Sprawozdanie z działalności. za rok 2012

Transkrypt

1

2

3 Jan Gancewski Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok 2012 Jednym z najważniejszych przedsięwzięć w roku sprawozdawczym 2012 było zorganizowanie wspólnie przez Towarzystwo oraz Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischen Funde und Unterlagen aus dem nordöstlichen Mitteleuropa dorocznego zebrania tego ostatniego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (UWM) w Olsztynie. Było to dowodem uznania Zarządu i członków tejże Komisji dla dokonań naukowych Towarzystwa Pruthenia oraz z drugiej strony chęć nawiązania ściślejszej współpracy, przede wszystkim pomiędzy środowiskami naukowymi związanymi z KAFU i Pruthenią. W 2012 r. w kontynuowano główne projekty naukowe i popularno-naukowe, przede wszystkim we współpracy z Wydziałem Humanistycznym UWM, Ośrodkiem Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz nadal Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie, Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischen Funde und Unterlagen aus dem nordöstlichen Mitteleuropa, Instytutem Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego. Aktywność członków TN Pruthenia w tymże roku skupiała się podobnie jak w roku poprzednim na polu naukowym, wydawniczym i popularyzatorskim. Działalność naukowa Towarzystwa 1. Interdyscyplinarne Seminarium Naukowe Seminarium Prussicum. 2. Pruthenia-KAFU Spotkanie organizacji i Sympozjum Naukowe: Nowe i najnowsze w polskich badaniach archeologicznych ziem pruskich. 3. V sezon badań archeologicznych w Bezławkach Towarzystwo finansowało udział swoich członków w dwutygodniowych badaniach średniowiecznego cmentarzyska. Działalność wydawnicza W roku sprawozdawczym Towarzystwo opublikowało tom 6 rocznika Pruthenia, a także przygotowało wydanie monografii miasta Giżycka: Giżycko. Miasto i ludzie, pod red. G. Białuńskiego (wyd. Urząd Miasta i Gminy Giżycko, Giżycko 2012). Pruthenia, 2013, t. VIII, s

4 296 Jan Gancewski W serii wydawanej wspólnie z OBN i W. Kętrzyńskiego ukazała się monografia autorstwa G. Białuński, Studia z dziejów rycerskich i szlacheckich rodów pruskich (XIII XVI wiek). Część I, Monumenta Literaria Prussiae, pod red. J. Gancewskiego i B. Radzickiego, Seria C, Monografie, nr 3, Olsztyn Rozpoczęto również prace nad edycją dwóch prac doktorskich podejmujących problematykę pruską p. Pawła Kawińskiego i p. Cezarago Tryka. Działania popularyzujące wiedzę o dziejach i kulturze ziem pruskich 1. Warsztaty Bałtyjskie 2. IV Festiwal Bałtyjski 3. Udział Członków Towarzystwa w święcie ulicy Dąbrowszczaków w Olsztynie Udział Członków Towarzystwa w Festynie Historycznym Przodkowie Sielawowego Króla, czyli śladami pradawnej historii Mikołajek W roku Sprawozdawczym do grona członków zwyczajnych TN Pruthenia przyjęto 3 osoby: 1. p. Julię Możdżeń, 2. p. Marka Jagodzińskiego, 3. p. Pawła Kawińskiego. * * * Działalność naukowa W roku sprawozdawczym realizowano trzy główne przedsięwzięcia naukowe: 1. Seminarium Prussicum Moderator: prof. dr hab. G. Białuński, współpraca: dr B. Radzicki W roku 2012 odbyło się w 6 posiedzeń. Były to głównie spotkania z miejscowymi badaczami, choć gościliśmy też znakomitych badaczy z różnych ośrodków naukowych w Polsce (prof. W. Długokęcki Gdańsk, prof. M. Dygo Warszawa, prof. D.A. Sikorski Poznań). Tym razem zdecydowanie dominowała problematyka historyczna, na przyszłość warto zadbać o większą różnorodność dyscyplinarną posiedzeń. Do stałego programu Seminarium Prussicum weszły już dyskusje nad ważnymi publikacjami bałtyjskimi (tym razem nad ważną pracą dra Dariusza Sikorskiego o instytucjiach władzy u Prusów) oraz wystąpienia młodszych pracowników naukowych (czasami ich debiuty p. mgr J. Wyżlic). Wykaz odbytych posiedzeń w 2012 r.: 19 stycznia 2012, mgr Robert Klimek (Olsztyn), Mała Barcja problem ustalenia granic;

