Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 r.

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 r. Przygotowany na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy przez firmę General Projekt Sp. z o.o.

2 Instytucja Pośrednicząca zlecająca badanie: Samorząd Województwa Wielkopolskiego ul. Kościelna Poznań Główni odbiorcy publikacji: Samorząd Województwa Wielkopolskiego; Lokalne samorządy; Instytucje Rynku Pracy; Instytucja Pośrednicząca PO KL; Ośrodki badawczo - rozwojowe; Instytuty naukowe; Przedsiębiorcy; Organizacje przedsiębiorców; Instytucje oświatowe i edukacyjne; Lokalne media. Data wydania publikacji: Lipiec 2011 r. Nakład: 50 sztuk Druk i oprawa: Zakład poligraficzno usługowo handlowy, Skrajnowski Józef ul. Krótka 1, Biskupiec 2

3 SPIS TREŚCI Wprowadzenie...4 Opis zastosowanej metodologii...6 Opis wyników badania...11 Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju...12 Przedsiębiorczość w regionie...42 Innowacyjność przedsiębiorstw...49 Inwestycje przedsiębiorstw...65 Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego...80 Rynek pracy ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody...99 Prognoza zmian w gospodarce regionu w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego Analiza SWOT Wnioski i rekomendacje Aneksy

4 WPROWADZENIE Projekt badawczy pod nazwą Drogi wychodzenia z kryzysu i rekomendowane scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2020 roku zrealizowany był w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie Przewidywanie zmiany gospodarczej. Proces badawczy, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy, przeprowadziła firma General Projekt Sp. z o.o. z Olsztyna. Podstawowym celem badania było dokonanie: diagnozy stanu gospodarki regionu Wielkopolski w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego, prognozy zmian w gospodarce regionu Wielkopolski wynikających ze zmieniającej się sytuacji gospodarczej, wywołanej globalnym kryzysem ekonomicznym, analizy trendów rozwojowych w gospodarce regionu Wielkopolski do roku Założone cele badawcze zostały osiągnięte poprzez pogłębioną analizę zagadnień wyodrębnionych w ramach 7 bloków problemowych: 1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju, 2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski, 3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski, 4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski, 5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce, 6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody, 7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego. Badanie swym zasięgiem obejmowało całe województwo wielkopolskie, a badaną zbiorowość stanowili przedsiębiorcy, którzy prowadzą działalność na terenie województwa wielkopolskiego (w tym przedsiębiorcy reprezentujący branże stanowiące główną siłę napędową regionu oraz przedsiębiorcy zrzeszeni w organizacjach pracodawców) oraz przedstawiciele władz samorządowych. Poprzez przeprowadzone badania wtórne i pierwotne możliwe było znalezienie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jak przedstawia się obecna sytuacja gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju? W jakim kierunku zmierzają zmiany w gospodarce regionu Wielkopolski? W jakim stopniu zmiany te wynikają ze zmieniającej się sytuacji na świecie uwarunkowanej kryzysem gospodarczym? Które z branż gospodarki regionu Wielkopolski stanowią główną siłę napędową rozwoju regionu w kontekście ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego? Jak przedstawia się struktura REGON w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawiają się wyniki finansowe przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? 4

5 Jak przedstawia się struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawiają się wydatki inwestycyjne oraz plany inwestycyjne przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawiają się wartości wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce oraz perspektywy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020? Jak przedstawiają się aktualne plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce na najbliższe lata oraz do 2020? Jak przedstawia się ocena oraz prognoza sytuacji gospodarczej regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców? Jak przedstawia się ocena oraz prognoza sytuacji gospodarczej regionu Wielkopolski w opiniach przedstawicieli władz samorządowych? Jak przedstawia się sytuacja na wielkopolskim rynku pracy w kontekście zmian spowodowanych ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym? Jakie są główne tendencje na wielkopolskim rynku pracy oraz prognozowane zmiany do 2020? Jak przedstawia się struktura kształcenia ponadgimnazjalnego i wyższego w regionie Wielkopolski w odniesieniu do potrzeb rynku pracy? Jak przedstawia się sytuacja na rynku pracy absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyższych regionu Wielkopolski oraz jakie są prognozy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020? Jak przedstawiają się prognozy dotyczące zapotrzebowania na przedstawicieli poszczególnych zawodów do roku 2020? Jak przedstawiają się prognozy dotyczące zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w kontekście globalnego kryzysu gospodarczego do 2020? 5

6 OPIS ZASTOSOWANEJ METODOLOGII W celu pozyskania niezbędnych informacji, Wykonawca zastosował triangulację metodologiczną, która polega na wykorzystaniu różnych metod, technik i źródeł pozyskiwania danych. Dzięki tej procedurze możliwe jest porównywanie i zestawianie wyników uzyskanych na różnych etapach badania. Wnioski z poszczególnych części uzupełniają się, dając możliwie pełny, wielostronny opis interesujących badacza zjawisk i procesów. W ramach niniejszego projektu zostały wykorzystane następujące metody i techniki badawcze: analiza desk research, pośredni wywiad telefoniczny CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski, indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski oraz z przedstawicielami władz samorządowych, zogniskowany wywiad grupowy (FGI) z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski zrzeszonymi w organizacjach pracodawców, studium przypadku (SP), analiza SWOT. Analiza desk research Badanie desk research (zwane inaczej badaniem wtórnym, bądź analizą danych zastanych) polega na wyszukiwaniu, zbieraniu i analizie już istniejących i dostępnych informacji. Jest to badanie tzw. zza biurka, które nie wymaga podejmowania prac w terenie. Analizie poddawane są dane pochodzące z już istniejących źródeł, takich jak m.in. dane statystyczne, publikacje, raporty, artykuły prasowe, informacje pochodzące z portali internetowych oraz inne źródła, na podstawie których formułowane są wnioski dotyczące badanego zagadnienia. Na potrzeby niniejszego badania Wykonawca przeprowadził: analizę ogłoszeń prasowych i internetowych w sprawie pracy, uwzględniając kolejno: ostatni kwartał 2009 r. oraz pierwszy i drugi kwartał 2010 r. - analiza ta miała na celu bieżące monitorowanie regionalnego rynku pracy w zakresie popytu i podaży na pracę według określonych branż i zawodów, analizę danych zastanych w ramach głównych obszarów badawczych. Badanie ogłoszeń o pracę zostało zrealizowane na bazie ogłoszeń w sprawie pracy, zamieszczonych w dodatkach o pracę w prasie regionalnej takiej jak Głos Wielkopolski (dodatek Praca ) i Gazeta Wyborcza (regionalny dodatek Praca ) oraz na ogólnopolskich stronach internetowych publikujących ogłoszenia w sprawie pracy ( W ramach analizy uwzględniono tylko ogłoszenia dotyczące Wielkopolski. Na podstawie losowania wyodrębniono próbę losową ogłoszeń spośród 30 tys. ofert: próbę losową ogłoszeń o pracę zamieszczonych w prasie w łącznej liczbie 4620 ogłoszeń (po 1540 ogłoszeń w każdym badanym kwartale) wyodrębnionych z 24 dodatków o pracę, próbę losową ogłoszeń internetowych w łącznej liczbie 5190 (po 1730 ogłoszeń w każdym badanym kwartale), wyodrębniono poprzez losowanie systematyczne co piętnastego ogłoszenia pochodzącego z Wielkopolski, zamieszczonego na wybranych portalach internetowych. 6

7 Rysunek 1. Struktura próby do analizy ofert pracy Samorząd Województwa Wielkopolskiego 47% 53% prasowe oferty pracy internetowe oferty pracy 0% 20% 40% 60% 80% 100% źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Pośrednie wywiady telefoniczne CATI z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski CATI, czyli pośrednie wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo, zostały przeprowadzone z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski. W badaniach realizowanych techniką CATI kwestionariusz wywiadu zapisany jest w postaci tzw. skryptu stosowanej aplikacji, która podczas prowadzenia wywiadu wyświetla teleankieterowi kolejne pytania na ekranie monitora komputerowego. Teleankieterzy używając telefonu, zadają widoczne na ekranie komputera pytania kwestionariusza wywiadu i za pomocą klawiatury zapisują odpowiedzi respondentów, które są automatycznie wprowadzane do pamięci komputera. Badanie CATI z przedsiębiorcami miało charakter badania panelowego - przeprowadzone zostały dwa pomiary w odstępie sześciu miesięcy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził badanie na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców zlokalizowanych w województwie wielkopolskim o liczebności N=1000. Natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że próba została pomniejszona o 19,4%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony na próbie N=806. W badaniu została zastosowana próba losowo - warstwowa proporcjonalna, powstała na podstawie danych wyznaczających rzeczywistą strukturę przedsiębiorstw w ramach poszczególnych warstw. Metoda ta polega na podziale całej zbiorowości, którą chcemy zbadać na tzw. warstwy i dokonaniu bezpośredniego losowania niezależnych prób w obrębie każdej warstwy. Udział poszczególnych grup respondentów odzwierciedlał rzeczywistą strukturę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON (dane GUS z 2009 r.). Losowanie firm odbyło się z zachowaniem warstwowania następujących kryteriów: liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON w poszczególnych podregionach województwa wielkopolskiego; liczba zatrudnionych osób (wielkość przedsiębiorstwa). Tabela 1. Struktura próby do badania CATI w pierwszym pomiarze Podregion, w którym zarejestrowana jest działalność gospodarcza kaliski koniński leszczyński pilski poznański m. Poznań ogółem mikro mała średnia duża ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 7

8 Tabela 2. Struktura próby do badania CATI w drugim pomiarze Podregion, w którym zarejestrowana jest działalność gospodarcza kaliski koniński leszczyński pilski poznański m. Poznań ogółem mikro mała średnia duża ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Indywidualne wywiady pogłębione z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedsiębiorcami reprezentującymi branże stanowiące główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) polega na rozmowie moderatora z osobą badaną, która przebiega według określonego schematu tematycznego. Technika ta cechuje się tym, że pytania zawarte w scenariuszu IDI nie mają charakteru zamkniętego, a o ich kolejności, sposobie formułowania i czasie rozmowy na dany temat, decyduje prowadzący (moderator). Badanie IDI, podobnie jak i CATI, miało charakter panelowy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził 100 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie przedsiębiorców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony wśród 80 przedsiębiorców. W celu uzyskania niezbędnych informacji podczas badania IDI z przedsiębiorcami, Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, która polega na całkowicie subiektywnym wyborze jednostek badanych do próby, w nadziei uzyskania najszerszych i najpełniejszych informacji. Badaną zbiorowość stanowili przedsiębiorcy reprezentujący takie branże jak: produkcja sprzętu RTV i informatyka, samochodowa, elektryczna, metalowa, meblarska, drzewna, papiernicza. Rysunek 2. Struktura próby w badaniu IDI 36% 14% źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 3% 8% przemysł elektryczny 8% 8% 20% 3% przemysł samochodowy informatyka przemysł metalowo-elektryczny przemysł metalowy przemysł papierniczy przemysł drzewno - meblarski 8

9 Zogniskowane wywiady grupowe z przedsiębiorcami z terenu Wielkopolski zrzeszonymi w organizacjach pracodawców Kolejnym zadaniem jakie zostało zrealizowane w ramach niniejszego projektu było przeprowadzenie zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) z przedsiębiorcami zrzeszonymi w organizacjach przedsiębiorców, którzy prowadzą działalność gospodarczą w województwie wielkopolskim. FGI polega na wspólnej dyskusji uczestników badania na z góry narzucone tematy. Pomiędzy uczestnikami dochodzi do interakcji, co powoduje, że prowokują się oni wzajemnie do wygłaszania opinii na podany w dyskusji temat. Wywiady przeprowadza wyszkolona osoba (moderator), która umiejętnie kieruje rozmową zgodnie z wcześniej opracowanym scenariuszem. Badanie fokusowe zostało przeprowadzone podczas dwóch sesji, pierwsze w grupie 7 osobowej, drugie w grupie 8 osobowej, w których znaleźli się przedsiębiorcy zrzeszeni w organizacjach pracodawców (łącznie N=15). W celu doboru respondentów Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby, której podstawą wyznaczenia jest wiedza o badanej populacji. Indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami władz samorządowych regionu Wielkopolski W ramach niniejszego badania zostały przeprowadzone również indywidualne wywiady pogłębione (IDI) z przedstawicielami władz samorządowych regionu Wielkopolski. Niniejsze badanie również miało charakter panelowy. W pierwszym pomiarze Wykonawca przeprowadził 25 wywiadów IDI, natomiast w drugim pomiarze badanie zostało przeprowadzone w tej samej grupie samorządowców, z tym że próba została pomniejszona o 20%, tj. drugi pomiar został przeprowadzony wśród 20 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego. W celu uzyskania niezbędnych informacji Wykonawca zastosował celową metodę doboru próby. Badaną zbiorowość stanowili: wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, bądź ich reprezentanci. Rysunek 3. Struktura próby do badania IDI z przedstawicielami JST I pomiar II pomiar m. Poznań leszczyński pilski poznański kaliski koniński źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 9

10 Studium przypadku Studium przypadku jest jakościową metodą badawczą, która polega na stosowaniu wielu metod badawczych w celu jak najdokładniejszego, wszechstronnego opisu pewnej zbiorowości lub jednostki z uwzględnieniem bogatego zestawu zmiennych i zależności zachodzących między nimi. W niniejszym projekcie realizacja Studium Przypadku odbyła się w odniesieniu do branż stanowiących główną siłę napędową rozwoju gospodarczego regionu Wielkopolski. Badanie zostało zrealizowane na podstawie ogólnodostępnych informacji źródłowych zamieszczonych na stronach internetowych firm i organizacji branżowych, oraz w oparciu o raport z badania pt Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, wykonany na zlecenie WUP w 2009 roku przez Doradztwo Gospodarcze DGA SA oraz PBS DGA. Podczas prac zostały ponadto wykorzystane dostępne źródła danych statystyki publicznej GUS, danych Urzędu Statystycznego oraz dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Analizie poddane zostały takie branże jak: samochodowa, spożywcza, meblarska, Business Process Offshoring (Zlecanie Procesów Biznesowych, dalej BPO), informatyczna, celulozowo - papiernicza. Analiza SWOT Na podstawie informacji zebranych podczas badań wtórnych (analiza desk research) i badań pierwotnych (CATI, IDI, FGI oraz SP), Wykonawca opracował analizę SWOT. Analiza SWOT jest jedną z najbardziej popularnych metod określania mocnych i słabych stron jakiegoś podmiotu, bądź zjawiska, na tle szans i zagrożeń ze strony otoczenia, która wspomaga wybór najlepszej strategii działania. Podczas tego etapu prac Wykonawca w pierwszej kolejności dokonał diagnozy sytuacji ekonomiczno - gospodarczej i społecznej regionu, tzn. określił mocne strony regionu, które w sposób pozytywny wyróżniają go w otoczeniu, a także strony słabe czyli te, które ograniczają jego sprawność i są konsekwencją pewnych ograniczeń. Następnie Wykonawca na podstawie zebranego materiału badawczego dokonał prognozy dla sytuacji ekonomiczno - gospodarczej i społecznej w regionie, czyli określił jego szanse i zagrożenia. Jako szanse należy rozumieć wszystkie te zjawiska i tendencje, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do rozwoju oraz osłabią wszelkie zagrożenia dla regionu, natomiast zagrożenia to wszystkie te czynniki, które postrzegane są jako bariery czy utrudnienia dla rozwoju regionu. Zdiagnozowanie szans i zagrożeń, pozwoliło na określenie czynników, które należy wykorzystywać bądź unikać. Kolejnym krokiem jaki został podjęty podczas opracowywania analizy SWOT było sporządzenie syntezy mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń, dzięki czemu możliwe było wytyczenie strategicznych celów dla regionu, czyli stworzenie dla niego rekomendacji na najbliższe lata. Na podstawie analizy SWOT określony został zakres możliwych, dopuszczalnych i wykonalnych strategii. 10

11 OPIS WYNIKÓW BADANIA Zebrany podczas badań wtórnych i pierwotnych materiał badawczy posłużył do opracowania następujących zagadnień tematycznych: 1. Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju. 2. Przedsiębiorczość w regionie Wielkopolski. 3. Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski. 4. Inwestycje przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski. 5. Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce. 6. Rynek pracy w Wielkopolsce na tle pozostałych regionów oraz kraju ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody. 7. Prognoza zmian w gospodarce regionu Wielkopolski w opiniach przedsiębiorców i władz samorządowych w kontekście globalnego kryzysu ekonomicznego. 11

12 Diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju W celu zdiagnozowania gospodarki regionu Wielkopolski Wykonawca przeprowadził analizę desk research (badanie wtórne) oraz badanie pierwotne (CATI, IDI). Przeprowadzona diagnoza stanu gospodarki regionu Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na następujące pytania badacze: Jak przedstawia się obecna sytuacja gospodarki regionu Wielkopolski oraz jego potencjał na tle innych regionów oraz kraju? W jakim kierunku zmierzają zmiany w gospodarce regionu Wielkopolski? W jakim stopniu zmiany te wynikają ze zmieniającej się sytuacji na świecie uwarunkowanej kryzysem gospodarczym? Które z branż gospodarki regionu Wielkopolski stanowią główną siłę napędową rozwoju regionu w kontekście ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego? Jak przedstawia się struktura REGON w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawiają się wyniki finansowe przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Jak przedstawia się alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? W celu zdiagnozowania stanu gospodarki regionu w pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących aktywności podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz ich sytuacji finansowej (w tym podmiotów z kapitałem zagranicznym), alokacji i absorpcji środków unijnych w regionie, salda migracji wewnętrznych i zewnętrznych, a także wartości Produktu Krajowego Brutto. Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych materiału badawczego (CATI, IDI). Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski w analizie desk research Aktywność podmiotów gospodarczych w regionie jest jednym z czynników wpływających na stan gospodarki regionu. O dobrze prosperującej gospodarce świadczy przede wszystkich aktywność biznesowa mieszkańców, a także niski odsetek firm, które zaprzestają prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto w dobie ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego wysoka przedsiębiorczość w regionie jest dość istotna, gdyż wskazuje, że mieszkańcy nie chcą poddać się pogarszającej sytuacji na rynku pracy. W województwie wielkopolskim na przestrzeni lat obserwuje się wzrost liczby firm zarejestrowanych w systemie REGON o przedsiębiorstw. W roku 2010 odnotowano wzrost liczby przedsiębiorstw w porównaniu z rokiem 2008 o 4%, a z rokiem 2009 o 4,5% (tabela 3). Największy wzrost liczby podmiotów gospodarczych w Wielkopolsce zaobserwowano w przypadku mikro oraz małych przedsiębiorstw. Liczba firm mikro na przestrzeni lat wzrosła o nowych podmiotów, natomiast liczba firm małych o 159. W pozostałych klasach wielkości odnotowano nieznaczny spadek liczby przedsiębiorstw (tabela 4). 12

13 Niewątpliwie istotny wpływ na zmiany liczebności podmiotów gospodarczych wywarł kryzys gospodarczy. Sektor MSP jest uważany za jeden z głównych motorów rozwoju gospodarczego, przede wszystkim dzięki elastyczności i szybkości w dostosowywaniu się mikro, małych i średnich firm do zmiennych warunków gospodarczych. Dlatego też w 2010 r. obserwuje się wzrost odsetka tych firm w regionie. Można zatem stwierdzić, że kryzys ekonomiczny wywarł na te przedsiębiorstwa znacznie mniejszy wpływ, niż na duże i wielkie przedsiębiorstwa. Jednocześnie należy zauważyć, iż Wielkopolska plasuje się na szóstym miejscu pod względem największego wzrostu liczby podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON w latach , co stanowi o wysokim poziomie przedsiębiorczości w regionie (tabela 3). Tabela 3. Liczba podmiotów gospodarczych w latach r r r. dynamika zmian w latach mazowieckie małopolskie śląskie pomorskie dolnośląskie wielkopolskie lubelskie podkarpackie zachodniopomorskie lubuskie warmińsko-mazurskie opolskie podlaskie świętokrzyskie kujawsko-pomorskie łódzkie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 13

14 Tabela 4. Liczba przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON wg klas wielkości (poziomu zatrudnienia) w województwach na tle Polski w latach mikro (0-9 pracowników) małe (10 49 pracowników) średnie ( pracowników) duże ( pracowników) wielkie (1000 i więcej pracowników) 2008 r r r r r r r r r r r r r r r. łódzkie mazowieckie małopolskie śląskie lubelskie podkarpackie podlaskie świętokrzyskie lubuskie wielkopolskie zachodniopomorskie dolnośląskie opolskie kujawsko-pomorskie pomorskie warmińskomazurskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 14

15 W województwie wielkopolskim, podobnie jak w całej Polsce, na przestrzeni lat zaobserwować można największe tendencje zwyżkowe liczby nowo - zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Owa zwyżkowa tendencja zauważalna jest przede wszystkim w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle. Natomiast największe tendencje odnośnie spadku liczby nowo zarejestrowanych podmiotów na przestrzeni lat odnotowano w sekcji K Działalność finansowa i ubezpieczeniowa (tabela 5). Tabela 5. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 woj. wielkopolskie Dynamika zmian Polska w latach Dynamika zmian w latach sekcja A sekcja B sekcja C sekcja D sekcja E sekcja F sekcja G sekcja H sekcja I sekcja J sekcja K sekcja L sekcja M sekcja N sekcja O sekcja P sekcja Q sekcja R sekcja S sekcja T sekcja U Ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując liczbę nowo - zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w podregionach województwa wielkopolskiego można zauważyć, że podobnie jak w całym kraju, w każdym podregionie Wielkopolski w 2010 r., nastąpił wzrost liczby nowo - zarejestrowanych przedsiębiorstw. Dane te świadczą o tym, iż mieszkańcy wszystkich podregionów wykazują aktywność w otwieraniu nowych przedsiębiorstw, czego efektem jest m.in. równomierny rozwój całego regionu (tabela 6). 15

16 Tabela 6. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w podregionach Wielkopolski w latach kaliski koniński leszczyński pilski poznański m. Poznań liczba źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W województwie wielkopolskim, podobnie jak w całej Polsce zaobserwować można malejącą dynamikę wyrejestrowań podmiotów z rejestru REGON. Największą różnicę między liczbą wyrejestrowań na przestrzeni lat odnotowano w sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle. Z tej sekcji w roku 2010 wyrejestrowało się o podmiotów gospodarczych mniej niż w roku poprzednim. Analogiczna tendencja obowiązuje w całej Polsce (tabela 7). Dane te świadczą o tym, iż coraz mniej przedsiębiorstw zlokalizowanych w Wielkopolsce ma problemy z utrzymaniem się na rynku, tak więc na podstawie tego wskaźnika, sytuację gospodarczą w regionie można określić jako stabilną. Tabela 7. Liczba wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych według sekcji PKD 2007 woj. wielkopolskie Dynamika zmian Polska Dynamika zmian w latach w latach sekcja A sekcja B sekcja C sekcja D sekcja E sekcja F sekcja G sekcja H sekcja I sekcja J sekcja K sekcja L sekcja M sekcja N sekcja O sekcja P sekcja Q sekcja R sekcja S sekcja T sekcja U Ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 16

17 Na przestrzeni lat można zaobserwować również malejącą dynamikę wyrejestrowań podmiotów gospodarczych w podregionach województwa wielkopolskiego (tabela 8). Tabela 8. Liczba wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych w podregionach Wielkopolski w latach kaliski koniński leszczyński pilski poznański m. Poznań liczba źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Jak wynika z analizy danych, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,9% wszystkich firm działających w Wielkopolsce, tak więc bez wątpienia rozwój sektora MSP ma znaczący wpływ na gospodarkę regionu, co przekłada się na to, że mają największy udział w zatrudnianiu pracowników, wytwarzaniu PKB, a także w działalności inwestycyjnej i innowacyjnej. Dlatego też niewątpliwie liczba aktywnych MSP jest jednym z ważniejszych wskaźników świadczących o przedsiębiorczości regionu. Województwem, w którym funkcjonuje najwięcej aktywnych MSP jest mazowieckie. W tym regionie na 100 mieszkańców przypada 5,7 aktywnych małych i średnich przedsiębiorstw. Ta sama wielkość charakteryzuje województwo zachodniopomorskie. Wielkopolska plasuje się na trzecim miejscu. Na 100 mieszkańców tego regionu przypada 5,2 aktywnych MSP. Biorąc pod uwagę dane dla całego kraju, należy zauważyć, iż na 100 mieszkańców Polski przypada 4,6 aktywnych MSP. Województwami, które przekraczają liczbę aktywnych MSP odpowiednią dla kraju są (wg kolejności, malejąco): mazowieckie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, pomorskie, dolnośląskie, małopolskie, łódzkie oraz lubuskie (tabela 9). Tabela 9. Liczba i odsetek aktywnych MSP w województwach i Polsce w 2009 r. odsetek w przeliczeniu na 100 liczba aktywnych MSP [%] mieszkańców zachodniopomorskie ,4 5,7 mazowieckie ,9 5,7 pomorskie ,5 5,1 wielkopolskie ,0 5,2 dolnośląskie ,9 4,9 małopolskie ,0 4,8 łódzkie ,9 4,8 lubuskie ,7 4,7 kujawsko-pomorskie ,0 4,3 śląskie ,8 4,1 warmińsko-mazurskie ,2 3,9 podlaskie ,6 3,8 opolskie ,2 3,8 świętokrzyskie ,6 3,7 lubelskie ,4 3,6 podkarpackie ,9 3,3 Polska ,6 źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Olsztynie, Rola i znaczenie sektora małych średnich przedsiębiorstw w gospodarce woj. warmińsko-mazurskiego na tle kraju 17

18 Branże gospodarki stanowiące główną siłę napędową rozwoju regionu Wielkopolski Sektor, który generuje największe zatrudnienie w województwie wielkopolskim to sektor usługowy (w tym handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja oraz działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości oraz pozostałe usługi). W sektorze tym w 2008 roku zatrudnionych było osób, natomiast w 2009 r. liczba pracujących w usługach wzrosła do osób (o 1,6%). Kolejnym ważnym sektorem jest przemysł i budownictwo (2008 r osoby, 2009 r osoby), w którym jednak na przestrzeni lat można zauważyć malejącą tendencję liczby osób pracujących (o 4,7%). W sektorze rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w analizowanych latach również obserwuje się spadek liczby osób pracujących (rysunek 4). Rysunek 4. Liczba pracujących w poszczególnych sektorach w woj. wielkopolskim w latach przemysł i budownictwo pozostałe usługi rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Biorąc pod uwagę udział poszczególnych sektorów w liczbie pracujących w Wielkopolsce, największy odsetek osób jest zatrudniony w sektorze usługowym (46%), a następnie w sektorze przemysł i budownictwo (33%). Najmniejsze zatrudnienie w województwie wielkopolskim generuje sektor rolniczy (21%) (rysunek 5). 18

19 Rysunek 5. Udział poszczególnych sektorów w liczbie pracujących w województwie wielkopolskim w 2009 r. działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości 24,0% 33,0% handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja 3,0% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 19,0% pozostałe usługi 21,0% przemysł i budownictwo źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analiza pozycji województwa wielkopolskiego wśród innych regionów pod względem generowanego zatrudnienia w poszczególnych sektorach wykazała że (tabela 10): Wielkopolska zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze rolniczym (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze przemysłowym (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmuje czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmuje czwarte miejsce pod względem liczby osób pracujących w sektorze: pozostała działalność usługowa (2008 r osoby; 2009 r osoby); Wielkopolska zajmuje trzecie miejsce pod względem generowania dużej liczby osób pracujących (2008 r osoby; 2009 r osoby). 19

