Budując Innowacyjną Europę

Transkrypt

1 Budując Innowacyjną Europę Raport na temat badań i rozwoju (B&R) oraz innowacji autorstwa Niezależnej Grupy Ekspertów powołanej po szczycie w Hampton Court, pod przewodnictwem Esko Aho Projekt IANIS był współfinansowany ze środków Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej Opracowanie wersji polskiej: Stowarzyszenie Miasta w Internecie

2

3 Raport na temat badań i rozwoju (B&R) oraz innowacji autorstwa Niezależnej Grupy Ekspertów powołanej po szczycie w Hampton Court, pod przewodnictwem Esko Aho Wydanie polskie Opracowanie polskie podręcznika zrealizowano w ramach projektu SIRMA Sieć dla Innowacyjnego e-rozwoju Mazowsza Projekt SIRMA jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ze środków budżetu państwa Tarnów, listopad 2007

4 ZASTRZEŻENIE: Komisja Europejska ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji nie odpowiada za skutki wykorzystania informacji zawartych w raporcie. Poglądy wyrażone w niniejszym raporcie są poglądami jego autorów i nie muszą odzwierciedlać poglądów i polityki Komisji Europejskiej. Obszerne dodatkowe informacje na temat Unii Europejskiej są dostępne w Internecie poprzez serwer Europa ( Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Wydanie angielskie: Luksemburg: Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnoty Europejskiej, 2006 ISBN Wspólnota Europejska, 2006 Powielanie jest dozwolone, pod warunkiem podania źródła. Opracowanie wersji polskiej: Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Tarnów, ul. Krakowska 11a Tel , fax biuro@mwi.pl Tłumaczenie: ISC s.c. Redakcja techniczna: Agnieszka Stępniewska Projekt graficzny/skład i łamanie: Studio Pirus MTL

5 Spis treści Grupa Ekspertów... 5 Streszczenie Strategia i potrzeba działania Stworzenie rynku dla innowacyjnych produktów i usług Nakłady na badania i rozwój oraz innowacje w Europie Mobilność strukturalna podstawą sukcesu bazującego na innowacji Pakt na rzecz badań i innowacji... 28

6 Budując Innowacuyjną Europę

7 Grupa Ekspertów Budując Innowacyjną Europę ZADANIE Zadaniem Grupy było przedłożenie Komisji Europejskiej przed szczytem europejskim wiosną 2006 opinii, zaleceń i rekomendacji w sprawie (1) sposobów przyspieszenia wdrażania planowanych nowych inicjatyw na szczeblu unijnym i krajowym, których celem jest poprawa rezultatów UE w zakresie badań i innowacji w kontekście uaktualnionej Strategii Lizbońskiej 1 oraz (2) dodatkowych kwestii i inicjatyw uznanych przez Grupę za stosowne. SKŁAD Esko Aho (przewodniczący) były premier Finlandii i prezes Fińskiego Funduszu Krajowego na rzecz Badań i Rozwoju (Sitra) dr Jozef Cornu przewodniczący Grupy Doradczej Komisji ds. Technologii Społeczeństwa Informacyjnego (Information Society Technologies Advisory Group - ISTAG), były prezes i dyrektor ds. operacyjnych Alcatel Telecom, członek zarządu Alcatel, KBC Group, AfgaGevaert, Barco & Arinso. prof. Luke Georghiou (sprawozdawca) prodziekan ds. badań Wydziału Nauk Humanistycznych, profesor polityki i zarządzania w obszarzie nauki i technologii oraz dyrektor PREST, Szkoły Biznesu w Manchester na Uniwersytecie w Manchester. prof. Antoni Subirá były kataloński minister przemysłu, handlu i turystyki, profesor IESE Business School (Barcelona), przewodniczący Rady Doradczej Instytutu Konkurencyjności TCI i członek Rad Doradczych Mercapital i Air Products. PODZIĘKOWANIA Zespół chciałby wyrazić podziękowania za pomoc i rady następującym osobom: dr. Knutowi Consemüllerowi, przewodniczącemu Austriackiej Rady ds. Badań i Rozwoju Technologii, Sir Davidowi Cooksey z Europejskiego Stowarzyszenia Kapitału Wysokiego Ryzyka i Panu Kimmo Halme z Advansis Oy. Ponadto chcielibyśmy podziękować kilku starszym ekspertom z przemysłu, administracji i uniwersytetów w UE, którzy przekazali istotne informacje i uwagi dotyczące konkretnych zagadnień oraz Służbom Komisji, które nas wspierały i dostarczyły obszernych informacji na naszą prośbę. 1

8 Streszczenie Niniejszy raport przedstawia strategię budowy Innowacyjnej Europy. Aby to osiągnąć, konieczne jest połączenie rynku dla innowacyjnych towarów i usług, skoncentrowanych zasobów, nowych struktur finansowych oraz mobilności osób, kapitału i instytucji. Czynniki te stanowią zmianę paradygmatu, która wykracza poza wąską dziedzinę polityki w zakresie B&R 2 i innowacji. Naszą główną rekomendacją jest Pakt na rzecz Badań i Innowacji, konieczny do realizacji harmonogramu działań na rzecz Innowacyjnej Europy. Wymaga to woli i zaangażowania ze strony przywódców politycznych, społecznych i świata biznesu. Obecnie podejmowane działania na rzecz realizacji uaktualnionej Strategii Lizbońskiej należy kontynuować i wzmacniać, jednak oprócz tego konieczne są jednoczesne i zsynchronizowane działania w trzech obszarach, które tworzą Pakt i na których zbudowaliśmy strukturę niniejszego raportu: 1. Podstawą naszych rekomendacji jest konieczność stworzenia przez Europę rynku przyjaznego innowacjom, bowiem jego brak jest główną barierą dla inwestycji na rzecz badań i innowacji. Wymaga to działań w zakresie regulacji, standardów, zamówień publicznych, własności intelektualnej i promowania kultury ceniącej innowacje. Połączenie podaży i środków tworzenia popytu powinno znaleźć się w centrum działań strategicznych na dużą skalę. Wskażemy kilka przykładów: e-zdrowie (ehealth), leki, energetyka, środowisko, transport i logistyka, bezpieczeństwo i treść cyfrowa. Konieczne jest powołanie koordynatora na wysokim szczeblu do orkiestracji działań europejskich w każdym obszarze. 2. Traktujemy cel 3% 3 jako wskaźnik Innowacyjnej Europy, a nie jako cel sam w sobie. Konieczne jest zwiększenie nakładów na rzecz doskonałej nauki, przemysłowych badań i rozwoju oraz sieci nauki i przemysłu. Niezbędnym jest również zwiększenie produktywności B&R. Należy potroić odsetek funduszy strukturalnych przeznaczanych na badania i rozwój. 3. Konieczne jest zwiększenie mobilności na trzech szczeblach: w obszarze zasobów ludzkich zachodzi potrzeba jest stopniowej zmiany mobilności ponad granicami; mobilność finansowa wymaga efektywnego sektora kapitału wysokiego ryzyka i nowych instrumentów finansowych dla gospodarki opartej na wiedzy; mobilność instytucji i wiedzy oznacza odejście od starych struktur w celu umożliwienia stworzenia nowych połączeń poprzez instrumenty europejskich platform technologicznych i klastrów. Zwiększenie nakładów na B&R i innowacje jest niezbędne, jednak samo w sobie nie jest wystarczającym środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest Innowacyjna Europa. Konieczna jest zmiana paradygmatu, z zachowaniem wartości europejskich, ale w nowej strukturze społecznej. Niezależny zespół monitorujący, przy wsparciu Komisji, powinien składać roczne sprawozdania z postępów w realizacji Paktu. 2 Badania i rozwój (ang. research and development, R&D) 3 Cel tez zakłada osiągnięcie w UE wydatków na badania i rozwój na poziomie 3 % PKB Europa i jej obywatele powinni zdać sobie sprawę z tego, że ich modus vivendi jest zagrożony, ale również z tego, że droga do dobrobytu poprzez badania i innowacje jest otwarta, jeżeli przywódcy podejmą natychmiast działania na wielką skalę.

