Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 r.

Transkrypt

1 STRESZCZENIE WYNIKÓW BADAŃ Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 r. Przygotowany na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy przez firmę General Projekt Sp. z o.o.

2 Instytucja Pośrednicząca zlecająca badanie: Samorząd Województwa Wielkopolskiego ul. Kościelna Poznań Samorząd Województwa Wielkopolskiego Główni odbiorcy publikacji: Samorząd Województwa Wielkopolskiego; Lokalne samorządy; Instytucje Rynku Pracy; Instytucja Pośrednicząca PO KL; Ośrodki badawczo - rozwojowe; Instytuty naukowe; Przedsiębiorcy; Organizacje przedsiębiorców; Instytucje oświatowe i edukacyjne; Lokalne media. Data wydania publikacji: Lipiec 2011 r. Nakład: 150 sztuk Druk i oprawa: Zakład poligraficzno usługowo handlowy, Skrajnowski Józef ul. Krótka 1, Biskupiec 2

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie...4 Opis zastosowanej metodologii...5 Streszczenie najważniejszych wyników badań...8 Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju...9 Przedsiębiorczość w regionie Innowacyjność przedsiębiorstw Inwestycje przedsiębiorstw Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego Rynek pracy ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje

4 WPROWADZENIE Projekt badawczy pod nazwą Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 roku zrealizowany był w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie Przewidywanie zmiany gospodarczej. Proces badawczy, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy, przeprowadziła firma General Projekt Sp. z o.o. z Olsztyna. Podstawowym celem badania było dokonanie: diagnozy stanu gospodarki regionu Wielkopolski w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego, prognozy zmian w gospodarce regionu Wielkopolski wynikających ze zmieniającej się sytuacji gospodarczej, wywołanej globalnym kryzysem ekonomicznym, analizy trendów rozwojowych w gospodarce regionu Wielkopolski do roku Założone cele badawcze zostały osiągnięte poprzez pogłębioną analizę zagadnień wyodrębnionych w ramach 7 bloków problemowych: 1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju, 2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski, 3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski, 4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski, 5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce, 6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody, 7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego. Badanie swym zasięgiem obejmowało całe województwo wielkopolskie, a badaną zbiorowość stanowili przedsiębiorcy, którzy prowadzą działalność na terenie województwa wielkopolskiego (w tym przedsiębiorcy reprezentujący branże stanowiące główną siłę napędową regionu oraz przedsiębiorcy zrzeszeni w organizacjach pracodawców) oraz przedstawiciele władz samorządowych. 4

5 OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII W celu pozyskania niezbędnych informacji, Wykonawca zastosował triangulację metodologiczną, która polega na wykorzystaniu różnych metod, technik i źródeł pozyskiwania danych. Dzięki tej procedurze możliwe jest porównywanie i zestawianie wyników uzyskanych na różnych etapach badania. Wnioski z poszczególnych części uzupełniają się, dając możliwie pełny, wielostronny opis interesujących badacza zjawisk i procesów. W ramach niniejszego projektu zostały wykorzystane następujące metody i techniki badawcze: analiza desk research, pośredni wywiad telefoniczny CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski, indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski oraz z przedstawicielami władz samorządowych, zogniskowany wywiad grupowy (FGI) z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski zrzeszonymi w organizacjach pracodawców, studium przypadku (SP), analiza SWOT. Analiza desk research Analizie poddane zostały dane pochodzące z już istniejących źródeł, takich jak m.in. dane statystyczne, publikacje, raporty, artykuły prasowe, informacje pochodzące z portali internetowych oraz inne źródła, na podstawie których sformułowano wnioski dotyczące badanych zagadnień. Na potrzeby niniejszego badania Wykonawca przeprowadził: analizę ogłoszeń prasowych i internetowych w sprawie pracy, uwzględniając kolejno: ostatni kwartał 2009 r. oraz pierwszy i drugi kwartał 2010 r. - analiza ta miała na celu bieżące monitorowanie regionalnego rynku pracy w zakresie popytu i podaży na pracę według określonych branż i zawodów, analizę danych zastanych w ramach głównych obszarów badawczych. Pośrednie wywiady telefoniczne CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski Badanie CATI z przedsiębiorcami miało charakter badania panelowego - przeprowadzone zostały dwa pomiary w odstępie sześciu miesięcy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził badanie na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców zlokalizowanych w województwie wielkopolskim o liczebności N=1000. Natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że próba została pomniejszona o 19,4%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony na próbie N=806. W badaniu została zastosowana próba losowo - warstwowa proporcjonalna, powstała na podstawie danych wyznaczających rzeczywistą strukturę przedsiębiorstw w ramach poszczególnych warstw. Udział poszczególnych grup respondentów odzwierciedlał rzeczywistą strukturę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON (dane GUS z 2009 r.). Losowanie firm odbyło się z zachowaniem warstwowania następujących kryteriów: liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON w poszczególnych podregionach województwa wielkopolskiego; liczba zatrudnionych osób (wielkość przedsiębiorstwa). 5

6 Indywidualne wywiady pogłębione z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski. Badanie IDI, podobnie jak i CATI, miało charakter panelowy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził 100 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony wśród 80 przedsiębiorców. W celu uzyskania niezbędnych informacji podczas badania IDI z przedsiębiorcami, Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, która polega na całkowicie subiektywnym wyborze jednostek badanych do próby, w nadziei uzyskania najszerszych i najpełniejszych informacji. Badaną zbiorowość stanowili przedsiębiorcy reprezentujący takie branże jak: produkcja sprzętu RTV i informatyka, samochodowa, elektryczna, metalowa, meblarska, drzewna, papiernicza. Zogniskowane wywiady grupowe z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski zrzeszonymi w organizacjach pracodawców Kolejnym zadaniem, jakie zostało zrealizowane w ramach niniejszego projektu było przeprowadzenie zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z przedsiębiorcami zrzeszonymi w organizacjach przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w województwie wielkopolskim. Badanie fokusowe zostało przeprowadzone podczas dwóch sesji, pierwsze w grupie 7 osobowej, drugie w grupie 8 osobowej, w których znaleźli się przedsiębiorcy zrzeszeni w organizacjach pracodawców (łącznie N=15). W celu doboru respondentów Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, której podstawą wyznaczenia jest wiedza o badanej populacji. Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami władz samorządowych regionu Wielkopolski W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami władz samorządowych regionu Wielkopolski. Niniejsze badanie miało także charakter panelowy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził 25 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie samorządowców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony wśród 20 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. W celu uzyskania niezbędnych informacji Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby. Badaną zbiorowość stanowili: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, bądź ich reprezentanci. 6

