C G STRATEGIA ROZWOJU SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP projekt z kwietnia 2012 roku -

Transkrypt

1 C A I L P G STRATEGIA ROZWOJU SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP projekt z kwietnia 2012 roku -

2 SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie... 3 II. Diagnoza systemu bezpieczeństwa narodowego Uwarunkowania zewnętrzne środowisko bezpieczeństwa Uwarunkowania wewnętrzne III. Wyzwania i wizja rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej IV. Cele strategii i kierunki interwencji Układ celów Cele operacyjne i realizujące je kierunki interwencji Cel 1. Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Cel 2. Umocnienie zdolności państwa do obrony Cel 3. Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Cel 4. Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Cel 5. Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego V. System realizacji strategii Podmioty odpowiedzialne za wdrożenie i monitorowanie realizacji strategii oraz jej ocenę Mechanizmy współdziałania podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i monitorowanie realizacji strategii oraz jej ocenę Dokumenty wdrożeniowe strategii Sposoby monitorowania i oceny realizacji strategii VI. Ramy finansowe strategii Bibliografia Wykaz skrótów Załącznik 1. Ramy prawne Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP Załącznik 2. Sprawozdanie z przebiegu konsultacji społecznych projektu strategii Załącznik 3. Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko Załącznik 4. Stanowisko Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego Załącznik 5. Opinia o zgodności ze Średniookresową Strategią Rozwoju Kraju

3 I. Wprowadzenie Zapewnienie bezpieczeństwa państwa oraz jego obywateli należy do żywotnych interesów narodowych Rzeczypospolitej Polskiej. Bezpieczeństwo narodowe oznacza zdolność państwa i jego społeczeństwa do zapewnienia warunków jego przetrwania, jako instytucji, wspólnoty obywatelskiej, biologicznego przeżycia ludności, integralności terytorialnej, niezależności politycznej, stabilności wewnętrznej oraz jakości życia. Zdolność ta jest kształtowana poprzez działania polegające na wykorzystaniu szans, podejmowaniu wyzwań, redukowaniu ryzyka oraz eliminowaniu zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych, co zapewni przetrwanie, tożsamość, funkcjonowanie i swobody rozwojowe państwa i narodu (społeczeństwa) 1. Na bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku przemożny wpływ wywierają procesy zachodzące we współczesnym, globalnym środowisku bezpieczeństwa. Cechują się one dużą dynamiką i złożonością zmian oraz występowaniem zagrożeń asymetrycznych, z których najgroźniejsze to: terroryzm, proliferacja broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, międzynarodowa przestępczość zorganizowana, zagrożenia w cyberprzestrzeni. Istnieją także wyzwania, które - w przypadku braku reakcji na nie - mogą przerodzić się w zagrożenia. Należą do nich takie zjawiska, jak: destabilizacja systemu politycznego, źle funkcjonujące mechanizmy gospodarcze i społeczne, masowe naruszanie praw człowieka, zubożenie społeczeństw, małe zasoby wodne, degradacja środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, rosnące zapotrzebowanie na energię połączone z utrudnionym dostępem do surowców energetycznych, wyczerpujące się zasoby metali rzadkich oraz problemy demograficzne. Głównych szans dla bezpieczeństwa narodowego należy upatrywać we wzmacnianiu roli Polski w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej oraz budowie dobrych relacji z państwami sąsiednimi. Przeciwdziałanie wszystkim potencjalnym zagrożeniom bezpieczeństwa wymaga posiadania zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego, gwarantującego szybkie i sprawne działanie w każdych warunkach oraz w reakcji na wszelkiego typu zagrożenia i kryzysy. Konieczność przygotowania, utrzymywania i doskonalenia systemu bezpieczeństwa narodowego przewiduje Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 13 listopada 2007 roku, która sformułowała definicję i stworzyła teoretyczne podstawy funkcjonowania takiego systemu 2. System bezpieczeństwa narodowego to całość sił, środków oraz zasobów przeznaczonych przez państwo do realizacji zadań w dziedzinie bezpieczeństwa, odpowiednio do tych zadań zorganizowana, utrzymywana i przygotowywana, w którym wyróżnia się podsystem kierowania i szereg podsystemów wykonawczych. Jednakże brak wizji co do roli i znaczenia strategii w naszym systemie prawnym oraz sektorowe podejście do kwestii bezpieczeństwa, przesądziły o niewielkim przełożeniu zapisów dotyczących budowy systemu bezpieczeństwa narodowego na dokumenty wdrożeniowe. W ten sposób rozwój zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego pozostał nadal jednym z najważniejszych wyzwań strategicznych. Zewnętrzne uwarunkowania bezpieczeństwa Polski, intensywny rozwój jej potencjału gospodarczego oraz poszerzanie zaangażowania w aktywne kształtowanie międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa, a także rosnąca wrażliwość otwartych społeczeństw na współczesne zagrożenia, wymuszają stopniową optymalizację sił i środków bezpieczeństwa narodowego w kierunku tworzenia zintegrowanego, kompleksowego systemu bezpieczeństwa narodowego, umożliwiającego równoczesne wykorzystanie 1 Na podstawie, R. Zięba, J. Zając, Budowa zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Polski (ekspertyza sporządzona na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w ramach prac nad aktualizacją średniookresowej strategii rozwoju kraju na lata ), Warszawa Ibidem, str

4 elementów systemu obronnego państwa i systemu zarządzania kryzysowego 3. Zintegrowanie planowania i przygotowania komponentów wojskowych i cywilnych na każdym poziomie reagowania, kompleksowe podejście do rozwiązywania sytuacji kryzysowych oraz uregulowanie i przypisanie zadań w tym zakresie administracji publicznej a także stworzenie stabilnych podstaw ich finansowania, jest dźwignią wzrostu poziomu bezpieczeństwa narodowego i skutecznym narzędziem jego realizacji. Przyjęcie przez Radę Ministrów w 2009 roku nowych zasad prowadzenia polityki rozwoju umożliwia zmianę dotychczasowego podejścia do polityki bezpieczeństwa państwa i połączenia ją z polityką rozwoju społeczno-gospodarczego. Rządowy Plan uporządkowania strategii rozwoju, zawierający koncepcję uporządkowania obowiązujących dokumentów strategicznych 4 realizujących średnio- i długookresową strategię rozwoju kraju 5, włączył Strategię rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej do grona dziewięciu zintegrowanych strategii rozwoju kraju. Rozwiązanie to stwarza szansę na wzmocnienie warstwy realizacyjnej strategii i nadanie nowego impulsu pracom związanym z budową zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego, w powiązaniu z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej określa warunki funkcjonowania oraz sposoby rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego. Szczególną rolę w tym systemie odgrywają podmioty odpowiedzialne za bezpieczeństwo zewnętrzne (służba dyplomatyczna, Siły Zbrojne RP, służby specjalne), w powiązaniu z podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo wewnętrzne. Z tego też względu główny obszar zainteresowania niniejszej strategii będzie ukierunkowany na bezpieczeństwo zewnętrzne i militarne. Zintegrowanie Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z innymi strategiami rozwojowymi pozwala na wyłączenie z jej zasadniczego zakresu tematycznego innych dziedzin bezpieczeństwa narodowego, takich jak: bezpieczeństwo ekonomiczne (w tym energetyczne), obywatelskie, społeczne, czy ekologiczne (w tym wodne). Z uwagi na potrzebę specjalizacji i konkretyzacji strategii rozwoju oraz ich wzajemną komplementarność, analiza tych dziedzin bezpieczeństwa narodowego wraz ze wskazaniem ich celów i kierunków interwencji znalazły się odpowiednio w Strategii innowacyjności i efektywności gospodarki, strategii Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, strategii Sprawne państwo oraz Strategii rozwoju kapitału społecznego 7. 3 Problematyka zarządzania kryzysowego została ujęta także w strategii Sprawne Państwo. 4 Podstawą prawną, w oparciu o którą opracowane zostały strategie rozwoju jest art. 9 ustęp 3 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.). 5 Długookresowa strategia rozwoju kraju Polska Trzecia fala nowoczesności (DSRK) wskazuje główne trendy i wyzwania, wynikające zarówno z rozwoju wewnętrznego kraju, jak i zmian w jego otoczeniu zewnętrznym oraz przedstawia kompleksową wizję rozwoju społeczno-gospodarczego kraju w perspektywie do roku 2030, z uwzględnieniem wymiaru regionalnego i przestrzennego. Natomiast średniookresowa strategia rozwoju kraju (ŚSRK) jest wiodącą strategią rozwojową, określającą podstawowe uwarunkowania, cele i kierunki rozwoju kraju w wymiarze społecznym, gospodarczym, regionalnym i przestrzennym. ŚSRK wyznacza obszary strategicznej interwencji o znaczeniu krajowym i ponadregionalnym, a także strategiczne inwestycje, które następnie zostają uwzględnione w innych strategiach rozwoju i programach. Dzięki temu zapewniona zostaje integracja polityki przestrzennej z polityką regionalną oraz koncentracja działań prorozwojowych państwa na kluczowych obszarach tematycznych i przestrzennych. Obowiązującą ŚSRK jest Strategia Rozwoju Kraju Trwają prace nad jej aktualizacją, zaś jej horyzont czasowy zostanie przesunięty do 2020 roku. 6 W związku z koniecznością zharmonizowania horyzontu czasowego strategii z horyzontem dokumentów wykonawczych z obszaru planowania obronnego (determinowanego przez cykl planistyczny NATO), dla niniejszej strategii przyjęto horyzont do roku Pozostałe strategie rozwoju także dotyczą choć w mniejszym stopniu różnych aspektów dziedzin bezpieczeństwa narodowego. Należą do nich Strategia rozwoju transportu, Krajowa strategia rozwoju regionalnego Regiony miasta obszary wiejskie, Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa oraz Strategia rozwoju kapitału ludzkiego. Powiązania SRSBN RP z pozostałymi zintegrowanymi strategiami rozwoju ilustruje tabela 1. 4

5 Dla Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej wpisanej w rządowy system zarządzania rozwojem kraju bazą koncepcyjną pozostaje Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, zatwierdzana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej 8. Obydwie strategie są merytorycznie spójne, różnią się zaś poziomem konkretyzacji i podejściem metodologicznym. Równolegle z przyjęciem niniejszej strategii przez Radę Ministrów, traci ważność Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej 9 oraz Strategia udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych 10. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej jest także skorelowana z najważniejszymi dokumentami strategicznymi Sojuszu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa - Koncepcją Strategiczną NATO i Europejską Strategią Bezpieczeństwa 11. Kierunki działań niniejszej strategii będą zorientowane na dwie naczelne zasady: efektywności i spójności stąd też jej głównym celem będzie Wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Efektywność będzie osiągana poprzez podnoszenie sprawności zasadniczych elementów systemu bezpieczeństwa narodowego służyć temu będzie realizacja celu pierwszego Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym, celu drugiego Umocnienie zdolności państwa do obrony oraz celu trzeciego Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego. Dzięki realizacji celu czwartego Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa i piątego Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa zapewniona zostanie spójność systemu bezpieczeństwa narodowego (na zewnątrz i do wewnątrz). Zaproponowane działania z zakresu spójności będą realizowane etapowo w pierwszej kolejności będą ukierunkowane na zwiększanie współpracy i koordynacji, w dalszej na integrację. Cele 1, 2 i 3 mają zatem charakter operacyjny (wykonawczy), zaś cele 4 i 5 systemowokoordynacyjny. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP powstała we współpracy przedstawicieli Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych Ministerstw Spraw Wewnętrznych, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, oraz Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu. 8 Obowiązująca Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej została zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 r. 9 Przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 23 grudnia 2009 r. 10 Przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 19 stycznia 2009 r. 11 Koncepcja Strategiczna NATO (przyjęta na szczycie NATO w Lizbonie, w dniu 19 listopada 2010 r.), Bezpieczna Europa w Lepszym Świecicie - Europejska Strategia Bezpieczeństwa (przyjęta na spotkaniu szefów rządów w Brukseli, w dniu 12 grudnia 2003 r.). 5

6 Wykres 1. Miejsce Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP w hierarchii dokumentów strategicznych Długookresowa strategia rozwoju kraju Średniookresowa strategia rozwoju kraju Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Strategia rozwoju transportu Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Sprawne państwo Strategia rozwoju kapitału społecznego Krajowa strategia rozwoju regionalnego (KSRR) Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Plan zagospodarowania przestrzennego kraju - Źródło: Opracowanie własne MON 6

7 Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Strategia rozwoju transportu Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Sprawne Państwo Strategia rozwoju kapitału społecznego Krajowa Strategia rozwoju regionalnego Strategia zrównoważonego rozwoju wsi rolnictwa i rybactwa Tabela 1. Powiązanie Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP z innymi zintegrowanymi strategiami rozwoju Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej Pozostałe zintegrowane strategie rozwoju Cele operacyjne Kierunki interwencji Cel 1 Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Cel 2 Umocnienie zdolności państwa do obrony 1.1. Zwiększenie skuteczności realizacji polskich priorytetów w NATO i UE oraz dbanie o sprawność mechanizmów sojuszniczych 1.2. Efektywna współpraca dwustronna i wielostronna 1.3. Zwiększenie skuteczności prawa międzynarodowego i instytucji międzynarodowych 1.4. Umacnianie instrumentów międzynarodowych w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia, środków jej przenoszenia oraz rozbrojenia globalnego 1.5. Dbanie o skuteczność i wspieranie rozwoju reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych i rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa 1.6. Zmniejszenie różnic rozwojowych w świecie oraz popieranie demokracji i poszanowania praw człowieka 2.1. Zwiększenie potencjału Sił Zbrojnych RP do wypełniania misji 2.2 Doskonalenie struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych RP (elastyczna i racjonalna organizacja) 2.3. Podniesienie poziomu wyszkolenia wojsk 2.4. Wzmacnianie zdolności struktur administracyjno-gospodarczych kraju do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych i do wspierania obrony państwa 2.5. Poprawa narodowego planowania obronnego 7

8 Strategia innowacyjności i efektywności gospodarki Strategia rozwoju kapitału ludzkiego Strategia rozwoju transportu Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko Sprawne Państwo Strategia rozwoju kapitału społecznego Krajowa Strategia rozwoju regionalnego Strategia zrównoważonego rozwoju wsi rolnictwa i rybactwa Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej Pozostałe zintegrowane strategie rozwoju Cele operacyjne Kierunki interwencji Cel 3 Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Cel 4 Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Cel 5 Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego 2.6. Skuteczna promocja obronności 2.7. Budowa nowoczesnego i produktywnego potencjału naukowo-badawczego na rzecz obronności 2.8. Poprawa zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa 3.1. Zwiększanie odporności infrastruktury krytycznej 3.2. Budowa systemu rezerw strategicznych 4.1. Integracja rozwoju społecznogospodarczego i bezpieczeństwa narodowego 4.2. Rozwój społecznego wymiaru bezpieczeństwa narodowego 5.1. Doskonalenie systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym 5.2. Zapewnienie mechanizmów koordynacji i współpracy organów, podmiotów i struktur organizacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego, w tym sił zbrojnych 5.3. Zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego i telekomunikacyjnego w kontekście zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego 5.4. Tworzenie lub aktualizacja aktów prawnych dotyczących organizacji, funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa i kierowania bezpieczeństwem narodowym Źródło: Opracowanie własne MON. 8

9 II. Diagnoza systemu bezpieczeństwa narodowego 1. Uwarunkowania zewnętrzne środowisko bezpieczeństwa 1.1. Kontekst strategiczny Kluczowym czynnikiem decydującym o kształcie obecnych stosunków międzynarodowych są procesy globalizacyjne, przejawiające się w stałym rozwoju swobody przepływu idei, osób, towarów, usług i kapitału. Następstwa tych procesów mają dwoistą naturę. Globalizacja przyczynia się do podniesienia poziomu rozwoju cywilizacyjnego w skali ogólnoświatowej, ale też do znacznego pogłębienia różnic rozwojowych pomiędzy państwami oraz wewnątrz społeczeństw. Złożona sieć powiązań gospodarczych, politycznych i komunikacyjnych usposabia państwa i narody świata do pokojowej współpracy, kreując zarazem nowe obszary i możliwości konfrontacji 12. Obecny poziom zintegrowania światowego życia ekonomicznego powoduje, iż gwałtowne zmiany, załamania koniunktury i kryzysy zachodzące nie tylko w najbliższym otoczeniu Polski, ale i w innych rejonach świata, mogą oddziaływać negatywnie na stabilność polskiej gospodarki, a tym samym bezpieczeństwa państwa. Szczególnie ważna w tym kontekście, zważywszy na stopień ich płynności, jest możliwość nagłej destabilizacji rynków finansowych. Kryzys gospodarczy ostatnich lat istotnie wpłynął na globalną sytuację w sferze bezpieczeństwa, spowalniając lub niwelując wzrost gospodarczy licznej grupy państw, w tym także bliskich partnerów i sojuszników Polski. Bardzo możliwe jest również, iż doprowadzą one do istotnych zmian w funkcjonowaniu globalnych systemów gospodarczych i finansowych oraz modyfikacji struktur międzynarodowej współpracy w tym względzie. Dlatego skutki tego kryzysu dla poszczególnych krajów, jak i całego systemu międzynarodowego, choć wciąż niemożliwe do całościowej i precyzyjnej oceny, okażą się zapewnie długotrwałe i znacząco wpłyną na funkcjonowanie różnych sfer państwa, w tym sektora bezpieczeństwa. Przeniesieniu centrum globalnego układu sił z rejonu euroatlantyckiego w rejon Azji i Pacyfiku towarzyszyć będzie stopniowa ewolucja znaczenia i możliwości globalnego oddziaływania Chin, Indii, Brazylii i innych wschodzących potęg. Państwa Zachodu wciąż przewodzą w wielu dziedzinach, zachowując wyjątkowy potencjał militarny, gospodarczy i technologiczny, a ich dorobek kulturowo-cywilizacyjny staje się jednym z kilku możliwych punktów odniesienia. Model autorytarny, w powiązaniu z obietnicą dobrobytu, stał się w oczach niektórych państw i ich przywódców realną alternatywą dla zachodniego uniwersalizmu. Rosnące aspiracje i możliwości oddziaływania nowo wyłaniających się potęg mogą oznaczać, że będą one stopniowo przejmować część odpowiedzialności za ewolucję sytuacji międzynarodowej w wymiarze regionalnym i globalnym. Mogą również prowadzić do narastania rywalizacji. Utrzymanie stabilności porządku międzynarodowego bardziej niż dotąd będzie wymagać możliwie najszerszej i efektywnej współpracy w sferze bezpieczeństwa oraz stałej adaptacji kluczowych w tym względzie struktur międzynarodowych. Wejście przez wiele państw globu na dynamiczną ścieżkę rozwoju wiąże się z ich dużym zapotrzebowaniem na żywność i surowce, zwłaszcza energetyczne. Istotne przemiany w sposobach wykorzystania surowców mogą wynikać z globalnych zmian klimatycznych i konieczności przeciwdziałania im przez społeczność międzynarodową. Rosnące zapotrzebowanie na surowce energetyczne sprawia, że używane są one do wywierania nacisku politycznego i coraz częściej zastępują siłę militarną w realizacji celów polityki państwa. Napięcia wywołane czasowymi ograniczeniami w dostawach gazu do 12 Podobna ocena procesu globalizacji zaprezentowana jest w Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa, str. 2. 9

10 niektórych krajów wskazują na słabość rynku energetycznego i negatywny wpływ polityki na gospodarkę. Również istotnym wyzwaniem o dynamicznym charakterze mogą stać się ulegające wyczerpaniu zasoby metali rzadkich. Chęć pozyskania dostępu do ich złóż, może przerodzić się w konflikty o różnej skali. Jednym z rozwiązań przeciwdziałających tego typu sytuacjom może być bardziej efektywny recykling odpadów zawierających te metale. Potencjalnym zagrożeniem wynikającym z rozwoju środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego pozostaje również terroryzm. Choć aktualne niebezpieczeństwo wystąpienia zamachów terrorystycznych na terytorium Polski utrzymuje się na niskim poziomie, to możliwy jest jego wzrost, zwłaszcza w związku z aktywnością naszego kraju na arenie międzynarodowej, wynikającą między innymi ze zobowiązań sojuszniczych. Ponadto, terytorium Polski może być wykorzystywane do prób tworzenia przez organizacje terrorystyczne zaplecza logistycznego do przeprowadzenia zamachów terrorystycznych na terytorium innych państw Unii Europejskiej. Bezpośrednie zagrożenie zamachami terrorystycznymi dotyczy natomiast obywateli polskich przebywających poza granicami kraju, w tym przede wszystkim żołnierzy uczestniczących w zagranicznych misjach wojskowych. Terroryzm pozostaje też poważnym zagrożeniem bezpieczeństwa dla części bliskich sojuszników Polski oraz istotnym wyzwaniem dla stabilności międzynarodowej. Oznacza to konieczność adekwatnego do polskich potrzeb, zobowiązań i możliwości udziału Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowej walce z tym zjawiskiem. Istotnym wyzwaniem jest również skuteczne przeciwdziałanie i zwalczanie przestępczości zorganizowanej, w szczególności o charakterze międzynarodowym, której sprzyja położenie naszego kraju na przecięciu różnego rodzaju szlaków komunikacyjnych, a także fakt, iż polska granica wschodnia stanowi jeden z najdłuższych odcinków zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Aktywność zorganizowanych grup przestępczych prowadzących działalność o charakterze transgranicznym dotyczy w szczególności procederu nielegalnej migracji, produkcji, przemytu i nielegalnego obrotu narkotykami i prekursorami służącymi do ich produkcji, a także przemytu i nielegalnego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz handlu ludźmi. Na znaczenie zagrożenia przestępczością zorganizowaną wpływa również potencjalna możliwość współpracy zorganizowanych grup przestępczych z organizacjami terrorystycznymi lub innymi skrajnie radykalnymi ruchami odwołującymi się do stosowania przemocy w imię realizacji celów politycznych. Wyzwaniem dla bezpieczeństwa pozostaje możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowych w następstwie katastrof naturalnych lub wywołanych działalnością człowieka. Choć częstotliwość takich wydarzeń jak pożary, powodzie i inne klęski żywiołowe, awarie przemysłowe, wypadki lotnicze, morskie i drogowe czy epidemie chorób zakaźnych nie musi w przyszłości się zwiększać, to - zważywszy na rosnącą współcześnie złożoność i współzależność życia gospodarczego i społecznego kraju - ich negatywne skutki mogą okazać się głębsze, bardziej długotrwałe i rozprzestrzeniać się szybciej, niż dotychczas. Możliwości precyzyjnego określenia skali, intensywności i czasu wystąpienia takich wydarzeń są często ograniczone. Szczególnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państw wysokorozwiniętych są negatywne zjawiska w cyberprzestrzeni, wynikające z celowego działania człowieka, bądź wywołanych awarią albo nieszczęśliwym wypadkiem zakłóceń funkcjonowania infrastruktury telekomunikacyjnej. Wysokie tempo rozwoju technologicznego oraz upowszechnianie się jego rezultatów pogłębiająca zależność funkcjonowania państw od sprawnego działania infrastruktury teleinformatycznej, wskazuje na szybki wzrost rangi tego rodzaju wyzwań w przyszłości. Na szczególną uwagę zasługuje w tym względzie możliwość uzyskania przez nieuprawnione podmioty (w tym obce służby specjalne lub ugrupowania terrorystyczne i przestępcze) dostępu do przechowywanych w formie elektronicznej informacji niejawnych, a także groźba dezorganizacji najważniejszych systemów informacyjnych instytucji rządowych oraz sfer sektora prywatnego o istotnym znaczeniu gospodarczym. 10