20 Tabela 10. Liczba pracujących w poszczególnych sektorach w województwach na tle Polski w latach rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi łódzkie mazowieckie małopolskie śląskie lubelskie podkarpackie podlaskie świętokrzyskie lubuskie wielkopolskie zachodniopomorskie dolnośląskie opolskie kujawsko-pomorskie pomorskie warmińsko-mazurskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS ogółem 20

21 Branże gospodarki stanowiące główną siłę napędową rozwoju regionu Wielkopolski w badaniu CATI Podczas wywiadów telefonicznych CATI respondenci zostali poproszeni o wskazanie tych branż, które ich zdaniem stanowią główną siłę napędową regionu. Zdaniem większości ankietowanych są to nieruchomości i budownictwo, a następnie przemysł (rysunek 6). Rysunek 6. Branże stanowiące główną siłę napędową regionu w opinii respondentów badania CATI nieruchomości i budownictwo 29,5% 49,4% przemysł transport i logistyka telekomunikacja i informatyka finanse motoryzacja surowce i energetyka 19,1% 21,9% 9,5% 14,0% 10,4% 11,8% 7,8% 11,5% 6,7% 9,6% 4,3% 6,9% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% II pomiar I pomiar źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Branże gospodarki stanowiące główną siłę napędową rozwoju regionu Wielkopolski w studium przypadku W ramach niniejszego projektu Wykonawca opracował również studium przypadku (SP) dla branż stanowiących główną siłę napędową regionu Wielkopolski. W badaniu SP objęto analizą 6 wybranych branż: samochodowa, spożywcza, meblarska, branża BPO, informatyczna, celulozowo - papiernicza. Kondycja branży samochodowej w Wielkopolsce jest zadowalająca, szczególnie na tle pozostałych rynków europejskich. Jest to o tyle istotne, że w przemyśle jedną z dominujących działalności jest produkcja samochodów, przyczep i naczep, którą zajmuje się ponad 15% wszystkich firm. Branża ta ma znaczny udział w poziomie sprzedaży regionu, który przekracza 18%. Daje to drugie miejsce pod względem uczestnictwa w strukturze przychodów przemysłu w Wielkopolsce. 21

22 Branża samochodowa stanowi jeden z ważniejszych i przyszłościowych obszarów aktywności gospodarczej dla Wielkopolski. Zajmuje ona czwarte miejsce pod względem wielkości zatrudnienia w regionie. W branży tej funkcjonuje blisko 300 firm i około 20 tysięcy miejsc pracy oraz dalszych 50 tysięcy osób pośrednio związanych z tą branżą. Branża samochodowa w Wielkopolsce podlega stosunkowo niewielkim zmianom strukturalnym. Powstaje nie dużo nowych przedsiębiorstw, ale też odnotowuje się niewielki spadek liczby tego typu firm na rynku. Oznacza to pewnego rodzaju stabilizację. W ramach branży samochodowej, w odniesieniu do innych gałęzi gospodarki, funkcjonuje większa liczba przedsiębiorstw dużych, zatrudniających większą liczbę osób. Województwo wielkopolskie to region o bogatych tradycjach rolniczych. Jednym z głównych filarów gospodarki regionu jest przemysł spożywczy. Branża spożywcza jest jednym z najszybciej rozwijających się obszarów gospodarki w Polsce. To zjawisko niewątpliwie związane jest z wejściem Polski do Unii Europejskiej i zdobyciem nowych europejskich rynków zbytu dla produktów żywnościowych. Można zaobserwować od kilku lat przyrost produkcji żywności średnio o 6% rocznie. Największy udział w strukturze produkcji sprzedanej przemysłu Wielkopolski miała w 2010 roku produkcja artykułów spożywczych i napojów (około 40%). Stanowiło to około 17% produkcji ogólnokrajowej. Kryzys nie był łaskawy dla firm z branży spożywczej. Jego oddziaływanie było opóźnione. Popyt na żywność przez dłuższy czas nie był wrażliwy na wahania koniunktury. Jednak w drugiej połowie 2009 roku sytuacja branży zaczęła się pogarszać. Wynikało to w pierwszej fali z pogorszenia się zdolności płatniczych odbiorców, stąd pojawiły się zatory płatnicze. W dalszym ciągu pojawił się również spadek popytu, co wynikało ze spadku realnych dochodów gospodarstw domowych. W połowie 2010 roku ponad połowa producentów żywności znalazła się w niezadowalającej sytuacji finansowej. Polskie meble są jednym z najlepszych towarów eksportowych stanowią ok. 6% całego polskiego eksportu. W 2010 roku sprzedano za granicą meble za ok. 6,5 mld euro, z czego większość do Unii Europejskiej. Branża meblarska jest uważana za jedną z ważniejszych sił napędowych polskiego eksportu. Udział przemysłu meblarskiego w PKB jest ponad dwa razy większy niż w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Branża meblarska już od wielu lat wykazuje bardzo wysoką dynamikę produkcji, znacznie większą od średniej w przemyśle. Obecnie w regionie Wielkopolski funkcjonuje ponad 1,5 tys. zakładów produkujących meble i produkty dla meblarstwa o rocznej sprzedaży przekraczającej 1 mld euro. Są wśród nich zarówno małe, wyspecjalizowane warsztaty rzemieślnicze i pracownie artystyczne, jak i duże, nowoczesne fabryki. Szacuje się, że 80% ich produkcji stanowi eksport. Największe skupiska firm przemysłu meblarskiego w województwie wielkopolskim koncentrują się, Swarzędzu i Kostrzynie. Należy też zaznaczyć, że mali i średni producenci branży meblarskiej są relatywnie dobrze rozwinięci i mają ugruntowaną pozycję rynkową. Tradycyjnie jednak w regionie istnieje kilku dużych producentów, którzy stanowią siłę napędową sektora. Przedsiębiorstwa branży meblarskiej w 2010 roku z przychodami ponad 4,5 mld zł zajmowały czołową pozycję pod względem całkowitych przychodów netto ze sprzedaży w skali regionu. Przedsiębiorstwa sektora meblowego w Wielkopolsce należą do konkurencyjnych na tle podobnych firm w kraju. Wśród czynników warunkujących konkurencyjność przedsiębiorstw szczególne znaczenie odgrywają innowacje. Podstawowym atutem branży meblarskiej w Wielkopolsce w porównaniu z rynkami zagranicznymi są relatywnie niskie koszty produkcji (dostępność i niski koszt surowców oraz siły roboczej). Wielkopolska branża meblarska odczuła spadek popytu na rynkach światowych. Zaważyło to na jej wynikach w ostatnich latach ( ). Skutki tego przeniosły się także na dostawców surowców, komponentów i opakowań. Branża meblarska pomimo, że przeżywa pewne spowolnienie rozwoju, to w dłuższym okresie czasu będzie w dalszym ciągu atrakcyjna, ze względu na duży potencjał innowacyjny. 22

23 Business Process Offshoring (BPO) to proces wydzielania i przenoszenia nieprodukcyjnych funkcji firm za granicę. Odnosi się to, do co najmniej pięciu rodzajów usług: zaplecza informatycznego, księgowości, badań i rozwoju nad technologią, logistyki oraz centrów telefonicznych. W Wielkopolsce istnieją korzystne warunki dla rozwoju tej branży. Przyczynia się do tego odpowiednia konfiguracja systemu transportowego, rozwinięty system oświaty, dostępność wykwalifikowanej kadry. Ważne są także stosunkowo niskie koszty działalności i dobry wizerunek Poznania za granicą. Branża informatyczna nie ucierpiała w wyniku kryzysu. Jednym z najbardziej rozwiniętych rynków lokalnych w zakresie usług informatycznych jest rynek poznański. Pojawia się coraz więcej firm działających w tym sektorze. Dodatkowo firmy te odnoszą coraz większe sukcesy w zakresie nowoczesnych technologii. Rozwój sektora IT związany jest głównie z tym, że informatyka wydaje się być dla młodszego pokolenia szansą do rozpoczęcia udanej kariery zawodowej. Takie spojrzenie sprawia, że informatyka jest jednym z najbardziej popularnych kierunków studiów, zaś Poznań najchętniej wybieranym miejscem, w którym młodzi ludzie chcą zdobywać ten zawód. Poza tym rozwijające się w tym regionie Polski inne sektory gospodarcze np.: sektor finansowy, wymagają obsługi informatycznej. Dziś niemalże każda firma posiada własną małą sieć informatyczną, a przynajmniej stronę www, którą ktoś musi stworzyć i obsługiwać. To właśnie na strony www jest w Wielkopolsce największy popyt. Kolejne miejsca zajmują sklepy internetowe, reklama internetowa oraz oprogramowanie na zamówienie. Branża celulozowo papiernicza jest jednym z prężniej rozwijających się sektorów w Polsce roczny przyrost produkcji papieru i wyrobów z papieru wynosi około 10%. Ze względu na lesistość terenu (ok. 34% przy średniej krajowej 28%), firmy z Wielkopolski wytwarzają około 17% w ogólnej produkcji papieru i wyrobów z papieru w Polsce. Rynek ma duży potencjał, co potwierdza ciągle rosnące zużycie papieru w Polsce w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosi on ok. 100 kg, podczas gdy w krajach zrzeszonych w CEPI (Europejskiej Konfederacji Przemysłu Papierniczego) wynosi prawie 200 kg. Szacuje się, że do 2020 roku zużycie papieru w Polsce wzrośnie prawie do 180 kg na 1 mieszkańca. Branża celulozowo-papiernicza, jak każda branża surowcowa posiada solidne podstawy stabilności ekonomiczno finansowej. Sytuacja finansowa przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski w analizie desk research Kolejnym czynnikiem wpływającym na stan gospodarki Wielkopolski jest sytuacja finansowa przedsiębiorstw, które prowadzą działalność na terenie województwa. W celu określenia sytuacji finansowej przedsiębiorstw, Wykonawca przeprowadził analizę dostępnych danych statystycznych dotyczących: wielkości zysków netto przedsiębiorstw, udziału kosztów w przychodach przedsiębiorstw oraz wyników finansowych przedsiębiorstw. Z analizy danych wynika, iż w 2008 i 2009 r. województwa: mazowieckie, wielkopolskie i śląskie znajdowały się w czołówce regionów, w których zyski netto przedsiębiorstw były najwyższe. Ponadto w tym czasie w województwach: mazowieckim i wielkopolskim obserwuje się najwyższy przyrost zysków netto przedsiębiorstw (tabela 11). Także w skali całej Polski można zaobserwować zdecydowaną tendencję zwyżkową w zakresie zysków netto osiąganych przez przedsiębiorstwa. Tendencja ta świadczy o pozytywnych zmianach rozwojowych zachodzących w gospodarce zarówno kraju, jak i Wielkopolski. Tabela 11. Wielkość zysków netto przedsiębiorstw w województwach w latach [tys. zł] 2008 r r. dynamika zmian w latach mazowieckie wielkopolskie pomorskie dolnośląskie

24 śląskie łódzkie podkarpackie małopolskie zachodniopomorskie lubuskie podlaskie kujawsko-pomorskie warmińsko-mazurskie lubelskie opolskie świętokrzyskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Rysunek 7 przedstawia sekcje PKD 2007, które generowały największe zyski w województwie wielkopolskim w latach Wśród sekcji, które przynosiły największe zyski netto wyróżnić można: przetwórstwo przemysłowe, handel hurtowy, detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych. Na uwagę zasługuje w szczególności sekcja - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych, w której w 2009 r. odnotowano największy przyrost zysków w stosunku do roku poprzedniego (o ponad 300%). Jednocześnie największy wzrost zysku, liczony w miliardach polskich złotych, zanotowano w sekcji przetwórstwo przemysłowe (o tys. zł). Rysunek 7. Wielkość zysków netto przedsiębiorstw wg sekcji PKD 2007 generujących największe zyski w woj. wielkopolskim w latach [tys. zł] 2009 r r. Przetwórstwo przemysłowe Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do Budownictwo Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości Informacja i komunikacja Transport i gospodarka magazynowa źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 24

25 Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw pod uwagę należy wziąć także udział kosztów w przychodach. Wskaźnik ten świadczy o rentowności działalności - im niższa jego wartość, tym większa rentowność. Na podstawie uzyskanych danych określono, że w latach najniższy udział kosztów w przychodach osiąganych przez przedsiębiorstwa wykazały firmy z województwa opolskiego (2008 r. - 89,4%, 2009 r. 92,3%) (tabela 12). Analizując sytuację finansową przedsiębiorstw Wielkopolski, w 2008 r. w przychodach wielkopolskich firm koszty stanowiły 95,8%, natomiast w 2009 r. 94%. Wartości te znajdują się poniżej średniej dla kraju (2008 r. 96,8%, 2009 r. 95%) (tabela 12). Pod względem udziału kosztów w przychodach, województwo wielkopolskie znajduje się na 4 miejscu. W roku 2009 odnotowano spadek tego wskaźnika, co jest pozytywnym zjawiskiem, gdyż świadczy o tym, że firmy zlokalizowane w regionie osiągają coraz większe zyski. Tabela 12. Udział kosztów w przychodach przedsiębiorstw w województwach na tle Polski % udział kosztów w przychodach Dynamika zmian 2008 r r. opolskie 89,4% 92,3% 2,9% łódzkie 92,7% 93,3% 0,6% dolnośląskie 94,8% 93,7% -1,1% wielkopolskie 95,8% 94,0% -1,8% podkarpackie 96,6% 94,6% -2,0% pomorskie 96,5% 94,8% -1,7% świętokrzyskie 92,2% 94,9% 2,7% mazowieckie 96,1% 95,1% -1,0% lubuskie 96,4% 95,3% -1,1% małopolskie 95,7% 95,4% -0,3% lubelskie 95,1% 95,6% 0,5% kujawsko-pomorskie 96,7% 95,7% -1,0% podlaskie 97,3% 96,3% -1,0% śląskie 96,0% 96,4% 0,4% warmińsko-mazurskie 97,7% 96,6% -1,1% zachodniopomorskie 98,4% 96,7% -1,7% Polska 96,8% 95,0% -1,8% źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wynik finansowy jest powszechnie stosowanym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa. Z analizy danych statystycznych wynika, iż około 80% przedsiębiorstw zlokalizowanych w województwie wielkopolskim osiąga dodatni wynik finansowy, co świadczy o dobrej kondycji finansowej regionalnych firm (tabela 13). Zdecydowana większość regionów Polski w 2009 r. odznaczała się zmniejszonym odsetkiem firm o dodatnim wyniku finansowym. Największą tendencją spadkową przedsiębiorstw z dodatnim wynikiem finansowym odznaczyły się województwa: małopolskie i mazowieckie. Natomiast udział firm z dodatnim wynikiem finansowym w województwach: lubelskim, podkarpackim, warmińsko - mazurskim i lubuskim w 2009 r. w porównaniu do roku 2008r. zwiększył się. W Wielkopolsce odnotowano spadek liczby tych przedsiębiorstw o 0,4%. Zwiększony odsetek firm z ujemnym bądź zerowym wynikiem finansowym jest niewątpliwie wskaźnikiem kryzysu gospodarczego, jaki w analizowanych latach dotknął kraj. Dane zamieszczone w poniższej tabeli 13, wskazują na fakt, iż różne regiony odczuły kryzys w różnym natężeniu. 25

26 Niewątpliwie Wielkopolska należy do grupy tych regionów, na które kryzys ekonomiczny nie wpłynął tak znacząco, jak na pozostałe (np. mazowieckie). Tabela 13. Udział przedsiębiorstw z dodatnim wynikiem finansowym netto w latach r r. dynamika zmian w latach mazowieckie 77,7% 75,1% - 2,6% dolnośląskie 77,0% 76,5% - 0,5% lubuskie 71,5% 77,5% 6,0% zachodniopomorskie 78,4% 77,6% - 0,8% łódzkie 78,0% 77,9% - 0,1% śląskie 80,5% 78,7% - 1,8% małopolskie 82,3% 79,4% - 2,9% pomorskie 81,6% 79,4% - 2,2% lubelskie 79,7% 79,8% 0,1% wielkopolskie 80,4% 79,9% - 0,4% kujawsko-pomorskie 81,1% 80,3% - 0,8% warmińsko-mazurskie 78,9% 80,3% 1,4% opolskie 81,0% 80,5% - 0,5% podlaskie 81,5% 80,7% - 0,8% podkarpackie 80,9% 81,2% 0,3% świętokrzyskie 84,2% 81,7% - 2,5% źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędów Statystycznych poszczególnych województw Blisko 47% wszystkich firm funkcjonujących w ramach sektora działalności związanej z kulturą, rozrywką i rekreacją wykazało ujemny wynik finansowy na koniec roku 2009 w województwie wielkopolskim. Innymi sektorami w regionie, w których duży odsetek stanowiły firmy z ujemnymi wynikami finansowymi były: zakwaterowanie i gastronomia (31%) oraz transport i gospodarka magazynowa (29%). Wyjątek stanowi sektor edukacyjny, który nie zanotował ujemnych wyników finansowych placówek w 2009 roku (rysunek 8). 26

27 Rysunek 8. Odsetek przedsiębiorstw z ujemnym, dodatnim i zerowym wynikiem finansowym odsetek przedsiębiorstw z ujemnym wynikiem finansowym w % ogółu odsetek przedsiębiorstw z dodatnim wynikiem finansowym w % ogółu odsetek przedsiębiorstw z zerowym wynikiem finansowym w % ogółu działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 46,7% 53,3% zakwaterowanie i gastronomia 31,0% 69,0% transport i gospodarka magazynowa 29,0% 71,0% opieka zdrowotna i pomoc społeczna 23,7% 76,3% administrowanie i działalność wspierająca 21,1% 78,9% przemysł 20,8% 79,1% 0,1% informacja i komunikacja 20,7% 79,3% działalność profesjonalna, naukowa i techniczna handel; naprawa pojazdów samochodowych 18,9% 17,5% 80,1% 82,2% 1% 0,3% budownictwo 15,9% 83,9% 0,2% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 13,9% 86,1% pozostała działalność usługowa 13,3% 86,7% obsługa rynku nieruchomości 12,0% 83,2% 4,8% edukacja 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego Ocena sytuacji ekonomicznej firm w opinii respondentów badania CATI i IDI Przedstawiona powyżej analiza danych zastanych wskazuje na dobrą kondycję finansową wielkopolskich firm. Potwierdzeniem tego faktu, są wyniki badania CATI oraz IDI w dwóch pomiarach. Zdaniem większości respondentów sytuacja ekonomiczna ich firm była dobra. Ponadto badanie, które miało charakter panelowy (dwa badania w półrocznych odstępach czasowych), wykazało, iż respondenci podczas drugiego pomiaru lepiej ocenili sytuację ekonomiczną swoich firm, niż podczas pomiaru pierwszego. Ponadto zdecydowana większość badanych uważa, że ich firmy są stabilne na rynku - i w tym przypadku również obserwowany jest wzrost odsetka respondentów, którzy uznali swoją firmę jako stabilną (tabele 14 i 15). ( ) Sytuacja firmy w tym momencie jest coraz lepsza ( ) ( ) Myślę, że jest konkurencyjna. Przede wszystkim pod względem cenowym i jakościowym ( ) ( ) Na razie jest dobra, nie można narzekać ( ) 27

28 Tabela 14. Ocena sytuacji ekonomicznej badanych firm - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] raczej dobra 67,0 68,2 raczej zła 22,2 20,7 bardzo dobra 6,3 6,1 bardzo zła 4,5 5,0 ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Tabela 15. Ocena działalności firmy - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] firma jest stabilna na rynku 63,1 65,4 firma jest konkurencyjna na rynku 16,9 15,3 firma jest zagrożona zmniejszaniem zakresu prowadzonej działalności 13,8 14,1 firma jest zagrożona upadkiem/likwidacją 6,2 5,2 ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań W opinii badanych przedsiębiorców, sytuacja ich firm w przeciągu ostatnich 3 lat, nie uległa znacznym zmianom, choć część respondentów stwierdziła, iż przychody w 2010 roku są nawet wyższe niż w latach poprzednich. Można zatem przypuszczać, że na firmy te światowy kryzys nie miał aż tak dużego wpływu. Natomiast ci przedsiębiorcy, którzy zadeklarowali pogorszenie sytuacji finansowej, tłumaczyli to głównie kryzysem gospodarczym i realizowanymi inwestycjami. ( ) jesteśmy coraz bardziej konkurencyjni. Obecnie sytuacja trochę się ustabilizowała po tych dwóch latach kryzysowych. Na początku była bardzo duża walka cenowa, czyli wszyscy obniżali ceny, żeby tylko coś sprzedać bądź pozyskać zlecenia( ) ( ) kryzys był tu u nas momentami rozdmuchany, a w regionie tak źle nie było( ) Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w analizie desk research Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przedsiębiorstwach, jest kolejnym analizowanym wskaźnikiem sytuacji gospodarczej regionu. Województwo wielkopolskie znajduje się po środku klasyfikacji regionów pod względem przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, które w 2008 r. wynosiło 2 868, 81 zł. W 2009 roku obserwuje się wzrost wartości średniej wysokości wynagrodzenia brutto o 107,47 zł (tabela 16). Na podstawie analizy uzyskanych danych można zaobserwować, iż we wszystkich województwach występuje tendencja zwyżkowa w zakresie wartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. 28

29 Tabela 16. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w przedsiębiorstwach 2008 r r. Dynamika zmian mazowieckie 4 036, ,63 143,37 śląskie 3 239, ,18 166,09 pomorskie 3 167, ,06 152,36 dolnośląskie 3 135, ,44 159,61 małopolskie 2 903, ,71 154,08 zachodniopomorskie 2 881, ,51 140,51 opolskie 2 873, ,87 114,65 wielkopolskie 2 868, ,28 107,47 podlaskie 2 781, ,68 103,47 lubelskie 2 771, ,30 119,31 świętokrzyskie 2 745, ,09 122,70 łódzkie 2 740, ,60 144,02 kujawsko-pomorskie 2 691, ,97 119,28 lubuskie 2 653, ,77 149,22 warmińsko-mazurskie 2 615, ,41 137,08 podkarpackie 2 614, ,89 126,77 Polska 3 158, ,38 156,90 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w regionie Wielkopolski w analizie desk research Następnie analizie desk research poddana została struktura oraz sytuacja gospodarcza podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. W województwie wielkopolskim w 2008 r. funkcjonowały firmy z udziałem kapitału zagranicznego różnego pochodzenia. W 2009 r. liczba przedsiębiorstw z udziałami zagranicznymi wzrosła o 39. Tendencja zwyżkowa liczebności firm z kapitałem zagranicznym jest właściwa dla większości województw, za wyjątkiem: lubelskiego i lubuskiego (dynamika zmian na poziomie ujemnym 11) oraz podlaskiego i opolskiego (dynamika zmian na poziomie ujemnym 1) (tabela 17). Największą dodatnią dynamikę zmian można zauważyć w liczebności firm mikro we wszystkich województwach za wyjątkiem lubelskiego. W przedsiębiorstwach według pozostałych klas wielkości zmiany te nie są istotnie duże. 29

30 Tabela 17. Liczba przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego (w tym MSP) w województwach na tle Polski w latach mikro małe średnie duże Ogółem (0-9 pracowników) (10 49 pracowników) ( pracowników) ( pracowników) łódzkie mazowieckie małopolskie śląskie lubelskie podkarpackie podlaskie świętokrzyskie lubuskie wielkopolskie zachodniopomorskie dolnośląskie opolskie kujawsko-pomorskie pomorskie warmińsko-mazurskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dynamika zmian 30

31 Pod względem wartości kapitału firm niemieckich w województwach, Wielkopolska zajmowała trzecie miejsce, zarówno w roku 2008, jak i w Wartość kapitału firm niemieckich lokowanego w regionie wynosiła mln zł w 2008 r., natomiast w roku 2009 wzrosła osiągając wartość 4 948,2 mln zł (tabela 18). Tabela 18. Wartość kapitału firm niemieckich w województwach w latach r r. Dynamika zmian mazowieckie 9 504, ,5 317,5 dolnośląskie 4 828, ,8 194,4 wielkopolskie 4 797, ,2 151,2 śląskie 1 817, ,6 813,1 pomorskie 966, ,8 38,8 małopolskie 814, ,2 629,1 opolskie 704,1 657,0-47,1 łódzkie 567,1 568,5 1,4 podkarpackie 493,7 495,5 1,8 zachodniopomorskie 490,2 660,8 170,6 kujawsko-pomorskie 416,9 501,5 84,6 lubuskie 297,3 309,2 11,9 warmińsko-mazurskie 100,2 143,9 43,7 świętokrzyskie 95,5 101,0 5,5 podlaskie 86,5 83,4 3,1 lubelskie 46,0 54,0 8,0 Polska , ,0 2421,5 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wartość kapitału zagranicznego lokowanego w Polsce wynosiła ,8 mln zł w 2009 roku i w porównaniu do roku 2008 wzrosła o 8 162,7 mln zł (7,6%). Największy kapitał zagraniczny w Polsce lokują Niderlandy oraz Niemcy i Francja (tabela 19). Tabela 19. Wartość kapitału zagranicznego wg kraju pochodzenia w Polsce w latach 2008 r r. Dynamika zmian Niderlandy , ,4 534,1 Niemcy , ,0 2421,5 Francja , ,2 991,0 USA 5 578, ,2-275,6 Wielka Brytania 5 326, ,3-193,2 Belgia 4 353,5 - - Dania 4 237,4 - - Szwecja 3 670,6 - - Luksemburg ,2 - Szwajcaria ,1 - Hiszpania ,4 - Ogółem , , ,7 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *- oznacza brak szczegółowych danych dla krajów 31

32 Pod względem wielkości zatrudnienia osób w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego województwo wielkopolskie plasuje się na drugim miejscu. Oznacza to, iż firmy z zagranicznymi udziałami tworzą znaczną ilość miejsc pracy dla Wielkopolan (2008 r , 2009 r ). Niepokojącym jest jednakże fakt największego wśród wszystkich województw zmniejszenia liczby osób zatrudnionych w tego rodzaju spółkach na przestrzeni dwóch analizowanych lat (tabela 20). Tabela 20. Liczba osób zatrudnionych w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego 2008 r r. Dynamika zmian mazowieckie wielkopolskie śląskie dolnośląskie małopolskie łódzkie pomorskie zachodniopomorskie podkarpackie kujawsko-pomorskie lubuskie opolskie lubelskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie podlaskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Alokacja i absorpcja środków unijnych w regionie Wielkopolski w analizie desk research Kolejnym elementem diagnozy stanu gospodarki wielkopolskiej oraz jej potencjału na tle innych regionów jest analiza absorpcji i alokacji środków unijnych. Biorąc pod uwagę liczbę dotacji unijnych przyznanych na przestrzeni lat pod względem zróżnicowania terytorialnego, można wyróżnić przede wszystkim dwa województwa: śląskie, w którym do dnia r. przyznano dotacje unijne oraz mazowieckie, w którym przyznano dotacji unijnych (tabela 21). Biorąc zaś pod uwagę wartość dotacji unijnych, które zostały przyznane regionom, pod tym względem przoduje województwo mazowieckie, które zaabsorbowało aż ,04 zł i zdecydowanie wyprzedziło pozostałe regiony. Województwo wielkopolskie znajduje się na trzecim miejscu w klasyfikacji regionów pod względem wysokości przyznanych środków. Dotacje unijne, które zostały przyznane Wielkopolsce stanowiły 7,1% wszystkich środków zaabsorbowanych przez Polskę (tabela 21). Należy nadmienić, iż największa wielkość wsparcia (określona, jako maksymalny udział środków publicznych w finansowaniu projektu inwestycyjnego realizowanego przez przedsiębiorstwo) jaka jest możliwa do uzyskania w ramach środków budżetowych i unijnych jest ściśle uzależniona od poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych regionów. Punktem odniesienia jest średni poziom PKB na mieszkańca dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. Oznacza to, że im wyższy jest poziom rozwoju gospodarczego danego województwa, tym niższy jest możliwy udział środków publicznych w finansowaniu przedsięwzięć podejmowanych na jego terenie. Jednocześnie w województwach, 32

