Dziecko dyslektyczne dziecko ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu

Transkrypt

1 Referat na temat: Dziecko dyslektyczne dziecko ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu Opracowanie: mgr Ewa Szeląg nauczyciel nauczania zintegrowanego Szkoła Podstawowa nr 13 w Starachowicach

2 2 Każdy rodzic zastanawia się, kim będzie jego pociecha w przyszłości. Szczególne plany i marzenia dotyczą lepszej kariery życiowej dziecka, być może nie do końca sprecyzowanej, ale na pewno uzależnionej od coraz bardziej docenionej edukacji. W szczególny sposób rodzice przeżywają przygotowania dziecka do roli ucznia klasy pierwszej. Kiedy przekroczy próg szkolny, z niecierpliwością oczekują na pierwsze spotkanie z nauczycielem, który na podstawie pedagogicznego doświadczenia, obserwacji jestwstanieocenić postępy dziecka. Każdy rodzic ma nadzieję, że jego dziecko będzie dobrym uczniem. Tymczasem może przyjść rozczarowanie. Na początku kariery szkolnej trudności dotyczą czytania i pisania. Często rodzice wieść o niepowodzeniach w nauce traktują jako wyrocznię. Nie potrafią zrozumieć intencji kierowania dziecka do Poradni Psychologiczno -Pedagogicznej na badanie, skoro dziecko nie jest upośledzone. Inni natomiast stwierdzają, że niepowodzenia wynikają zlenistwa dziecka, braku chęci do nauki, ociąganiu się przy odrabianiu prac domowych. Obiecują, że więcej czasu poświecą dziecku i ostro się za nie wezmą. Jednaknieoto chodzi. Trudności w opanowaniu czytania i pisania pojawiają się udzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, a nawet z wyższym od przeciętnego poziomem intelektualnym. Wczesne stwierdzenie przez psychologa dysleksji daje większe szanse na udzielenie specjalistycznej pomocy i reedukację zaburzeń. Termin dysleksja określa trudności w opanowaniu umiejętności nauki czytania. Dysortografia totrudność w opanowaniu poprawnej pisowni. Chodzi także owszelkieodstępstwa od prawidłowego zapisu nie tylko błędy ortograficzne. Dysgrafia oznacza trudności w zakresie techniki pisania, niski poziom graficzny pisma, a więc tzw. brzydkie nie kaligraficzne pismo. Terminem hiperdysleksja określamy trudności w czytaniu ze zrozumieniem. Czytanie jest prawidłowe, ale treść tekstu nie jest zrozumiała dla czytającego. Pseudodysleksja to trudności w czytaniu i pisaniu, które są uwarunkowane zaniedbaniem środowiskowym, błędami dydaktycznymi szkoły, brakiem motywacji do nauki, przebywaniem w dwujęzycznym otoczeniu. Większość badaczy jednak pojęciem dysleksji obejmuje nie tylko trudności w czytaniu, ale również współwystępujące z innymi trudnościami w pisaniu o charakterze dysgraficznym i dysortograficznym. Dysleksja jest więc zaburzeniem, które przejawia się niemożliwością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego i dobrych warunków środowiskowych w jakich się dziecko wychowuje.

