Koncepcja zagospodarowania

Transkrypt

1 WOJEWÓDZTWO POMORSKIE Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej DLA RZEKI WIERZYCY Gdańsk, grudzień 2010

2 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 2 Zleceniodawca: BIURO ROZWOJU DRÓG WODNYCH URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Gdańsk, ul. Okopowa 21/27 Opracowanie: DORADZTWO I SZKOLENIA TREK JACEK ZDROJEWSKI Jacek Zdrojewski Andrzej Tenderenda Tadeusz Syldatk Magdalena Maniak Współpraca: Rafał Wasil Piotr Kończewski W opracowaniu wykorzystano materiały udostępnione przez: Lokalną Grupę Działania Chata Kociewia Lokalną Grupę Działania Wstęga Kociewia Lokalną Organizację Turystyczną Kociewie

3 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 3 Spis treści: 1. Streszczenie Wstęp Turystyka kajakowa na świecie, w Polsce i w woj. pomorskim Uwarunkowania rozwoju turystyki kajakowej na rzece Wierzycy Charakterystyka szlaku kajakowego Wierzycy Opis istniejącego zagospodarowania turystycznego Identyfikacja problemów i potrzeb w zakresie zagospodarowania turystycznego rzeki Wierzycy dla turystyki kajakowej Założenia i standardy zagospodarowania szlaku kajakowego rzeki Wierzycy Priorytety i proponowany harmonogram realizacji Szczegółowy opis rekomendowanych lokalizacji infrastruktury turystycznej Nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacyjne związane z utrzymaniem szlaku kajakowego

4 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 4 1. Streszczenie Opracowanie niniejsze przedstawia założenia zagospodarowania turystycznego szlaku kajakowego rzeki Wierzycy na długości 149 kilometrów, pomiędzy jeziorem Wierzysko w Kościerzynie a ujściem rzeki do Wisły w Gniewie w powiecie tczewskim. Zlecającym sporządzenie dokumentu był Samorząd Województwa Pomorskiego Biuro Rozwoju Dróg Wodnych, a wykonawcą zespół konsultantów firmy Doradztwo i Szkolenia TREK Jacek Zdrojewski. Zadanie było wykonywane w okresie październik grudzień Celem opracowania jest określenie kierunków zagospodarowania turystycznego rzeki Wierzycy, uwzględniającego potrzeby turystów oraz uwarunkowania przyrodnicze i specyficzne bariery rozwoju tego szlaku kajakowego. W ramach zadania dokonano szczegółowej inwentaryzacji rzeki Wierzycy pod kątem turystyki kajakowej. Wizję lokalną przeprowadzono poprzez spływ kajakowy, w trakcie którego dokonano dokumentacji fotograficznej i filmowej całej rzeki. Ponadto przeprowadzono inwentaryzację dokumentów i opracowań dotyczących szlaku kajakowego Wierzycy metodą desk research. W opracowaniu opisano szczegółowo uwarunkowania rozwoju turystyki kajakowej na Wierzycy, z analizą otoczenia społeczno-gospodarczego i kulturowego oraz analizą atrakcyjności turystycznej obszaru oraz walorów przyrodniczych i antropogenicznych. W dokumencie opisany jest szczegółowy przebieg szlaku kajakowego, z uwzględnieniem dostępności komunikacyjnej doliny Wierzycy, warunków hydrologicznych i trudności oraz uciążliwości poszczególnych odcinków szlaku. Ponadto opisane jest obecne zagospodarowanie szlaku, węzłowe punkty istotne dla obsługi ruchu turystycznego, oznakowanie szlaku, baza noclegowa i gastronomiczna oraz operatorzy turystyki kajakowej na rzece Wierzycy. W dalszej części opracowania znajduje się identyfikacja problemów i potrzeb związanych z funkcjonowaniem szlaku kajakowego Wierzycy, z podziałem na potrzeby i problemy użytkowników docelowych (turystów, kajakarzy) oraz potrzeby i problemy podmiotów odpowiedzialnych za funkcjonowanie szlaku (samorządów, instytucji ochrony przyrody, organizacji turystycznych itp.). Zidentyfikowane są bariery rozwoju szlaku kajakowego, w tym prawne, środowiskowe, finansowe, mentalne i inne. W oparciu o te problemy wskazane są priorytety działań w zakresie zagospodarowania szlaku, w szczególności w zakresie inwestycyjnym. Ponadto przedstawione są standardy zagospodarowania szlaku kajakowego Wierzycy, dla obiektów infrastruktury turystycznej, oznakowania szlaku kajakowego, oznakowania drogowego. Wskazany jest stan docelowy rozwoju infrastruktury turystycznej na rzece z podziałem na etap podstawowy i docelowy. Omówiono szczegółowo 31 miejsc, w których należy taką infrastrukturę zlokalizować, określono wstępnie uwarunkowania realizacji inwestycji oraz oszacowano nakłady niezbędne na utworzenie tej infrastruktury.

5 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 5 Oszacowano również koszty wykonania inwestycji na szlaku. W wariancie podstawowym wynoszą one około 5,8 miliona złotych, a w wariancie docelowym około 6,8 miliona złotych. Z kwoty tej około złotych to koszty wykonania przenosek na szlaku, pozwalających na wygodny spływ całym jego przebiegiem. Około złotych pochłonie budowa przystani kajakowych a złotych budowa dróg dojazdowych i parkingów. Pozostała kwota, to jest około złotych to koszt budowy infrastruktury rekreacyjnej i wypoczynkowej i urządzenie pól biwakowych na szlaku. Koszt oznakowania szlaku (poza elementami oznakowania integralnie zaplanowanymi w ramach poszczególnych lokalizacji) kształtuje się na poziomie ok zł. W końcowej części opracowania wskazany jest ramowy harmonogram realizacji tego przedsięwzięcia z podziałem na okres lat oraz , wraz z rekomendacjami działań dla Samorządu Województwa Pomorskiego. Opisane są również możliwe źródła finansowania zawartych w analizie przedsięwzięć inwestycyjnych w latach