5 Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok lutego 2012, spotkanie to było poświęcone książce: Instytucje władzy u Prusów w średniowieczu autorstwa Dariusza Adama Sikorskiego. Po prezentacji dokonanej przez prof. M. Dygo nastąpiła dyskusja panelowa. Skupiła się ona wokół tematyki prezentowanej przez omawianą książkę oraz wokół tematów satelitarnych. Udział w dyskusji wzięli m.in.: prof. Wiesław Długokęcki (UG), prof. Grzegorz Białuński (OBN Olsztyn), dr Bogdan Radzicki (UWM Olsztyn), dr Jan Gancewski (UWM), mgr Alicja Dobrosielska (UWM Olsztyn); 12 kwietnia 2012, dr hab. Dariusz Andrzej Sikorski (UAM Poznań), O prawdzie historycznej (historycznie); 24 maja 2012, mgr Joanna Wyżlic (UWM Olsztyn), Czy traktat dzierzgoński (1249 r.) był fenomenem swoich czasów?; 18 października 2012, dr Mirosław Hoffmann (UWM Olsztyn), Kształtowanie się form organizacyjnych wschodniopruskiej archeologii w XIX w. (do wojny francusko-pruskiej); 13 grudnia 2012, mgr Seweryn Szczepański (Iława), Od Homera do Wulfstana wyścigi jako motyw uświęcania zmarłych u ludów indoeuropejskich. 2. Międzynarodowe sympozjum: Das neue und das neuste in polnischen archäologischen Untersuchungen der altpreussischen Gebiete Wspomniane wyżej przedsięwzięcie naukowe, odbyło się w dniach VI 2012 r. w Olsztynie a zostało zrealizowane w związku z dorocznym zebraniem Kommission zur Erforschung von Sammlungen Archäologischen Funde und Unterlagen aus dem nordöstlichen Mitteleuropa. Spotkanie zorganizowane zostało przez: KAFU i Towarzystwo Naukowe Pruthenia w Olsztynie przy współpracy Muzeum Warmii i Mazur (MWiM) w Olsztynie oraz Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Obrady sympozjum wzbogacono o imprezy towarzyszące: wystawę archeologiczną Neue alte Quellen in Archäologie Ostpreussens przygotowaną przez MWiM oraz objazd terenowy Altpreussische Wallburgen und gotische Architektur in Mittelermland. W trakcie objazdu przemierzono autokarem 151 km, a uczestnicy odwiedzili obok zabytków architektury gotyckiej w Barczewie, Jezioranach i Lidzbarku Warmińskim m. in: grodzisko pruskie datowane na XI XIII w. w miejscowości Maruny oraz wczesnożelazne cmentarzysko kurhanowe (V III w. p.n.e.) w lesie koło wsi Kikity. W ramach sympozjum zaprezentowano osiem wystąpień: dr Norbert Gossler (Berlin), Das Deutsche Forschung Gemeinschaft Projekt Prussia Die Funde von Unterplehnen (Równina Dolna, pow. Kętrzyn) als Beispiel für die Problematik des Projektes; dr Jarosław Sobieraj (Olsztyn), Lothar Kilian s Haffküstenkultur and some contemporary interpretations of the Rzucewo Culture phenomenon; mgr Izabela Mellin-Wyczółkowska, mgr Mariusz Wyczółkowski (Kętrzyn), Horse burials from Robawy new evidence of ritual feasts and sacrificial rites from the late Roman and Migration Period;