3 3 Przyczyny dysleksji Najczęstszą bezpośrednią przyczyną występujących trudności w opanowaniu czytania i pisania u dzieci dyslektycznych jest obniżona i zaburzona sprawność procesorów percepcyjno - motorycznych, głównych analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Często do zaburzeń stanowiących bezpośrednią przyczynę trudności w nauce czytania i pisania dołączają się jeszcze zaburzenia lateralizacji, mowy, zaburzenia emocjonalne, jak: lękliwość, ruchliwość, podwyższony nastrój, które osłabiają efektywność uwagi obniżają efekty pracy. Występujące problemy kształtują się proporcjonalnie do zaistniałych zaburzeń, czyli stopień trudności zależyodstopniawystępującego deficytu ( opóźnienia percepcji wzrokowej ). Opóźnienie sprawności analizy i syntezy wzrokowo - słuchowo - ruchowej możewahać się od kilku miesięcy do kilku lat. Zdarza się, że przyczyną trudności w opanowaniu czytania i pisania jest zaburzenie sfer percepcyjno - motorycznych. Można sobie wyobrazić ucznia 7-letniego znajdującego się w pierwszej klasie, którego poziom intelektualny był w granicach normy, a sama analiza i synteza wzrokowo-słuchowa na poziomie małego 3 4 letniego dziecka. Dzieci z opóźnionym czy zaburzonym spostrzeganiem wzrokowym nie mają wady wzroku, widzą dobrze, ale na skutek trudności w analizie i syntezie nie potrafią interpretować liter, uchwycić ich kształtu, mylą litery, mylą litery głównie kształtopodobne. Czytają po literze, monotonnie, wolno. Często zniekształcają sens czytanego wyrazu przestawiająclitery. Z zaburzeniami spostrzegania wzrokowego wiąże się słaba pamięć wzrokowa. Dlatego dzieci wolniej zapamiętują kształt liter. Trudno wyeliminować u nich utrwalone błędy i nawyki, np. czytanie po literze. Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową również nie mają wady słuchu, słyszą dobrze, ale nie różnicują usłyszanych dźwięków. Mają trudności ze słuchową analizą isyntezą wyrazów. Również pamięć słuchowa jest słabsza. Potrzebują dodatkowych powtórzeń, wyjaśnień. W pisaniu ze słuchu nie honorują zasad pisowni ortograficznej, popełniają błędy nie tylko ortograficzne, ale i interpunkcyjne, nie stosują wielkiej litery na początku zdania. Często prace pisemne czy dyktanda stanowią zlepki wyrazowe nie dające się odczytać. Nawet jeśli przełamią początkowe trudności nadal mogą one występować przy pisowni nowych wyrazów. U dzieci strona graficzna pisma jest często niezadowalająca. Trudności szczególnie w technice pisma, mogąświadczyć oopóźnieniu w zakresie motoryki, zwłaszcza manualnej. Pismo jest brzydkie, litery niekształtne, źle rozmieszczone. Dzieci piszą bardzo wolno. Nie nadążają za tempem pisania klasy. Szczególny przypadek zaburzeń rozwoju motorycznego stanowi niesprawna lateralizacja, tj. jednostronna przewaga czynności.

4 4 U wielu ludzi na skutek dominacji lewej półkuli mózgowej występuje przewaga prawej strony ciała nad lewą, czyli sprawniejsza i wiodąca jest prawa ręka, prawe oko i prawa noga. Trudności w nauce pisania powoduje brak zdecydowanej przewagi, kiedy sprawność rozkłada się na dwie strony ciała i po obydwu stronach jest ona słabsza. Musimy pamiętać, że nie ma dziecka, które chciałoby być złym uczniem, ajeśli już nim jest, czuje się z tego powodu gorsze. Staje się ztegopowodubierne, apatyczne, traci poczucie wartości. Należy zaszczepić dziecku wiarę wosiągnięcie postępu, chwalić za każde najmniejsze rezultaty i zachęcać do dalszego wysiłku. Cierpliwie czekać na efekty, dobierać właściwe ćwiczenia, stosować więcej konkretów pomocy dydaktycznych. Doceniać i eksponować zdolności dziecka być może sportowe, muzyczne lub inne. Najszybciej uzyskuje się efekty pracy z dzieckiem, u którego została zaburzona jedna sfera percepcyjno motoryczna, ale niestety najczęściej one współwystępują. Objawy dysleksji: Wiek przedszkolny ( 3 5 lat ): objawy ryzyka dysleksji opóźniony rozwój ruchowy, trudności w utrzymaniu równowagi, brak koordynacji ruchów, niechęć do zabaw ruchowych, mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych, rysowania ( rysunki na słabym poziomie, niechęć do rysowania), opóźniony rozwój mowy, trudności z wypowiedzeniem określonych słów, zapamiętywaniem nazw lub szeregów nazw np. pór roku, posiłków. Klasa 0 (6 7 lat): trudności z wymową ( przekręcanie słów ), wadliwa wymowa błędy gramatyczne. trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek, trudności z odróżnianiem podobnych głosek, z wydzielaniem sylab i głosek ze słów oraz łączeniem ich w słowa, niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem figur, wzorów, szlaczków, trudności z układaniem obrazków z elementów wg wzoru, oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, nogi itp., trudności w nauce czytania (realizacji programu klasy 0 ). Wiek młodszy szklony (klasy I-III): utrzymanie się powyższych objawów zaburzeń itrudności w uczeniu się,

