Zakażenia i zatrucia pokarmowe - norowirusy-

Transkrypt

1 Zakażenia i zatrucia pokarmowe - norowirusy- Oddział Nadzoru Przeciwepidemicznego Powiatowa Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Lublinie mgr Agnieszka Białkowska

2 Zatrucia i zakażenia pokarmowe Wg Światowej Organizacji Zdrowia zakażenia i zatrucia pokarmowe to choroby szerzące się za pośrednictwem żywności i wody. Są to ostre zachorowania o charakterze zakaźnym, inwazyjnym lub toksycznym, którym towarzyszą najczęściej objawy żołądkowo jelitowe (nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka)

3 Czynniki etiologiczne zakażeń i zatruć pokarmowych Wystąpienie i przebieg choroby zależy od liczby patogenów lub ilości toksyny wnikającej do organizmu Czas od spożycia posiłku lub produktu do wystąpienia objawów zatrucia pokarmowego zależy od czynnika etiologicznego oraz indywidualnej wrażliwości człowieka i wynosi od kilku godzin do kilkunastu dni Grupa podwyższonego ryzyka to dzieci do lat 4, osoby starsze powyżej 60 roku życia, kobiety w ciąży, osoby o obniżonej odporności

4 Bakteryjne zakażenia przewodu pokarmowego Bakterie gramdodatnie tj. Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty), Listera monocytogenes, Bacillus cereus, Clostridium perfringens (laseczka zgorzeli gazowej), Clostridium botulinum (laseczka jadu kiełbasianego) Bakterie gramujemne tj. Salmonella, Shigella, Escherichia coli, Campylobacter jejuni,

5 Wirusowe zakażenia przewodu pokarmowego Rotawirusy Wirusy Norwalk (norowirusy) Astrowirusy Adenowirusy Enterowirusy Inne (koronawirusy, parwowirusy) Wirus zapalenia wątroby typu A

6 Wirusowa etiologia infekcji jelitowych gdy: Występują wymioty i/lub wodnista biegunka, temperatura ciała lekko podwyższona Okres inkubacji choroby jest dłuższy niż 14 godz.(zwykle godz.) Choroba trwa krótko, ok. 3-4 dni (w przypadku rotawirusów i adenowirusów 7 do 8 dni) Zakażenie ma charakter masowy Wymioty występują u ponad 50% pacjentów Wysoka zachorowalność, sięgająca 45 % Wysoki odsetek zakażeń wtórnych

7 Norowirusy informacje ogólne Norowirusy są częstą przyczyną występowania nieżytu żołądka i jelit u ludzi, zwłaszcza u dorosłych. W przypadku niemowląt i młodszych dzieci, osób osłabionych innymi chorobami oraz osób w starszym wieku zakażenie tymi wirusami jest szczególne groźne i może prowadzić do zgonu. Występowanie zakażeń norowirusowych jest częstsze zwłaszcza w środowiskach zamkniętych m.in. szpitalach, domach opieki i przedszkolach. Wiele ostatnich badań wskazuję, ze są one najczęstszym czynnikiem etiologicznym z wszystkich innych czynników wirusowych. W najbliższym czasie może wzrosnąć udział zakażeń norowirusami, ponieważ rozpowszechnienie szczepień ochronnych przeciwko rotawirusom ograniczy częstość ich występowania.

8 Norowirusy, zwane wcześniej wirusami Norwal like, należą do rodzaju Caliciviridae. Są to wirusy bezotoczkowe o wybitnie małej dawce zakażającej ( cząsteczek wirusowych). Istnieje wiele typów antygenowych tego wirusa. Wyniki badań epidemiologicznych niebakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego, przeprowadzonych w latach na terenie 10 krajów europejskich wskazały na norowirusy jako główną przyczynę (ponad 85%)zachorowań o charakterze epidemicznym. Może to też wynikać z faktu wprowadzenia nowych metod wykrywania norowirusów w kale, jak i też zainteresowania badaczy.

9 Norowirusy Wirusy te pozbawione są osłonki lipoproteinowej, a tym samym są oporne na rozpuszczalniki lipidów i łagodne detergenty, ulegaja inaktywacji w środowisku kwaśnym o ph 3 do 5. Dobre skutki mają też związki chloru i H2O2. Norowirusy są oporne na pasteryzację (do 60 C), stężenia związków chloru poniżej 6,25 mg/l do 30 min, ph Temperatura 60 C inaktywuje norowirusy dopiero po 30 minutach. Na powierzchniach nieożywionych mogą przetrwać do 7 dni.

10 Drogi szerzenia się zakażenia: bezpośredni lub pośredni kontakt z zakażoną osobą lub jej wydalinami (styczność z zanieczyszczoną powierzchnią lub przedmiotami np. toaletą, bielizną, meblami, znajdującymi się w otoczeniu chorego). Spożycie żywności lub wody zanieczyszczonej norowirusami (droga pokarmowa), wdychanie cząstek wirusa unoszących się w powietrzu, powstałych np. z wymiocin osoby chorej. Źródłem zakażenia może być też skażona woda i to zarówno woda pitna jak i woda w basenach kąpielowych. Ponadto wykazano obecność norowirusów u zwierząt, choć dotychczas nie wskazano na możliwość przeniesienia zakażenia na człowieka.