7 Studium przypadku W niniejszym projekcie realizacja Studium Przypadku odbyła się w odniesieniu do branż stanowiących główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski. Badanie zostało zrealizowane na podstawie ogólnodostępnych informacji źródłowych zamieszczonych na stronach internetowych firm i organizacji branżowych, oraz w oparciu o raport z badania pt Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, wykonany na zlecenie WUP w 2009 roku przez Doradztwo Gospodarcze DGA SA oraz PBS DGA. Ponadto podczas prac zostały wykorzystane dostępne źródła danych statystyki publicznej GUS, dane Urzędu Statystycznego oraz dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Analizie poddane zostały takie branże jak: samochodowa, spożywcza, meblarska, branża Business Process Offshoring (Zlecanie Procesów Biznesowych, dalej BPO), informatyczna oraz celulozowo - papiernicza. Analiza SWOT Na podstawie informacji zebranych podczas badań wtórnych (analiza desk research) i badań pierwotnych (CATI, IDI, FGI oraz SP), Wykonawca opracował analizę SWOT. Podczas tego etapu prac Wykonawca w pierwszej kolejności dokonał diagnozy sytuacji ekonomiczno - gospodarczej i społecznej regionu, tzn. określił mocne strony regionu, które w sposób pozytywny wyróżniają go w otoczeniu, a także strony słabe, czyli te, które ograniczają jego sprawność i są konsekwencją pewnych ograniczeń. Następnie Wykonawca na podstawie zebranego materiału badawczego dokonał prognozy dla sytuacji ekonomiczno - gospodarczej i społecznej w regionie, czyli określił jego szanse i zagrożenia. Kolejnym krokiem jaki został podjęty podczas opracowywania analizy SWOT było sporządzenie syntezy mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń, dzięki czemu możliwe było wytyczenie strategicznych celów dla regionu, czyli stworzenie dla niego rekomendacji na najbliższe lata. Na podstawie analizy SWOT określony został zakres możliwych, dopuszczalnych i wykonalnych strategii. 7

8 STRESZCZENIE NAJWAŻNIEJSZYCH WYNIKÓW BADAŃ Zebrany podczas badań wtórnych i pierwotnych materiał badawczy posłużył do opracowania następujących zagadnień tematycznych: 1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju. 2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski. 3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski. 4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski. 5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce. 6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody. 7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego. 8

9 Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju W celu zdiagnozowania stanu gospodarki regionu w pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących aktywności podmiotów gospodarczych w regionie, salda migracji wewnętrznych i zewnętrznych, a także wartości Produktu Krajowego Brutto. Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych materiału badawczego (CATI oraz IDI). Przeprowadzona diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jak przedstawia się obecna sytuacja gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju? W jakim kierunku zmierzają zmiany w gospodarce regionu Wielkopolski? W jakim stopniu zmiany te wynikają ze zmieniającej się sytuacji na świecie uwarunkowanej kryzysem gospodarczym? Które z branż gospodarki regionu Wielkopolski stanowią główną siłę napędową rozwoju regionu w kontekście ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego? Jak przedstawia się struktura REGON w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawiają się wyniki finansowe przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie jest jednym z czynników wpływających na stan gospodarki regionu. O dobrze prosperującej gospodarce świadczy przede wszystkich aktywność biznesowa mieszkańców, a także niski odsetek firm, które zaprzestają prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto w dobie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego wysoka przedsiębiorczość w regionie jest istotna, gdyż wskazuje, że mieszkańcy nie chcą się poddać pogarszającej sytuacji na rynku pracy. W województwie wielkopolskim na przestrzeni lat obserwuje się wzrost liczby firm zarejestrowanych w systemie REGON o blisko 4%, w tym największy wzrost liczby podmiotów gospodarczych w Wielkopolsce zaobserwowano w przypadku mikro oraz małych przedsiębiorstw. Sektor MSP jest uważany za jeden z głównych motorów rozwoju gospodarczego, przede wszystkim dzięki elastyczności i szybkości w dostosowywaniu się do zmiennych warunków gospodarczych. Dlatego też w 2010 r. obserwuje się wzrost odsetka tych firm w regionie. Można zatem stwierdzić, że kryzys ekonomiczny wywarł na te przedsiębiorstwa znacznie mniejszy wpływ, niż na duże i wielkie firmy. Wielkopolska plasuje się na szóstym miejscu pod względem największego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w latach , co stanowi o wysokim poziomie przedsiębiorczości w regionie. Na przestrzeni analizowanych lat największa 9