33 w których jest wyższy poziom rozwoju gospodarczego istnieje większy poziom przedsiębiorczości mieszkańców (więcej wniosków o dofinansowanie, większe inwestycje, popularniejsze inwestycje w innowacyjność) oraz posiadanie większego wkładu własnego w planowane inwestycje, co przekłada się na częstsze uzyskiwanie dotacji w tych regionach. Mowa tu w szczególności o regionach: śląskim, mazowieckim, wielkopolskim oraz małopolskim, które odznaczają się najwyższym poziomem rozwoju gospodarczego, a jednocześnie największą liczbą przyznanych dotacji. Tabela 21. Liczba i wartość dotacji unijnych na przestrzeni lat w poszczególnych województwach liczba dotacji unijnych na odsetek podziału wartość w zł przestrzeni lat środków unijnych [%] śląskie ,96 zł 11,0 mazowieckie ,04 zł 17,1 wielkopolskie ,28 zł 7,1 małopolskie ,39 zł 9,7 lubelskie ,83 zł 4,5 łódzkie ,06 zł 5,7 dolnośląskie ,96 zł 7,1 podkarpackie ,57 zł 7,1 warmińsko-mazurskie ,46 zł 4,7 pomorskie ,11 zł 5,5 kujawsko-pomorskie ,14 zł 4,7 zachodniopomorskie ,67 zł 4,2 świętokrzyskie ,96 zł 3,4 opolskie ,34 zł 2,6 podlaskie ,40 zł 2,9 lubuskie ,14 zł 2,7 Ogółem ,31 zł 100 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z dnia r. zawartych na stronie Analizując liczbę i wartość dotacji przyznawanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (do r.) należy zauważyć, iż najwięcej dotacji przyznano w ramach Śląskiego Programu Regionalnego (2 649 dotacji o wartości całkowitej ,97 zł). Województwo wielkopolskie jest drugim województwem pod względem ilości dotacji przyznanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych (1 876 dotacje) oraz pierwszym pod względem największej wartości przyznanych dotacji ( ,17zł) (tabela 22). Tabela 22. Liczba i wartość dotacji przyznanych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych w poszczególnych województwach liczba przyznanych dotacji wartość w zł śląskie ,97 zł wielkopolskie ,17 zł małopolskie ,20 zł lubelskie ,40 zł warmińsko - mazurskie ,34 zł dolnośląskie ,92 zł 33

34 podkarpackie ,96 zł pomorskie ,94 zł kujawsko - pomorskie ,27 zł zachodniopomorskie ,35 zł opolskie ,16 zł łódzkie ,01 zł świętokrzyskie ,23 zł podlaskie ,74 zł lubuskie ,18 zł mazowieckie ,14 zł Ogółem ,98 zł źródło: opracowanie własne na podstawie danych z dnia r. zawartych na stronie Pod względem liczby dotacji w ramach PO KL na lata (stan na dzień r.) województwo wielkopolskie plasuje się na 4 miejscu (2 004 dotacje). Jednocześnie pod względem wartości tych dotacji Wielkopolska zajmuje 8 miejsce ( ,01 zł). Województwem, w którym przyznano najwięcej dotacji o najwyższej wartości w ramach PO KL jest mazowieckie (2 972 dotacje o wartości ,69 zł), zaś województwem o najmniejszej liczbie dotacji szacowanych na najniższą wartość jest lubuskie (820 dotacji w ramach PO KL na lata o wartości ,53 zł) (tabela 23). Tabela 23. Liczba i wartość dotacji w ramach PO KL w poszczególnych województwach liczba dotacji w ramach PO KL na lata wartość w zł odsetek podziału środków w ramach PO KL [%] mazowieckie ,69 zł 11,9 śląskie ,47 zł 9,4 łódzkie ,77 zł 7,0 wielkopolskie ,01 zł 6,5 lubelskie ,67 zł 7,3 małopolskie ,67 zł 9,5 dolnośląskie ,52 zł 7,1 podkarpackie ,00 zł 6,7 kujawsko-pomorskie ,27 zł 6,0 warmińsko-mazurskie ,84 zł 5,0 pomorskie ,37 zł 5,3 świętokrzyskie ,44 zł 4,7 podlaskie ,66 zł 3,4 zachodniopomorskie ,72 zł 4,8 opolskie ,84 zł 2,8 lubuskie ,53 zł 2,6 Ogółem ,47 zł 100 źródło: opracowanie własne na podstawie danych z dnia r. zawartych na stronie 34

35 Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych Samorząd Województwa Wielkopolskiego Analizując saldo migracji wewnętrznych dla Wielkopolski w latach należy wziąć pod uwagę liczbę osób zameldowanych i wymeldowanych w województwie wielkopolskim. Z analizowanych danych wynika, iż saldo migracji wewnętrznych w województwie wielkopolskim w 2008 roku wynosiło 2 004, co oznacza, że liczba osób, które zameldowały się w regionie była o osoby większa niż liczba osób wymeldowanych. Także w 2009 r. obserwuje się dodatnie saldo migracji wewnętrznych, które wynosiło osoby. Jednocześnie na przestrzeni lat obserwuje się obniżenie wartości salda migracji wewnętrznych o 152 (tabela 24). Tabela 24. Bilans liczby osób zameldowanych i wymeldowanych w województwie wielkopolskim w latach migracje wewnętrzne w woj. wielkopolskim 2008 r r. Dynamika zmian zameldowani wymeldowani saldo migracji wewnętrznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Z analizowanych danych wynika, iż saldo migracji zagranicznych w województwie wielkopolskim w 2008 roku wynosiło - 876, co oznacza, że liczba osób z zagranicy, które zameldowały się w regionie była o 876 osoby mniejsza niż liczba osób wymeldowanych z województwa i wyjeżdżających za granicę. Także w 2009 r. obserwuje się ujemne saldo migracji zagranicznych, które wynosiło osoby (tabela 25). Tabela 25. Bilans liczby osób zameldowanych z zagranicy i wymeldowanych za granicę migracje zagraniczne w woj. wielkopolskim 2008 r r. Dynamika zmian zameldowani (z zagranicy) wymeldowani (za granicę) saldo migracji zagranicznych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując saldo migracji dla poszczególnych podregionów w 2009 roku należy stwierdzić, że najwyższe dodatnie saldo migracji wewnętrznych wykazał podregion poznański (6 116 osób), natomiast największe ujemne saldo migracji wewnętrznych odnotował podregion miasta Poznania ( osób). Ponadto najwyższe dodatnie saldo migracji zagranicznych wykazał podregion leszczyński (o 21 osób), zaś największe ujemne - miasto Poznań (- 267). Jednocześnie saldo migracji zagranicznych w województwie wielkopolskim (- 284 osoby) przekraczało wartości sald migracji zagranicznych poszczególnych podregionów (tabela 26). Tabela 26. Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w podregionach woj. wielkopolskiego Migracje wewnętrzne i zagraniczne w 2009 r. napływ (zameldowania) w tym z zagranicy odpływ (wymeldowania) w tym za granicę saldo migracji wewnętrznych saldo migracji zagranicznych kaliski koniński leszczyński pilski

36 poznański m. Poznań Wielkopolska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Poznań W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji zagranicznych w 2008 r. Wielkopolska znajdowała się w grupie pięciu regionów o najwyższych ujemnych saldach migracji zagranicznych (- 876). Jednocześnie należy podkreślić, iż w 2008 r. tylko województwo mazowieckie wykazało dodatnie saldo migracji zagranicznych (tabela 27). Analizując salda migracji zagranicznych dla poszczególnych województw w 2009 roku, zaobserwowano zwiększenie liczby województw wykazujących saldo dodatnie (małopolskie 765, mazowieckie 817, pomorskie - 200, podkarpackie 111, zachodniopomorskie 147, lubelskie -84, łódzkie 108 oraz świętokrzyskie - 65). Także w 2009 roku największe dodatnie saldo wykazało województwo mazowieckie, natomiast największe ujemne śląskie (-1 634). Województwo wielkopolskie w 2009 roku również posiadało ujemne saldo migracji zagranicznych (tabela 27). Tabela 27. Migracje zagraniczne w województwach na tle kraju w latach zameldowani (z zagranicy) migracje zagraniczne w województwach na tle kraju wymeldowani (za granicę) saldo migracji zagranicznych saldo migracji zagranicznych 2008 r r r r r r. śląskie dolnośląskie małopolskie mazowieckie pomorskie podkarpackie opolskie zachodniopomorskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie warmińskomazurskie lubelskie lubuskie łódzkie podlaskie świętokrzyskie Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W klasyfikacji województw pod względem wartości salda migracji międzywojewódzkich w 2008 r., Wielkopolska znalazła się na czwartym miejscu, wykazując dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich na poziomie osób. Sytuacja prezentuje się analogicznie w roku 2009 województwo wielkopolskie sklasyfikowane było na czwartym miejscu, jednakże dodatnie saldo migracji międzywojewódzkich jakie wykazało, było niższe w stosunku do poprzedniego roku o 152 (tabela 28). 36

37 Tabela 28. Migracje międzywojewódzkie w województwach na tle kraju w latach migracje międzywojewódzkie w województwach na tle kraju saldo migracji saldo migracji zameldowani wymeldowani międzywojewódzkich międzywojewódzkich 2008 r r r r r r. mazowieckie małopolskie wielkopolskie śląskie dolnośląskie pomorskie łódzkie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie lubelskie lubuskie podkarpackie świętokrzyskie opolskie podlaskie Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wartość PKB w regionie w analizie desk research Wartość PKB per capita świadczy o możliwościach gospodarczych danego kraju i o poziomie życia społeczeństwa. Wysoki poziom PKB umożliwia rozwój gospodarczy i podniesienie poziomu życia ludności w regionach, dlatego tak ważne jest poznanie wartości PKB dla podregionów oraz całego województwa wielkopolskiego. Miasto Poznań odznacza się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na 1 mieszkańca ( zł). Wartość PKB Poznania przewyższa niemal dwukrotnie wartość produktu krajowego brutto przypadającego na 1 mieszkańca w stosunku do drugiego w kolejności podregionu poznańskiego ( zł), jest także większa od średniej dla województwa (rysunek 9). Rysunek 9. Wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w podregionach woj. wielkopolskiego m. Poznań poznański kaliski koniński leszczyński pilski woj. wielkopolskie źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 37

38 Analizując wartości PKB województw na tle kraju należy zauważyć, że województwo mazowieckie odznacza się zdecydowanie największą wartością PKB przypadającą na 1 mieszkańca tego regionu ( zł). Wartość PKB mazowieckiego zdecydowanie przewyższa średnią krajową ( zł), co stanowi o największym wkładzie tego regionu w tworzenie krajowego produktu brutto. W grupie czterech regionów, w których wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca przekracza średnią krajową znajduje się także województwo wielkopolskie (rysunek 10). Rysunek 10. Wartość PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca w województwach na tle Polski w 2008 r. mazowieckie śląskie dolnośląskie wielkopolskie pomorskie łódzkie zachodniopomorskie kujawsko-pomorskie małopolskie lubuskie opolskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie podlaskie lubelskie podkarpackie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Ocena sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski w opinii respondentów Podczas badań terenowych (CATI, IDI, FGI) przedsiębiorcy zostali poproszeni o ocenę sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski. Zdaniem większości respondentów gospodarka regionu jest obecnie na stabilnym poziomie, mimo iż w ciągu ostatnich 3 lat uległa pogorszeniu. Osoby, które wzięły udział w badaniach w większości stwierdziły, iż niewątpliwie ogólnoświatowy kryzys gospodarczy wpłynął na sytuację ekonomiczną regionu, jednakże w porównaniu z innymi regionami, sytuacja w Wielkopolsce była znacznie lepsza. Mimo, iż respondenci zauważyli osłabienie gospodarcze są zdania, że sytuacja w województwie powoli się stabilizuje, co jest zasługą przede wszystkim dużej przedsiębiorczości Wielkopolan. Kryzys gospodarczy objawiał się w głównej mierze pogorszeniem kondycji ekonomicznej wielu przedsiębiorstw. Część z nich redukowała etaty, część minimalizowała wydatki, wzrosła niechęć do 38

39 podejmowania inwestycji. Jednocześnie respondenci wskazali na fakt, iż region w porównaniu do innych województw dobrze sobie poradził z kryzysem i mimo pogorszenia sytuacji na wielkopolskim rynku, aktualnie powraca do stanu sprzed kryzysu. Osoby biorące udział w badaniach podkreślały, że poprawa stanu gospodarki wiąże się przede wszystkim z dużą przedsiębiorczością społeczeństwa. Wielkopolscy przedsiębiorcy nie koncentrowali się tylko na negatywnych skutkach kryzysu, ich działania zaradcze nie polegały tylko na minimalizacji kosztów i redukcji miejsc pracy, poszukiwali także innych rozwiązań. Między innymi szukali dofinansowań do swoich inwestycji czy działalności innowacyjnej. Niektórzy współpracowali z firmami zagranicznymi (choć był to niewielki odsetek). Upatrywali także mechanizmów rozwiązania problemów finansowych w rozszerzeniu działalności, by dotrzeć do większych i bardziej zróżnicowanych grup klientów, czy też poszerzeniu rynku zbytu o zasięg ponadlokalny. Tabela 29. Ocena obecnej sytuacji gospodarki regionu Wielkopolski - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Sytuacja gospodarki regionu jest: I pomiar [%] II pomiar [%] raczej dobra 64,9 66,3 raczej zła 28,6 27,7 bardzo dobra 3,8 3,6 bardzo zła 2,7 2,4 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Tabela 30. Ocena sytuacji gospodarki regionu na przestrzeni lat CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Sytuacja gospodarki regionu na przestrzeni lat uległa: I pomiar [%] II pomiar [%] pogorszeniu 50,1 52,1 nie uległa zmianie 30,2 32,5 polepszeniu 19,7 15,4 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań ( ) w połowie roku 2009 była widoczna sytuacja, w której wszystkie firmy oszczędzały na kosztach. Były też jakieś redukcje etatów i upadki przedsiębiorstw( ) ( ) myślę, że region się broni, że w Wielkopolsce widać te inwestycje, miasto się rozwija. W porównaniu do innych regionów to chyba jest tu dużo lepiej. Dużo inwestycji dróg, poprawa wizerunku, powstają nowe obiekty, także na pewno kryzys coś pogorszył, ale region ma się nieźle( ) ( ) kryzys gospodarczy, moim zdaniem jest trochę przerysowany. Nie zaobserwowałem tego zjawiska patrząc z pozycji inwestora ( ) ( ) kryzys dotknął Wielkopolskę w sposób łagodniejszy, ale dostrzegalny ( ) z różną intensywnością ( ) Zdaniem respondentów region Wielkopolski cechuje się dość dużym potencjałem gospodarczym ze względu na dogodne położenie geograficzne (trasa Moskwa - kraje Europy Zachodniej) oraz bliskość granicy z Niemcami. Ponadto Wielkopolska cechuje się wysoką jakością zasobów pracy dzięki temu, iż Poznań jest jednym z największych ośrodków akademickich w kraju. Należy także zwrócić uwagę na atrakcyjność turystyczną, która powinna być lepiej wykorzystywana przez twórców oferty turystycznej regionu. Rozbudowa bazy noclegowej, a także poczynienie inwestycji w zakresie turystyki, niewątpliwie wpłynie na atrakcyjność inwestycyjną regionu. 39

40 Podsumowanie Przedstawiona powyżej analiza danych wtórnych i pierwotnych miała na celu ukazanie stanu gospodarki regionu oraz jego potencjału na tle innych regionów i kraju. W świetle wyników niniejszej diagnozy, należy stwierdzić, iż województwo wielkopolskie znajduje się w czołówce regionów mających największy wpływ na kreowanie i rozwój polskiej gospodarki. Obecnie w województwie wielkopolskim (jak również w całej Polsce) odnotowuje się systematyczny wzrost liczby przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie REGON. Dotyczy to zwłaszcza klasy mikro przedsiębiorstw, co wskazuje na zwiększanie poziomu przedsiębiorczości Wielkopolan. Przyczyną jest m.in. zwiększająca się z roku na rok liczba dotacji przyznawanych w regionie na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Na przestrzeni lat liczba dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej przekazanych za pośrednictwem Powiatowych Urzędów Pracy wzrosła o 183% (2005 r dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej; 2010 r dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej). Analiza danych wykazała także, że odsetek wyrejestrowań firm zmniejsza się. Znaczący wpływ na gospodarkę regionu ma rozwój sektora MSP, gdyż stanowią one w Wielkopolsce 99,9% wszystkich podmiotów gospodarczych. W związku z tym mają największy udział w zatrudnianiu pracowników, wytwarzaniu PKB, a także w działalności inwestycyjnej i innowacyjnej. Pod względem liczby aktywnych MSP województwo wielkopolskie w 2009 r. uplasowało się na trzecim miejscu. Pierwsze oraz drugie miejsce osiągnęły odpowiednio województwa śląskie oraz mazowieckie, które odznaczają się niezwykle dynamicznym rozwojem gospodarczym na tle pozostałych regionów w kraju. Sytuacja ta również świadczy o dobrej kondycji regionalnej gospodarki. Powyższe wnioski potwierdzają również wyniki badań pierwotnych przeprowadzonych wśród pracodawców, którzy w większości sytuację ekonomiczną swoich firm ocenili jako dobrą. Jednocześnie badani przedsiębiorcy byli zdania, że ich firmy posiadają ugruntowaną pozycję na rynku i w dużej mierze są konkurencyjne. Podobnie przedstawiały się zdania respondentów dotyczące przychodów ich firm. Na przestrzeni ostatnich trzech lat wielkość przychodów znacznej części firm nie uległa istotnym zmianom. W ocenie osób, które wzięły udział w badaniu sytuacja gospodarki regionalnej również jest dobra, choć uległa ona pogorszeniu w stosunku do lat poprzednich. Przyczyną tego zjawiska był ogólnoświatowy kryzys gospodarczy. Badania pierwotne wykazały, iż Wielkopolscy przedsiębiorcy odczuli skutki kryzysu gospodarczego w działalności swoich firm. Objawił się on pogorszeniem kondycji ekonomicznej wielu przedsiębiorstw. Jednocześnie respondenci wskazali na fakt, iż region w porównaniu do innych województw dobrze poradził sobie z kryzysem i mimo pogorszenia sytuacji na wielkopolskim rynku, aktualnie powraca on do stanu sprzed kryzysu, co niewątpliwie w głównej mierze jest zasługą dużej przedsiębiorczości Wielkopolan. Główną siłę napędową regionu Wielkopolski stanowią branże: nieruchomości i budownictwo oraz przemysł (w szczególności przetwórstwo przemysłowe). Badania wykazały, iż branże te, są uznane przez respondentów, jako kluczowe dla rozwoju regionu. Ponadto analiza danych statystycznych wykazała, iż branże takie jak budownictwo i przemysł zatrudniają największą liczbę pracowników, a przetwórstwo przemysłowe przynosi największe zyski netto. Istotnym wskaźnikiem mówiącym o stanie kondycji gospodarczej regionu, jest sytuacja finansowa przedsiębiorstw prowadzących działalność na terenie Wielkopolski. Analiza istniejących danych statystycznych wykazała, iż region pod względem wysokości zysku netto przedsiębiorstw jest na drugiej pozycji w kraju, zaraz po województwie mazowieckim. O rentowności działalności świadczy również wskaźnik, jakim jest udział kosztów w przychodach (im niższy, tym wyższa rentowność). Według pozyskanych danych Wielkopolska pod względem udziału kosztów w przychodach zajmuje 4 miejsce w kraju. Ponadto w roku 2009 w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowała spadek tego wskaźnika o 1,8% (2008 r. 96,8%, 2009 r. 95%). Wartości te znajdują się poniżej średniej dla kraju. Niewątpliwie świadczy to o tym, że firmy zlokalizowane w regionie ponoszą coraz większe zyski. Powszechnie stosowanym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa, jest jego wynik finansowy. Z analizy danych statystycznych wynika, iż około 80% przedsiębiorstw zlokalizowanych 40

41 w województwie wielkopolskim osiąga dodatni wynik finansowy, co świadczy o dobrej kondycji finansowej regionalnych firm. Mimo to w porównaniu z rokiem 2008, w roku 2009 zwiększył się odsetek firm z ujemnym bądź zerowym wynikiem finansowym. Jest to niewątpliwie efektem kryzysu gospodarczego, jaki w analizowanych latach dotknął kraj. Województwo wielkopolskie znajduje się po środku klasyfikacji regionów pod względem przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto. Na podstawie analizy uzyskanych danych można zaobserwować, iż we wszystkich województwach, a także w Polsce występuje tendencja zwyżkowa w zakresie wartości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w sektorze przedsiębiorstw. Na podstawie wyników badania można stwierdzić także, iż przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w wielkopolskich przedsiębiorstwach znajduje się poniżej średniej krajowej. Województwo wielkopolskie jest trzecim regionem pod względem liczby funkcjonujących na jego terenie przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Oznacza to, że region stanowi atrakcyjne miejsce dla lokowania kapitału inwestorów zagranicznych. W województwie wielkopolskim w 2009 r. zatrudnionych było osób w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. Wielkopolska zajęła drugie miejsce w klasyfikacji regionów pod względem wielkości zatrudnienia w tego rodzaju spółkach. Wielkopolska odznacza się bardzo dobrą absorpcją środków unijnych. Biorąc pod uwagę ogół dotacji jakie były przyznawane we wszystkich regionach w kraju od 2007 r., Wielkopolska zajmuje trzecią pozycję. Pod względem liczby dotacji przyznanych w ramach WRPO, region osiągnął 2 pozycję, natomiast w ramach PO KL czwartą. Od 2007 roku Wielkopolska zajmuje 6 pozycję pod względem wartości przyznanych dotacji unijnych. Region ten zaabsorbował 7,1% funduszy unijnych dotychczas przeznaczonych dla Polski. W Wielkopolsce w latach odnotowano ujemne saldo migracji zagranicznych. Oznacza to, że więcej osób wyjeżdża z regionu za granicę, niż przyjeżdża do województwa z zagranicy. Z tego wynika, iż migracje zarobkowe są w regionie ciągle popularnym sposobem na zapewnienie bytu. Biorąc pod uwagę migracje międzywojewódzkie, Wielkopolska jest trzecim pod względem popularności miejscem docelowych migracji w obrębie granic Polski. W latach region odnotował dodatnie salda migracji międzywojewódzkich co oznacza, że każdego roku więcej osób melduje się w województwie, niż z niego wymeldowuje. Województwo wielkopolskie posiada także duży udział w tworzeniu krajowego produktu brutto. Według danych GUS z 2008 roku, Wielkopolska zajmowała czwartą pozycję pod względem wartości PKB wytwarzanego w regionie w przeliczeniu na 1 mieszkańca. PKB regionu wynosiło zł i było większe od średniej wartości PKB przypadającej na 1 mieszkańca kraju ( tys. zł). Wyniki badania stanu gospodarki regionu wykazały, iż Wielkopolska cechuje się dość dobrą sytuacją ekonomiczną oraz należy do czołówki najlepiej rozwijających się regionów w kraju. 41

42 Przedsiębiorczość w regionie Przedsiębiorczość to gotowość i zdolność podejmowania i rozwiązywania, w sposób twórczy i nowatorski, nowych problemów, umiejętność wykorzystywania pojawiających się szans i okazji oraz elastyczne przystosowanie się do zmieniających się warunków funkcjonowania. W celu zdiagnozowania przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski Wykonawca przeprowadził analizę desk research biorąc pod uwagę następujące wskaźniki: liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, nowe podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, dynamika liczby podmiotów zarejestrowanych w REGON, średnioroczna dynamika pracujących, średnioroczna dynamika inwestycji firm. Przeprowadzona analiza przedsiębiorczości w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze: Jak przedstawia się aktywność podmiotów gospodarczych w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? Liczba podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w analizie desk research Województwo wielkopolskie, pod względem liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, w ciągu ostatnich trzech lat zajmowało piąte miejsce w kraju, zaraz po województwach: zachodniopomorskim, mazowieckim, pomorskim i dolnośląskim. Ponadto Wielkopolska zalicza się do 6 regionów, w których średnia liczba firm przypadająca na 1000 mieszkańców jest wyższa niż średnia dla kraju (rysunek 11). Rysunek 11. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON zachodniopomorskie mazowieckie pomorskie dolnośląskie wielkopolskie lubuskie małopolskie opolskie śląskie łódzkie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie podlaskie lubelskie podkarpackie Polska r r r źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 42

43 Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON, najwięcej firm przypada na 1000 mieszkańców miasta Poznania, a następnie podregionu poznańskiego. Liczba firm w obu tych podregionach istotnie przekracza średnią liczbę przedsiębiorstw dla całego województwa wielkopolskiego, a także i Polski. Pozostałe podregiony cechują się mniejszą liczbą funkcjonujących podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Mimo to, liczba przedsiębiorstw w tych podregionach jest większa bądź zbliżona do liczby firm przypadających na 1000 mieszkańców niektórych województw (podkarpackiego, lubelskiego, podlaskiego i warmińsko - mazurskiego) (rysunek 12). Rysunek 12. Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w rejestrze REGON m. Poznań poznański leszczyński kaliski koniński r r r. pilski woj. wielkopolskie źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Liczba podmiotów nowo - zarejestrowanych w systemie REGON w analizie desk research Województwo wielkopolskie znajduje się w czołówce regionów pod względem liczby nowo zarejestrowanych firm przypadających na 1000 mieszkańców. Największa liczba nowo powstałych przedsiębiorstw przypada na 1000 mieszkańców województwa zachodniopomorskiego (2008 r firm, 2009 r firm, 2010 r firm) oraz województwa pomorskiego (2008 r firm, 2009 r firm, 2010 r. 12 firm). Województwo wielkopolskie znajduje się na piątym miejscu. W tym regionie na 1000 mieszkańców w roku 2008 przypadało 9 nowo zarejestrowanych firm, w 2009 r. - 10, natomiast w 2010 r nowych firm. Wartości odpowiadające Wielkopolsce przekraczały średnią dla kraju (rysunek 13). 43

44 Rysunek 13. Liczba podmiotów nowo zarejestrowanych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców zachodniopomorskie pomorskie mazowieckie dolnośląskie lubuskie wielkopolskie małopolskie łódzkie warmińsko-mazurskie kujawsko-pomorskie śląskie podlaskie opolskie świętokrzyskie lubelskie podkarpackie Polska r r r. źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Największy potencjał przedsiębiorczości w województwie wielkopolskim występuje. Przejawia się to między innymi w największej liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (2008 r. 13 nowo zarejestrowanych firm, 2009 r. 14 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. 16 nowo zarejestrowanych firm). W podregionie poznańskim, tak jak, liczba nowo zarejestrowanych firm w przeliczeniu na 1000 mieszkańców przekraczała średnią dla województwa (2008 r. 10 nowo zarejestrowanych firm, 2009 r. 11 nowo zarejestrowanych firm, 2010 r. 12 nowo zarejestrowanych firm) (rysunek 14). Rysunek 14. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w podregionach woj. wielkopolskiego w latach m. Poznań poznański leszczyński pilski kaliski koniński r r r. woj. wielkopolskie źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 44

