkrypt

1 Na czym polegała reforma emerytalna z 1999 r.? Do 1998 roku funkcjonował w Polsce repartycyjny system emerytalny o zdefiniowanym świadczeniu. W systemach repartycyjnych składki osób pracujących finansują bieżące wypłaty emerytur. W systemie zdefiniowanego świadczenia wysokość emerytury zależała od wysokości zarobków z wybranych lat kariery zawodowej i okresu podlegania ubezpieczeniom. W systemie tym istniało wiele możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. Oznaczało to, że pomimo obowiązującego wieku emerytalnego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn efektywny wiek emerytalny był o około 5 lat niższy. System zabezpieczenia społecznego funkcjonujący w Polsce do 1998 r. był krytykowany jako kosztowny i niesprawiedliwy, a co najważniejsze twierdzono, że groził załamaniem finansowym w perspektywie kilkunastu lat. Podstawową wadą systemu był szereg zachęt do wcześniejszej dezaktywizacji zawodowej i liczne przywileje emerytalne dla różnych grup zawodowych. W łatwy sposób można było nabyć prawo do wcześniejszej emerytury lub renty, a wysokość pobieranego świadczenia nie była powiązana z sumą wpłaconych składek. Wysokie bezrobocie w trudnym okresie transformacji ustrojowej i lawinowy, w tych latach, wzrost liczby emerytów i rencistów znacząco pogorszyły, i tak trudną, sytuację finansową, stwarzając realne zagrożenie dla stabilności systemu emerytalnego, a także dla wzrostu gospodarczego kraju. Oczywista stała się konieczność radykalnej reformy. Nadrzędnym celem reformy było zapewnienie stabilności finansowej systemu i zachowanie jego wypłacalności mimo wysokiego deficytu systemu w punkcie startu i stopniowego starzenia się społeczeństwa. Wymagało to, z jednej strony, przywrócenia realistycznych proporcji pomiędzy wysokością emerytury a wartością składek wpłaconych przez ubezpieczonego, a z drugiej strony, stworzenia systemu, dzięki któremu napływ tych składek będzie istotnie wyższy, niż w warunkach systemowych sprzed reformy. Założono, że będzie to możliwe dzięki stworzeniu w systemie emerytalnym zachęt dla zwiększenia aktywności zawodowej i ograniczenia szarej strefy w gospodarce, a także dzięki utworzeniu kapitałowego filaru systemu, który zdynamizuje wzrost gospodarczyi, dzięki zyskom z inwestycji na rynku finansowym, pozwoli na wypłacanie relatywnie wyższych emerytur. Twórcy reformy uważali także, że wprowadzenie dwóch źródeł finansowania, poprzez dywersyfikację ryzyka, pozwoli na zwiększenie bezpieczeństwa przyszłych wypłat. Reforma została wprowadzona w 1999 r. Utworzono dwa publiczne i obowiązkowe filary, pierwszy (większy, stanowiący ponad 3/5) repartycyjny i drugi (mniejszy) kapitałowy. Jednak wbrew powszechnym opiniom kluczową zmianą nie było wprowadzenie OFE, ale zastąpienie systemu o zdefiniowanym świadczeniu systemem o zdefiniowanej składce. Dzięki temu możliwe było uzależnienie wielkości przyszłej emerytury od wysokości wszystkich wpłaconych składek oraz dalszego oczekiwanego trwania życia (zgodnie z tablicami średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn ogłaszanymi corocznie przez GUS). Dodatkowo został wprowadzony trzeci dobrowolny filar ubezpieczeń prywatnych. 1

2 Co to jest system zdefiniowanej składki? System zdefiniowanej składki uzależnia wielkość przyszłej emerytury od wysokości wszystkich wpłaconych składek oraz dalszego oczekiwanego trwania życia. Tak więc zachodzą dwie proste zależności: emeryturę będę miał tym wyższą, im więcej wpłacę składek i im dłużej będę pracował.. Co to jest emerytura? Zabezpieczenie emerytalne obywateli to konstytucyjny obowiązek państwa. Emerytura jest świadczeniem pieniężnym, które służy jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej. Przysługuje ono po osiągnięciu wieku emerytalnego. Co to jest subkonto w ZUS? Od 1 maja 2011 r. zmniejszono składkę przekazywaną do OFE, przesuwając część składki emerytalnej na indywidualne subkonto ubezpieczonego. Składki na subkoncie są waloryzowane i objęte gwarancją, dzięki której stan konta nie może ulec obniżeniu. Wskaźnik rocznej waloryzacji jest równy średniorocznej dynamice wartości produktu krajowego brutto za okres ostatnich 5 lat. Środki zgromadzone na subkoncie podlegają dodatkowo dziedziczeniu na zasadach analogicznych jak w przypadku środków zgromadzonych w OFE. Co to jest kapitał początkowy? Kapitał początkowy to rozliczenie okresu opłacania