6 298 Jan Gancewski mgr Marcin Engel (Warszawa), mgr Cezary Sobczak (Warszawa), Not only archaeology. The interdisciplinary researches of multi-culture settlement complex At Szurpiły in Suwałki region; dr Wojciech Wróblewski (Warszawa), The Films of the didaktischen Kollektion of the former Prehistorical Department of Breslau (Wrocław) University now in the Archive of Institute of Archaeology, Warsaw University; mgr Piotr Iwanicki (Warszawa), Necropolis at Lisy, near Gołdap (Lyssen. Kr. Goldap) in the light of archive studies and modern excavations; dr Tomasz Nowakiewicz (Warszawa), dr Aleksandra Rzeszotarska-Nowakiewicz (Warszawa), The Bog Sacrifice at Nidajno Lake results of investigations in season 2011; dr Marek F. Jagodziński (Elbląg), Conceptions of localization and investigations Truso in archaeology of East Prussia. 3. V sezon badań archeologicznych w Bezławkach: badania średniowiecznego cmentarzyska Kierownik projektu: dr Arkadiusz Koperkiewicz Badania archeologiczne w Bezławkach prowadzone są od 2008 r. i obejmowały dotąd średniowieczny zamek pokrzyżacki zamieniony w 1513 r. na kościół. Ekspedycją kieruje z ramienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego dr Arkadiusz Koperkiewicz członek zwyczajny TN Pruthenia. Już jednak w 2000 r. Ekspedycja Galindzka Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego kierowana przez dr Tomasza Nowakiewicza prowadziła badania położonego we wsi, nieopodal zamku, wczesnośredniowiecznego grodziska. Inspiracją do podjęcia prac sondażowych na cmentarzysku we wsi było odnajdowanie fragmentów kości ludzkich na obrzeżach wiejskiego boiska. Plac sportowy powstał na terenie zniwelowanym w 2 poł. XX w. i znajdującym się w bezpośrednim sąsiedztwie wspomnianego grodziska. Na szczątki ludzkie natrafiano także na trójkątnym nieużytku leżącym przy skrzyżowaniu dróg Bezławki Wilkowo Wanguty. Na tej podstawie założono, że może to być cmentarz, usytuowany wokół pierwszego kościoła wiejskiego funkcjonującego do czasów adaptacji zamku. Lokalizacja nad Dajną grodziska, później młyna krzyżackiego i znajdowane w pobliżu szczątki ludzkie mogły być wskazówką, że tam właśnie należałoby upatrywać głównego centrum osadniczego wsi w czasach średniowiecza. Prace sondażowe na cmentarzysku rozpoczęto w 2010 r. Kiedy odsłonięto pierwsze szkielety, potwierdzono istnienie stanowiska i włączono je do centralnej ewidencji WKZ w Olsztynie. Wykonano jednocześnie mapę warstwicową i ustabilizowano punkty siatki arowej. (Mapę wykonał geodeta, dr inż. J. Miałdun z Zakładu Fotogrametrii i Teledetekcji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie). Bardzo dużo zabytków, w tym brakteatów, znajdowało się w ziemi ornej. Spośród znalezisk, potwierdzających jednocześnie metrykę cmentarzyska, wyjątkową jest brązowa aplikacja pasa z minuskułą gotycką. Zabytek pochodził zapewne z wyposażenie zniszczonego grobu. Na podstawie kształtu litery/liter datować go można na XIV/XV w.