5 5 trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, szeregów nazw (dni tygodnia, miesięcy), tabliczki mnożenia, dat, zapisywania liczb wielocyfrowych, mylenie liter podobnych pod względemkształtu(p-b-d -g, m-n,l-ł-t,m w mylenie liter głoskom odpowiadającym dźwiękowo ( d t, g k, z s), opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab oraz rozdzielanie wyrazów, trudności z pisownią zmiękczeń, głosek nosowych, brzydkie pismo i rysunek. Wiek starszy szkolny (powyżej klasy IV i szkoła średnia): trudności w czytaniu często zmniejszają się lub ustępują, trudności w pisaniu mogą ograniczyć się do błędów ortograficznych, trudności mogą uogólniać się na inne przedmioty np. języki obce, trudności w uczeniu się pamięciowym ( tabliczka mnożenia, nauka wierszy, ciągi słowne, np.: nazwy miesięcy, dni tygodnia), trudności w nauce ortografii (np. niewłaściwa orientacja w stronach świata), trudności w nauce geometrii ( np. trudności w rozróżnianiu kształtów, zakłócenia orientacji i wyobraźni przestrzennej itp.), trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego ( błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, obniżona sprawność ruchowa). Symptomem charakterystycznym dla dyslektyka jest nierównomierna koncentracja uwagi, wolne tempo pracy oraz błędy w pisaniu, które ujawniają przezwyciężone wady wymowy. Formy pomocy: 1. Pomoc nauczyciela i pedagoga szkolnego( indywidualizacja wymagań). 2. Zespoły korekcyjno kompensacyjne 3. Poradnie Psychologiczno Pedagogiczne i poradnie Polskiego Towarzystwa Dysleksji ( diagnoza i terapia pedagogiczna indywidualna, grupowa dzieci i młodzieży). 4. Klasy terapeutyczne w masowych szkołach podstawowych. 5. Oddziały dłuższego pobytu i intensywnej terapii. Formy ćwiczeń w czytaniu Celem ćwiczeń w czytaniu jest opanowanie umiejętności czytania głośnego i cichego, doskonalenie tempa i techniki czytania oraz zrozumienie czytanego tekstu. Umiejętności te warunkują powodzenie szkolne ucznia, stwarzają umiejętności korzystania z podręczników, czytania lektur i czytania relaksacyjnego. W dalszych latach nauki maleje znaczenie głośnego czytania, dominującą rolę odgrywa ciche czytanie dla własnych potrzeb. Jest to korzystne dla uczniów

6 6 dyslektycznych, ponieważ wielu spośród z nich nie jest w stanie opanować pięknego głośnego czytania, z właściwą dykcją i intonacją. Dlatego nie należy zmuszać ichdogłośnego czytania ani przywiązywać nadmiernej wagi do pięknego czytania; znacznie ważniejsze jest zautomatyzowanie umiejętności czytania, aby sama w sobie nie stanowiła problemu dla dziecka oraz wykształcenie zdolności czytania ze zrozumieniem. Tym celom powinny służyć ćwiczenia w czytaniu. W pracy terapeutycznej stosuje się następujące formy ćwiczeń: 1. Czytanie całościowe sylab i wyrazów. 2. Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami. 3. Czytanie sylab i wyrazów w krótkich ekspozycjach. 4. Czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań. 5. Czytanie selektywne głośne i ciche. 6. Czytanie z przesłoną ( w okienku ). 7. Ćwiczenia w rozumieniu treści. Formy ćwiczeń w pisaniu Etap właściwej nauki pisania, poprzedzony etapem przygotowawczym rozpoczyna się od opanowania schematów liter i połączeń. Na opanowanie schematu litery pod względem graficznym składają się trzy elementy: 1. Wyobrażenia kształtu wzoru litery jako graficznego odpowiednika głoski. 2. Wzrokowe ujęcie szczegółów konstrukcyjnych litery. 3. Motoryczne wykonanie. W przypadkach szczególnych trudności spowodowanych zaburzeniami analizy wzrokowej, orientacji kierunkowej lub funkcji kinestetyczno ruchowej wskazane jest stosowanie następujących ćwiczeń: 1. Kreślenie ręką dużych liter w powietrzu 2. Pisanie dużych liter na tablicy wodzenie po wzorze. 3. Pisanie (malowanie) liter farbą na dużych arkuszach papieru. 4. Pisanie liter za pomocą szablonu ( z zaznaczonym strzałką kierunkiem kreślenia i miejscem rozpoczęcia dotyczy to zwłaszcza owali). 5. Obwodzenie wzoru litery w zeszycie. 6. Samodzielne pisanie liter. 7. Nie należy zbyt długo pracować na pojedynczych literach, ponieważ sprzyja to utrwaleniu nawyków literowania, głoskowania przy czytaniu i pisaniu. 8. Wdrażać dziecko do samokontroli 9. Ćwiczenia w pisaniu nie mogą trwać zbyt długo. Dyslektycy to dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, które nie potrafią podołać wymaganiom programu obowiązującego w danym kraju. Potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania, metod nauczania dostosowanych do ich potrzeb, ograniczeń imożliwości.