9 1. Strategia i potrzeba działania Proponujemy stworzenie w Europie rynku stymulującego i wspierającego innowacje, który zachęcałby firmy do podniesienia poziomu B&R i zastosowania całej gamy nowych technologii. Niniejszy raport przedstawia strategię budowy Innowacyjnej Europy oraz konkretne kroki niezbędne do jej wdrożenia. Działania przez nas proponowane są proste, ale ich zastosowanie jest kwestią złożoną, wymagającą silnej woli i zaangażowania przywódców politycznych, społecznych i biznesowych. Jest to droga nawiązująca do początków Unii Europejskiej jako wspólnego rynku i do jednego z jej największych osiągnięć dążenia do jednolitego rynku. Rynek dla innowacji główną siłą napędową Osiągnięcie celu, jakim jest Innowacyjna Europa wymaga nowego paradygmatu mobilności, elastyczności i przystosowania, aby umożliwić badaniom dla rozwoju oraz innowacjom stworzenie wartości, na której opierać się będzie jakość naszego życia. Zmiana paradygmatu nie może ograniczać się do wąskiej dziedziny polityki na rzecz badań i rozwoju oraz i innowacji, jakkolwiek ta dziedzina jest również ważna. Potrzebne są bowiem jednoczesne i zsynchronizowane działania na wszystkich szczeblach w trzech obszarach, na których zbudowaliśmy strukturę niniejszego raportu: - stworzenie rynku dla innowacyjnych produktów i usług; - zapewnienie wystarczających nakładów na B&R i innowacje; - poprawa mobilności strukturalnej i możliwości przystosowawczych Europy. Celem horyzontalnym jest stworzenie w Europie postaw i kultury sprzyjającej przedsiębiorczości i podejmowaniu ryzyka. Europa schodzi ze ścieżki niezrównoważonego rozwoju Dlaczego taka zmiana jest konieczna? Europa musi odejść od struktur i oczekiwań, które powstały w okresie po II wojnie światowej i doprowadziły do umiarkowanie komfortowego poziomu życia w oparciu o wyczerpujący się stopniowo kapitał. Takie społeczeństwo, niechętne ryzyku i zmianom, już samo w sobie napawa niepokojem, a oprócz tego jest niestabilne w obliczu rosnącej konkurencji z innych części świata. W przypadku wielu bezrobotnych obywateli z regionów słabiej rozwiniętych, nawet stwierdzenie o komforcie nie jest prawdziwe. Niniejszy raport postuluje koncentrację wysiłków na badaniach i innowacji ukierunkowanych

10 na odrodzenie ducha przedsiębiorczości i tworzenie wartości koniecznych do utrzymania i poprawy europejskiego modus vivendi. Naszym celem jest bazowanie na osiągnięciach i działaniach już realizowanych poprzez uaktualnioną Strategię Lizbońską na rzecz wzrostu i zatrudnienia, Krajowe Programy Reform (National Reform Programmes) i działania na rzecz celu 3%, ale również poszerzenie zakresu stosowanych środków oraz intensyfikacja i przyspieszenie stosowania środków już wdrażanych 4. Środki naprawcze, a nie tylko diagnoza, ale najpierw zidentyfikujmy problemy! Między retoryką systemu politycznego głoszącą pochwałę społeczeństwa opartego na wiedzy a rzeczywistością priorytetów budżetowych i innych, które niewiele zmieniły się na jego korzyść istnieje olbrzymia przepaść. Kładziemy nacisk na środki naprawcze, a nie diagnozę, niemniej jednak musimy również określić wielkość problemu. Jest wiele wskaźników świadczących zarówno o niewystarczających wysiłkach na rzecz innowacyjności, jak i konsekwencji braku tych działań: Wskaźniki spadają Spadek produktywności. Po raz pierwszy po II wojnie światowej, średnie wskaźniki rzeczywistego PKB, produktywności pracy i całkowitej produktywności obniżały się w stosunku do wskaźników USA przez prawie dekadę 5. Zastosowanie ICT 6 nie procentuje. Wzrost produktywności napędzany był w ostatnich latach głównie przez sektor usług wykorzystujący ICT i tu różnica jest najbardziej widoczna wzrost produktywności w UE jest stosunkowo stabilny w miarę upływu czasu, podczas gdy w USA odnotowuje się bardzo duże przyspieszenie wzrostu wraz z zastosowaniem ICT. Straty Europy spowodowane są także globalizacją badań dla rozwoju przez duże firmy. Różnica netto inwestycji w B&R firm europejskich w USA w porównaniu z inwestycjami firm amerykańskich w Europie zwiększyła się pięciokrotnie w latach , z około 300 mln Euro w 1997 roku do prawie 2 mld Eurow 2002 r. Powszechnie wiadomo, że kilka znaczących firm europejskich już nie lokalizuje z zasady nowych inicjatyw B&R w Europie. Oprócz tego, inwestycje USA w B&R rosły znacznie szybciej w obszarach poza UE ok. 8% rocznie w UE i 25% rocznie w Chinach. 4 Mary O Mahony i Bart van Ark (red.), EU productivity and competitiveness: An industry perspective. Can Europe resume the catching-up process?, Komisja Europejska, Należy odnotować znaczący Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Więcej badań i innowacji inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia: wspólne podejście, Bruksela, 12 październik 2005, COM(2005) 488 final. 6 Technologie informacyjne i komunikacyjne (ang. Information and Communication Technologies). 7 Informacja prasowa Eurostatu 48/ kwietnia Europa zamyka się w tradycyjnych, nie zmodernizowanych sektorach i niedoinwestowuje B&R w usługach. Profil produkcyjny opiera się na stosunkowo niskim udziale w sektorach związanych z ICT i strukturalny deficyt handlowy w produkcji wysokich technologii (high-tech). Europejski setor usług inwestuje znacznie mniej w badania i rozwój (0,2% PKB w porównaniu z 0,7% PKB w USA). Kwestia produktywności staje się nagląca ze względu na starzenie się społeczeństwa. Europa znalazła się w demograficznym potrzasku z powodu spadku liczby urodzeń i wzrostu średniej długości życia. Według Eurostatu do 2050 roku liczba osób aktywnych zawodowo zmniejszy się o 52 miliony, uwzględniając nawet migrację netto. Będzie również gwałtownie rósł współczynnik zależności demograficznej odsetek osób powyżej 65 roku życia wzrośnie z 16,4% w 2004 roku do 29,9% w 2050 roku 7. W tej sytuacji obecnie funkcjonujące systemy opieki zdrowotnej i społecznej nie są zrównoważone. Starzenie się stanowi