7 Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok W 2012 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wsparło finansowo badania w Bezławkach w ramach grantów badawczych pod hasłem Bezławki ocalić od zniszczenia, które miały na celu wykonanie nowoczesnych badań nieinwazyjnych. Zadania, jakie postawiono sobie w związku z pozyskaniem grantu MKiDN w 2012 r. były następujące: 1) wykonanie możliwie pełnej, cyfrowej (naziemny skaning 3D) dokumentacji zamku w Bezławkach, 2) wykonanie badań geofizycznych wnętrza obecnego kościoła i dziedzińca, a także badań w obrębie nowo odkrytej nekropolii średniowiecznej, 3) wykonanie badań termograficznych wnętrza zamku. Równolegle do prac związanych z realizacją grantu ministerialnego zorganizowano dwutygodniową kampanię wykopaliskową na cmentarzysku (stan. 15, AZP 19 69/56). W pracach uczestniczyli studenci UWM W Olsztynie, członkowie TN Pruthenia, które finansowało ich koszty zakwaterowania. Zgodnie z założonym programem badań przebadano powierzchnię 0,5 a. Kontynuowano prace na arze 690/260 odsłaniając ćwiartki NE (ćw. B) i SE (ćw. D). Zidentyfikowano łącznie 17 pochówków z czego w 8 przypadkach odsłonięto szczątki dziecięce i tyle samo szczątków dorosłych oraz zbiór luźnych kości pochodzących prawdopodobnie z jednego grobu. Badania w 2012 r. pokazują, że pomimo dużych zniszczeń pozostała nienaruszona część cmentarzyska, która z uwagi na unikatowy charakter jak najszybciej powinna zostać objęta ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Jest to prawdopodobnie pierwsze cmentarzysko założone przy drewnianym kościele na początku akcji kolonizacyjnej około połowy XIV w. Nie wykluczone, że kontynuuje ono tradycję miejsca grzebalnego miejscowej ludności pruskiej. Jak dotąd najbliższą analogią do tego typu nekropolii odnajdować możemy jedynie w Równinie Dolnej. Fakt, że stanowisko przetrwało i możemy na nim obserwować najstarsze elementy obrzędowości pogrzebowej z wczesnej fazy chrystianizacji tych terenów, zawdzięczać należy stosunkowo wczesnemu zarzuceniu grzebania zmarłych w tym miejscu. To spowodowało, że zespoły grobowe są spójne chronologiczne, nie są zniszczone i przemieszane z pochówkami nowożytnymi, jak to się dzieje na tradycyjnych cmentarzyskach przykościelnych. Z taką sytuacją mamy właśnie do czynienia na cmentarzu wokół zamienionego na kościół zamku i funkcjonującego przez kilka stuleci. W przypadku cmentarzyska we wsi czas jego funkcjonowania na podstawie dotychczasowych wyników badań można określić w przybliżeniu na poł. XIV XV w., a wiec nie więcej niż 150 lat. Datowanie zabytków jeszcze bardziej ogranicza ten okres bliżej przełomu XIV/XV w. Kwestią otwartą pozostaje lokalizacja najstarszego, drewnianego kościoła, wokół którego zorganizowano cmentarz. Edukacja i popularyzacja nauki 1. Warsztaty Bałtyjskie Moderator: dr Mirosław Hoffmann W roku sprawozdawczym w ramach działalności popularyzującej wiedzę i badania poświęcone dziejom i kulturze ziem pruskich zorganizowano wspólnie z Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie cykl siedmiu prelekcji:

8 300 Jan Gancewski mgr Robert Klimek, Litewskie warownie z XIII XIV w. próba identyfikacji grodzisk w oparciu o krzyżackie źródła pisane (24 II); dr Małgorzata Karczewska, Archeologia pamięci, czyli krajobraz kulturowy Mazur i Warmii (24 III); dr Maciej Karczewski, Archeologia środowiska Pojezierza Mazurskiego I VI w. n.e. (24 IV); mgr Alicja Dobrosielska, O Prusach, Indianach i pewnym artykule Jana Powierskiego (19 V); mgr Krzysztof Wróblewski, Bałtyjscy berserkowie? Od psiogłowców do szalonych wojowników (20 X); dr Marek Radoch, Jak to było naprawdę ze statkami zajętymi przez Krzyżaków przed wybuchem wielkiej wojny? Kilka uwag o przyczynach wybuchu wojny polsko-krzyżackie. (17 XI); dr Marek F. Jagodziński, Korzenie Truso (8 XII). 2. IV Festiwal Bałtyjski Koordynatorzy: Bogdan Radzicki, Alicja Dobrosielska W roku sprawozdawczym Towarzystwo Naukowe Pruthenia, wspólnie z Miejskim Ośrodkiem Kultury w Olsztynie zrealizowało w dniach 30 czerwca 1 lipca, w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego kolejny, czwarty Festiwal Bałtyjski. Odbywał się on na olsztyńskich plantach i rynku starego miasta. Motywem przewodnim festiwalu była podróż handlowa rzymskiego equity na południowo-wschodnie wybrzeże Bałtyku po bursztyn, znana z Historii naturalnej Pliniusza Starszego. Po prawie dwóch tysiącach lat znowu na północ barbarzyńskiej Europy przybyli Rzymianie z ich dorobkiem kulturowym, militarną i technologiczną potęgą. O tym jak mogło wyglądać to spotkanie, jak bardzo różniły się kultury przybyszów i mieszkańców, ale także jak łatwo nawiązywali oni komunikację i współpracę mogła przekonać się publiczność, przede wszystkim: aktywnie zwiedzając obozowiska Rzymian i barbarzyńców, oglądając inscenizacje; biorąc udział w rozmaitych warsztatach, wysłuchując prelekcji ekspertów. Na olsztyńskich plantach powstały dwa obozy: rzymskich legionistów z I w. n.e. (LEGION XIIII z Lublina, Stowarzyszenie Pro Antica ) oraz barbarzyńców (Grupa Rekonstrukcji kultury przeworskiej z Rzeszowa), w których prezentowano różne aspekty życia codziennego europejczyków z początku naszej ery. W obozie barbarzyńców każdy zwiedzający czy to dorosły, czy to dziecko mógł ubrać zbroje, hełm oraz przymierzyć miecz i tarczę, popróbować swych sił w strzelaniu z łuku; najmłodsi mogli powalczyć pod okiem barbarzyńcy korzystając z mniejszych egzemplarzy uzbrojenia (drewniane miecze i tarcze), młodzi wojownicy mogli również zaopatrzyć swoje waleczne ciała w magiczne rysunki chroniące ich przed razami wroga; działał tu także warsztat odlewnika, barbarzyńska kuchnia i warsztat tkacki. Marszowy obóz armii rzymski składał się z 3 namiotów, stanowiska z przyrządami codziennego użytku, elementów obronnych. Obóz był otwarty dla publiczno-