45 Analizując dynamikę zmian w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w podregionach województwa wielkopolskiego można zaobserwować, iż na przestrzeni lat wszystkie podregiony, za wyjątkiem pilskiego, wykazywały tendencję zwyżkową. Tylko w podregionie pilskim w 2009 roku zarejestrowano o 154 przedsiębiorstw mniej w stosunku do roku poprzedniego (tabela 31). Tabela 31. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w podregionach Wielkopolski w latach wraz z dynamiką zmian 2008 r r r. Dynamika zmian m. Poznań poznański kaliski koniński leszczyński pilski woj. wielkopolskie (ogółem) źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Z obserwacji dynamiki zmian w liczbie nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w województwach na tle Polski wynika, iż na przestrzeni lat wszystkie województwa wykazywały tendencję zwyżkową w liczbie nowo zarejestrowanych firm. Pod względem liczby nowo zarejestrowanych podmiotów przez ostatnie trzy lata województwo wielkopolskie zajmowało 3 pozycję. Natomiast pod względem dynamiki zmian na przestrzeni lat pozycję 4 (liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w tym regionie wzrosła o 20,8%) (tabela 32). Tabela 32. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w województwach na tle Polski w latach wraz z dynamiką zmian 2008 r r r. Dynamika zmian mazowieckie śląskie wielkopolskie małopolskie dolnośląskie pomorskie łódzkie zachodniopomorskie kujawsko-pomorskie lubelskie podkarpackie warmińsko-mazurskie lubuskie świętokrzyskie podlaskie opolskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 45

46 Dynamika pracujących w regionie w analizie desk research W województwie wielkopolskim można aktualnie zaobserwować zmniejszanie liczby osób zatrudnianych i zwalnianych, co świadczy o malejącej dynamice zmian w liczbie pracujących. Na przestrzeni lat liczba zatrudnianych zmalała o 29%, natomiast liczba zwalnianych o 13% (tabela 33). Taka sytuacja może wskazywać na zachodzące negatywne zmiany na wielkopolskim rynku pracy, m.in. na stagnację w sektorze przedsiębiorstw. Dane zamieszczone w tabeli 33 wskazują na fakt, iż w 2008 r. wielkopolskie przedsiębiorstwa więcej osób zatrudniały, niż zwalniały (liczba zatrudnionych osób była większa o 5,6% niż liczba osób zwolnionych). Natomiast w roku 2009 r. sytuacja przedstawiała się odwrotnie - więcej osób było zwalnianych, niż zatrudnianych (liczba osób zwolnionych była o 13,5% większa niż liczba osób zatrudnionych). Niewątpliwie dane te są odzwierciedleniem sytuacji gospodarczej, jaka miała miejsce w 2009 r. w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym. Tabela 33. Liczba zatrudnianych i zwalnianych pracowników w województwie wielkopolskim Liczba zatrudnianych Liczba zwalnianych Dynamika zmian pracowników pracowników 2008 r r Dynamika zmian źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dynamika inwestycji firm w regionie w analizie desk research Analizując dane odnośnie wielkości środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w przeliczeniu na 1 mieszkańca w podregionach Wielkopolski można zauważyć, iż pod tym względem Poznań oraz podregion poznański górują nad innymi podregionami. Średnia wartość inwestycji przypadająca na 1 mieszkańca Poznania zarówno w 2008 r. jak i w 2009 r. przekraczała ponad dwukrotnie wartość inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca województwa wielkopolskiego (2008 r zł, 2009 r zł). Niepokojącym jest fakt zmniejszenia wartości inwestycji w przeliczeniu na 1 mieszkańca, obserwowany w roku 2009 w stosunku do roku poprzedniego. Ta prawidłowość zachodzi w przypadku wszystkich podregionów (rysunek 15). Rysunek 15. Środki finansowe przeznaczone na inwestycje przez przedsiębiorstwa m. Poznań poznański leszczyński koniński r. pilski r. kaliski woj. wielkopolskie źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 46

47 Analogiczna tendencja występowała także w większości województw. Wyjątkiem są województwa: pomorskie, kujawsko-pomorskie oraz opolskie, w których zaobserwowano wzrastającą dynamikę inwestycji. Choć w kujawsko-pomorskim i opolskim wzrost w przeliczeniu na 1 mieszkańca regionu był stosunkowo niewielki (kujawsko - pomorskie - przyrost o 77 zł; opolskie - o 393 zł), to w pomorskim przyrost ten był już znaczny - o 1038 zł (rysunek 16). Wzrastająca dynamika inwestycji w tych regionach może wskazywać m.in. na lepsze dofinansowanie tych regionów w 2009 roku w stosunku do pozostałych regionów. Dofinansowania mają na celu przede wszystkim wyrównanie poziomu rozwoju gospodarczego w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, a zwłaszcza w regionach (w Polsce: w województwach) państw członkowskich. Rysunek 16. Środki finansowe przeznaczone na inwestycje przez przedsiębiorstwa mazowieckie dolnośląskie pomorskie łódzkie śląskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie świętokrzyskie zachodniopomorskie r. małopolskie r. lubuskie opolskie warmińsko-mazurskie podkarpackie podlaskie lubelskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

48 Podsumowanie Na podstawie wyników badania można stwierdzić, iż Wielkopolska cechuje się wysokim poziomem przedsiębiorczości. Województwo w 2009 roku zajęło piąte miejsce w klasyfikacji regionów pod względem liczby przedsiębiorstw (w tym nowo zarejestrowanych) przypadających na 1000 mieszkańców oraz szóstą pozycję pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca tego regionu. Jak wynika z analizy danych dotyczących przedsiębiorczości w województwie wielkopolskim, Poznań zdecydowanie wyróżnia się na tle pozostałych podregionów pod względem liczby podmiotów gospodarczych. W 2009 roku na 1000 mieszkańców Poznania przypadało 171 firm, podczas gdy w podregionie o najniższej liczbie przedsiębiorstw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców, przypadało zaledwie 78 podmiotów gospodarczych (podregion pilski). Miasto Poznań zdecydowanie wyprzedziło pozostałe podregiony także pod względem liczby nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych oraz wielkości nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Drugi w kolejności był podregion poznański, który także odznaczał się wysokim poziomem przedsiębiorczości mierzonym liczbą podmiotów gospodarczych przypadających na 1000 mieszkańców, liczbą nowo zarejestrowanych firm oraz wielkością nakładów inwestycyjnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca tego podregionu. Duża przedsiębiorczość tego obszaru wynika m.in. z położenia w sąsiedztwie Poznania, jako głównego ośrodka gospodarczego regionu. Podregion poznański jest także jednym z największych podregionów w Polsce. Jest atrakcyjny turystycznie, a co za tym idzie inwestycyjnie, toteż przyciąga potencjalnych inwestorów. Z analizy danych wynika, że jest to podregion, który jest na znacznie wyższym etapie rozwoju i dostępności do infrastruktury społecznej niż inne podregiony w województwie, a także w całym kraju. Z racji położenia w otoczeniu Poznania, jako jednego z najsilniejszych ośrodków akademickich w Polsce, podregion poznański posiada także bogate i wykwalifikowane zasoby rynku pracy. W podregionie zlokalizowanych jest wiele przedsiębiorstw z sektora zaawansowanych technologii oraz działalności usługowej, toteż podregion ten stanowi swoistą bazę naukowo-technologiczną i usługową. Podsumowując, podregion poznański posiada wysoki poziom przedsiębiorczości przede wszystkim z racji zaawansowanego rozwoju infrastruktury gospodarczej o krajowym, a także międzynarodowym znaczeniu. Jak wynika z przeprowadzonej analizy wielkopolskie społeczeństwo jak najbardziej można nazwać społeczeństwem przedsiębiorczym oraz aktywnym biznesowo. Mimo pogarszającej się sytuacji ekonomicznej kraju, związanej z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym, przedsiębiorcy w regionie w sposób twórczy starali się walczyć ze złą sytuacją w kraju i na świecie. Mimo, iż dane wskazują na fakt redukcji miejsc pracy w celu zminimalizowania kosztów, przedsiębiorcy starali się podejmować działania zaradcze np. poprzez działalność inwestycyjną czy dywersyfikację działalności. Ponadto o przedsiębiorczości regionu świadczy również (opisana we wcześniejszym podrozdziale) aktywność sektora MSP, który cechuje się elastycznością i szybkością w dostosowywaniu się do zmiennych warunków w gospodarce. 48

49 Innowacyjność przedsiębiorstw W celu zdiagnozowania innowacyjności w regionie Wielkopolski Wykonawca przeprowadził analizę desk research (badania wtórne) oraz badania pierwotne (jakościowe IDI, FGI oraz ilościowe CATI). Przeprowadzona analiza innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze: Jak przedstawiają się wartości wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? W ramach niniejszego zadania badawczego analizie poddano następujące wskaźniki dotyczące innowacyjności: Innowacyjność wielkopolskich firm z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstw, Działalność badawczo-rozwojowa wielkopolskich przedsiębiorstw, Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową, Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich, Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach, Źródła finansowania innowacyjności, Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym, Główne bariery wdrażania innowacji. W celu diagnozy innowacyjności w regionie Wielkopolski w pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących odsetka firm innowacyjnych i prowadzących prace B+R, środków finansowych przeznaczonych na działania innowacyjne w przedsiębiorstwach, środków finansowych przeznaczonych na działalność badawczo-rozwojową w przedsiębiorstwach oraz źródeł finansowania działalności innowacyjnej. Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych materiału badawczego (CATI, IDI, FGI). Innowacyjność wielkopolskich firm w analizie desk research Analiza desk research dotycząca wskaźników innowacyjności wykazała, iż w województwie wielkopolskim w 2009 r. 6,35% przemysłowych firm małych, 24,11% średnich oraz 47,16% przemysłowych firm dużych ponosiło nakłady na innowacje (tabela 34). Wartości te znajdują się poniżej średnich wartości dla kraju. Na przestrzeni lat zauważyć można spadek odsetka liczby firm, które ponosiły nakłady na innowacje, we wszystkich klasach wielkości. Zmniejszenie odsetka firm ponoszących nakłady na innowacje miało miejsce także w pozostałych województwach w 2009 roku, za wyjątkiem województwa lubuskiego oraz podkarpackiego. Tabela 34. Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych ponoszących nakłady na innowacje wg klas wielkości w województwach na tle Polski w latach [%] i więcej Ogółem 2008 r r r r r r r r. mazowieckie 14,26 6,43 29,51 27,30 57,27 54,59 19,81 13,72 podlaskie 13,47 9,49 23,75 22,01 73,76 62,50 19,66 15,24 dolnośląskie 12,20 10,32 30,11 26,46 58,95 59,59 19,48 17,49 pomorskie 15,75 10,34 24,51 23,27 44,64 50,62 19,12 15,51 śląskie 11,23 10,10 30,24 25,69 62,10 56,56 19,05 16,92 49

50 małopolskie 13,03 10,35 28,51 25,08 54,70 48,25 18,25 15,87 podkarpackie 10,73 11,54 28,82 30,60 63,39 59,34 18,03 18,93 lubelskie 10,99 7,83 28,59 25,10 53,06 50,00 17,63 14,10 kujawsko-pomorskie 10,78 5,71 26,96 27,00 57,85 52,22 17,09 13,79 opolskie 9,90 6,58 27,42 28,72 48,80 48,84 17,04 14,62 świętokrzyskie 9,16 6,71 29,82 23,57 38,46 38,30 15,91 12,60 wielkopolskie 8,54 6,35 27,34 24,11 53,43 47,16 15,86 12,77 zachodniopomorskie 9,97 6,53 26,63 22,69 48,28 34,88 14,87 11,14 warmińsko-mazurskie 10,16 8,61 22,35 21,64 40,83 35,85 14,65 13,34 łódzkie 4,46 5,64 22,83 20,87 55,06 46,36 11,15 10,65 lubuskie 5,29 6,85 20,48 16,37 31,69 45,65 9,85 10,97 Polska 10,84 8,05 27,30 24,81 55,08 51,34 17,07 14,38 źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Innowacyjność wielkopolskich firm w opinii respondentów badania CATI Jak wynika z analizy danych w II pomiarze badania CATI, jedynie 35,1% respondentów deklarowało, iż ich przedsiębiorstwa są innowacyjne. Pozostały odsetek stanowiły firmy, które nie wdrażały innowacji (tabela 35). W I pomiarze badania CATI odsetek firm innowacyjnych stanowił 40%. Tabela 35. Innowacyjność badanych firm - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Czy Pana/i firma jest firmą innowacyjną: I pomiar [%] II pomiar [%] nie 60,0 64,9 tak 40,0 35,1 Ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Ponad połowa ankietowanych firm małych (53,2%) oraz podobny odsetek firm średnich (52,6%) w II pomiarze badania CATI prowadziło działania innowacyjne. Jeśli zaś chodzi o firmy duże, to połowa przedsiębiorców zatrudniających powyżej 250 pracowników zadeklarowała, że prowadzi działania innowacyjne. Wśród przedsiębiorstw zatrudniających do 9 pracowników odsetek firm innowacyjnych wyniósł zaledwie 21,7%, co oznacza, że mikro przedsiębiorstwa są najmniej skłonne do wdrażania projektów innowacyjnych. Przyczyną mniejszej skłonności mikro firm do wdrażania innowacji jest przede wszystkim mniejsza możliwość finansowania tego rodzaju inwestycji. Tej wielkości firmy mają zwykle niewielki (w porównaniu do średnich czy dużych przedsiębiorstw) kapitał własny, a tym samym mniejszą zdolność kredytową, co stanowi poważną barierę podczas prób uzyskania kredytu na finansowanie inwestycji w innowacje. W trakcie badań jakościowych przedstawiciele najmniejszych firm mówili także o niewielkiej rentowności przedsiębiorstw z tej klasy wielkości, co nie pozwala na podejmowanie inwestycji, w tym również na podejmowanie inwestycji w innowacje. Firmy duże mają często również bogatsze zaplecze badawcze (a nierzadko własną komórkę odpowiedzialną za wdrażanie innowacji) oraz wykwalifikowaną kadrę, z której mogą skorzystać przy realizacji inwestycji w innowacje. Te czynniki wpływają na fakt, iż przedsiębiorstwa małe i mikro nie są w stanie konkurować z innowacyjnymi firmami dużymi, a są zmuszone poszukiwać niszowych obszarów, w których mogłyby wprowadzać innowacje. Jednakże sukces innowacji wprowadzanych przez mikro firmy może być zagwarantowany przez lepsze zrozumienie potrzeb klienta oraz inicjatywie kierownictwa i personelu. Wyniki w pierwszym i drugim pomiarze badania w tym aspekcie były zbieżne (rysunek 17 i 18). 50

51 Rysunek 17. Prowadzenie działalności innowacyjnej przez badane firmy pod względem wielkości zatrudnienia pomiar II [N=806] do 9 osób 21,7% 78,3% od 10 do 49 osób od 50 do 249 osób 53,2% 52,6% 46,8% 47,4% tak nie powyżej 250 osób 50,0% 50,0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Rysunek 18. Prowadzenie działalności innowacyjnej przez badane firmy pod względem wielkości zatrudnienia pomiar I [N=1000] Powyżej 250 osób 50,0% 50,0% Od 50 do 249 osób 55,6% 44,4% Od 10 osób do 49 osób 52,2% 47,8% Tak Nie Do 9 osób 23,2% 76,8% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Innowacyjność wielkopolskich firm w opinii respondentów badania IDI Przedsiębiorstwa z terenu Wielkopolski w I i II pomiarze badania IDI wyraziły opinię, iż raczej niechętnie inwestują w innowacje. Jedynie niewielki odsetek respondentów prowadził w ostatnich latach tego rodzaju inwestycje. Powodami, dla których nie wdrażano innowacji w wielkopolskich firmach były przede wszystkim: deficyt środków finansowych, które można byłoby przeznaczyć na innowacje oraz poczucie zagrożenia kolejną falą kryzysu gospodarczego. Znaczna część przedsiębiorców nie widziała potrzeby wdrażania innowacji w swoich firmach. Były to zazwyczaj małe przedsiębiorstwa, niepodejmujące żadnych inwestycji, nastawione na doraźną działalność, bez aspiracji na rozwój w szerszym zakresie. Jednocześnie ta część badanych podkreślała, że w swojej działalności korzystają z produktów czy urządzeń, które są już sprawdzone, a to pozwala im zachować poczucie bezpieczeństwa podejmowanych działań na mało stabilnym rynku. ( )Nie zajmujemy się czymś takim jak innowacje tylko korzystamy z urządzeń, które są dostępne na rynku i sprawdzone( ) 51

52 Działalność badawczo-rozwojowa w analizie desk research Działalność badawczo-rozwojowa jest traktowana jako jedno z działań innowacyjnych. Jak wynika z analizy desk research, pod względem liczby jednostek prowadzących prace B+R województwo wielkopolskie plasuje się na trzecim miejscu zarówno w roku jednostek B+R, jak i w 2009 r. 120 jednostek B+R (tabela 36). W porównaniu do roku 2008 w regionie ilość jednostek B+R wzrosła o 8 nowych jednostek. Tabela 36. Liczba jednostek prowadzących prace B+R w województwach na tle Polski w latach 2008 r r. Dynamika zmian mazowieckie śląskie wielkopolskie dolnośląskie małopolskie łódzkie pomorskie podkarpackie kujawsko-pomorskie lubelskie podlaskie zachodniopomorskie lubuskie świętokrzyskie opolskie warmińsko-mazurskie Polska (ogółem) źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Działalność badawczo-rozwojowa w opinii respondentów badania CATI Działalność badawczo-rozwojowa jest wskaźnikiem otwartości firm na innowacje. W II pomiarze badania CATI tylko 11% przedsiębiorstw zadeklarowało, iż prowadziło tego typu działania (tabela 37). Podobnie sytuacja przedstawiała się w I pomiarze badania CATI. Tabela 37. Prowadzenie prac badawczo-rozwojowych przez badane firmy - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Czy Pana/i firma prowadzi własne prace badawczo-rozwojowe: I pomiar [%] II pomiar [%] nie 89,4 89,0 tak 10,6 11,0 Ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Rysunek 19 i 20 prezentuje odsetek przedsiębiorstw według poszczególnych wielkości, które podejmowały prace badawczo-rozwojowe. Z uzyskanych danych wynika, iż spośród ogółu firm podejmujących działania B+R największy odsetek stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 pracowników (66,7%). Zauważyć również można, że im mniejsza firma tym rzadziej prowadzi ona 52

53 własne prace badawczo - rozwojowe. Powody takiego stanu rzeczy są analogiczne jak w przypadku inwestycji w innowacje. Zbliżone wyniki uzyskano w I pomiarze badania CATI. Rysunek 19. Prowadzenie własnych prac badawczo rozwojowych przez badane firmy pod względem wielkości zatrudnienia pomiar II [N=806] do 9 osób 10,1% 89,9% od 10 do 49 osób od 50 do 249 osób 16,8% 21,3% 83,2% 78,7% tak nie powyżej 250 osób 66,7% 33,3% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Rysunek 20. Prowadzenie własnych prac badawczo rozwojowych przez badane firmy pod względem wielkości zatrudnienia pomiar I [N=1000] Powyżej 250 osób 66,7% 33,3% Od 50 do 249 osób Od 10 osób do 49 osób 22,2% 17,4% 77,7% 82,6% Tak Nie Do 9 osób 9,8% 90,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Z analizy danych w II pomiarze CATI wynikło, iż jedynie nieco ponad 7% przedsiębiorstw posiadało w swoich strukturach wyodrębniony dział, którego zadaniem było projektowanie i rozwój nowych produktów bądź usług (tabela 38). Niemal identyczne wyniki uzyskano w I pomiarze badania telefonicznego. Tabela 38. Działy zajmujące się projektowaniem i rozwojem nowych produktów, bądź usług w badanych firmach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Czy w Pana/i firmie jest wyodrębniony dział zajmujący się I pomiar [%] II pomiar [%] projektowaniem i rozwojem nowych produktów, bądź usług: nie 93,4 92,6 tak 6,6 7,4 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 53

54 Działalność badawczo-rozwojowa w opinii respondentów badania IDI Jak wynika zarówno z I, jak i II pomiaru badania IDI, Wielkopolskie przedsiębiorstwa są w niewielkim stopniu zaangażowane w działalność badawczo-rozwojową. Taki stan rzeczy wynika przede wszystkim z deficytu w budżetach wielu firm. Respondenci podkreślali również, że taka działalność nie jest potrzebna w ich jednostce. Z uwagi na brak zainteresowania aktywnością inwestycyjną, prowadzenie działalności badawczo rozwojowej uznawali za bezzasadne. Wśród firm, prowadzących taką komórkę, przeważają firmy średnie i duże. ( ) działu badawczo-rozwojowego nie posiadamy. Mieliśmy inne priorytety. Nie mamy po prostu takich potrzeb ( ) ( ) firmy takie jak my nie potrzebują takich jednostek, a nawet jeśli, to są one skąpe ( ) Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową w analizie desk research Województwo wielkopolskie w 2009 r. zajmowało szóste miejsce, jeśli chodzi o środki przeznaczone na innowacje w firmach z sektora usług oraz miejsce siódme, jeśli chodzi o środki przeznaczone na innowacje w firmach przemysłowych. W roku 2009 nastąpił w regionie duży spadek środków finansowych przeznaczonych na działalność innowacyjną zarówno w firmach z sektora usług, jak i przemysłowych (przedsiębiorstwa z sektora usług spadek o tys. zł, przedsiębiorstwa przemysłowe spadek o tys. zł) (tabela 39). Tabela 39. Środki finansowe przeznaczone na działania innowacyjne w przedsiębiorstwach przedsiębiorstwa z sektora usług Dynamika zmian w latach przedsiębiorstwa przemysłowe 2008 r r r r. Dynamika zmian w latach mazowieckie wielkopolskie śląskie pomorskie łódzkie małopolskie dolnośląskie kujawsko-pomorskie podkarpackie lubelskie zachodniopomorskie lubuskie opolskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie podlaskie Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *- oznacza brak szczegółowych danych dla województw Województwo wielkopolskie plasuje się na czwartym miejscu wśród regionów pod względem wielkości nakładów przeznaczanych na działalność badawczo-rozwojową. Największe nakłady na B+R w Wielkopolsce są ponoszone w sekcjach poza przemysłowych (2009 r ,7 tys. zł) 54

55 (tabela 40). Warto zaznaczyć, że w porównaniu do roku 2008 w Wielkopolsce obserwuje się zwiększenie nakładów na działalność badawczo-rozwojową o 38,3%. Tabela 40. Nakłady wewnętrzne poniesione na działalność badawczo-rozwojową Przemysł - sekcje PKD 2007: B, C, D, E Sekcje poza przemysłem Ogółem 2008 r r r r r r. mazowieckie , , , , , ,9 małopolskie , , , , , ,7 wielkopolskie , , , , , ,2 śląskie , , , , , ,1 dolnośląskie ,4 _ , , ,1 _ łódzkie , , , , , ,5 pomorskie , , , , , ,9 lubelskie , , , , , ,4 podkarpackie , , , , , ,7 kujawsko-pomorskie , , , , , ,7 zachodniopomorskie 5 440, , , , , ,5 świętokrzyskie , , , , , ,8 warmińsko-mazurskie 2 250, , , , , ,3 podlaskie , , , , , ,9 opolskie 7 323,3 _ , , ,3 _ lubuskie , , , , , ,7 Polska , , , , , ,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *- oznacza brak szczegółowych danych dla województw Pod względem środków finansowych przeznaczonych na 1 firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową Wielkopolska uplasowała się na piątym miejscu (2009 r. 7 mln zł) (tabela 41). Wartym podkreślenia jest fakt, iż województwo wielkopolskie wraz z warmińskomazurskim oraz kujawsko-pomorskim odnotowały w 2009 r. największy wzrost środków finansowych przeznaczonych na 1 firmę prowadzącą działalność badawczo-rozwojową. Tabela 41. Środki finansowe przeznaczone na 1 firmę prowadzącą działalność gospodarczą 2008 r r. Dynamika zmian mazowieckie 9,9 9,9 0,0 małopolskie 9,5 8,2-1,3 pomorskie 6,8 6,2-0,6 lubelskie 6,1 6,7 0,6 wielkopolskie 5,4 7,0 1,6 łódzkie 5,6 5,6 0,0 świętokrzyskie 5,1 6,4 1,3 zachodniopomorskie 6,3 4,7-1,6 śląskie 4,7 5,6 0,9 dolnośląskie 4,6 5,2 0,6 podkarpackie 3,6 3,5-0,1 55

56 warmińsko-mazurskie 3,5 5,3 1,8 kujawsko-pomorskie 3,0 6,4 3,4 podlaskie 2,9 2,7-0,2 opolskie 2,5 3,6 1,1 lubuskie 1,5 1,7 0,2 Polska 6,7 7,0 0,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową w opinii respondentów badania CATI Jak wynika z danych zawartych w tabeli 42 odsetek firm, które ponosiły nakłady na innowacje w II pomiarze badania CATI kształtował się na poziomie 31,1% - 34,1%. W 2009 roku można było zaobserwować spadek skłonności przedsiębiorstw do ponoszenia nakładów na innowacje, jednakże w 2010 r. odnotowano ponowny wzrost odsetka firm, które były skłonne wdrażać innowacje. Wzrost tendencji do inwestowania w innowacje może być związany z zakończeniem kryzysu gospodarczego i polepszeniem kondycji ekonomicznej wielu firm. Wyniki I pomiaru badania CATI pod tym względem były zbieżne. Tabela 42. Ponoszenie nakładów finansowych na innowacje w badanych firmach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Czy Pana/i firma ponosiła nakłady finansowe na innowacje: I pomiar II pomiar I pomiar II pomiar I pomiar II pomiar [%] [%] [%] [%] [%] [%] nie 66,0 66,7 66,0 68,9 65,4 65,9 tak 34,0 33,3 34,0 31,1 34,6 34,1 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Zarówno w I, jak i w II pomiarze badania, z ogółu firm, które ponosiły nakłady na innowacje, największy odsetek stanowiły firmy, których nakłady na ten rodzaj inwestycji nie przekraczały zł (tabela 43). Tabela 43. Wysokość środków finansowych, które są/były ponoszone na innowacje w badanych firmach w poszczególnych latach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] poniżej zł 89,4 91,1 90,2 92,0 88,1 90, zł zł 6,8 5,6 6,8 5,6 8,7 6, zł zł 2,6 2,2 1,8 1,2 2,0 1, zł zł 0,6 0,7 0,3 0,4 0,3 0,4 powyżej zł 0,6 0,4 0,6 0,4 0,6 0, zł zł - - 0,3 0,4 0,3 0,4 Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Większość przedsiębiorstw zarówno w I, jak w II pomiarze badania CATI, zadeklarowało, iż na działalność B+R z wewnętrznych środków finansowych przeznaczyło poniżej zł. Żadna 56