składek przed 1 stycznia 1999 r., czyli hipotetyczna emerytura, jaką tego dnia otrzymałby zainteresowany. Oblicza się go dla wszystkich osób, które urodziły się po 31 grudnia 1948 r. i opłacały składki na ubezpieczenie społeczne lub pozostawały w zatrudnieniu przed 1999 r. Kapitał początkowy obliczany jest także ubezpieczonemu urodzonemu przed 1949 r. jeżeli zgłosi wniosek o emeryturę po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 2008 r. i wystąpi o jej obliczenie według nowych zasad. Ustalony kapitał początkowy podlega corocznej waloryzacji. Czy wysokość odprowadzanej składki przełoży się na moją emeryturę? Suma odprowadzanych składek ma bezpośredni wpływ na wysokość przyszłej emerytury. Im wyższa podstawa wymiaru składek, tym wyższa odprowadzana składka, a tym samym wyższa emerytura w przyszłości. Ile muszę mieć lat, aby przejść na emeryturę? Od 1 stycznia 2013 r. powszechny wiek emerytalny dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. wynosi 67 lat. Dla kobiet urodzonych od 1 stycznia 1953 r. oraz mężczyzn urodzonych od 1 stycznia 1948 r. ustalono stopniowe jego podwyższanie i zrównywanie. Obowiązujący do tej pory wiek emerytalny będzie dla tych grup osób podnoszony co kwartał o 1 miesiąc aż do osiągnięcia wysokości 67 lat. Nastąpi to w 2020 roku w przypadku mężczyzn, a w odniesieniu do kobiet w roku Natomiast kobiety urodzone do 31 grudnia 1952 r. oraz mężczyźni urodzeni do 31 grudnia 1947 r. mają prawo do przejścia na emeryturę w wieku odpowiednio 60 i 65 lat. Datę uzyskania wieku emerytalnego, uprawniającego do przejścia na emeryturę, można sprawdzić pod tym adresem: 2

3 Czy mogę przejść na wcześniejszą emeryturę? Przepisy umożliwiające skorzystanie z wcześniejszej emerytury na dotychczasowych zasadach przewidują taką możliwość tylko dla tych ubezpieczonych, którzy warunki do uzyskania takiej emerytury spełnili do końca 2008 roku. Obecnie osoby, które wykonywały prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą ubiegać się o przyznanie wcześniejszej emerytury na nowych zasadach lub emerytury pomostowej. Wcześniejszą emeryturę na nowych zasadach może uzyskać pracownik, urodzony po 31 grudnia 1948 r., który do dnia 1 stycznia 1999 r. udowodnił odpowiednio: kobieta co najmniej 20 lat, a mężczyzna co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej odpowiednio 10, 15 lub 20 lat okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do emerytury pomostowej na zasadach ogólnych uprawniony jest były pracownik, urodzony po 31 grudnia 1948 r., który ukończył co najmniej 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna) i udowodnił okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Ponadto osoby wykonujące niektóre prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w nowych wykazach prac mogą uzyskać emeryturę pomostową na szczególnych zasadach, tzn. np. w niższym wieku emerytalnym lub po krótszym stażu pracy. Komu przysługuje świadczenie przedemerytalne? Do świadczenia przedemerytalnego ma prawo osoba, która bez własnej woli i winy została zwolniona przez pracodawcę, u którego była zatrudniona co najmniej 6 miesięcy i od 6 miesięcy posiada status osoby bezrobotnej. W tym czasie nie mogła jednak odmówić podjęcia zaproponowanej pracy przez urząd. Ponadto taka osoba musi posiadać odpowiedni wiek oraz legitymować się wystarczającym stażem pracy, przy czym kryteria te są zmienne w zależności od przyczyn rozwiązania umowy przez zakład pracy. W szczególnych przypadkach prawo do świadczenia przedemerytalnego uzależnione jest wyłącznie od posiadania wymaganego ustawowo stażu pracy (np. w razie likwidacji pracodawcy). Kto może skorzystać z emerytury częściowej? Z prawa do emerytury częściowej mogą skorzystać mężczyźni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. oraz kobiety urodzone po 31 grudnia 1958, którzy nie osiągnęli powszechnego wieku emerytalnego. Mężczyźni muszą jednak posiadać ukończone 65 lat i udokumentowany co najmniej 40-letni okres składkowy i nieskładkowy. Kobiety natomiast muszą mieć ukończone 62 lata oraz 35 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Nie jest przy tym wymagane od ubezpieczonego, który jest pracownikiem, rozwiązanie stosunku pracy.. Osoby pobierające tę emeryturę będą mogły osiągać przychody niezależnie od ich wysokości. Ile wynosi minimalna emerytura? Od 1 marca 2013 r. emerytura minimalna wynosi 831,15 zł. Ile wynosi średnia emerytura? Przeciętna emerytura w sierpniu 2013 r. wyniosła 1982,87 zł. Jak kontrolować przyszłą emeryturę? Stan konta osoby ubezpieczonej oraz przekazywane przez płatników składki można sprawdzić logując się na Portalu Usług Elektronicznych pue.zus.pl. Istnieje także możliwość 3

