PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI PRZY ZASTOSOWANIU ANALIZY CYKLU ŻYCIA

Transkrypt

1 VI MIĘDZYNARODOWE FORUM GOSPODARKI ODPADAMI EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA ODPADAMI VI-TH INTERNATIONAL WASTE FORUM EFFICIENCY OF WASTE MANAGEMENT POZNAŃ LICHEŃ STARY, MAJ/CZERWIEC 2005 Emilia den BOER, Jan den BOER, Johannes JAGER, Iwona MAĆKÓW, Marta SEBASTIAN, Ryszard SZPADT Institut WAR Technische Universität Darmstadt Petersenstraße 13, Darmstadt Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechnika Wrocławska Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27 Institute WAR Darmstadt University of Technology Petersenstraße 13, Darmstadt Institute of Environment Protection Engineering Wrocław University of Technology Wrocław, Wybrzeże Wyspiańskiego 27 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI PRZY ZASTOSOWANIU ANALIZY CYKLU ŻYCIA PLANNING OF SUSTAINABLE MUNICIPAL WASTE MANAGEMENT SYSTEMS USING LIFE CYCLE ANALYSIS 1. Wprowadzenie Programy Ramowe (Framework Programs) są to cykliczne, wieloletnie działania Unii Europejskiej (UE) na rzecz europejskiego sektora badawczo-rozwojowego, przygotowywane przez Komisję Europejską i zatwierdzane wspólnie przez Radę oraz Parlament Europejski. Każdy program ramowy obejmuje okres 5 lat, przy czym ostatni rok poprzedniego programu i pierwszy rok kolejnego nakładają się. Historia Programów Ramowych Unii Europejskiej sięga roku 1984, kiedy to zatwierdzono pierwszy PR, mający na celu skoncentrowanie wspólnotowej działalności badawczej. Polskie jednostki naukowe mogły od 1991 roku uczestniczyć w poszczególnych wybranych projektach realizowanych w ramach Programów 1-4 (szczególnie w 4 PR), nie mogły jednak otrzymywać dofinansowania badań z budżetu tych programów, jak również były zobowiązane do pokrywania części kosztów administracyjnych. Polska zaistniała w Europejskiej Przestrzeni Badawczej w roku 1998, bowiem dopiero od 5 Programu partnerzy z krajów kandydujących do Unii Europejskiej mogli składać wnioski projektowe. Powołanie Piątego Programu Ramowego Badań, Rozwoju

2 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT Technicznego i Prezentacji Wspólnoty Europejskiej (Fifth Framework R&D Programme FP5) nastąpiło w 1997 r. i po dwuletnim okresie przygotowań w roku 1998 Rada Ministrów Unii Europejskiej przyjęła dokumenty prawne umożliwiające jego uruchomienie. Od stycznia 1999 roku prowadzone są badania w 5 Programie, a równolegle w 2003 roku rozpoczął się 6 Program Ramowy [1] Celem 5PR jest uzupełnienie badań prowadzonych w krajach Unii Europejskiej w dziedzinach mających priorytetowe znaczenie dla Unii, m.in. sprostanie takim potężnym konkurentom jak USA i Japonia, których postęp technologiczny jest jak dotąd szybszy niż europejski. Stąd ogromny nacisk jest położony na wdrożenia wszelkich innowacji technicznych i skrócenie czasu wdrożeń oraz ich społeczne znaczenie i efektywność finansową. Prezentowany referat stanowi fragment projektu : Zastosowanie analizy cyklu życia w opracowywaniu strategii zintegrowanej gospodarki odpadami dla miast i regionów o szybkim rozwoju ekonomicznym (Projekt LCA-IWM), realizowanego w ramach 5 Programu Ramowego UE przez konsorcjum składające się z 12 partnerów z 9 państw (ze starych i nowych członków UE) [2]. Koordynatorem projektu jest Technische Universität Darmstadt, a polskimi uczestnikami są Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej oraz WAMECO S.C. 2. Podstawy analizy cyklu życia (LCA) i jej zastosowanie w projekcie Ocena cyklu życia jest kompleksowym procesem pozwalającym określić oddziaływanie dowolnych produktów lub projektów na środowisko. Uwzględnia ona wszystkie etapy produkcji i eksploatacji wyrobu, poczynając od projektowania, poprzez energochłonność produkcji i użytkowania, a skończywszy na zagospodarowaniu odpadów. Studia mające na celu określenie ilości zużytych materiałów, energii oraz powstałych odpadów w poszczególnych procesach przyczyniły się do rozwoju tzw. analiz wejść-wyjść (input-output analysis). Inne znane określenia tego typu ocen to: analiza obiegu materiałowego, analiza profilu ekologicznego, ekobilans, analiza od kołyski do grobu. Podczas realizacji projektu LCA-IWM wykorzystano analizę cyklu życia do oceny istniejących i planowania przyszłych, a także do porównywania, systemów zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi na przykładzie wybranych miast europejskich [7] 3. Projekt LCA-IWM w 5 Programie Ramowym UE Na 5 Program Ramowy Unii Europejskiej składają się 4 programy tematyczne obejmujące 23 akcje kluczowe oraz szereg akcji ogólnych, odzwierciedlających najważniejsze priorytety badań wspólnotowych. Projekt LCA-IWM zawarty jest w IV