9 Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok ści, każdy mógł wejść, przymierzyć elementy uzbrojenia itp. Legioniści chętnie prezentowali uzbrojenie żołnierza rzymskiego z I III w. n.e., pojedynkowali się między sobą, zarówno w obozie jak i na rynku starego miasta, dawali także pokazy sprawności, musztry (m.in.: żółw tzw. chodzony), komendy były wykonywane w języku dawnych Rzymian łacinie, zaprezentowali także machinę miotającą skorpion rodzaj balisty (jedyna tego typu machina rzymska zrekonstruowana w skali 1:1 w Polsce); prowadzili rekrutację legionistów (ubranie od stóp do głów wybranych osób w komplet rzymskiego żołnierza plus musztra rekruta ), dzięki czemu widzowie mogli się przekonać, że mają do czynienia z wiernymi rekonstrukcjami (żywą historią). Zwyczaje barbarzyńskiej Europy i Rzymu przybliżały także inscenizacje: 1. sąd plemienny nad niewierną żoną, 2. dekapitacja nieposłusznych legionistów, 3. delegacja wojsk posiłkowych armii rzymskiej do barbarzyńców, zdrada i walka. W ramach festiwalu zaproszeni rekonstruktorzy rzemiosł archaicznych, członkowie oraz wolontariusze TN Pruthenia przeprowadzili na plantach dla publiczności szereg otwartych warsztatów, realizowanych według zasady: zobacz, dotknij, spróbuj zrobić : warsztat bursztynnika (Eryk Popkiewicz), obróbki kości i poroża (Marcin Diakowski), plecionkarsko-wikliniarski (Bernadeta Kufel-Diakowska), tkacki i powroźniczy ( Joanna Markiewicz), barwienia przędzy ( Joanna Hajduk-Dziewientkowska), filcowania wełny (Daria Wyszyńska), warsztat garncarski kultury kurhanów zachodniobałtyjskich (Paweł Szymański, wolontariusze TN Pruthenia: Sebastian Chechłowski, Damian Grzelak, Sandra Chodkowska Kinga Młyńska), specjalistyczny warsztat budowy archaicznego pieca chlebowego ( Joanna Grzelak, wolontariusze TN Pruthenia, Paulina Przyborowska), kuchnia Estów: pokazy przygotowywania i gotowania potraw oraz pieczenia chleba w archaicznych piecach z gliny, pieczenie podpłomyków (Grzegorz Pepłowski, Joanna Sokal, wolontariusze TN Pruthenia). Nie zabrakło atrakcji dla najmłodszych, na dwóch przygotowanych stanowiskach archeologicznych (piaskownica, profil archeologiczny) dzieci wdrażały się w tajniki badań archeologicznych, z chęcią odkopywały skarby przeszłości pod okiem archeologa (Adam Chęć, wolontariusz TN Pruthenia: Paulina Gackowska), za pracę i osiągnięcia otrzymywały nagrody i upominki. Publiczność w trakcie prelekcji poświęconych historii i kulturze ziem pruskich w okresie rzymskim, wygłoszonych w Galerii Rynek na rynku starego miasta, miała możliwość spotkania i podjęcia dyskusji z ekspertami z różnych dziedzin nauki. Prelekcje wygłosili: mgr Eryk Popkiewicz, Ozdoby bursztynowe z okresu wpływów rzymskich w Europie na podstawie wybranych obiektów; dr Ryszard Sajkowski, Rzymskie wyobrażenia o świecie barbarzyńców; prof. dr hab. Wojciech Nowakowski, Estowie i Rzymianie. Między fascynacją a obawą. W czasie Festiwalu rynek starego miasta otwarty był dla kupców ze wszystkich stron (Faktoria ALNA), można było zaopatrzyć się w przeróżne przedmioty z epoki.