10 tendencja zwyżkowa w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych występowała w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle (o 14%). Natomiast największe tendencje odnośnie spadku liczby nowo zarejestrowanych podmiotów odnotowano w sekcji K działalność finansowa i ubezpieczeniowa (o 6%). Dane te świadczą o tym, iż coraz mniej przedsiębiorstw zlokalizowanych w Wielkopolsce ma problemy z utrzymaniem się na rynku, tak więc na podstawie tego wskaźnika, sytuację gospodarczą w regionie można określić jako stabilną. Jak wynika z analizy danych, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,9% wszystkich firm działających w Wielkopolsce. Bez wątpienia rozwój sektora MSP ma znaczący wpływ na gospodarkę regionu, co przekłada się na to, że mają największy udział w zatrudnianiu pracowników, wytwarzaniu PKB, a także w działalności inwestycyjnej i innowacyjnej. Dlatego też niewątpliwie liczba aktywnych MSP jest jednym z ważniejszych wskaźników świadczących o przedsiębiorczości regionu. Biorąc pod uwagę dane dla całego kraju, należy zauważyć, iż na 100 mieszkańców Polski w 2009 roku przypadało 4,6 aktywnych MSP. Województwami, które przekraczały liczbę aktywnych MSP odpowiednią dla kraju były (wg kolejności, malejąco): mazowieckie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, pomorskie, dolnośląskie, małopolskie, łódzkie oraz lubuskie. Branże gospodarki stanowiące główną siłę napędową rozwoju regionu Wielkopolski Biorąc pod uwagę udział poszczególnych sektorów w liczbie pracujących w Wielkopolsce, największy odsetek osób w latach roku był zatrudniony w sektorze usługowym (46%), a następnie w sektorze przemysł i budownictwo (33%). Najmniejsze zatrudnienie w województwie wielkopolskim generował sektor rolniczy (21%). Analiza pozycji województwa wielkopolskiego wśród innych regionów pod względem generowanego zatrudnienia w poszczególnych sektorach wykazała, że: Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze rolniczym (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze przemysłowym (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmowała czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmowała czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: pozostała działalność usługowa (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce pod względem generowania dużej liczby osób pracujących (2008 r osoby; 2009 r osoby). Respondenci w badaniu CATI mieli możliwość wskazania branż, które ich zdaniem stanowią główną siłę napędową regionu. Były to przede wszystkim: nieruchomości i budownictwo oraz przemysł. Także opracowanie studiów przypadku dotyczyło określenia branż, które potencjalnie stanowią główną siłę napędową regionu. Case studies dotyczyły więc w głównej mierze branż: samochodowej, spożywczej, meblarskiej, BPO, informatycznej i celulozowo-papierniczej. 10

11 Sytuacja finansowa przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski W celu określenia sytuacji finansowej przedsiębiorstw, Wykonawca przeprowadził analizę dostępnych danych statystycznych dotyczących: wielkości zysków netto przedsiębiorstw, udziału kosztów w przychodach przedsiębiorstw oraz wyników finansowych przedsiębiorstw. Z analizy danych wynika, iż w 2008 i 2009 r. województwa: mazowieckie, wielkopolskie i śląskie znajdowały się w czołówce regionów, w których zyski netto przedsiębiorstw były najwyższe w kraju. Także w skali całej Polski można zaobserwować zdecydowaną tendencję zwyżkową w zakresie zysków netto osiąganych przez przedsiębiorstwa. Tendencja ta świadczy o pozytywnych zmianach rozwojowych zachodzących w gospodarce zarówno kraju, jak i Wielkopolski. Wśród sekcji, które generowały największe zyski netto w województwie wielkopolskim w latach , wyróżnić można: przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy, detaliczny; naprawę pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych. Na uwagę zasługuje w szczególności sekcja - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, w której w 2009 r. odnotowano największy przyrost zysków w stosunku do roku poprzedniego (o ponad 300%). Jednocześnie największy wzrost zysku, liczony w miliardach polskich złotych, zanotowano w sekcji przetwórstwo przemysłowe (o tys. zł). Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw, pod uwagę należy wziąć także udział kosztów w przychodach. Wskaźnik ten świadczy o rentowności działalności - im niższa jego wartość, tym większa rentowność. Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw Wielkopolski, w 2008 r. w przychodach wielkopolskich firm koszty stanowiły 95,8%, natomiast w 2009 r. 94%. Wartości te znajdowały się poniżej średniej dla kraju (2008 r. 96,8%, 2009 r. 95%). Pod względem udziału kosztów w przychodach, województwo wielkopolskie znajdowało się na 4 miejscu. W roku 2009 odnotowano spadek tego wskaźnika, co jest pozytywnym zjawiskiem, gdyż świadczy o tym, że firmy zlokalizowane w regionie osiągają coraz większe zyski. Wynik finansowy jest powszechnie stosowanym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa. Z analizy danych statystycznych wynika, iż około 80% przedsiębiorstw zlokalizowanych w województwie wielkopolskim osiągało dodatni wynik finansowy, co świadczy o dobrej kondycji finansowej regionalnych firm. W 2009 roku w stosunku do roku 2008 odsetek firm osiągających dodatni wynik finansowy w regionie zmalał jedynie o 0,4%. Największy odsetek firm z ujemnym wynikiem finansowym stanowiły przedsiębiorstwa z sektora działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją. Wyjątek stanowi sektor edukacyjny, który nie zanotował ujemnych wyników finansowych placówek w 2009 roku. Zdecydowana większość regionów Polski w 2009 r. odznaczała się zmniejszonym odsetkiem firm o dodatnim wyniku finansowym. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przedsiębiorstwach, było kolejnym analizowanym wskaźnikiem sytuacji gospodarczej regionu. Województwo wielkopolskie znajdowało się pośrodku klasyfikacji regionów pod względem przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, które w 2008 r. wynosiło 2 868,81 zł. W 2009 roku obserwuje się wzrost wartości średniej wysokości wynagrodzenia brutto o 107,47 zł. Na podstawie analizy uzyskanych danych można zaobserwować, iż we wszystkich województwach występuje tendencja zwyżkowa w zakresie wartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. 11