11 Potencjalnym źródłem zagrożeń, także o charakterze militarnym, pozostają rejony o obniżonej stabilności w obszarze euroatlantyckim lub jego sąsiedztwie, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, Kaukazie Północnym i Południowym, w Azji Środkowej oraz Wschodniej. Przyczyn napięć i konfliktów w tych regionach globu należy upatrywać w czynnikach etnicznych, religijnych, jak również w nierównomiernym dostępie do surowców naturalnych. Współczesny świat nie pozostaje bezbronny w obliczu globalnych wyzwań i zagrożeń. Społeczność międzynarodowa, w tym Polska, dysponuje szerokim spektrum możliwości umacniania swojego bezpieczeństwa. Jednym z najważniejszych instrumentów kształtujących środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego jest Sojusz Północnoatlantycki. Sojusz Północnoatlantycki pozostaje podstawowym wielostronnym instrumentem polityki bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Historycznie wyjątkową skuteczność Sojusz zawdzięcza z jednej strony swemu potencjałowi militarnemu oraz szerokiemu spektrum instrumentów działania, z drugiej zaś jedności wynikającej ze wspólnoty wartości. Polska będzie działać na rzecz utrzymania i rozwijania tego dorobku. Priorytetowe znaczenie ma zapewnienie odpowiedniej równowagi w hierarchii zadań i aktywności Sojuszu między jego funkcjami pierwotnymi (kolektywna obrona, forum konsultacji), a rolą stabilizatora sytuacji międzynarodowej przez współpracę partnerską i operacje spoza art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego (TP). Warunkiem tego jest zagwarantowanie należytej wiarygodności zobowiązań sojuszniczych, m.in. poprzez rozmaite formy wzmacniania obrony kolektywnej (plany ewentualnościowe, ćwiczenia, Siły Odpowiedzi NATO, rozbudowa infrastruktury obronnej). Zapewnienie zdolności do selektywnego reagowania globalnego, zgodnie z prawem międzynarodowym oraz podejściem całościowym (Comprehensive Approach) i przy otwartości na współpracę z innymi organizacjami, przyczyni się do wzmocnienia zdolności NATO do pełnienia jego podstawowych zadań: kolektywnej obrony, reagowania kryzysowego i współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. W tym kontekście szczególnie ważnym jest wypełnienie sojuszniczych zobowiązań wynikających z art. 3 Traktatu Północnoatlantyckiego, który wprost nakazuje utrzymanie i rozwijanie swoich indywidualnych i zbiorowych zdolności do odparcia zbrojnej napaści. Czynnikiem o ogromnym znaczeniu dla umacniania bezpieczeństwa w regionie euroatlantyckim są postępy integracji europejskiej. Dzięki wyjątkowemu charakterowi wszechstronnej współpracy w jej ramach, rozwój Unii Europejskiej trwale zwiększa stabilność europejską we wszystkich jej wymiarach. Przyjęcie Traktatu Lizbońskiego 13 otwiera nowe możliwości dalszego przyspieszenia i pogłębienia procesów integracyjnych, także w sferze bezpieczeństwa. Oferuje też szanse umocnienia poczucia wspólnoty wśród państw członkowskich i ich społeczeństw. Postępy integracji europejskiej, także dzięki rozwijanym przez Unię różnorodnym instrumentom współpracy z partnerami, wpływają stabilizująco na regiony sąsiadujące, przyczyniając się do zacieśnienia współpracy międzynarodowej i wzrostu wzajemnego zaufania. Dla Polski członkostwo w Unii Europejskiej stanowi też istotny impuls dynamizujący wszechstronny rozwój kraju oraz umożliwia pogłębianie więzi z sąsiadami i innymi bliskimi partnerami. Obecnie nowego kształtu nabierają stosunki transatlantyckie. Stopniowo postępującą odnowę tych relacji w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, w formule USA-Unia Europejska, jak i w toku dwustronnych inicjatyw łączących Stany Zjednoczone Ameryki i państwa europejskie, umożliwiają zmiany zachodzące po obu stronach Atlantyku. Świadomość wspólnych wyzwań o globalnym charakterze, w tym związanych z kryzysem gospodarczym, motywuje członków transatlantyckiej wspólnoty do zacieśnienia więzi w obszarach kluczowych dla wszystkich partnerów. Dotyczy to również zagadnień w sferze bezpieczeństwa, takich jak kontrola zbrojeń i rozbrojenie czy modernizacja i transformacja głównych struktur współpracy transatlantyckiej, oraz świadczy o rosnącej woli współdziałania 13 Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Dz. Urz. UE C z 17 grudnia 2007 r. Nr 306, str

12 państw Europy i Ameryki Północnej, zarówno miedzy sobą, jak i z partnerami w innych częściach globu. Wciąż w korzystnym kierunku z polskiej perspektywy przebiega rozwój regionalnego środowiska bezpieczeństwa w Europie. W skali kontynentu stale rośnie zakres i intensywność współpracy międzynarodowej, której solidne podstawy instytucjonalne dają Sojusz Północnoatlantycki, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) oraz inne struktury regionalne i subregionalne. Nadal dokonuje się też postęp procesów demokratyzacji i transformacji gospodarczej, szczególnie w Europie Południowej. Kontynent europejski, zwłaszcza w swej wschodniej i południowej części, charakteryzuje się występowaniem pewnych sporów i napięć, przeważnie o podłożu etnicznym. Choć ryzyko, iż przerodzą się one w otwarte konflikty zbrojne jest ograniczone, to jednak nadal stałej uwagi wymaga zwłaszcza sytuacja na Kaukazie Południowym oraz na Bałkanach. Pewne obawy budzi też utrzymywanie się w niektórych państwach regionu nie w pełni demokratycznych porządków prawnych, jak również okresowe ujawnianie się w polityce części krajów postaw konfrontacyjnych. Utrzymanie stabilności regionalnego ładu bezpieczeństwa w Europie jest w znacznym stopniu uzależnione od nowelizacji reżimów kontroli zbrojeń i rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, ustalonych w Traktacie o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (Traktacie CFE) 14, Traktacie o otwartych przestworzach 15 oraz Dokumencie Wiedeńskim Analiza charakteru współczesnego środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego wskazuje, że w perspektywie najbliższych lat główne wyzwania i zagrożenia dla Polski będą związane z: - dynamiką relacji w ramach NATO i UE oraz skalą zaangażowania Stanów Zjednoczonych Ameryki w bezpieczeństwo europejskie; - dynamiką przemian reżimów kontroli zbrojeń i rozbrojenia zwiększających ich skuteczność; - dynamiką relacji dwustronnych i wielostronnych; - zapewnieniem skuteczności prawa międzynarodowego; - oddziaływaniem konfliktów lokalnych na bezpieczeństwo światowe; - międzynarodowym terroryzmem i zorganizowaną przestępczością międzynarodową; - postępującą proliferacją broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia Szanse dla bezpieczeństwa Polski Wymienione powyżej procesy i zjawiska kształtujące międzynarodowe środowisko bezpieczeństwa w znaczący sposób oddziaływują na bezpieczeństwo Polski. Dodatkowo, na bezpieczeństwo naszego kraju wpływają też czynniki o charakterze regionalnym i lokalnym. Poniższa analiza dotyczy najważniejszych aspektów bezpieczeństwa narodowego, ukierunkowanych głównie na jego zewnętrzny wymiar. Państwo Polskie jest członkiem organizacji powszechnych (Organizacja Narodów Zjednoczonych) i regionalnych (m.in. Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego; Unia Europejska; Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa swym członkom. Członkostwo Rzeczpospolitej Polskiej w Sojuszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej stanowi gwarancję bezpieczeństwa państwa oraz oferuje możliwość wielowymiarowego rozwoju i wzrostu roli Polski na arenie międzynarodowej. Zarówno członkostwo w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, jak 14 Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie, podpisany w Paryżu w dniu 19 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 15, poz. 73). 15 Traktat o Otwartych Przestworzach, sporządzony w Helsinkach w dniu 24 marca 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 103, poz. 1127). 16 Dokument Wiedeński 1999 z negocjacji w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, przyjęty w Stambule w dniu 16 listopada 1999 r. 12

13 i budowa dobrych relacji z sąsiednimi państwami jest szansą polskiej polityki bezpieczeństwa. Z wieloma spośród naszych sąsiadów i partnerów dążymy do ustanowienia i realizacji partnerstwa strategicznego. Szczególnym obszarem zainteresowania Rzeczypospolitej Polskiej, z racji swego potencjału i znaczenia dla bezpieczeństwa kontynentu europejskiego, pozostają państwa Europy Wschodniej. Dlatego też szansą dla polskiej polityki bezpieczeństwa pozostaje zacieśnienie współpracy ze wschodnimi sąsiadami Polski w ramach relacji dwustronnych oraz wypełniania treścią istniejących formuł współpracy, a przede wszystkim poprzez stymulowanie współpracy NATO i UE z tymi państwami, m.in. w ramach Partnerstwa Wschodniego, Rady NATO-Rosja, Komisji NATO- Ukraina oraz Partnerstwa dla Pokoju/Rady Partnerstwa Euroatlantyckiego. Pozytywnie należy ocenić przyjęcie na szczycie w Lizbonie w listopadzie 2010 r. nowej Koncepcji Strategicznej NATO, która zawiera szereg elementów istotnych dla bezpieczeństwa Polski, Europy i wspólnoty transatlantyckiej. Nowa Strategia potwierdza obronny charakter organizacji i jednocześnie dostosowuje ją do funkcjonowania we współczesnym środowisku bezpieczeństwa. Wyposażyła także sojuszników w szereg instrumentów, które niosą ze sobą potencjał wzmocnienia bezpieczeństwa całego obszaru euroatlantyckiego. Szansą polskiej polityki bezpieczeństwa jest zapewnienie wpływu na ewolucję NATO i Unii Europejskiej oraz zachowanie i poprawę potencjału tych struktur. Rozszerzenie odpowiedzialności NATO o kwestie wychodzące poza tradycyjnie rozumianą domenę działań polityczno-wojskowego sojuszu i odgrywanie bardziej aktywnej roli w zwalczaniu wyzwań nowego typu (np. budowanie zdolności do kolektywnej odpowiedzi wobec takich wyzwań, jak ataki na infrastrukturę teleinformatyczną czy zakłócenia w dostawach surowców energetycznych) pozytywnie wpłynie na bezpieczeństwo regionu euroatlantyckiego 17. Pełne wykorzystanie potencjału, jaki niesie Traktat Lizboński może doprowadzić w przyszłości do powstania wspólnej obrony Unii Europejskiej i dostarczyć Polsce dodatkowych gwarancji bezpieczeństwa. Ustanowienie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (EEAS) stanowi szansę dla wzmocnienia pozycji międzynarodowej Rzeczpospolitej Polskiej. Kolejnej szansy dla bezpieczeństwa zarówno Polski, jak i całego świata należy upatrywać w umacnianiu prawa międzynarodowego i zapewnieniu jego powszechnego poszanowania, rozwoju norm prawnych i mechanizmów wykonawczych, które będą skutecznymi narzędziami w zwalczaniu nowych zagrożeń, zwłaszcza związanych z proliferacją broni masowego rażenia, terroryzmem, przestępczością zorganizowaną oraz zjawiskiem państw upadłych. Ważną formą współpracy pozwalającą eliminować źródła wielu zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego jest pomoc rozwojowa. Prowadzona stosownie do posiadanych zasobów oraz z uwzględnieniem szansy równoczesnego wspierania demokracji, łagodzi konflikty i problemy humanitarne w krajach, którym będzie świadczona. Ustanowienie spójnych ram prawnych oraz klarownego podziału zadań planowania i koordynacji oraz bieżącej realizacji projektów pomocowych przyczyni się do wzrostu znaczenia roli Polski jako jednego z ważnych aktorów w tym zakresie. Oprócz zwiększenia wolumenu środków rozwojowych i podnoszenia efektywności ich wydatkowania, Polska w ramach współpracy rozwojowej powinna w większym stopniu czerpać ze swojego pozytywnego doświadczenia związanego z transformacją ustrojową Zagrożenia i wyzwania bezpieczeństwa Polski Korzystny kształt środowiska bezpieczeństwa międzynarodowego oraz polskie powiązania sojusznicze prowadzą do tego, iż obecnie i w najbliższej przyszłości prawdopodobieństwo tradycyjnej agresji zbrojnej jest małe. Nie można jednak całkowicie wykluczyć pojawienia się w pobliżu granic Rzeczypospolitej Polskiej sytuacji użycia siły bądź groźby jej użycia. 17 Koncepcja Strategiczna NATO, str

14 Ponadto - zważywszy na występowanie w sąsiedztwie Polski znaczących potencjałów militarnych, w tym niekonwencjonalnych - Polska utrzymywać i rozwijać będzie zdolności pozwalające na skuteczną reakcję na tego rodzaju zagrożenia. Jednocześnie dbać będzie o utrzymywanie otwartości, przejrzystości i przewidywalności działalności wojskowej, zapewnianych przez system kontroli zbrojeń oraz regionalnych środków budowy zaufania i bezpieczeństwa. Zagrożeniem dla bezpieczeństwa Polski, w związku z programami atomowymi i zbrojeniowymi realizowanymi przez niektóre państwa, jest podważanie skuteczności międzynarodowego systemu przeciwdziałania proliferacji broni masowego rażenia. Jeżeli problemów tych nie uda się rozwiązać w nadchodzących latach, to sukcesy programów atomowych tych państw mogą zainicjować podjęcie podobnych programów przez kolejne państwa, prowadząc do atomowych wyścigów zbrojeń w skali poszczególnych regionów i destabilizując sytuację bezpieczeństwa międzynarodowego. Należy się liczyć z tym, że kraje biedniejsze, których nie stać na prowadzenie zbrojeń jądrowych, zostaną w takiej sytuacji zmuszone do rekompensowania przewagi potencjalnych przeciwników poprzez tworzenie arsenałów broni chemicznej i biologicznej. Wśród najważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego znajduje się terroryzm międzynarodowy 18. Zagrożenie terrorystyczne w Polsce utrzymuje się na niskim poziomie. Nie można jednak wykluczyć podejmowania przez terrorystów prób przeprowadzenia zamachu terrorystycznego na terytorium państwa członkowskiego UE. Poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa jest też wzrost liczby państw upadających i upadłych, które stopniowo tracą suwerenność i sprawność funkcjonowania instytucji państwowych. Nie są one w stanie walczyć skutecznie z terroryzmem, rebeliami czy przemytem. W konsekwencji rośnie liczba obszarów pozostających poza jakąkolwiek kontrolą państwa. Stałym zagrożeniem bezpieczeństwa narodowego Polski są także działania obcych służb specjalnych zmierzające do pozyskania informacji z zakresu wywiadu gospodarczego, politycznego i naukowo-technicznego. Różnice w postrzeganiu wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa oraz własnych korzyści przez członków NATO i UE w połączeniu z niejasnym i nieprzewidywalnym rozwojem środowiska bezpieczeństwa mogą stanowić poważne wyzwanie dla wspólnoty transatlantyckiej. Niepokój mogłaby budzić ewolucja Sojuszu Północnoatlantyckiego, który z regionalnej organizacji bezpieczeństwa coraz częściej staje się sojuszem o globalnym oddziaływaniu. Sytuacja ta mogłaby skutkować osłabieniem sojuszniczych zobowiązań dla Polski. Podobnym wyzwaniem staje się koncentracja zainteresowania Stanów Zjednoczonych na regionach pozaeuropejskich 19. Kolejnym wyzwaniem dla polskiej i europejskiej polityki bezpieczeństwa jest zdefiniowanie znaczenia i miejsca Unii Europejskiej na scenie globalnej, szczególnie w świetle istniejących dysproporcji pomiędzy zdolnościami UE w sferze gospodarczej a brakiem realnych instrumentów w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Mimo, iż Traktat Lizboński daje jej instrumenty, pozwalające skutecznie oddziaływać na procesy globalne, to jednak stopień ich wykorzystania w dużej mierze uzależniony jest od woli politycznej państw członkowskich. W czasach kryzysu partykularne interesy narodowe zwyciężają nad myśleniem w kategoriach grupowych. Znacznym wyzwaniem dla polskiej polityki zagranicznej jest zapewnienie równowagi pomiędzy orientacją śródziemnomorską działań UE a współpracą z państwami Europy Wschodniej i Kaukazu Południowego. Wybór jednej z opcji współpracy nie może odbywać się kosztem drugiej. 18 Problematyce terroryzmu międzynarodowego poświęcony jest Narodowy Program Antyterrorystyczny RP na lata Dokument ten jest dokumentem wykonawczym Strategii Sprawne Państwo. 19 Strategia Obronności USA Sustaining US global leadership: Priorities for 21st century defense, Waszyngton, styczeń 2012 r. 14

15 Osłabienie sytemu organizacji międzynarodowych (system Organizacji Narodów Zjednoczonych, międzynarodowych instytucji finansowych oraz Światowej Organizacji Handlu), jak również międzynarodowych reżimów kontroli zbrojeń, rozbrojenia i nieproliferacji, które cierpią na brak efektywności, należy uznać za wyzwanie dla polskiej, jak i globalnej polityki bezpieczeństwa. Słabości uniwersalnego systemu bezpieczeństwa należy dopatrywać się w braku ich reform. Utrzymująca się w stosunkach międzynarodowych logika maksymalizacji potęgi wzmacnia skłonność niektórych państw do porzucania ograniczeń systemu wielostronnego i prawa międzynarodowego. Istotnym wyzwaniem dla Europy będzie wypracowanie nowego reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych. Dotychczasowy system, oparty na Traktacie CFE, został zakwestionowany przez jedno z państw-stron. Należy dążyć, aby w toku negocjacji zostały przyjęte rozwiązania zapewniające utrzymanie ograniczeń ilościowych systemów uzbrojenia i sprzętu, rozszerzające zakres wymiany informacji oraz podnoszące skuteczność działań weryfikacyjnych, z umożliwieniem przystępowania do traktatu nowych państw. W ostatnich latach narastają wyzwania dla bezpieczeństwa energetycznego Polski, które wpływa na funkcjonowanie wszystkich sektorów krajowej gospodarki. Energia musi być dostępna w sposób ciągły, także w sytuacji kryzysów politycznych lub gospodarczych, zarówno krajowych jak i globalnych. Nawet krótkotrwałe przerwy w dostawach energii mogą spowodować wysokie koszty finansowe we wszystkich sektorach gospodarki narodowej i w życiu społecznym. Sektor energetyczny, ze względu na kluczowe znaczenie dla funkcjonowania gospodarki, ma bezpośredni wpływ także na zdolności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej 20. Uzależnienie od dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej z jednego źródła oraz ograniczone zdolności transportowania i magazynowania nośników energetycznych, wymiernie obniżają odporność naszego kraju na sytuacje kryzysowe, związane z bezpieczeństwem energetycznym i wywołane przez czynniki natury politycznej bądź technicznej. Dlatego też wyzwaniem dla polityki bezpieczeństwa Polski pozostaje dywersyfikacja źródeł energii, jej dostawców oraz kanałów przesyłowych, a także zwiększenie w tym wymiarze odporności kraju na sytuacje kryzysowe. Ze względu na stopień informatyzacji współczesnego świata, szczególnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa Polski są negatywne zjawiska w cyberprzestrzeni. Skutki takich działań mogą być odczuwalne przez społeczeństwo i wiązać się z niemożnością skorzystania z usług elektronicznych. Konsekwencje dla gospodarki i infrastruktury mogą obejmować straty ekonomiczne, utratę konkurencyjności polskiej gospodarki lub zagrożenia dla obronności państwa. Wyzwaniem dla bezpieczeństwa państwa jest presja migracyjna, jaka towarzyszy występowaniu kryzysów polityczno-militarnych. Polski system migracyjny uwzględnia możliwe czasowe zwiększenie napływu osób ubiegających się o ochronę na terytorium Polski. Jednak należy przeciwdziałać powstaniu w Polsce zamkniętych społeczności imigrantów, które mogą przyczyniać się do wzrostu zagrożenia związanego z przestępczością zorganizowaną 21. Nieuregulowana sytuacja prawna, problemy językowo-kulturowe i brak kwalifikacji zawodowych uniemożliwiają imigrantom legalne zatrudnienie. Czynnikiem sprzyjającym prowadzeniu działalności przez międzynarodowe grupy przestępcze, jest przebywanie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej osób z państw i regionów podwyższonego ryzyka. Negatywny wpływ działań zorganizowanych grup przestępczych na stabilność państwa i bezpieczeństwo jego obywateli przejawia się na wielu płaszczyznach życia społecznego, a następstwa okazują się nierzadko długotrwałe. 20 Na podstawie A. Gradziuk, W. Lach, E. Posel-Częścik, K. Sochacka Co to jest bezpieczeństwo energetyczne państwa?, Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, Seria Z, Nr , str Problematyce przestępczości zorganizowanej poświęcony jest Krajowy program przeciwdziałania i zwalczania przestępczości zorganizowanej na lata , który jest programem wykonawczym Strategii Sprawne Państwo. 15

16 Postępujący proces ocieplania klimatu prowadzi do występowania szeregu anomalii pogodowych, które stanowią istotne wyzwanie dla bezpieczeństwa Polski. Najpoważniejszym zagrożeniem wywołanym oddziaływaniem sił natury na obszarze naszego kraju są powodzie, spowodowane opadami, roztopami, zatorami lub sztormami. Także niewłaściwa działalność człowieka błędne zarządzanie przestrzenią, niewłaściwa gospodarka wodna, brak odpowiednich zabezpieczeń hydrotechnicznych oraz brak właściwej konserwacji umocnień, wpływa na możliwość wystąpienia powodzi. Jednocześnie w Polsce istnieje problem małych zasobów wody. Całkowita pojemność istniejących w kraju zbiorników retencyjnych nie zapewnia możliwości skutecznego reagowania na występujące lokalne deficyty wody w okresach suszy, a także nie gwarantuje odpowiedniego zaopatrzenia w wodę 22. Należy podkreślić, że Polska nie będzie zagrożona niedostatkiem wody, tym niemniej gospodarka wodna musi stać się priorytetem w skali całej gospodarki kraju. Duże niebezpieczeństwo niosą ze sobą długotrwałe susze, wielkoobszarowe pożary, huraganowe wiatry, osuwiska ziemi i spływy błotne czy epidemie chorób zakaźnych. Katastrofalne w skutkach bywają też awarie techniczne budowlane, przemysłowe, katastrofy lotnicze, morskie oraz w ruchu drogowym lub kolejowym. Istotnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa narodowego jest zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego na poziomie gwarantującym co najmniej minimalną samowystarczalność żywnościową państwa, do czego niezbędne jest utrzymanie odpowiedniej bazy produkcyjnej w sektorze rolno-żywnościowym. Potrzeby w tej dziedzinie uwypukla wzrost ryzyka związany z coraz częściej występującymi zjawiskami kryzysowymi, zarówno o charakterze produkcyjnym (wynikającym m.in.: z występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych), jak również o charakterze rynkowym (m.in. wynikające z działań o charakterze spekulacyjnym) na globalnym rynku żywnościowym. Tego typu zjawiska mogą prowadzić do niepokojów na międzynarodowej scenie politycznej w szczególności w krajach rozwijających się, lecz także mieć wpływ na funkcjonowanie gospodarki w krajach członkowskich UE, w tym Polski 23. Oprócz kwestii zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego w sensie ilościowym, kluczowe znaczenie ma zagadnienie bezpieczeństwa żywności w sensie jakościowym. Problem ten zyskuje na znaczeniu wraz z nasileniem występowania rozmaitych zagrożeń fitosanitarnych i weterynaryjnych, ściśle związanych m.in. ze wzrostem przepływów handlowych w zakresie artykułów żywnościowych. Efektywne i natychmiastowe reagowanie służb weterynaryjnych i fitosanitarnych w sytuacji wystąpienia omawianych zagrożeń jest w najwyższym stopniu istotne. Poważnym wyzwaniem dla Polski, ale też i Europy, staje się sytuacja demograficzna. W strukturze demograficznej państw kontynentu liczba osób powyżej 65 roku życia jest wyższa od liczby osób znajdujących się w przedziale 0 14 lat. Trend ten będzie się pogłębiał. Sytuacja ta prowadzi do potrzeby wypracowania nowej formuły wspólnej europejskiej polityki migracyjnej. W interesie Polski znajduje się wypracowanie ram takiej polityki europejskiej, która pozwoli na napływ wysoko wykwalifikowanych pracowników i ich integrację ze społeczeństwami przyjmującymi, ale także takiej polityki, która nie będzie restrykcyjna dla naszych wschodnich partnerów. 22 Zasoby wodne Polski, wynoszące 57,1 km 3 w porównaniu do innych państw europejskich przedstawiają się skromnie. O niskich zasobach wodnych kraju świadczy również dostępność wody na jednego mieszkańca. Według danych z lat jest ona trzykrotnie mniejsza od średniej europejskiej. Od czasu wejścia Polski do Unii Europejskiej włożono wiele wysiłku w dostosowanie polskiego prawodawstwa do przepisów UE. Znacząco zmieniono zapisy ustawy Prawo wodne, które miały usprawnić system planowania i zarządzania w gospodarce wodnej, głównie po to aby zapewnić dostęp ludności do czystej wody pitnej, zabezpieczyć rozwój gospodarczy i społeczny, rozwój żeglugi śródlądowej, rybołówstwa i turystyki. 23 Szerzej problematykę bezpieczeństwa żywnościowego porusza Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa. 16