3 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI... Programie Tematycznym: Energia, środowisko i zrównoważony wzrost (Energy, Environment and Sustainable Development), akcji kluczowej- Miasto jutra i dziedzictwo kulturowe (The city of tomorrow and cultural heritage). Wspomniana akcja kluczowa jest interdyscyplinarnym programem badawczym poświęconym szeroko rozumianej problematyce poprawy jakości życia w miastach i obszarach zurbanizowanych. Jej przedmiotem badań mogły stać się zagadnienia związane z zanieczyszczeniem powietrza w miastach, hałasem, trudnościami komunikacyjnymi, przetwarzaniem odpadów, rozwojem ekonomicznym, wzrostem liczby miejsc pracy, bezpieczeństwem, utrzymaniem infrastruktury miejskiej i substancji budowlanej, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zabytków. Umiejscowienie projektu LCA-IWM w 5 Programie Ramowym przedstawiono na rysunku 1. 5 PROGRAM RAMOWY UE IV PROGRAM TEMATYCZNY:Energia, Środowisko i Zrównoważony Rozwój AKCJA KLUCZOWA: Miasto Jutra i Dziedzictwo Kulturowe PROJEKT: LCA-IWM Rys. 1. Fig. 1. Projekt LCA-IWM w 5 Programie Ramowym UE Project LCA-IWM in V Framework Programme Działania projektu zgrupowane zostały w zestaw 10 pakietów roboczych (work packages- WP), realizowanych przez zespoły z 12 jednostek badawczych oraz małych przedsiębiorstw. Ma on pokazać możliwości wykorzystania LCA w planowaniu systemów zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi na przykładzie wybranych 5 miast europejskich (Kowno Litwa, Reus-Hiszpania, Nitra-Słowacja, Xanthi-Grecja i Wrocław-Polska) Głównymi założeniami projektu było: Opracowanie narzędzia programu umożliwiającego prognozowanie ilości i składu wytwarzanych odpadów komunalnych, Wybór kryteriów i wskaźników ekonomicznych, środowiskowych oraz społecznych mających wpływ na gospodarkę odpadami Opracowanie narzędzia umożliwiającego definiowanie i porównywanie różnych systemów i scenariuszy zintegrowanej gospodarki odpadami przy uwzględnieniu kryteriów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych w oparciu o analizę cyklu życia i jego przetestowanie dla 5 europejskich miast.