57 z ankietowanych firm nie przeznaczyła w analizowanych latach powyżej zł na działalność badawczo-rozwojową (tabela 44). Tabela 44. Wysokość środków finansowych (wewnętrznych) przeznaczona na działalność badawczo-rozwojową w badanych firmach w poszczególnych latach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] poniżej zł 93,4 95,6 93,4 94,9 93,4 95, zł zł 4,7 3,3 4,7 3,8 4,7 3, zł zł 1,9 1,1 1,9 1,3 1,9 1, zł zł powyżej zł zł zł Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Wysokość nakładów ponoszonych przez wielkopolskie przedsiębiorstwa na innowacje, w tym na działalność badawczo-rozwojową w opinii respondentów badania IDI Działalność badawczo rozwojowa w przedsiębiorstwie to nie tylko źródło prestiżu, ale przede wszystkim jeden z najważniejszych czynników rozwoju oraz budowania przewagi konkurencyjnej. Podmioty w Wielkopolsce charakteryzowały się niskimi nakładami na innowacje, w tym na działalność B+R. Podstawową przyczyną tego stanu rzeczy są ograniczone możliwości finansowania działalności badawczej. Wśród firm prowadzących komórkę badań i rozwoju przeważają firmy średnie i duże. Szacują one nakłady na poziomie kilkuset tysięcy złotych rocznie, jednak poziom ten jest mocno skorelowany z indywidualnymi uwarunkowaniami jednostki. Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich w opinii respondentów badania CATI Badane firmy najczęściej realizowały innowacje w zakresie wprowadzania innowacyjnych usług (16,8%), nowoczesnych rozwiązań technologicznych (15,2%) oraz zastosowania nowoczesnych maszyn i urządzeń (14,4%) (tabela 45). Wyniki badania CATI dotyczące głównych obszarów innowacyjności wielkopolskich firm były zbieżne w obu pomiarach badania. Tabela 45. Główne obszary (kierunki) innowacyjności w badanych firmach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] innowacyjne usługi 14,8 16,8 nowoczesne technologie 12,0 15,2 nowoczesne maszyny i urządzenia 11,8 14,4 IT 10,0 12,0 innowacyjna linia produkcyjna 4,3 8,6 innowacyjne techniki sprzedaży 9,8 7,5 nowoczesny park maszynowy 2,0 6,3 innowacyjne produkty 8,0 4,5 nowoczesne metody nauczania 4,5 3,4 nowoczesne metody produkcji 4,3 3,4 57

58 innowacyjne materiały produkcyjne 0,8 3,1 nowoczesne metody leczenia 0,3 2,7 innowacje w zakresie automatyki 0,8 0,3 innowacje w zakresie elektroniki 0,5 0,3 innowacje w zakresie logistyki 0,5 0,3 innowacje w zakresie mechaniki 0,5 0,3 innowacje w zakresie robotyki 0,5 0,3 innowacje w zakresie aerodynamiki 0,3 0,3 innowacje w zakresie chemii 0,3 0,3 Ogółem *procent odpowiedzi w I pomiarze nie sumuje się do 100, gdyż nie wszystkie odpowiedzi, które padły w I pomiarze, znalazły się także w pomiarze II Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich w opinii respondentów badania IDI Realizacja inwestycji w innowacje zarówno w I, jak i w II pomiarze badania IDI dotyczyła przede wszystkim nowych technologii wykorzystanych w prowadzonej działalności. Innowacyjność przedsiębiorstw to również zakup nowoczesnego sprzętu komputerowego oraz wyspecjalizowanego oprogramowania. Ponadto firmy starały się tworzyć także innowacyjne produkty i usługi, zwiększając tym samym swą konkurencyjność, nie tylko w regionie czy w kraju, ale także poza jego granicami. Wśród nielicznych innowacyjnych produktów wdrażanych przez przedsiębiorców zaliczyć można nowoczesną zintegrowaną salę operacyjną, elektroniczny standard sprawozdawczości finansowej i biznesowej, wysoko wyspecjalizowane urządzenia elektroniczne służące informatyce śledczej, zintegrowaną platformę do wymiany informacji i dokumentów dla dużych i średnich firm czy też oprogramowanie geodezyjne dedykowane dla urzędów administracji państwowej. Główne kierunki (obszary) innowacyjności przedsiębiorstw wielkopolskich w opinii respondentów badania FGI Wdrażane przez badane przedsiębiorstwa innowacje, związane są z działalnością firm - udoskonalane są zarówno produkty, usługi, jak i sam proces tworzenia owych produktów i usług oraz zakupywany jest nowszy sprzęt, niezbędny do podnoszenia jakości oferty firm. W głównej mierze chodzi o wszelkie działania, które sprawią, że firma będzie zwiększać swą konkurencyjność na rynku. ( ) wdrażane innowacje są sposobem na skuteczne konkurowanie na rynku ( ) Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach w opinii respondentów badania CATI Główną przyczyną podejmowania inwestycji w innowacje w obu pomiarach badania CATI była chęć rozwoju wielkopolskich przedsiębiorstw. Taką opinię wyraziło niecałe 40% ankietowanych. Do działań innowacyjnych w znacznym stopniu skłaniały respondentów także opinie klientów (27,6%) czy też chęć zbudowania przewagi konkurencyjnej (22,3%). W I pomiarze badania telefonicznego stosunkowo często wymieniano również dział B+R, jako główne źródło innowacyjności firmy (tabela 46). 58

59 Tabela 46. Główne źródła innowacyjności w badanych firmach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] chęć rozwoju 39,5 39,8 opinie klientów 15,8 27,6 konkurencja 13,3 22,3 zmiany w prawie 5,3 7,1 inwencja pracowników 15,0 3,2 Ogółem 88,9 100,0 * procent odpowiedzi w I pomiarze nie sumuje się do 100, gdyż nie wszystkie odpowiedzi, które padły w I pomiarze, znalazły si ę także w pomiarze II Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach w opinii respondentów badania IDI Najważniejszym czynnikiem motywującym jednostki do wdrażania rozwiązań, technologii czy produktów innowacyjnych był rynek oraz konkurencja. Mimo, że stosunkowo niewielki odsetek firm w regionie realizuje inwestycje w tym zakresie, zdecydowana większość doskonale potrafi wskazać źródła innowacyjności. Na pytanie dotyczące dostępności do informacji o innowacjach w zakresie prowadzonej działalności, niemal wszyscy respondenci wskazywali Internet. Ponadto wymieniane były: informacje przesyłane drogą pocztową (broszury, informatory, ulotki, oferty handlowe), szkolenia, specjalistyczna prasa, kontakty z ośrodkami badawczymi. Wśród badanych firm były też takie, których usługi były innowacyjne na rynku, tym samym były one źródłem innowacyjności dla potencjalnych klientów. Źródła innowacyjności w wielkopolskich przedsiębiorstwach w opinii respondentów badania FGI Głównym źródłem innowacyjności w przedsiębiorstwach jest chęć uczynienia go konkurencyjnym. W związku z tym źródła innowacji związane są zarówno z popytem na innowację (czyli z zapotrzebowaniem na rynku), jak i z podażą (tzn. że wprowadzono najpierw innowację, a potem poszukiwano jej zastosowania). Przedsiębiorstwa planując innowacje biorą pod uwagę zapotrzebowanie rynku na dany produkt, bądź usługę. ( ) patrzy się na to, czego oczekują klienci ( ) Z drugiej strony źródłem innowacji jest także podaż innowacji, czyli dążenie do zwiększenia konkurencyjności poprzez ulepszanie oferty firm. ( ) musimy podążać za tym co dzieje się wokół nas, musimy kontrolować obecną sytuację, a chcąc być lepszym od konkurencji wychodzimy z czymś od siebie, nie czekając na zapotrzebowanie klienta ( ) ( ) abyśmy mogli istnieć na rynku, musimy oferować takie produkty, które są inne na rynku, a żeby były inne musimy ciągle poszukiwać ( ) Źródła finansowania innowacyjności w analizie desk research Pod względem źródeł finansowania innowacji w wielkopolskich przedsiębiorstwach usługowych, w 2009 roku dominowały środki własne (2009 r tys. zł) oraz kredyty bankowe (2009 r tys. zł). W przypadku Polski występowała analogiczna dominacja środków własnych, jako głównego źródła finansowania innowacji w przedsiębiorstwach usługowych (tabela 47). 59

60 Tabela 47. Środki finansowe przeznaczone na działania innowacyjne wg źródeł finansowania środki własne Przedsiębiorstwa z sektora usług środki budżetowe środki pozyskane z zagranicy kredyty bankowe 2008 r r r r r r r r. mazowieckie śląskie łódzkie _ małopolskie dolnośląskie _ pomorskie _ kujawsko-pomorskie _ _ _ wielkopolskie lubelskie _ podkarpackie zachodniopomorskie lubuskie opolskie _ 116 _ świętokrzyskie _ podlaskie _ _ warmińskomazurskie _ Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *- oznacza brak szczegółowych danych dla województw Pod względem źródeł finansowania innowacji w wielkopolskich przedsiębiorstwach przemysłowych, w 2009 roku dominowały środki własne (2009 r tys. zł). W przypadku Polski występowała analogiczna tendencja dominacji środków własnych, jako głównego źródła finansowania innowacji w przedsiębiorstwach przemysłowych (tabela 48). Tabela 48. Środki finansowe przeznaczone na działania innowacyjne wg źródeł finansowania środki własne Przedsiębiorstwa przemysłowe środki budżetowe _ środki pozyskane z zagranicy _ kredyty bankowe 2008 r r r r r r r r. mazowieckie śląskie łódzkie kujawsko-pomorskie dolnośląskie wielkopolskie małopolskie podkarpackie lubelskie

61 pomorskie _ _ _ _ świętokrzyskie podlaskie opolskie _ warmińskomazurskie _ _ _ lubuskie zachodniopomorskie Polska źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS *- oznacza brak szczegółowych danych dla województw Źródła finansowania innowacyjności w opinii respondentów badania CATI Podstawą finansowania działalności innowacyjnej w wielkopolskich przedsiębiorstwach w obu pomiarach badania CATI były środki własne. Jednocześnie na przestrzeni lat odnotowano niewielką tendencję spadkową odsetka firm, które finansowały działalność innowacyjną ze środków własnych na rzecz środków unijnych. Znaczny odsetek przedsiębiorców pokrywał koszty wdrażania innowacji za pomocą kredytów bankowych. W tym przypadku także odnotowano niewielką tendencją spadkową w liczbie respondentów, którzy byli skłonni finansować innowacje za pomocą zaciągania kredytów bankowych. W porównaniu do I pomiaru badania CATI, w II pomiarze wzrosła rola środków własnych, jako źródła finansowania działalności innowacyjnej (tabela 49). Tabela 49. Źródła finansowania działalności innowacyjnej w badanych firmach I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] środki własne 67,2 73,9 67,4 73,1 67,3 72,3 kredyty bankowe 20,0 17,7 19,7 16,9 19,5 16,7 budżet państwa 2,3 1,7 2,6 2,1 2,4 1,9 jednostki samorządu terytorialnego 1,5 1,2 1,7 1,2 1,7 1,6 Unia Europejska 6,4 3,2 5,8 4,6 6,5 5,3 środki z funduszu kapitału ryzyka inne/jakie? (kapitał zagraniczny, leasing, zagraniczne kredyty) 2,6 2,3 2,8 2,1 2,6 2,2 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Źródła finansowania innowacyjności w opinii respondentów badania IDI Przedsiębiorcy chcący realizować inwestycje poszukiwali różnych sposobów pozyskania środków finansowych. Wielokrotnie respondenci podkreślali, iż dostęp do źródeł finansowania jest bardzo słaby, przede wszystkim brakuje informacji o możliwości dofinansowania projektów inwestycyjnych. Ponadto pojawiały się głosy, iż próby pozyskania funduszy unijnych na cele innowacyjne kończyły się niepowodzeniem często już na etapie rozpatrywania wniosku (np. ze względu na mało innowacyjny projekt). Przedsiębiorcy wskazywali także na ryzyko, jakie musieliby ponieść podczas realizacji inwestycji z udziałem finansowania zewnętrznego oraz na nadmierną biurokrację w tym zakresie. Niektórzy właściciele firm nie potrafili wskazać na potencjalne źródła pozyskania kapitałów. _ 61

62 Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym w opinii respondentów badania CATI W pierwszym i drugim pomiarze badania CATI przedsiębiorcy wykazali niewielką skłonność do współpracy w procesie innowacyjnym z większością (podanych w kwestionariuszu wywiadu) instytucji. Z analizy danych wynika, iż instytucjami, z jakimi respondenci byliby skłonni podjąć współpracę, choć w niewielkim stopniu, są głównie: inne przedsiębiorstwa w kraju oraz zewnętrzne jednostki B+R (tabela 50 i rysunek 21). Tabela 50. Skłonność badanych firm do współpracy w procesie innowacyjnym CATI [II pomiar N=806] zdecydowanie tak raczej tak zdecydowanie nie raczej nie trudno powiedzieć N % N % N % N % N % zewnętrzne jednostki B + R 58 14, ,2 33 8, , ,4 przedsiębiorstwa w kraju 98 18, ,9 42 7, , ,2 przedsiębiorstwa zagraniczne 81 13, , , , ,4 inkubatory przedsiębiorczości w kraju 48 8, , , , ,5 inkubatory przedsiębiorczości zagraniczne 43 7, , , , ,9 parki przemysłowe w kraju 38 7, , , , ,2 parki przemysłowe zagraniczne 31 5, , , , ,7 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Rysunek 21. Skłonność badanych firm do współpracy w procesie innowacyjnym CATI [I pomiar N=1000] parki przemysłowe zagraniczne 21,3% 61,8% 16,9% parki przemysłowe w kraju 28,3% 54,7% 17,0% inkubatory przedsiębiorczości zagraniczne 21,0% 60,5% 18,5% inkubatory przedsiębiorczości w kraju 29,8% 51,3% 18,9% przedsiębiorstwa zagraniczne 38,5% 49,1% 12,4% przedsiębiorstwa w kraju 58,1% 27,6% 14,3% zewnętrzne jednostki B+R 40,8% 37,2% 22,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% zdecydowanie tak bądź raczej tak zdecydowanie nie bądź raczej nie nie wiem/trudno powiedzieć 62

63 Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym w opinii respondentów badania IDI Przedsiębiorcy mają mieszane uczucia odnośnie wpływu nawiązania relacji z instytucjami otoczenia biznesu na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Postrzegają jednakże inne pozytywne skutki, jakie mogą wynikać pośrednio ze współpracy z tego typu instytucjami. ( ) trudno powiedzieć czy przekłada się to na konkurencyjność. Można wyczuć natomiast, że zwiększa to postrzeganie firmy, że istnieje ona na rynku ( ) ( ) jaki to ma wpływ to my takich badań nie przeprowadzamy, ale przypuszczam, że to na pewno pozytywny wpływ wywiera( ) ( ) uczestniczenie w różnych konferencjach, które organizują czy to są banki, czy Izby Gospodarcze podnosi kwalifikacje pracowników firmy, a więc wpływa pozytywnie( ) Skłonność przedsiębiorstw do podejmowania współpracy w procesie innowacyjnym w opinii respondentów badania FGI Wprowadzanie na rynek nowych produktów, usług i technologii to efekt współpracy świata nauki i biznesu. Tak więc, o potencjale innowacyjności świadczy także współpraca firm z ośrodkami naukowymi, instytutami badawczymi czy uczelniami. Badani przedstawiciele firm deklarowali, że ich przedsiębiorstwa współpracują z wyżej wymienionymi instytucjami, a współpraca ta świadczy właśnie o stopniu ich innowacyjności. Przedsiębiorcy współpracują z naukowcami przede wszystkim w zakresie wdrażania nowoczesnych (innowacyjnych) rozwiązań, co wpływa na konkurencyjność firmy, ale i obniżenie kosztów działalności firmy. ( ) bez współpracy z naukowcem nie można niekiedy przeskoczyć jakiegoś problemu ( ) Wielkopolskie firmy w głównej mierze współpracują z Politechniką Poznańską, a także z Uniwersytetem Przyrodniczym (Akademia Rolnicza) i Uniwersytetem Medycznym (Akademia Medyczna). Przedsiębiorcy doceniają współpracę z uczelniami i oceniają ją bardzo dobrze. Główne bariery wdrażania innowacji w opinii respondentów badania IDI i FGI W obu pomiarach badania IDI respondenci wskazywali na trudności w uzyskaniu dofinansowania do projektu innowacyjnego, który nierzadko już na etapie rozpatrzenia wniosku był odrzucany, jako mało innowacyjny. Inną barierą stojącą na drodze wdrażania innowacji były urzędnicze przepisy, czyli biurokracja. Respondenci w badaniu FGI w głównej mierze podkreślali fakt, iż wszelkie związane z innowacjami działania są czasochłonne, co spowodowane jest uciążliwą biurokratyzacją, czyli zbyt skomplikowanymi procedurami związanymi z wszelkiego rodzaju zaświadczeniami czy pozwoleniami. Ponadto istotną barierą jest również trudność w uzyskaniu konkretnych informacji, dotyczących procesu wdrażania innowacji. Respondenci zwracali uwagę na fakt, iż innowacyjność firm, czy to tych w Wielkopolsce, czy w całym kraju, powinna iść w parze z innowacyjnością urzędów, gdyż: ( ) ta przepaść między jednymi a drugimi, musi być jak najmniejsza, a nie jak największa ( ) Podobnie sytuacja kształtowała się, jeśli chodzi o fundusze unijne i procedury związane z ich pozyskiwaniem, które dla zwykłego przedsiębiorcy zdaniem respondentów są zbyt skomplikowane. Wówczas wiąże się to z wynajęciem firmy, która pomoże przejść przez wszystkie procedury związane z aplikowaniem o środki unijne oraz sporządzi kompletną dokumentację konkursową. Kolejną barierą jest brak środków finansowych, co z kolei wiąże się znów z wszelką biurokratyzacją i utrudnionym dostępem do kapitału na innowacje zarówno, jeśli chodzi o kredyty bankowe, jak i środki unijne. 63

64 Podsumowanie Przedstawiona powyżej analiza danych wtórnych i pierwotnych miała na celu omówienie wskaźników dotyczących innowacyjności przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz ukazanie pod tym względem województwa na tle innych regionów i kraju. Analiza desk research wykazała, iż województwo wielkopolskie posiada jeden z niższych w kraju odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które ponoszą nakłady na innowacje. W analizowanych latach odnotowano spadek odsetka firm innowacyjnych w prawie wszystkich regionach w kraju (za wyjątkiem podkarpackiego). Jednocześnie Wielkopolska plasuje się na drugim miejscu pod względem wartości środków finansowych przeznaczonych na innowacje. Oznacza to, że istniejące przedsiębiorstwa innowacyjne, choć nie stanowią dużego odsetka wszystkich działających na terenie Wielkopolski przedsiębiorstw, przeznaczają wysokie (w porównaniu z innymi regionami) nakłady na innowacje, które znacznie przekraczają nakłady na innowacje przedsiębiorstw w innych regionach Polski. Analiza danych wtórnych wykazała również, że Wielkopolska znajduje się w czołówce regionów pod względem liczby funkcjonujących na jej terenie firm badawczo-rozwojowych oraz ponoszonych przez te firmy nakładów na tego rodzaju działalność. Z tego wynika, że w województwie wielkopolskim działalność badawczo-rozwojowa rozwija się prężnie i stanowi filar tego rodzaju działań w skali całej Polski. Badania ilościowe oraz jakościowe pozwoliły na wyciągnięcie wniosku, iż niewielki odsetek wielkopolskich przedsiębiorstw jest innowacyjnych. Największy odsetek, wśród przedsiębiorstw innowacyjnych stanowiły firmy małe i średnie. Firmy te inwestują zazwyczaj w innowacyjne usługi oraz nowoczesne rozwiązania technologiczne. Nakłady na innowacje w większości firm nie przekraczają zł (analogicznie na działalność badawczo-rozwojową), a podstawą finansowania działalności innowacyjnej są przede wszystkim środki własne przedsiębiorstw, rzadziej kredyty bankowe. Przedsiębiorcy mówili o trudności w uzyskaniu dofinansowania unijnego na działalność innowacyjną. Ponadto wielkopolskie przedsiębiorstwa wykazują niewielką skłonność do podejmowania współpracy z innymi firmami, krajowymi bądź zagranicznymi, w zakresie wdrażania innowacji. 64

65 Inwestycje przedsiębiorstw W celu zdiagnozowania inwestycji w regionie Wielkopolski Wykonawca przeprowadził analizę desk research (badania wtórne) oraz badania pierwotne (jakościowe IDI, FGI oraz ilościowe CATI). Przeprowadzona analiza inwestycji podejmowanych przez przedsiębiorstwa w regionie Wielkopolski miała na celu znalezienie odpowiedzi na ogólne pytanie badawcze: Jak przedstawiają się wydatki inwestycyjne oraz plany inwestycyjne przedsiębiorstw w regionie Wielkopolski oraz na tle innych regionów i kraju? W ramach niniejszego pytania badawczego analizie poddano następujące wskaźniki dotyczące inwestycyjności: Atrakcyjność inwestycyjna województwa, Nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków trwałych, Źródła finansowania inwestycji, Bariery inwestycyjne, Plany przedsiębiorców odnośnie inwestycji. W celu diagnozy inwestycji w regionie Wielkopolski w pierwszej kolejności została przeprowadzona analiza danych zastanych dotyczących nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw (w tym udział kapitału zagranicznego) oraz wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca regionu. Wyniki analizy desk research zostały uzupełnione o informacje pochodzące z zebranego podczas badań pierwotnych materiału badawczego (CATI, IDI, FGI). Atrakcyjność inwestycyjna województwa w analizie desk research Województwo wielkopolskie posiada duży potencjał gospodarczy. W 2010 r. w województwie funkcjonowało podmiotów gospodarczych, co stanowiło 9,6% spośród wszystkich przedsiębiorstw w kraju. Główną siłą napędową regionu są m.in. branże zaliczane do wysokiej techniki - produkcja sprzętu RTV i informatyka oraz przemysł samochodowy, elektryczny, metalowy, meblarski, drzewny, papierniczy 1. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową co roku ocenia regiony pod względem przestrzennego zróżnicowania atrakcyjności inwestycyjnej Polski dla potencjalnych inwestorów. W tej ocenie województwo wielkopolskie w latach zajmowało średnio 5 miejsce (tabela 51). Pod względem atrakcyjności inwestycyjnej Wielkopolskę wyprzedza Śląsk, Dolny Śląsk oraz Mazowsze i Małopolska. Tabela 51. Atrakcyjność inwestycyjna województw w latach Pozycja w rankingu 2005 Pozycja w rankingu 2006 Pozycja w rankingu 2007 Pozycja w rankingu 2008 Pozycja w rankingu 2009 Pozycja w rankingu 2010 Zmiana pozycji śląskie dolnośląskie mazowieckie małopolskie Dynamika i kierunki zmian gospodarczych w województwie wielkopolskim, ich przewidywany wpływ na profil działalności przedsiębiorstw oraz kształt regionalnego rynku pracy, Konsorcjum: Doradztwo Gospodarcze DGA S.A. oraz PBS DGA Sp. z o.o.,

66 wielkopolskie zachodniopomorskie łódzkie pomorskie opolskie lubuskie kujawsko - pomorskie podkarpackie warmińsko - mazurskie świętokrzyskie lubelskie podlaskie Źródło: opracowanie IBnGR Atrakcyjność inwestycyjną analizuje się biorąc pod uwagę następujące czynniki: dostępność transportową, zasoby i koszty pracy, rynek zbytu, infrastrukturę gospodarczą, infrastrukturę społeczną, bezpieczeństwo powszechne, aktywność województwa wobec inwestorów. 2 Najbardziej atrakcyjnymi regionami dla potencjalnych inwestorów są województwa: śląskie, dolnośląskie i mazowieckie. Najmniej zaś podlaskie, lubelskie i świętokrzyskie. Województwo wielkopolskie, rozpatrując wyżej wymienione czynniki, zajęło w 2010 r. 5 miejsce. Region najlepiej oceniany jest za dostępność transportową (2 miejsce na 16 województw, zaraz po woj. dolnośląskim). Analizując atrakcyjność inwestycyjną pod względem dostępności transportowej bierze się pod uwagę następujące wskaźniki: Położenie względem granicy zachodniej, Położenie województwa jak i podregionów względem stolicy, Położenie podregionów względem ośrodków regionalnych, Położenie względem międzynarodowych portów lotniczych (podregiony) z uwzględnieniem ich rangi, Położenie względem dużych portów morskich. Następnie najlepiej ocenione zostały zasoby i koszty pracy w województwie. Wielkopolska pod tym względem zajęła w 2010 r. 3 miejsce (wyżej niż woj. dolnośląskie i mazowieckie). Ten czynnik analizuje się biorąc pod uwagę: liczbę pracujących oraz bezrobotnych, liczbę wolnych miejsc pracy, napływ absolwentów szkół średnich i wyższych, a także wysokość wynagrodzeń. Wielkopolska wysoko została oceniona również pod względem aktywności województwa wobec inwestorów. Pod tym względem w 2010 r. zajęła 4 miejsce (wyższe niż woj. śląskie, które ocenia się jako najbardziej atrakcyjne oraz małopolskie). Czynnik ten rozpatruje się biorąc pod uwagę następujące wskaźniki: Stopień przygotowania ofert inwestycyjnych, Działalność informacyjno-promocyjną wobec inwestorów z kraju pochodzenia kapitału, realizowaną przy pomocy stosownego wsparcia, udzielanego województwom przez polskie placówki za granicą Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji Ambasad RP, Odsetek gmin będących laureatami konkursu Gmina Fair Play. 2 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk

67 Dostępność transportowa Zasoby i koszty pracy Rynek zbytu Infrastruktura gospodarcza Infrastruktura społeczna Bezpieczeństwo powszechne Aktywność województw wobec inwestorów Atrakcyjność inwestycyjna województwa Samorząd Województwa Wielkopolskiego Najsłabiej (10 miejsce) woj. wielkopolskie zostało ocenione pod względem infrastruktury społecznej, którą rozpatruje się w kontekście liczby i aktywności instytucji edukacyjnych, ochrony zdrowia, kultury, a także nasycenia infrastrukturą hotelową i gastronomiczną. Równie nisko (miejsce 8) oceniony został rynek zbytu (wielkość rynku zbytu, zamożność gospodarstw domowych, wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw i pozostałych instytucji). Tabela 52. Atrakcyjność inwestycyjna województwa wielkopolskiego w 2010 r. ranga ranga ranga ranga ranga ranga ranga ranga 1 śląskie dolnośląskie mazowieckie małopolskie wielkopolskie zachodniopomorskie łódzkie pomorskie opolskie lubuskie kujawsko-pomorskie podkarpackie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie lubelskie podlaskie Źródło: opracowanie IBnGR Na poniżej zamieszczonych mapkach (rysunek 22) ukazana została atrakcyjność inwestycyjna poszczególnych podregionów województwa wielkopolskiego. Badania Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową (IBnGR) wykazały, że podregion poznański cieszy się najwyższą atrakcyjnością inwestycyjną pod względem zarówno działalności przemysłowej, usługowej, jak i zaawansowanej technologicznie. Najmniej atrakcyjnym regionem jest region pilski. 67