17 2. Uwarunkowania wewnętrzne 2.1. System bezpieczeństwa narodowego Skuteczna realizacja celów polityki bezpieczeństwa wymaga utrzymywania i rozwoju przez Rzeczpospolitą Polską systemu bezpieczeństwa narodowego, zintegrowanego z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa poprzez wspólne procedury działania w sytuacjach kryzysowych i w czasie wojny oraz udział w sojuszniczym planowaniu obronnym. System bezpieczeństwa narodowego ma na celu odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie sił oraz środków będących w dyspozycji państwa do przeciwdziałania zagrożeniom godzącym w przetrwanie narodu i państwa, integralność terytorialną, niezależność polityczną i suwerenność, sprawne funkcjonowanie instytucji państwa oraz rozwój społeczno-gospodarczy. Jest on systemem obejmującym zarówno elementy bezpieczeństwa zewnętrznego, jak i wewnętrznego, ukierunkowanym na zapewnienie bezpieczeństwa narodowego w powiązaniu z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju 24. W przeszłości bezpieczeństwo państwa tradycyjnie utożsamiane było z obroną przed zagrożeniami wojennymi. Pod koniec XX wieku coraz większego znaczenia zaczęły jednak nabierać pozamilitarne aspekty bezpieczeństwa. Początkowo rozpatrywano je jako czynniki uzupełniające i wspomagające działania zbrojne, które z czasem stały się nową kategorią w szeroko rozumianej problematyce bezpieczeństwa. Kategorią tą była obronność, łącząca koncepcyjnie i praktycznie wysiłki militarne ze wsparciem pozamilitarnym. Była to pierwsza faza procesów integracyjnych w sferze bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego 25. W Polsce pierwsza faza integracji została zakończona pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Obronność ukształtowała się wówczas jako dziedzina bezpieczeństwa narodowego, która obejmuje zintegrowane przeciwstawienie się zagrożeniom politycznomilitarnym z wykorzystaniem wszystkich (wojskowych i cywilnych) zasobów państwa zorganizowanych w system obronny. Wtedy to opracowana została strategia obronności i koncepcja systemu obronnego, wdrożone zostały procedury narodowego planowania obronnego (opracowywania Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP, planowania operacyjnego i programowania obronnego), uruchomiony został system strategicznych gier obronnych oraz szkolenie kadry administracji publicznej na wyższych kursach obronnych. Pod koniec pierwszej dekady XXI wieku procesy integracyjne nabrały nowego przyśpieszenia. Przesądziło o tym coraz bardziej zglobalizowane środowisko bezpieczeństwa, a przede wszystkim charakter współczesnych wyzwań i zagrożeń. Procesy integracyjne w sferze bezpieczeństwa zostały zapoczątkowane w wydanej w 2007 roku Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, która połączyła w sobie wydawane uprzednio oddzielnie strategie obronności i bezpieczeństwa oraz przedstawiła koncepcję budowy zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. Zgodnie z zapisami Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, system bezpieczeństwa narodowego tworzą wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji RP i właściwych ustaw organy oraz instytucje należące do władz ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, w tym Parlament, Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, centralne organy administracji rządowej oraz inne państwowe urzędy centralne i instytucje państwowe. Istotnymi jego elementami są siły zbrojne oraz służby i instytucje rządowe zobowiązane do zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, prowadzenia działań ratowniczych oraz ochrony ludności i mienia w sytuacjach nadzwyczajnych, a także - w zakresie 24 Środki polityki bezpieczeństwa, rozumiane jako zasoby i instrumenty, są generowane i używane przez państwo, a rozwój społeczno-gospodarczy zapewnia dostępność tych środków. Zatem wzmacnianie bezpieczeństwa narodowego pozytywnie wpływa, a w niektórych sytuacjach wręcz warunkuje dalszy rozwój kraju. To w sposób ostateczny przesądza o potrzebie jednoczesnego umacniania bezpieczeństwa kraju w powiązaniu z jego rozwojem społeczno-gospodarczym. 25 S. Koziej, Wyzwania transformacyjne bezpieczeństwa Polski, Kwartalnik Bellona 2/2010, str

18 przewidzianym w Konstytucji RP i właściwych ustawach - władze samorządowe oraz inne podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy tworzący przemysłowy potencjał obronny oraz realizujący zadania z zakresu obronności państwa 26. Strategia precyzuje, że system bezpieczeństwa narodowego składa się z podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz z podsystemów wykonawczych. Podsystem kierowania tworzą organy władzy publicznej i kierownicy jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania związane z bezpieczeństwem narodowym oraz organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP. Szczególna rola w kierowaniu bezpieczeństwem narodowym przypada Parlamentowi, Prezydentowi RP i Radzie Ministrów. Naczelnym zadaniem podsystemu kierowania jest zapewnienie ciągłości podejmowania decyzji i działań w celu utrzymania bezpieczeństwa narodowego. Podsystem ten realizuje ponadto przedsięwzięcia związane z monitorowaniem źródeł, rodzajów, kierunków i skali zagrożeń; zapobieganiem powstawaniu zagrożeń bezpieczeństwa narodowego na terytorium RP oraz poza jej granicami; zapobieganiem skutkom tych zagrożeń oraz ich usuwaniem, a także kierowaniem obroną narodową. Z kolei podsystemy wykonawcze tworzą siły i środki pozostające we właściwościach ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów administracji rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych instytucji państwowych i podmiotów odpowiedzialnych za realizację ustawowo określonych zadań w zakresie bezpieczeństwa narodowego. Podstawowym zadaniem podsystemów wykonawczych jest wczesne rozpoznawanie wyzwań i zapobieganie zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, a w razie ich wystąpienia - przeciwdziałanie negatywnym następstwom. Równie istotnym zadaniem tych służb jest zwiększanie potencjału państwa i jego zdolności do realizacji interesów narodowych. Uzupełniając analizę zawartą w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, warto zauważyć, że obok wskazanych w niej klasycznych podsystemów wykonawczych ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego pełnią, nie mieszczące się w tradycyjnej klasyfikacji, systemy wsparcia bezpieczeństwa państwa 27. Należą do nich między innymi ochrona infrastruktury krytycznej oraz system rezerw strategicznych a także szereg uzupełniających, szczegółowych systemów operacyjnych (np.: system ochrony granicy państwowej, system przeciwpowodziowy, system ochrony danych osobowych i informacji niejawnych). Ich rozwijanie służy uzyskaniu odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, w tym na sytuacje nadzwyczajne i nieprzewidywalne zdarzenia. Chociaż polskie prawo nie reguluje kompleksowo funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego, działania w zakresie bezpieczeństwa narodowego podejmowane są nieprzerwanie. Brak unormowania organizacji i funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego w jednym akcie prawnym sprawia, że działania podejmowane w tym obszarze przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne obszary bezpieczeństwa państwa mają często charakter sektorowy i rozproszony. Podejmowane dotychczas działania służące integracji wysiłków podmiotów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe wypełniały najpoważniejsze luki, lecz nie wprowadzały systemowych i kompleksowych rozwiązań w skali państwa. Mając również na uwadze, że w Polsce brakuje unormowań prawnych, które jednoznacznie sytuowałyby strategię jako dokument o charakterze normatywnym, jej zapisy w odniesieniu do systemu bezpieczeństwa narodowego miały umowne zastosowanie. Z tego względu systemu bezpieczeństwa narodowego nie można było zaliczyć do rozwiązań stricte systemowych, które jednoznacznie wiązałyby go z polityką bezpieczeństwa 26 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 13 listopada 2007 r., str Systemy wsparcia bezpieczeństwa państwa uzupełniają podsystemy wykonawcze tworzone przez siły i środki pozostające we właściwościach ministrów kierujących działami administracji rządowej, centralnych organów administracji rządowej, wojewodów, organów samorządu terytorialnego oraz innych podmiotów odpowiedzialnych za realizację ustawowo określonych zadań w zakresie bezpieczeństwa narodowego. 18

19 narodowego i nadawałyby mu charakter skutecznego narzędzia polityki państwa, służącego do zapewnienia jego bytu i rozwoju. W sensie prawnym system bezpieczeństwa narodowego nie stanowi zatem, funkcjonującej samodzielnie struktury państwowej. Zadania dotyczące utrzymania bezpieczeństwa narodowego zostały sprecyzowane w kompetencjach wszystkich organów państwowych oraz sprywatyzowanych podmiotów gospodarczych, które spełniają szczególną rolę w tym systemie. Dlatego też system bezpieczeństwa narodowego oparty jest przede wszystkim na narodowym potencjale obronnym, charakteryzującym się posiadaniem odpowiednich sił do wykonania istotnych zadań w zakresie utrzymania bezpieczeństwa, odpowiedniego utrzymania infrastruktury ekonomicznej, społecznej i krytycznej państwa do eliminacji zagrożeń, a w wypadku ich zaistnienia likwidacji ich skutków. Efektywność systemu bezpieczeństwa narodowego warunkuje szereg czynników, do których można zaliczyć: zdolność do odpowiedniego reagowania na zmiany w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego oraz powstawanie zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych, poziomy podstawowych potencjałów państwa (gospodarczego, militarnego naukowo-technicznego, moralnego, demograficznego, intelektualnego, wydajność pracy), trwałość ustroju politycznego i obowiązujących struktur państwa, stopień politycznej, gospodarczej, finansowej i technologicznej zależności zewnętrznej państwa, efektywność tworzących go podsystemów kierowania i wykonawczych. Coraz większe znaczenie zdobywają również takie czynniki, jak jakość otaczającego środowiska i skuteczność polityki ekologicznej, dynamika zmian liczby ludności, jej struktury wiekowej, stabilność zaopatrzenia ludności w artykuły spożywcze, zabezpieczenie przemysłu w surowce, stabilny i wystarczający dostęp do zdywersyfikowanych źródeł energii. Zasadniczą formą organizacji i działania tego systemu pozostaje system obronny państwa (SOP), utrzymywany w celu zapewnienia ochrony żywotnych interesów narodowych, a w szczególności suwerenności i niepodległości narodu polskiego, jego prawa do integralności terytorialnej i nienaruszalności granic. W przeszłości SOP dostosowany był do potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa wojskowego (militarnego) państwa. Mimo jego sukcesywnej modyfikacji (stosownie do zmian sytuacji geopolitycznej Polski, a także obowiązujących w NATO mechanizmów reagowania obronnego), także dzisiaj jego głównym przeznaczeniem pozostało zachowanie potencjału państwa gwarantującego zdolność do efektywnego reagowania na zewnętrzne kryzysy polityczno-militarne, a w razie wojny - zdolność do szybkiego odparcia lokalnej agresji na własne terytorium oraz stworzenia warunków do skutecznego przeciwstawiania się, w ramach kolektywnej obrony sojuszniczej NATO, agresji na dużą skalę. Procesem integrującym funkcjonowanie wszystkich elementów SOP jest planowanie obronne, które umożliwia wytyczanie i osiąganie celów w dziedzinie obronności. Do mankamentów planowania obronnego na szczeblu strategicznym należy zaliczyć przede wszystkim: brak ustawowych definicji podstawowych pojęć z dziedziny planowania obronnego; ujęcie w wykonawczym akcie prawnym zadań realizowanych przez organy samorządu terytorialnego 28 ; pominięcie w systemie planowania obronnego podmiotów nie będących organami administracji rządowej, ale spełniających bardzo ważną rolę w sferze bezpieczeństwa narodowego; nadmierną ilość dokumentów strategicznych przedstawianych do akceptacji najwyższych organów władzy wykonawczej w państwie. Obok SOP ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego pełni system zarządzania kryzysowego 29. System ten tworzą organy administracji publicznej, które powołują centra zarządzania kryzysowego (pełniące całodobowe dyżury) oraz zespoły 28 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599, z późn. zm.). 29 Strukturę i funkcjonowanie sytemu zarządzania kryzysowego określa ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm.). 19

20 zarządzania kryzysowego (zespoły ekspercko-doradcze na poziomie gminnym, powiatowym, wojewódzkim i rządowym). Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przejmowaniu nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego kształtu. W działaniach zmierzających do minimalizacji ryzyka wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa narodowego ważną rolę odgrywają: pozostające do dyspozycji właściwych władz i służb siły i środki, kierowanie ich użyciem oraz system planowania działań. Na każdym poziomie administracji opracowywany jest plan zarządzania kryzysowego obejmujący m.in. analizę zagrożeń, bilans potrzeb, sił i środków własnych oraz procedury uzyskiwania pomocy zewnętrznej (w tym stosowne umowy, porozumienia, plany). Planowanie i przygotowanie na wypadek potencjalnych zagrożeń, a także właściwa koordynacja działań wymienionych powyżej systemów tworzących system bezpieczeństwa narodowego, mają istotne znaczenie dla podniesienia jego efektywności i spójności, bez potrzeby znaczącego zwiększania środków przeznaczanych na zapewnienie bezpieczeństwa narodowego Podsystem kierowania bezpieczeństwem narodowym Kierowanie bezpieczeństwem narodowym należy do najważniejszych działań państwa, mających na celu zapewnienie jego bytu i rozwoju w zmiennych uwarunkowaniach środowiska bezpieczeństwa politycznego, militarnego, ekonomicznego, społecznokulturowego i ekologicznego. W procesie kierowania bezpieczeństwem narodowym kluczową rolę organu zarządzającego odgrywają - w zakresie ustalonym w przepisach prawa powszechnie obowiązującego - organy władzy publicznej. Funkcje kierowania spełniane są przez podmioty wyspecjalizowane w wykonywaniu poszczególnych zadań na rzecz realizacji celów bezpieczeństwa, działające na wszystkich poziomach organizacyjnych państwa. Przyjęty w Konstytucji RP dwupodział władzy wykonawczej w państwie może w pewnych obszarach potencjalnie generować wyzwania w sprawnym kierowaniu bezpieczeństwem narodowym. Dotyczyć to może w szczególności sytuacji, gdzie kompetencje Prezydenta RP i Rady Ministrów są współzależne. Ustawy i rozporządzenia Rady Ministrów dotyczące problematyki kierowania bezpieczeństwem narodowym, bazując na przyjętym w Konstytucji RP podziale władzy wykonawczej, utrwalają prerogatywy Prezydenta RP i Rady Ministrów w tym zakresie. Problemy kompetencyjne i związane z tym utrudnienia w zakresie kierowania bezpieczeństwem mogą wynikać z poniższych uwarunkowań: - konstytucyjne prerogatywy głowy państwa w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego oraz współzależności z Radą Ministrów znajdują odzwierciedlenie między innymi w zapisie art. 126 Konstytucji:,,Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. oraz w art. 144 ust. 2 Konstytucji: Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Kompetencje Prezydenta RP w zakresie Sił Zbrojnych RP reguluje art. 134 Konstytucji. Konstytucyjne prerogatywy Rady Ministrów w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego ustanowione są w szczególności w art. 146 ust. 4. pkt 7-9 i pkt 11. Konstytucji: W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami 20

21 międzynarodowymi, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju ( ). Przytoczone prerogatywy Prezydenta RP i Rady Ministrów z uwagi na ich często ogólny charakter mogą powodować różnorodne interpretacje i niekiedy utrudniać sprawne współdziałanie organów władzy wykonawczej; - nie wprowadza się systemowo problematyki bezpieczeństwa narodowego w kompetencje marszałków Sejmu i Senatu, którzy konstytucyjnie są potencjalnymi następcami Prezydenta RP, gdyby ten nie mógł wykonywać swojej funkcji; - na szczeblu rządowym w obszarze bezpieczeństwa narodowego nadal dominuje perspektywa resortowa, często ograniczająca działania do akceptowania i sterowania realizacją koncepcji i programów formułowanych na poziomie poszczególnych ministerstw. Utworzone w 2008 roku Rządowe Centrum Bezpieczeństwa 30 nadal nie spełnia roli instytucji integrującej w skali ogólnopaństwowej działania na rzecz bezpieczeństwa narodowego; - według istniejącego stanu prawnego kierowanie bezpieczeństwem narodowym ma charakter interdyscyplinarny, obejmujący regulowane odrębnymi przepisami zarządzanie kryzysowe oraz kierowanie obronnością państwa. Nie ma jednak regulacji prawnych, które łączyłyby działania podejmowane w obu wymienionych dziedzinach bezpieczeństwa narodowego w jeden spójny system kierowania bezpieczeństwem narodowym; - resortowe budowanie poszczególnych części systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym prowadzi do częściowych, często rozbieżnych rozwiązań, wymagających poważnych korekt struktur i kompetencji w stanach nadzwyczajnych. Występują wówczas niedobory informacyjne, utrudniające spełnianie warunku ciągłości i braku zakłóceń w kierowaniu realizacją zadań przeciwdziałających powstałemu zagrożeniu bezpieczeństwa państwa. Istotnym byłoby rozważenie przyjęcia ustawy kompetencyjnej, precyzującej określone w Konstytucji prerogatywy organów władzy wykonawczej w obszarze zarządzania bezpieczeństwem narodowym. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym nie rozwiązała jednoznacznie istotnych problemów kierowania bezpieczeństwem narodowym. Przede wszystkim mało precyzyjnie wskazała zależności zachodzące między organizacją podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (który w świetle obowiązującego prawa jest elementem Systemu Obronnego Państwa), a organizacją kierowania w sytuacjach kryzysowych. W sposób wystarczający nie wskazała zadań wspólnych dla systemu obronnego państwa i systemu zarządzania kryzysowego oraz nie ustaliła mechanizmów płynnego przechodzenia od stanu zwyczajnego do nadzwyczajnego i odwrotnie. Dodatkowo, ustawa o zarządzaniu kryzysowym w obecnym brzmieniu dotyczy wyłącznie zadań realizowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podczas gdy istnieje realna potrzeba regulacji prawnych uwzględniających zobowiązania Polski wobec naszych sojuszników i partnerów (udział cywilno-wojskowych kontyngentów w misjach poza granicami kraju) oraz pozwalających na wykorzystanie możliwości sojuszniczych do ochrony interesów Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli. Słabości podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym wynikają też z braku jednolitej ustawy, wprowadzającej nowe rozwiązania oraz spinającej rozrzucone po wielu aktach prawnych regulacje dotyczące funkcjonowania tego obszaru bezpieczeństwa państwa Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm.). 31 Niewystarczająca okazała się ranga i zakres obowiązującego aktu prawnego z tego obszaru Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. Nr 98, poz. 978). 21

22 Istotnym obszarem słabości podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym są braki związane z infrastrukturą, a zwłaszcza łącznością. Prace nad stworzeniem systemu łączności na potrzeby administracji publicznej, systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym oraz na potrzeby ratownictwa od kilku lat nie wyszły poza etap koncepcyjny Zasadnicze podsystemy wykonawcze Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP określa następujące podsystemy wykonawcze systemu bezpieczeństwa narodowego: sprawy zagraniczne; obrona narodowa; służby specjalne; administracja publiczna i sprawy wewnętrzne; informatyzacja i telekomunikacja; sprawiedliwość; gospodarka; gospodarka morska; budżet i finanse publiczne; Skarb Państwa; transport; budownictwo, gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa; rolnictwo, rozwój wsi i rynki rolne; rozwój regionalny; praca; zabezpieczenie społeczne i sprawy rodzinne; zdrowie; nauka i szkolnictwo wyższe; oświata i wychowanie; kultura i ochrona dziedzictwa narodowego; środowisko (w tym gospodarka wodna); terenowe organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego. Z uwagi na wskazaną we Wprowadzeniu specjalizację i komplementarność zintegrowanych strategii rozwoju, obszar zainteresowania Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP został ograniczony do trzech pierwszych, uznanych za zasadnicze, podsystemów wykonawczych. A. Sprawy zagraniczne 33 Polityka zagraniczna jest jednym z atrybutów państwa jako suwerennego podmiotu w stosunkach międzynarodowych i stanowi realizację jego interesów na arenie międzynarodowej. Odzwierciedla zarówno rację stanu rozumianą jako zestaw fundamentalnych interesów państwa, jak i wartości leżące u podstaw demokratycznego ładu wewnętrznego. Podstawowymi celami polityki zagranicznej są: ochrona suwerenności i niepodległości oraz nienaruszalności terytorialnej państwa polskiego, zapewnienie wolności i bezpieczeństwa obywateli, tworzenie warunków do trwałego i zrównoważonego rozwoju cywilizacyjnego oraz gospodarczego kraju, wzrostu dobrobytu społeczeństwa, budowanie pozytywnego wizerunku kraju na arenie międzynarodowej, ochrona dziedzictwa kulturalnego i tożsamości narodowej oraz środowiska naturalnego. Cele te są realizowane w sferze stosunków zewnętrznych, na płaszczyźnie bilateralnej i wielostronnej. Do funkcji służby dyplomatycznej należą: Funkcja ochronna: zabezpieczenie i ochrona podstawowych interesów państwa i obywateli; zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego. Funkcja ochronna jest szczególnym zadaniem służby konsularnej. Konsul z urzędu podejmuje przed sądami lub innymi władzami tego państwa czynności niezbędne dla ochrony praw i interesów obywateli polskich. Funkcja reprezentacyjna: reprezentowanie interesów państwa i obywateli zagranicą, w stosunkach bilateralnych oraz wielostronnych. Do zadań służby dyplomatycznej należy uczestnictwo w negocjacjach, rozmowach i innych czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie podejmowanych działań, służących realizacji polskiej polityki zagranicznej. Zadaniem służby konsularnej jest m.in. zastępowanie obywateli polskich przed 32 Koncepcja organizacji Systemu Łączności na potrzeby administracji publicznej, systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym oraz na potrzeby ratownictwa, zaakceptowana przez Prezesa Rady Ministrów w maju 2008 r. 33 Dyplomacji rozumianej przez pryzmat podstaw prawnych, organizacji i kadr poświęcona jest strategia Sprawne Państwo. Natomiast Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP w obszarze polityki zagranicznej koncentruje się na procedurach i metodach działania. 22

23 sądami i innymi organami państwa przyjmującego w celu ochrony praw i interesów reprezentowanych osób. Funkcja informacyjno-promocyjna: w kraju urzędowania służby dyplomatyczne prowadzą działalność na rzecz promocji Polski, a zwłaszcza jej kultury, nauki i gospodarki oraz dbają o kształtowanie poprawnego wizerunku Polski. Organom i instytucjom krajowym dostarczają informacji o rozwoju sytuacji w państwie przyjmującym lub organizacji międzynarodowej. Funkcja integracyjno-adaptacyjna: wpływanie na środowisko międzynarodowe w celu tworzenia warunków sprzyjających realizacji celów narodowych, w tym m.in. umacnianie zdolności do działania i skuteczności organizacji międzynarodowych, których Polska jest członkiem, działanie na rzecz zapobiegania konfliktom i poszanowania zasad prawa międzynarodowego zgodnie z treścią i duchem Karty Narodów Zjednoczonych. Podejmując się realizacji swojej polityki zagranicznej, Polska dąży do kształtowania stabilnego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze globalnym i regionalnym, wzmacniania swej pozycji międzynarodowej oraz niwelowaniu i zapobieganiu powstawania sytuacji kryzysowych. Działania Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej stanowią funkcję wartości, będących fundamentem polskiej państwowości, czyli: demokracji, rządów prawa, poszanowania praw człowieka i solidarności. Polityka zagraniczna ma działać na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, integralności terytorialnej, dobrobytu i wysokiego poziomu rozwoju społecznego. Cel ten jest realizowany poprzez kształtowanie przyjaznego otoczenia państw i podmiotów pozapaństwowych. Dyplomacja jest narzędziem, które pozwala państwu na wyrażenie i prowadzenie polityki zagranicznej. Składają się na nią m.in. podstawy prawne, organizacja, kadry, procedury i metody działania. Jednym z wyznaczników pozycji międzynarodowej państwa jest ilość akredytowanych w nim misji dyplomatycznych oraz ilość państw, z którymi państwo to utrzymuje stosunki dyplomatyczne. Spośród 192 państw członkowskich Organizacji Narodów Zjednoczonych, Rzeczpospolita Polska nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych z jedenastoma państwami. 34 Polskie placówki dyplomatyczne znajdują się wszędzie tam, gdzie znajdują się realne interesy Rzeczypospolitej Polskiej, a także tam gdzie rozsiana jest Polonia. Polska ma swoje misje dyplomatyczne w 89 państwach świata (zob. mapa 1). Dodatkowo w 95 państwach Polscy ambasadorzy są akredytowani. Przywilejem państwa jest także prawo do legacji biernej - przyjmowanie na swym terytorium misji dyplomatycznych innych państw. Polska gości 94 ambasady, a 63 misji dyplomatycznych jest w Polsce akredytowanych (z czego większość znajduje się w Berlinie). 34 Są to: Bhutan, Fidżi, Kiribati, Mikronezja, Nauru, Palau, Samoa, Tonga, Tuvalu oraz Wyspy Salomona. Nie oznacza to, że Polska jest z tymi podmiotami stosunków międzynarodowych w stanie wojny czy nie uznaje ich państwowości. Znaczne oddalenie tych państw od Polski, brak więzów i interesów skutkuje brakiem potrzeby ustanowienia stosunków dyplomatycznych i utrzymywania stałych misji. Wychodząc naprzeciw dynamicznie zmieniającym się warunkom prowadzenia misji dyplomatycznych i obniżenia kosztów prowadzenia polityki zagranicznej, państwa podejmują różne działania. W ramach Grupy Wyszehradzkiej powołano do działania Dom Wyszehradzki w Kapsztadzie. Wobec braku polskich przedstawicielstw w wielu krajach Afryki i Ameryki Południowej prowadzone są rozmowy o wykorzystaniu misji dyplomatycznych innych państw w tych regionach. W zamian Polska oferuje podobną pomoc szczególnie w krajach Europy Wschodniej i w państwach Azji Środkowej. 23