12 Struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie Wielkopolski Następnie analizie desk research poddana została struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. W województwie wielkopolskim w 2008 r. funkcjonowały firmy z udziałem kapitału zagranicznego różnego pochodzenia. W 2009 r. liczba przedsiębiorstw z udziałami zagranicznymi wzrosła o 39 (liczba firm z udziałem kapitału zagranicznego w 2009 r przedsiębiorstwa). Tendencja zwyżkowa liczebności firm z kapitałem zagranicznym jest właściwa dla większości województw, za wyjątkiem: lubelskiego, lubuskiego, podlaskiego i opolskiego. Pod względem wartości kapitału firm niemieckich w województwach, Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce, zarówno w roku 2008, jak i w Wartość kapitału firm niemieckich lokowanego w regionie wynosiła mln zł w 2008 r., natomiast w roku 2009 wzrosła osiągając wartość 4 948,2 mln zł. Jednocześnie ogólna wartość kapitału zagranicznego lokowanego w Polsce wynosiła ,8 mln zł w 2009 roku i w porównaniu do roku 2008 wzrosła o 8 162,7 mln zł (7,6%). Największy kapitał zagraniczny w Polsce lokują Niderlandy oraz Niemcy i Francja (według dostępnych danych GUS). Pod względem wielkości zatrudnienia osób w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego województwo wielkopolskie plasowało się na drugim miejscu. Oznacza to, iż firmy z zagranicznymi udziałami tworzą znaczną ilość miejsc pracy dla Wielkopolan (2008 r , 2009 r ). Niepokojącym jest jednakże fakt, największego wśród wszystkich województw zmniejszenia liczby osób zatrudnionych w tego rodzaju spółkach na przestrzeni dwóch analizowanych lat. Alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski Kolejnym elementem diagnozy stanu gospodarki wielkopolskiej oraz jej potencjału na tle innych regionów jest analiza absorpcji i alokacji środków unijnych (stan na dzień r.). Biorąc pod uwagę liczbę dotacji unijnych przyznanych na przestrzeni lat pod względem zróżnicowania terytorialnego, można wyróżnić przede wszystkim dwa województwa: śląskie, w którym do dnia r. przyznano dotacji unijnych oraz mazowieckie, w którym jak przyznano dotacji unijnych. Biorąc zaś pod uwagę wartość dotacji unijnych, które zostały przyznane regionom, pod tym względem przoduje województwo mazowieckie, które zaabsorbowało aż ,04 zł i zdecydowanie wyprzedziło pozostałe regiony. Województwo wielkopolskie znajdowało się na trzecim miejscu w klasyfikacji regionów pod względem wysokości przyznanych środków. Dotacje unijne, które zostały przyznane Wielkopolsce stanowiły 7,1% wszystkich środków zaabsorbowanych przez Polskę. Analizując liczbę i wartość dotacji przyznawanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych należy zauważyć, iż najwięcej dotacji (stan na dzień r.) przyznano w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego (2 649 dotacji o wartości całkowitej ,97 zł). Województwo wielkopolskie było drugim województwem pod względem ilości dotacji przyznanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (1 876 dotacje) oraz pierwszym pod względem wartości przyznanych dotacji ( ,17zł). Pod względem liczby dotacji przyznanych w ramach PO KL na lata (stan na dzień r.) województwo wielkopolskie plasowało się na 4 miejscu (2 004 dotacje). Jednocześnie pod względem wartości tych dotacji Wielkopolska zajmowała 8 miejsce ( ,01 zł). Województwem, w którym przyznano najwięcej dotacji o najwyższej wartości w ramach PO KL było mazowieckie (2 972 dotacje o wartości ,69 zł), zaś województwem o najmniejszej liczbie dotacji szacowanych na najniższą wartość było lubuskie (820 dotacji w ramach PO KL na lata o wartości ,53 zł). 12

13 Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych Samorząd Województwa Wielkopolskiego Analizując saldo migracji wewnętrznych dla Wielkopolski w latach należy wziąć pod uwagę liczbę osób zameldowanych i wymeldowanych w województwie wielkopolskim. Z analizowanych danych wynika, iż saldo migracji zagranicznych w województwie wielkopolskim w 2008 roku wynosiło - 876, co oznacza, że liczba osób z zagranicy, które zameldowały się w regionie była o 876 osoby mniejsza niż liczba osób wymeldowanych z województwa i wyjeżdżających za granicę. Także w 2009 r. obserwuje się ujemne saldo migracji zagranicznych, które wynosiło osoby. Analizując saldo migracji dla poszczególnych podregionów w 2009 roku należy stwierdzić, że najwyższe dodatnie saldo migracji wewnętrznych wykazał podregion poznański (6 116 osób), natomiast największe ujemne saldo migracji wewnętrznych odnotował podregion miasta Poznania ( osób). Ponadto najwyższe dodatnie saldo migracji zagranicznych wykazał podregion leszczyński (o 21 osób), zaś największe ujemne miasto Poznań (- 267). Jednocześnie saldo migracji zagranicznych w województwie wielkopolskim (- 284 osoby) przekraczało wartości sald migracji zagranicznych poszczególnych podregionów. W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji zagranicznych w 2008 r. Wielkopolska znajdowała się w grupie pięciu regionów o najwyższych ujemnych saldach migracji zagranicznych (- 876). Jednocześnie należy podkreślić, iż w 2008 r. tylko województwo mazowieckie wykazało dodatnie saldo migracji zagranicznych (326). Analizując salda migracji zagranicznych dla poszczególnych województw w 2009 roku, zaobserwowano zwiększenie liczby województw wykazujących saldo dodatnie (małopolskie - 765, mazowieckie - 817, pomorskie - 200, podkarpackie - 111, zachodniopomorskie - 147, lubelskie - 84, łódzkie oraz świętokrzyskie - 65). Także w 2009 roku największe dodatnie saldo wykazało województwo mazowieckie, natomiast największe ujemne śląskie (-1 634). Województwo wielkopolskie w 2009 roku również posiadało ujemne saldo migracji zagranicznych (-284). W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji międzywojewódzkich w 2008 r., Wielkopolska znalazła się na czwartym miejscu, wykazując dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich na poziomie osób, co oznacza, że liczba osób, które zameldowały się w regionie była o osoby większa niż liczba osób wymeldowanych. Sytuacja prezentuje się analogicznie w roku 2009 województwo wielkopolskie sklasyfikowane było na czwartym miejscu, jednakże dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich jakie wykazało, było niższe w stosunku do poprzedniego roku o 152. Wartość PKB w regionie Wartość PKB per capita świadczy o możliwościach gospodarczych danego kraju i o poziomie życia społeczeństwa. Wysoki poziom PKB umożliwia rozwój gospodarczy i podniesienie poziomu życia ludności w regionach, dlatego tak ważne jest poznanie wartości PKB dla podregionów oraz całego województwa wielkopolskiego. Miasto Poznań odznaczało się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na 1 mieszkańca w 2008 roku ( zł). Wartość PKB Poznania przewyższała niemal dwukrotnie wartość produktu krajowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca w stosunku do drugiego w kolejności podregionu poznańskiego ( zł), była także większa od średniej dla województwa ( zł). Analizując wartości PKB województw na tle kraju należy zauważyć, że województwo mazowieckie odznaczało się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na 1 mieszkańca tego regionu ( zł). Wartość PKB Mazowsza zdecydowanie przewyższała średnią krajową ( zł), co stanowi o największym wkładzie tego regionu w tworzenie krajowego produktu brutto. W grupie czterech regionów, w których wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca przekraczała średnią krajową znajduje się także województwo wielkopolskie. 13