11 również szczególny problem w przypadku kadry naukowej ponad 1/3 wysoko kwalifikowanych naukowców mieści się w grupie wiekowej lat. W połączeniu ze spadkiem zainteresowania młodych ludzi karierą naukową prowadzi to do znacznego ograniczenia dostępności zasobów ludzkich potrzebnych do tworzenia europejskiego społeczeństwa opartego na wiedzy. Dodatkowe wyzwania Do tej listy można dorzucić szereg kwestii społecznych i kulturowych, np. tworzenie miejsc pracy, integrację imigrantów, reformę edukacji (przede wszystkim w celu wywołania zainteresowania i fascynacji nauką i technologią), wykorzystanie różnorodności kulturowej i podjęcie problemu braku równości w UE pogłębionego przez jej rozszerzenie. Narastają problemy w sieci transportowej i utrzymuje się wysoka zależność od zewnętrznych dostaw energii. Biznes musi mierzyć się z problemem wysokich kosztów pracy i braku elastyczności, nieefektywnej regulacji, niechęci do ryzyka i braku ducha przedsiębiorczości. Dla nowych państw członkowskich barierę stanowią trudności z wyciągnięciem maksymalnych korzyści z funduszy strukturalnych. Oprócz tego borykają się one z drenażem mózgów do zamożniejszych państw członkowskich i krajów spoza Europy oraz ze sfery nauki i technologii do lepiej płatnych sektorów. Utrzymanie i wzmocnienie wartości europejskich Wizja rynkowa nie oznacza odejścia od wartości europejskich, ale wykorzystanie mechanizmów rynkowych do ich ochrony poprzez zastosowanie innowacji w usługach publicznych oraz poprzez wytworzenie środków koniecznych do sfinansowania inicjatyw na rzecz równości, opieki zdrowotnej, spójności społecznej i wspólnego bezpieczeństwa, których pragną nasi obywatele. Inwestycje w edukację, naukę, badania i innowacje nie powinny być postrzegane jako alternatywy inwestycji w społeczeństwo opiekuńcze (welfare society) w Europie, ale jako konieczne, choć nie wystarczające środki zapewnienia zrównoważonego wzrostu i rozwoju, poprzez zreformowany model społeczny sprzyjający innowacjom.

12 2. Stworzenie rynku dla innowacyjnych produktów i usług Fragmentacja rynków słabym punktem Europy Powszechnie wiadomo, że cel 3% nie może zostać osiągnięty bez znacznego wzrostu inwestycji w B&R i innowacje. Dla firm główną barierą na drodze inwestycji w Europie jest brak rynku przyjaznego innowacjom. Fragmentacja rynków ponad granicami państw członkowskich stanowi główną przeszkodę dla innowacji. Pomimo postępów i namacalnych sukcesów w dążeniu do stworzenia jednolitego rynku, rzeczywistość dla większości innowatorów nadal jest biegiem z przeszkodami w postaci licznych poziomów regulacji i wymogów, z których każdy podnosi koszty i zniechęca do działania. Dla porównania: duże krajowe rynki w Stanach Zjednoczonych i w coraz większym stopniu w Chinach stanowią bardziej żyzny grunt dla innowacji. Europa musi dostosować swój rynek wewnętrzny, aby promować przejście do gospodarki opartej na wiedzy. Rola wiodących użytkowników Jeżeli Europa nie będzie mogła stworzyć rynku przyjaznego innowacjom dla twórczych produktów swoich firm, wówczas firmy te podupadną lub przeniosą się gdzie indziej. Takie rynki są istotne z kilku powodów: wiodący użytkownicy czy klienci pionierzy to ci, którzy gotowi są podjąć wyższe ryzyko i koszty początkowe związane z wczesnym wdrożeniem innowacji. Są oni źródłem cennych informacji zwrotnych w opracowaniu końcowej wersji produktu czy usługi w zamian uzyskują lepsze możliwości stosowania i czerpania korzyści z innowacji i zwiększają szanse dostosowania do ich konkretnych potrzeb wczesny rynek o odpowiedniej skali stanowi potencjalnie wyższy zwrot z inwestycji, a przez to niższe ryzyko bliska lokalizacja i wymagania lokalne to główne cechy wielu takich rynków i relacji wpływają one na wybór lokalizacji ośrodków B&R i firm.. 10

13 Bariery te są szczególnie trudne do pokonania w sektorze usług, który jak już wspomnieliśmy jest niezwykle istotny dla wzrostu produktywności. Wnioski płynące z niedawno przeprowadzonych badań w tym zakresie są następujące: brak wymagających klientów poszukujących nowości, którzy mogą i są chętni płacić za uaktualnione, udoskonalone czy nowatorskie usługi jest główną przeszkodą dla innowacji usług, którą przedsiębiorstwa uważają za trudną do pokonania 8. Rynek nie zawsze odpowiednio gratyfikuje wiodących użytkowników 9. Co zatem może uczynić Europa, by pomóc firmom wejść w dynamiczny krąg rosnącego popytu, zmniejszonych kosztów wytwarzania lub usługi, obniżonych cen, dalszego wzrostu sprzedaży i nowego cyklu innowacji? Wiele elementów wiodących rynków już funkcjonuje, np. stosunkowo wysokie dochody i chęć zakupu towarów wyższej jakości. Jednak nie jest wystarczające należy podjąć dalsze kroki w celu: Kroki niezbędne dla stworzenia wiodących rynków Stworzenie zharmonizowanego środowiska regulacyjnego w UE, sprzyjającego innowacjom i bazującego na wczesnym przewidywaniu potrzeb Wykorzystanie władzy ustanawiania norm do egzekwowania wysokiego poziomu wyników technicznych oraz szybkiego i efektywnego osiągnięcia porozumienia w sprawie nowych standardów Wykorzystanie zamówień publicznych do stymulowania popytu na towary innowacyjne przy jednoczesnym podnoszeniu poziomu usług publicznych Promowanie zmiany kulturowej na taką, w której ceni się innowację i pragnienie posiadania innowacyjnych towarów oraz korzystania z innowacyjnych usług, dzięki czemu Europa stanie się domem innowatorów 10. Wykorzystanie nowych możliwości zamówień publicznych do stymulacji innowacji Szczególnie ważny jest silny wzrost produktywności sektora publicznego w Europie, ze względu na jego wymiar i oczekiwania obywateli dotyczące wysokiego poziomu usług. W obszarze zamówień publicznych, nowe dyrektywy unijne stworzyły władzom publicznym możliwości zakupu innowacyjnych rozwiązań, a kluczowe zmiany obejmują: możliwość technicznego i konkurencyjnego dialogu między kupującym a dostawcą warunek konieczny, aby obydwie strony dobrze się zrozumiały możliwość określenia wymagań w kategoriach rezultatów funkcjonalnych lub standardów, co pozwala dostawcom tworzyć dowolne konfiguracje technologiczne, które ich zdaniem odpowiadają potrzebom zamawiającego opcje umożliwiające warianty, przez co oferty mogą zawierać alternatywne koncepcje oraz warunki umożliwiające przeniesienie własności intelektualnej na dostawców, co pozwala im wykorzystać swoje innowacje na szerszych rynkach. Aby czerpać korzyści z tych zmian, konieczne są jednak działania. Należy skoordynować lub skumulować popyt, aby stworzyć odpowiednio duże zamówienia, dzięki którym warto wpro- 8 J. Howells and B. Tether, Innovation in Services Issues at Stake and Trends, INNO-Studies 2001: Lot 3 (ENTR-C/2001), Komisja Europejska, Istnieje kilka powodów takiego stanu rzeczy: wykorzystanie niektórych produktów wzrasta z liczbą użytkowników (np. w telekomunikacji czy w obszarach wymagających infrastruktur, takich jak ogniwa paliwowe), co oznacza, że użytkownicy-pionierzy czerpią mniejsze korzyści i ponoszą ryzyko nie zaistnienia efektu sieci; użytkownicy mogą bezpowrotnie utracić koszty w produktach i infrastrukturach komplementarnych i nie wykazywać chęci przerwania cyklu.natomiast korzyści, bezpieczeństwo i niezawodność innowacji często dopiero w pełni uwidaczniają się w kontekście zastosowania. Pionierzy sprawdzają je również w imieniu swoich następców. 10 Innobarometer 2005 pokazał równy rozkład pozytywnych i negatywnych postaw obywateli europejskich względem innowacyjnych towarów i usług. 11