24 Mapa 1. Państwa, w których znajdują się polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MSZ. Obowiązkiem polskiej służby zagranicznej i konsularnej jest zapewnienie sprawnej opieki konsularnej wszystkim Polakom przebywającym za granicą. Każdego dnia pracownicy konsulatów stanowią bramę do Polski, pomagając rozwiązać codzienne problemy wielu tysięcy rodaków jak i cudzoziemców, którzy wybierają się do Polski. Wizerunek kraju w dużym stopniu zależy od sprawności i profesjonalizmu pracy konsulów, którzy dla większości obcokrajowców są pierwszymi przedstawicielami państwa polskiego, jakich spotykają. Pozycję międzynarodową kraju tworzą także obywatele zatrudnieni w kluczowych instytucjach międzynarodowych. W Unii Europejskiej ogólne zatrudnienie Polaków w grudniu 2010 r. wynosiło 2321 osób, z czego na średnie i wyższe stanowiska kierownicze przypadało 84 osoby (zob. wykres 2. oraz tabela 3.). 24

25 Wykres 2. Zatrudnienie polskich obywateli w instytucjach i agencjach UE - stan z kwietnia 2010 r. Komisja Europejska 1426 Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej Parlament Europejski Biuro Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Trybunał Sprawiedliwośći WE/ Sąd Komitet Ekonomiczno-Społeczny Komitet Regionów Europejski Trybunał Obrachunkowy Europejski Bank Centralny Europejski Bank Inwestycyjny Agencje Unii Europejskiej eksperci narodowi Źródło: _Zatrudnienie_PL_w_instytucjach_i_agencjach_UE.pdf - dostępne 8 lutego 2011 r. 25

26 Tabela 3. Zatrudnienie obywateli polskich w instytucjach Unii Europejskiej na kierowniczych stanowiskach średniego i wyższego szczebla stan z grudnia 2010 r. Komisja Europejska Stanowiska Kierownicze Komisarz Unii Europejskiej 1 Stanowiska kierownicze wyższego szczebla 11 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 47 Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej Stanowiska kierownicze wyższego szczebla 2 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 3 Parlament Europejski Stanowiska kierownicze wyższego szczebla 3 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 2 Biuro Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich 35 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 1 Trybunał Sprawiedliwości WE/Sąd 36 Sędzia Trybunału Sprawiedliwości WE 1 Sędzia Sądu 1 Sędzia Sądu ds. Służby Cywilnej Unii Europejskiej 1 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 1 Komitet Regionów Stanowiska kierownicze średniego szczebla 1 Europejski Trybunał Obrachunkowy 37 Członek Europejskiego Trybunału Obrachunkowego 1 Szef gabinetu polskiego członka ETO 1 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 1 Europejski Bank Centralny 38 Członek Rady Ogólnej Europejskiego Banku Centralnego 1 Rzecznik Prasowy ECB 1 Stanowiska kierownicze średniego szczebla 1 Europejski Bank Inwestycyjny 39 Członek Rady Gubernatorów Europejskiego Banku Inwestycyjnego 1 Stanowiska kierownicze wyższego szczebla 1 Źródło : op. cit. - dostępne 31 maja 2011 r. Jak wynika z załączonych tabel, największym pracodawcą unijnym była Komisja Europejska. Zatrudnionych w niej było w tym okresie 1427 obywateli polskich. W ramach nowoutworzonej Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych pracowało 20 polskich obywateli, w tym na szczeblu kierowniczym Zgodnie z danymi na koniec 2010 roku, w Sekretariacie Międzynarodowym NATO w Brukseli zatrudnionych było 23 obywateli polskich. Według danych na koniec października 2010 r., łączna liczba stanowisk obsadzonych przez polskich obywateli w Sekretariacie ONZ wynosiła 74. W tej liczbie znajdują się trzy stanowiska kierownicze w misjach pokojowych i operacjach pokojowych: w Iraku, na Cyprze i w Libanie. Należy podkreślić, że liczba stanowisk w Organizacji Narodów Zjednoczonych obsadzonych 35 Dane według stanu na kwiecień 2010 r. Biuro Europejskiego rzecznika Praw Obywatelskich nie podało aktualnych danych. 36 Dane według stanu na kwiecień 2010 r. TSWE nie przekazał aktualnych danych. 37 Dane wg stanu na marzec 2009 r. ETO nie przekazał aktualnych danych. 38 Stan na październik 2006 r. EBC nie przekazuje aktualnych danych. 39 Stan na październik 2006 r. 40 Zastępca Sekretarza Generalnego ESDZ oraz szefowie delegacji Unii Europejskiej w Jordanii i Korei Południowej. 26

27 przez polskich obywateli wzrosła w okresie ostatnich czterech lat o 44%. Zgodnie z danymi na koniec grudnia 2010 roku, w strukturach OBWE zatrudnionych było 84 polskich obywateli, w tym w Sekretariacie OBWE 2 osoby, na misjach i w ośrodkach terenowych Organizacji w Armenii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Mołdowie, Kirgistanie i Kosowie 11 Polaków. W biurze Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy mieszczącym się w Warszawie zatrudnionych było 10 osób w ramach kontaktów międzynarodowych oraz 59 w oparciu o kontakty lokalne i jako personel pomocniczy Działania polskiej dyplomacji polegają na kształtowaniu stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym poprzez współpracę międzynarodową, zwłaszcza w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej, Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych organizacji międzynarodowych oraz w relacjach z głównymi partnerami i najbliższymi sąsiadami. Analizując sprawność polskiej dyplomacji należy stwierdzić, że dotychczas w pełni wypełniała ona swoją rolę. Biorąc jednak pod uwagę dynamiczne zmiany środowiska bezpieczeństwa należy zauważyć, że wyzwania globalne będą wymagały wzmożonych działań ze strony MSZ. Dotychczasowa praktyka polskiej polityki zagranicznej wskazuje na istnienie w odniesieniu do polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa pamięci instytucjonalnej. Kolejne rządy kontynuowały w tych dwóch obszarach politykę swych poprzedników. Jest to niezwykle ważna cecha, jaka powinna wyróżniać politykę zagraniczną współczesnego państwa prawa. Zgodnie z zapisami Traktatu Lizbońskiego wzmocnieniu ulega rola parlamentów narodowych państw członkowskich w kształtowanie polityki zagranicznej Unii Europejskiej. W ostatnim okresie następuje proces modernizacji służby zagranicznej. Wpływa on na prowadzenie skutecznej polityki zagranicznej i realizację jej priorytetów. Polska dyplomacja jest coraz skuteczniejszą służbą. Wciąż jednak pozostaje pole do doskonalenia, np. w takich obszarach, jak: wzmocnienie koordynacyjnej roli MSZ w zakresie współpracy zagranicznej realizowanej przez Sejm, Senat, inne resorty, a także samorząd terytorialny; poprawa koordynacji aktywności resortów w zakresie współpracy ze swoimi odpowiednikami z innych państw oraz na forum UE i NATO, a także innych organizacji międzynarodowych; problemy ze spójną artykulacją całościowego i wspólnego stanowiska różnych podmiotów polityki zagranicznej, wpływające na wizerunek Polski i skuteczność działań dyplomatycznych. Szansą polskiej polityki zagranicznej jest przygotowanie nowoczesnej, dobrze zmotywowanej i wykształconej kadry. Pozytywnym czynnikiem powinna się stać realizacja programu modernizacji polskiej służby zagranicznej, zaplanowanej na lata , której efektem będzie m.in. kreatywna kadra posiadająca umiejętności zwiększające skuteczność realizacji polskich priorytetów w NATO i UE oraz dbanie o sprawność mechanizmów sojuszniczych a także o komplementarność działań obu tych organizacji. Potencjałem dyplomacji Rzeczypospolitej Polskiej są osoby, które znalazły zatrudnienie w instytucjach międzynarodowych. Ich doświadczenie zdobyte w trakcie pracy dla Unii Europejskiej, Sojuszu Północnoatlantyckiego czy Organizacji Narodów Zjednoczonych nie może zostać zmarnowane. W tym kontekście należy również widzieć możliwość objęcia przez polskich dyplomatów stanowisk w Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych, w tym przede wszystkim na stanowiskach w centrali ESDZ w Brukseli, gdzie będą zapadać kluczowe decyzje dot. europejskiej polityki zagranicznej. Przyjęty przez państwa członkowskie projekt decyzji o utworzeniu ESDZ, i jego zapis o ścisłej współpracy z dyplomacjami państw członkowskich pozwala traktować nowo powstałą strukturę jako realne narzędzie polskiej polityki zagranicznej, pomimo, że służba działań zewnętrznych przede wszystkim ma reprezentować interes całej UE. 27

28 Wyzwaniem dla skutecznej realizacji polskiej polityki zagranicznej jest niski procent (0,34 % PKB) wydatków z budżetu państwa na sprawy zagraniczne. B. Obronność Obronność jest dziedziną bezpieczeństwa narodowego, stanowiącą sumę wszystkich cywilnych i wojskowych przedsięwzięć mających na celu zapobieganie i przeciwstawienie się wszelkim potencjalnym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa, mogącym doprowadzić do kryzysu polityczno-militarnego. Aby zaspokoić potrzeby obronne Polski, organizowany jest i utrzymywany system obronny państwa. Jego sprawność jest determinowana harmonijnym współdziałaniem tworzącego go podsystemu kierowania oraz podsystemów wykonawczych militarnego i niemilitarnego. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronnego państwa. Unikalne w skali państwa zdolności czynią z sił zbrojnych wielofunkcyjne narzędzie do wypełniania szerokiego spektrum misji, do których należą: zagwarantowanie obrony państwa i przeciwstawienie się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych, udział w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej oraz wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego i pomoc społeczeństwu. Wyniki badań społecznych wskazują na niezmiennie wysoki poziom aprobaty społecznej dla wojska i duży prestiż żołnierskiej służby, co czyni z Sił Zbrojnych RP jedną z najważniejszych instytucji zaufania publicznego. Bogata historia oręża polskiego oraz silny etos żołnierski pozytywnie wpływają na społeczny odbiór wojska, zainteresowanie służbą w nim oraz na morale w samej armii. Dobrze wykształcony personel Sił Zbrojnych RP jest ich najmocniejszym atutem. Doświadczenia nabyte w operacjach poza granicami kraju, służbie w międzynarodowych strukturach wojskowych oraz w inicjatywach NATO i UE (Siły Odpowiedzi NATO, Grupy Bojowe UE) podnoszą zdolność do wspólnego działania z wojskami sojuszniczymi (interoperacyjność) oraz są impulsem transformacyjnym polskiej armii. Wdrożenie pełnego uzawodowienia armii pozwoliło na przeniesienie wysiłku profesjonalizacyjnego na wyższy poziom. Rozpoczęta w 2008 r. realizacja rządowego Programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na lata przyniosła radykalne zmiany. Przede wszystkim wymusiła zmianę wszystkich głównych systemów funkcjonowania wojska - przebudowano systemy szkolenia, żywienia, uzupełniania, mobilizacji, zabezpieczenia logistycznego, zakwaterowania oraz zaopatrywania w uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Wdrożono nowy model szkolenia oparty na trzyletniej strukturze obejmującej dwuletni okres szkolenia zasadniczego oraz roczny okres gotowości lub udziału w misji, a także odtworzenia zdolności. Rozpoczęto nabór do Narodowych Sił Rezerwowych, będących zarazem głównym źródłem rekrutacji do zawodowej służby wojskowej. Zmieniono proporcję jednostek operacyjnych do zabezpieczających 41, tym samym zwiększając potencjał bojowy armii. Ograniczono i uproszczono najniższy szczebel administracji wojskowej 42 oraz podjęto decyzję o likwidacji okręgów wojskowych, usuwając zbędny szczebel z systemu administracji i logistyki. Optymalizacja wykorzystania potencjału logistycznego pociągnęła za sobą decyzję o powołaniu czterech rejonowych baz logistycznych, w miejsce poprzednich jedenastu, które świadczą usługi logistyczne na rzecz wszystkich jednostek wojskowych znajdujących się na ich terenie działania. Także w sferze finansowej obserwowane są pozytywne zmiany - przyjęty na rok 2011 budżet w wysokości 27,5 mld złotych jest najwyższym do tej pory zastrzykiem środków 41 W 2009 roku stosunek jednostek operacyjnych do zabezpieczających stanowił 53% do 47%, w końcu 2011 roku te proporcje będą wynosiły 60% do 40%. 42 Liczbę Wojskowych Komend Uzupełnień zmniejszono ze 123 do 86, nadając im nowy charakter. Wojewódzkie Sztaby Wojskowe dostosowano do zadań związanych m.in. z zarządzaniem kryzysowym. 28

29 finansowych dla obronności. Jednocześnie skierowanie w jego ramach 24,3 % środków na wydatki majątkowe wskazuje tendencję przyspieszenia procesów modernizacji technicznej. Modernizacja jest wdrażana w drodze zarówno czternastu wieloletnich programów modernizacyjnych, jak i zakupów bieżących na potrzeby wojsk. Priorytetami są: zakupy nowej techniki wojskowej, wydatki na remonty i modernizację uzbrojenia oraz na nowe inwestycje budowlane i remonty nieruchomości. W ostatnich latach nastąpiły także znaczące zmiany w naszej obecności w misjach zagranicznych. Z jednej strony nastąpiło ograniczenie wielkości i zmiana charakteru polskiego zaangażowania w Iraku, z drugiej - wzmocnienie polskiego kontyngentu w Afganistanie. W ramach tzw. pakietu afgańskiego" wydatkowano w latach ponad 1 mld 300 mln złotych na sprzęt i uzbrojenie. Służy on w Afganistanie, a po zakończeniu misji w większości powinien powrócić do kraju (tak jak to miało miejsce po zakończeniu misji w Iraku). Kontynuowane są lub rozpoczną się procesy i działania mające długofalowe konsekwencje dla funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP. Są to przede wszystkim: stopniowe redukowanie kontyngentu w Afganistanie, kontynuacja strategii informatyzacji Ministerstwa Obrony Narodowej i sił zbrojnych, wdrażanie budżetu zadaniowego i dalsza ekonomizacja funkcjonowania MON i sił zbrojnych, pozbywanie się niepotrzebnej wojsku infrastruktury 43. Wymogi współczesnego środowiska bezpieczeństwa, rozwój technologiczny oraz postępująca modernizacja sił zbrojnych państw sąsiednich i członkowskich NATO ujawniają rosnące wyzwania w funkcjonowaniu Sił Zbrojnych RP, w dużej mierze spowodowane niewystarczającym nasyceniem nowoczesnym uzbrojeniem i sprzętem wojskowym. Z jednej strony usprawniono i skonsolidowano system pozyskiwania, eksploatacji i wycofywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego Sił Zbrojnych RP, z drugiej zaś strony - tempo dostaw nowych typów uzbrojenia często przebiega zbyt wolno, na co duży wpływ mają możliwości dostawców oraz konieczność zrównoważonego, równoległego finansowania dostaw uzbrojenia w wielu obszarach. Czynniki te decydują o wciąż niepełnej interoperacyjności i kompatybilności Sił Zbrojnych RP z wojskami sojuszniczymi. Doskonalenia wymaga również system szkolenia rezerw osobowych polskiej armii oraz struktura jej dowodzenia. Zobowiązania sojusznicze oraz społeczne oczekiwania nakładają również na Siły Zbrojne RP presję transformacyjną, ukierunkowaną na przyspieszony rozwój zdolności operacyjnych oraz zwiększanie proporcji jednostek bojowych względem zabezpieczających. Szanse na wzmocnienie Sił Zbrojnych RP oferuje uczestnictwo w międzynarodowych programach obronnych, w tym Europejskiej Agencji Obrony (EDA). Także zwiększona obecność sojuszniczej infrastruktury obronnej na terytorium Polski podniesie interoperacyjność naszych sił. Wykorzystanie outsourcingu w wybranych obszarach funkcjonowania wojska (np. zabezpieczenie logistyczne, wsparcie dowodzenia) umożliwi racjonalizację kosztów jego działania oraz umożliwi dalszą profesjonalizację. Utrzymywanie się niekorzystnych trendów w światowej gospodarce, dotkniecie części państw wysokorozwiniętych stagnacją i kryzysem gospodarczym skutkuje znacznym ograniczeniem wydatków przeznaczonych na obronność wielu państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej. Szansę na dalszy rozwój zdolności obronnych Polski i sojuszników stanowią realizowane w ramach NATO i UE inicjatywy Smart Defence 44 i Pooling & Sharing 45. Ich celem jest zachowanie i wzmocnienie zdolności obronnych, wraz z poprawą ich efektywności, interoperacyjności i efektywności kosztowej. 43 Opracowano przy wykorzystaniu materiałów Strategicznego Przeglądu Obronnego. Profesjonalne Siły Zbrojne w nowoczesnym państwie, Ministerstwo Obrony Narodowej, kwiecień 2011 r. 44 Wystąpienie Sekretarza Generalnego Sojuszu Północnoatlantyckiego Andersa Fogh Rasmussena podczas corocznej Monachijskiej Konferencji Bezpieczeństwa, Smart Defence can help nations to build greater security with fewer resources but more coordination and coherence, Munich Materiał informacyjny Europejskiej Agencji Obrony, EDA s Pooling & Sharing, oraz EGMONT Security Policy Brief No 23, Sven Biscop, Jo Coelmont, Pooling & Sharing: From slow march to quick march?, Brussels May

30 Zagrożeniem dla rozwoju Sił Zbrojnych RP może być utrzymanie w dłuższej perspektywie niekorzystnej relacji w zakresie nakładów na obronność Polski, w porównaniu ze średnią krajów NATO. Równie groźne w skutkach byłoby pozbawienie programu rozwoju i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP stabilności długoterminowego finansowania, które podważyłoby możliwość eliminacji braków w zdolnościach operacyjnych. Natomiast kończące się resursy eksploatacyjne uzbrojenia i sprzętu wojskowego mogą znacznie pogłębić istniejące luki. Niebezpiecznym zjawiskiem może też okazać się niskie społeczne zainteresowanie sytuacją w wojsku, malejąca konkurencyjność sił zbrojnych na rynku pracy oraz brak akceptacji społecznej dla udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach wojskowych poza granicami kraju. 30

31 Tabela 4. Zestawienie nakładów na obronność w 2008 r. państwa EDA i USA. Państwo Nakłady na obronność w mln euro Zmiana nakładów na obronność w % Nakłady na obronność, jako % PKB Nakłady na obronność, jako % całości budżetu państwa Nakłady na obronność per capita w euro Austria ,94 0,91 1,95 1, Belgia ,14 1,23 2,33 2, Bułgaria ,55 2,34 6,74 6, Cypr ,89 1,78 4,32 4, Czechy ,55 1,44 3,65 3, Estonia ,62 1,85 4,64 4, Finlandia ,45 1,32 3,05 2, Francja ,34 2,32 4,47 4, Niemcy ,28 1,27 2,90 2, Grecja ,44 2,55 5,62 5, Węgry ,28 1,22 2,45 2, Irlandia ,53 0,58 1,45 1, Włochy ,36 1,44 2,81 2, Łotwa ,63 1,60 4,28 4, Litwa ,17 1,12 3,30 3, Luksemburg ,58 0,43 1,52 1, Malta ,66 0,50 1,56 1, Holandia ,50 1,43 3,26 3, Polska ,89 1,66 4,43 3, Portugalia ,49 1,53 3,24 3, Rumunia ,57 1,24 4,25 3, Słowacia ,51 1,53 5,70 4, Słowenia ,53 1,48 3,43 3, Hiszpania ,16 1,16 3,00 2, Szwecja ,36 1,23 2,59 2, Wielka Brytania Państwa EDA w całości Stany Zjednoczone ,49 2,32 5,58 4, ,90 1,69 1,63 3,69 3, , Źródło: (dostęp w dniu r.) 31

32 Tabela 5. Wydatki na modernizację techniczną w budżecie MON w latach mld zł ,7 5,7 6, lata Źródło: Informacja o projekcie budżetu ministerstwa Obrony Narodowej na rok Materiał do użytku posłów i senatorów parlamentarnych Komisji Obrony Narodowej oraz Informacja o projekcie budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej na rok Struktury administracyjne Administracja publiczna realizuje zadania zapewniające sprawne i bezpieczne funkcjonowanie państwa w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny, tworzenie warunków ochrony i przetrwania obywateli, zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, a także zadania wynikające z obowiązków państwagospodarza. Mocną stroną przygotowań obronnych prowadzonych przez administrację publiczną są rozwiązania prawno-organizacyjne. Planowanie operacyjne umożliwiające funkcjonowanie struktur administracyjnych w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny obejmuje wszystkie szczeble administracji publicznej oraz wybrane instytucje administracji państwowej (około 3000 podmiotów). Tak szeroki udział administracji publicznej, w tym organów samorządu terytorialnego, w przygotowaniach obronnych państwa oraz dobre współdziałanie podmiotów administracji zespolonej i niezespolonej w obszarach reagowania obronnego i zarządzania kryzysowego stwarza możliwość właściwego działania w sytuacjach zagrożeń. Stosunkowo dobrze działa też system szkoleń obronnych i kontroli wykonywania zadań obronnych. Niepokoi natomiast mała ilość ćwiczeń obronnych o zasięgu krajowym i regionalnym, ukierunkowanych na współdziałanie elementów cywilnych i wojskowych. Słabą stroną przygotowań obronnych są zaniedbania związane z obszarem obrony cywilnej. Utrzymujący się od lat brak rozwiązań prawnych i systemowych regulujących współdziałanie systemów ratowniczych, organów i służb wykonujących zadania ochrony ludności, osłabia przygotowania zarówno w obszarze obrony narodowej, jak i zarządzania kryzysowego. Wyzwaniem jest też niski poziom kompetencji obronnych w społeczeństwie, wynikły z niedostatecznej edukacji w obszarze obronnym, braku narzędzi oceniających te kompetencje oraz braku nowoczesnych środków edukacji. 32