6 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 6 2. Wstęp 2.1. Cel i zakres oraz podstawa formalna opracowania Celem sporządzenia opracowania było określenie kierunków rozwoju zagospodarowania turystycznego rzeki Wierzycy, wynikających z potrzeb turystów związanych z funkcjonowaniem szlaku kajakowego na tej rzece, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii ochrony i zrównoważonego rozwoju obszaru. Opracowanie przedstawia stan obecny i rekomendowany stan docelowy zagospodarowania szlaku kajakowego Wierzycy ze wskazaniem lokalizacji, w których należy zrealizować inwestycje niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania tego szlaku. Ponadto wskazane są i określone działania o charakterze horyzontalnym, jak np. znakowanie szlaku, mające charakter uzupełniający i ponadlokalny. Szczegółowy zakres opracowania został oparty o wytyczne specyfikacji instytucji zamawiającej dokument Biura Rozwoju Dróg Wodnych. Opracowanie zostało przygotowane na zlecenie Biura Rozwoju Dróg Wodnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego przez firmę Doradztwo i Szkolenia TREK Jacek Zdrojewski, na podstawie umowy nr 387/UM/BRDW/2010 z dnia 27 września 2010 roku Zestawienie pojęć i definicji używanych w opracowaniu W opracowaniu używane są pojęcia i definicje stosowane powszechnie w turystyce kajakowej. Zestawienie najczęściej stosowanych pojęć przedstawione jest poniżej: Droga leśna: droga będąca w administracji PGL Lasy Państwowe, po której ruch pojazdów jest w niektórych przypadkach ograniczony (wjazd dozwolony jedynie jeżeli jest ona dopuszczona do ruchu pojazdów nie należących do służb leśnych, co widoczne jest na specjalnych oznaczeniach); Droga publiczna: droga udostępniona do ruchu samochodów osobowych i ciężarowych; Elektrownia wodna: obiekt hydrotechniczny wytwarzający energię elektryczną dzięki wykorzystaniu energii wody płynącej. Na elektrownię składa się często kilka obiektów, pozwalających na piętrzenie wody, jej dopływ do turbin elektrowni, urządzenia spustowe, wały i zapory ziemne itp. Ruch po terenie elektrowni wodnej jest zwykle ograniczony ze względów bezpieczeństwa, a szczegółowe ustalenia są określone przez zarządcę obiektu; Infrastruktura szlaku kajakowego: urządzenia, budynki i budowle służące obsłudze ruchu turystycznego na szlaku kajakowym. Pozwalają na wygodne i bezpieczne pokonywanie szlaku, wyjęcie i zwodowanie kajaka, odpoczynek, załatwienie potrzeb fizjologicznych, spożycie posiłku, schronienie przed deszczem itp. W skład tej infrastruktury wchodzą najczęściej: tablice informacyjne, pomosty i urządzone odcinki brzegowe, wiaty, ławy, miejsce na ognisko, drogi dojazdowe, parkingi, miejsca do

7 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 7 biwakowania, kosze na śmieci, ogrodzenia, żerdzie do suszenia kajaków itp. elementy małej architektury; Jaz: stała konstrukcja hydrotechniczna, spiętrzająca wodę i regulująca jej przepływ; Organizator spływów kajakowych: podmiot świadczący na rzecz turystów usługi związane z organizacją spływów kajakowych wypożyczenie kajaków, transport kajaków i innego sprzętu na miejsce rozpoczęcia i z miejsca zakończenia spływu, opiekę instruktorów kajakarstwa itp. świadczenia, zapewniające wygodę i bezpieczeństwo użytkowników; Oznakowanie szlaku: tablice informacyjne i kierunkowe, wykonane w powszechnie przyjętym standardzie oznakowania (PTTK) pozwalający na bezpieczne i wygodne pokonywanie szlaku kajakowego. W szczególności oznakowane powinny być miejsca niebezpieczne, przenoski, rozwidlenia, przystanie kajakowe, pola biwakowe na szlaku; Parking leśny: teren przy drodze leśnej lub publicznej, znajdujący się na terenie leśnym, udostępniony do postoju pojazdów, najczęściej wyposażony w małą infrastrukturę turystyczną; Przenoska kajakowa: miejsce na rzece, w którym istnieje konieczność przerwania spływu i przeniesienia kajaka w związku z istnieniem naturalnej lub sztucznej przeszkody typu elektrownia wodna, niski most, młyn itp. Przystań kajakowa: miejsce nad rzeką, pozwalające na wygodne dobicie do brzegu i wyjęcie kajaka oraz jego zwodowania i odbicie od brzegu, posiadające dogodny dojazd do drogi publicznej oraz możliwość załadowania i wyładowania kajaków z przyczep transportowych. Pozwala rozpoczynać i kończyć spływ w takim miejscu; Punkt etapowy: miejsce na szlaku, w którym istnieje możliwość przerwania spływu związana z odległością możliwą do pokonania jednego dnia, lub znajduje się przeszkoda przez którą należy przewieźć kajaki. Punkt taki powinien posiadać przynajmniej drogę dojazdową i przystań kajakową. Może tez być stanicą kajakową. Punkt węzłowy (węzeł szlaku): miejsce szczególnie istotne dla obsługi ruchu turystycznego, posiadające dogodny dojazd, zlokalizowane w atrakcyjnej turystycznie okolicy. Miejsce takie powinno posiadać odpowiednią infrastrukturę (najczęściej powinna to być stanica kajakowa); Spływ kajakowy: forma aktywności turystycznej, zakładająca pokonywanie szlaków wodnych za pomocą sprzętu wodnego, najczęściej kajaka, przez turystów indywidualnych i grupy zorganizowane. Może być jednodniowy (bez noclegu), lub wielodniowy (z noclegiem przy rzece w istniejących obiektach turystycznych lub we własnym namiocie na polach biwakowych, lub z podziałem spływu na odcinki jednodniowe, po których turystów odwozi się do miejsca noclegowego a rano wraca na miejsce zakończenia danego odcinka spływu w celu jego kontynuacji); Szlak kajakowy: oznakowany odcinek rzeki, po którym odbywają się spływy kajakowe; Stanica kajakowa: miejsce nad rzeką, będące przystanią kajakową, dodatkowo udostępnionym dla turystów w celu dłuższego pobytu (odpoczynku, skonsumowania

8 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 8 posiłku, schronienia się przed deszczem, noclegu w namiocie), zwykle wyposażone w małą infrastrukturę turystyczną; Stała baza noclegowa: sezonowe lub całoroczne obiekty turystyczne, oferujące miejsca noclegowe dla turystów pod dachem (kwatery agroturystyczne, pokoje gościnne, pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe, hotele itp.); 2.3. Metodologia sporządzenia opracowania Opracowanie koncepcji zagospodarowania szlaku kajakowego Wierzycy realizowane było w trzech zasadniczych etapach: (1) Wizja lokalna spływ kajakowy całym szlakiem kajakowym rzeki od Kościerzyny do Gniewu (149 km) w miesiącu październiku 2010 przez zespół kajakarzy z firmy ekajaki.pl, działających na zlecenie firmy TREK. Zespół ten dysponował wodoodporną kamerą cyfrową posiadającą możliwość nagrywania filmów w jakości full HD. W wyniku wizji powstała dokumentacja filmowa, prezentująca uwarunkowania spływu dla całego odcinka szlaku. Pozwoliło to od strony wody zidentyfikować wszystkie przeszkody i bariery związane z organizacją spływów kajakowych oraz wskazać miejsca problemowe, wymagające uporządkowania, nakładów inwestycyjnych lub innych prac związanych z udostępnieniem szlaku dla turystów. Wszystkie lokalizacje w których potrzebne są jakiekolwiek działania zostały zlokalizowane w systemie GPS, dzięki czemu określono ich dokładne współrzędne. (2) Analiza desk research, wykonana przez zespół firmy TREK we współpracy z firmą ekajaki.pl, mająca na celu zidentyfikowanie wszystkich możliwych źródeł informacji o stanie zagospodarowania szlaku kajakowego Wierzycy. W tym zakresie pomocą służyło Biuro Rozwoju Dróg Wodnych UMWP, które oficjalnie wystąpiło do samorządów lokalnych i innych instytucji z obszaru dorzecza Wierzycy o udzielenie informacji o planach inwestycyjnych oraz innych przedsięwzięciach realizowanych lub planowanych do realizacji wzdłuż szlaku kajakowego, mogących wpłynąć na stan jego zagospodarowania. Ponadto zebrano informacje z istniejących opracowań planistycznych, mapy i plany, przeprowadzono rozmowy z podmiotami dysponującymi planami i wizjami zagospodarowania turystycznego tego obszaru, zebrano istniejącą dokumentację i opracowania dotyczące turystyki kajakowej. Szczególną pomocą w tym zakresie służyły informacje i dokumenty użyczone przez Lokalną Organizację Turystyczną Kociewie, jak również Lokalne Grupy Działania Chata Kociewia i Wstęga Kociewia. W ramach tego etapu, trwającego od listopada do połowy grudnia 2010, przeprowadzono również konsultacje z podmiotami zainteresowanymi rozwojem turystyki kajakowej na rzece Wierzycy. Spotkanie takie zorganizowano wspólnie z BRDW w dniu 8 grudnia 2010 roku w Starogardzie Gdańskim, w Urzędzie Miasta. W konsultacjach tych udział wzięły 24 osoby, reprezentujących samorządy lokalne i ich związki oraz jednostki organizacyjne samorządów, organizacje i stowarzyszenia turystyczne, podmioty prywatne (organizatorzy spływów kajakowych i gestorzy bazy noclegowej), jednostki organizacyjne Lasów Państwowych oraz instytucje ochrony przyrody.