11 Nie jest pewne jak często dochodzi do bezobjawowego nosicielstwa oraz czy ma to istotne znaczenie epidemiologiczne. Istnieją również uwarunkowania genetyczne zachorowań na zakażenia norowirusowe. Źródłem zakażenia mogą być także świeże (lub mrożone) warzywa i owoce nie poddane obróbce cieplnej, które mogły ulec zakażeniu na etapie zbioru, skupu lub produkcji. Może to być wynik nie stosowania zasad higieny w czasie przez osoby mające kontakt z żywnością ( np. w sezonie przez osoby zbierające owoce), lub używania do mycia lub podlewania roślin wody o nieodpowiedniej jakości, a także zanieczyszczenia fekaliami ludzkimi. Często źródłem zachorowań mogą być małże dwuskorupowe (ostrygi).

12 Źródła zakażenia: Kontaminowana żywność mięczaki (głównie ostrygi) -sałatki (ziemniaczane, z kurczaka, owocowe) -owoce (np. maliny, truskawki) -warzywa(np. sałata) -Lody -Ciastka (głownie mrożone) -Kanapki -Mięso Skażona woda pitna Skażone wody rekreacyjne (baseny, kąpieliska)

13 Czynniki sprzyjające zakażeniom najwięcej zachorowań obserwowano w miesiącach jesienno zimowych; szczyt zachorowań od stycznia do marca Sezonowość zachorowań ma prawdopodobnie związek ze sprzyjającymi w tym czasie wirusom warunkami środowiskowymi np. niższą temp., częstszym przebywaniem ludzi w pomieszczeniach i zwiększona skłonnością ludzi do gromadzenia się, co w przypadku wirusów charakteryzujących się zdolnością łatwego szerzenia się drogą fekalno oralną, wzmacnia ich potencjał zaraźliwości dla ludzi Rozpowszechnianiu choroby sprzyjają: powszechny rezerwuar ludzki, bardzo niska dawka zakażająca oraz różnorodne drogi zakażenia, ogromna zmienność genetyczną i antygenową

14 Obserwuje się cykliczność zachorowań co 2-3 lata. Norowirusy zakażają ludzi w każdym wieku, jednak większość zachorowań dotyczy najwcześniejszego okresu życia. Badania de Wit i wsp. wykazały, że aż 70 % zachorowań na biegunkę o etiologii norowirusowej dotyczyło dzieci poniżej 5 roku życia. W sytuacji możliwości ograniczenia zakażeń rotawirusami przez szczepienia wzrasta znaczenie zakażenia norowirusami. Duża zaraźliwość, brak immunoprofilaktyki oraz swoistego leczenia w połączeniu z opornością na niekorzystne czynniki fizyczne chlorowanie wody, zamrażanie, sprawiają, iż norowirusy będą dominującym czynnikiem etiologicznym biegunki infekcyjnej w krajach rozwiniętych.

15 Okres wylęgania i objawy kliniczne Okres wylęgania to godz. (1-2 dni). Objawy kliniczne zakażenia: nudności, wymioty, bóle brzucha, wodnista biegunka wskazująca na ostre zapalenie żołądka i jelita cienkiego oraz gorączka. Inne niespecyficzne objawy (bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, dreszcze, bóle mięśniowe, osłabienie). U dorosłych choroba trwa krótko (od 24 do 60 godz.), natomiast u małych dzieci biegunka może trwać do tygodnia. U dzieci cząsteczki wirusa są wydalane do ok. miesiąca od chwili wystąpienia zachorowania. Ponadto u ok. 30 % osób, które uległy zakażeniu może ono przebiegać bezobjawowo lub w postaci lekkiej. Objawy żołądkowo jelitowe mijają na ogół bez powikłań i innych skutków.

16 Wymioty, niekiedy uporczywe, są charakterystyczne główne u dzieci poniżej 5 roku życia, a u dzieci starszych objawy takie jak bóle głowy, gorączka, dreszcze, czy bóle mięśniowe. U dzieci starszych oraz u dorosłych częstsze są wyłącznie objawy biegunkowe. Obraz kliniczny zachorowań w ogniskach spowodowanych przez norowirusy - dominowała biegunka-75,5%, wymioty 45% i bóle brzucha 34,9%

17 Czas trwania choroby, nosicielstwo Średni czas trwania choroby wynosi 2-3 dni ( u zdrowych dorosłych choroba trwa od godzin, natomiast u dzieci biegunka może trwać do tygodnia). Przeciętny czas wydalania wirusa, nawet po ustąpieniu objawów wynosi od 5 do 7 dni. W szczególnych sytuacjach ( np. chorzy z upośledzoną odpornością), wirus może być wydalany z kałem nawet do 14 dni, a u dzieci nawet do 4 tygodni. Choroba wygasa po kilku dniach jeśli u zakażonej osoby nie występują inne przewlekłe schorzenia zmieniając naturalny przebieg zakażenia. Choroba nie pozostawia trwałej odporności. Przebieg kliniczny jest lżejszy niż w zakażeniach rotawirusami i rzadko obserwuje się objawy ciężkiego odwodnienia organizmu. Ozdrowieniec może wydalać wirusy z kałem przez kolejne 2 tygodnie i przyczyniać się w ten sposób do przedłużania epidemii