14 Ocena sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski w opinii respondentów badań Podczas badań terenowych (CATI, IDI, FGI) przedsiębiorcy zostali poproszeni o ocenę sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski. Zdaniem większości respondentów gospodarka regionu jest obecnie na stabilnym poziomie, mimo iż w ciągu ostatnich 3 lat uległa pogorszeniu. Osoby, które wzięły udział w badaniach w większości twierdziły, iż niewątpliwie ogólnoświatowy kryzys gospodarczy wpłynął na sytuację ekonomiczną regionu, jednakże w porównaniu z innymi regionami, sytuacja w Wielkopolsce jest i tak znacznie lepsza. Mimo, iż respondenci zauważyli osłabienie gospodarcze są zdania, że sytuacja w województwie powoli się stabilizuje, co jest zasługą przede wszystkim dużej przedsiębiorczości Wielkopolan. Kryzys gospodarczy objawiał się w głównej mierze pogorszeniem kondycji ekonomicznej wielu przedsiębiorstw. Część z nich redukowała etaty, część minimalizowała wydatki, wzrosła niechęć do podejmowania inwestycji. Jednocześnie respondenci wskazali na fakt, iż region w porównaniu do innych województw dobrze sobie poradził z kryzysem i mimo pogorszenia sytuacji na wielkopolskim rynku, aktualnie powraca do stanu sprzed kryzysu. Osoby biorące udział w badaniach podkreślały, że poprawa stanu gospodarki wiąże się przede wszystkim z dużą przedsiębiorczością społeczeństwa. Wielkopolscy przedsiębiorcy nie koncentrowali się tylko na negatywnych skutkach kryzysu, ich działania zaradcze nie polegały tylko na minimalizacji kosztów i redukcji miejsc pracy, poszukiwali także innych rozwiązań. Między innymi szukali dofinansowań do swoich inwestycji czy działalności innowacyjnej. Niektórzy współpracowali z firmami zagranicznymi (choć był to niewielki odsetek). Upatrywali także mechanizmów rozwiązania problemów finansowych w rozszerzeniu działalności, by dotrzeć do większych i bardziej zróżnicowanych grup klientów, czy też poszerzeniu rynku zbytu o zasięg ponadlokalny. 14

15 Przedsiębiorczość w regionie W celu zdiagnozowania przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski, Wykonawca przeprowadził analizę desk research biorąc pod uwagę następujące wskaźniki: liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, nowe podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON, średnioroczna dynamika pracujących, średnioroczna dynamika inwestycji firm. Przeprowadzona analiza przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze: Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON Województwo wielkopolskie, pod względem liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, w ciągu ostatnich trzech lat zajmowało piąte miejsce w kraju, zaraz po województwach: zachodniopomorskim, mazowieckim, pomorskim i dolnośląskim. Ponadto Wielkopolska zalicza się do 6 regionów, w których średnia liczba firm przypadająca na 1000 mieszkańców jest wyższa niż średnia dla kraju. Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON, najwięcej firm przypadało na 1000 mieszkańców miasta Poznania, a następnie podregionu poznańskiego. Liczba firm w obu tych podregionach istotnie przekraczała średnią liczbę przedsiębiorstw dla całego województwa wielkopolskiego, a także i Polski. Pozostałe podregiony cechowały się mniejszą liczbą funkcjonujących podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Mimo to, liczba przedsiębiorstw w tych podregionach była większa bądź zbliżona do liczby firm przypadających na 1000 mieszkańców niektórych województw (np. podkarpackiego, lubelskiego, podlaskiego i warmińsko - mazurskiego). Liczba podmiotów nowo - zarejestrowanych w systemie REGON Województwo wielkopolskie znajdowało się w czołówce regionów pod względem liczby nowo zarejestrowanych firm przypadających na 1000 mieszkańców. Największa liczba nowo powstałych przedsiębiorstw przypadała na 1000 mieszkańców województwa zachodniopomorskiego (2008 r firm, 2009 r firm, 2010 r firm) oraz województwa pomorskiego (2008 r firm, 2009 r firm, 2010 r. 12 firm). Województwo wielkopolskie znajdowało się na piątym miejscu. W tym regionie na 1000 mieszkańców w roku 2008 przypadało 9 nowo zarejestrowanych firm, w 2009 r. - 10, natomiast w 2010 r nowych firm. Wartości odpowiadające Wielkopolsce przekraczały średnią dla kraju. Biorąc pod uwagę dane odnośnie nowo zarejestrowanych firm w podregionach województwa wielkopolskiego, największy potencjał przedsiębiorczości w województwie wielkopolskim występuje. Przejawia się to między innymi w największej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (2008 r. 13 nowo zarejestrowanych firm, 2009 r. 14 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. 16 nowo zarejestrowanych firm). W podregionie poznańskim, tak jak, liczba nowo zarejestrowanych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przekraczała średnią dla województwa (2008 r. 10 nowo zarejestrowanych firm, 2009 r. 11 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. 12 nowo zarejestrowanych firm). Na przestrzeni 15