9 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 9 Na spotkaniu omówiono wstępne założenia dotyczące planów zagospodarowania turystycznego rzeki, przedyskutowano kwestie związane z utrzymaniem infrastruktury, lokalizację i zakres planowanych przedsięwzięć oraz problemy z ochroną przyrody doliny Wierzycy związane z rosnącą antropopresją turystyczną na te tereny. Wnioski ze spotkania posłużyły opracowaniu ostatecznej wersji dokumentu. (3) Opracowanie końcowej wersji dokumentu w postaci koncepcji zagospodarowania, z wykorzystaniem wniosków z wizji lokalnej, zebranych materiałów i informacji oraz wniosków z przeprowadzonych konsultacji.

10 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona Turystyka kajakowa na świecie, w Polsce i w woj. pomorskim 3.1. Kajakarstwo: Turystyka aktywna czy kwalifikowana? Turystyka kajakowa stanowi jedną z form turystyki aktywnej, czyli turystyki bazującej na spędzaniu czasu wolnego w sposób aktywny, wymagający wysiłku fizycznego i zadowalającego stanu zdrowia. W przeszłości (np. w nazewnictwie PTTK), stosowano do tego rodzaju form aktywności określenia turystyka kwalifikowana, tj. turystyka wymagająca od osób je uprawiających specjalnych kwalifikacji i umiejętności związanych z wymaganiami w zakresie stanu zdrowia, obsługi specjalistycznych urządzeń i przedmiotów oraz doświadczenia. Najczęściej do turystyki kwalifikowanej zaliczano, obok turystyki kajakowej turystykę pieszą, turystykę rowerową, turystykę jeździecką, turystykę narciarską, turystykę speleologiczną, turystykę żeglarską, turystykę kajakową, turystykę nurkową. Są to przede wszystkim formy aktywności związane z wodą, specyficznymi środkami transportu (rower, koń, narty, łodzie i jachty), oraz eksploracją miejsc trudno dostępnych (np. jaskinie, góry). Niektóre formy takiej turystyki wymagały szczególnego przestrzegania zasad bezpieczeństwa i wiązały się z większym, niż w przypadku pasywnej turystyki, ryzykiem zajścia nieprzewidzianych wypadków i zdarzeń losowych, a tym samym konieczności znacznie bardziej specjalistycznego podejścia do ich uprawiania. Związane jest to z pewną elitarnością niektórych rodzajów turystyki aktywnej, oraz wymaganiami w stosunku do osób ją uprawiających, a szczególnie instruktorów, opiekunów i organizatorów, mających obowiązek zapewnić turystom bezpieczeństwo. Wiąże się to z reglamentacją dostępu do uprawiania niektórych form turystyki aktywnej, systemami szkoleń i certyfikacji uprawnień (np. w przypadku speleologii czy nurkowania). Obecnie termin kwalifikowanej turystyki, z uwagi na coraz większą popularność tych form aktywności i znacznym umasowieniem ruchu turystycznego, wraz z liberalizacją ograniczeń ich uprawiania zastępowany jest przez nieco szersze pojęcie turystyki aktywnej Historia kajakarstwa Turystyka kajakowa wywodzi się równolegle z Wielkiej Brytanii i Kanady. Rozwija się od drugiej połowy XIX w. Wówczas w Wielkiej Brytanii rozpoczęto produkcję łodzi wzorowanych na eskimoskich kajakach, a w Kanadzie stworzono drewniane kanadyjki bazując na modelu indiańskich łodzi z kory wierzbowej. Prekursorem turystyki kajakowej na świecie był Szkot, Jon MacGregor, który we własnoręcznie wybudowanym drewnianym kajaku pływał, począwszy od 1865 r., po rzekach Wielkiej Brytanii i kontynentalnej Europy. W latach 70. XIX wieku rozpoczęto w Kanadzie produkowanie drewnianych kanadyjek wzorowanych na indiańskich łodziach z kory brzozowej. Te drewniane kanadyjki stały się wkrótce równie popularne, jak kajaki. W Polsce wyprawy kajakowe po Wiśle, Bugu, Niemnie i Biebrzy już w 1872 r., odbywał Zygmunt Gloger, uważany na pioniera kajakarstwa turystycznego w Polsce.

11 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 11 Za początek zorganizowanej działalności uważa się rok 1928, kiedy to w ramach Polskiego Związku Narciarskiego powstała Komisja Kajakowa (z siedzibą w Krakowie). W 1930 roku Komisja przeistoczyła się w samodzielny Polski Związek Kajakowy. Po II wojnie istniejące przystanie i stanice wodne ulegają całkowitemu rozpadowi. Zagładzie uległo 17 stanic i 15 stacji turystycznych. Niektóre odcinki wodne są całkiem niespławne. Komisja Turystyczna PZK bardzo szybko po zakończeniu wojny występuje do Departamentu Dróg Wodnych Ministerstwa Komunikacji o wydanie zarządzeń regulujących sprawy szlaków wodnych. Już latem 1945 roku ruszają niektóre kluby kajakowe na wodniackie trasy. Jednym z pierwszy klubów jest KS Pontony z Bydgoszczy, którego kajakarze latem 1945 roku spływają Brdą. W 8 lat później popłynęło Brdą 1500 osób. Pilotażowy spływ kajakowy rzeką Słupią przeprowadza Igor Newerli w 1948 roku. W 1945 roku reaktywowano Polski Związek Kajakowy, który poprzez swoją Komisję Turystyczną rozwinął ożywioną działalność wodniacką. W 1949 roku tuż przed połączeniem PTT i PTK w 1950 roku w Olsztynie. W 1951 roku zostaje rozwiązany PZK i jego Komisja Turystyczna przestaje działać. Po zjednoczeniu organizacji turystyczno krajoznawczych w PTTK powstaje przy Zarządzie Głównym Komisja Turystyki Kajakowej, której pierwszym przewodniczącym jest Lesław Dobrucki. Ponownie jest reaktywowany PZK w 1957 roku. Ustanowiona została Turystyczna Odznaka Kajakowa PTTK w 6 stopniach: popularnym, brązowym, srebrnym, złotym, dużą złotą i odznaka za wytrwałość. W latach 50-tych największą turystyczną imprezą wodniacką był spływ Wodami Polski do Granic Pokoju, w której wzięło udział 3074 kajakarzy oraz 183 żeglarzy. W 1955 roku odbywa się I SK rzeką Krutynią i Czarną Hańczą. Działalność szkoleniową rozpoczęto I kursem przewodników turystyki kajakowej PTTK w Mikołajkach w 1952 roku. Wznowiony jest międzynarodowy spływ Brdą w 1958 roku. W tym roku grupa kajakarzy polskich udaje się na spływ po jeziorze Seliger w ZSRR. W latach 60-tych PTTK organizuje w każdym roku ponad 2000 imprez, np.: w 1967 roku zorganizowano 2446 imprez dla osób. Pomału rozwija się też sieć wodniackich obiektów. W latach 70-tych następuje rozwój liczby organizowanych imprez kajakowych co pociąga za sobą zwiększenie się liczby biorących udział. Od 1970 roku rusza Międzynarodowy Spływ Kajakowy Złote liście na Pojezierzu Kaszubskim. W 1971 roku w 4305 imprezach kajakowych wzięło udział 70 tys osób Rodzaje i formy turystyki kajakowej Turystyka kajakowa jest jednym z najmniej ingerujących środowisko sposobem zwiedzania terenów przyrodniczo cennych. Jest prowadzona szlakami naturalnymi, nie zaś drogami sztucznie i trwale przecinającymi obszary naturalne. Wymaga jedynie infrastruktury punktowej (stanic i przystani). Turystykę kajakową można uprawiać na wodach śródlądowych stojących (jeziorach) i płynących (rzekach) oraz na morzu (kajakarstwo morskie). Szlaki wodne i akweny przydatne do turystyki kajakowej muszę odznaczać się określonymi parametrami naturalnymi (czystość wód, zalesienie brzegów, cisza) oraz odpowiednią infrastrukturą turystyczną (wypożyczalnie sprzętu pływającego, stanice, baza noclegowa i gastronomiczna).