10 302 Jan Gancewski 3. Święto Ulicy Dąbrowszczaków Członkowie i wolontariusze TN Pruthenia uczestniczyli w organizowanym przez Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie Święcie Ulicy Dąbrowszczaków (24 czerwiec 2012, w godz ). TN Pruthenia posiadało własne stoisko, zaaranżowane na potrzeby otwartych dla publiczności warsztatów. Warsztaty tkackie prowadziły: Alicja Dobrosielska i Joanna Sokal, zaś warsztaty garncarskie: Joanna Grzelak, Sebastian Chechłowski, Damian Grzelak i Sandra Chodkowska. Zwłaszcza te drugie cieszyły się dużym zainteresowaniem publiczności. W trakcie warsztatów tkackich uczestnicy samodzielnie wykonywali krajki, a podczas garncarskich niewielkie gliniane naczynia i imienne medaliony. Warsztaty były okazją do zaprezentowania popularnonaukowej i edukacyjnej strefy działalności TN Pruthenia, a zarazem stanowiły swoistą lekcję żywej, namacalnej historii, najmłodsi chętnie przy tym dopytywali o szczegóły średniowiecznych rzemiosł, warunki życia, nie zabrakło też pytań o to kim byli Prusowie? 4. Przodkowie Sielawowego Króla, czyli śladami pradawnej historii Mikołajek Koordynatorzy: Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki Na zaproszenie organizatorów festynu historycznego w Mikołajkach Centrum Kultury Kłobuk oraz Urzędu Miasta i Gminy w Mikołajkach członkowie TN Pruthenia w dniu 7 lipca 2012 r. przy wsparciu naszych sympatyków, na jeden dzień zamienili centrum Mikołajek we wczesnośredniowieczną osadę pruską. W naszych nowych pruskich przewoźnych domach znalazło się miejsce dla tradycyjnych warsztatów: garncarskiego (Sandra Chodkowska, Sebastian Chechłowski, Damian Grzelak) i tkackiego (Alicja Dobrosielska, Paulina Przyborowska), a nasz pruski mistrz kuchni Grzegorz Pepłowski wraz ze swoim kuchcikiem (Asia Sokal) szykowali strawę dla ciężko pracujących Prusów i licznych tego dnia w osadzie gości. Szczególnym wzięciem cieszyła się gotowana przez cały dzień zupa ucha wedle zrekonstruowanego przez Grzegorza starożytnego przepisu. Jej popularność przebiła wielokrotnie współczesną mazurską zupę rybną. Jak ktoś nie wiedział, czy po tej pruskiej strawie dożyje do jutra zawsze mógł zasięgnąć wróżby u wróżki (Kinga Młyńska). Wróżka wywróżyła zespołowi ciekawy koniec dnia i rzeczywiście po skwarze, jaki towarzyszył festynowi późnym wieczorem przyszła burza z piorunami, która zmoczyła całą naszą pruską wyprawę. Opracował na podstawie sprawozdań szczegółowych przygotowanych przez koordynatorów poszczególnych działań Jan Gancewski Kanclerz TN Pruthenia