16 analizowanych lat wszystkie podregiony, za wyjątkiem pilskiego, wykazywały tendencję zwyżkową w liczbie nowo zarejestrowanych firm. Z obserwacji dynamiki zmian w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w województwach na tle Polski wynika, iż na przestrzeni lat wszystkie województwa wykazywały tendencję zwyżkową w liczbie nowo zarejestrowanych firm. Pod względem liczby nowo zarejestrowanych podmiotów przez ostatnie trzy lata województwo wielkopolskie zajmowało 3 pozycję, natomiast pod względem dynamiki zmian na przestrzeni lat pozycję 4 (liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w tym regionie wzrosła o 20,8%). Dynamika pracujących w regionie W województwie wielkopolskim można aktualnie zaobserwować zmniejszanie liczby osób zatrudnianych i zwalnianych, co świadczy o malejącej dynamice zmian w liczbie pracujących. Na przestrzeni lat liczba zatrudnianych zmalała o 29%, natomiast liczba zwalnianych o 13%. Taka sytuacja może wskazywać na zachodzące negatywne zmiany na wielkopolskim rynku pracy, m.in. na stagnację w sektorze przedsiębiorstw. Niewątpliwie dane te są odzwierciedleniem sytuacji gospodarczej, jaka miała miejsce w 2009 r. w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym. Dynamika inwestycji firm w regionie Analizując dane odnośnie wielkości środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w przeliczeniu na 1 mieszkańca w podregionach Wielkopolski można zauważyć, iż pod tym względem Poznań oraz podregion poznański górują nad innymi podregionami. Średnia wartość inwestycji przypadająca na 1 mieszkańca Poznania zarówno w 2008 r. jak i w 2009 r. przekraczała ponad dwukrotnie wartość inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa wielkopolskiego (2008 r zł, 2009 r zł). Niepokojącym jest fakt zmniejszenia wartości inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca, obserwowany w roku 2009 w stosunku do roku poprzedniego. Ta prawidłowość zachodzi w przypadku wszystkich podregionów województwa wielkopolskiego. Analogiczna tendencja występowała także w większości województw. Wyjątkiem są województwa: pomorskie, kujawsko-pomorskie oraz opolskie, w których zaobserwowano wzrastającą dynamikę inwestycji. Choć w kujawsko-pomorskim i opolskim wzrost w przeliczeniu na 1 mieszkańca regionu był stosunkowo niewielki (kujawsko pomorskie przyrost o 77 zł; opolskie o 393 zł), to w pomorskim przyrost ten był już znaczny (o zł). Wzrastająca dynamika inwestycji w tych regionach może wskazywać m.in. na lepsze dofinansowanie tych regionów w 2009 roku w stosunku do pozostałych regionów. Dofinansowania mają na celu przede wszystkim wyrównanie poziomu rozwoju gospodarczego w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, a zwłaszcza w regionach (w Polsce: w województwach) państw członkowskich. 16

17 Innowacyjność przedsiębiorstw W celu diagnozy innowacyjności w regionie Wielkopolski w pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących odsetka firm innowacyjnych i prowadzących prace B+R, środków finansowych przeznaczonych na działania innowacyjne w przedsiębiorstwach, środków finansowych przeznaczonych na działalność badawczo-rozwojową w przedsiębiorstwach oraz źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych materiału badawczego (CATI, IDI, FGI). Przeprowadzona analiza innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze: Jak przedstawiają się wartości wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? W ramach niniejszego zadania badawczego analizie poddano następujące wskaźniki dotyczące innowacyjności: Innowacyjność wielkopolskich firm z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw, Działalność badawczo-rozwojowa wielkopolskich przedsiębiorstw, Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową, Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich, Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach, Źródła finansowania innowacyjności, Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym, Główne bariery wdrażania innowacji. Innowacyjność wielkopolskich firm Analiza desk research dotycząca wskaźników innowacyjności wykazała, iż w województwie wielkopolskim w 2009 r.: 6,35% przemysłowych firm małych, 24,11% średnich oraz 47,16% przemysłowych firm dużych ponosiło nakłady na innowacje. Wartości te znajdują się poniżej średnich wartości dla kraju. Na przestrzeni lat zauważyć można spadek odsetka liczby firm, które ponosiły nakłady na innowacje, we wszystkich klasach wielkości. Zmniejszenie odsetka firm ponoszących nakłady na innowacje miało miejsce także w pozostałych województwach w 2009 roku, za wyjątkiem województwa lubuskiego oraz podkarpackiego. Także respondenci w badaniu ilościowym (CATI) zostali poproszeni o określenie, czy ich przedsiębiorstwa są innowacyjne. Jak wynika z analizy danych w II pomiarze badania CATI, jedynie 35,1% respondentów deklarowało, iż ich przedsiębiorstwa są innowacyjne. Pozostały odsetek stanowiły firmy, które nie wdrażały innowacji (64,9%). W I pomiarze badania CATI odsetek firm innowacyjnych stanowił 40%. Ponad połowa ankietowanych firm małych (53,2%) oraz podobny odsetek firm średnich (52,6%) w II pomiarze badania CATI prowadziło działania innowacyjne. Jeśli zaś chodzi o firmy duże, to połowa przedsiębiorców zatrudniających powyżej 250 pracowników zadeklarowała, że prowadzi działania innowacyjne. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 9 pracowników odsetek firm innowacyjnych wyniósł zaledwie 21,7%, co oznacza, że mikro przedsiębiorstwa są najmniej skłonne do wdrażania projektów innowacyjnych. Respondenci w badaniu jakościowym (IDI) również sceptycznie podchodzili do procesu innowacyjności. Jedynie niewielki odsetek respondentów prowadził w ostatnich latach tego rodzaju inwestycje. Powodami, dla których nie wdrażano innowacji w wielkopolskich firmach były przede 17