12 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 12 Szlaki kajakowe dzieli się według ich atrakcyjności turystycznej (szlaki o walorach międzynarodowych, narodowych i regularnych) oraz przepustowości (szlaki dla turystyki indywidualnej, maksymalnie 5 osad i dla turystyki masowej). Kajakarstwo górskie wymaga większych umiejętności i jest bardziej niebezpieczne. Do światowych ośrodków kajakarstwa górskiego należy Nepal, Chorwacja, Kanada. Kajakarstwo morskie jest szczególnie popularne na wybrzeżach typu szkierowego (Finlandia), dalmatyńskiego (Chorwacja), fiordowego (Norwegia, Nowa Zelandia) oraz zwartych archipelagach wysp (Morze Egejskie, Galapagos). Żeglarstwo kajakowe (zupełnie nie istniejące w Polsce) używa specjalnych kajaków wyposażonych w żagle o pow. 10 metrów kwadratowych, uznawanych za najszybsze i najbardziej wymagające łodzie jednokadłubowe. Kajak-polo (ang. canoe-polo) to piłka kajakowa. Mecze rozgrywane są przez dwie pięcioosobowe drużyny, w specjalnych kajakach, na boisku o wymiarach 35x23 m. Do gry używa się takiej samej piłki, jak do piłki wodnej, a celem jest trafienie do bramek o wymiarach 1x1,5 m, zawieszonych 2 m nad powierzchnią wody. Mecz trwa 2 razy po 10 minut. Kajakowe rodeo (freestyle) polega na wykonywaniu kajakiem figur akrobatycznych na fali rzecznej lub na pewnym odcinku rzeki (tzw. feeride). Freestyle można uprawiać także na wodzie stojęcej (np. jezioro, basen). Figury to salta, obroty płaskie i pionowe, piruety, itp. Każda figura jest oceniana zależnie od jej trudności. Celem zawodów jest zdobycie w określonym czasie (np. 45 sekund) jak największej liczby punktów. Kajakarstwo jest też dyscypliną sportową o randze olimpijskiej. Międzynarodowa organizacja, nazywana pierwotnie IRK (Internationale Repraesentschaft fuer Kanusport), a po II wojnie światowej przemianowana na ICF (International Canoe Federation) powstała 19 stycznia 1924 roku w Kopenhadze. W 1936 kajakarstwo regatowe, a w 1972 kajakarstwo górskie trafiło do programu olimpijskiego. W kajakarstwie klasycznym zawody odbywają się na dystansach 200 m, 500 m, 1000 m, m, górskie zaś dzieli się na zjazd i slalom. Regaty nizinne uprawiane są na kajakach jednoosobowych (K1), dwuosobowych (K2) i czteroosobowych (K4), oraz na kanadyjkach jednoosobowych (C1), dwuosobowych (C2) i czteroosobowych (C4). W kajakarstwie górskim używa się kajaków jednoosobowych (K1) oraz kanadyjek jedno- i dwuosobowych (C1 i C2). Łodzie do zjazdu i slalomu bardzo się różnią. W kajaku zawodnik siedzi twarzą zwróconą do przodu, posługując się wiosłem dwupiórowym. W kanadyjce regatowej zawodnik klęczy na jednym kolanie, a w kanadyjce górskiej siedzi w przyklęku na obu kolanach i wiosłuje wiosłem o jednym piórze (pagajem) Kajakarstwo w Polsce Zaledwie 2% polskich turystów (wg szacunków Instytutu Turystyki i PTTK) uprawia turystykę kajakową, ale popularność tej formy aktywnego wypoczynku rośnie znacznie szybciej niż zainteresowanie innymi formami. Dobrze rozwinięta sieć wodna Polski stwarza wędrówkowej turystyce kajakowej, jak rzadko gdzie indziej w Europie duże możliwości rozwoju.