68 Rysunek 22. Atrakcyjność inwestycyjna pod określone działalności w 2010 r. DZIAŁALNOŚĆ PRZEMYSŁOWA DZIAŁALNOŚĆ USŁUGOWA DZIAŁALNOŚĆ ZAAWANSOWANA TECHNOLOGICZNIE Źródło: opracowanie IBnGR Wyżej przedstawione wyniki badań Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową wykazały, że Wielkopolska jest regionem atrakcyjnym inwestycyjnie. Województwo oferuje wiele terenów inwestycyjnych w różnych częściach regionu: w Kaliszu, Lesznie, Mikstacie, Ostrzeszowie, Śremie, w gminach powiatu gnieźnieńskiego i poznańskiego. 3 Nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków trwałych w analizie desk research Podstawowym wyznacznikiem rozwoju przedsiębiorstw jest ich działalność inwestycyjna, która powinna stanowić nieodłączny element procesu zarządzania firmą. Aktywność inwestycyjna firm wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów, które gdy są zbyt wysokie jak na możliwości firmy przyczyniają się do zahamowania procesów inwestycyjnych. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach zlokalizowanych na terenie województwa wielkopolskiego według danych GUS z 2009 r. wyniosły 8975,9 mln zł. (co stanowi 7% wszystkich nakładów poniesionych przez przedsiębiorstwa w kraju). Wysokość środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w 2009 r. zmalała w porównaniu z rokiem 2008 o około 28%. Pod względem wielkości nakładów w 2009 r. województwo zajęło 5 miejsce. Więcej inwestowali przedsiębiorcy na Mazowszu, Śląsku, Pomorzu i na Dolnym Śląsku (tabela 53). Tabela 53. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w kraju i w poszczególnych województwach Polska , ,0 mazowieckie , ,9 śląskie , ,5 pomorskie 8 857, ,3 dolnośląskie , ,2 wielkopolskie , ,

69 łódzkie , ,9 małopolskie 8 681, ,8 kujawsko-pomorskie 6 299, ,2 lubelskie 3 873, ,5 zachodniopomorskie 4 821, ,0 podkarpackie 4 253, ,6 świętokrzyskie 3 673, ,5 opolskie 2 317, ,1 warmińsko-mazurskie 3 075, ,8 lubuskie 2 440, ,0 podlaskie 2 283, ,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując wielkość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w poszczególnych podregionach Wielkopolski, można zauważyć, iż najwięcej inwestują firmy zlokalizowane (3167,8 mln) oraz w podregionie poznańskim (1763,6 mln). Niewątpliwie związane jest to z faktem, iż na tych terenach zlokalizowanych jest najwięcej przedsiębiorstw (tabela 54). Tabela 54. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w poszczególnych podregionach województwa Wielkopolskiego w latach [mln] podregion m. Poznań 4 121, ,8 podregion poznański 3 129, ,6 podregion leszczyński 1 122, ,5 podregion kaliski 1 445, ,5 podregion koniński 1 686, ,8 podregion pilski 957,3 629,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Nakłady inwestycyjne w 2009 r. w większości (ponad 53%) zostały przeznaczone na przemysł, a w dalszej kolejności - 13,8% - na handel oraz naprawę pojazdów samochodowych (rysunek 23). Rysunek 23. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji PKD w 2009 r. 1238,9 730,7 488,0 222,3 przemysł budownictwo 392,2 handel, napraw pojazdów samochodowych transport i gospodarka magazynowa 4793,1 informacja i komunikacja obsługa rynku, nieruchomości Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 69

70 Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw działających w województwie wielkopolskim w przeliczeniu na jednego pracownika wyniosły 6849,45 zł - czyli o 26,2% mniej niż w kraju. Jest to dość duży spadek, gdyż w 2008 r. nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jednego pracującego w Wielkopolsce były mniejsze niż w kraju jedynie o 2% (rysunek 24). Rysunek 24. Nakłady inwestycyjne w przeliczeniu na jednego pracującego [zł] , , , ,55 Wielkopolska Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wartość brutto środków trwałych w wielkopolskich przedsiębiorstwach według danych GUS z 2009 roku wynosiła ,3 tys. zł, co stanowiło 9% wartości brutto środków trwałych dla całego kraju. Wartość ta w porównaniu z rokiem poprzednim zwiększyła się o 6,6%. Do środków trwałych zalicza się rzeczowy majątek trwały (m.in. budynki, lokale, maszyny, urządzenia, środki transportu). Pod względem wartości brutto środków trwałych Wielkopolska w 2009 r. zajmowała 3 miejsce w kraju (tabela 55). Tabela 55. Wartość brutto środków trwałych [tys. zł] mazowieckie śląskie wielkopolskie dolnośląskie małopolskie łódzkie pomorskie podkarpackie lubelskie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie podlaskie opolskie świętokrzyskie lubuskie Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W przedstawionej poniżej tabeli 56 zaprezentowana została wysokość nakładów inwestycyjnych oraz wartość brutto środków trwałych przedsiębiorstw funkcjonujących w województwie wielkopolskim, w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Z analizy danych wynika, iż w roku 70

71 2009 kwota jaką wielkopolskie firmy przeznaczyły na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi 2637 zł. W porównaniu z rokiem poprzednim wielkość tejże kwoty spadła o 28,3%. Porównując nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w Wielkopolsce i w kraju, można zauważyć, że w roku 2008 w przeliczeniu na 1 mieszkańca wartość nakładów w województwie była zbliżona do wartości nakładów w kraju, natomiast w roku 2009 obserwuje się znaczne zwiększenie różnicy między sumą środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w regionie i kraju (wartość nakładów inwestycyjnych w Wielkopolsce w 2009 r. była mniejsza o 15,5% niż wartość nakładów inwestycyjnych w kraju). Jeśli chodzi o wartość brutto środków trwałych, to wielkopolskie przedsiębiorstwa w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2009 r. dysponowały kwotą zł. Wartość ta w porównaniu z rokiem 2008 wzrosła o 6,5%. Tabela 56. Wartość brutto środków trwałych oraz nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw nakłady inwestycyjne wartość brutto środków trwałych Polska Wielkopolska Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Według danych Urzędu Statystycznego ( Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w województwie wielkopolskim w 2009 r.) województwo wielkopolskie pod względem liczby podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału zagranicznego zajmowało w 2009 r. 4 miejsce w Polsce. Spośród wszystkich tego typu przedsiębiorstw 8,8% zlokalizowanych było w Wielkopolsce. Województwem, które cieszy się największym udziałem tych podmiotów (36,7% spośród ogółu) jest województwo mazowieckie (rysunek 25). 71

72 Rysunek 25. Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego w poszczególnych województwach mazowieckie dolnośląskie śląskie wielkopolskie małopolskie pomorskie zachodniopomorskie łódzkie lubuskie kujawsko-pomorskie opolskie podkarpackie lubelskie warmińsko-mazurskie świętokszyskie podlaskie 10,0% 9,0% 8,8% 6,2% 5,7% 5,7% 4,1% 3,4% 2,5% 2,1% 1,5% 1,4% 1,4% 0,8% 0,6% 36,7% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego W województwie wielkopolskim w 2009 r. działalność gospodarczą prowadziły 1962 podmioty z udziałem kapitału zagranicznego. Zdecydowana większość tych przedsiębiorstw, zaliczana jest do firm mikro, czyli zatrudniających poniżej 9 pracowników (53,9%) (rysunek 26 i 27). Rysunek 26. Firmy z udziałem kapitału zagranicznego wg wielkości zatrudnienia Wielkopolska powyżej 250 od 50 do 249 od 10 do 49 do 9 pracowników Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego Rysunek 27. Liczba osób pracujących w przedsiębiorstwach z kapitałem zagranicznym 1,4% 6,1% 17,1% 75,4% do 9 pracowników od 10 do 49 od 50 do 249 powyżej 250 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego 72

73 W 2009 r. Urząd Statystyczny opublikował artykuł dotyczący działalności gospodarczej podmiotów z kapitałem zagranicznym w województwie wielkopolskim. Jednym z analizowanych wskaźników były wydatki inwestycyjne. W badaniu udział wzięły wszystkie przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego (N=1 926). Spośród firm, które zostały objęte obserwacją, wydatki inwestycyjne poniosły jednostki (57,2%), które na inwestycje przeznaczyły 6 160,8 mln zł. Kwota ta stanowiła 9,2% wydatków inwestycyjnych w kraju (druga wielkość po województwie mazowieckim 47,2%). W porównaniu z rokiem 2008 wartość inwestycji w Wielkopolsce zmniejszyła się o 23,4%, przy średnim spadku w kraju o 18%. Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego w 2009 r., w przeliczeniu na 1 pracownika wyniosły ,3 zł. 4 (rysunek 28). Rysunek 28. Struktura podmiotów i zaangażowanego w nich kapitału zagranicznego wg sekcji PKD 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% podmioty kapitał zagraniczny Źródło: dane Urzędu Statystycznego Nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków trwałych w opinii respondentów badania CATI Z analizy danych zebranych podczas I i II pomiaru badania CATI wynika, iż na przestrzeni analizowanych lat około 90% firm lokowało środki finansowe w różnego rodzaju przedsięwzięcia gospodarcze w celu zwielokrotnienia posiadanego kapitału (tabela 57). Niepokojącym wydaje się fakt malejącego odsetka firm, które realizowały inwestycje, na co niewątpliwie wpłynął kryzys gospodarczy. Ponoszenie nakładów na inwestycje wiązało się 4 Działalność gospodarcza podmiotów z kapitałem zagranicznym w województwie wielkopolskim w 2009 r., Urząd Statystyczny 73

74 z ryzykiem strat oraz niezrealizowania inwestycji. W związku z tym, ze względu na nierentowność, bądź brak środków finansowych plany inwestycyjne musiały zostać przeniesione w czasie. Tabela 57. Inwestycje w przedsięwzięcia w badanych firmach w latach CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] Czy Pana/i firma w ciągu lat inwestowała w jakieś przedsięwzięcia: I pomiar II pomiar I pomiar II pomiar I pomiar II pomiar tak 89,1% 90,3% 89,0% 89,6% 88,6% 89,2% nie 10,9% 9,7% 11,0% 10,4% 11,4% 10,8% Ogółem 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Przedsiębiorstwa, które w analizowanych latach ponosiły nakłady na inwestycje, w zdecydowanej większości przeznaczały na ten cel poniżej zł (tabela 58). Tabela 58. Wysokości środków finansowych przeznaczonych przez badane firmy na inwestycje w poszczególnych latach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] poniżej zł 91,5 91,8 91,4 92,5 91,1 91, zł zł 5,4 5,1 5,6 5,0 5,7 5, zł zł 1,8 1,8 1,5 1,4 1,6 1, zł zł 0,4 0,7 0,6 0,4 0,6 0,6 powyżej zł 0,7 0,5 0,7 0,6 0,2 0, zł zł 0,2 0,1 0,2 0,1 0,8 0,6 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Co trzecia firma ponosiła nakłady na inwestycje z udziałem kapitału zagranicznego (tabela 59). Tabela 59. Środki finansowe z udziałem kapitału zagranicznego przeznaczane przez badane firmy na inwestycje - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] nie 82,0 70,2 tak 18,0 29,8 Ogółem 100,0 100,0 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Większość spośród ogółu firm, które inwestując w przedsięwzięcia, korzystały w tym celu z kapitału zagranicznego, najczęściej deklarowały, że środki finansowe przeznaczone na te inwestycje nie przekraczają 500 tys. zł (tabela 60). 74

75 Tabela 60. Wysokość środków finansowych (z uwzględnieniem kapitału zagranicznego) przeznaczanych przez badane firmy na inwestycje - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] poniżej zł 93,2 95,6 91,2 95,1 91,9 94, zł zł 3,4 2,0 5,0 2,5 4,4 2, zł zł 1,7 1,2 1,6 1,2 1,6 1, zł zł 1,1 0,8 1,6 0,8 1,6 1,3 powyżej zł 0,6 0,4 0,6 0,4 0,5 0, zł zł Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Nakłady inwestycyjne (w tym z udziałem kapitału zagranicznego) i wartość brutto środków trwałych w opinii respondentów badań IDI Nakłady poniesione na inwestycje w przedsiębiorstwach mają służyć tworzeniu nowych środków trwałych lub ulepszaniu już istniejących obiektów majątku trwałego, co z założenia oznacza rozwój i poprawę sposobu funkcjonowania firmy. Inwestowanie leży więc w szeroko pojętym interesie wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku, które planują rozwijać się i stawać bardziej dochodowe. Wielkopolscy przedsiębiorcy, reprezentujący kluczowe branże w regionie, w I i II pomiarze wskazywali jednakże na ograniczenia w inwestowaniu, wynikające przede wszystkim z małych możliwości finansowania inwestycji ze środków własnych oraz dużej biurokracji. ( ) w Polsce jest bardzo duża biurokracja jeżeli chodzi o papiery, dokumenty, a czasami podpisy, przecinki i kropki. To na pewno są problemy z biurokracją, które utrudniają podejmowanie i realizację inwestycji ( ) Jednocześnie pomimo tych ograniczeń w ostatnich dwóch latach stosunkowo często podejmowano inwestycje, szczególnie w większych przedsiębiorstwach. Dotyczyły one w głównej mierze wymiany parku maszynowego na bardziej nowoczesny, wybudowania lub zakupu nieruchomości, zakupu nowych sprzętów czy maszyn oraz wdrażania nowoczesnych technologii. Realizacją inwestycji w większości firm, które je podejmują, zajmują się zazwyczaj osoby decyzyjne jak np. szef, prezes, a w większych przedsiębiorstwach specjalnie wyznaczone do tego zadania osoby, np. dyrektorzy/kierownicy do spraw rozwoju, a w firmach z rozwiniętą linią produkcyjną - główni mechanicy. Zdecydowana większość respondentów podczas przeprowadzania wywiadów, nie realizowała żadnych inwestycji. Kolejna część przedsiębiorców była na końcowym etapie realizacji inwestycji, które rozpoczęła w latach ubiegłych i z tego względu nie planowała realizacji kolejnych przedsięwzięć w najbliższym czasie. ( ) teraz mamy ograniczone wydatki z tego względu, że dopiero skończyliśmy jedną inwestycję ( ) może w przyszłym roku( ). Część przedsiębiorców planuje realizację inwestycji w najbliższych latach. Dotyczyć one będą w głównej mierze rozbudowy bądź budowy nieruchomości czy też modernizacji maszyn i sprzętów. Plany te w większości nie były sprecyzowane przez przedsiębiorców i charakteryzowały się swobodą, oznacza to, że przedsiębiorstwa w głównej mierze opierają się na bieżących doświadczeniach, potrzebach w planowaniu oraz wdrażaniu inwestycji. ( ) to się odbywa na bieżąco wszystko ( ) ale inwestycji w sensie park maszynowy, czy nowe obiekty to nie ( ) 75

76 Wielkopolscy przedsiębiorcy w dużej mierze zdają sobie sprawę z konieczności podejmowania inwestycji jako elementu zapewniającego dynamiczny i zgodny z trendami rynkowymi rozwój firmy, ale także z ograniczeń możliwości finansowych własnych firm. Z tego względu niewielu planuje realizować inwestycje w najbliższych latach. Taka postawa wynika także z obawy przed kolejną falą kryzysu gospodarczego, podczas której wszelkie inwestycje mogą okazać się nierentowne. Źródła finansowania inwestycji w opinii respondentów badania CATI Podstawą finansowania działalności inwestycyjnej w wielkopolskich przedsiębiorstwach, jak wynika z danych zebranych podczas I i II pomiaru badań CATI, były środki własne. Znaczny odsetek przedsiębiorców pokrywał koszty realizacji inwestycji za pomocą kredytów bankowych. W tym przypadku odnotowano niewielką tendencją spadkową w liczbie respondentów, którzy byli skłonni finansować inwestycje za pomocą zaciągania kredytów bankowych (tabela 61). Tabela 61. Źródła finansowania inwestycji w badanych firmach - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] I pomiar [%] II pomiar [%] środki własne 61,4 65,6 61,6 65,8 61,4 66,8 kredyty bankowe 18,9 23,5 19,0 22,1 18,4 21,1 budżet państwa 13,3 1,8 13,3 2,5 13,7 2,3 jednostki samorządu terytorialnego 2,9 2,4 2,8 2,7 3,0 2,8 Unia Europejska 2,5 6,2 2,3 6,0 2,4 6,3 środki z funduszu kapitału ryzyka 0,2 0,1 0,2 0,2 0,2 0,2 inne/jakie? (Wielkopolskie Agencje Rozwoju Przedsiębiorczości, sponsorzy) 0,8 0,4 0,8 0,7 0,9 0,5 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Źródła finansowania inwestycji w opinii respondentów badania IDI Inwestycje podejmowane przez wielkopolskich przedsiębiorców w trakcie trwania I i II pomiaru badania IDI, były zazwyczaj finansowane ze środków własnych przedsiębiorstw oraz współfinansowane ze środków unijnych. Przedsiębiorcy rzadziej wykorzystywali kredyt oraz leasing jako formy finansowania inwestycji. Współpraca z innymi firmami podczas realizacji inwestycji odbywała się najczęściej jeszcze na etapie podejmowania decyzji o realizacji danej inwestycji i dotyczyła głównie firm konsultingowych. ( ) korzystamy czasami z usług firm zewnętrznych, które pomagają nam przy wstępnej realizacji inwestycji bądź tworzeniu wniosków ( ) W wielkopolskich firmach znacznie rzadsze było podejmowanie współpracy z partnerami zagranicznymi, którzy dysponowali odpowiednim kapitałem i byli zainteresowani lokowaniem go w Wielkopolsce. 76

77 Bariery inwestycyjne w opinii respondentów badania CATI Brak środków finansowych, postrzegany był przez ⅓ respondentów jako największa bariera w realizacji inwestycji, które planują podjąć do 2013 roku (zarówno w I, jak i w II pomiarze). Ponad 20% przedsiębiorców wskazało na brak zainteresowania produktem bądź usługą tworzoną przez firmę, natomiast ponad 15% respondentów obawia się inwestowania ze względu na brak stabilności prawa w tym zakresie (tabela 62). Tabela 62. Bariery inwestycyjne, na jakie mogą napotkać badane przedsiębiorstwa do 2013 r. - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] do 2013 I pomiar [%] II pomiar [%] brak środków finansowych 28,8 30,3 brak popytu na produkty/usługi 23,6 22,4 brak stabilności prawa 15,7 16,2 recesja w branży 11,7 15,5 brak barier 6,7 7,7 niekorzystny kurs złotówki 7,5 4,9 brak partnerów 6,0 3,0 Ogółem 100,0 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań Największą przeszkodą w pozyskiwaniu kapitału inwestycyjnego był brak dogodnych form kredytowych. Taką opinię wyraziło 35,6% w I oraz 21,4% respondentów w II pomiarze badania CATI. Innymi istotnymi przeszkodami były: biurokracja, brak jakichkolwiek środków finansowych koniecznych do podjęcia inwestycji, brak możliwości pozyskania dotacji unijnej, czy liczne bariery prawne stojące na drodze pozyskania kapitału inwestycyjnego (tabela 63). Tabela 63. Przeszkody w pozyskiwaniu kapitału inwestycyjnego w opinii badanych przedsiębiorców - CATI [I pomiar N=1000, II pomiar N=806] I pomiar [%] II pomiar [%] brak dogodnych form kredytowych 35,6 21,4 duża biurokracja 11,5 19,2 brak środków finansowych 14,2 15,0 brak możliwości pozyskania dotacji z UE 11,1 13,1 bariery prawne 8,5 11,7 małe obroty 4,3 7,8 brak środków własnych 4,0 6,8 brak doświadczenia 0,4 2,4 brak partnerów do współpracy 0,4 1,6 brak gwarancji bankowej 0,2 1,0 Ogółem 90,2 100 * procent odpowiedzi w I pomiarze nie sumuje się do 100%, gdyż nie wszystkie odpowiedzi z pomiaru I padły w pomiarze II Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań 77

78 Bariery inwestycyjne w opinii respondentów badania FGI Głównymi barierami, zdaniem respondentów biorących udział w badaniu FGI, w realizacji planowanych inwestycji są przede wszystkim trudności związane z brakiem środków finansowych, a co za tym idzie także z pozyskaniem kredytów czy środków unijnych oraz wszelkie trudności związane z uciążliwą biurokratyzacją. Plany inwestycyjne przedsiębiorstw do roku 2013 Przedsiębiorcy, którzy brali udział w badaniach zdają sobie sprawę, że aby przedsiębiorstwo mogło się rozwijać musi inwestować. Zdecydowana większość właścicieli firm deklaruje realizację inwestycji, z tym że będą to inwestycje małe, które wiążą się z ponoszeniem niskich nakładów finansowych. Takie inwestycje podejmowane są bardzo często, gdyż wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku. Inwestycje duże, kapitałochłonne odkładane są w czasie. Związane jest to z jednej strony z obawami przedsiębiorców dotyczącymi niestabilnej sytuacji gospodarczej w kraju i na świecie. Z drugiej zaś strony część przedsiębiorców zadeklarowała, iż aktualnie realizują jakieś inwestycje, są na końcowym etapie realizacji, bądź niedawno zakończyli to przedsięwzięcie. 78

79 Podsumowanie Ponoszone przez przedsiębiorstwa nakłady inwestycyjne świadczą o potencjale przedsiębiorstwa, odzwierciedlają perspektywy rozwojowe, a także szanse utrzymania się na rynku. Przeprowadzona analiza danych zastanych i pierwotnych, której wyniki zaprezentowano powyżej, wskazuje, iż w województwie wielkopolskim wartość nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach jest wysoka - Wielkopolska pod tym względem zajmuje 5 miejsce w kraju. Dane te świadczą o tym, że wielkopolskie przedsiębiorstwa starają się sprostać wymogom konkurencji poprzez modernizację bądź wymianę majątku, a także poprzez pozyskiwanie nowych środków trwałych. Należy jednak zaznaczyć, że wartość środków finansowych przeznaczonych na inwestycje w porównaniu z rokiem 2008 zmniejszyła się o 28%. Skoro więc firmy z regionu w 2009 r. przeznaczyły na inwestycje mniej środków niż dotychczas należy stwierdzić, iż światowy kryzys jaki miał miejsce w ostatnich latach, znacznie wpłynął na przedsiębiorczość w regionie. Diagnoza aktywności inwestycyjnej wielkopolskich przedsiębiorstw miała na celu znalezienie odpowiedzi na pytanie, jak przedstawiają się wydatki inwestycyjne oraz plany inwestycyjne przedsiębiorstw, które prowadzą działalność gospodarczą w Wielkopolsce. Analiza zebranego materiału badawczego wykazała, iż większość regionalnych firm podejmuje różnorakie inwestycje, jednakże nie przeznacza na nie zbyt dużych środków finansowych. Jeśli zaś chodzi o plany inwestycyjne, to można zauważyć, iż wielkopolscy przedsiębiorcy są nadal ostrożni i nie będą w najbliższym czasie podejmować kapitałochłonnych inwestycji. Ponadto część z nich zadeklarowała, iż w momencie przeprowadzania wywiadów są w trakcie realizacji różnego rodzaju inwestycji, bądź działalność ta została niedawno zakończona, tak więc w najbliższym czasie w Wielkopolsce zaobserwować będzie można spadek realizowanych inwestycji. 79

80 Sytuacja finansowa oraz plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego Badanie przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego miało na celu znalezienie odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jak przedstawia się sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce oraz perspektywy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020? Jak przedstawiają się aktualne plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w Wielkopolsce oraz plany na najbliższe lata oraz do 2020? W celu zdiagnozowania sytuacji finansowej i planów inwestycyjnych JST, Wykonawca przeprowadził analizę desk research oraz indywidualne wywiady pogłębione z wójtami, burmistrzami i prezydentami miast, bądź ich reprezentantami. Realizując niniejsze badanie brane pod uwagę były następujące wskaźniki: wysokość i struktura dochodów JST, wysokość i struktura wydatków JST, absorpcja środków unijnych, zwolnienia podatkowe przez JST, deficyt budżetowy, plany inwestycyjne JST. Sytuacja finansowa jednostek samorządu terytorialnego w analizie desk research Największe dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego w 2009 r. odnotowano w województwie mazowieckim. Wielkopolska pod względem wysokości dochodów sektora samorządowego w 2009 r. uplasowała się na miejscu 3 (udział dochodów budżetowych województwa wynosi 8,7% w skali kraju) (rysunek 29). Rysunek 29. Dochody budżetów jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych województwach w roku 2009 mazowieckie śląskie wielkopolskie małopolskie dolnośląskie łódzkie pomorskie podkarpackie kujawsko-pomorskie lubelskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie podlaskie lubuskie opolskie 8,7% 8,3% 7,7% 6,4% 6,0% 5,3% 5,2% 5,0% 4,6% 3,8% 3,4% 3,1% 2,8% 2,5% 10,9% 16,3% 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 80

81 Miliony Samorząd Województwa Wielkopolskiego W 2009 r. do budżetów jednostek samorządu terytorialnego Wielkopolski wpłynęło łącznie ponad mln. W porównaniu z rokiem 2008 wartość dochodów wzrosła o 10,3%, natomiast w porównaniu z 2000 r. dochody te wzrosły o 124,6% (tabela 64). Tabela 64. Wartość dochodów jednostek samorządu terytorialnego ogółem [zł] dochody województwa dochody powiatów dochody miast na prawach powiatu dochody gminy Ogółem źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W roku 2009 największy udział w wysokości dochodów sektora samorządowego miały gminy województwa wielkopolskiego (47,4%), następnie miasta na prawach powiatu (24,5%), samorząd województwa (14,2%) oraz powiaty (14%) (rysunek 30). Rysunek 30. Dochody jednostek samorządu terytorialnego w 2000 oraz 2008 i 2009 r dochody województwa dochody powiatów ziemskich dochody miast na prawach powiatu dochody gminy źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując dochody jednostek samorządu terytorialnego należy wziąć pod uwagę ich źródła. Udział dochodów własnych w dochodach sektora samorządowego w województwie w 2009 r. wynosił 48,5%, natomiast udział dochodów pochodzących z dotacji 22,6%, a z subwencji ogólnej z budżetu państwa 28,9%. Dane zamieszczone na rysunku 31 ukazują, że większa część środków finansowych gmin pochodzi z dochodów własnych (49,5%), a następnie z subwencji ogólnych z budżetu państwa (33,1%). Dochody miast na prawach powiatu w 67,4% pochodzą z dochodów własnych oraz w 23,6% z subwencji ogólnych z budżetu państwa, a dochody powiatów ziemskich w 48% z subwencji, 31,7% z dochodów własnych i 20,4% z dotacji. Natomiast samorząd województwa najwięcej dochodów pozyskuje z dotacji (66,2%) oraz dochodów własnych (28,9%). 81

82 Rysunek 31. Dochody budżetowe JST wg rodzajów Samorząd Województwa Wielkopolskiego dochody własne dotacje subwencja ogólna z budżetu państwa ogółem 48,5% 22,6% 28,9% województwo 28,9% 66,2% 4,9% powiaty 31,6% 20,4% 48,0% miasta na prawach powiatu 67,4% 9,0% 23,6% gminy 49,5% 17,4% 33,1% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego Głównym źródłem dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego są wpływy z podatków od osób prawnych (CIT) i osób fizycznych (PIT). Pozostałe źródła finansowania jednostek samorządu terytorialnego przedstawia tabela 65. Tabela 65. Źródła dochodów budżetowych JST (ogółem) ogółem [zł] udział w podatkach od osób prawnych i osób fizycznych ,6 pomoc społeczna i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej ,7 transport i łączność ,5 gospodarka mieszkaniowa ,8 bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa ,0 rolnictwo i łowiectwo ,0 kultura fizyczna i sport ,8 gospodarka komunalna i ochrona środowiska ,3 oświata i wychowanie ,7 ochrona zdrowia ,8 administracja publiczna ,8 edukacyjna opieka wychowawcza ,7 działalność usługowa ,4 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę ,2 kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 8 764,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego Największe wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego w 2009 r. odnotowano w województwie mazowieckim. Wielkopolska pod względem wysokości wydatków sektora samorządowego w 2009 r. uplasowała się na miejscu 3 (udział dochodów budżetowych województwa wynosi 8,6% w skali kraju) (rysunek 32). 82