11

12

13 PRUTHENIA VIII Pismo poświęcone Prusom i ludom bałtyjskim Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Prußen und der baltischen Völker Journal of the history of Prussians and the Baltic Nations

14 Rada Naukowa: Wiesław Długokęcki, Kazimierz Grążawski, Sławomir Jóźwiak, Jacek Kowalewski, Wojciech Nowakowski, Norbert Ostrowski, Leszek P. Słupecki, Matthias Wemhoff Komitet Redakcyjny: Grzegorz Białuński (redaktor), Mirosław J. Hoffmann, Alina Kuzborska, Jerzy M. Łapo, Marek M. Pacholec, Bogdan Radzicki (zastępca redaktora), Ryszard Sajkowski, Joachim Stephan, Seweryn Szczepański (sekretarz) Pozaautorskie tłumaczenia streszczeń i spisu treści: j. niemiecki Joachim Stephan; j. rosyjski Seweryn Szczepański; j. angielski Seweryn Szczepański, Andrzej Gierszewski Opracowanie graficzne, skład (DTP) i projekt okładki: Marek M. Pacholec Edycja wspólna Towarzystwa Naukowego Pruthenia oraz Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie ISSN: Olsztyn 2013

15 Czasopismo Pruthenia ukazuje się równolegle w wersji drukowanej oraz elektronicznej Wersja elektroniczna (PDF) Rocznika dostępna jest pod adresem: Wydanie drukowane jest wersją pierwotną czasopisma Wydanie współfinansowane ze środków Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego Umowa nr KE /MM

16 314 Pruthenia, 2013, t. VIII, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents Contents History of Prussians and Baltic Nations Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, Andrzej Gierszewski, Baltic Archaeology Marek F. Jagodziński, Between Cholinun and Rome. Change as Autopoiesis a social system Prussians 7 Demographic processes of fishermen population in the region of the Curonian Lagoon 59 Cultural affiliation the Vistula estuary region from 1 st to 9 th century in the light of archaeological and historical sources 97 Vladymir I. Kulakov, Kleine Kaup: two forms of rituals 127 Sławomir Wadyl, Society Culture Language Early medieval settlement complex in Rejsyty, comm. Rychliki (site 1 2) in the light of archaeological research 149 Grzegorz Białuński, Bruno of Querfurt. Memory and cult 167 Seweryn Szczepański, Classic Alicja Dobrosielska, Grzegorz Białuński, Max Pollux Toeppen, Eikim kruwom! or, Let us go for an assembly! : Remarks on the collection of kriwulas from ethnographic repertories of the Altertumsgesellschaft Insterburg and the durability of Old Prussian tradition 181 The discreet charm of sources, or on the validity of the work of Max Toeppen: Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 197 Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 219

17 Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2013, t. VIII 315 Polemics Discussions Reviews Roman Shiroukhov, Konstantin Skvortsov, New publication of the Kaup-Wiskiauten data 243 Vladymir I. Kulakov, Response to my former students 265 Jarosław Ościłowski, More on localization of Wallewona-Wisenburg 271 (Review) Academic Chronicle Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287 Jan Gancewski, Report on activities Pruthenia Society for the year Heino Neumayer, In memory of Wilfried Menghin Joanna Fonferek, Mirosław Marcinkowski, Urszula Sieńkowska, Archaeological research of the former Teutonic Order Castle in Elbląg 307 Contributors 311