13 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 13 W Polsce istnieje około 150 szlaków kajakowych. Wśród nich jest 10 szlaków o walorach międzynarodowych, w tym 3 o przepustowości indywidualnej (Poprad, Radunia i Pasłęka) oraz 7 o przepustowości masowej (Dunajec, Krutynia, Czarna Hańcza, Drawa, Brda, Wda, Jeziora Brodnickie). W istniejącej klasyfikacji do szlaków o wybitnym znaczeniu zalicza się szlaki o najwyższej skali walorów. Wśród nich znajduje się Krutynia, Czarna Hańcza, Brda i szlak kajakowy Pojezierza Iławskiego. Szlaki kajakowe w Polsce dają każdemu możliwość pływania według wiedzy i umiejętności, a są przy tym bardzo malownicze. Generalnie można je podzielić na cztery grupy: Szlaki Polski Południowej rzeki górskie a w szczególności Dunajec, Poprad, Wisłoka, górny San; Szlaki Polski Środkowej rzeki nizinne, czasem podmokłe, jak górna Narew czy Odra; Szlaki pojezierzy piękne jeziora połączone rzeczkami o bogato zalesionych brzegach; Szlaki rzek Przymorza, wpadających bezpośrednio do Bałtyku. Do najbardziej znanych szlaków kajakowych w Polsce należą: Rzeka Brda szlak łatwy, dla początkujących, nieuciążliwy. Długość szlaku 207 km, czas przepłynięcia dni. Jest to jeden z najpiękniejszych szlaków wodnych Polski. W górnym biegu przepływa przez szereg jezior kaszubskich, w środkowym zaś przecina Bory Tucholskie. Duża ilość lasów, rezerwaty przyrody, malownicze brzegi, czysta woda, w kilku miejscach bystrza, dużo dogodnych miejsc biwakowych wpływają na atrakcyjność tego szlaku; Rzeka Krutynia szlak nieuciążliwy, długość szlaku 86,8 km, czas przepłynięcia z Sorkwit do Mikołajek 7-10 dni. Szlak Krutyni jest jednym z najładniejszych w Polsce. Przebiega przez partie rzeczne o zmiennym prądzie, różnej głębokości i szerokości, które łączą jeziora o różnych kształtach, wielkości, a nawet kolorze wody. Niewielka ilość przeszkód na szlaku, doskonałe miejsca biwakowe, połączenie z Głównym Szlakiem Wielkich Jezior sprawia, że szlak ten cieszy się dużą popularnością; Rzeka Czarna Hańcza - dopływ Niemna. Szlak w górnym biegu (do jeziora Wigry) trudny, dalej trudności maleją. Długość szlaku od Jeziora Wigry do Kanału Augustowskiego 51 km. Czas przepłynięcia 4 6 dni. Jest to szlak wyjątkowo piękny. Górny odcinek, od Suwałk do Jeziora Wigry, ma cechy rzeki górskiej, od Jeziora Wigry do Kanału Augustowskiego nabiera charakteru rzeki nizinnej. Odcinek biegnący przez Puszczę Augustowską to jeden z najpiękniejszych wodnych szlaków leśnych. Szybki prąd nie wymaga wiosłowania i pozwala na swobodną kontemplację uroków przyrody. Duża ilość dogodnych miejsc biwakowych, czysta woda, możliwość kąpieli i plażowania. Nie sposób wymienić i opisać, chociażby w wielkim skrócie, wszystkich wodnych szlaków Polski. Oprócz szlaków rzecznych należy wziąć pod uwagę również ok. 10 tys. jezior o różnej wielkości, kształcie i trudnościach nawigacyjnych. Dla pełnego obrazu uwzględnić należy różnego rodzaju rzeczki, kanały, cieki nie wymienione w przewodnikach kajakowych, ale nadające się do kajakowania i mające swych zwolenników. Tak więc turystyka kajakowa w Polsce posiada wyjątkowo dogodne warunki naturalne do żywiołowego rozwoju.

14 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona Rodzaje spływów kajakowych Podstawową i właściwie jedyną formą uprawiania turystyki kajakowej jest udział w spływie kajakowym. W zależności od formy organizacji, długości czasu i sposobu zabezpieczenia noclegu spływy można podzielić na dwa zasadnicze sposoby: a) Pod względem długości czasu spływu Spływy jednodniowe, bez noclegu. Jest to najbardziej masowa i najbardziej popularna forma uprawiania turystyki kajakowej. W tej grupie mieści się zarówno rekreacyjne pływanie po jeziorze lub rzece zakładające rozpoczęcie i zakończenie spływu w tym samym miejscu (np. w ośrodku wypoczynkowym), lub też zakończenie spływu w miejscu, z którego zapewniony jest powrót do miejsca jego rozpoczęcia i ew. transport sprzętu. Spływ trwa do maks godzin. Brak noclegu, a spływ albo jest wydzieloną aktywnością (w przypadku krótkich wypadów jednodniowych), albo towarzyszy wypoczynkowi, najczęściej wakacyjnemu, nad jeziorami, lub rzekami. Spływy wielodniowe (od dwóch do kilkunastu dni). Są to spływy najczęściej na rzekach, w ramach których zakłada się noclegi na szlaku (w namiotach, stanicach lub innych położonych przy szlaku obiektach noclegowych). Nocleg może być zapewniony na dwa sposoby: o bezpośrednio na szlaku, w namiotach lub obiektach noclegowych. Wówczas kajakarze (turyści) najczęściej transportują ze sobą sprzęt biwakowy oraz pozostały ekwipunek. Zwykle każdy dzień spływu kończy się na polu biwakowym lub przy obiekcie noclegowym, w którym uczestnicy spędzają noc a następnego dnia płyną dalej. Takie spływy są zwykle realizowane przez kajakarzy indywidualnych, czasem przez grupy zorganizowane. Są tanie, ale na komfort spływu znacząco wpływają warunki pogodowe i infrastruktura na szlaku. o w jednym lub więcej miejsc noclegowych, do których dowozi się uczestników przerywając spływ. Przy tej formie spływu koniec każdego dnia następuje w ustalonym punkcie, z którego kajakarze transportowani są do miejsca noclegu, a następnego dnia powracają na szlak kajakowy w celu kontynuacji spływu. Jest to niemal wyłącznie domeną spływów zorganizowanych przez operatora, ale zapewnia wysoki komfort kajakarzom i dużą niezależność od warunków pogodowych. b) Pod względem formy organizacji spływu: Spływy indywidualne. Są to spływy realizowane samodzielnie przez uczestników, najczęściej wspólnie zakupujących pewne usługi (noclegi, wypożyczenie i transport kajaków), swoim lub wypożyczonym sprzętem. Mogą w nich uczestniczyć pojedyncze osoby lub całe grupy. Najczęściej są to spływy jednodniowe lub wielodniowe, z noclegami na szlaku. Spływy zorganizowane. Są to spływy, które obsługuje wyspecjalizowany operator posiadający własne kajaki i sprzęt do ich transportu, jak również personel obsługujący spływy (instruktorów, kierowców transportujących

15 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 15 sprzęt). Są to zarówno popularne spływy jednodniowe (gdzie organizator zapewnia sprzęt i transport), jak i wielodniowe. Zdecydowana większość spływów kajakowych realizowana jest w sezonie letnim (czerwiec sierpień). Poza tym okresem, w zależności od warunków pogodowych, pewna liczba spływów organizowana jest, najczęściej w weekendy, w okresie kwiecień maj i wrzesień. Ponadto istnieje również spora grupa turystów ekstremalnych kajakarzy pływających cały rok. Staje się to coraz bardziej popularne Prawne uwarunkowania turystyki kajakowej Turystyka kajakowa zalicza się zatem zarówno do turystyki aktywnej, jak i kwalifikowanej. Jednak nie ma ona szczególnych ograniczeń ze strony systemu prawnego w porównaniu do innych form turystyki. Ma jednak szczególne wymagania w aspekcie bezpieczeństwa kajakarzy. Każdy może być kajakarzem, a uprawnienia do organizowania spływów kajakowych nie są przedmiotem oddzielnych pozwoleń. Stosować należy w tym zakresie ogólne przepisy dotyczące turystyki i wypoczynku (np. ustawa o usługach turystycznych, przepisy dot. wypoczynku dzieci i młodzieży itp.). W roku 2010, po zmianie ustawy o sporcie, zniesione zostały uprawnienia instruktorów rekreacji ruchowej (w tym również specjalności kajakarstwo ). Nie ma więc prawnych przepisów w tym zakresie, poza zwyczajowymi uprawnieniami nadawanymi przez PTTK (np. przodownik turystyki kajakowej). Taka liberalizacja stwarza jednak zagrożenie dla uczestników spływów kajakowych, gdyż obniża wymaganą prawem bazę wiedzy i kwalifikacji osób prowadzących spływy kajakowe. Tym samym zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom spływów zorganizowanych leży jedynie w sferze etyki i rozsądku organizatorów spływów. Przy rosnącej liczbie kajakarzy potencjalne ryzyko zdarzeń niebezpiecznych rośnie. Również w przypadku spływów organizowanych indywidualnie, nie ma szczególnych ograniczeń. Przy dużej dostępności na rynku sprzętu kajakowego (możliwość zakupu lub wypożyczenia i przewiezienia na dachu samochodu), to od wiedzy, rozsądku i kwalifikacji osób uprawiających tę formę turystyki zależy ich bezpieczeństwo. Niestety większość wypadków na spływach kajakowych związana jest z niefrasobliwością lub brakiem doświadczenia osób ją uprawiających. Zdarzają się spływy z udziałem dzieci i młodzieży po odcinkach trudnych bez specjalnego przygotowania. Ryzykowne są zwłaszcza leśne, przełomowe odcinki rzek obfitujące w bystrza, głazy, gałęzie, jak również duże jeziora w przypadku załamania pogody. Takie właśnie były przyczyny śmierci kajakarzy na jeziorze Łebsko w maju 2001 roku. Grupa 11 osób, bez opieki fachowych instruktorów, kończąc spływ Łebą wpłynęła na jezioro Łebsko. W wyniku silnego wiatru i fal piątka spośród uczestników spływu utonęła. Prokuratura zakwalifikowała sprawę jako nieszczęśliwy wypadek i umorzyła postępowanie. Dla zapewnienia bezpieczeństwa kajakarzy niezbędne są zatem działania informacyjne i edukacyjne, związane z budowaniem świadomości bezpieczeństwa na wodzie i ograniczania ryzyka. Wiąże się to ze stawianiem tablic informacyjnych na szlakach, edukacją organizatorów turystyki kajakowej i turystów indywidualnych.