4 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT 3.1. Przebieg projektu LCA-IWM Jednym z pierwszych etapów projektu było stworzenie rozbudowanej bazy danych zawierającej szereg informacji z 44 krajów i 89 miast europejskich, charakteryzujących ich rozwój ekonomiczny i społeczny, warunki meteorologiczne oraz o stanie środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem wszelkich dostępnych informacji o odpadach. Rozwój ekonomiczny charakteryzowały m.in. PKB wraz z pochodnymi, stopa inflacji, wydatki w gospodarstwie domowym, wydatki z budżetu publicznego, średnie wynagrodzenie oraz siła nabywcza. Wskaźniki społeczne to np.: zatrudnienie w rolnictwie, przemyśle i usługach, liczba osób w wieku przed-, po- i produkcyjnym, długość życia, wielkość gospodarstwa domowego i jego wyposażenie w sprzęt elektroniczny. Kolejnym krokiem było znalezienie współzależności pomiędzy wybranymi wskaźnikami charakteryzującymi wytwarzanie odpadów komunalnych a rozwojem społeczno-ekonomicznym państw i miast Europy. Wyniki tej analizy były wstępem do budowy modelu prognozującego ilość i skład wytwarzanych odpadów komunalnych. Kolejne etapy analizy polegały na znalezieniu grup państw, których rozwój przebiega podobnie w tych samych okresach czasu. Konieczne było też powiązanie zebranych wcześniej danych społeczno-ekonomicznych z ilością wytwarzanych odpadów dla znalezienia tendencji ich zmian ilościowych i jakościowych. Szczegółowy opis modelu prognostycznego jest przedmiotem innego referatu [3]. Celem kolejnych trzech etapów był wybór kryteriów i wskaźników oceniających aspekty ekonomiczne, społeczne i środowiskowe systemów gospodarki odpadami, co stanowiło bardzo ważny element budowy końcowego programu pozwalającego na porównywanie systemów gospodarki odpadami i wybór jednego, najbardziej korzystnego w aspekcie przyjętych kryteriów oceny. Następne etapy pracy miały na celu rozwój i doskonalenie stworzonych programów Narzędzie LCA-IWM testowane było dla pięciu miast europejskich, dlatego też w międzyczasie należało zebrać i opracować szereg informacji o ich aktualnej sytuacji i planowanym rozwoju gospodarki odpadami. Niezbędny zakres informacji został dostarczony przez partnerów z poszczególnych miast (Reus, Barcelona, Kowno, Nitra, Xanthi i Wrocław). Zawierał on m.in. dane na temat aktualnego stanu prawnego gospodarki odpadami, ilościowo-jakościowej charakterystyki odpadów oraz informacje o istniejących i planowanych instalacjach przeróbki odpadów Model Prognozujący ilość i skład odpadów wytwarzanych w miastach Jednym z głównych efektów projektu było stworzenie programu, który pozwala na prognozowanie ilości oraz składu odpadów, z wykorzystaniem informacji wprowadzanych jako dane wejściowe. Program umożliwia opracowanie prognoz wytwarzania odpadów do roku 2020, jednak jako zalecany horyzont czasowy prognozowania przyjęto 10 lat. Prognozy są tworzone z uwzględnieniem długoterminowych zmian demograficznych, socjalnych oraz sytuacji ekonomicznej. Model prognostyczny LCA-IWM ma wiele zalet, w

5 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI... porównaniu z innymi metodami wykorzystywanymi dotychczas do szacowania ilości wytwarzanych odpadów: uwzględnia wskaźniki demograficzne, społeczne i ekonomiczne regionalne i krajowe, zawiera wartości domyślne-w przypadku braku informacji dla danego regionu użytkownik może wykorzystać wprowadzone wartości, co czyni narzędzie praktyczniejszym i dokładniejszym, został przetestowany dla danych z 55 miast europejskich, co uczyniło go bardziej praktycznym i wiarogodnym. Wyniki otrzymane podczas pracy z modelem wprowadzane jako dane wejściowe do narzędzia LCA-IWM, pozwalającego na porównywanie i wybór optymalnego scenariusza gospodarki odpadami Wskaźniki zrównoważonego rozwoju jako element niezbędny do budowy Programu LCA-IWM Rozwój zrównoważony" lub inaczej "ekorozwój" to polski odpowiednik angielskiego terminu "sustainable development", który można zdefiniować jako taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli - zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń - następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych" [4] Definicja pojęcia zrównoważony rozwój po raz pierwszy pojawiła się na II Sesji Rady Zarządzającej UNEP (Program Środowiska ONZ) w 1973 r. Wspomniano wówczas, iż Zasadę Zrównoważonego Rozwoju realizują społeczeństwa, które uznają nadrzędność wymogów ekologicznych, których nie należy zakłócać przez wzrost cywilizacyjny oraz rozwój kulturalny i gospodarczy; są zdolne do samosterowania swoim rozwojem w celu utrzymania symbiozy z przyrodą, a więc respektujące oszczędną produkcję i konsumpcję oraz wykorzystanie odpadów; dbają o przyszłościowe konsekwencje podejmowanych działań, a więc także o potrzeby przyszłych pokoleń. Podstawowy sens tej kategorii oddają następujące określenia.: rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem, nieustanny, ograniczony rozwój społeczno-gospodarczy z poszanowaniem i wykorzystaniem dóbr przyrody, prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian. Najlepszą drogą do osiągnięcia tych celów są działania zmierzające do wypracowania wspólnego podejścia, biorącego pod uwagę aspekty środowiskowe, ekonomiczne oraz socjalne. Narzędzie LCA-IWM stworzone podczas realizacji projektu pozwala na dokonanie oceny z uwzględnieniem wymienionych trzech aspektów zrównoważonego rozwoju. Każdy z aspektów jest oceniany z wykorzystaniem odpowiednich wskaźników.