18 316 Pruthenia, 2013, t. VIII, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents Inhaltsverzeichnis Geschichte der PruSSen und der Baltischen Völker Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, Andrzej Gierszewski, Baltische Archäologie Marek F. Jagodziński, Zwischen Cholinun und Rom. Kultureller Wandel als Autopoiesis des Gesellschaftssystems der Prußen 7 Demographische Prozesse unter der Fischerbevölkerung am Kurischen Haff im 16. Jahrhundert 59 Schriftliche und archäologische Quellen zur ethnokulturellen Zugehörigkeit des Flussmündungsgebiets der Weichsel vom vom 1. bis das 9. Jahrhundert 97 Vladymir I. Kulakov, Klein Kaup: Zwei Formen von Bestattungsbräuchen 127 Sławomir Wadyl, Der frühmittelalterliche Siedlungskomplex in Rossitten, Gemeinde Reichenbach (Siedlungspunkte 1 2) im Licht der archäologischen Forschung 149 Gesellschaft Kultur Sprache Grzegorz Białuński, Bruno von Querfurt. Gedächtnis und Kult 167 Seweryn Szczepański, Klassik Alicja Dobrosielska, Grzegorz Białuński, Max Pollux Toeppen, Eikim kruwom! oder, Gehen wir zur Versammlung! Bemerkungen zur Sammlung von kriwulas in den ethnographischen Sammlungen der Altertumsgesellschaft Insterburg und der Beständigkeit der altpreußischen Tradition 181 Der diskrete Charme der Quellen oder über die Aktualität der Arbeit von Max Toeppen: Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 197 Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 219

19 Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2013, t. VIII 317 Polemiken Diskussionen Bewertungen Roman Shiroukhov, Konstantin Skvortsov, Eine neue Veröffentlichung der Materialien des Friedhofs von Kaup-Wiskiauten 243 Vladymir I. Kulakov, Meinen früheren Schülern 265 Jarosław Ościłowski, Noch einmal zur Lokalisierung von Wallewona-Wisenburg 271 Chronik (Bewertung) Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287 Jan Gancewski, Tätigkeitsbericht der Gesellschaft Pruthenia für das Jahr Heino Neumayer, Wilfried Menghin Joanna Fonferek, Mirosław Marcinkowski, Urszula Sieńkowska, Die Forschungen auf dem Gelände der ehemaligen Burg des Deutschen Ordens in Elbing 307 Annotationen über Autoren 311

20 318 Pruthenia, 2013, t. VIII, Spis treści Inhaltsverzeichnis Contents Spis treści Historia Prusów i ludów bałtyjskich Alicja Dobrosielska, Bogdan Radzicki, Andrzej Gierszewski, Archeologia bałtyjska Marek F. Jagodziński, Między Cholinun a Rzymem. Zmiana kulturowa jako autopojeza systemu społecznego Prusów 7 Procesy demograficzne wśród ludności rybackiej w rejonie Zalewu Kurońskiego w XVI wieku 59 Źródła pisane i archeologiczne o przynależności etnokulturowej rejonu ujścia Wisły od I do IX wieku 97 Владимир И. Кулаков, Малый Кауп: две формы обрядности 127 Sławomir Wadyl, Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Rejsytach, gm. Rychliki (stan. 1 i 2) w świetle wyników badań archeologicznych 149 Społeczeństwo kultura język Grzegorz Białuński, Brunon z Kwerfurtu. Pamięć i kult 167 Seweryn Szczepański, Klasyka Alicja Dobrosielska, Grzegorz Białuński, Max Pollux Toeppen, Eikim kruwom! czyli Chodźmy na zebranie!. Uwagi o kolekcji kriwul ze zbiorów etnograficznych Altertumsgesellschaft Insterburg i trwałości staropruskiej tradycji 181 Dyskretny urok źródeł czyli o aktualności pracy Maxa Toeppena: Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 197 Exkurs über die Verschreibungen des Ordens für Stammprußen im 13. Jahrhundert 219

21 Contents Inhaltsverzeichnis Spis treści Pruthenia, 2013, t. VIII 319 Polemki dyskusje recenzje Роман Широухов, Константин Скворцов, Новая публикация материалов могильника Кауп-Вискяутен 243 Владимир И. Кулаков, Моим бывшим ученикам 265 Jarosław Ościłowski, Jeszcze w sprawie lokalizacji Wallewony-Wisenburga 271 Kronika (Recenzja) Jan Gancewski, Ziemie pruskie w podręcznikach Polski, Niemiec, Litwy i Rosji, red. I. Lewandowska, S. Zloch, s. 331, Olsztyn 2013 ( Joanna Sokal) 287 Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Naukowego Pruthenia za rok Heino Neumayer, Wilfried Menghin Joanna Fonferek, Mirosław Marcinkowski, Urszula Sieńkowska, Badania na terenie dawnego zamku krzyżackiego w Elblągu 307 Noty o autorach 311

22