14 wadzać innowacje. Z drugiej strony należy otworzyć możliwości dla innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, aby miały szansę brać udział w przetargach na części większych pakietów. Kluczem do sukcesu innowacyjności w zamówieniach jest inteligentny klient, który jest świadomy potencjalnych nowych rozwiązań oraz może określać i zarządzać kontraktami tego rodzaju przez ich cały cykl życia. Oznacza to podjęcie działań w celu stworzenia zespołu wyszkolonych profesjonalistów i wspierania ich poprzez stworzenie sieci umożliwiającej wymianę poglądów i podnoszenie kwalifikacji. Oznacza to również nowe podejście władz publicznych do kwestii ryzyka oraz położenie nacisku na całościowe, długofalowe koszty zakupów, a nie najniższą cenę w momencie zakupu. Agencje europejskie powinny pełnić rolę wiodących klientów na rynku. Komisja podjęła działania ukierunkowane na podnoszenie świadomości i upowszechnianie dobrych praktyk w tym zakresie 11, ale są to tylko konieczne pierwsze kroki prawdziwym wyzwaniem jest zastosowanie tych koncepcji w kluczowych obszarach zakupów publicznych oraz na szczeblu europejskim zbadanie sposobów kumulowania i koordynacji popytu poprzez wspólne standardy, regulacje i łączone zamówienia. Konieczne są dalsze zmiany rynkowe dla poprawy warunków działania innowacyjnych firm. Do zmian tych należą: potrzeba zharmonizowanych i nieinwazyjnych regulacji oraz eliminacja tych, które powodują ciągle rosnące koszty ich przestrzegania bez przynoszenia wyraźnych korzyści. W tym kontekście element lepszych regulacji Strategii Lizbońskiej, którego celem jest przegląd i ocena skutków regulacji jest bardzo istotny dla rozwoju przedsiębiorczości ustanowienie standardów klasy światowej, które obejmują rynek, podobnie jak w przypadku doświadczeń z GSM i ADSL. znesu 11 Działania obejmują raport grupy ekspertów: Wilkinson R. et al, Public procurement for research and innovation, DG Badania, wrzesień 2005, EUR i studium, którego rezultatem jest Handbook on raising the technological and innovative intensity of publicly procured goods and services. 12 Skuteczne i wydajne systemy własności intelektualnej Systemy własności intelektualnej w tym legislacja krajowa i wspólnotowa, system sądownictwa, usługi wsparcia, itd. również tworzą strukturę rynku i gospodarki opartej na wiedzy. Europejskie systemy własności intelektualnej oferują wysoki poziom zabezpieczenia, ale mają również słabe punkty, np. różnice między poszczególnymi krajami i wysokie koszty, które ograniczają zarówno twórców jak i użytkowników technologii, szczególnie w przypadku współpracy i transakcji transgranicznych. Konieczny jest zrównoważony zestaw usprawnień, w tym wspólnotowy system patentowy otrzymywania i przyznawania patentów na skalę europejską. Jeśli chodzi o działania krótkofalowe, niezbędnym staje się pilne podjęcie działań zmierzających do ukończenia roboczej wersji Europejskiej umowy w sprawie sporów patentowych (European Patent Litigation Agreement), która uregulowałaby kwestię krajowej fragmentacji istniejącego europejskiego systemu patentowego oraz związanych z tym wysokich kosztów sporów i niepewności prawnej. Konieczne są również działania w bardziej konkretnych obszarach. Na przykład: istnieje potrzeba zrównoważenia interesów posiadaczy i użytkowników własności intelektualnej, szczególnie w przypadkach, gdy zgodność z obowiązującym standardem wiąże się z korzystaniem z opatentowanej wiedzy. Ważne jest również, aby ułatwić transfer wiedzy i własności intelektualnej z instytucji finansowanych ze środków publicznych do przemysłu. System edukacji powinien zapewniać wreszcie podnoszenie świadomości i szkolenia w zakresie własności intelektualnej w celu wyposażenia wszystkich nowych absolwentów w umiejętności zarządzania wiedzą potrzebne Europie XXI wieku.

15 STRATEGICZNE OBSZARY DZIAŁAŃ Zidentyfikowaliśmy kilka przykładów kluczowych obszarów, w których może funkcjonować rynek dla innowacji i w których polityka publiczna może odgrywać istotną rolę, tak jak to miało miejsce w przypadku przedsięwzięć uwieńczonych powodzeniem, jak GSM i Airbus. Wymienione sektory stanowią znaczny odsetek PKB i mają wpływ na życie codzienne obywateli. Nie są to jedyne obszary zharmonizowanych działań, niemniej jednak konieczna jest w ich przypadku koncentracja zasobów. Obszary te to: e-zdrowie (e-health), leki, transport i logistyka, środowisko, treść cyfrowa, energetyka i bezpieczeństwo. Poniżej zamieszczamy krótki komentarz dotyczący tych obszarów, z wyjątkiem dwóch ostatnich, które zostały ujęte w innych raportach ze szczytu w Hampton Court. Powołanie koordynatora na wysokim szczeblu do orkiestracji działań europejskich w każdym obszarze Każdy z tych obszarów jest niezwykle istotny. Konieczny stopień koordynacji wymaga powołania wysokiego rangą koordynatora osoby o wysokiej pozycji i wykazanej niezależności, do którego kompetencji należeć będzie stworzenie platformy i orkiestracja działań europejskich w tym obszarze w dyrekcjach generalnych, państwach członkowskich i regionach oraz pełnienie funkcji łącznika między realizatorami badań i rozwoju, regulatorami, użytkownikami i interesariuszami sektorowymi 12. e-zdrowie (e-health): Sektor opieki zdrowotnej łączy ogromne zapotrzebowanie i wiele możliwości rewolucyjnych innowacji. Obecnie stanowi on 9% PKB w Europie i udział ten rośnie o 6% rocznie pod presją stosowania nowych kosztownych terapii i starzenia się społeczeństwa. Niemniej jednak w tym sektorze o rosnącej roli usług 7% kosztów pochłania administracja (więcej niż koszty lekarzy ogólnych) sytuacja dojrzała do innowacji bazujących na ICT w celu redukcji kosztów. Możliwości rysują się w obszarze e-zdrowia (ehealth) termin ten określa zastosowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w całej gamie funkcji, które mają wpływ na sektor opieki zdrowotnej. Szacuje się, że e-zdrowie będzie stanowić 5% całkowitego budżetu na opiekę zdrowotną państw członkowskich do roku Do szczególnych wyzwań należą: koszty powielania w niezestandaryzowanych dokumentach medycznych, wysokie koszty administracyjne oraz starzenie się społeczeństwa wymagającego długotrwałej opieki medycznej. Przeniesienie wszystkich badań i obrazów diagnostycznych na nośnik cyfrowy, tak aby wyniki były natychmiast dostępne dla lekarzy, pozwoliłoby na dokonanie znacznych oszczędności. Koszt dostępu do takich rejestrów tworzonych i obsługiwanych ręcznie jest olbrzymi i powoduje opóźnienia w obsłudze pacjentów, które są nie do przyjęcia. Zdalny nadzór pacjentów przy użyciu technologii komunikacyjnych i analitycznych/sensorowych jest kolejną możliwością ograniczenie kosztów. Usługi opieki zdrowotnej mają również olbrzymią siłę nabywczą, nowe technologie wdrażają jednak późno i powoli, 14 co ma negatywne konsekwencje zarówno dla zdrowia, jak i budżetu. Zachodzi więc potrzeba dokonania zmian organizacyjnych i operacyjnych. W ostatnio opublikowanym raporcie prognostycznym odnotowano możliwości, jakie niesie współpraca europejska w zakresie standaryzacji, wspólnej ewaluacji technologii, a co się z tym wiąże tworzenia rynku W tym powołane niedawno Grupy Sektorowe IN- NOVA i Europejskie Platformy Technologiczne (European Technology Platforms) 13 Deloitte & Touche, ehealth. Health Information Network Europe. Final report, D. Wanless, Securing our Future Health: Taking a Long-term View. Final Report, HM Treasury: Londyn, A. Braun Healthcare: Key Technologies for Europe,