33 Z uwagi na charakter współczesnych i przyszłych operacji wymagających kompleksowego podejścia oraz wydłużanie się fazy postkonfliktowej, rośnie rola instrumentów niemilitarnych i komponentu cywilnego w operacjach wojskowych. Słabą stroną zaangażowania Polski w operacje reagowania kryzysowego poza granicami kraju jest niewielki w nich udział cywilnych ekspertów oraz resortów innych niż obrony narodowej. Brak sformalizowanego i ujednoliconego procesu planowania, przygotowania i udziału resortów i pracowników cywilnych w operacjach wojskowych uniemożliwia kompleksowe i skoordynowane użycie rządowych i pozarządowych zasobów. Szansą na poprawę skuteczności zaangażowania Polski w operacje reagowania kryzysowego poza granicami kraju będzie opracowanie i wdrożenie zasad i procedur zaangażowania cywilnych resortów oraz udziału personelu cywilnego. Zagrożeniem w tym obszarze jest brak zainteresowania szczebla politycznego problematyką kompleksowego zaangażowania Polski w zagranicznych misjach wojskowych. Struktury gospodarcze Umacnianie zdolności państwa do obrony, w tym zapewnienia przetrwania ludności i funkcjonowania struktur państwa oraz skutecznego działania Sił Zbrojnych RP, wymaga znacznego zaangażowania jego struktur gospodarczych, tworzących przemysłowy potencjał obronny (ppo) 46 i realizujących zadania gospodarczo-obronne. Dysponowanie przez Polskę potencjałem umożliwiającym produkcję określonych systemów uzbrojenia i sprzętu wojskowego stanowi jeden z wyznaczników suwerenności państwa oraz gotowości mobilizacyjnej jego struktur. Przemysł krajowy pozostaje kluczowym źródłem zaopatrzenia sił zbrojnych w uzbrojenie i sprzęt wojskowy, a polskie placówki naukowobadawcze są znaczącym dostawcą technologii i myśli technicznej w zakresie technologii obronnych. Za utrzymaniem przemysłowego potencjału obronnego przemawia również interes polskiej gospodarki (postęp technologiczny, miejsca pracy). W związku z wejściem w życie dyrektywy 2009/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniającej dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE 47 konieczne jest określenie procedur stosowania art. 346 TFUE, tj. określenie szczególnego interesu bezpieczeństwa państwa w powiązaniu z udziałem przemysłowego potencjału obronnego w produkcji, remontach i modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego będącego na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP. Istotny wpływ na pozycję rynkową polskiego przemysłowego potencjału obronnego będzie miało dokończenie procesu przekształceń strukturalnych sektora 48. O wyborze wariantu przekształceń własnościowych ppo winna decydować optymalizacja zakresu zadań realizowanych na rzecz Sił Zbrojnych RP w czasie P i W, a proces prywatyzacji tworzących go podmiotów musi uwzględniać stanowisko MON w zakresie dotyczącym realizacji zadań istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa i obronności państwa. Wymaga to przyznania MON szczególnych uprawnień państwa wobec podmiotów realizujących istotne zadania na rzecz obronności państwa, m.in. zgłaszania sprzeciwu wobec decyzji organów spółek naruszających zakres zadań wykonywanych na rzecz Sił Zbrojnych RP. Oprócz procesu przekształceń strukturalnych ważnym zagadnieniem pozostaje konieczność 46 Przemysłowy potencjał obronny zdefiniowany jest w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. w sprawie wykazu spółek, przedsiębiorstw państwowych i jednostek badawczo-rozwojowych, prowadzących działalność na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, a także spółek realizujących obrót z zagranicą, towarami technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa oraz dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 198, poz. 1313) i obejmuje 65 przedsiębiorstw oraz zatrudnia ponad 26 tys. pracowników. 47 Dz. Urz. UE L 2009 Nr 216, str Kierunek przekształceń własnościowych spółek ppo określa dokument rządowy Strategia konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obronnego w latach

34 ograniczenia wpływu czynników negatywnie rzutujących na pozycję ppo, do których zaliczyć należy: niskie nakłady na prace badawczo-rozwojowe związane z bezpieczeństwem i obronnością państwa oraz brak skonsolidowanego zaplecza B+R; ograniczone środki na utrzymywanie mocy produkcyjnych w polskim przemyśle obronnym; brak efektywnego systemu wspierania i promocji sektora. Uwarunkowania wynikające z procesu tworzenia wspólnego europejskiego rynku obronnego wymagają, aby integracja polskiego potencjału naukowego i przemysłowego była ukierunkowana na państwa Unii Europejskiej i NATO. Największy wpływ na działania podejmowane w zakresie współpracy w ramach Unii Europejskiej w obszarze rynku i przemysłu obronnego mają prace podejmowane w Europejskiej Agencji Obrony (EDA) 49. Jej działania przyczyniają się do rozwoju konkurencyjności wprowadzanej na Europejskim Rynku Obronnym oraz w Europejskiej Bazie Technologiczno-Przemysłowej, a bezpośrednimi korzyściami wynikającymi ze współpracy europejskiej są: rozwój konkurencyjności, transparentności, efektywności i wyrównywanie zasad współpracy w ramach Europejskiego Rynku Obronnego; uwzględnianie polskich priorytetów w uzgadnianych dokumentach EDA o charakterze strategicznym i wykonawczym; szeroki przepływ informacji i wiedzy oraz wymiana doświadczeń; możliwość nawiązywania bezpośredniej współpracy wielostronnej podmiotów przemysłowych i badawczych; dostępność do zamówień obronnych w całej UE; aktywizowanie przez MSP działalności sektora obronnego. Na drodze efektywnego włączenia się ppo do współpracy europejskiej stoją nadal bariery ekonomiczne, a w niektórych wypadkach także i technologiczne ograniczające możliwości polskiego przemysłu do zintegrowania swoich możliwości technologicznych z wiodącymi potentatami przemysłu zbrojeniowego państw europejskich, brak silnej reprezentacji polskiego przemysłu zbrojeniowego na rynkach, a także obowiązujący w UE polityczny i dobrowolny charakter wprowadzanych narzędzi oraz trudności w osiąganiu konsensusu. Poważnym wyzwaniem mogącym mieć wpływ na funkcjonowanie ppo będzie też wdrożenie wspomnianej powyżej dyrektywy 2009/81/WE. W ramach współpracy z NATO, Polska uczestniczy w realizacji wielonarodowych programów, mających zasadnicze znaczenie dla wzmacniania jego potencjału obronnego oraz bierze udział w pracach sojuszniczych instytucji zajmujących się pozyskiwaniem nowoczesnego sprzętu i uzbrojenia, takich jak Przemysłowa Grupa Doradcza NATO czy Organizacja ds. Badań i Technologii NATO. Aktywne uczestnictwo w działalności tych gremiów daje szansę na włączanie potencjału obronnego naszego kraju we wspólnie budowany system uzbrojenia Sojuszu, umożliwia bezpośredni kontakt z ekspertami branżowymi z innych krajów oraz stwarza możliwość wejścia w kooperację lub wspólne programy z innymi producentami. Analiza dotychczasowych doświadczeń pozwala stwierdzić, że żaden z wyżej wymienionych obszarów współpracy w ramach NATO nie jest dostatecznie wykorzystany przez krajowe podmioty gospodarcze. Składa się na to wiele przyczyn, do których można zaliczyć m.in.: konieczność dokonywania inwestycji w nowe technologie z własnych środków, bardzo silna konkurencja w pozyskiwaniu nowych rynków zbytu; niedostateczną znajomość zasad i procedur obowiązujących w NATO, a także w niektórych przypadkach brak zainteresowania tą formą współpracy w samym przemyśle. Współpraca dwustronna w obszarze przemysłu obronnego koncentruje się na skutecznej promocji polskiego przemysłu obronnego, nawiązywaniu bezpośrednich kontaktów ppo z przemysłem obronnym innych państw, konferencjach i seminariach służących wymianie doświadczeń, organizacji Międzynarodowego Salonu Przemysłu Obronnego oraz Dni Przemysłu. Do mankamentów zaliczyć należy relatywnie niską aktywność przedstawicieli ppo w nawiązywaniu współpracy zagranicznej w sytuacji, gdy silna konkurencja i szybki 49 EDA jest obecnie najważniejszą w Europie platformą oddziaływania państw na kształt europejskiego rynku obronnego oraz europejskiej bazy technologii obronnych i przemysłu obronnego. Prace Agencji nad wieloletnimi programami technologii obronnych oraz tworzeniem wspólnego rynku wyrobów obronnych są elementem procesu globalizacji, który jest wyzwaniem dla wszystkich krajów członkowskich UE, w tym Polski. 34

35 postęp techniczny wymuszają aktywność, elastyczność i inicjatywę. Wspomnieć również należy, że tylko nieliczne podmioty ppo mają ofertę przygotowaną na konkretny rynek zagraniczny, co obecnie jest podstawą sukcesu komercyjnego. Ważnym elementem przemysłowego potencjału obronnego jest zaplecze prowadzące badania naukowe i prace rozwojowe. Wejście w życie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki 50 oraz ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju 51, wywarły istotny wpływ na badania w sektorze obronnym. Przed wojskowymi instytutami badawczymi (WIB) 52 stanęły nowe wyzwania, związane z coraz częstszym uczestnictwem w badaniach naukowych, w które zaangażowane jest wiele podmiotów. Należy zmierzać do zacieśniania współpracy pomiędzy instytutami badawczymi, optymalnie wykorzystując ich możliwości do zwiększenia zdolności konkurowania na europejskim i światowym rynku. W tym kontekście uzasadnione są podejmowane w MON prace nad konsolidacją zaplecza badawczo-rozwojowego, dostosowanego do bieżących i perspektywicznych potrzeb Sił Zbrojnych RP. Niezbędne jest również podjęcie działań mających na celu skonsolidowanie przedsiębiorców stanowiących zaplecze remontowoprodukcyjne Sił Zbrojnych RP pozostające w gestii MON, a w dalszym etapie całego rodzimego sektora zbrojeniowego, przez konsolidację zadaniową sektora i przede wszystkim utworzenie na wzór rozwiązań zagranicznych narodowej grupy kapitałowej przemysłu zbrojeniowego, w której uprawnienia majątkowe powinien wykonywać Skarb Państwa. Ważnym impulsem na rzecz usprawnienia i racjonalizacji procesów pozyskiwania, eksploatacji i wycofywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego było powołanie Rady Uzbrojenia, jako organu doradczego MON 53. Równie istotne było powołanie Krajowego Dyrektora do Spraw Uzbrojenia w zakresie współpracy międzynarodowej z NATO, UE, państwami oraz innymi organizacjami międzynarodowymi w obszarze uzbrojenia, sprzętu wojskowego, badań naukowych oraz prac rozwojowych na rzecz obronności 54. Znaczny potencjał rozwojowy tkwi w transferze innowacyjnych technologii między sektorem wojskowym i cywilnym. Przepływ ten jest dwukierunkowy, choć w polskich warunkach dominuje transfer technologii z sektora cywilnego do wojskowego. Wprawdzie przyjęty w Polsce system finansowania prac badawczo-rozwojowych i wdrożeniowych na rzecz Sił Zbrojnych RP sprzyja przepływowi wiedzy do sektora cywilnego 55, bariery natury prawnoorganizacyjnej i kulturowej znacząco ograniczają spektrum możliwości przepływu technologii wojskowych do sektora cywilnego. Struktury gospodarcze uczestniczą w realizacji przedsięwzięć z zakresu przygotowań obronnych państwa, których celem jest zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności. Do zasadniczych obszarów przygotowań obronnych realizowanych z udziałem podmiotów gospodarczych należą: mobilizacja gospodarki (utrzymywanie mocy produkcyjnych i remontowych niezbędnych do realizacji zadań ujętych w Programie Mobilizacji Gospodarki - PMG); militaryzacja; ochrona obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa; przygotowanie, wykorzystanie i ochrona transportu na potrzeby obronne państwa; przygotowanie oraz wykorzystywanie publicznej i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa; przygotowanie i wykorzystanie systemów łączności na potrzeby obronne państwa; zaopatrzenie obrony cywilnej w sprzęt, materiały i środki ochrony; odtwarzanie zniszczonej infrastruktury; dystrybucja produktów 50 Dz. U. Nr 96, poz Dz. U. Nr 96, poz Decyzja Nr 268/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 13 lipca 2011 r. w sprawie bezpośredniego podporządkowania jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych (Dz. Urz. MON z dnia 10 sierpnia 2011 r.) - MON sprawuje nadzór nad sześcioma instytutami, których przedmiotem działania są badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie UiSW. 53 Decyzja Nr 126/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 kwietnia 2011 r. w sprawie Rady Uzbrojenia (Dz. Urz. MON z dnia 10 maja 2011 r., Nr 8, poz. 101). 54 Decyzja Nr 60/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 lutego 2010r. w sprawie Krajowego Dyrektora do Spraw Uzbrojenia (Dz. Urz. MON z dnia 26 marca 2010 r., Nr 4, poz. 43). 55 Dysponentem środków finansowych przeznaczanych na ten cel jest minister właściwy do spraw nauki. 35

36 leczniczych, wyrobów leczniczych i żywności; zaopatrywanie ludności w żywność, wodę, nośniki energii, lekarstwa, środki ochrony, higieny; monitorowanie potencjału ekonomicznego w zakresie przemysłu, rolnictwa, łączności, transportu, energetyki, leśnictwa i ochrony zdrowia. Mocną stroną pozamilitarnych przygotowań obronnych państwa jest zmiana w podejściu administracji rządowej do problematyki obronności państwa. Spowodowała ona znaczne przeobrażenia sfery prawnej, organizacyjnej, planistycznej i realizacyjnej systemu obronnego państwa. W efekcie podjętych działań, a w szczególności wydania przez Radę Ministrów 10 rozporządzeń wykonawczych do ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, większość istotnych aspektów przygotowań obronnych państwa doczekała się regulacji prawnych. Niemniej jednak nadal istnieje potrzeba kontynuowania prac legislacyjnych nad aktami prawnymi regulującymi problematykę bezpieczeństwa i obronności (usystematyzowanie prawa obronnego), ochrony ludności oraz obrony cywilnej. Pozytywnie należy ocenić uregulowanie problematyki rezerw strategicznych, ustanawiające przejrzysty system ich tworzenia, udostępnienia, wymiany i zamiany 56. Słabością związaną ze świadczeniami obronnymi jest brak ich systemowego rozwiązania, przejawiający się w niemożności nakładania świadczeń bez gwarancji pracy czy brak systemu motywującego przedsiębiorców realizujących zadania obronne. Zagrożeniem jest utrwalająca się tendencja niepełnego finansowania zadań z zakresu mobilizacji gospodarki, co może skutkować zmniejszeniem realizacji zadań obronnych przez przedsiębiorców. Potencjalnym wyzwaniem jest sposób racjonalizacji zatrudnienia w urzędach administracji publicznej, skutkujący częstokroć powierzaniem prowadzenia spraw obronnych personelowi nie w pełni przygotowanemu do realizacji tych zadań 57. Struktury pozarządowe Wzmacnianie zdolności państwa do obrony wymaga bliskiej współpracy nie tylko sił zbrojnych, administracji publicznej i przedsiębiorców, lecz także organizacji pozarządowych i innych partnerów społecznych. Rezultatem tej współpracy może stać się aktywizacja społeczeństwa w dziedzinie obronności oraz budowa społecznego zaplecza dla Sił Zbrojnych RP. Mocną stroną współpracy z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność na rzecz obronności jest jej dobre oprzyrządowanie prawno-organizacyjne. Niezwykle pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest rosnące zaangażowanie i wzrost aktywności organizacji pozarządowych w sferze obronności i działalności sił zbrojnych. Widoczny jest także rozwój współpracy organizacji pozarządowych z poszczególnymi jednostkami wojskowymi. Słabością rozwoju współpracy z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność na rzecz obronności jest niedostateczne rozpoznanie przez siły zbrojne potencjału tych organizacji oraz traktowanie ich jako podmiotów roszczeniowych, a nie partnerów w wykonywaniu wspólnych zadań obronnych. Inną barierą mającą wpływ na rozwój zdolności do obrony państwa jest skromne zaplecze analityczne dla obronności, co skutkuje niewielkim przepływem wiedzy do sfery obronnej. Przyczyną tego stanu jest mała liczba ośrodków eksperckich zajmujących się problematyką obronną, zamknięcie się sfery obronnej na zewnętrzną wiedzę oraz postrzeganie tematyki obronnej jako hermetycznej. C. Służby specjalne Charakter środowiska bezpieczeństwa Polski, jak również złożona natura współczesnych wyzwań i zagrożeń powodują, że bardzo ważną rolę w skutecznej realizacji interesów narodowych pełnią służby specjalne. Ich podstawową misją jest dostarczanie organom państwa odpowiedzialnym za bezpieczeństwo narodowe wszechstronnego, wiarygodnego 56 Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicznych (Dz. U. Nr 229, poz. 1496, z późn. zm.). 57 Opracowano na podstawie dokumentów: Ocena pozamilitarnych przygotowań obronnych Rzeczypospolitej Polskiej w 2009 r. oraz Raportu o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej w 2008 roku. 36

37 i wyprzedzającego wsparcia informacyjnego. W zainteresowaniu tych służb pozostają informacje mogące mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Polski oraz jej potencjału ekonomicznego i obronnego. Szczególnej uwadze podlegają działania związane ze zwalczaniem międzynarodowego terroryzmu, przestępczości zorganizowanej, proliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, ochroną kontrwywiadowczą, bezpieczeństwem ekonomicznym państwa oraz ochroną informacji niejawnych. Ważnym zadaniem służb specjalnych pozostaje zabezpieczenie polskich cywilno-wojskowych kontyngentów uczestniczących w operacjach poza granicami kraju. Mając na względzie postępujący proces globalizacji bezpieczeństwa, a także zobowiązania wynikające z członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w NATO i UE, służby specjalne muszą rozbudowywać zdolność do rozpoznawania sytuacji w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych na świecie. Zwiększanie skuteczności działań służb specjalnych wymaga sprawnej kooperacji z innymi organami i służbami państwowymi oraz udziału w międzynarodowej współpracy wywiadowczej i kontrwywiadowczej. Dobór i szkolenie funkcjonariuszy powinny przede wszystkim opierać się na zapewnieniu wysokiej jakości personelu potrafiącego szybko i samodzielnie analizować wydarzenia - w tym w sytuacjach kryzysowych - i opracowywać informacje, ułatwiając w ten sposób organom państwa realizację interesów narodowych Rzeczypospolitej Polskiej. Na poprawę skuteczności polskich służb specjalnych w środowisku działania ma także wpływ należyte ich wyposażenie i finansowanie. Dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania służb specjalnych, w celu podnoszenia efektywności ich działań, za szczególnie istotne należy uznać również zachowanie należytej rozwagi przy wprowadzaniu kolejnych zmian prawno-organizacyjnych dotyczących polskich służb specjalnych. Na szczególną uwagę w aspekcie funkcjonowania służb specjalnych zasługuje również zagrożenie cyberatakami, w wyniku których może dojść do uzyskania dostępu do przechowywanych w formie elektronicznej informacji niejawnych przez nieuprawnione podmioty, w tym obce służby specjalne lub ugrupowania terrorystyczne i przestępcze, a także groźba dezorganizacji najważniejszych systemów informacyjnych instytucji rządowych oraz sfer sektora prywatnego o istotnym znaczeniu gospodarczym. Szansą służb specjalnych wobec rosnących zagrożeń w cyberprzestrzeni jest należyta intensyfikacja działania na rzecz bezpieczeństwa systemów łączności i sieci teleinformatycznych. D. Służby zapewniające bezpieczeństwo wewnętrzne 58 Charakter współczesnych wyzwań i zagrożeń powoduje, że kompleks spraw związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, a w szczególności bezpieczeństwa powszechnego ludności i tworzeniem warunków do utrzymania ciągłości funkcjonowania władz oraz infrastruktury krytycznej, w znaczącej części spoczywa na służbach podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych oraz na Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji. Za zapewnienie porządku publicznego - zgodnie z obowiązującymi regulacjami odpowiada Policja. Zapobiega ona przestępstwom i zjawiskom kryminogennym, w tym o charakterze transgranicznym, współdziałając z innymi strażami, służbami i inspekcjami krajowymi oraz policjami innych państw i organizacjami międzynarodowymi. Policja prowadzi również czynności operacyjno-rozpoznawcze i dochodzeniowo-śledcze w zakresie zagrożeń o charakterze terrorystycznym, a także odpowiada za fizyczne zwalczanie tych przestępstw. Jest ona również przygotowywana do szerszego wsparcia misji realizowanych przez inne podmioty państwowe i pozarządowe, a także Siły Zbrojne RP. Ponadto podkreślić należy, że także i Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego realizuje zadania w tym obszarze. Celem działań ABW jest rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, jego porządek konstytucyjny, a także obronność 58 Kompleksowe ujęcie funkcjonowania służb zapewniających bezpieczeństwo wewnętrzne znajduje się w strategii Sprawne Państwo. W SRSBN RP jest jedynie zasygnalizowane znaczenie tych służb w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego. 37

38 państwa (w tym zagadnienia: szpiegostwa, terroryzmu, przestępstw w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa oraz nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi). Nadrzędnym celem działań Straży Granicznej jest skuteczna ochrona granicy państwowej oraz kontrola ruchu granicznego zgodnie z interesami bezpieczeństwa narodowego. Szczególna jej rola wynika z ochrony jednego z najdłuższych odcinków lądowej zewnętrznej granicy zarówno Unii Europejskiej, jak i NATO oraz przyjęcia przez Polskę zobowiązań zawartych w Układzie z Schengen. Straż Graniczna prowadzi na bieżąco działania w ramach monitorowania i prognozowania zagrożeń, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony obiektów o znaczeniu strategicznym we współdziałaniu z Policją, ABW, AW i służbami wojskowymi. W sytuacji zagrożeń terrorystycznych Straż Graniczna współpracuje również z Siłami Zbrojnymi RP. Celem działań Biura Ochrony Rządu jest efektywna ochrona osób, obiektów i urządzeń ważnych ze względu na dobro i interes państwa. Istotnym zadaniem BOR pozostaje również zapewnienie właściwego bezpieczeństwa polskim placówkom dyplomatycznym, w szczególności przed zagrożeniami terrorystycznymi. W tym zakresie niezbędne jest stałe współdziałanie wszystkich organów państwa, w kompetencjach których pozostaje szeroko rozumiane bezpieczeństwo placówek dyplomatycznych. Wiodącą misją Państwowej Straży Pożarnej jest rozpoznawanie zagrożeń oraz przygotowanie i prowadzenie działań ratowniczych. PSP posiada zdolność do natychmiastowego reagowania podczas wystąpienia nagłego zagrożenia życia i zdrowia, a także środowiska i mienia oraz w przypadkach nadzwyczajnych zagrożeń, katastrof i klęsk żywiołowych. Współdziała ze wszystkimi służbami i podmiotami ratowniczymi oraz organizacjami pozarządowymi w zakresie rozwoju ratownictwa w Polsce oraz organizowania działań ratowniczych, akcji poszukiwawczo-ratowniczych i akcji humanitarnych poza granicami państwa. Stanowiska kierowania PSP analizują bieżącą gotowość operacyjną służb i podmiotów ratowniczych, rozdzielają siły i środki ratownicze, a także koordynują działania ratownicze. Istotnym celem PSP jest również szkolenie na potrzeby ochrony ludności. Państwowa Straż Pożarna wspiera także państwowe służby i inspekcje oraz organizacje pozarządowe w zakresie realizowania zadań w sferze ochrony ludności. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej wypełniając funkcję Szefa Obrony Cywilnej Kraju określa kierunki działań oraz sprawuje nadzór nad funkcjonowaniem działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Jednocześnie zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi organy terenowej administracji rządowej, samorządowej zobowiązane są do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej, które mają na celu zapewnienie ludności warunków bytowych umożliwiających przetrwanie w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowych i w czasie wojny. Minister Spraw Wewnętrznych jest wiodącym organem administracji rządowej organizującym i koordynującym działanie systemów bezpieczeństwa wewnętrznego, do których należą: Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy funkcjonujący w oparciu o siły i środki PSP oraz OSP; System Utrzymywania Ładu i Porządku Publicznego opierający się na siłach i środkach Policji; System Zabezpieczenia i Ochrony Granic, którego bazę stanowi Straż Graniczna. Ważnym elementem zapewnienia bezpieczeństwa państwa jest, podległa Ministrowi Sprawiedliwości, umundurowana i uzbrojona Służba Więzienna. Nowe wyzwania wymusiły 38