6 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT Przedstawione poniżej kryteria i wskaźniki ekonomiczne, społeczne i środowiskowe to jednocześnie kategorie, według których można oceniać poszczególne scenariusze podczas pracy z narzędziem LCA-IWM [5] Ekonomiczne mierniki zrównoważonego rozwoju systemów gospodarki odpadami Na rys. 2 przedstawiono kryteria oraz wskaźniki ekonomiczne będące jednocześnie informacjami wyjściowymi narzędzia LCA-IWM EKONOMICZNE Kryteria Efektywność na poziomie podsystemu Wskaźniki Koszt w odniesieniu do podsystemu Efektywność na poziomie systemu Całkowity koszt, zyski odniesione do PKB, Kapitał własny Zależność od dotacji Koszt w zł na osobę jako % płacy minimalnej Dotacje na osobę Rys. 2. Ekonomiczne kryteria i wskaźniki zrównoważonego rozwoju Fig.2. Economic Sustainability Criteria and Indicators Kryteria są to mierniki służące jako podstawa oceny, będące podstawą do porównywania alternatywnych form mechanizmów działania systemu. Ponieważ funkcjonują one jako wyrażenie lub wyjaśnienie celów więc muszą się do nich odnosić. Wskaźniki są ilościowym wyrażeniem kryteriów Społeczny aspekt zrównoważonego rozwoju w gospodarce odpadami Kolejnym kryterium zrównoważonego rozwoju jest aspekt społeczny. Poszczególne kryteria i wskaźniki wybrane jako najistotniejsze w gospodarce odpadami zostały sklasyfikowane i przedstawione na rysunku 3 biorąc pod uwagę trzy elementy: 1. Akceptowalność (systemy gospodarki odpadami muszą być akceptowane przez społeczeństwo) 2. Sprawiedliwość (sprawiedliwy, słuszny podział korzyści i szkód wynikających z funkcjonowania systemu gospodarki odpadami pomiędzy obywateli) 3. Funkcja społeczna (korzyści społeczne systemu gospodarki odpadami).

7 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI... Wszystkie kryteria i wskaźniki określające zrównoważony rozwój pod względem socjalnym zostały zdefiniowane dla trzech podstawowych etapów gospodarowania odpadami komunalnymi: zbieranie odpadów odbieranie i transport wstępne przekształcanie i procesy unieszkodliwiania odpadów SPOŁECZNE Akceptowalność -Zapach -Postrzeganie wzrokowe -Wygoda -Wykorzystanie przestrzeni publicznej -Wykorzystanie przestrzeni prywatnej -Hałas -Kompleksowość -Ruch drogowy -Postrzeganie ryzyka Sprawiedliwość -Dystrybucja i rozmieszczenie kontenerów -Warunki pracy Funkcja socjalna -Końcowe zagospodarowanie odpadów -Tworzenie miejsc pracy Rys.3. Wskaźniki społeczne zrównoważonego rozwoju Fig.3.Social sustainability criteria and indicators W tabeli 1 przedstawiono parametry będące miernikami zrównoważonego rozwoju systemów gospodarki odpadami pod względem społecznym oraz istnienie (+) lub brak (-) wpływu poszczególnych wskaźników na kolejne stopnie systemu Kryteria środowiskowe Kryteria środowiskowe, obok kryteriów ekonomicznych i społecznych, są integralną częścią zrównoważonego rozwoju w gospodarce odpadami Środowiskowe aspekty zrównoważonego rozwoju opracowano z wykorzystaniem definicji zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do gospodarki odpadami i zasad UE dotyczących postępowania z odpadami. Korzystano z metod służących ocenie środowiskowej zrównoważonego rozwoju i stopnia wdrożenia głównych celów polityki europejskiej dotyczącej odpadów z uwzględnieniem ochrony środowiska i zdrowia ludzi.