16 LEKI: Pozycja Europy jako wiodącej lokalizacji produkcji leków na świecie jest od dłuższego czasu zagrożona, pomimo tego, że jest to jedyny sektor nowych technologii (high technology) o stale rosnącym dodatnim bilansie handlowym 16. Sektor ten zatrudnia osób, w tym w B&R, a inwestycje w badania i rozwój wynoszą mln Euro. Ogromne możliwości otwierają badania nad genomem i ich połączenie z innymi technologiami. Usprawnienie regulacji może również wpłynąć na obniżenie kosztów opieki zdrowotnej dzięki innowacjom. Mamy jednak istotne powody do niepokoju. Jeszcze w 1990 r., największe europejskie firmy bazujące na badaniach wydały 73% swoich światowych nakładów na B&R w obszarze Unii Europejskiej, zaś w roku 1999 już tylko 59% 17. Głównym beneficjentem tego transferu nakładów na badania i rozwój były Stany Zjednoczone. Oprócz tego w 1992 roku 6 z 10 najlepiej sprzedających się leków było produkowanych przez firmy europejskie, a w 2002 r. liczba ta spadła do 2 z 10. Europejska Platforma Technologiczna zajmuje się głównymi barierami na drodze do opracowywania nowych leków w Europie: bezpieczeństwo, toksykologia predyktywna i ocena ryzyka skuteczność, farmakologia predyktywna, identyfikacja i walidacja biomarkerów, rekrutacja pacjentów i ocena ryzyka zarządzanie wiedzą wykorzystanie potencjału nowych technologii do analizy ogromnej ilości informacji w sposób integracyjny i predyktywny edukacja i szkolenia podjęcie problemu pewnego braku w wiedzy i doświadczenia, które należy uzupełnić w celu zmiany i wsparcia procesu biofarmaceutycznych badań i rozwoju. To podejście zakłada zaangażowanie szeregu interesariuszy, w tym dużych i małych firm, pracowników naukowych, pacjentów i ich przedstawicieli, lekarzy, regulatorów, administracji na kilku szczeblach, pracowników służby zdrowia i organizacji charytatywnych. Oprócz tego, stworzenie jednolitego rynku leków wymaga ciągłych wysiłków na rzecz uproszczenia legislacji i regulacji na szczeblu unijnym i krajowym oraz przyspieszenia procesu negocjacji krajowych w sprawie refundacji i cen. TRANSPORT I LOGISTYKA: 16 Dane Europejskiej Federacji Przemysłu i Towarzystw Farmaceutycznych (European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations). 17 Innovative Medicines for Europe, Vision Document, 2004, innovative-medicines/pdf/vision_en.pdf 14 Europejski system transportu jest istotnym elementem składowym dobrobytu gospodarczego i społecznego w Europie. Odgrywa ważną rolę w przewozie osób i towarów w kontekście lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Cały sektor zatrudnia ok. 20 milionów osób, co stanowi 12% stanowisk pracy dostępnych w Europie oraz ok. 17% unijnego PNB. Prognoza wzrostu jest wyższa od przeciętnej: od 2 do 6% w zależności od danego sektora. Zintegrowane podejście uwzględniające wszystkie rodzaje transportu: powietrzny, kolejowy, drogowy i wodny, obejmujące wymiar społeczno-ekonomiczny i technologiczny badań i rozwoju wiedzy oraz zawierające ramy innowacji i polityki jest konieczne, aby zrównoważone i konkurencyjne rozwiązania transportowe stanowiły widoczną i pozytywną różnicę dla Europy, jej obywateli i przemysłu. Transport towarowy rozwija się dynamicznie w Europie i na świecie. Udział transportu drogowego w przewozie towarów cały czas rośnie. Prowadzi to do zatłoczenia, zmniejszenia się