39 na niej utworzenie 15 etatowych grup interwencyjnych Służby Więziennej (GISW) 59. Ich głównym zadaniem jest zapobieganie zdarzeniom nadzwyczajnym lub likwidowanie ich skutków na terenie jednostek organizacyjnych Służby Więziennej oraz konwojowanie osadzonych wymagających wzmożonych działań ochronnych. Dobrze zorganizowana formacja, jaką jest Służba Więzienna, służy pomocą społeczeństwu również poza murami więzień. Czynnie wspierała mieszkańców zniszczonych w powodzi terenów, zarówno poprzez umacnianie wałów, jak i przy usuwaniu skutków żywiołu. Takie wydarzenie, jak zbliżające się EURO 2012 także staje się nowym wyzwaniem dla więziennictwa, zwłaszcza dla dobrze przygotowanych grup interwencyjnych. Służba Celna to jednolita umundurowana formacja podległa Ministrowi Finansów, utworzona w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej, w tym zgodności z prawem przywozu towarów na ten obszar oraz wywozu towarów z tego obszaru, a także wykonywania obowiązków określonych w odrębnych przepisach. Oznacza to na przykład działania w zakresie zwalczania przemytu, zajmowania niebezpiecznych lub podrabianych towarów, ratowania zwierząt korzystających z ochrony międzynarodowej oraz zwalczania sieci przestępczych. Zabezpieczając międzynarodowy transport towarowy przed przemytem towarów związanych z działalnością terrorystyczną, takich jak broń i materiały wybuchowe, organy celne zwiększają bezpieczeństwo obywateli Europy. Wraz ze wzrostem kompetencji i przejęciem zadań związanych z kontrolą gier hazardowych i losowych oraz zakładów wzajemnych, działaniami przeciwko fałszerzom alkoholu czy paliwa, Służba Celna wzorem większości państw europejskich (w tym także naszych sąsiadów Czechów i Niemców) została wyposażona w broń palną, stanowiącą uzupełnienie dotychczasowego wyposażenia Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Obok podsystemów wykonawczych ważną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego pełnią systemy wsparcia bezpieczeństwa państwa. Należą do nich między innymi ochrona infrastruktury krytycznej oraz system rezerw strategicznych. A. Ochrona infrastruktury krytycznej Charakterystyczną cechą społeczeństw wysokorozwiniętych jest dostęp do usług zapewniających utrzymanie przyjętego za standardowy poziom życia, jak i tych podnoszących jakość warunków bytowych oraz umożliwiających funkcjonowanie w relacjach państwo-obywatel. Dostęp do tych usług staje się sprawą kluczową z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania zarówno nowoczesnego państwa i społeczeństwa, jak i nowoczesnych technologii oraz ich dalszego rozwoju 60. Bezpieczeństwo infrastruktury krytycznej zaczyna mieć wymiar bezpieczeństwa narodowego. Dostęp do kluczowych usług pozostaje wymiernym aspektem bezpieczeństwa narodowego i obowiązkiem państwa w stosunku do obywatela. Problem ochrony infrastruktury krytycznej przybrał też wymiar międzynarodowy. Zarówno Unia Europejska, jak i NATO starają się znaleźć rozwiązania, które mogą pomóc krajom członkowskim wzmocnić poziom tej ochrony. Dyrektywa 2008/114/WE z dnia 8 grudnia 2008 r. w sprawie rozpoznawania i wyznaczania infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony 61 określa Europejską Infrastrukturę Krytyczną jako infrastrukturę krytyczną, której zakłócenie funkcjonowania może mieć wpływ na co najmniej 59 Grupy interwencyjne Służby Więziennej powołane zostały przez Dyrektorów Okręgowych SW na podstawie zarządzenia w sprawie organizacji i zakresu działania etatowych GISW, podpisanego 31 marca 2010 r. przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej. 60 Artykuł 3 pkt 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm.) definiuje infrastrukturę krytyczną, jako systemy oraz wchodzący w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalne obiekty, w tym budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. 61 Dz. Urz. UE L z 2008 r. Nr 345, str

40 dwa państwa członkowskie. W chwili obecnej do Europejskiej Infrastruktury Krytycznej dyrektywa zalicza sektory energetyczny 62 i transportowy. Przegląd dyrektywy, który ma się odbyć w 2012 r. daje możliwość zwiększenia liczby systemów wchodzących w skład Europejskiej Infrastruktury Krytycznej, priorytetowo o technologie informacyjne i komunikacyjne (systemy ICT). NATO natomiast skupia się na wypracowaniu standardów ochrony energetycznej infrastruktury krytycznej, traktując ten obszar jako kluczowy dla wsparcia ewentualnych działań militarnych Sojuszu. Słabą stroną infrastruktury krytycznej jest jej podatność na zagrożenia. W przeszłości elementy tworzące infrastrukturę krytyczną funkcjonowały, jako niezależne lub też zależne w niewielkim stopniu systemy. Obecnie w dobie postępującej globalizacji i rozwoju technologicznego poszczególne obiekty infrastruktury krytycznej są coraz bardziej współzależne nie tylko w wymiarze jednego państwa, ale i w skali regionalnej, europejskiej, a nawet światowej. Postęp, poza oczywistymi korzyściami, spowodował równocześnie zwiększenie ich podatności na potencjalne zagrożenia, w tym zagrożenia nowego typu związane z cyberprzestrzenią. Sieć powiązań powoduje, że uszkodzenie lub utrata części infrastruktury krytycznej w jednym systemie, generuje straty i uszkodzenia w innych. Aby ochrona infrastruktury krytycznej mogła być skuteczna, powinna stanowić wspólny wysiłek zarówno administracji rządowej, samorządowej, jak i operatorów oraz właścicieli. Ochrona infrastruktury krytycznej musi być, zatem rolą jej właściciela lub operatora, natomiast rola państwa ogranicza się do funkcji koordynująco-nadzorującej. Interwencję dopuszcza się w przypadku, gdy dany element infrastruktury krytycznej nie jest dostatecznie chroniony lub gdy likwidacja skutków zaistniałej sytuacji kryzysowej przekracza możliwości danego właściciela lub operatora. Zgodnie z obowiązującym w kraju systemem prawnym ochrona infrastruktury krytycznej obejmuje wszelkie działania zmierzające do zapewnienia funkcjonalności, ciągłości działania i integralności infrastruktury krytycznej w celu zapobiegania zagrożeniom, ryzykom lub słabym punktom oraz ograniczenia i neutralizacja ich skutków oraz jej szybkiego odtworzenia na wypadek awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie. Kluczowym dokumentem dla tworzonego systemu ochrony infrastruktury krytycznej będzie opracowanie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej. Także integracja rozwiązań cywilnych i wojskowych w obszarze ochrony infrastruktury krytycznej wzmocni ochronę infrastruktury krytycznej. Podniesienie świadomości znaczenia aspektów bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej dla bezpieczeństwa państwa wśród jej operatorów i administracji publicznej stanowi istotną szansę dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Poważne zagrożenie dla ochrony infrastruktury krytycznej wynika z niskiej świadomości zagrożonej ludności oraz nieadekwatnego przygotowania władz, społeczeństwa i infrastruktury do reagowania kryzysowego. B. System rezerw strategicznych Istotnym aspektem prawidłowego funkcjonowania państwa i jego gospodarki, zapewnienia podstawowych potrzeb bytowych ludności w okresie zaburzeń dostaw kluczowych towarów i produktów jest posiadanie wydajnego systemu rezerw strategicznych. Istnienie sprawnego, transparentnego i racjonalnego systemu rezerw wspomaga realizację zadań w obszarze bezpieczeństwa i obrony państwa, porządku i zdrowia publicznego oraz wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzysowej. Wspiera odtwarzanie infrastruktury krytycznej, łagodzi zakłócenia w ciągłości dostaw służących funkcjonowaniu gospodarki i zaspokojeniu 62 Równolegle z ww. dyrektywą obszar infrastruktury krytycznej w wymiarze europejskim reguluje też Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 20 października 2010 r. w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy Rady 2004/67/WE, Dz. U. UE L. z 2010 r. Nr 295, str.1. Określa ono sposób postępowania w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej lub awarii największej pojedynczej infrastruktury dostaw gazu. Wzajemne relacje pomiędzy wspomnianymi aktami prawnymi reguluje paragraf 40 wstępu do rozporządzenia. 40

41 podstawowych potrzeb obywateli, ratowaniu ich życia i zdrowia, a także wypełnienie zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej. Rezerwy strategiczne mogą stanowić: surowce i materiały, urządzenia i maszyny, produkty naftowe, elementy infrastruktury krytycznej, produkty rolne i rolno-spożywcze, środki spożywcze i ich składniki, wyroby medyczne, produkty lecznicze, produkty lecznicze weterynaryjne oraz substancje czynne, konstrukcje przepraw, a także produkty biobójcze. Istotą tworzenia systemu rezerw jest gromadzenie surowców, materiałów i produktów, które nie są łatwo i w odpowiednich ilościach dostępne na rynku krajowym. Słabą stroną dotychczas obowiązującego systemu rezerw państwowych był brak jasnych podstaw prawnych normujących kwestię likwidacji rezerw, które nie mogły być dłużej utrzymywane (na przykład z powodu wycofania określonego produktu z rynku) oraz przeciągająca się procedura zwolnienia asortymentu utrzymywanego w ramach stanów zastrzeżonych, co prowadziło do braku możliwości zbycia tych produktów. Tworzony po przyjęciu ustawy o rezerwach strategicznych 63 system rezerw odpowiada uwarunkowaniom międzynarodowym i makroekonomicznym Polski, jako członka Unii Europejskiej i NATO, uwzględnia zmiany uwarunkowań środowiska bezpieczeństwa państwa, zdolny jest do reagowania na zmieniającą się koniunkturę (gospodarczą) oraz przyczynia się do skutecznego utrzymywania, dystrybucji i odtwarzania rezerw. Wprowadzenie w życie nowych regulacji prawnych w obszarze rezerw strategicznych pozwoli na redukcję utrudnień biurokratycznych związanych z procedurą tworzenia, likwidacji i udostępnienia rezerw oraz pozwoli na precyzyjne określenie zadań poszczególnych działów administracji rządowej i przedsiębiorców w tym zakresie. Minister właściwy do spraw gospodarki sprawuje nadzór nad systemem rezerw strategicznych, w drodze decyzji udostępnia niezwłocznie rezerwy strategiczne na wniosek właściwego ministra lub innych organów realizujących zadania w zakresie bezpieczeństwa i obronności państwa, zarządzania kryzysowego i ochrony infrastruktury krytycznej, zdrowia publicznego, porządku publicznego oraz ochrony i bezpieczeństwa obywateli. Istnienie przepisów ustawowych, które regulują w czasie pokoju działalność organów administracji publicznej w zakresie planowania, tworzenia, utrzymywania, udostępnienia i likwidacji rezerw strategicznych stanowi mocną stronę systemu rezerw strategicznych. Wprowadzenie jednego rodzaju rezerw oraz rezygnacja z wydzielania stanów zastrzeżonych dla resortów odpowiedzialnych za obronę i bezpieczeństwo państwa oraz za bezpieczeństwo i porządek publiczny, jak również powierzenie jednemu organowi (ministrowi właściwemu do spraw gospodarki) roli podmiotu tworzącego, likwidującego i udostępniającego rezerwy jest mocną stroną nowo powstającego systemu rezerw strategicznych. Główną determinantą warunkującą wielkość utrzymywania rezerw strategicznych jest ryzyko wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Środki budżetowe mają wpływ w danym okresie planistycznym na poziom realizacji wieloletniego Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Nowa regulacja prawna w obszarze rezerw strategicznych wprowadza nowoczesny, przejrzysty i racjonalny system. Na ministrze właściwym do spraw gospodarki spoczywa obowiązek opracowania pięcioletniego, finansowanego z budżetu państwa Rządowego Programu Rezerw Strategicznych 64. Organy administracji rządowej mogą zgłaszać do programu propozycje gromadzenia rezerw określonego asortymentu i ilości. Zgłoszenia 63 Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicznych (Dz. U. Nr 229, poz. 1496, z późn. zm.). 64 Projekt Rządowego Programu Rezerw Strategicznych opracowuje minister właściwy do spraw gospodarki we współpracy z Ministrem Obrony Narodowej, ministrem właściwym ds. spraw wewnętrznych, ministrem właściwym ds. rolnictwa, ministrem właściwym ds. rynków rolnych, ministrem właściwym ds. sprawiedliwości,, ministrem właściwym ds. transportu, ministrem właściwym ds. zdrowia, Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz innymi organami administracji rządowej realizującymi zadania w zakresie bezpieczeństwa i obronności państwa, zarządzania kryzysowego i ochrony infrastruktury krytycznej oraz bezpieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego. 41

42 muszą być poprzedzone dokonaniem analiz ryzyka i niepewności wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa państwa, do których zwalczania lub przeciwdziałania gromadzone zasoby miałyby zastosowanie. Jest to szansa na utrzymywanie rezerw, które są odpowiednim środkiem na przeciwdziałanie zdefiniowanym wyzwaniom Integracja polityk publicznych i polityki bezpieczeństwa 65 A. Integracja rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego 66 Działania z obszaru bezpieczeństwa narodowego i rozwoju ekonomiczno-społecznego, mimo względnej wobec siebie autonomii, łączy sieć wzajemnych współzależności. Funkcjonowanie organów i służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe wpływa na rynek pracy, przemysł i usługi, edukację, środowisko naturalne, rozwój infrastruktury oraz strukturę przestrzenną kraju. Dążenia do zwiększenia spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej będą wzmacniać siłę wewnętrzną i podstawy bezpieczeństwa państwa. Rozwój regionalny Instytucje wojskowe mogą być jednym z czynników dynamizujących rozwój regionalny i lokalny. Występują bowiem w roli pracodawcy, płatnika podatku, zamawiającego produkty i usługi oraz świadczącego usługi z zakresu bezpieczeństwa 67. Zasadnicze znaczenie dla lokalnych społeczności ma zdolność wojska do wypełniania zadań związanych ze wspieraniem organów państwa w zapewnianiu bezpieczeństwa wewnętrznego i udzielaniem pomocy wojskowej właściwym instytucjom, służbom rządowym i samorządowym oraz społeczeństwu w reagowaniu na zagrożenia (klęski żywiołowe, katastrofy techniczne). Lokalizacja jednostki wojskowej na danym obszarze wzmacnia poczucie bezpieczeństwa jego mieszkańców z uwagi na bliskość sił gotowych nieść pomoc ludności w sytuacji zagrożenia życia, zdrowia lub mienia. Choć obecność kompleksów wojskowych nie ma znaczącego wpływu na rozwój poszczególnych regionów, w sferze gospodarczej wojsko oddziałuje na zróżnicowanie lokalnego ryku pracy, stabilizowanie popytu oraz zwiększanie wpływów do budżetu lokalnego z podatku od nieruchomości. Bardzo duże znaczenie ma współpraca wojska ze szkołami, w wyniku której kształtowane są postawy i wartości patriotyczne w młodym pokoleniu 68. Z drugiej strony, prowadzona w ostatnich latach reforma polskiej armii, zakładająca spłaszczenie i racjonalizację struktur wojskowych, doprowadziła do liczebnej redukcji wojska oraz zmniejszenia ilości podmiotów wojskowych (redukcja liczby garnizonów, likwidacja dowództw okręgów wojskowych i sztabów jednostek zabezpieczających). Choć zmiany w dyslokacji jednostek słusznie podyktowane są przede wszystkim potrzebami obronnymi państwa oraz koniecznością racjonalizacji wydatków publicznych, pociągnęły one za sobą określone, często negatywne, konsekwencje dla gospodarek oraz społeczności gmin i powiatów. Nierzadko zdarza się też, że samorządy nie otrzymują ze strony państwa wsparcia w przebudowie ich gospodarek po wyjściu wojska z regionu. Działania sektora obronnego mogą mieć również negatywny wpływ na rozwój regionalny, wynikający z konieczności wprowadzania określonych ograniczeń na obszarach 65 Różnym aspektom polityk publicznych poświęconych jest pozostałych 8 zintegrowanych strategii rozwoju. 66 Przedstawione w tej części strategii obszary analizowane są jedynie w kontekście powiązań z bezpieczeństwem narodowym, a zwłaszcza obronnością. Inne aspekty funkcjonowania tych obszarów analizowane są w pozostałych 8 zintegrowanych strategiach rozwoju. 67 Marzena Piotrowska-Trybull, Powiązania jednostek wojskowych z samorządem terytorialnym w kontekście rozwoju lokalnego i regionalnego, Zeszyty Naukowe kwartalnik Akademii Obrony Narodowej Nr 4(81), Warszawa 2010, str Ibidem, str

43 sąsiadujących z obiektami wojskowymi 69. Podobnie jak kompleksy wojskowe mogą ograniczać zagospodarowanie i użytkowanie terenów je otaczających, tak i rozwój regionalny może narzucić ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenów wojskowych. Stąd też potrzeba współpracy zorientowanej na minimalizowanie potencjalnych konfliktów. Dobra współpraca między jednostkami wojskowymi i samorządem terytorialnym może przynosić obopólne korzyści. Analogicznie, jej brak zwłaszcza w obszarze planowania rozwoju i koordynacji bieżącej działalności może wyrządzać wymierne szkody. Tabela 6. Zestawienie garnizonów wojskowych na obszarze polskich województw Województwo Liczba garnizonów Dolnośląskie 6 Kujawsko-pomorskie 6 Lubelskie 6 Lubuskie 7 Łódzkie 6 Małopolskie 3 Mazowieckie 13 Opolskie 2 Podkarpackie 5 Podlaskie 4 Pomorskie 12 Śląskie 5 Świętokrzyskie 2 Warmińsko-mazurskie 12 Wielkopolskie 6 Zachodniopomorskie 17 Źródło: Marzena Piotrowska-Trybull, Zeszyty Naukowe kwartalnik Akademii Obrony Narodowej, Powiązania jednostek wojskowych z samorządem terytorialnym w kontekście rozwoju lokalnego i regionalnego, nr 4(81), Warszawa 2010, na podstawie Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 listopada 2009 r. w sprawie utworzenia garnizonów oraz określenia zadań, siedzib oraz terytorialnego zasięgu właściwości ich dowódców (Dz. U. Nr 206, poz. 1592). Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne Dla zapewnienia bezpieczeństwa i obronności państwa polityka przestrzenna musi tworzyć warunki do uwzględniania wymagań obronności i bezpieczeństwa państwa we wszystkich opracowaniach planistycznych z zakresu zagospodarowania przestrzennego na szczeblu krajowym, wojewódzkim i lokalnym. Efektem realizacji polityki przestrzennej powinno być m.in. sprawne i bezkolizyjne funkcjonowanie sił zbrojnych oraz instytucji i służb działających w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Jednocześnie polityka ta powinna wykorzystywać cechy obszarów służących obronności i bezpieczeństwa państwa do celów rozwoju regionu. Poważnym problemem w tej sferze jest nikłe zainteresowanie samorządów wykonaniem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obszarów sąsiadujących z terenami zamkniętymi wojska. Na skutek braku odpowiednich środków prawnych mobilizujących władze samorządowe do wykonania tych planów, przeciągają się sprawy związane 69 Przykładem takiego negatywnego oddziaływania może być lokalizacja Bazy Obrony Przeciwrakietowej, która prawdopodobnie będzie wpływać na sąsiadującą z bazą strefę ekonomiczną (np. ograniczenia w wysokości zabudowy w strefie). 43

44 z ustalaniem stref ochronnych dla terenów zamkniętych tego wymagających. Ogranicza to możliwość prowadzenia działań planistycznych przez wojskowych zarządców nieruchomości oraz skutkuje konfliktami przestrzennymi związanymi z funkcjonowaniem kompleksów wojskowych. Rozwój infrastruktury Rozwój infrastruktury i sektora bezpieczeństwa są wzajemnie sprzężone. Z jednej strony, budowa nowoczesnego systemu transportowego, a w szczególności dróg publicznych, modernizacja kolei, portów lotniczych oraz śródlądowych dróg wodnych połączona z wprowadzeniem nowoczesnych środków transportu, stanowi jedną z kluczowych dziedzin w systemie przygotowań obronnych oraz reagowania kryzysowego państwa. Przyczyni się również do zapewnienia potrzeb bytowych ludności, w tym do możliwości jej ewakuacji, a także stanie się istotnym elementem wsparcia Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych w przypadku kryzysu lub konfliktu zbrojnego. Z drugiej strony, rozwój infrastruktury sektora bezpieczeństwa wpływa na rozwój infrastruktury w regionach, w których funkcjonują obiekty tego sektora. Polityka przestrzenna w tych obszarach powinna dążyć, w miarę możliwości, do wspólnego wykorzystania infrastruktury zarówno dla celów obronności i bezpieczeństwa państwa, jak również dla rozwoju regionu (współużytkowanie lotnisk wojskowych, obiektów sportowych i rekreacyjnych, wspólne inwestycje środowiskowe np. oczyszczalnie ścieków). Lotnictwo wojskowe w miarę potrzeb wykorzystuje istniejące lotniska cywilne użytku publicznego. Równocześnie współużytkowane są następujące lotniska: cywilne (Warszawa- Okęcie) oraz wojskowe (Bydgoszcz-Szwederowo, Kraków-Balice, Wrocław-Strachowice). Ponadto do współużytkowania wytypowano dodatkowo lotniska wojskowe: Radom-Sadków, Sochaczew-Bielice, Gdynia-Oksywie oraz Darłowo, a w przypadkach szczególnych zabezpieczono możliwość wykorzystania przez wojskowe statki powietrzne nowopowstających lotnisk cywilnych użytku publicznego takich jak: Zielona Góra-Babimost, Zegrze Pomorskie, Mazury-Szczytno, Biała Podlaska, Piła, Nowe Miasto nad Pilicą, Modlin 70. Także obiekty sportowe i rekreacyjne sektora obronnego udostępniane są zainteresowanym z uwzględnieniem bieżących potrzeb aktualnego użytkownika na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów. Ochrona środowiska Kurczące się w skali globalnej zasoby surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki oraz pogarszająca się dostępność zasobów wody stanowi poważne wyzwanie dla rozwoju. Zapewnienie zasobów wodnych w odpowiednich ilościach, materiałów i energii w procesach produkcyjnych, rolnictwie i bytowaniu człowieka jest istotnym warunkiem dalszego rozwoju, a nawet utrzymania dotychczasowego poziomu życia społeczeństw. Koszty pozyskania energii i surowców ze źródeł pierwotnych oraz wody o jakości odpowiadającej normom stanowią poważną część kosztów produkcji, wywierając wpływ na konkurencyjność gospodarki i poziom życia ludności. Stan środowiska przyrodniczego Polski pomimo stałej poprawy wymaga podejmowania szeregu nakładów i realizacji wielu inwestycji. Ilość zanieczyszczeń wprowadzonych do środowiska nadal przekracza średnią państw Unii Europejskiej. Głównymi źródłami zanieczyszczeń środowiska są przemysł (m.in. energetyka, górnictwo, przemysł hutniczy), sektor komunalno-bytowy, transport i rolnictwo. Stan środowiska przyrodniczego Rzeczypospolitej Polskiej jest zróżnicowany przestrzennie. Na terenie Polski występuje 485 zespołów roślinnych, z czego 76 typów siedlisk przyrodniczych jest zagrożonych wyginięciem i wymaga ochrony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura Czynnikiem sprzyjającym utrzymywaniu różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej jest m.in. nierównomierne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju, zachowane 70 Powyższa lista lotnisk jest na bieżąco analizowana i uaktualniana z uwzględnieniem bieżących potrzeb lotnictwa cywilnego i państwowego. 44

45 na znacznych obszarach kraju ekstensywne rolnictwo oraz występowanie rozległych obszarów leśnych. Za zdarzenia wywierające znaczne skutki dla stanu środowiska ekologicznego należy uznać: pożary 45% przypadków; uwolnienie substancji toksycznych do otoczenia 33% przypadków; wybuchy 22%. Podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa zobowiązane są do przestrzegania i realizacji zadań oraz obowiązków wynikających z ogólnokrajowych regulacji prawnych związanych z ochroną środowiska przyrodniczego. Jako struktury realizujące zadania na obszarze całego kraju, odgrywają w tym zakresie istotną funkcję zarówno jako bezpośredni użytkownicy środowiska, jak również jako realna siła mogąca aktywnie kreować działania proekologiczne na szczeblu lokalnym. Następuje to również poprzez podnoszenie świadomości z zakresu ochrony środowiska kadry zawodowej. Na ocenę potencjalnych zagrożeń środowiska na terenach zarządzanych przez Siły Zbrojne RP, największy wpływ mają: instalacje i urządzenia infrastruktury technicznej, w tym wyeksploatowane kotłownie na paliwa stałe, oczyszczalnie ścieków w złym stanie technicznym, przestarzałe magazyny i stacje paliw; odpady, w tym niewłaściwa gospodarka odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpieczne oraz substancjami chemicznymi i ich mieszaninami; źródła promieniowania elektromagnetycznego i hałasu; zanieczyszczenia (zniszczenia) środowiska wynikające z charakteru i przeznaczenia Sił Zbrojnych, w tym działalność szkoleniowa; niskie nakłady na remonty i modernizację. Od kilku lat stan środowiska na terenach użytkowanych przez resort obrony narodowej ulega systematycznej poprawie. Większość form korzystania ze środowiska wymaga uzyskania odpowiednich pozwoleń. W roku 2009 stan posiadanych pozwoleń i decyzji stosunku do wymaganych przedstawia się następująco: w zakresie emisji do powietrza posiadane 329, wymagane 337 (97% realizacji); w zakresie poboru wód posiadane 287, wymagane 287 (100% realizacji); w zakresie wprowadzenia ścieków posiadane 243, wymagane 281 (86% realizacji); w zakresie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi posiadane 372, wymagane 379 (98% realizacji). Wiele obszarów wojskowych posiada wysokie walory przyrodnicze. Ustalony sposób użytkowania przestrzeni sprawił, że wykształciły się na poligonach specyficzne siedliska w tym również rzadkie i zagrożone, takie jak: suche wrzosowiska, murawy kserotermiczne i napiaskowe. Poligony wojskowe niejednokrotnie cechują się niewielkim nasileniem działalności gospodarczej, wysokim stopniem zachowania wartości przyrodniczych, utrudnionym dostępem ludności cywilnej. W związku z powyższym Siły Zbrojne RP są jednym z użytkowników zajmujących największy procent powierzchni gruntów w granicach Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura W wielu przypadkach to dzięki obecności wojska na terenach o cennych wartościach przyrodniczych zostały one nie tylko zachowane, ale znalazły również dobre warunki do rozwoju. 71 Szacuje się, że 50% powierzchni poligonów wojskowych zostało włączone do sieci Natura