18 wszystkim: deficyt środków finansowych, które można byłoby przeznaczyć na innowacje oraz poczucie zagrożenia kolejną falą kryzysu gospodarczego. Znaczna część przedsiębiorców nie widziała potrzeby wdrażania innowacji w swoich firmach. Były to zazwyczaj małe przedsiębiorstwa, niepodejmujące żadnych inwestycji, nastawione na doraźną działalność, bez aspiracji na rozwój w szerszym zakresie. Jednocześnie ta część badanych podkreślała, że w swojej działalności korzystają z produktów czy urządzeń, które są już sprawdzone, a to pozwala im zachować poczucie bezpieczeństwa podejmowanych działań na mało stabilnym rynku. Działalność badawczo-rozwojowa Działalność badawczo-rozwojowa jest traktowana, jako otwartość firm na innowacje. Jak wynika z analizy desk research, pod względem liczby jednostek prowadzących prace B+R województwo wielkopolskie plasowało się na trzecim miejscu zarówno w roku jednostek B+R, jak i w 2009 r. 120 jednostek B+R. W porównaniu do roku 2008, w regionie ilość jednostek B+R wzrosła o 8. Z danych uzyskanych na drodze badania ilościowego (CATI) wynika, iż jedynie ok % przedsiębiorstw prowadziło działania badawczo-rozwojowe, a tylko ok.7% posiadało w strukturach swoich firm dział, którego zadaniem było projektowanie i rozwój nowych produktów bądź usług. Spośród ogółu firm podejmujących działania B+R największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 pracowników (66,7%). Zauważyć także można, że im mniejsza firma tym rzadziej prowadzi ona własne prace badawczo - rozwojowe. Powody takiego stanu rzeczy są analogiczne jak w przypadku podejmowania inwestycji w innowacje. Wyniki badań jakościowych (IDI) w tym obszarze są zbieżne. Wielkopolskie przedsiębiorstwa są w niewielkim stopniu zaangażowane w działalność badawczo-rozwojową. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z deficytu w budżetach wielu firm. Respondenci podkreślali również, że taka działalność nie jest potrzebna w ich jednostce. Z uwagi na brak zainteresowania aktywnością inwestycyjną, prowadzenie działalności badawczo rozwojowej uznawali za bezzasadne. Wśród firm, prowadzących taką komórkę, przeważają firmy średnie i duże. Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową Województwo wielkopolskie w 2009 r. zajmowało szóste miejsce, jeśli chodzi o środki przeznaczone na innowacje w firmach z sektora usług oraz miejsce siódme, jeśli chodzi o środki przeznaczone na innowacje w firmach przemysłowych. W roku 2009 nastąpił w regionie duży spadek środków finansowych przeznaczonych na działalność innowacyjną zarówno w firmach z sektora usług, jak i przemysłowych (przedsiębiorstwa z sektora usług spadek o tys. zł, przedsiębiorstwa przemysłowe spadek o tys. zł). Województwo wielkopolskie plasowało się na czwartym miejscu wśród regionów pod względem wielkości nakładów przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową. Największe nakłady na B+R w Wielkopolsce były ponoszone w sekcjach pozaprzemysłowych (2009 r ,7 tys. zł). Warto zaznaczyć, że w porównaniu do roku 2008 w Wielkopolsce obserwuje się zwiększenie nakładów na działalność badawczo-rozwojową o 38,3%. Biorąc pod uwagę środki finansowe przeznaczone na 1 firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową, Wielkopolska plasowała się na piątym miejscu (2009 r. 7 mln zł). Wartym podkreślenia jest fakt, iż województwo wielkopolskie wraz z warmińsko-mazurskim oraz kujawsko-pomorskim odnotowały w 2009 r. największy wzrost środków finansowych przeznaczonych na 1 firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową. W badaniu ilościowym (CATI) odsetek firm, które ponosiły nakłady na innowacje kształtował się na poziomie 31,1% - 34,6%. W 2009 roku można było zaobserwować spadek skłonności przedsiębiorstw do ponoszenia nakładów na innowacje, jednakże w 2010 r. odnotowano ponowny 18

19 wzrost odsetka firm, które wdrażały innowacje. W tym największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa, których nakłady na ten rodzaj inwestycji nie przekraczały zł. Respondenci w badaniu jakościowym wyrazili opinię, iż działalność badawczo-rozwojowa w przedsiębiorstwie to nie tylko źródło prestiżu, ale przede wszystkim jeden z najważniejszych czynników rozwoju oraz budowania przewagi konkurencyjnej. Jednocześnie podmioty w Wielkopolsce charakteryzowały się niskimi nakładami na innowacje, w tym na działalność B+R. Podstawową przyczyną takiego stanu rzeczy są ograniczone możliwości finansowania działalności badawczej. Wśród firm prowadzących komórkę badań i rozwoju przeważają firmy średnie i duże. Szacują one nakłady na poziomie kilkuset tysięcy złotych rocznie, jednakże poziom ten jest mocno skorelowany z indywidualnymi uwarunkowaniami podmiotu gospodarczego. Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich Badane firmy najczęściej realizowały innowacje w zakresie wprowadzania innowacyjnych usług (16,8%), nowoczesnych rozwiązań technologicznych (15,2%) oraz zastosowania nowoczesnych maszyn i urządzeń (14,4%). Wyniki badania CATI dotyczące głównych obszarów innowacyjności wielkopolskich firm były zbieżne w obu pomiarach badania ilościowego. Realizacja inwestycji w innowacje zarówno w I, jak i w II pomiarze badania jakościowego (IDI) dotyczyła przede wszystkim nowych technologii wykorzystanych w prowadzonej działalności. Innowacyjność przedsiębiorstw to również zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego oraz wyspecjalizowanego oprogramowania. Ponadto firmy starały się tworzyć innowacyjne produkty i usługi, zwiększając tym samym swą konkurencyjność, nie tylko w regionie czy w kraju, ale także poza jego granicami. Wśród nielicznych innowacyjnych produktów wdrażanych przez przedsiębiorców zaliczyć można nowoczesną zintegrowaną salę operacyjną, elektroniczny standard sprawozdawczości finansowej i biznesowej, wysoko wyspecjalizowane urządzenia elektroniczne służące informatyce śledczej, zintegrowaną platformę do wymiany informacji i dokumentów dla dużych i średnich firm, czy też oprogramowanie geodezyjne dedykowane dla urzędów administracji państwowej. Podobne zdanie mieli respondenci badania jakościowego przeprowadzonego za pomocą techniki FGI. Wyrazili oni opinię, iż wdrażane przez badane przedsiębiorstwa innowacje, związane są głównie z działalnością firm - udoskonalane są zarówno produkty, usługi, jak i sam proces tworzenia owych produktów i usług oraz zakupywany jest nowszy sprzęt, niezbędny do podnoszenia jakości oferty firm. W głównej mierze chodziło o wszelkie działania, które sprawią, że firma będzie zwiększać swą konkurencyjność na rynku. Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach Główną przyczyną podejmowania inwestycji w innowacje w obu pomiarach badania ilościowego (CATI) była chęć rozwoju wielkopolskich przedsiębiorstw. Taką opinię wyraziło niecałe 40% ankietowanych. Do działań innowacyjnych w znacznym stopniu skłaniały respondentów także opinie klientów (27,6%) czy też chęć zbudowania przewagi konkurencyjnej (22,3%). W I pomiarze badania telefonicznego stosunkowo często wymieniano również dział B+R, jako główne źródło innowacyjności wielkopolskich firm. Najważniejszymi czynnikami motywującymi jednostki do wdrażania rozwiązań, technologii czy produktów innowacyjnych, które zostały określone w badaniu jakościowym (IDI), były: rynek oraz konkurencja. Mimo, że stosunkowo niewielki odsetek firm w regionie realizuje inwestycje w tym zakresie, zdecydowana większość doskonale potrafi wskazać źródła innowacyjności. Na pytanie dotyczące dostępności do informacji o innowacjach w zakresie prowadzonej działalności, niemal wszyscy respondenci wskazywali Internet. Ponadto wymieniane były: informacje przesyłane drogą pocztową (broszury, informatory, ulotki, oferty handlowe), szkolenia, specjalistyczna prasa, kontakty z ośrodkami badawczymi. Wśród badanych firm były też takie, których usługi były innowacyjne na rynku, tym samym były one źródłem innowacyjności dla potencjalnych klientów. 19