8 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT Tabela 1. Wpływ społecznych wskaźników zrównoważonego rozwoju na poszczególne elementy gospodarki odpadami Table 1. Impact of the social sustainability indicators on WMS stages Akceptacja społeczna (Acceptability) Zbieranie Odbieranie i Transport Przekształcani e 1.- ZAPACH POSTRZEGANIE WZROKOWE WYGODA PRZESTRZEŃ PUBLICZNA PRZESTRZEŃ PRYWATNA HAŁAS KOMPLEKSOWOŚC RUCH DROGOWY POSTRZEGANIE RYZYKA Sprawiedliwość (Social Equity) 10.- ROZMIESZCZENIE/LOKALIZACJA JAKOŚĆ ZATRUDNIENIA Funkcja Społeczna (Social Function) 12.- RECYKLING/ZAGOSPODAROWANIE TWORZENIE MIEJSC PRACY Zrównoważony rozwój środowiskowy może być więc wyrażony przez 2 główne cele: 1. Ochrona surowców i zasobów naturalnych 2. Zapobieganie zanieczyszczeniom Dodatkowo przy wyborze aspektów środowiskowych zrównoważonego rozwoju oraz planowaniu systemów gospodarki odpadami należy pamiętać o wymaganiach wynikających z polityki i prawa europejskiego dotyczącego odpadów. Kategorie LCIA (Life Cycle Impact Assessment (LCIA )) najlepiej oceniające aspekt środowiskowy, mające związek z gospodarką odpadami to: Zużycie surowców abiotycznych zasobów nieodnawialnych ( Depletion of abiotic resources) Zmiany klimatu (Climate change) Szkodliwy wpływ na ludzi (Human toxicity) Tworzenie się fotoutleniaczy (Photo-oxidant formation) Zakwaszenie (Acidification) Eutrofizacja (Eutrophication)

9 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI... Poniżej przedstawiono wskaźniki środowiskowe, zastosowane do oceny scenariuszy gospodarki odpadami w narzędziu LCA-IWM. ŚRODOWISKOWE LCA -Zużycie surowców nieodnawialnych -Zmiany klimatu -Toksyczny wpływ na ludzi -Tworzenie się fotoutleniaczy -Zakwaszenie -Eutrofizacja Polityka UE dotycząca odpadów -Redukcja ilości składowanych odpadów biodegradowalnych -Cele dotyczące odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych Rys 4.Wskaźniki środowiskowe zrównoważonego rozwoju Fig.4. Environmental sustainability criteria and indicators 3.4. Narzędzie LCA-IWM do modelowania scenariuszy gospodarki odpadami Narzędzie LCA-IWM umożliwia modelowanie scenariuszy gospodarki odpadami na poziomie miast. Pozwala ono na: definiowanie dowolnych scenariuszy i porównywanie ich pod względem aspektów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych, wybór najbardziej korzystnego scenariusza. Część oceniająca poszczególne scenariusze składa się zatem z oceny środowiskowej społecznej i ekonomicznej, wykonywanej dla wszystkich faz (etapów) systemu gospodarki odpadami. Narzędzie testowane było na przykładnie scenariuszy stworzonych dla 5 miast europejskich (po 4 scenariusze dla każdego miasta). Szczegółowy opis zastosowania programu do modelowania gospodarki odpadami komunalnymi Wrocławia jest przedmiotem innego referatu [6]. Podczas definiowania scenariusza należy wprowadzić szereg danych wejściowych, dla większości z nich określono wartości domyślne, które są wykorzystywane w przypadku, gdy użytkownik nie posiada informacji na dany temat