83 Rysunek 32. Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego w poszczególnych województwach w roku 2009 mazowieckie śląskie wielkopolskie małopolskie dolnośląskie łódzkie pomorskie podkarpackie kujawsko-pomorskie lubelskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie podlaskie lubuskie opolskie 6,4% 6,1% 5,2% 5,0% 4,9% 4,6% 3,8% 3,3% 3,0% 2,8% 2,5% 8,6% 8,2% 8,1% 11,0% 16,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2009 r. jednostki samorządu terytorialnego wydatkowały mln zł. W porównaniu z rokiem poprzednim wartość wydatków wzrosła o 17,1%, natomiast w porównaniu z 2000 r. wydatki te wzrosły o 130,5% (tabela 66). Tabela 66. Wartość wydatków jednostek samorządu terytorialnego ogółem [zł] wydatki gmin wydatki miast na prawach powiatu wydatki powiatów ziemskich wydatki województwa Ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% W roku 2009 największy udział w wysokości wydatków sektora samorządowego miały gminy województwa wielkopolskiego (47,7%), następnie miasta na prawach powiatu (25,8%), powiaty (13,5%) oraz samorząd województwa (13%) (rysunek 33). 83

84 Miliony Samorząd Województwa Wielkopolskiego Rysunek 33. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego w 2000 oraz 2008 i 2009 r wydatki gmin wydatki miast na prawach powiatu wydatki powiatów ziemskich wydatki województwa Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując wydatki jednostek samorządu terytorialnego należy wziąć pod uwagę ich rodzaje. Sektor samorządowy w 2009 r. przeznaczył zdecydowaną większość budżetu na wydatki bieżące, czyli związane z funkcjonowaniem poszczególnych jednostek. Jedynie samorząd województwa swe dochody w większości przeznacza na wydatki majątkowe (rysunek 34). Rysunek 34. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego wg rodzaju w 2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W 2009 r., jak wynika z danych zawartych w tabeli 67, największy udział wydatków sektora samorządowego przeznaczony został na oświatę i wychowanie (59,2% - gminy, 24,2% miasta na prawach powiatu), a następnie na transport i łączność (gminy - 35,4%, miasta na prawach powiatu - 37,8%). Tabela 67. Wysokość wydatków wg rodzaju 2009 r. Oświata i wychowanie ,2 Transport i łączność ,8 Pomoc społeczna i pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej ,0 Administracja publiczna ,2 Kultura fizyczna i sport ,9 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska ,7 Gospodarka mieszkaniowa ,5 84

85 2 452, , , , , , , , , , , , , , , ,96 Samorząd Województwa Wielkopolskiego Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego ,9 Rolnictwo i łowiectwo ,8 Ochrona zdrowia ,3 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona ,9 Edukacyjna opieka wychowawcza ,1 Obsługa długu publicznego ,1 Działalność usługowa ,2 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię ,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Rysunek 35 przedstawia wartość dochodów budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2008 i Analizując te dane, można zauważyć, że wartość środków finansowych jakimi dysponuje samorząd terytorialny nieznacznie różni się w Wielkopolsce w porównaniu do kraju. Sytuacja ta świadczy o tym, iż kondycja finansowa sektora samorządowego w regionie nie odbiega znacznie od kondycji finansowej tego typu jednostek w kraju. Ponadto można zaobserwować, iż w roku 2009 w porównaniu do 2008 nie zaszły znaczne zmiany w wysokości dochodów JST. Rysunek 35. Dochody samorządu terytorialnego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Polska Wielkopolska gminy miasta na prawach powiatu powiaty województwo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Rysunek 36 przedstawia wartość wydatków budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2008 i Analizując te dane, można zauważyć, że podobnie jak dochody, tak i wydatki samorządu terytorialnego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w Wielkopolsce nie różnią się znacznie w porównaniu do kraju. Podobnie sytuacja przedstawia się jeśli chodzi o zmiany w wydatkach w latach z wykresu wynika, iż w ciągu tych dwóch analizowanych lat struktura wydatków sektora samorządowego pozostała prawie na tym samym poziomie. 85

86 Miliardy 2 475, , , ,92 713,00 678,57 830,63 748,76 341,14 283,89 536,48 553, , , , ,18 Samorząd Województwa Wielkopolskiego Rysunek 36. Wydatki samorządu terytorialnego w przeliczeniu na 1 mieszkańca Polska Wielkopolska gminy miasta na prawach powiatu powiaty województwo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Deficyt budżetowy w analizie desk research Analizując stan dochodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego można zauważyć, iż różnica między nimi jest ujemna, a tzn. że w województwie występuje deficyt budżetowy. Z przedstawionej poniżej tabeli 68 i rysunku 37 wynika, iż wartość deficytu w 2009 w porównaniu do 2008 r. zwiększyła się dziesięciokrotnie. Tabela 68. Deficyt budżetowy dochody wydatki deficyt Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Rysunek 37. Dochody i wydatki samorządu terytorialnego ,51 12,25 6,01 6,27 12,33 14, dochody wydatki Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 86

87 Pod względem deficytu budżetowego Wielkopolska zajmuje 4 miejsce w kraju. Analizując sytuację finansową JST należy wziąć pod uwagę fakt, że największy deficyt budżetowy występuje w tych województwach, które są zaliczane do najbardziej atrakcyjnych inwestycyjnie (rysunek 38). Rysunek 38. Deficyt budżetowy JST w poszczególnych województwach w 2009 r. podlaskie opolskie świętokrzyskie lubuskie warmińsko-mazurskie lubelskie zachodniopomorskie kujawsko-pomorskie podkarpackie łódzkie pomorskie małopolskie WIELKOPOLSKIE dolnośląskie śląskie mazowieckie -3-2,5-2 -1,5-1 -0,5 0 Miliardy Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Deficyt budżetowy w opinii respondentów badania IDI Kwestia deficytu budżetowego poruszona została również podczas indywidualnych wywiadów pogłębionych z reprezentantami jednostek samorządu terytorialnego. Zdecydowana większość przebadanych jednostek zadeklarowała, że wielkość deficytu budżetowego nie stanowi zagrożenia dla bieżącej działalności. Mimo, iż skala deficytu wahała się od kilku do kilkudziesięciu procent, w opinii respondentów wynika to z działalności samorządu i jest poziomem naturalnym. Samorządowcy uważają, że reprezentowane przez nich instytucje, są w stanie utrzymać zrównoważony budżet na takim poziomie, aby wydatki nie przekraczały przychodów, choć wiązałoby się to z małą liczbą realizowanych inwestycji. W związku z tym, że dostęp do źródeł dofinansowania przeróżnych inwestycji, a w szczególności do środków unijnych, stwarza możliwości rozwojowe dla gmin, władze samorządowe decydują się na zwiększenie deficytu budżetowego. Realizacja coraz szerszego zakresu zadań współfinansowanych z funduszy unijnych, wymaga odpowiedniego zaangażowania środków własnych, co wiąże się z tym, że JST coraz częściej sięgają po zwrotne źródła finansowania. Wzrost deficytu budżetowego wiąże się zatem z koniecznością posiadania środków na wkład własny. Dostęp do środków unijnych, stwarza możliwości rozwojowe dla gmin, dlatego też władze samorządowe decydują się na zwiększenie deficytu budżetowego. 87

88 ( ) gminę byłoby stać żeby utrzymać budżet zrównoważony, tak aby kwota wydatków nie przekraczała dochodów ( ) to nie są przejadane pieniądze, to są wydatki inwestycyjne. Ale skoro gmina ma się rozwijać, musi inwestować ( ) ( ) w 2010 r. deficyt wyniósł 17 mln zł, ale nie jest to wykonanie budżetu, a plan ( ) ( ) deficyt budżetowy wynosi około 4 milionów złotych, a wynika to z tego, że składamy wnioski unijne, które powodują, że te samorządy, które nie mają dochodów własnych muszą zaciągać kredyty na wkład własny, po to żeby mogły skorzystać z tych unijnych środków ( ) Współpraca samorządu terytorialnego z lokalnymi/regionalnymi przedsiębiorcami w opinii respondentów badania IDI Z pozyskanych z badań IDI informacji wynika, że tylko niewielki odsetek gmin współpracuje z przedsiębiorstwami. Te gminy, które deklarowały taką współpracę, wymieniały, iż w głównej mierze dotyczy ona pomocy finansowej dla przedsiębiorstw w postaci ulg i zwolnień podatkowych. Inną deklarowaną przez respondentów współpracą jest zlecanie przez samorządy różnego rodzaju usług przedsiębiorcom, w toku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego (np. dowóz dzieci do szkoły, budowa bądź modernizacja budynków, itp.). Ograniczona współpraca z lokalnymi bądź regionalnymi przedsiębiorcami wynika z tego, iż zdaniem respondentów przedsiębiorstwa nie są chętne do współpracy z samorządem. ( ) przedsiębiorstwa idą tak jakby z boku ( ) próbowałem stworzyć coś na kształt Business Center Club, niestety biznesmeni specjalnie nie byli tym zainteresowani ( ) Jednym, i zarazem najważniejszym przejawem współpracy samorządu terytorialnego i przedsiębiorców, jak zostało wyżej wspomniane, jest stosowanie ulg i zwolnień podatkowych. Owe ulgi i zwolnienia mogą przybierać dwie formy: pierwsza obejmuje ulgi o charakterze inwestycyjnym (opiera się na aktywności jednostek samorządu terytorialnego wobec potencjalnych inwestorów, oferowane zwolnienia bądź odroczenia w zakresie podatków lokalnych wynikają z chęci pozyskania większej ilości inwestorów na terenie gminy). Druga forma dotyczy stosowania ulg i zwolnień w sytuacjach nadzwyczajnych, niekorzystnych dla firm. ( ) warunkami do udzielania ulg na terenie naszej gminy są albo tworzenie nowych miejsc pracy, albo indywidualna, chwilowo trudna sytuacja ( ) W większości przypadków stosowanie ulg i zwolnień przez wielkopolskie jednostki samorządu terytorialnego, miało charakter stymulujący lokalną przedsiębiorczość. Chcąc uniknąć straty dotychczasowych miejsc pracy, czy dochodów budżetu gminy w formie podatków, samorządy gminy, które są zainteresowane rozwojem gospodarki, starają się pomóc przedsiębiorcom w kryzysowych sytuacjach, w celu utrzymania i rozwoju lokalnych firm. ( ) firmy, które inwestują w swój rozwój, inwestują w rozwój gminy ( ) ( ) jeżeli zakład ma jakieś trudności finansowe, to rozważane są możliwości umarzania przede wszystkim podatku od nieruchomości, bo innych nie mamy możliwości i mimo że jest to ze stratą dla samorządu, bo to są nasze dochody, no ale mając na uwadze rozwój firmy i jej istnienie podejmuję takie decyzje i umarzam ( ) w tych przedsiębiorstwach, w których istnieje jakieś zagrożenie upadku czy chwilowej destabilizacji ( ) Innym celem udzielania ulg i zwolnień jest zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej gmin, powiatów oraz regionu. Jednak w tym przypadku aktywność władz samorządowych jest dość niska. Podczas wywiadów pojawiały się wypowiedzi, że stosowanie ulg i zwolnień w stosunku do napływających inwestorów byłoby niesprawiedliwe w stosunku do firm rodzimych. Wskazywano również, że w wielu przypadkach, zabiegi te nie wpływały na wzrost inwestycji w gminie, a to z kolei przełożyło się na rezygnację z takich rozwiązań. 88

89 Zdecydowana większość samorządów nie posiada odpowiednich przepisów regulujących politykę w zakresie ulg i zwolnień. Ulgi stosowane są tylko w sposób doraźny. Wówczas stosowane są one indywidualnie i po szczegółowej analizie sytuacji danego przedsiębiorstwa, tak więc odnoszą się do konkretnego przypadku. ( ) stosuje się ulgi, umorzenia czy przesunięcia terminu płatności tylko w sytuacjach takich, które wynikają z nieprzewidzianych zdarzeń ( ) np. trudności finansowe firmy, pożar ( ) ( ) w naszej gminie nie ma podjętej uchwały w sprawie udzielania ulg i zwolnień dla przedsiębiorców. Do tej pory nie było takiej uchwały, bo nie było takiej potrzeby ( ) ( ) gmina nie wypracowała sobie uchwały, nie podjęła uchwały w zakresie udzielania ulg nowo powstałym przedsiębiorcom. Ulgi ewentualnie, z których by mogli korzystać przedsiębiorcy polegają na przepisach podatkowych ogólnych ( ) Pozostałe jednostki samorządu terytorialnego politykę ulg i zwolnień stosowały w oparciu o wypracowane przepisy, które regulowały i systematyzowały ową politykę. Przyznając przedsiębiorcom ulgę, bądź zwolnienie podatkowe, kierowały się szeregiem złożonych kryteriów, które każde przedsiębiorstwo powinno spełniać. ( ) stosowane są uchwały Rady Gminy, które precyzują konkretne warunki, na podstawie których przedsiębiorcy mogą ubiegać się o ulgi bądź zwolnienia od podatku od nieruchomości ( ) ( ) mamy podjętą uchwałę, że nowo powstałe przedsiębiorstwo, jeśli zatrudnia dwóch pracowników na obszarze wiejskim, a czterech pracowników na obszarze miejskim, to wtedy następują zwolnienia z podatków ( ) Absorpcja środków unijnych w analizie desk research Zadaniem funduszy strukturalnych jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów UE, tak aby zwiększyć spójność ekonomiczną i społeczną krajów członkowskich Unii. Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. Polityka strukturalna i fundusze mają pomóc władzom centralnym i regionalnym słabiej rozwiniętych regionów w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów gospodarczych. W powiatach województwa wielkopolskiego najwięcej projektów realizowanych jest w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (73% wszystkich projektów). Celem programu jest poprawa konkurencyjności oraz zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej regionu, a środki z niego pochodzące przeznaczone są na wsparcie regionu w dziedzinach: transport, energia, innowacja i przedsiębiorczość, infrastruktura społeczna, ochrona środowiska, społeczeństwo informacyjne, rewitalizacja (rozwój regionów), turystyka, kultura, energia oraz potencjał instytucji i administracji (tabela 69). Tabela 69. Programy UE, z jakich korzystają powiaty Całkowita wartość projektów Wartość wkładu UE Liczba realizowanych projektów Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny (EFRR) , , PO KL (EFS) , ,89 34 Infrastruktura i środowisko (EFRR) , ,64 4 Infrastruktura i środowisko (FS) , ,00 1 Innowacyjna gospodarka (EFRR) , ,00 1 Ogółem , , Źródło: z dn

90 Powiatem, który zrealizował najwięcej projektów unijnych jest powiat kościański (łącznie 12 projektów), a całkowita wartość realizowanych projektów do dnia r. dla tego powiatu wynosi ponad 33,2 mln, z czego ok. 59% stanowi wkład środków Unii Europejskiej. Kolejnymi aktywnymi w realizacji projektów współfinansowanych z Unii Europejskiej powiatami są: wągrowiecki, jarociński, turecki oraz wrzesiński. Powiat pilski, mimo małej liczby projektów, cechuje się najwyższą całkowitą wartością realizowanych projektów oraz największą wartością wkładu UE. Kolejnym powiatem o wysokich wartościach realizowanych projektów jest pleszewski, a następnie kościański (tabela 70). Tabela 70. Liczba i wartość projektów unijnych realizowanych przez powiaty Całkowita wartość projektów Wartość wkładu UE Liczba realizowanych projektów powiat kościański , ,98 12 powiat wągrowiecki , ,30 10 powiat jarociński , ,29 9 powiat turecki , ,63 9 powiat wrzesiński , ,91 9 powiat gnieźnieński , ,65 6 powiat gostyński , ,33 6 powiat nowotomyski , ,55 6 powiat obornicki , ,15 6 powiat ostrowski , ,23 6 powiat ostrzeszowski , ,14 6 powiat poznański , ,65 6 powiat kolski , ,61 5 powiat pleszewski , ,76 5 powiat średzki , ,85 5 powiat chodzieski , ,77 4 powiat czarnkowsko - trzcianecki , ,21 4 powiat grodziski , ,12 4 powiat kaliski , ,00 4 powiat krotoszyński , ,67 4 powiat rawicki , ,46 4 powiat wolsztyński , ,62 4 powiat złotowski , ,94 4 powiat kępiński , ,30 3 powiat leszczyński , ,23 3 powiat pilski , ,79 3 powiat słupecki , ,67 3 powiat koniński , ,33 2 powiat śremski , ,79 2 powiat międzychodzki , ,70 1 powiat szamotulski , ,67 1 Ogółem , , Źródło: z dn

91 W gminach województwa wielkopolskiego najwięcej projektów, podobnie jak w powiatach, realizowanych jest w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (56% wszystkich projektów), a następnie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (41,2%) (tabela 71). Tabela 71. Programy UE, z jakich korzystają gminy Całkowita wartość projektów Wartość wkładu UE Liczba realizowanych projektów Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny (EFRR) , , PO KL (EFS) , , Infrastruktura i środowisko (EFRR) , ,24 1 Infrastruktura i środowisko (FS) , ,54 2 Innowacyjna gospodarka (EFRR) , ,75 7 Ogółem , , Źródło: z dn Gminą, która w największym stopniu korzysta ze środków unijnych jest Krotoszyn (miasto i gmina), następnie gmina Lisków, miasto Ostrów Wielkopolski oraz miasto Turek i gmina Zbąszyń. Szczegółowy rozkład liczby realizowanych projektów unijnych wraz z podaną ich łączną wartością przedstawia tabela 72. Tabela 72. Liczba i wartość projektów realizowanych przez gminy Całkowita wartość Liczba realizowanych Wartość wkładu UE projektów projektów Miasto i Gmina Krotoszyn , ,58 11 Gmina Lisków , ,92 9 Miasto i Gmina Ostrów Wielkopolski , ,84 8 Miasto i Gmina Turek , ,75 7 Gmina Zbąszyń , ,51 7 Miasto i Gmina Tuliszków , ,28 6 Gmina Jarocin , ,74 6 Miasto i Gmina Kościan , ,81 6 Gmina Brudzew , ,38 5 Gmina Mycielin , ,97 5 Gmina Stare Miasto , ,95 5 Gmina Swarzędz , ,81 5 Gmina Wilczyn , ,42 5 Gmina Czerniejewo , ,95 4 Gmina Godziesze Wielkie , ,00 4 Miasto i Gmina Witkowo , ,90 4 Gmina Kępno , ,79 4 Gmina Malanów , ,12 4 Miasto i Gmina Wągrowiec , ,00 4 Gmina Międzychód , ,90 4 Gmina Oborniki , ,99 4 Gmina Pobiedziska , ,

92 Gmina Rokietnica , ,66 4 Gmina Śrem , ,19 4 Gmina Wolsztyn , ,62 4 Gmina Damasławek , ,30 3 Gmina Dobra , ,47 3 Gmina Dopiewo , ,61 3 Gmina Duszniki , ,32 3 Gmina Gostyń , ,03 3 Miasto i Gmina Pyzdry , ,21 3 Gmina Jaraczewo , ,41 3 Gmina Łęka Opatowska , ,84 3 Miasto i Gmina Chodzież , ,17 3 Gmina Murowana Goślina , ,58 3 Gmina Opatówek , ,04 3 Gmina Piaski , ,26 3 Gmina Przemęt , ,26 3 Gmina Przykona , ,90 3 Gmina Rychwał , ,33 3 Gmina Ślesin , ,32 3 Gmina Tarnowo Podgórne , ,50 3 Gmina Ujście , ,80 3 Gmina Żerków , ,26 3 Gmina Września , ,04 3 Gmina Zaniemyśl , ,11 3 Gmina Miłosław , ,89 2 Gmina Dąbie , ,99 2 Gmina Dolsk , ,25 2 Gmina Gniezno , ,50 2 Gmina Grodzisk Wielkopolski , ,67 2 Gmina Grzegorzew , ,20 2 Miasto i Gmina Odolanów , ,32 2 Gmina Kawęczyn , ,00 2 Gmina Kazimierz Biskupi , ,31 2 Gmina Kaźmierz , ,67 2 Gmina Kleczew , ,28 2 Gmina Kleszczewo , ,83 2 Gmina Koło , ,50 2 Gmina Kościelec , ,84 2 Gmina Kotlin , ,48 2 Gmina Krotoszyn , ,75 2 Gmina Krzykosy , ,23 2 Gmina Kuślin , ,36 2 Gmina Lubasz , ,39 2 Gmina Lwówek , ,26 2 Miasto i Gmina Czarnków , ,79 2 Gmina Miasteczko Krajeńskie , ,

93 Miasto i Gmina Złotów , ,35 2 Miasto i Gmina Górka , ,44 2 Miasto i Gmina Koło , ,62 2 Miasto i Gmina Słupca , ,26 2 Miasto i Gmina Chodzież , ,85 2 Gmina Orchowo , ,24 2 Gmina Osieczna , ,82 2 Miasto i Gmina Pleszew , ,50 2 Miasto i Gmina Wronki , ,50 2 Gmina Ostrowite , ,63 2 Gmina Pakosław , ,53 2 Gmina Piła , ,02 2 Gmina Pleszew , ,50 2 Gmina Pniewy , ,81 2 Gmina Rawicz , ,80 2 Gmina Siedlec , ,10 2 Gmina Sieraków , ,10 2 Gmina Skoki , ,20 2 Gmina Suchy Las , ,86 2 Miasto i Gmina Ostrzeszów , ,80 2 Miasto i Gmina Mikstat , ,99 2 Gmina Środa Wielkopolska , ,63 2 Gmina Wągrowiec , ,64 2 Gmina Wieleń , ,64 2 Miasto i Gmina Buk , ,94 2 Gmina Złotów , ,30 2 Gmina Włoszakowice , ,48 2 Gmina Wronki , ,20 2 Gmina Babiak , ,35 1 Gmina Baranów , ,83 1 Gmina Białośliwie , ,21 1 Gmina Blizanów , ,35 1 Gmina Borek Wielkopolski , ,78 1 Gmina Brzeziny , ,39 1 Gmina Buk , ,85 1 Gmina Ceków-Kolonia , ,00 1 Gmina Chocz , ,86 1 Gmina Chodzież , ,24 1 Gmina Czarnków , ,50 1 Gmina Czermin , ,50 1 Gmina Dobrzyca , ,87 1 Gmina Dominowo , ,12 1 Gmina Doruchów , ,82 1 Gmina Drawsko , ,45 1 Gmina Gizałki , ,26 1 Gmina Granowo , ,

94 Gmina Czerwonak , ,64 1 Miasto i Gmina Krajenka , ,78 1 Miasto i Gmina Nowe Skalmierzyce , ,60 1 Miasto i Gmina Stawiszyn , ,87 1 Gmina Jutrosin , ,49 1 Miasto i Gmina Rakoniewice , ,85 1 Miasto i Gmina Trzemeszno , ,41 1 Gmina Kiszkowo , ,26 1 Gmina Kłodawa , ,41 1 Gmina Kobyla Góra , ,40 1 Gmina Kołaczkowo , ,00 1 Gmina Komorniki , ,86 1 Gmina Kostrzyn , ,76 1 Gmina Kościan , ,07 1 Miasto i Gmina Gołańcz , ,00 1 Gmina Koźminek , ,13 1 Gmina Kórnik , ,91 1 Gmina Krobia , ,10 1 Miasto i Gmina Grabów nad Prosną , ,77 1 Gmina Żelazków , ,50 1 Gmina Krzemieniewo , ,13 1 Gmina Krzymów , ,14 1 Gmina Książ Wlkp , ,67 1 Gmina Lipka , ,86 1 Gmina Łobżenica , ,36 1 Gmina Wyrzysk , ,26 1 Gmina Zagórów , ,00 1 Gmina Wierzbinek , ,00 1 Gmina Władysławów , ,79 1 Gmina Margonin , ,47 1 Miasto i Gmina Leszna , ,24 1 Miasto i Gmina Gniezno , ,94 1 Gmina Wapno , ,81 1 Miasto i Gmina Rypin , ,03 1 Miasto i Gmina Sulmierzyce , ,14 1 Gmina Mieleszyn , ,00 1 Gmina Mieścisko , ,15 1 Gmina Mosina , ,98 1 Gmina Nekla , ,05 1 Gmina Nowy Tomyśl , ,60 1 Gmina Obrzycko , ,35 1 Gmina Okonek , ,82 1 Gmina Olszówka , ,10 1 Gmina Opalenica , ,21 1 Gmina Ostroróg , ,18 1 Gmina Ostrów Wielkopolski , ,

95 Gmina Pępowo , ,50 1 Gmina Pniewy , ,98 1 Gmina Pogorzela , ,00 1 Gmina Powidz , ,02 1 Gmina Przygodzice , ,13 1 Gmina Rakoniewice , ,08 1 Gmina Rogoźno , ,83 1 Gmina Rozdrażew , ,40 1 Gmina Sośnie , ,79 1 Gmina Stawiszyn , ,42 1 Gmina Strzałkowo , ,64 1 Gmina Szamocin , ,67 1 Gmina Szczytniki , ,40 1 Gmina Śmigiel , ,81 1 Gmina Trzcianka , ,69 1 Gmina Trzemeszno , ,29 1 Ogółem , , Źródło: z dn Plany inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w opinii respondentów badania IDI Jednym z celów przeprowadzonych z reprezentantami jednostek samorządu terytorialnego wywiadów pogłębionych, było poznanie planów inwestycyjnych sektora samorządowego w Wielkopolsce. Najistotniejszym czynnikiem, wpływającym na wysokość wydatków budżetowych są prowadzone przez jednostki samorządowe działania inwestycyjne. Deklarowany przez respondentów wzrost deficytu budżetowego spowodowany w głównej mierze jest tym, iż gminy planują różnego rodzaju inwestycje. ( ) gminę byłoby stać żeby utrzymać budżet zrównoważony, tak aby kwota wydatków nie przekraczała dochodów ( ) to nie są przejadane pieniądze, to są wydatki inwestycyjne. Ale skoro gmina ma się rozwijać, musi inwestować ( ) Większość badanych osób, zwracała uwagę na to, iż wzrost wydatków wiąże się z wykorzystaniem funduszy unijnych niezbędnych do realizacji wielu lokalnych inwestycji, których finansowanie znacznie przekracza możliwości budżetowe jednostek. Dofinansowania zewnętrzne, pozwalają na realizację wielu ważnych zadań, przez co wpływają na dynamiczny rozwój samorządów. Jednak z drugiej strony pociągają za sobą konieczność wniesienia wkładu własnego. Aby zmaksymalizować wykorzystanie finansów unijnych, jednostki wykorzystują również dodatkowe źródła ich pozyskiwania. W tym celu zaciągają kredyty, pożyczki oraz zajmują się emisją obligacji. Realizacja inwestycji ściśle związana jest z możliwościami finansowymi jednostek samorządu terytorialnego. Wpływ na wielkość i zakres prowadzonych działań ma również indywidualny charakter i zależy od uwarunkowania gmin. Aktualnie realizowane i planowane przez jednostki samorządu terytorialnego Wielkopolski działania inwestycyjne w głównej mierze związane są z szeroko pojętą rozbudową infrastruktury. Wśród najczęściej wymienianych inwestycji pojawiały się budowy i rozbudowy sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz oczyszczalnie ścieków. Ponadto samorządy rozbudowywały i modernizowały drogi. Również znaczna część funduszy przeznaczona została na budowę i modernizację jednostek oświatowych, sportowych oraz kulturowych. Zasadniczy wpływ na aktywność inwestycyjną JST ma możliwość pozyskiwania dotacji z funduszy europejskich. 95