17 niezawodności, zanieczyszczenia środowiska i wzrostu kosztów. Transport towarów powinien być traktowany jako główny składnik zintegrowanego systemu logistycznego, w ramach którego dokonane wybory będą mieć wpływ na efektywność i koszty operacyjne w pełni zintegrowanego, zrównoważonego biznesu. Transport towarowy w Europie można udoskonalić poprzez sprawną logistykę intermodalną. 18 Zakres działań obejmowałby takie elementy jak standardy jakości, szkolenie, promocję, statystykę intermodalną, ubezpieczenie transportu kombinowanego, przewozy na krótkich dystansach, koleje i standaryzację techniczną. Uwzględniamy priorytety działań wskazane przez Platformy Technologiczne w tych obszarach 19 jako podstawę działań strategicznych. ŚRODOWISKO: Technologie środowiskowe czy przemysł eko-innowacji w UE stanowią ok. 1/3 rynku globalnego i zatrudniają ponad 2 miliony osób. W zeszłym roku eksport wzrósł o ok. 8%, a nadwyżka handlu wyniosła ponad 600 mln Euro. Ogólnie rzecz biorąc, wzrost w sektorze wyniósł ok. 5% w skali roku od połowy lat dziewięćdziesiątych. Poza tym, że sektor środowiskowy jest obszarem znacznych możliwości technologicznych, ważnym dla jakości życia, w jego promocji stosuje się środki komplementarne dla badań i rozwoju, takie jak promocja efektywności energetycznej, wykorzystanie zielonych zamówień publicznych i instrumentów ekonomicznych takich jak podatki. Zakres technologii jest bardzo szeroki obejmuje technologie energetyczne i poszanowanie energii, recykling, kontrolę zanieczyszczeń i emisji. Są one również istotne dla większości sektorów, w tym budownictwa, transportu i rolnictwa. Konieczne będzie znalezienie obszaru, na którym skoncentrują się działania strategiczne na dużą skalę. Poza energetyką dobrze prognozuje też sektor zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekami, który łączy zarządzanie zasobami z niemal wszystkimi wymiarami wymienionymi powyżej. Sam sektor zaopatrzenia w wodę stanowi 1% PKB i charakteryzuje się szybkim wzrostem obrotów i zatrudnienia. W skali światowej rynki zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekami stanowiły ponad 250 mld Euro w 2002 roku, a przewidywany wzrost do roku 2010 wynosi 60%. Rynek gospodarki wodnej tworzy również solidne podstawy współpracy ponad granicami Europy. PRZEMYSŁ TREŚCI CYFROWEJ: Szacuje się, że tzw. przemysł kreatywny (creative industries) stanowi ponad 7% światowego PKB, a w krajach OECD odnotowuje roczny wzrost od 5 do 20% 20. Wprawdzie dane te obejmują reklamę i marketing, ale spory udział ma również komponent treści kulturowej, uwzględniający takie sektory jak, media radiowo-telewizyjne, film, Internet, treść mobilną (mobile content), muzykę, grafikę i publikacje elektroniczne oraz gry wideo i komputerowe. Bogate dziedzictwo kulturowe Europy daje solidne podstawy dla tego sektora, co odzwierciedla jego udział w rynku światowym wynoszący 29% w 2000 roku(o wartości 130 mld dolarów USA), wprawdzie ze sporym udziałem mediów drukowanych 21. Sektor ten jest ważny dla innowacji z dwóch powodów. Po pierwsze, rośnie jego zależność od nowych technologii medialnych, opartych na rozwiązaniach cyfrowych. Ostatnio opracowany raport prognostyczny dla tego sektora wskazuje ponadto, że łańcuch wartości dla przemysłu zmienia się przez rewolucyjne technologie ICT i kodowania cyfrowego Wykorzystanie różne środki transportu przy realizacji przewozu 19 ACARE w aeronautyce i transporcie powietrznym, ERRAC w transporcie kolejowym, ERTRAC w transporcie drogowym, WATERBORNE TP w transporcie wodnym. 20 Konferencja ONZ w sprawie Handlu i Rozwoju (United Nations Conference on Trade and Development - UNCTAD), Creative. Industries and Development, sesja XI, Sao Paolo, czerwca 2004, 21 UNESCO, 22 C. Marcus, Future of Creative Industries Implications for Research Policy, dokument roboczy Komisji Europejskiej, EUR 21471, kwiecień

18 Główne czynniki rozwoju to konwergencja współdzielonych technologii i rynków, ochrona własności intelektualnej i pojawienie się nowych kanałów dystrybucji. Z uwagi na globalny zasięg i brak granic w środowisku sieciowym konieczna jest rewizja aspektów terytorialnych systemu praw autorskich i odpowiednich ram dla efektywnego licencjonowania treści objętych prawami autorskimi ponad granicami narodowymi. Po drugie, B&R są same w sobie postrzegane jako przemysł twórczy i uważa się, że rozwijają się jako element twórczej ekonomii, która łączy sferę innowacji (kreatywność technologiczną), biznesu (kreatywność ekonomiczną) i kultury (kreatywność artystyczną i kulturalną) w bardziej ścisłe i silniejsze konfiguracje 23. W coraz większym stopniu połączenie treści i technologii uważa się za istotę regionów atrakcyjnych dla przedsiębiorców. 23 R. Florida, The rise of the creative class, New York, 2002 (ponowna publikacja 2004). 16

19 3. Zasoby wspierające badania i rozwój oraz innowacje w europie Zasoby wspierające B&R i innowacje na globalnie konkurencyjnym szczeblu są warunkiem wstępnym postępu Europy. Ten fakt został uznany w uaktualnionej Agendzie Lizbońskiej, gdzie pierwszym filarem dla wzrostu jest wiedza i innowacja, w tym cel 3% dla B&R. Jest to bezpośrednia inwestycja w tworzenie wartości i konieczny, lecz nie wystarczający warunek innowacyjnej Europy. Notabene, niemal wszystkie krajowe programy lizbońskie traktują badania i rozwój jako priorytet, a połowa z nich ustanowiła krajowe cele inwestycji w B&R na wzór barcelońskiego celu 3%. Na szczycie w Hampton Court potwierdzono priorytetowość B&R. W naszym paradygmacie postrzegamy cel 3% przede wszystkim jako wskaźnik, określającyrealizację w Europie celów w zakresie innowacyjności. Wyzwanie Strategii Lizbońskiej nie polega na głoszeniu zamiarów, ale na wdrażaniu Uzgodnienia szczytów Rady Europejskiej w Lizbonie i Barcelonie zmierzają we właściwym kierunku. Nie poprzestają na intencjach, ale kładą nacisk na wdrażanie. Ambicje są godne pochwały, ale postępy w realizacji celów nie są zadowalające i na dzień dzisiejszy podjęto niewiele konkretnych kroków. Aby utrzymać wiarygodność, konieczne jest przyspieszenie i wzmocnienie osiągniętego postępu. Z tego względu podkreślamy rolę koła zamachowego rynków i sektora prywatnego. Obecnie sytuacja przedstawia się następująco: Pogłębiająca się przepaść między Europą a USA i Japonią, jeśli chodzi o badania i innowacje Wzrost inwestycji w B&R jako % PKB jest w fazie zastoju od roku 2000 i faktycznie wyniósł zaledwie 0,2% w latach Europa przeznacza znacznie mniejszą część swoich zasobów na badania i rozwój niż USA i Japonia (1,93% PKB w UE w 2003 roku, w porównaniu do 2,59% w Stanach Zjednoczonych i 3,15% w Japonii). Oprócz tego Chiny osiągną poziom nakładów na badania w UE do 2010 roku Key Figures 2005 on Science, Technology and Innovation, Towards a European Knowledge Area, lipiec 2005, DG Badania. 17