16 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 16 Z perspektywy zagospodarowania szlaków, czynnikami podnoszącymi bezpieczeństwo użytkowników jest właściwe oznakowanie szlaku i jego wyposażenie w infrastrukturę dostępu (przystanie kajakowe), jak również drogi dojazdowe i miejsca biwakowe i dostęp do kwater oferujących noclegi pod dachem. Innym czynnikiem, który powinien być wzięty pod uwagę w turystyce kajakowej, są kwestie ochrony przyrody. Większość rzek i jezior, po których biegną szlaki kajakowe, jest objętych różnymi formami ochrony przyrody. Są to zwykle cenne przyrodniczo obszary, chronione jako parki krajobrazowe, narodowe, rezerwaty przyrody czy obszary chronionego krajobrazu, a ostatnio również obszary wchodzące w skład sieci NATURA Może to powodować szereg ograniczeń w zakresie liczby dopuszczalnych spływów kajakowych, ograniczeń sezonowych (kwiecień czerwiec jako okres lęgowy ptaków), oraz hamować procesy inwestycyjne. W znacznym stopniu ograniczyć to może rozwój turystyki kajakowej na niektórych rzekach lub ich odcinkach. Zjawisko takie zachodzi np. w Drawieńskim Parku Narodowym (od 2011 roku wprowadzono limit 420 kajakarzy dziennie na odcinku Drawy przebiegającym przez park oraz całkowity zakaz spływów kwiecień czerwiec). W przypadku procesów inwestycyjnych przykład gmin: Kościerzyna i Lipusz w województwie pomorskim pokazuje, że procedury ochrony środowiska, jakimi obwarowane są niektóre tereny (wchodzące w skład sieci NATURA 2000) mogą przyczynić się do zahamowania już przygotowanych inwestycji na które pozyskane były środki zewnętrzne. Tak wydarzyło się choćby w przypadku projektu: Ślady Kaszubskiego Morza, który miał być realizowany na górnej Wdzie i Wierzycy i obejmował kompleksowe zagospodarowanie tych szlaków wodnych z pieniędzy Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata ). Ponadto rozwój turystyki kajakowej w pewnym zakresie kolidować może z wykorzystaniem rzek pod kątem energetyki wodnej i zaopatrzenia ludności w wodę. Ograniczenia takie wprowadzone są w okolicach elektrowni wodnych i innych instalacji hydrotechnicznych. Pewne odcinki szlaków kajakowych są przez to niedostępne dla kajakarzy (np. Słupia w okolicach elektrowni wodnej Soszyca i Gałąźnia Mała, Radunia w okolicy Bielkowa czy ujęcia wody Straszyn). Ponadto rozwój energetyki zwiększa liczbę elektrowni wodnych, co utrudnia spływy (konieczność częstszych przenosek lub transportu kajaków). Jednak doświadczenia np. gminy Pruszcz Gdański związane z zagospodarowaniem dolnego odcinka Raduni dla turystyki kajakowej pokazują, że te ograniczenia są możliwe do ominięcia dzięki dobrej współpracy samorządów, operatorów turystyki kajakowej i dysponentów infrastruktury technicznej elektrowni i ujęć wody Tendencje rozwoju turystyki kajakowej W Polsce w ostatnich latach liczba kajakarzy dynamicznie rośnie. Nakłada się na to kilka, równolegle zachodzących zjawisk zwiększających zarówno popyt, jak i podaż usług turystyki kajakowej:

17 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 17 Obniżenie się cen sprzętu kajakowego i usług kajakowych Rosnący popyt na turystykę kajakową doprowadził do znacznej obniżki cen kajaków i innego sprzętu, w tym do niedawna bardzo drogich kajaków polietylenowych, które są niezbędne do spływania trudniejszymi rzekami. Sprawiło to, że bariery cenowe dostępu do tej turystyki znacznie zmalały, co zwiększyło liczbę operatorów turystyki kajakowej, zwiększyło podaż kajaków (ponad 1000 np. tylko na Brdzie w okolicy Swornychgaci). Również cena spływu nie jest wysoka (np. przeciętna cena spływu jednodniowego, wraz z wypożyczeniem i transportem kajaków) wynosi ok zł./os. Jest to więc jedna z tańszych form aktywności turystycznej, dostępna dla szerokiej grupy odbiorców. Zwiększająca się liczba wyspecjalizowanych operatorów spływów kajakowych. Na większości szlaków wodnych obecnie powstają wypożyczalnie sprzętu kajakowego, rozwijają się także usługi transportowe oraz baza noclegowa. Zwiększa to podaż tych usług i wygodę użytkowników. Odkrywanie nowych szlaków kajakowych Rocznie ze spływów korzysta np. na Brdzie 1 (w przeliczeniu na spływy jednodniowe) ok użytkowników, a na Wdzie kajakarzy rocznie. Dla porównania, na Krutyni liczba ta jest znacznie większa, przekraczając barierę 200 tysięcy osób rocznie, co jest wielkością krytyczną dla pojemności turystycznej. Dla porównania, rzeki mniej znane, takie jak Słupia mają liczbę użytkowników na poziomie tysięcy kajakarzy rocznie, a rzeki nie zagospodarowane jak np. Wierzyca poniżej użytkowników. Wraz z rosnąca liczbą użytkowników odkrywane są kolejne rzeki, do tej pory nie wykorzystywane kajakarstwo. W szczególności doświadczeni kajakarze, a za nimi kolejni, przenoszą się z bardziej obleganych rzek na odcinki i cieki mniej znane oraz dopływy, przyczyniając się do rozwoju na nich tej formy aktywności turystycznej. Zagospodarowanie nowych szlaków kajakowych Dzięki dostępności różnorodnych środków, w szczególności funduszy unijnych, nasiliło się znacznie (w stopniu do tej pory w Polsce niespotykanym) zagospodarowanie szlaków wodnych pod kątem turystyki. W niemal każdym województwie samorządy gminne oraz inne podmioty inwestują w bazę turystyki wodnej, zarówno publiczną (przystanie kajakowe, oznakowanie), jak i prywatną (zagospodarowanie pól biwakowych, stanic kajakowych itp.). Wpisywanie się turystyki kajakowej w tzw. globalne megatrendy rozwojowe Turystyka kajakowa, jako forma turystyki aktywnej, wpisuje się w globalne megatrendy rozwojowe w zakresie: o trendu zwiększającego zainteresowanie wobec aktywnych i zdrowych form spędzania czasu wolnego, obejmującego większość społeczeństw krajów rozwiniętych i rozwijających się, jakim jest dbałość o zdrowie i kondycję fizyczną, 1 Szacunki operatorów turystyki kajakowej: ekajaki.pl, Activitas, 2010 r.