96 Wysokość środków przeznaczonych na inwestycje w jednostkach samorządowych uwarunkowana jest wielkością gminy i jej możliwościami finansowymi, a także jej lokalnym charakterem. Inaczej kształtowały się budżety gmin i powiatów, które znajdowały się w bliskiej odległości dużych miast (Poznań, Gniezno, Konin, Kalisz, Ostrów Wielkopolski), a inaczej wyglądały możliwości inwestycyjne jednostek typowo wiejskich. Realizacja różnego rodzaju inwestycji nie była pozbawiona ograniczeń i barier. Najczęściej wskazywaną przez respondentów przeszkodą w pozyskiwaniu niezbędnego kapitału oraz realizacji inwestycji, była przesadna biurokracja. W tej kwestii wszyscy respondenci wskazali, iż głównym problemem jest przygotowanie dokumentacji, niezbędnych pozwoleń, studiów wykonalności, czy też certyfikatów. Wielokrotnie wskazywano na wręcz absurdalne przepisy i wymogi prawne, które powodowały znaczne opóźnienia w rozpoczęciu oraz realizacji prac. Szczególnie negatywnie postrzegane były kryteria, warunki, a przede wszystkim nadmiernie rozbudowana procedura związana z pozyskaniem środków unijnych. Niejednokrotnie procedura administracyjna trwała dłużej niż realizacja inwestycji, której dotyczyła. ( ) procedury, procedury, procedury ( ) problem polega na tym, że przygotowanie inwestycji powiedzmy polegającej na budowie 12 kilometrów kanalizacji sanitarnej, trwało półtora roku, natomiast fizyczne wykonanie w terenie cztery i pół miesiąca ( ) Respondenci zwracali także uwagę na problem, związany z ograniczoną ilością środków własnych, również w kontekście dofinansowania unijnego. Wysokość środków własnych oraz brak możliwości zwiększenia udziału własnego, z góry determinował skalę inwestycji, które mogłyby zostać zrealizowane. Jak wynika z przeprowadzonych badań, gminy w Wielkopolsce nadal będą pozyskiwać dodatkowe fundusze, dzięki którym możliwa będzie realizacja kolejnych inwestycji. W perspektywie najbliższych lat JST planują dalszą rozbudowę i modernizację instalacji kanalizacyjnych, dróg, a także obiektów oświatowych, kulturalnych i sportowych. Mimo, iż inwestycje te w znacznej mierze są już realizowane, nadal istnieją potrzeby w tym zakresie. ( ) infrastruktura, infrastruktura, infrastruktura, wodociągi, kanalizacje, inwestycje drogowe i programy odnowy wsi ( ) stajemy się gminą coraz bardziej atrakcyjną dla każdego potencjalnego inwestora ( ) 96

97 Podsumowanie Porównując dane z roku 2000 oraz z lat 2008 i 2009 można zauważyć, że na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat wzrosło znaczenie sektora samorządowego, co związane jest przede wszystkim ze zwiększeniem zakresu zadań powierzonych tym instytucjom, a tym samym z większymi wydatkami budżetowymi. Analiza danych zastanych wykazała, iż dochody jednostek samorządu terytorialnego wykazują tendencję wzrostową. W 2009 r. wyniosły one ogółem mln i w porównaniu do roku 2000 wzrosły o 124,6%. Największy wzrost w wysokości dochodów - prawie siedmiokrotny - na przestrzeni ostatnich 10 lat można zaobserwować w samorządzie województwa (dla porównania dochody gmin wzrosły ponad dwukrotnie), co niewątpliwie związane jest przede wszystkim z dysponowaniem środkami unijnymi (66,2% dochodów samorządu województwa stanowią dotacje, z czego dotacje rozwojowe wynoszą 90%). Główny udział w strukturze dochodów JST ogółem mają dochody własne, w dalszej kolejności subwencje ogólne z budżetu państwa oraz dotacje. Głównym źródłem dochodów samorządu terytorialnego są wpływy z podatków od osób prawnych (CIT) i fizycznych (PIT). Wydatki budżetów samorządu terytorialnego również wykazują tendencję wzrostową. W 2009 r. w porównaniu do roku 2000 wydatki wzrosły dwukrotnie. Struktura wydatków jednostek samorządowych zbliżona jest do struktury dochodów - największy udział w strukturze wydatków mają gminy (47,7% wydatków ogółem), a najmniejszy województwo (13% wydatków ogółem). Przeważający udział w strukturze wydatków mają wydatki bieżące, czyli te związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych i obsługiwanych przez nie organów (np. wynagrodzenia, świadczenia, zapomogi, zakupy towarów i usług, dotacje). Największy procent dochodów przeznaczany jest na oświatę i wychowanie, na transport i łączność, pomoc społeczną, a także na administrację publiczną. Zarówno dochody, jak i wydatki budżetu samorządu terytorialnego w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w województwie Wielkopolskim nie odbiegają znacznie od dochodów i wydatków wszystkich jednostek samorządowych w kraju. Sytuacja ta świadczy o tym, iż kondycja finansowa sektora samorządowego Wielkopolski jest porównywalna do kondycji JST w całym kraju. Kolejnym analizowanym wskaźnikiem dotyczącym samorządu terytorialnego była wartość deficytu budżetowego. Z zebranego podczas analizy desk research materiału badawczego, wynika, iż wartość deficytu budżetowego w 2009 r. znacznie wzrosła w porównaniu do roku Stan taki deklarowali również samorządowcy podczas badania IDI. Zwiększanie się deficytu budżetowego, ze względu na dość szybki wzrost może budzić obawy. Jednakże należy wziąć pod uwagę fakt, iż zarówno rozwój lokalny, jak i regionalny nie byłby możliwy, gdyby nie wykorzystywanie zwrotnych źródeł finansowania (w postaci zaciąganych kredytów i pożyczek oraz emisji papierów wartościowych). Samorządowcy, którzy wzięli udział w badaniu IDI, uważają, że reprezentowane przez nich instytucje, są w stanie utrzymać zrównoważony budżet na takim poziomie, aby wydatki nie przekraczały przychodów, choć wiązałoby się to z małą liczbą realizowanych inwestycji. Dochody budżetów jednostek samorządowych (własne oraz transfery z budżetu państwa) są na ogół niewystarczające, dlatego też samorządy sięgają po źródła zwrotne. Wzrost deficytu w głównej mierze związany jest z przyrostem zadłużenia JST, co zasadniczo jest skutkiem realizacji coraz szerszego zakresu zadań dofinansowanych z funduszy unijnych, wymagających jednakże odpowiedniego zaangażowania środków własnych. Na zadania finansowane z udziałem środków pochodzących z Unii Europejskiej samorząd powiatowy dotychczas przeznaczył ,30 zł, z czego 59% stanowił wkład środków Unii Europejskiej, natomiast samorząd gminny ,10 zł, z czego wkład UE wyniósł 60%. Najbardziej aktywnymi powiatami, jeśli chodzi o realizację projektów są: powiat kościański oraz wągrowiecki, a najaktywniejszymi gminami są: miasto Krotoszyn, gmina Lisków oraz miasto Ostrów Wielkopolski. Analizując sytuację finansową wielkopolskiego samorządu terytorialnego wzięto również pod uwagę ulgi i zwolnienia podatkowe udzielane przedsiębiorcom. Badanie IDI z samorządowcami 97

98 wykazało, iż przyznawanie ulg i zwolnień jest najważniejszym aspektem współpracy JST z przedsiębiorcami. Działania związane z przyznawaniem ulg i zwolnień podatkowych przedsiębiorcom nie są popularne w gminach województwa wielkopolskiego. Respondenci w większości deklarowali, że przyznawanie owych ulg i zwolnień, uzależnione jest w głównej mierze od sytuacji indywidualnej przedsiębiorców. Zwolnienia przyznawane są wówczas, gdy dana firm znalazła się w trudnej sytuacji finansowej. Tak więc udzielana pomoc ma na celu pomoc w utrzymaniu się danej firmy na rynku. Natomiast w przypadku udzielania ulg i zwolnień w celu zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej gmin, aktywność władz samorządowych jest dość niska. W związku z powyższym w większości gmin nie ma przepisów regulujący politykę w zakresie przyznawania ulg i zwolnień, a zwolnienia od podatku udzielane są na podstawie przepisów ogólnych. Z przeprowadzonych badań wynika, iż jednostki samorządu terytorialnego realizują szereg różnorodnych inwestycji, związanych z szeroko pojętą rozbudową infrastruktury, których realizacja w głównej mierze związana jest z potrzebą zadłużania się jednostek samorządu terytorialnego. Wzrost wydatków JST wiąże się bowiem z wykorzystywaniem funduszy unijnych niezbędnych do realizacji wielu lokalnych inwestycji, których finansowanie znacznie przekracza możliwości budżetowe jednostek. Dlatego też, w celu zapewnienia wkładu własnego samorządy zaciągają kredyty i pożyczki. Realizacja różnego rodzaju inwestycji wiąże się z pewnymi ograniczeniami i barierami. Jednym, a zarazem najważniejszym problemem jest brak środków finansowych, które można by było przeznaczyć na inwestycje. Ograniczona ilość środków własnych, głównie w kontekście dofinansowania unijnego z góry determinuje skalę inwestycji, jakie mogłyby być zrealizowane. Istotną barierą w realizacji inwestycji jest nowelizacja ustawy o finansach publicznych, która ogranicza możliwości inwestycyjne. Jak zostało wyżej wskazane możliwości inwestycyjne związane są z możliwością zapewnienia wkładu własnego, a tym samym ze stanem zadłużenia JST. Zgodnie z znowelizowaną ustawą o możliwościach rozwoju samorządu terytorialnego w najbliższych latach decydować będzie nie jak do tej pory wielkość zadłużenia, a bieżący poziom nadwyżki finansowej. Zdaniem ekspertów, z racji tego, iż część samorządów nie będzie w stanie wygenerować nadwyżek, które pozwalałyby obsłużyć dług w przyszłości, przewiduje się, że w niektórych samorządach inwestycje będą na dużo niższym poziomie niż do tej pory. Z badań wynika jednak, iż mimo niekorzystnych zmian jakie wnosi znowelizowana ustawa, w perspektywie najbliższych lat jednostki wielkopolskiego samorządu terytorialnego nadal będą pozyskiwać fundusze na realizację kolejnych inwestycji. 98

99 Rynek pracy ze szczególnym uwzględnieniem dopasowania oferty edukacyjnej do potrzeb pracodawców oraz prognozą zapotrzebowania na zawody Rozwój regionalny w dużej mierze uwarunkowany jest sprawnym funkcjonowaniem rynku pracy. W celu przeanalizowania sytuacji na wielkopolskim rynku pracy Wykonawca wykorzystał dostępne dane statystyczne pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędu Statystycznego oraz Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Ponadto opracowana została analiza prasowych i internetowych ofert pracy w celu zdiagnozowania oczekiwań pracodawców odnośnie pożądanych zawodów i kwalifikacji. Analizując rynek pracy Wykonawca wziął pod uwagę następujące wskaźnik: struktura demograficzna ludności, aktywność ekonomiczna ludności, struktura zatrudnienia, przyjęcia i zwolnienia z pracy, stan i poziom bezrobocia, stopa bezrobocia, długotrwale bezrobotni, bezrobocie wśród absolwentów, oferty pracy, zawody deficytowe i nadwyżkowe, struktura kształcenia. Poprzez analizę danych zastanych możliwe było znalezienie odpowiedzi na zamieszczone poniżej pytania badawcze: Jak przedstawia się sytuacja na wielkopolskim rynku pracy w kontekście zmian spowodowanych ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym? Jakie są główne tendencje na wielkopolskim rynku pracy oraz prognozowane zmiany do 2020? Jak przedstawia się struktura kształcenia ponadgimnazjalnego i wyższego w regionie Wielkopolski w odniesieniu do potrzeb rynku pracy? Jak przedstawia się sytuacja na rynku pracy absolwentów szkół ponadgimnazjalnych i wyższych regionu Wielkopolski oraz jakie są prognozy tej sytuacji na najbliższe lata oraz do 2020? Struktura demograficzna ludności W 2009 r. według danych GUS województwo wielkopolskie zamieszkiwało osób, z czego 51,5% stanowiły kobiety (współczynnik feminizacji w 2009r. wynosił 106). Liczba ludności w regionie stanowiła w analizowanym roku 8,9% ogółu ludności w Polsce. Pod względem liczby mieszkańców Wielkopolska zarówno w roku 2008, jak i w 2009 zajmowała 3 miejsce (po województwach śląskim i mazowieckim). Gęstość zaludnienia wynosi 114 osób/km 2, gdzie w Polsce wskaźnik ten wynosi 122 osoby/km 2 (rysunek 39). 99

100 Rysunek 39. Ludność w poszczególnych województwach w latach 2008 i 2009 mazowieckie śląskie wielkopolskie małopolskie dolnośląskie łódzkie pomorskie lubelskie podkarpackie kujawsko-pomorskie zachodniopomorskie warmińsko-mazurskie świętokrzyskie podlaskie opolskie lubuskie źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując strukturę ludności pod względem wieku, można zauważyć, że struktura ta rozkłada się równomiernie (rysunek 40). Największą liczebnie grupę stanowią osoby między 25 a 34 rokiem życia, a najmniejszą osoby z kategorii wiekowej od 65 do 69 lat. 100

101 Rysunek 40. Ludność wg wieku w 2009 r. 17,1% źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Samorząd Województwa Wielkopolskiego 14,8% 16,1% i więcej 13,1% 14,1% W 2009 r. osoby w wieku produkcyjnym w Wielkopolsce stanowiły 65%, osoby w wieku przedprodukcyjnym 15%, a w wieku poprodukcyjnym 20% (rysunek 41). Udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w porównaniu z rokiem 2008 nieznaczenie się zmienił (wzrosła liczba osób w wieku poprodukcyjnym, natomiast w wieku przedprodukcyjnym zmalała). 8,7% 12,9% 3,2% do 14 lat Rysunek 41. Struktura ludności wg ekonomicznych grup wieku w 2008 i 2009 r ,0% 20,0% 65,0% w wieku poprodukcyjnym ,7% 20,3% 65,0% w wieku produkcyjnym w wieku przedprodukcyjnym 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% * wiek przedprodukcyjny - do 17 roku życia, wiek produkcyjny - kobiety: od 17 do 60 roku życia, mężczyźni: od 17 do 65 roku życia, wiek poprodukcyjny: kobiety - powyżej 60 roku życia, mężczyźni - powyżej 65 roku życia źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując strukturę ludności w województwie wielkopolskim, należy również przyjrzeć się wskaźnikowi obciążenia demograficznego, który informuje nas o tym, jak wiele osób w wieku przed - i poprodukcyjnym, przypada na jedną osobę w wieku produkcyjnym, czyli jak wiele osób przeciętnie musi utrzymać jedna osoba. Dla Wielkopolski wskaźnik ten w roku 2009 wynosił 0,54 co oznacza, że na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadały 54 osoby w wieku przed - lub poprodukcyjnym (rysunek 42). 101

102 Samorząd Województwa Wielkopolskiego Rysunek 42. Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2008 i 2009 r. ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ,1 53,9 75, ,7 53,9 72, źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Aktywność ekonomiczna ludności W III kwartale 2010 r. w Wielkopolsce zbiorowość aktywnych zawodowo liczyła tys. osób, co stanowiło 58,2% spośród ogółu ludności w wieku powyżej 15 lat (współczynnik aktywności zawodowej). Biernych zawodowo było 1098 tys., co stanowiło 41,7% spośród ogółu ludności w wieku powyżej 15 lat (tabela 73). Tabela 73. Aktywność ekonomiczna ludności w wieku powyżej 15 lat I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał I kwartał II kwartał III kwartał ludność aktywni zawodowo ogółem pracujący bezrobotni bierni zawodowo współczynnik aktywności zawodowej wskaźnik zatrudnienia stopa bezrobocia ,3% 50,9% 6,2% ,6% 51,5% 5,9% ,9% 52,5% 6,1% ,1% 51,6% 6,3% ,5% 50,6% 7,3% ,1% 52% 7,5% ,3% 53,5% 6,7% ,2% 51,4% 8,6% ,7% 52,1% 9,8% ,9% 54,2% 8% ,2% 53,1% 8,8% źródło: opracowanie GUS Aktywność ekonomiczna ludności w woj. wielkopolskim 102

103 Współczynnik aktywności zawodowej jest to procentowy udział aktywnych zawodowo (czyli osób pracujących lub niepracujących, a zainteresowanych podjęciem pracy - bezrobotnych) w ogólnej liczbie ludności danej kategorii wyróżnianej ze względu na wiek, poziom wykształcenia, stan cywilny itp. Zamieszczony poniżej rysunek 43 ukazuje kształtowanie się współczynnika aktywności zawodowej w poszczególnych kwartałach 2008, 2009 i 2010 r. Z analizy danych wynika, iż współczynnik aktywności zawodowej wykazywał tendencję zwyżkową - w pierwszym kwartale 2008 r. wynosił 54,3% (najniższa wartość na przestrzeni analizowanych 3 lat), a w kwartale trzecim 2010 r. 58,2%. Na podstawie tych danych można zauważyć, że stopniowo w regionie przybywa osób aktywnych zawodowo (rysunek 43). Rysunek 43. Kształtowanie się współczynnika aktywności zawodowej w poszczególnych kwartałach lat % 59% 58% 57,3% 57,7% 58,9% 58,2% 57% 56% 55% 54,3% 54,6% 55,9% 55,1% 54,5% 56,1% 56,2% 54% 53% 52% źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Z danych zamieszczonych w tabeli 74 wynika, iż więcej mężczyzn jest aktywnych niż biernych zawodowo (ponad 65%), natomiast udział kobiet aktywnych i biernych zawodowo rozkłada się niemalże równomiernie. Jeśli chodzi o wiek, najwięcej osób aktywnych zawodowo mieści się w kategorii lat (ponad 85% osób w tym wieku jest aktywnych zawodowo). Natomiast pod względem wykształcenia, aktywnych zawodowo jest najwięcej wśród osób z wykształceniem wyższym, a następnie policealnym i średnim zawodowym. Tabela 74. Współczynnik aktywności zawodowej według płci, wieku i poziomu wykształcenia III kw II kw III kw ogółem 57,3% 58,9% 58,2% mężczyźni 66,4% 68,4% 68,7% kobiety 49,1% 50,1% 48,8% ,6% 41,7% 42,9% ,6% 87,1% 85,0% ,3% 87,5% 86,8% ,3% 78,9% 78,5% 55 lat i więcej 19,3% 20,7% 21,8% 103

104 wyższe 84,9% 83,2% 82,6% policealne i średnie zawodowe 68,0% 69,5% 68,5% średnie ogólnokształcące 47,1% 46,5% 49,2% zasadnicze zawodowe 64,9% 67,9% 66,3% gimnazjalne, podstawowe, niepełne podstawowe i bez wykształcenia szkolnego 24,1% 20,8% 21,5% źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS Struktura zatrudnienia Wg danych GUS w 2009 r. w województwie wielkopolskim odnotowano osób pracujących (55,1% stanowią mężczyźni), tj. o osób mniej niż w 2008 r. Liczba osób pracujących w Wielkopolsce w 2009 r. stanowiła 9,5% spośród ogółu pracujących w kraju (tabele 75 i 76). Województwo wielkopolskie w 2009 r. pod względem liczby osób pracujących zajmowało 3 miejsce w kraju (po województwach mazowieckim i śląskim) (tabele 76). Tabela 75. Liczba osób pracujących w 2009 r N % N % Wielkopolska ,5% ,5% Polska % % źródło: opracowanie własne na podstawie danych US Tabela 76. Liczba osób pracujących oraz przeciętne zatrudnienie 2009 r. liczba osób pracujących przeciętne zatrudnienie Polska mazowieckie śląskie wielkopolskie małopolskie dolnośląskie łódzkie lubelskie pomorskie kujawsko-pomorskie podkarpackie zachodniopomorskie świętokrzyskie warmińsko-mazurskie podlaskie opolskie lubuskie źródła: opracowanie własne na podstawie danych GUS 104

105 Najwięcej osób w Wielkopolsce w 2009 r. pracowało w przemyśle (25,2%), następnie w sekcjach: handel oraz naprawa pojazdów samochodowych (16,9%), a także rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (15,9%) (rysunek 44). Rysunek 44. Osoby pracujące wg sekcji w 2009 r. przemysł handel, naprawa pojazdów samochodowych rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo edukacja budownictwo transport i gospodarka magazynowa opieka zdrowotna i pomoc społeczna administracja publiczna i obrona narodowa, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna administrowanie i działalność wspierająca działalność finansowa i ubezpieczeniowa zakwaterowanie i gastronomia informacja i komunikacja pozostała działalność usługowa obsługa rynku nieruchomości działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 7,4% 6,9% 5,1% 4,5% 3,6% 3,2% 2,6% 2% 1,6% 1,6% 1,4% 1,2% 0,8% 16,9% 15,9% 25,2% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% źródło: opracowanie własne na podstawie danych US Przyjęcia i zwolnienia w podmiotach gospodarki narodowej Analizując dane dotyczące liczby przyjęć i zwolnień pracowników w podmiotach gospodarki narodowej w województwie wielkopolskim, można zauważyć, iż w 2009 roku, odnotowano więcej zwolnień niż przyjęć. Różnica między osobami zwolnionymi a przyjętymi jest bardzo duża - w regionie zwolniono osób więcej niż zatrudniono. W roku 2008 natomiast zanotowano większą liczbę przyjęć niż zwolnień o osób (tabela 77). Tabela 77. Przyjęcia i zwolnienia pracowników w latach 2008 i przyjęcia zwolnienia bilans źródło: opracowanie własne na podstawie danych US 105

106 Spośród wszystkich przyjętych osób w 2009 r. 45,5% stanowiły kobiety, 16% osoby podejmujące pracę po raz pierwszy, 52,8% osoby zmieniające pracę. Analizując strukturę przyjęć do pracy, należy zwrócić uwagę na fakt, iż w porównaniu z rokiem 2008, w 2009 znacznie wzrósł odsetek osób zmieniających pracę (rysunek 45). Rysunek 45. Przyjęcia do pracy w 2009 r. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 52,8% 45,4% 45,5% 26% 16,2% 16% przyjęcia kobiet podejmujący pierwszą pracę zmieniający pracę źródło: opracowanie własne na podstawie danych US Jak wynika z danych zamieszczonych na rysunku 46, najwięcej osób w 2009 r. zatrudniano w przemyśle (33%), następnie w sekcji handel i naprawa pojazdów samochodowych (25,8%). Rysunek 46. Przyjęcia do pracy wg sekcji przemysł handel, naprawa pojazdów samochodowych budownictwo administrowanie i działalność wspierająca transport i gospodarka magazynowa edukacja administracja publiczna i obrona narodowa, opieka zdrowotna i pomoc społeczna działalność profesjonalna, naukowa i techniczna rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo zakwaterowanie i gastronomia informacja i komunikacja działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją obsługa rynku nieruchomości pozostała działalność usługowa 8,0% 6,0% 5,5% 4,8% 4,5% 3,6% 1,9% 1,5% 1,3% 1,2% 1,0% 0,7% 0,6% 0,5% 25,8% 33,0% źródło: opracowanie własne na podstawie danych US 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Natomiast spośród wszystkich zwolnień w województwie w 2009 r. 44,4% stanowiły zwolnienia kobiet, 24% zwolnienia w drodze wypowiedzenia przez zakład pracy, natomiast 9,2% zwolnienia w drodze wypowiedzenia przez pracownika. Analizując zwolnienia z pracy należy zwrócić uwagę na fakt, iż w 2008 roku więcej zwolnień dotyczyło wypowiedzenia stosunku pracy przez pracownika, natomiast już w 2009 r. więcej osób zostało zwolnionych w drodze wypowiedzenia stosunku pracy przez zakład pracy (rysunek 47). 106

107 Rysunek 47. Zwolnienia z pracy w 2009 r. 50% Samorząd Województwa Wielkopolskiego 45% 40% 44,4% 35% 30% 25% 20% 15% 42,5% 24% % 5% 0% 16% 20,5% 9,2% 6,5% 4,2% kobiety zwolnieni w drodze wypowiedzenia - przez zakład pracy zwolnieni w drodze wypowiedzenia - przez pracownika przeniesieni na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy źródło: opracowanie własne na podstawie danych US Najwięcej osób w 2009 r. zwolniono w sektorze przemysłowym (39,1%), następnie w sekcji handel i naprawa pojazdów samochodowych (24,9%) (rysunek 48). Z analizy danych dotyczących przyjęć i zwolnień pracowników wg sekcji PKD wynika, iż największa rotacja zatrudnienia występuje w dwóch wyżej wymienionych sekcjach - przemysł i handel oraz naprawa pojazdów samochodowych. Rysunek 48. Zwolnienia wg sekcji w 2009 r. przemysł 39,1% handel, naprawa pojazdów samochodowych 24,9% budownictwo 8,3% administrowanie i działalność wspierająca 5,6% transport i gospodarka magazynowa 4,5% edukacja 3,7% administracja publiczna i obrona narodowa, 3,6% opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2,6% działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 1,5% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 1,3% zakwaterowanie i gastronomia 1,2% informacja i komunikacja 1,1% działalność finansowa i ubezpieczeniowa 1,1% pozostała działalność usługowa 0,6% działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 0,5% obsługa rynku nieruchomości 0,5% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% źródło: opracowanie własne na podstawie danych US 107

108 Stan i poziom bezrobocia Na koniec grudnia 2010 roku w urzędach pracy województwa wielkopolskiego zarejestrowane były osoby ( kobiet i mężczyzn). Rok wcześniej liczba ta wynosiła osób, nastąpiło więc jej zwiększenie o osoby. Przedstawiony poniżej rysunek 49 przedstawia poziom bezrobocia w Wielkopolsce na przestrzeni ostatnich 8 lat. Z danych zmieszczonych na rysunku wynika, iż największy poziom bezrobocia odnotowano w roku Od tego czasu liczba osób pozostających bez pracy systematycznie malała. W roku 2008 odnotowano najniższy poziom bezrobocia osób, ale już w 2009 r. liczba ta wzrosła o 45%. Rysunek 49. Liczba osób bezrobotnych w latach liczba osób bezrobotnych źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP Wśród osób bezrobotnych w grudniu 2010 dominowały kobiety. Ich udział wyniósł 56% ( osób). Najwięcej bezrobotnych kobiet było w kategoriach: bez wykształcenia średniego - 48% spośród kobiet bezrobotnych ogółem, zamieszkałych na wsi - 47,8%, długotrwale bezrobotnych - 44,4%, bez doświadczenia zawodowego - 26,7%, do 25 roku życia - 26,4%, bez kwalifikacji zawodowych - 24,9%. W ogólnej liczbie osób bezrobotnych w Wielkopolsce w XII 2010 r. w Wielkopolsce dominowały osoby w wieku lata (29,5%) oraz osoby w wieku lata (25,3%). Strukturę osób bezrobotnych wg wieku w poszczególnych podregionach ukazuje rysunek 50. Rysunek 50. Udział osób bezrobotnych wg wieku w XII ,8% 29,5% 18,8% 7,1% 25,3% 1,5% lat lat lat lat lat lat źródło: opracowanie własne na podstawie danych WUP 108