20 Osiągnięcie celu 3% zależy od tego, czy sektor biznesowy zwiększy swój udział B&R z obecnych 55% do 2/3. Inwestycje w badania i rozwój firm unijnych pozostających pod tym względem w tyle za konkurencją wzrosły zaledwie o 0,7% w kategoriach nominalnych euro w latach Nawet ten niski wynik jest znacznie lepszy niż w zeszłym roku (2005), kiedy to firmy unijne odnotowały dwuprocentowy spadek. Pogłębiająca się przepaść między firmami spoza Unii Europejskiej, które zwiększyły inwestycje w badania i rozwój o 6,9% (w Euro), a firmami z UE, u których ten wzrost wyniósł 3,9% w zeszłym roku (wg Tablicy Wyników Scoreboard). Najlepsze firmy europejskie inwestują na światowym poziomie (np. w przypadku leków). Jest ich jednak niewiele i stanowią bardzo znaczny odsetek w większości sektorów o wysokim stopniu wykorzystania B&R, np. w sektorze elektronicznym i sprzętu elektronicznego, pięć najlepszych firm europejskich stanowi 88% B+R całego sektora, a w przypadku firm spoza UE odsetek ten wynosi 58%. Sytuacja nie wygląda lepiej w przypadku innowacji. Ostatnia Tabela Wyników w obszarze Innowacji (Innovation Scoreboard) pokazuje, że USA i Japonia znacznie wyprzedzają unijną Piętnastkę, jeśli chodzi o złożony wskaźnik innowacyjności (composite innovation indicator) 26. Przepaść ta powstaje na skutek słabych wyników patentowych i niższego odsetka ludności z wyższym wykształceniem. Nawet jeśli uwzględnimy różnice sektorowe, jest ona ogromna, a w przypadku Japonii jeszcze się pogłębia. Europa osiąga słabe wyniki w przełożeniu wkładu w innowacje (badań i edukacji) na rezultaty innowacji, przede wszystkim nowych produktów i usług oraz w patentowaniu. Obecne trendy doprowadzą nas na pozycję poza rankingiem najsilniejszych ekonomicznie krajów świata przed 2030 rokiem. Obecnie, gdy ruszyła druga runda procesu lizbońskiego i zostały ustalone cele krajowe, najwyższy czas zapewnić ich wdrażanie. Zobowiązanie lizbońskie nie jest wiążące w taki sam sposób, jak jednolity rynek i wspólna waluta. Potrzebne jest zatem nowe, obligatoryjne zobowiązanie, z jednoczesnym uwzględnieniem stanów wyjściowych poszczególnych państw członkowskich. Jednocześnie Europa powinna wykorzystać do maksimum dostępne instrumenty polityki. Wspieranie doskonalenia nauki, aby przyciągnąć zainteresowanie przemysłu i wywołać twórczą rewolucję systemów 25 EU Industrial R&D Scoreboard Trendchart European Innovation Scoreboard Nakłady publiczne na badania i rozwój mają istotny wpływ na B&R w przemyśle w dwojaki sposób: A. Poprzez przeznaczenie znacznych zasobów na wsparcie najlepszych naukowców. Oprócz funduszy na projekty, powinna powstać infrastruktura klasy światowej na szczeblu europejskim i powinny zostać podjęte dalsze środki promowania mobilności najlepszych młodych naukowców z Europy i spoza niej po pierwsze, w celu stworzenia masy krytycznej w kluczowych zespołach, a po drugie, w celu upowszechniania wiedzy po powrocie do ośrodka macierzystego. Przemysł klasy światowej jest zainteresowany wiodącymi dziedzinami nauki, z tego wzgledu, że stanowią źródło koncepcji i współpracy, a także podstawę do selekcji B&R we własnym zakresie. W niektórych obszarach konieczne są centra doskonałości, a osiągnięcie wystarczającej skali działań może wymagać pewnego stopnia specjalizacji krajowej.

21 Należy zachęcać badaczy do udziału w twórczej rewolucji systemów (zgodnie z nazwą nadaną w ostatnim raporcie), czyli do obserwacji wschodzących sektorów, w których nie istnieje jeszcze przepaść badawcza i w których Europa mogłaby zająć pozycję lidera 27. Do obszarów nauki i technologii, w których Europa już dziś musi inwestować, aby uniknąć w przyszłości powstania przepaści podobnej do tej, jaka powstała w obszarze ICT (który nadal jest obszarem kluczowym) należą: biotechnologie, w tym badania genomu nanotechnologie nauki kognitywne i neurologiczne. W ostatnim raporcie uznano te rozwijające się technologie za konwergentne i stymulujące się wzajemnie oraz czerpiące nowe koncepcje z nauk społecznych i humanistycznych 28. Wciąż nie w pełni wykorzystywanym źródłem finansowania badań, są darowizny osób i firm. W ostatnim raporcie grupy ekspertów na ten temat wymieniono przeszkody i utrudnienia zniechęcające osoby i firmy do ofiarowania środków na cele badawcze i zakłócające przepływ większych funduszy na nie z fundacji i sektora non-profit, bądź utrudniające bardziej efektywne wykorzystanie istniejących funduszy 29. Eksperci zaapelowali o inicjatywy samych fundacji, działania na szczeblu krajowym oraz gdzie to konieczne o wsparcie na szczeblu unijnym. Pierwszym wskazanym działaniem byłoby stworzenie forum wymiany doświadczeń w wykorzystaniu wsparcia B&R do osiągnięcia celów fundacji. Sporo można też udoskonalić, jeżeli chodzi o środowisko fiskalno-regulacyjne fundacji finansujących badania, tzn. odciążenie darowizn z obciążeń podatkowych i połączenie korzyści podatkowych z obowiązkiem finansowania. Wzmacnianie naturalnej ekologii przemysłu współpracą małych i dużych firm B. Poprzez odpowiednie wykorzystanie grantów na badania i rozwój oraz bodźców podatkowych dla przemysłu. W dalszej części niniejszego raportu uzasadnimy również, że można potencjalnie wzmocnić działanie wszystkich środków poprzez skoordynowane inicjatywy i klastry. Należy również zaznaczyć, że: Należy uwzględnić w działaniach politycznych fakt, że duże firmy odgrywają kluczową rolę w systemie innowacji. Ostatni trend koncentracji zasobów na małych i średnich przedsiębiorstwach ignoruje naturalną ekologię przemysłu 30. Na ostatnim spotkaniu małych i dużych firm z 18 krajów europejskich zorganizowanym pod niderlandzkim przewodnictwem EUREKA wydano oświadczenie, że małe firmy prosperują podążając za dużymi (które są ich głównymi klientami) i że obydwie grupy wyrażają chęć pracy w ramach tych samych inicjatyw. Zaniedbywaną grupą docelową są średnie firmy, które nie mieszczą się w kategorii małych i średnich przedsiębiorstw. Ten sektor ma prawdopodobnie największy potencjał wzrostu, jeśli chodzi o nakłady na B&R, ale w ostatnich latach doświadczał pewnych trudności Najlepsza sytuacja pojawia się wówczas, gdy bodźce fiskalne koncentrują się na widocznych efektach dla firm, np. redukcji lub eliminacji kosztów społecznych dla pracowników B&R. Rozumiemy, że Komunikat w sprawie bodźców podatkowych na rzecz badań i rozwoju ogłoszony w Programie Lizbońskim dostarczy wskazówki dotyczące ich skoordynowanego projektowania, wdrażania i ewaluacji. Dobra ewaluacja jest szczególnie ważna ze względu na wątpliwości co do efektów zastosowania niektórych z tych środków. Granty na B&R odgrywają ważną rolę i powinny zostać utrzymane. Ostatnie prace OECD wykazały, że granty mogą pomóc firmom wprowadzić zmianę strategiczną, udoskonalić organizację i zmienić podejście do technologii, oprócz tego, że są w sposób oczywisty źródłem finansowania Creative System Disruption Towards a Research Strategy Beyond Lisbon Synthesis Report, raport Grupy Ekspertów ds. Kluczowych Technologii, DG Badania Converging Technologies Shaping the Future of European Societies, Raport Grupy Ekspertów na Wysokim Szczeblu ds. Prognozowania Nowych Technologii, DG Badania EUR21357, Y. Mény et al, Giving More for Research in Europe: the role of foundations and the non-profit sector in boosting R&D investment, Raport grupy ekspertów, DG Badania 2005, EUR R. Coombs, L. Georghiou L. A new Industrial Ecology, Science, Vol 296, 19 kwietnia 2002, s L. Georghiou, B. Clarysse podsumowują współpracę 11 krajów w raporcie: The Behavioural Additionality of R&D Grants an Introduction and Preliminary Synthesis, DSTI/STP/TIP(2005)9/REV1, OECD Paris. 19