4 przeprowadzenia symulacji prognozowanej wysokości przyszłej emerytury za pomocą kalkulatora emerytalnego: W jaki sposób obliczana będzie moja emerytura? Wysokość emerytury według nowego systemu uzależniona jest od wysokości zgromadzonych i zwaloryzowanych składek, zwaloryzowanego kapitału początkowego (o ile osoba wnioskująca była ubezpieczona przed 1 stycznia 1999 r.) oraz od wieku przejścia na emeryturę. Oblicza się ją poprzez podzielenie sumy zwaloryzowanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego przez wyrażone w miesiącach średnie przewidywane dalsze trwanie życia osoby wnioskującej o emeryturę. Tak więc zachodzi prosta zależność, im dłużej pracuję, tym większą mam emeryturę. Co to jest stopa zastąpienia? Jest to relacja pierwszej emerytury do ostatniego wynagrodzenia. Ile będzie wynosić moja przyszła emerytura? Obowiązujący w Polsce system zdefiniowanej składki charakteryzują dwie proste zależności: emeryturę będę miał tym wyższą, im więcej wpłacę składek i im dłużej będę pracował.. Istnieje możliwość przeprowadzenia symulacji prognozowanej wysokości przyszłej emerytury za pomocą kalkulatora emerytalnego: Ile wynosi obecnie składka emerytalna? Ile trafia do ZUS, a ile do OFE? Na ubezpieczenie emerytalne odprowadzana jest składka w stałej wysokości 19,52% podstawy wymiaru składki. Obecnie składka emerytalna dzielona jest w następujący sposób: 12,22% trafia na indywidualne konto ubezpieczonego w ZUS (I filar) 4,5% trafia na indywidualne subkonto ubezpieczonego w ZUS (II filar) 2,8% trafia do OFE (II filar) Od czego zależy wysokość składki? Składka ustalona jest w jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych wysokości, stanowiącej 19,52% podstawy wymiaru składki. Podstawa wymiaru może się dla różnych grup ubezpieczonych różnić. Dla pracowników i osób wykonujących umowę-zlecenie podstawę wymiaru składek stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Comiesięczna wysokość składki zależy tym samym od wielkości przychodu. Składka na ubezpieczenie emerytalne jest finansowana w równych częściach przez płatnika składek oraz osobę ubezpieczoną. Jakie są gwarancje Państwa, że za - powiedzmy lat ZUS nie będzie kompletnym bankrutem? Zabezpieczenie emerytalne obywateli to konstytucyjny obowiązek państwa. Dlatego bezpieczeństwo systemu emerytalnego i ochrona interesu ubezpieczonych przyszłych i obecnych emerytów należą do najważniejszych zadań rządu. Zakład Ubezpieczeń Społecznych od 1934 r. dba o to, by wszyscy pracujący mieli gwarancję wypłaty emerytury po zakończeniu swojej kariery zawodowej. Przez prawie 80 lat działalności ZUS nieprzerwanie wypłaca emerytury. Kluczową zmianą reformy emerytalnej z 1999 roku było zastąpienie systemu o zdefiniowanym świadczeniu systemem o zdefiniowanej składce w obu 4

5 filarach nowego systemu. Dzięki temu możliwe było uzależnienie wielkości przyszłej emerytury od wysokości wszystkich wpłaconych składek oraz dalszego oczekiwanego trwania życia. W I filarze i na subkontach w ZUS waloryzacja kont jest proporcjonalna do wzrostu funduszu wynagrodzeń, a zatem do wzrostu przyszłych składek pobieranych przez ZUS, co zapewnia ich zrównoważenie w czasie, mimo starzenia się społeczeństwa. Planowana przez rząd reforma dodatkowo wzmocni stabilność polskiego systemu emerytalnego. Jakie są różnice miedzy OFE i ZUS w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej? Nie ma szczególnych różnic między OFE i ZUS w stosunku do osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W systemie ubezpieczeń społecznych składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe) są finansowane w pewnych częściach określonych ustawowo zarówno przez pracodawcę jak i przez ubezpieczonego z jego wynagrodzenia. W przypadku jednak osób prowadzących działalność gospodarczą osoby podlegające ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej opłacają w całości wszystkie składki z własnych środków. Składka emerytalna wynosi 19,52% podstawy wymiaru składki. Ile muszę mieć lat, aby przejść na emeryturę? Od 1 stycznia 2013 r. powszechny wiek emerytalny dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. wynosi 67 lat. Dla kobiet urodzonych od 1 stycznia 1953 r. oraz mężczyzn urodzonych od 1 stycznia 1948 r. ustalono stopniowe jego podwyższanie i zrównywanie. Obowiązujący do tej pory wiek emerytalny będzie dla tych grup osób podnoszony co kwartał o 1 miesiąc aż do osiągnięcia liczby 67 lat. Nastąpi to w 2020 roku w przypadku mężczyzn, a w odniesieniu do kobiet w roku Natomiast kobiety urodzone do 31 grudnia 1952 r. oraz mężczyźni urodzeni do 31 grudnia 1947 r. mają prawo do przejścia na emeryturę w wieku odpowiednio 60 i 65 lat. Co to są okresy składkowe i nieskładkowe? Okresy składkowe i nieskładkowe odnoszą się do okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym. Okresy składkowe stanowią okresy opłacania składek na te ubezpieczenia. Zaliczamy do nich przede wszystkim czas zatrudnienia, wykonywania pracy nakładczej lub pracy w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, wykonywania umowy agencyjnej lub umowy-zlecenia, prowadzenia pozarolniczej działalności, pobierania zasiłku dla bezrobotnych lub zasiłku macierzyńskiego. Natomiast okresy nieskładkowe to występujące w czasie aktywności zawodowej okresy, w których nie opłacano składek na ubezpieczenia społeczne. Zaliczane są do nich m.in. przypadające po 14 listopada 1991 r. okresy pobierania zasiłków chorobowych i opiekuńczych., okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy lub świadczenia rehabilitacyjnego, urlopy wychowawcze i bezpłatne oraz okresy niewykonywania pracy spowodowane opieką nad dzieckiem. Okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Do okresów składkowych i nieskładkowych nie zalicza się okresów wykonywania umowy o dzieło. Ile muszę mieć wypracowanych okresów składkowych i nieskładkowych, aby przejść na emeryturę? 5

6 W nowym systemie emerytalnym ilość wypracowanych okresów składkowych i nieskładkowych nie wpływa na prawo do przejścia na emeryturę. Prawo to, według nowych zasad, przysługuje po spełnieniu przez ubezpieczonego wyłącznie jednego warunku, jakim jest osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Jednak w przypadku nie osiągnięcia kwoty minimalnej emerytury, aby ją otrzymać konieczne jest udokumentowanie co najmniej 25 letniego stażu pracy. Mogą się na niego składać okresy nieskładkowe, w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Powyższy wymagany staż pracy dotyczy mężczyzn, natomiast kobiety będzie obowiązywał od 2022 roku. Do tego czasu wymagana dla kobiet liczba udokumentowanych okresów składkowych i nieskładkowych będzie wzrastała począwszy od 2014 r. - o jeden rok, co dwa lata, od obowiązującej obecnie liczby 20 lat. Co to jest składka ryczałtowa płacona przez przedsiębiorców? Podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, nie niż niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego, miesięcznego wynagrodzenia, które jest określane w ustawie budżetowej. W 2013 roku zadeklarowana przez samozatrudnionych kwota podstawy wymiaru składek nie może być niższa niż 2227,80 zł. Co to jest składka preferencyjna? Składka preferencyjna jest szczególnym rodzajem ulgi dla nowych przedsiębiorców. Pozwala ona na opłacanie składek od zadeklarowanej kwoty, nie niższej jednak niż 30% kwoty obowiązującego w danym roku minimalnego wynagrodzenia za pracę. Prawo do opłacania składek na zasadach preferencyjnych przysługuje przedsiębiorcy przez 24 miesiące od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności, o ile przez 60 ostatnich miesięcy nie prowadził działalności pozarolniczej i nie wykonuje działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, u którego był zatrudniony w okresie ostatnich 24 miesięcy. Uprawnienie to dotyczy ponadto wyłącznie osób prowadzących działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, a zatem posiadających wpis do ewidencji działalności gospodarczej. W 2013 roku zadeklarowana przez nowych przedsiębiorców kwota podstawy wymiaru składek nie może być niższa niż 480 zł. Czy składki, które wpłacam na ZUS są inwestowane? Polski system emerytalny w części, za którą odpowiedzialny jest ZUS, działa w oparciu o system repartycyjny. Oznacza to, że wpłacane przez płatników składki są wypłacane obecnym emerytom. W związku z tym kwota zgromadzonych składek na koncie emerytalnym oraz subkoncie nie jest przez ZUS inwestowana, podlega jednak corocznej waloryzacji. 6