20 Respondenci badania jakościowego (FGI) stwierdzili, iż głównym źródłem innowacyjności w przedsiębiorstwach jest chęć uczynienia go konkurencyjnym. W związku z tym źródła innowacji związane są zarówno z popytem na innowację (czyli z zapotrzebowaniem na rynku), jak i z podażą (tzn. że wprowadzono najpierw innowację, a potem poszukiwano jej zastosowania). Źródła finansowania innowacyjności Pod względem źródeł finansowania innowacji zarówno w wielkopolskich przedsiębiorstwach usługowych, jak i przemysłowych, w 2009 roku dominowały środki własne oraz kredyty bankowe. W przypadku Polski występowała analogiczna dominacja środków własnych, jako głównego źródła finansowania innowacji w przedsiębiorstwach usługowych. Podstawą finansowania działalności innowacyjnej w wielkopolskich przedsiębiorstwach w obu pomiarach badania ilościowego (CATI) były środki własne. Jednocześnie na przestrzeni lat odnotowano niewielką tendencję spadkową odsetka firm, które finansowały działalność innowacyjną ze środków własnych na rzecz środków unijnych. Znaczny odsetek przedsiębiorców pokrywał koszty wdrażania innowacji za pomocą kredytów bankowych. W tym przypadku także odnotowano niewielką tendencją spadkową w liczbie respondentów, którzy byli skłonni finansować innowacje za pomocą zaciągania kredytów bankowych. W porównaniu do I pomiaru badania CATI, w II pomiarze wzrosła rola środków własnych, jako źródła finansowania działalności innowacyjnej. Przedsiębiorcy w badaniu jakościowym (IDI) chcący realizować inwestycje poszukiwali różnych sposobów pozyskania środków finansowych. Wielokrotnie podkreślali, iż dostęp do źródeł finansowania jest bardzo słaby, przede wszystkim brakuje informacji o możliwości dofinansowania projektów inwestycyjnych. Ponadto pojawiały się głosy, iż próby pozyskania funduszy unijnych na cele innowacyjne kończyły się niepowodzeniem często już na etapie rozpatrywania wniosku (np. ze względu na mało innowacyjny projekt). Przedsiębiorcy wskazywali także na ryzyko, jakie musieliby ponieść podczas realizacji inwestycji z udziałem finansowania zewnętrznego oraz na nadmierną biurokrację w tym zakresie. Niektórzy właściciele firm nie potrafili wskazać na potencjalne źródła pozyskania kapitałów. Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym W pierwszym i drugim pomiarze badania ilościowego (CATI) przedsiębiorcy wykazali niewielką skłonność do współpracy w procesie innowacyjnym z większością (podanych w kwestionariuszu wywiadu) instytucji. Z analizy danych wynika, iż instytucjami, z jakimi respondenci byliby skłonni podjąć współpracę, choć w niewielkim stopniu, są: inne przedsiębiorstwa w kraju oraz zewnętrzne jednostki B+R. Uczestnicy badań jakościowych (IDI, FGI) byli zdania, iż wprowadzanie na rynek nowych produktów, usług i technologii to efekt współpracy świata nauki i biznesu. Tak więc, o potencjale innowacyjności świadczy także współpraca firm z ośrodkami naukowymi, instytutami badawczymi czy uczelniami. Toteż badani przedstawiciele firm deklarowali, że ich przedsiębiorstwa współpracują z wyżej wymienionymi instytucjami, a współpraca ta świadczy właśnie o stopniu ich innowacyjności. Przedsiębiorcy współpracują z naukowcami przede wszystkim w zakresie wdrażania nowoczesnych (innowacyjnych) rozwiązań, co wpływa na konkurencyjność firmy, ale i obniżenie kosztów działalności firmy. Wielkopolskie firmy współpracują zwłaszcza z Politechniką Poznańską, a także z Uniwersytetem Przyrodniczym (Akademia Rolnicza) i Uniwersytetem Medycznym (Akademia Medyczna). Przedsiębiorcy doceniają współpracę z uczelniami i oceniają ją bardzo dobrze. 20