7 W Polsce zapewniają im to następujące ustawy: 7 Ustawa z dnia 7 września1991r.osystemieoświaty, która stanowi iż system ten zapewnia dostosowanie treści, metod i form organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także umożliwia im korzystanie z opieki psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej. Ponadto ustawa określa podstawowe formy działalności dydaktyczno wychowawczej szkoły, a wśród nich zajęcia korekcyjno wyrównawcze dla uczniów mających trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z zaburzeniami rozwojowymi. Rozporządzeniezdnia25maja1999r.określa, iż pomoc psychologiczna i pedagogiczna w szkole oraz innych placówkach opiekuńczo wychowawczych udzielana jest w formie zajęć dydaktyczno wyrównawczych i zajęć specjalistycznych: korekcyjno kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapii oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym. Rozporządzenie MEN z dnia 19 kwietnia 1999 r. w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów mówi o dostosowaniu wymagań do możliwości ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania. Ponadto MEN już w 1994r. przedstawiło swoje stanowisko dotyczące oceniania pisemnych prac z języka polskiego w sytuacji orzeczenia dysortografii i /lub/ dysgrafii ucznia. Ocena pisemnych prac zjęzyka polskiego jest oceną uwzględniającą szeroki zakres wiadomości iumiejętności określonych programem nauczania tego przedmiotu. O wystawieniu oceny niedostatecznej nie może decydować jeden rodzaj błędów, uwarunkowanych określoną dysfunkcją. W recenzji pracy nauczyciel zobowiązany jest uwzględnić informację o typach błędów stwierdzonych przez poradnię i rolo tego orzeczenia w indywidualizowaniu oceny pracy pisemnego egzaminu. Ocena ta dotyczy również prac pisemnych z języka polskiego w czasie egzaminów wstępnych do szkół ponadpodstawowych oraz egzaminu dojrzałości. Ponadto nauczyciel klasyfikuje ucznia dyslektycznego na podstawie wypowiedzi ustnych, a prace pisemne ocenia przede wszystkim na podstawie treści. Ocena powinna dotyczyć przede wszystkim poprawność wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej prac pisemnych. Wskazówki do postępowania z dzieckiem w domu: 1. Uważnie należy obserwować trudności dziecka w pisaniu i czytaniu, a w przypadku wątpliwości należy jak najszybciej skontaktować się z poradnią psychologiczno pedagogiczną. 2. Nie należy traktować dziecka jakby było chore czy leniwe, dopingować do pokonywania swoich trudności. 3. Nie zmuszać dziecka do rezygnowania z zabawy. 4. Skłonić dziecko do wykonywania codziennie zaleconych ćwiczeń ( ok. 30 min).

8 8 5. Kontrolować i egzekwować wykonanie ćwiczeń, chwalić i nagradzać za wysiłek. 6. Zaakceptować dziecko, stawić mu wymagania dostosowane do jego możliwości. 7. Starać się byćżyczliwym i wyrozumiałym, wspierać dziecko w pokonywaniu trudności. Odysleksjimówisię w ostatnich latach coraz częściej i coraz więcej jest dzieci cierpiących na tego typu zaburzenia. Nadal wiedza jest o nich zbyt mała i to zarówno wśród nauczycieli, jak i wśród rodziców. Niezbędne jest zatem upowszechnianie tej wiedzy, aby każde dziecko miało szansę otrzymać we właściwym czasie odpowiednią pomoc i rozwijać się na miarę swoich możliwości. Opracowała: mgr Ewa Szeląg Bibliografia: 1. Czajkowska J., Herda K.: Zajęcia korekcyjno kompensacyjne w szkole. Warszawa 1992 r. 2. Dąbrowska M.: O dysleksji. Problemy Opiekuńczo Wychowawcze nr 1/ Jankowska M.: Trudności uczniów w pisaniu i czytaniu. Problemy Opiekuńczo Wychowawcze nr 10/ Mazur d.: Dziecko z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Leniwe, niezdolne czy...dyslektyczne? Życie Szkoły nr 4/1999.