18 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 18 o trendu dbałości o środowisko naturalne, w który turystyka kajakowa wpisuje się, gdyż jest to aktywność stosunkowo mało szkodząca środowisku naturalnemu i nie powodująca emisji zbyt wielu zanieczyszczeń (w tym dwutlenku węgla) do atmosfery. Turystyka kajakowa jest realizowana na rzekach, w bezpośrednim kontakcie z przyrodą o trendu do ograniczania dalekich wyjazdów na rzecz poznawania własnego kraju, w związku z zagrożeniami terroryzmem, niestabilną sytuacją na świecie, klęskami żywiołowymi. Generuje to znaczny popyt wewnętrzny, szczególnie w dużym kraju, jakim jest Polska, o trend skracania czasu poświęconego na wyjazd wakacyjny ze zwiększeniem ich liczby. Spływy kajakowe to najczęściej wyjazdy krótsze (1 kilkudniowe), rzadko zdarzają się obecnie na rzekach Polski spływy dłuższe Możliwości rozwoju turystyki kajakowej w województwie pomorskim Turystyka kajakowa w Polsce ma bardzo dobre perspektywy rozwoju. Nie jest zależna od sytuacji na świecie, dobrze się wpisuje w ogólne trendy rozwoju turystyki na świecie. Znaczna część potencjału w zakresie turystyki kajakowej w Polsce jest dopiero odkrywana. Szczególnie dobre warunki i perspektywy rozwoju ma turystyka kajakowa w województwach Polski Północnej, w tym w Województwie Pomorskim. Region ten posiada kilkanaście atrakcyjnych szlaków wodnych (ponad 1500 kilometrów), o walorach pozwalających na rozwój oferty spływów kajakowych. Są to rzeki bardzo różnorodne, zarówno duże rzeki nizinne (Wisła), system rzeczny Żuław Wiślanych (Nogat, Motława, inne rzeki i kanały), popularne, niezbyt trudne rzeki średniej wielkości (Wda, Brda), jak również rzeki pojezierzy, nieco trudniejsze (Słupia czy Radunia) oraz rzeki zupełnie nie zagospodarowane (Łupawa, Liwa). Silnie rozwinięta oferta turystyczna jest obecnie na rzekach Borów Tucholskich: Brdzie ( kajakarzy rocznie), Wdzie ( kajakarzy rocznie) i ich dopływach. Dobrze też jest zagospodarowany szlak kajakowy Słupi ( kajakarzy rocznie) 2, Kółko Jezior Raduńskich na Górnej Raduni i Opływ Motławy w Gdańsku. Dzięki inwestycjom wykonanym przez gminę i miasto Pruszcz Gdański na odcinku Dolnej 3 Raduni liczba użytkowników wzrosła z kilkuset osób do ok. 4-5 tysięcy kajakarzy rocznie. Wiele rzek jest niemal nie wykorzystanych obecnie turystycznie lub tylko w niewielkim stopniu (Wierzyca, Łupawa, Łeba czy Liwa). Rzeki te potrzebują kompleksowego programu inwestycyjnego (zagospodarowania turystycznego), jak również rozwoju usług turystycznych (wypożyczalni kajaków, usług transportowych, noclegowych, gastronomicznych) oraz promocji. W przypadku niektórych rzek o mniejszej atrakcyjności możliwy jest również ograniczony rozwój turystyki kajakowej. Dotyczy to np. Redy, Łeby czy Motławy. 2 W przeliczeniu na spływy jednodniowe 3 Szacunki własne na podstawie wywiadów z klubami kajakowymi z Gdańska i Straszyna

19 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 19 Fot. 1. Szlak Kajakowy Elektrowni Wodnych Raduni przykład inwestycji w infrastrukturę turystyki kajakowej, pozwalającej na rozwój oferty turystycznej Źródło: archiwum firmy TREK

20 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona Uwarunkowania rozwoju turystyki kajakowej na rzece Wierzycy 4.1. Położenie na tle podziału administracyjnego Zlewnia rzeki Wierzycy położona jest na terenie województwa pomorskiego, w jego południowej części, w regionie geograficznym i kulturowym Kociewia oraz południowej części Kaszub i wschodniej Borów Tucholskich na terenie powiatów: gdańskiego, kartuskiego, kościerskiego, starogardzkiego, tczewskiego. Położenie zlewni na tle podziału administracyjnego województwa pokazuje rysunek 1. Rys. 1. Zlewnia rzeki Wierzycy na tle powiatów województwa pomorskiego Źródło: Analiza hydrologiczno-meteorologiczna dla opracowania koncepcji rozwoju szlaków kajakowych województwa pomorskiego, ProDigital GIS Consulting & Solutions, opracowana na zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego w roku 2009 Rzeka przepływa w swoim biegu przez 3 powiaty oraz 9 gmin, których zestawienie przedstawia tabela 1.

21 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 21 Tab. 1. Zestawienie jednostek samorządu terytorialnego, przez które przepływa Wierzyca Lp. Powiat Lp. Gmina 1 Kościerski 2 Starogardzki 3 Tczewski 1 Miasto Kościerzyna 2 Kościerzyna 3 Stara Kiszewa 4 Skarszewy 5 Starogard Gdański (dwukrotnie) 6 Miasto Starogard Gdański 7 Pelplin 8 Morzeszczyn 9 Gniew Źródło: opracowanie własne Cały bieg rzeki znajduje się na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Obszar ten położony jest na terenie trzech nadleśnictw: Kościerzyna, Starogard i Kaliska Ogólna charakterystyka zlewni Wierzycy Rzeka Wierzyca płynie w całości swojego biegu w województwie pomorskim. Według klasyfikacji Graveliusa jest ciekiem II rzędu. Jest lewobrzeżnym dopływem Wisły. Swoje źródła ma w okolicach miejscowości Piotrowo, na wschód od Kościerzyny. Do Wisły uchodzi na południe od miejscowości Gniew. Długość rzeki wynosi 170,49 km. Wody rzeki należą do II i III klasy czystości wody (wg 5- klasowej klasyfikacji: gdzie I klasa- wody bardzo dobrej jakości, II klasa- wody dobrej jakości, III- wody zadowalającej jakości, IV- wody niezadowalającej jakości, V- wody złej jakości. Jakość wody jest zatem średnia, największe zanieczyszczenie występuje poniżej Starogardu Gdańskiego. Powierzchnia zlewni rzeki Wierzycy wynosi 1607,11 km 2. Według podziału J. Kondrackiego (2002) na jednostki fizycznogeograficzne obszar badań zlokalizowany jest na terenie pięciu mezoregionów: Pojezierze Kaszubskie; Pojezierze Starogardzkie; Równina Charzykowska, Bory Tucholskie; Dolina Kwidzyńska.