22 Wdrożenie zmodernizowanych ram pomocy państwa w celu wsparcia ekologii przemysłu Obecnie aktualizowane ramy pomocy państwowej są przestarzałe i działają na niekorzyść Europy w odniesieniu do konkurentów globalnych. Popieramy Plan Działań Komisji w sprawie pomocy państwowej i zawarty w nim cel przesunięcia wsparcia z podupadających gałęzi przemysłu do badań i innowacji, podkreślając jednocześnie konieczność modernizacji definicji przemysłowych badań i rozwoju, aby odzwierciedlały obecną rzeczywistość badań w biznesie i praktyk innowacyjnych 32. Nawiązując do wcześniejszego stwierdzenia na temat roli dużych firm, uważamy, że wszelkie różnice we wsparciu dla dużych i małych firm powinny bazować na celach danych środków politycznych. Odpowiedzialne partnerstwo między uniwersytetami a przemysłem dla efektywnego transferu wiedzy 32 W szczególności nie do przyjęcia jest, by obecne zasady pomocy państwowej dla B+R bazowały na linearnym modelu innowacji, gdy istnieje konsensus środowiska akademickiego, administracji i przemysłu, potwierdzający niedoskonałość tego modelu. Postulowany przez nas interaktywny proces innowacji, sprzyjający do korzystaniu z podejścia rynkowego, oznacza, że przestarzałe i sztuczne rozróżnienie badań przemysłowych i rozwoju przedkonkurencyjnego powinno zostać zastąpione jedną kategorią przemysłowych badań i rozwoju (obejmującą prototypy, oprogramowanie, testy i próby) o dopuszczalnym udziale pomocy rzędu 50%. 33 Responsible Partnering Joining Forces in a World of Open Innovation, A Guide to better practices for collaborative research and knowledge transfer between science and industry, EUA, ProTon Europe, EARTO and EIRMA, publikacja Komisji Europejskiej, styczeń E. Ormala et al, Five Year Assessment of the European Union Framework Programmes , Komisja Europejska, grudzień Współpraca nauki i przemysłu jest koniecznością. Otwarty system innowacji to rzeczywistość, co oznacza, że firmy, uniwersytety i centra badawcze muszą ściśle współpracować ze sobą, zachowując jednocześnie swoją odrębność. Szybki rozwój outsourcingu (który obecnie stanowi 10% B&R biznesowego) i dalszy rozwój współpracy B&R podkreślają potrzebę efektywnego rynku dla usług B&R, na którym niezależnie od lokalizacji, partnerzy mogą dobierać najlepszych współpracowników i działać wspólnie bez biurokratycznych obciążeń. W procesie dokonywania się przełomowych zmian, a coraz większy nacisk kładzie się na trwałe partnerstwo w szerokim spektrum działań. W pełni popieramy dobrowolny program Odpowiedzialnego Partnerstwa (Responsible Partnering) 33 przedstawiony w niedawno wydanym Podręczniku współpracy między sektorem badań publicznych a przemysłem. Konieczne jest jednak podjęcie działań w celu usunięcia pozostałych przeszkód takiej współpracy. Najnowsze Wytyczne Unii Europejskiej w tym zakresie postulują w szczególności ułatwienie partnerstwa ponadgranicznego poprzez upowszechnianie najlepszych praktyk i kontraktów modelowych. Państwa członkowskie i ośrodki naukowe muszą podjąć działania w celu usunięcia kolejnych barier strukturalnych współpracy z przemysłem, takich jak ograniczenia służby cywilnej obowiązujące pracowników uczelni oraz zapewnienia, że mechanizmy bodźców kariery akademickiej nagradzają zaangażowanie w działania związane z innowacją. Promowanie współdziałania głównym wkładem Programu Ramowego Koncentracja Rady Europejskiej na badaniach podstawowych i pojedynczych zespołach akademickich podkreśla potrzebę koncentracji pozostałej części Programu Ramowego na jego głównym zadaniu polegającym na budowaniu sieci współpracy oraz mobilizacji firm i innych podmiotów badawczych zgodnie z koncepcją Europejskiej Wartości Dodanej zaproponowaną w ewaluacji 5. Programu Ramowego Badań i Rozwoju UE autorstwa E. Ormali 34.

23 Zwiększenie produktywności badań dla rozwoju Istotne jest także zwiększenie produktywności B&R w Europie 35. Zdajemy sobie sprawę z tego, że cel 3% reprezentuje raczej wkład niż produkt lub nawet rezultat. W B&R sektora biznesu i w badaniach naukowych nastąpiła znaczna poprawa produktywności dzięki zwiększonej automatyzacji eksperymentów, zwłaszcza w naukach biologicznych, a także dzięki wykorzystaniu symulacji. Omówione powyżej zmiany natury organizacyjnej, takie jak outsourcing, również przyczyniają się do wzrostu produktywności dzieki ograniczeniu nakładów firm na kosztowne laboratoria. Jednak w największym stopniu do wzrostu produktywności całego systemu badań przyczyniają się następujące czynniki: Koncentracja na doskonałości oraz wola ograniczenia badań poniżej standardów i o niskim priorytecie w celu uwolnienia zasobów, które można przeznaczyć na najlepsze badania oraz Zapewnienie najlepszym naukowcom wsparcia w postaci odpowiednich funduszy i zasobów ludzkich. W niektórych przypadkach może to oznaczać dostęp do zasobów ponad granicami krajowymi. Potrojenie wykorzystania funduszy strukturalnych w celu budowy zaplecza badań i innowacji na rzecz spójności Zgodnie z naszym ogólnym przekazem dotyczącym nowego paradygmatu, fundusze strukturalne należy traktować jako główny instrument wsparcia potencjału rozwojowego badań i innowacji, a w szczególności osiągnięcia spójności w tym obszarze. Badania i innowacje muszą być traktowane priorytetowo w całej UE, ponieważ wszystkie cele gospodarcze i społeczne są od nich zależne. Proponujemy, by państwa członkowskie podjęły dobrowolne zobowiązanie przeznaczenia na ten cel minimum 20% tych funduszy. Będzie to znacznie więcej w porównaniu z 5,9% całościowego portfela Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego, które obecnie są przeznaczane na wsparcie badań i rozwoju oraz innowacji. Jednocześnie należy ograniczyć biurokrację związaną z pozyskiwaniem tych funduszy, aby umożliwić ich szybkie i efektywne wykorzystanie. Określenie rzeczywistego wpływu badań i innowacji na rozwój W im większym stopniu osoby/instytucje odpowiedzialne za badania potrafią wykazać, że racjonalnie wydatkują fundusze, tym bardziej uzasadnione staje się zwiększenie nakładów. W obecnie stosowanych technikach ewaluacji istnieje tendencja do niedoceniania oddziaływania badań i rozwoju konieczne jest rygorystyczne i innowacyjne podejście do socjoekonomicznej ewaluacji badań, aby wykazać ich przeszłą i przyszłą wartość. Infrastruktura dla innowacji Oprócz wsparcia dla badań i rozwoju, musimy również rozważyć sposoby, jakimi rządy mogą wspierać innowacje bardziej bezpośrednio poprzez zapewnienie odpowiedniej infrastruktury. 35 Produktywność jest również przedmiotem troski w przypadku innowacyjności Europejska Tabela Wyników w zakresie Innowacji pokazuje znaczne różnice między państwami członkowskimi jeśli chodzi o efektywność, z jaką dany kraj przetwarza swój wkład w innowacyjność (edukację, inwestycje w innowacje) na wyniki (obroty z nowych produktów, zatrudnienia w sektorach nowych technologii i patentów). Jednak z uwagi na brak odpowiedniego modelu połączenia tych dwóch elementów, jest to jedynie obserwacja. 21