18 Charakterystyka ognisk norowirusowych W większości krajów świata norowirusy uważane są za główny czynnik etiologiczny ostrego nieżytu żołądkowo jelitowego u ludzi, zarówno w zachorowaniach sporadycznych jak i ogniskach epidemicznych. W Polsce po raz pierwszy badania chorych w ogniskach w kierunku zakażenia tym wirusem wykonano w 2004 roku. W latach w Polsce zarejestrowano łącznie 154 ognisk wywołanych norowirusami. Sezonowość występowania tych ognisk zachorowań charakteryzuje się wzmożoną liczbą zachorowań w pierwszym i ostatnim kwartale roku. Najwięcej ognisk wystąpiło w środowiskach półzamkniętych 53,8% (szpitale, domy pomocy społecznej). Czas trwania ogniska wahał się od 1-50 dni, a liczba chorych w ogniskach od 2 do 140 osób. Chorowały głównie osoby po 14 r. ż.

19 W latach zarejestrowano 154 ogniska (5,7% o etiologii wirusowej). W kolejnych latach liczba norowirusowych ognisk stale wzrastała i stanowiła one coraz większy odsetek wszystkich zarejestrowanych ognisk. W 2008 odsetek wyniósł 17,1%. W latach norowirusy był drugim, po pałeczkach Salmonella, najczęstszym czynnikiem etologicznym zatruć zakażeń pokarmowych w Polsce. W tych latach wzrastała również liczba zarejestrowanych przypadków zachorowań wywołanych przez norowirusy

20 Sezonowość odnotowano w środowiskach półzamkniętych tj. szpitale i domy pomocy społecznej. W miejscach tych wystąpiło najwięcej ognisk: w szpitalach-68 (52,3%), w domach pomocy społecznej 2 (1,5%). Pozostałe 60 ognisk (46,2%) miały miejsce w:mieszkaniach prywatnych (18 ognisk; 13,8%), sanatoriach i innych miejscach związanych z rehabilitacją (11;8,5%), miejscach zborowego żywienia :restauracje, bary, stołówki i z obsługą cateringową (11;8,5%)oraz inne ośrodki obejmujące, więzienia, domy dziecka, internaty, bursy szkolne, szkoły i ośrodki wypoczynkowo szkoleniowe(20;15,4%). Ogniska te występowały bez związku z porą roku. Okres występowania zachorowań w ognisku o etiologii norowirusowej wahał się od 1 do 50 dni i większości przypadków wynosił do 7 dni (91 ognisk;70%)

21 W zarejestrowano łącznie 130 ognisk wywołanych przez norowirusy, w których chorowało 2700 osób. W Polsce w latach w 39 ze 130 ognisk (30%) okres od wystąpienia pierwszego do ostatniego zachorowania wyniósł ponad 7 dni.. Ogniska te w 95% dotyczyły środowisk półzamkniętych. W 3 przypadkach okres ten wyniósł ponad 7 tygodni

22 Liczba chorych w ogniskach waha się od 2 do 140 osób. Wystąpienie ognisk, w których chorowało od 2 do 20 osób (89 ognisk;68,5%) miało związek z narażeniem w miejscach takich jak: ośrodki półzamknięte 51, mieszkania prywatne-18,sanatoria i inne miejsca związane z rehabilitacją-4, miejsca zborowego żywienia 13(14,6%). Pomimo krótkiego okresu wylęgania, jak również krótkiego okresu utrzymywania się objawów chorobowych charakterystycznych dla zakażenia norowirusami, ich duża zaraźliwość dla ludzi sprzyja wydłużaniu się czasu trwania epidemii (np. szpitale, domy pomocy społecznej)

23 Zapobieganie zakażeniom: osoby, które mają objawy chorobowe m.in. biegunkę, wymioty), nie powinny mieć kontaktu z żywnością (nie mogą prowadzić zbioru, produkcji, sprzedaży żywności, przygotowywać posiłków etc.)osoby te powinny zgłosić się do lekarza. należy zapewnić dostęp do czystej toalety, każdorazowo myć ręce przed rozpoczęciem pracy, w przerwie, po skorzystaniu z toalety etc. stosowanie podstawowych zasad higieny osobistej i otoczenia

24 Bibliografia: 1. Z. Libudzisz, K.Kowal, Z. Żakowska. Mikrobiologia techniczna. Red. Naukowa: PWN Materiały informacyjne WSSE Szczecin 3. Materiały informacyjne PSSE Włodawa, 4. J. Król,,Norowirusy jako przyczyna infekcji jelitowych, Zakład Wirusologii Żywności i Środowiska PIW w Puławach 5. Przegl. Epidemiol. 2010, 64, nr 1, Przegl. Epidemiol. 2011;65:

25