10 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT Wymagane są następujące informacje wejściowe: 1. Dane ogólne-opisujące miasto (liczba mieszkańców, średni dochód itp.) 2. Informacje z modelu prognostycznego (ilość i skład odpadów w roku bazowym i roku, którego dotyczy prognoza) 3. Zbieranie odpadów (informacje na temat selektywnego zbierania, charakterystyka pojemników itp.) 4. Odbieranie i transport (Dane techniczne samochodów, odległości pomiędzy pojemnikami, odległości pomiędzy instalacjami ) 5. Procesy przekształcania odpadów kompostowanie fermentacja mechaniczno-biologiczna tlenowa obróbka mechaniczno-biologiczna beztlenowa obróbka 6. Procesy recyklingu szkła, metali, tworzyw sztucznych, papieru, odpadów przemysłu elektrycznego i elektronicznego, lub zmieszanych odpadów opakowaniowych (MDR-mixed dry recyclables) 7. Wtórny strumień odpadów spalanie składowanie 8. Informacje dodatkowe np. postrzeganie ryzyka przez ludność dla poszczególnych instalacji, struktura źródeł energii w kraju, itp. Na rysunku 5 przedstawiono schemat postępowania podczas pracy z narzędziem LCA-IWM. Kowno Wrocław Nitra Reus Xanthi INFORMACJE OGÓLNE TWORZENIE SCENARIUSZA GOSPODARKI ODPADAMI OPTYMALIZACJA PROGNOZA ILOŚCI I SKŁADU ODPADÓW ZBIERANIE ODBIERANIE I TRANSPORT OCENA KRYTERIÓW I WSKAŹNIKÓW PRZEKSZTAŁCANIE UNIESZKODLIWIANIE WYBÓR OPTYMALNEGO SCENARIUSZA Rys.5. Narzędzie LCA-IWM-tworzenie i wybór optymalnego scenariusza Fig.5. LCA-IWM Tool- creation and selection optimum scenario

11 PLANOWANIE ZRÓWNOWAŻONYCH SYSTEMÓW GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI... Dla każdego z procesów możliwe jest zdefiniowanie maksymalnie trzech instalacji, jedna sesja umożliwia ocenę i porównanie do 4 scenariuszy. Rezultaty przedstawione są w formie tabel i w formie graficznej. 4. Podsumowanie Ocena cyklu życia stała się jednym z podstawowych narzędzi w planowaniu gospodarki odpadami. Umożliwia ona porównywanie złożonych systemów w aspekcie ich oddziaływania na środowisko, dając podstawy do wyboru rozwiązań optymalnych, spełniających także przyjęte kryteria ekonomiczne i społeczne. Skróty LCA Analiza cyklu życia LCA IWM-Life Cycle Assessment Tools for Integrated Waste Management PR Program Ramowy Bibliografia [1] Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, [2] Projekt EVK4-CT , The Use of Life Cycle Assessment Tools for the Development of Integrated Waste Management Strategies for Cities and Regions with Rapid Growing Economies, realizowany w 5. Programie Ramowym UE. [3] Beigl P., Salhofer S., Wassermann G., Maćków I., Sebastian M., Szpadt R., Prognozowanie zmian ilości i składu odpadów komunalnych. Mat. VI Międzyn. Forum Gospodarki Odpadami, Poznań-Licheń Stary, maj-czerwiec, [4] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska ((Dz. U. Nr 62, poz. 627) [5] LCA-IWM: Waste Prognosis and Waste Management System Assessment, Montse Meneses, Gudrun Wassermann, Jan den Boer. Materiały konferencji AWARE, Orlean, marzec [6] Górnikowski W.,Maćków I., Szpadt R., Porównanie efektywności różnych scenariuszy zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi przy użyciu narzędzi LCA na przykładzie m. Wrocławia. Mat.VI Międzyn. Forum Gospodarki Odpadami, Poznań-Licheń Stary, majczerwiec, [7] Den Boer J.,Szpadt E.,Jager J., Szpadt R., Sebastian M., Maćków I., Mrowiński P., Zastosowanie analizy cyklu życia do modelowania rozwoju zintegrowanych strategii gospodarki odpadami dla szybko rozwijających się miast i regionów, Mat.V Międzyn. Forum Gospodarki Odpadami Poznań-Gniezno, maj 2003 Niniejszy referat powstał w ramach projektu oznaczonego kodem EVK4-CT LCA- IWM, zatytułowanego: The Use of Life Cycle Assessment Tool for the Development of Integrated Waste Management Strategies for Cities and Regions with Rapid Growing Economies, finansowanego przez EC 5 th Framework Programme. Pomimo, że projekt jest finansowany przez Komisję Europejską, treść niniejszego referatu wyraża stanowisko partnerów uczestniczących w realizacji projektu i niekonieczne jest zgodna z opinią UE.

12 E. DEN BOER, J. DEN BOER, J. JAGER,, I. MAĆKÓW, M. SEBASTIAN, R.SZPADT