22 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 22 Według podziału na jednostki hydrograficzne, od północy obszar graniczy ze zlewnią Raduni. Od wschodu granicę stanowi zlewnia Motławy oraz bezpośrednia zlewnia Wisły. Od południa zlewnia Wierzycy graniczy ze zlewniami małych rzek Borów Tucholskich: Strugi Młyńskiej oraz Mątawy. Zachodnią granicę stanowi zlewnia Wdy. Zlewnia Wierzycy przyporządkowana jest do kaszubskiego systemu hydrograficznego. Z jego centralnej części, a mianowicie okolic Wzgórz Szymbarskich, odpływa kilka rzek, tworząc układ de centryczny. Kształt zlewni wykazuje wydłużenie z północnego zachodu w kierunku południowego wschodu. Najwyższy punkt zlewni zlokalizowany jest w północnej części zlewni. Punkt ten to Góra Gęsia, która wznosi 279,2 m ponad poziom morza. Położony jest na południowy wschód od Szymbarku. Najniższy punkt zlewni to okolice ujścia Wierzycy do Wisły na południe od miejscowości Gniew. Położony jest na wysokości 12,7 m n.p.m. Ukształtowanie powierzchni zlewni jest bardzo urozmaicone. Tereny o największych wysokościach położone są w północnej części analizowanego obszaru. Wysokości zlewni maleją z północy ku południowemu wschodowi. Część północna zlewni to falista lub miejscami pagórkowata wysoczyzna morenowa o deniwelacjach wysokości względnych dochodzących do 20 metrów. Na obszarze wysoczyznowym licznie występują niewielkie zagłębienia terenu. Zagłębienia te często wypełnione są wodą, tworząc w ten sposób zagłębienia bezodpływowe ewapotranspiracyjne. Jeśli natomiast w dnie zagłębienia nie jest obecna woda, wtenczas tworzą się zagłębienia bezodpływowe chłonne. Oba te typy zagłębień bardzo często tworzą całe zespoły na relatywnie dużych obszarach. W rzeźbie zlewni bardzo wyraźnie zaznacza się dolina Wierzycy. Jej dno położone jest w najwyższym punkcie na rzędnej około 155 m n.p.m., natomiast w najniższym punkcie na rzędnej 12,7 m n.p.m. W swym biegu dolina rzeki głównej posiada odcinki o dużych spadkach koryta, takich jak odcinek w okolicach Nowej Kiszewy oraz odcinku i niewielkich spadach koryta w ujściowym odcinku. Początkowy bieg rzeki Wierzycy charakteryzuje się dużymi spadkami. W biegu środkowym, przez Starogardem Gdańskim, rzeka zaczyna bardzo silnie meandrować, swoje apogeum osiągając kilka kilometrów za Starogardem Gdańskim. System rzeczny Wierzycy obejmuje liczne dopływy rzeki głównej, z których największy to Wietcisa, na którym z powodzeniem można odbywać turystykę kajakową na odcinku około km. System drenażu rzeki Wierzycy obejmuje również jeziora przepływowe. Ich liczba nie należy do imponujących. W biegu rzeki zlokalizować można jedynie dwa większe jeziora przepływowe, z których największym jest Jezioro Zagnanie. Wszystkie jeziora zlokalizowane są w odcinku górnym Wierzycy, na jej pierwszych 10 km. Tab. 2. Jeziora, przez które przepływa rzeka Wierzyca (Atlas jezior, 1997) Nazwa jeziora Powierzchnia (km 2 ) Głębokość maks. (m) Głębokość średnia (m) Wierzysko 0,63 6 b.d. 146,4 Zagnanie 1,43 19,5 b.d. 144,3 Grabowskie 14,07 28,1 13,3 180,4 Wysokość zwierciadła wody (m n.p.m.) Źródło: Analiza hydrologiczno-meteorologiczna dla opracowania koncepcji rozwoju szlaków kajakowych województwa pomorskiego, ProDigital GIS Consulting & Solutions, opracowana na zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego w roku 2009

23 Koncepcja zagospodarowania szlaków wodnych w województwie pomorskim dla rozwoju turystyki kajakowej dla rzeki Wierzycy Strona 23 Tabela 3 pokazuje zestawienie największych dopływów Słupi. Nazwa cieku Miejsce źródeł Tab. 3. Największe dopływy Słupi Miejsce ujścia do Słupi Długość (km) Powierzchnia zlewni (km 2 ) Dopływ z na północ od Kościerzyna 10,73 28,91 Kościerzyny Kościerzyny Mała Wierzyca ok. Liniewa na południe od 34,6 124,65 Pałubina Wietcisa na wschód od Czysta Woda 44,64 276,1 Sztofrowej Huty Piesienica na zachód od Zblewa na zachód od Starogardu Gdańskiego 23,26 201,79 Węgiermuca Janka Jez. Czarnolesieok. Skórcza ok. Leśnictwa Leśna Jania- Bory Tucholskie na południowy wschód od Klonówki na zachód od Bród Pomorskich 30,32 155,79 31,38 185,71 Źródło: Analiza hydrologiczno-meteorologiczna dla opracowania koncepcji rozwoju szlaków kajakowych województwa pomorskiego, ProDigital GIS Consulting & Solutions, opracowana na zlecenie Samorządu Województwa Pomorskiego w roku 2009 Zlewnia Wierzycy jest bardzo wylesiona. Tereny leśne zajmują w zlewni mniej niż 15 % powierzchni. Największe zgrupowania lasów znajdują się w zachodniej części zlewni w obszarze przyległym do działy wodnego. Ze względu na znaczne wylesienie terenu, spora część gruntów w zlewni użytkowana jest rolniczo. Spore obciążenia dla zlewni generują większe miasta w zlewni. Do największych należy Kościerzyna i Starogard Gdański. Oba te miasta położone są w dolinie Wierzycy. Pierwszy z nich położone jest w biegu źródłowym cieku, natomiast drugie w biegu środkowym. Poza tym w zlewni występuje kilka mniejszych miast, takich jak Skórcz, mających swój wpływ na zanieczyszczenia w zlewni. Linijnym źródłem zanieczyszczeń w zlewni są drogi, spośród których głównym są drogi krajowe, przecinające Kościerzynę oraz Starogard Gdański. Poza tym, teren zlewni poprzecinany jest siecią dróg wojewódzkich generujących spore ilości zanieczyszczeń, ale i uprzykrzających spływ kajakowy poprzez nadmierny hałas Uwarunkowania przyrodnicze doliny Wierzycy. Na terenie zlewni położone są dwa parki krajobrazowe. Nie zajmują one jednak pokaźnych powierzchni. Pierwszym z nich jest Wdzydzki Park Krajobrazowy wkraczający nieznacznie na zachodnią część zlewni. Drugim z nich jest Kaszubski Park Krajobrazowy, którego nieznaczny obszar pokrywa północną część zlewni. Pozostały obszar zlewni objęty jest różnymi formami ochrony przyrody, z których najważniejsze to obszary chronionego krajobrazu Doliny Wierzycy i Gniewski OChK oraz obszarami Natura 2000.