46 Edukacja ekologiczna stanowi integralny element każdej formy szkolenia w Siłach Zbrojnych RP. Realizowane jest to poprzez udział żołnierzy w programach szkolenia oraz udział wojska w ogólnopolskich lub regionalnych akcjach na rzecz ochrony środowiska (np.: Sprzątanie Świata). W szkoleniu specjalistycznym przygotowującym do ćwiczeń poligonowych realizowane są dodatkowe tematy uwrażliwiające żołnierzy na kwestie ochrony środowiska. Przeciwdziałanie bezrobociu W celu zwiększenia atrakcyjności służby wojskowej oraz zapewnienia odpowiedniego wsparcia dla żołnierzy zawodowych w procesie powrotu na cywilny rynek pracy po zakończeniu służby w resorcie obrony narodowej funkcjonuje system rekonwersji kadr. Uprawnionymi do pomocy rekonwersyjnej są wszyscy żołnierze zawodowi (z nielicznymi wyjątkami), a także w szczególnych przypadkach członkowie ich rodzin. W systemie zastosowano gradację środków finansowych przeznaczanych na podwyższanie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, mającą na celu zachęcanie do pozostawania w służbie wojskowej oraz umożliwiającą optymalne przygotowanie do podjęcia zatrudnienia po zwolnieniu z sił zbrojnych. Dzięki temu uzyskano możliwość skutecznego niwelowania ryzyka bierności zawodowej kadry oraz przeciwdziałania negatywnym skutkom płynącym z bezrobocia. Obecnie struktury rekonwersji kadr tworzą Centralny Ośrodek Aktywizacji Zawodowej w Warszawie oraz siedem terenowych ośrodków aktywizacji zawodowej. System pomocy rekonwersyjnej realizowanej przez ośrodki obejmuje m.in. działania z zakresu doradztwa zawodowego i pośrednictwa pracy, przekwalifikowania zawodowego i praktyk zawodowych, a także szkoleń informacyjno-doradczych prowadzonych w trybie indywidualnym i grupowym. Dodatkowo struktury rekonwersji kadr we współpracy z innymi podmiotami rynku pracy podejmują działania w zakresie włączenia żołnierzy, członków ich rodzin, a także pracowników wojska do programów szkoleniowych finansowanych ze środków Unii Europejskiej, mających na celu podwyższanie kwalifikacji zawodowych. Edukacja i szkolnictwo wyższe Uczelnie wojskowe stanowią zaplecze dydaktyczne i naukowo-badawcze dla obszaru bezpieczeństwa i obronności państwa. Kształcą one i szkolą kadry czynne zawodowo w wojsku, przemyśle obronnym i sektorze administracji publicznej rządowej i samorządowej. W systemie szkolnictwa wojskowego funkcjonuje pięć uczelni wojskowych, tj. uczelni publicznych nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej. Są to: - Akademia Obrony Narodowej w Warszawie (AON); - Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie (WAT); - Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni (AMW); - Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych imienia generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu (WSO WL); - Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie (WSO SP) 72. Od 2005 roku uczelnie wojskowe są pełnoprawnymi uczestnikami powszechnego systemu szkolnictwa wyższego w Polsce, a ich działalność jest podporządkowana regułom prowadzenia kształcenia, doskonalenia zawodowego oraz badań naukowych obowiązującym pozostałe uczelnie, zgodnym z założeniami procesu bolońskiego 73. Działalność ta jest jednak 72 System kształcenia żołnierzy wspierany jest ponadto przez Uniwersytet Medyczny w Łodzi, który zgodnie z postanowieniami ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o utworzeniu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi prowadzi działalność dydaktyczną, także z uwzględnieniem potrzeb Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, tj. realizuje kształcenie kandydatów na oficerów w korpusie osobowym medycznym. 73 Uczelnie działały w odrębnym od cywilnego systemie wyższego szkolnictwa wojskowego ustanowionym w drodze ustawy z dnia 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym (Dz. U. z 1992 r. Nr 10, poz. 40, z późn. zm.), uchylonej w 2005 r. 46

47 w pierwszej kolejności podporządkowana i dostosowywana do potrzeb Sił Zbrojnych RP, modyfikowanych w miarę realizacji procesu ich transformacji. Prowadzona w ostatnich latach transformacja uczelni wojskowych wykazała, iż niemożliwe jest oparcie naboru kadr oficerskich wyłącznie na absolwentach uczelni cywilnych i potwierdziła, że studia w uczelniach wojskowych są niezastąpionym źródłem kadr na pierwsze stanowiska służbowe w korpusie oficerskim 74. Uczelnie wojskowe w ostatnich latach zrobiły znaczący postęp, włączając się w narodowy system edukacji. Posiadają unikalną bazę i potencjał naukowo-dydaktyczny potrzebne do kształcenia kadr oficerskich i cywilnych kraju. Poprawiły podstawowe wskaźniki zatrudnienia, które przy uwzględnieniu specyfiki działalności uczelni wojskowych nie odbiegają od średniej krajowej. Obecność studentów cywilnych w uczelniach wojskowych (stanowią oni prawie 90% wszystkich studentów) czyni uczelnie wojskowe efektywnymi, pozwala na utrzymanie ich potencjału i budowę zaplecza kadrowego m.in. dla Narodowych Sił Rezerwowych. Wykres 3. Liczba studentów uczelni wojskowych w latach Źródło: Funkcjonowanie Szkół Wyższych Nadzorowanych przez Ministra Obrony Narodowej, Materiał na posiedzenie Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Komisji Obrony Narodowej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa luty 2011, str. 13. Potencjał kadrowy i infrastrukturalny uczelni wojskowych umożliwia prowadzenie studiów wyższych na wszystkich poziomach kształcenia, studiach podyplomowych i kursach dokształcających, a także kształcenie kadr naukowych na kierunkach i w obszarach przydatnych dla gospodarki narodowej, w tym zwłaszcza w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa. Uczelnie wojskowe posiadają łącznie 16 uprawnień do nadawania stopni doktora (12 w naukach technicznych) i 9 uprawnień do nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego (7 w naukach technicznych), a także 38 uprawnień do prowadzenia studiów na poziomie I stopnia i 22 na poziomie II stopnia w ramach 24 kierunków studiów, w tym 14 kierunków technicznych. Uczelnie wojskowe posiadają niezbędną wiedzę, doświadczenie i potencjał do realizacji badań naukowych w obszarze obronności i bezpieczeństwa państwa. Badania prowadzone przez uczelnie wojskowe pozostają w ścisłym związku z realizowanymi przez nie zadaniami na rzecz obronności państwa i wpisują się w ich obszar działalności statutowej. Prowadzenie 74 Całkowite zaprzestanie kształcenia kandydatów na oficerów na studiach w Uniwersytecie Medycznym w Łodzi przyniosło poważne braki personelu w wojskowej służbie zdrowia, liczone w setkach wakatów. Podobna sytuacja miała miejsce w obszarze służb logistycznych. 47

48 badań naukowych warunkuje rozwój kadry naukowo-dydaktycznej i przekłada się na poziom kształcenia w uczelniach, również poprzez wprowadzenie do procesu dydaktycznego rezultatów prowadzonych prac naukowo-badawczych. W trakcie reorganizacji szkolnictwa wojskowego zostały także określone nowe zadania dla zintegrowanych szkół podoficerskich oraz zasady naboru kandydatów na podoficerów. Przygotowanie kadr podoficerskich na potrzeby Sił Zbrojnych RP realizowane jest w oparciu o wspomniane szkoły oraz specjalistyczne centra i ośrodki w Rodzajach Sił Zbrojnych i komponentach. Od 1 stycznia 2011 r. w systemie zawodowego szkolnictwa wojskowego funkcjonują trzy szkoły podoficerskie: - Szkoła Podoficerska Wojsk Lądowych w Poznaniu podporządkowana Komendantowi Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu; - Szkoła Podoficerska Sił Powietrznych w Dęblinie - podporządkowana Komendantowi Centrum Szkolenia Inżynieryjno-Lotniczego w Dęblinie; - Szkoła Podoficerska Marynarki Wojennej w Ustce podporządkowana Komendantowi Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej w Ustce. Szkoły te kształcą kandydatów na podoficerów w zakresie wiedzy i umiejętności oraz kwalifikacji instruktorskich wymaganych do objęcia stanowisk służbowych zaszeregowanych do stopnia etatowego kaprala (mata), przygotowują specjalistów wojskowych posiadających wiedzę specjalistyczną i umiejętności instruktorskie niezbędne do kierowania żołnierzami na szczeblu drużyny (równorzędnym) oraz są przygotowane do kształcenia kandydatów na podoficerów służby przygotowawczej do Narodowych Sił Rezerwowych. W celu uzyskania nowej jakości kształcenia w zintegrowanych szkołach podoficerskich przygotowano nowe programy kształcenia ogólnego i kształcenia specjalistycznego. Kierunki zmian w systemie kształcenia i doskonalenia podoficerów zapewniają realizację zadań postawionych przed szkołami, a ponadto ujednolicają model pozyskiwania, kształcenia i doskonalenia podoficerów. Ochrona dziedzictwa narodowego i rozbudowa infrastruktury kultury Istotnym elementem kształtowania tożsamości narodowej jest upowszechnianie tradycji i historii oręża polskiego. Służy ono zaspakajaniu potrzeby odkrycia korzeni historycznych młodego pokolenia oraz uświadamianiu społeczeństwu ciągłości historycznej, pokoleniowej i terytorialnej Rzeczpospolitej Polskiej. Potrzeba popularyzacji idei obronności w kontekście profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP oraz wzmożone zainteresowanie historią oręża polskiego i współczesnymi siłami zbrojnymi, uzasadniają konieczność wdrażania systemowych rozwiązań dotyczących funkcjonowania muzealnictwa wojskowego. Ochrona dziedzictwa narodowego w resorcie obrony narodowej realizowana jest poprzez utrzymywanie muzeów o statusie państwowych instytucji kultury oraz licznych sal tradycji znajdujących się przy jednostkach wojskowych. Do muzeów wojskowych posiadających status państwowych instytucji kultury zalicza się Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Marynarki Wojennej, Muzeum Wojsk Lądowych 75 i Muzeum Sił Powietrznych. Te posiadające osobowość prawną muzea prowadzą samodzielną działalność, tym samym odciążając zadaniowo jednostki organizacyjne resortu obrony narodowej, które obsługiwały muzea funkcjonujące wcześniej jako jednostki budżetowe. Minister Obrony Narodowej jako ich organizator zapewnia im środki niezbędne do utrzymania i rozwoju. Jednak instytucje te mają możliwość pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania jak i wypracowywania środków własnych. Istotną słabością w tym obszarze jest brak odpowiedniej infrastruktury oraz konsolidacji tych jednostek w ramach jednego spójnego programu działania w obszarze pozyskiwania, utrzymania i udostępniania zabytków kultury narodowej związanych z dziejami oręża polskiego. Poprawę tego stanu 75 Powołanie w miejsce funkcjonującego do tej pory Pomorskiego Muzeum Wojskowego. 48

49 osiągnie się poprzez inwentaryzację rozproszonych zbiorów i przekazanie najcenniejszych muzealiów na ewidencję muzeów wojskowych - państwowych instytucji kultury. Zapewni im to ochronę prawną oraz środki finansowe na konserwacje i utrzymanie. Ponadto, w jednostkach wojskowych oraz jednostkach organizacyjnych bezpośrednio podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych działa około 180 sal tradycji. Funkcjonowanie tych placówek jest elementarnym narzędziem edukacji obywatelskiej i historycznej żołnierzy. Sala tradycji jest miejscem gromadzenia i ekspozycji pamiątek, dokumentów oraz materiałów związanych z dziejami i symboliką jednostki wojskowej. Pełni ona funkcję wychowawczą, edukacyjną, muzealną i reprezentacyjną. Dyslokowanie sal tradycji na terenie obiektów zamkniętych i brak powszechnej, ogólnopolskiej informacji o zawartości ich zbiorów uniemożliwia jednak szeroką edukację historyczną i patriotyczną społeczeństwa. B. Baza społeczna dla bezpieczeństwa narodowego Społeczna percepcja bezpieczeństwa narodowego Postępująca otwartość polskiego społeczeństwa oraz rosnący wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne wymaga coraz lepszej komunikacji społecznej, skutecznie przekazującej cele polskiej polityki bezpieczeństwa. Niezbędne jest uzyskanie społecznego zrozumienia tych celów oraz względnie wysokiego poziomu akceptacji dla nich. Ważnym zadaniem jest też budowa kapitału społecznego opartego o wysoki poziom aktywności obywatelskiej i zaufania społecznego oraz wspólną tożsamość narodową. Istotne jest takie wykorzystanie zasobów dziedzictwa narodowego oraz modelu wychowania i edukacji, które służyć będą promowaniu postaw patriotycznych i obywatelskich oraz uświadamianiu ciągłości historycznej, pokoleniowej i terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej. Umożliwi to budowę aktywnego społeczeństwa obywatelskiego i postaw propaństwowych. Bezpieczeństwo. Większość Polaków uważa Polskę za kraj bezpieczny zarówno w wymiarze międzynarodowym, jak i wewnętrznym. Ponad połowa pozytywnie ocenia sytuację Polski na arenie międzynarodowej (57%), a zdecydowana większość jest zdania, że niepodległość naszego kraju nie jest zagrożona (73%) 76. W dużym stopniu oceny te uzależnione są od opinii o stosunkach Polski z jej największymi sąsiadami Rosją, Niemcami i Ukrainą. Większość Polaków jest zadnia, że przyjazne i partnerskie stosunki z tymi krajami są możliwe 77. Także bezpieczeństwo w wymiarze wewnętrznym jest oceniane bardzo pozytywnie 70% uważa, że Polska jest krajem, w którym żyje się bezpiecznie, 78 a 67% wyraża zadowolenie z działalności Policji w swoim miejscu zamieszkania 79. Polityka bezpieczeństwa. Mimo wysokiego poczucia bezpieczeństwa i pozytywnej oceny sytuacji Polski w świecie, Polacy uważają, że nasz kraj niewystarczająco dba o swoje interesy w stosunkach z innymi państwami 80. Zwiększyły się obawy przed mocarstwową polityką Rosji, a większa grupa Polaków bardziej ceni sobie utrzymanie dobrych relacji z Rosją niż bliską współpracę z krajami dawnego ZSRR 81. W stosunku do Stanów Zjednoczonych opinie Polaków są równie złożone choć większość uważa, że USA mają pozytywny wpływ na świat (51%), aż 65% jest zdania, że w stosunku do Polski, Stany Zjednoczone nadużywają swojej siły, aby podporządkować sobie politykę naszego kraju 82. Wbrew popularnej opinii o pro-amerykańskich postawach Polaków, polskie poparcie dla USA 76 CBOS, Komunikat z badań Bezpieczeństwo Polski na arenie międzynarodowej, Warszawa, lipiec CBOS, Komunikat z badań Ocena stosunków Polski z Rosją, Ukrainą i Niemcami, Warszawa, lipiec Odsetek ten stale rośnie w ostatnich latach. CBOS, Komunikat z badań Opinie o poczuciu bezpieczeństwa i zagrożeniu przestępczością, Warszawa, czerwiec CBOS, Komunikat z badań Poczucie bezpieczeństwa i opinie o pracy Policji, Warszawa, maj CBOS, Komunikat z badań Bezpieczeństwo Polski na arenie międzynarodowej, Warszawa, lipiec Co nie przeszkadza Polakom zdecydowanie popierać idei Partnerstwa Wschodniego (77%). CBOS, Komunikat z badań Ocena stosunków Polski z Rosją, Ukrainą i Niemcami, Warszawa, lipiec CBOS, Komunikat z badań Światowa opinia publiczna o polityce Stanów Zjednoczonych i operacji NATO w Afganistanie, Warszawa, lipiec

50 i polityki obecnej administracji wobec Polski jest znacznie poniżej średniej krajów europejskich NATO 83. Organizacją międzynarodową o najwyższym poziomie zaufania wśród Polaków jest Unia Europejska 84-86% Polaków zalicza się do zwolenników integracji europejskiej, a 65% uważa, że przyniesie ona Polsce więcej korzyści niż strat 85. Mimo niewielkiej wiedzy o instytucjach unijnych, ich wizerunek w Polsce jest pozytywny, a rozpoznawalność dość powszechna 86. Dużą aprobatę dla członkostwa Polski w NATO (80%) i pozytywne postrzeganie bilansu dziesięcioletniej przynależności do Sojuszu Północnoatlantyckiego 87, można zderzyć ze sceptyczną oceną przydatności NATO tylko 52% Polaków uważa, że NATO jest nadal potrzebne, co stanowi najniższy poziom poparcia spośród wszystkich państw członkowskich Sojuszu 88. Jeszcze bardziej negatywne stanowisko Polacy prezentują wobec prowadzonej przez NATO operacji wojskowej w Afganistanie od trzech lat krytycznie wypowiadają się o zaangażowaniu naszego kraju w afgańską operacją, a aż 79% sprzeciwia się udziałowi polskich żołnierzy w tej operacji 89. Przypadek misji afgańskiej nie jest odosobniony - większość polskiego społeczeństwa jest generalnie przeciwna militarnemu zaangażowaniu Polski w międzynarodowe wojskowe misje i ocenia je jako zbyt duże w stosunku do potencjału gospodarczego i możliwości finansowych naszego kraju 90. Dominacja takich postaw jest niekorzystna w dłuższej perspektywie, gdyż wedle wszelkich prognoz zapotrzebowanie na udział NATO i UE w militarnych interwencjach stabilizujących konflikty zbrojne będzie w przyszłości rosnąć, a co za tym idzie konieczne będzie większe zrozumienie celów tych interwencji w polskim społeczeństwie. Siły Zbrojne RP. Wyniki sondaży prowadzonych przez ośrodki badań opinii społecznej wskazują, że Wojsko Polskie jest niezmiennie od lat jedną z czołowych instytucji zaufania publicznego. Zdecydowana większość Polaków ufa wojsku i pozytywnie ocenia jego działalność (70%) - wojsko zbiera lepsze opinie niż inne niepolityczne instytucje publiczne. 91 Jednocześnie zaledwie jedna trzecia Polaków (30%) jest zainteresowana sytuacją polskiej armii - zdecydowana większość ma niewielką wiedzę o współczesnym wojsku. Zjawisko to, w połączeniu z bardzo niską społeczną akceptacją militarnego zaangażowania w operacje poza granicami kraju, jest dość niepokojące świadczy o rozluźnianiu się więzi społeczeństwa z wojskiem oraz niewielkim zrozumieniu zasadniczych misji Sił Zbrojnych RP. Ponadto, Polacy postrzegają wojsko jako instytucję niedoinwestowaną, zwłaszcza jeśli chodzi o sprzęt i wyposażenie techniczne (76%) i są zdania, że rząd nie powinien szukać oszczędności w sferze obronności. Uważają też udział polskich żołnierzy w misjach międzynarodowych za zbyt duży ponad 2/5 ocenia, że Polska nie odnosi z tego powodu żadnych korzyści politycznych 92. Policja. W ostatnich kilku latach Policja jest oceniana prawie równie dobrze jak wojsko (71%), choć odsetek Polaków odnoszących się z dezaprobatą do działalności tej służby jest trzykrotnie większy niż w przypadku sił zbrojnych Badanie Transatlantic Trends. Key Findings 2010, str Stale rosnące zaufanie do UE w 2009 r. wyniosło 74% - w porównaniu zaufanie do NATO wyraża 65% ankietowanych, a do ONZ 62%). CBOS, Komunikat z badań Postrzeganie instytucji unijnych Warszawa, kwiecień CBOS, Komunikat z badań Sześć lat obecności Polski w Unii Europejskiej, Warszawa, kwiecień Ibidem. 87 CBOS, Komunikat z badań Dziesięć lat w NATO, marzec Badanie Transatlantic Trends. Key Findings 2010, str CBOS, Komunikat z badań Udział Polski w operacji NATO w Afganistanie i jego konsekwencje, Warszawa, listopad CBOS, Komunikat z badań Polacy o siłach zbrojnych, Warszawa, październik 2009, str CBOS, Komunikat z badań Oceny instytucji publicznych, Warszawa, wrzesień CBOS, Komunikat z badań Polacy o siłach zbrojnych, Warszawa, październik CBOS, Komunikat z badań Oceny instytucji publicznych, Warszawa, wrzesień

51 Rola organizacji pozarządowych w zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego Organizacje pozarządowe, w tym społeczne organizacje ratownicze 94, są bardzo ważnym podmiotem współczesnego systemu bezpieczeństwa narodowego, a ściślej bezpieczeństwa powszechnego. Miejsce i rola organizacji pozarządowych są szczególne. Z jednej strony, funkcjonują one w strukturach państwa jako niezależne od niego, autonomiczne jednostki prawne, działające na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach 95 oraz nadanych sobie statutów, uwzględniając potrzeby samorealizacji członków. Z drugiej zaś strony, państwo powierza im do wykonania ściśle określone zadania, które bez ich pomocy nie mogłyby być skutecznie wykonywane. W niektórych dziedzinach życia społecznego organizacje pozarządowe pełnią rolę pierwszoplanową, przejmując od władz publicznych spoczywający na nich obowiązek zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa. Ratownicy społeczni są wyszkoleni i przygotowani do udzielania szybkiej i fachowej pomocy, szczególnie w niesprzyjających warunkach, tam gdzie służby ustawowo powołane do jej niesienia, nie są w stanie tak efektywnie zareagować. Stąd też organizacje ratownicze wykonując swoje obowiązki statutowe, dopełniają system bezpieczeństwa państwa. Specyficzne usytuowanie organizacji społecznych w polskim porządku prawnym zapewnia im możliwość zarobkowania i pozyskiwania środków finansowych na działalność bieżącą. Państwo, doceniając znaczenie organizacji dla sprawnego funkcjonowania ratownictwa ochotniczego, zleca poszczególnym organizacjom wykonywanie konkretnych zadań, asygnując na ten cel środki pochodzące z budżetu państwa. Dodatkowo, społeczne organizacje ratownicze z racji swojego potencjału sił i środków, stopnia wyszkolenia ratowników, dysponowania profesjonalnym sprzętem ratowniczym, są uwzględniane w wojewódzkich planach zarządzania kryzysowego jako niezbędne ogniwa wspomagające działania innych służb. W systemach demokratycznych organizacje pozarządowe spełniają wiele ważnych funkcji. Za priorytetową należy uznać aktywność obywatelską włączaną w dziedziny funkcjonowania państwa. Jeżeli chodzi o zapewnienie potrzeby bezpieczeństwa okazuje się, że największe braki w tym zakresie odczuwa się na poziomie lokalnym. Na tym szczeblu szczególną możliwość działania mają właśnie organizacje pozarządowe. Organizacją o wiodącej roli w społecznościach lokalnych jest Ochotnicza Straż Pożarna, której działalność nie koncentruje się wyłącznie na gaszeniu pożarów strażacy-ochotnicy niejednokrotnie przejmują rolę animatorów życia społecznego, kulturalnego czy sportowego. Wspierają również organy samorządowe w reagowaniu na wszelkiego rodzaju zdarzenia, które zakłócają normalne funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego, począwszy od zagrożeń miejscowych po sytuacje noszące znamiona kryzysu. Konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa w wielu przypadkach przekracza bądź wyklucza możliwość reagowania instytucji państwowych. Istnieje zatem potrzeba wzmocnienia ich działań przez samych obywateli i organizacje pozarządowe zrzeszające ochotników, wspomagane przez państwo w różnorakiej formie od dofinansowania ich statutowej działalności, po zlecanie realizacji zadań publicznych, przyczyniających się do poprawy poczucia bezpieczeństwa obywateli. 94 Wśród nich najważniejsze to: Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR), Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR), Mazurskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (MWOPR), Mazurska Służba Ratownicza (MSR), Ochotnicza Straż Pożarna (OSP). 95 Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz

52 Analiza SWOT systemu bezpieczeństwa narodowego Mocne strony - aktywne uczestnictwo Polski w systemach bezpieczeństwa zbiorowego i regionalnego, a w szczególności członkostwo Polski w NATO i UE; - zwiększanie skuteczności realizacji polskich priorytetów w NATO i UE; - konsekwentna budowa profesjonalnych sił zbrojnych, w tym stworzenie Narodowych Sił Rezerwowych; - dobrze wykształcona i wyszkolona kadra sił zbrojnych, zdobywająca doświadczenie podczas operacji poza granicami kraju i służbie w międzynarodowych strukturach wojskowych; - determinacja w unowocześnianiu sił zbrojnych oraz wdrażanie systemu pozyskiwania, eksploatacji i wycofywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW); - wysoki poziom aprobaty społecznej i duży prestiż służby wojskowej; - powszechny, sprawnie działający system planowania działań operacyjnych, umożliwiający funkcjonowanie organów administracji publicznej i przedsiębiorców w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny; - wzrost zainteresowania i aktywności instytucji pozarządowych w sferze bezpieczeństwa i obronności; - racjonalny system rezerw strategicznych. Szanse - potwierdzenie w nowej Koncepcji Strategicznej NATO priorytetu kolektywnej obrony i utrzymanie planów ewentualnościowych, w tym dla Polski; - wzrastająca obecność sojuszniczej infrastruktury obronnej na terytorium RP; - rozwój Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE oraz perspektywa dodatkowych gwarancji bezpieczeństwa Polski; - pogłębianie współpracy z najważniejszymi partnerami Polski w sferze bezpieczeństwa i obronności oraz budowa dobrosąsiedzkich relacji z państwami sąsiadującymi; - zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego i instytucji międzynarodowych oraz sprawne wykorzystywanie instrumentów w zakresie nieproliferacji BMR i środków jej przenoszenia, kontroli zbrojeń i rozbrojenia, środków budowy zaufania i bezpieczeństwa; - kontynuacja modernizacji polskiej służby zagranicznej; - możliwość praktycznej weryfikacji posiadanego UiSW w trakcie operacji międzynarodowych poza granicami kraju; - rosnąca świadomość potrzeby integracji rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego oraz wzmacniania społecznego wymiaru bezpieczeństwa; - tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego sytemu bezpieczeństwa narodowego, w tym tworzenie i aktualizacja aktów prawnych, usprawniających organizację i funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa narodowego; - regularne monitorowanie i ocena rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego, między innymi poprzez cykliczne strategiczne przeglądy bezpieczeństwa i obronności. Słabe strony - nadal obecna tendencja resortowego podejścia do spraw bezpieczeństwa narodowego; - brak kompleksowego uregulowania w jednym akcie prawnym zasad organizacji i funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego, w tym precyzujących prerogatywy najwyższych organów władzy wykonawczej w zakresie kierowania bezpieczeństwem narodowym; - brak organu opiniodawczo-doradczego Rady Ministrów w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego oraz nieokreślona rola i znaczenie RCB w systemie bezpieczeństwa narodowego; - niewystarczające nasycenie nowoczesnym UiSW Sił Zbrojnych RP; - niepełna interoperacyjność i kompatybilność Sił Zbrojnych RP z wojskami sojuszniczymi; - brak sformalizowania procesu planowania, przygotowania i udziału resortów innych niż obrony narodowej w operacjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju; - brak rozwiązań prawnych i organizacyjnych związanych z obroną cywilną; - ograniczone wykorzystanie możliwości stwarzanych przez europejską bazę technologii obronnych oraz wieloletnie programy obronne EDA w celu modernizacji Sił Zbrojnych RP; - brak regularnych ćwiczeń regionalnych i o zasięgu krajowym, zgrywających elementy sytemu obronnego państwa; - niska świadomość społeczeństwa oraz nieadekwatne do skali zagrożenia przygotowanie władz, operatorów oraz właścicieli w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej. Zagrożenia - utrzymujące się w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego niepewności, wyzwania i zagrożenia; - utrzymywanie się w dłuższej perspektywie niekorzystnej relacji w zakresie nakładów na obronność Polski w porównaniu ze średnią NATO; - potencjalne pozbawienie stabilności długoletniego finansowania programu rozwoju i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP; - malejąca akceptacja społeczna dla udziału Sił Zbrojnych RP w operacjach wojskowych poza granicami kraju; - bariery technologiczne i ekonomiczne ograniczające efektywne włączenie się krajowego przemysłowego potencjału obronnego do współpracy europejskiej i w ramach NATO; - tendencja do likwidowania komórek obronnych i powierzanie prowadzenia spraw obronnych personelowi nie w pełni przygotowanemu do realizacji tych zadań. 52

53 III. Wyzwania i wizja rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej W drugiej dekadzie XXI bezpieczeństwo narodowe będzie kształtowane dynamicznym procesem identyfikacji zagrożeń, podejmowania wyzwań, definiowania celów i sposobów ich realizacji. Nowa jakość bezpieczeństwa przejawiać się będzie w takich cechach, jak: informacyjność (powszechność informacji wpływa na nastroje i wywołuje presję opinii publicznej na określone działania), asymetryczność (w doborze sił i środków), usieciowienie (sieć instytucji międzynarodowych i narodowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo), zintegrowanie (postępująca integracja wysiłków cywilno-wojskowych). Kompleksowość oraz wieloaspektowość bezpieczeństwa Polski - państwa jako instytucji oraz jego obywateli - wymagać będzie ścisłej integracji jego podstawowych dziedzin (bezpieczeństwo polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne itd.), a także rosnącego powiązania go z rozwojem gospodarczo-społecznym kraju. Podejście to wpisuje się w filozofię dokumentów opracowywanych w ramach zintegrowanych strategii rozwoju. Zasadniczymi czynnikami kształtującymi bezpieczeństwo narodowe Polski będą: polityka bezpieczeństwa, uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne, współczesne wzywania i zagrożenia oraz rozwój zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. Polityka bezpieczeństwa Polska polityka bezpieczeństwa w ostatniej dekadzie ewoluowała, systematycznie poszerzając pojęcie bezpieczeństwa (zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym) i stopniowo przechodząc do koncepcji zintegrowanego bezpieczeństwa narodowego. Tak rozumiane bezpieczeństwo narodowe jest warunkiem rozwoju kraju i równocześnie jego wyjściowym elementem. W mniejszym stopniu ewolucji uległy cele polityki bezpieczeństwa, ukierunkowane na realizację interesów narodowych. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne Głównymi korzystnymi uwarunkowaniami międzynarodowymi sprzyjającymi bezpieczeństwu Polski pozostanie członkostwo w Sojuszu Północnoatlantyckim i Unii Europejskiej. Członkostwo w NATO dalej tworzyć będzie gwarancje sojusznicze dla obrony terytorialnej kraju, wzmacniając tym samym nasze bezpieczeństwo zewnętrzne środkami politycznowojskowymi, a członkostwo w UE stwarzać będzie szanse trwałego, wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju oraz dawać możliwość wzmocnienia pozycji międzynarodowej Polski i zwiększenia jej oddziaływania na środowisko międzynarodowe. Zagrożenia i wyzwania W horyzoncie obowiązywania strategii groźba konwencjonalnej agresji zbrojnej na Polskę jest znikoma. Nie można jednak całkowicie wykluczyć pojawienia się u naszych granic sytuacji użycia siły bądź groźby jej użycia. Ponadto, zważywszy na występowanie w sąsiedztwie Polski znaczących potencjałów militarnych, w tym niekonwencjonalnych, nasz kraj utrzymywać będzie musiał zdolności pozwalające na skuteczną reakcję na tego rodzaju zagrożenia. Potencjalnym źródłem zagrożeń, także o charakterze militarnym, pozostaną rejony obniżonej stabilności w obszarze euroatlantyckim lub jego sąsiedztwie, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, Kaukazie i w Azji Środkowej oraz w basenie Morza Śródziemnego. Choć towarzyszące ich występowaniu ryzyko wybuchu konfliktów zbrojnych pozostaje niewielkie i nie powinno wywołać bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa Polski, to jednak może powodować zagrożenie dla naszych sojuszników wymagające jego neutralizacji z udziałem naszych sił zbrojnych. W przyszłości, podobnie jak obecnie, szczególnie istotnym zagrożeniem bezpieczeństwa Polski, jej sojuszników oraz stabilności międzynarodowej ujmowanej całościowo, będzie proliferacja broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Choć w najbliższym czasie nie powinno to spowodować bezpośredniego zagrożenia terytorium i ludności Polski, to 53

54 w perspektywie obowiązywania strategii może istotnie osłabić międzynarodowe reżimy nieproliferacyjne i kontroli zbrojeń oraz zdestabilizować sytuację międzynarodową w niektórych regionach. Zagrożeniem dla bezpieczeństwa Polski pozostanie międzynarodowy terroryzm. Groźba zamachów terrorystycznych skierowanych bezpośrednio przeciw polskiemu terytorium może wzrosnąć w przyszłości, w związku z aktywnością międzynarodową naszego kraju, zwłaszcza wynikającą ze zobowiązań sojuszniczych. Oznacza to konieczność adekwatnego do polskich potrzeb, zobowiązań i możliwości udziału naszego kraju w międzynarodowej walce z tym zjawiskiem. Istotnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa Polski będzie również działalność zorganizowanych grup przestępczych, zwłaszcza transnarodowych. Ranga tego wyzwania z polskiej perspektywy będzie się przy tym zwiększać wraz z rosnącą atrakcyjnością Polski dla grup przestępczych w związku z jej tranzytowym położeniem, postępami integracji europejskiej, otwartością granic oraz wzrostem zamożności obywateli. Wyzwaniem dla polskiej polityki bezpieczeństwa w najbliższym czasie pozostanie dywersyfikacja źródeł energii, jej dostawców oraz kanałów przesyłowych, a także zwiększenie w tym wymiarze odporności kraju na sytuacje kryzysowe. Wyzwaniem dla bezpieczeństwa państwa pozostanie możliwość wystąpienia sytuacji kryzysowych w następstwie katastrof naturalnych lub wywołanych działalnością człowieka, wypadków lub też będących konsekwencją rozmaitych procesów i zjawisk globalnych. Dlatego też konieczne jest utrzymanie jak najwyższego poziomu zdolności do reakcji na tego typu wydarzenia, szybkiej minimalizacji ich skutków, a także zapobiegania im, gdy okaże się to możliwe. Szczególne znaczenie ma w tym względzie zapewnienie należytej odporności na sytuacje kryzysowe infrastruktury krytycznej. Szczególnym wyzwaniem dla bezpieczeństwa Polski, podobnie jak pozostałych państw wysokorozwiniętych, w tym naszych bliskich sojuszników i partnerów, będą negatywne oddziaływania w cyberprzestrzeni, wynikające z celowego lub nieumyślnego działania człowieka bądź wywołanych awarią albo nieszczęśliwym wypadkiem zakłóceń funkcjonowania infrastruktury teleinformatycznej. Rozwój zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Zdolność państwa do podejmowania wyzwań i przeciwdziałania zagrożeniom, zarówno o charakterze polityczno-militarnym, jak i ekonomiczno-społecznym będzie coraz ściślej związana z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju. Rozwój ten warunkować będzie doskonalenie sprawności państwa oraz dostarczanie zasobów i instrumentów do eliminowania powstających zagrożeń. Z punktu widzenia potrzeby stworzenia zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego ważna będzie tzw. wewnętrzna siła państwa, wyrażająca się w dwóch cechach: nowoczesność jego zorganizowania, sprawność i kompatybilność organów państwowych i samorządu terytorialnego, optymalna organizacja współdziałania poszczególnych instytucji państwa, odpowiedzialnych za utrzymanie szeroko pojmowanego bezpieczeństwa, zdolność mobilizacji do podejmowania nagłych wyzwań i likwidowania zagrożeń; druga poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, warunkujący szybkie i efektywne uruchomienie zasobów i instrumentów polityki bezpieczeństwa. Współczesne wyzwania i zagrożenia obligują do podjęcia długofalowych działań doraźnych i zapobiegawczych w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego. Konieczne jest stworzenie właściwych instytucjonalnych mechanizmów działania, które będą sprawnie funkcjonować w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia, a także podjęcie działań, które będą minimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zjawisk. Przeciwstawienie się w sposób zintegrowany wszelkim zagrożeniom dla bezpieczeństwa państwa, podejmowanie wyzwań i redukowanie ryzyka z wykorzystaniem wszystkich zasobów państwa, jest zadaniem systemu bezpieczeństwa narodowego. 54

55 Prognozując rozwój systemu bezpieczeństwa narodowego w perspektywie średniookresowej przyjąć należy, że opierał się on będzie na kompleksowym systemie zabezpieczeń sojuszniczych i bilateralnych synergicznie połączonym z rozbudowywanym własnym potencjałem cywilno-militarnym. Wszystkie te rozwiązania powinny być powiązane z rozwojem społeczno-gospodarczym i stanowić dzięki temu zintegrowany system bezpieczeństwa narodowego. Będzie on nadal rozwijany w oparciu o jego dwa zasadnicze elementy: system obronny państwa i system zarządzania kryzysowego. Wizja rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego zakłada, że będzie to system składający się z wewnętrznie skoordynowanych podsystemów kierowania i wykonawczego, powiązanych ze sobą ze względu na realizowaną misję, jaką jest zapewnienie bezpieczeństwa narodowego. Struktura organizacyjna podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, powstała w wyniku połączenia ujęcia funkcjonalnego kierowania z rzeczywistą strukturą władzy wykonawczej, tworzyć będzie model kierowania bezpieczeństwem. W modelu tym funkcję nadrzędnego, politycznego organu decyzyjnego pełnić będzie Prezydent RP i Rada Ministrów, dla których forum uzgodnień politycznych będzie Rada Gabinetowa 96. Funkcję organu doradczego Prezydenta RP wypełniać będzie Rada Bezpieczeństwa Narodowego 97, a sztabowego - Biuro Bezpieczeństwa Narodowego 98. Analogiczne funkcje na rzecz Rady Ministrów powinno - obok swoich ustawowych określonych zadań - spełniać Rządowe Centrum Bezpieczeństwa oraz - ewentualnie - istniejący lub nowo powołany organ w ramach KPRM. Kierowanie bezpieczeństwem narodowym realizowane będzie na wszystkich poziomach administracji publicznej: centralnym, wojewódzkim, powiatowym, gminnym. W skład podsystemu kierowania bezpieczeństwem narodowym wchodzić będą organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP, z Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych w razie jego mianowania. Elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym jest i będzie zarządzanie kryzysowe, rozumiane jako działalność organów administracji publicznej polegająca na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzania zasobów i infrastruktury krytycznej. Podsystem wykonawczy systemu bezpieczeństwa narodowego tworzyć będą wyspecjalizowane w dziedzinie bezpieczeństwa siły i środki państwa: dyplomacja, siły zbrojne, służby specjalne, formacje podległe MSW oraz zasoby wsparcia bezpieczeństwa. Wśród nich wiodącą rolę w realizacji celów strategii spełniać będzie dyplomacja i Siły Zbrojne RP. Przyjęcie do realizacji katalogu priorytetów polskiej polityki zagranicznej wprowadzi do polskiej polityki zagranicznej myślenie strategiczne i operacyjne. W jej kształtowaniu znaczący udział odgrywać będą ośrodki analityczne. Polska polityka zagraniczna ukierunkowana będzie na różne wymiary współpracy regionalnej i globalnej. Rzeczpospolita Polska będzie krajem, który silnie oddziałuje na tworzenie nowych rozwiązań i realizację polityki wschodniej Unii Europejskiej i Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Celem polityki będzie aktywne wspieranie państw przechodzących proces transformacji ustrojowej oraz inicjowanie nowych form współpracy 99. W perspektywie długookresowej Polska będzie posiadać sprawne, mobilne i interoperacyjne Siły Zbrojne RP, które w sposób systemowy i proaktywny (wyprzedzający) będą 96 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art ust. 1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta Rzeczypospolitej. 97 Ibidem, art Organem doradczym Prezydenta Rzeczypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. 98 Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej art. 11. ust. 1., Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wykonuje zadania w zakresie bezpieczeństwa i obronności przy pomocy Biura Bezpieczeństwa Narodowego. 99 Priorytety polskiej polityki zagranicznej , Warszawa, styczeń

56 dostosowywały zdolności operacyjne do zmian zachodzących w otoczeniu. Odbywać się to będzie poprzez poszukiwanie i wprowadzanie innowacyjnych zmian oraz wykorzystanie nabytej wiedzy i doświadczeń 100. Priorytetem transformacji Sił Zbrojnych RP w horyzoncie strategii będzie podniesienie poziomu ich zdolności operacyjnych oraz utrzymanie sił przygotowanych do reagowania na obecne oraz nowe i nieprzewidywalne zagrożenia. Istotny element przygotowania Sił Zbrojnych do przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom stanowi szkolnictwo wojskowe. Do roku 2022 dokona się konsolidacja organizacyjna wyższego szkolnictwa wojskowego oraz zapewnienie wysokiego poziomu kształcenia. Nastąpi to miedzy innymi poprzez poprawę jakości procesu dydaktycznego i naukowo-badawczego z uwzględnieniem efektywności wydatkowania środków publicznych. Podniesieniu zdolności operacyjnych służyć będzie również zorganizowanie komponentów taktycznych szybko osiągających gotowość do rozwinięcia i działań w zmieniającym się środowisku walki. W tej sytuacji istotne będzie zapewnienie bezpieczeństwa żołnierzy w polskich kontyngentach wojskowych. Aby sprostać powyższym wyzwaniom siły zbrojne powinny posiadać zdolności operacyjne do działania autonomicznego w każdym środowisku walki. Głównym determinantem potrzeb operacyjnych jest posiadanie uzbrojenia i sprzętu wojskowego zdolnego do wykrycia, rozpoznania, śledzenia i niszczenia środków przeciwnika. Osiągnięcie zakładanych zdolności operacyjnych przy zapewnieniu niezbędnych (optymalnych) warunków do przetrwania na polu walki wymaga podejścia systemowego, odzwierciedlonego w czterech zasadniczych systemach: rażenia, a w nim zdolność do zwiększonej donośności, precyzji, siły i skuteczności uderzeń środków ogniowych posiadanymi środkami ogniowymi zarówno do ognia bezpośredniego i pośredniego; dowodzenia, a w nim zdolność do zapewnienia sprawnej, niezawodnej i skrytej łączności pomiędzy wszystkimi elementami ugrupowania bojowego, zdolność do włączenia w sieciocentryczny system dowodzenia, zdolność do dowodzenia pododdziałami na sieciocentrycznym polu walki z możliwością połączenia ze wspólnym zobrazowaniem operacyjnym (Common Operational Picture); rozpoznania, a w nim zdolność do dokładnego, terminowego, ciągłego, wiarygodnego rozpoznania oraz dostarczania danych rozpoznawczych do wojsk; zabezpieczenia, a w nim zdolność do ciągłego zabezpieczenia logistycznego w czasie działań bojowych oraz w czasie pokoju. Opisany powyżej system bezpieczeństwa narodowego systematycznie rozwijany i doskonalony powinien zapewnić: sprawne funkcjonowanie organów władzy i administracji w czasie pokoju, kryzysu i wojny; monitoring i wczesne ostrzeganie o zagrożeniach; przeciwdziałanie wszystkim zewnętrznym i wewnętrznym wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa narodowego; umożliwienie zastosowania narzędzi polityki bezpieczeństwa (sił i środków); koordynację działań państwa (głównie dyplomatycznych, ekonomicznych, militarnych i specjalnych) w wymiarze narodowym i sojuszniczym (NATO, UE); przepływ i dystrybucję informacji; analizę i syntetyczną ocenę stanu bezpieczeństwa narodowego we wszystkich jego aspektach 101. Budowa nowoczesnego, zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w latach wymagać również będzie podjęcia wysiłków na rzecz rozwoju systemu ochrony infrastruktury krytycznej, systemu rezerw strategicznych, bazy społeczno-kulturowej dla bezpieczeństwa, integracji bezpieczeństwa narodowego z rozwojem społeczno-gospodarczym. Równie ważne będą inicjatywy legislacyjne zmierzające do stworzenia podstaw prawnych funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego. Podejmowane działania ukierunkowane będą na osiągnięcie efektywności i spójności funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego. Synergiczne oddziaływanie tych czynników i konsekwentna realizacja wynikających z nich zadań spowoduje, że Polska w roku 2022 stanie się państwem o wysokim poziomie 100 Opracowano przy wykorzystaniu materiałów Strategicznego Przeglądu Obronnego. Profesjonalne Siły Zbrojne w nowoczesnym państwie, Ministerstwo Obrony Narodowej, kwiecień 2011 r. 101 W. Kitler, Model zarządzania bezpieczeństwem narodowym, Kierowanie Bezpieczeństwem Narodowym (materiały konferencji naukowej pod red. B. Zdrodowski, B. Wiśniewski), Warszawa

57 bezpieczeństwa, aktywnie kreującym wspólną unijną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, posiadającym nowoczesną obronę narodową z profesjonalnymi siłami zbrojnymi, strukturami administracyjno-gospodarczymi zdolnymi do zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego oraz skutecznymi służbami specjalnymi. Wykres 4. Efekty realizacji SRSBN RP o wysokim poziomie bezpieczeństwa aktywnie kreującym politykę zagraniczną i bezpieczeństwa dysponującym nowoczesną obroną narodową z profesjonalnymi SZRP POLSKA 2022 będzie krajem: posiadającym sprawne struktury zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego posiadajacym skuteczne służby specjalne dysponującym wydajnym i efektywnym system wsparcia bezpieczeństwa Źródło: opracowanie własne MON. 57

58 IV. Cele strategii i kierunki interwencji 1. Układ celów Biorąc pod uwagę uwarunkowania i wyzwania przedstawione w rozdziale drugim i trzecim przyjąć należy, że głównym celem niniejszej strategii będzie: Wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego System ten - oparty na synergii wysiłków poszczególnych organów, instytucji i służb państwowych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa zdolny będzie do identyfikacji i eliminacji źródeł, przejawów oraz skutków zagrożeń bezpieczeństwa narodowego. Rozwijanie takiego systemu będzie wymagało maksymalnego ukierunkowania działań na wzmocnienia jego efektywności i spójności. Efektywność będzie osiągana poprzez podnoszenie sprawności zasadniczych elementów systemu bezpieczeństwa narodowego, spójność poprzez zwiększanie integracji między politykami publicznymi a polityką bezpieczeństwa oraz wzmacnianie współpracy i koordynacji, a docelowo osiągnięcie integracji wewnątrz systemu bezpieczeństwa narodowego. Osiągnięcie celu głównego zagwarantuje lepszą realizację interesów narodowych 102. Przyczyni się także do osiągnięcia odpowiedniego pod względem ilościowym i jakościowym potencjału państwa, który umożliwi zachowanie wpływu na rzeczywistość międzynarodową i przebieg procesów wewnętrznych oraz stymulację pozytywnych tendencji ewolucyjnych w kraju i poza nim, zwłaszcza w wymiarze regionalnym. Wskaźniki monitorowania celu głównego Wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2010 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowym 2022 Źródło Miejsce Polski w rankingu Światowego Indeksu Pokoju (Global Peace Index - GPI) pozycja rankingu Coroczny raport Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem (SIPRI) Realizacji celu głównego będą służyć cele operacyjne. Stanowią one rozwinięcie celu głównego w dziedzinach posiadających kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa narodowego i są adresowane do organów administracji publicznej, przy czym podmiotem strategii jest całe państwo, w tym organy administracji publicznej oraz społeczeństwo obywatelskie. Przyjmuje się następujące cele operacyjne Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP : 102 Interesy narodowe określa Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. 58

59 Cel 1 Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Cel 2 Umocnienie zdolności państwa do obrony Cel 3 Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Cel 4 Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Cel 5 Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Pierwszy cel strategii zorientowany jest na kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym. Dynamika rozwoju środowiska bezpieczeństwa zmusza do ciągłego prowadzenia działań na rzecz wzmacniania pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Dobre umocowanie Polski w strukturach międzynarodowych, zwłaszcza europejskich i euroatlantyckich, jest niezbędnym warunkiem bezpieczeństwa narodowego. Stąd też zwiększanie skuteczności realizacji polskich priorytetów w NATO i UE oraz dbanie o sprawność, spójność i efektywność mechanizmów sojuszniczych jest i będzie ważnym elementem polityki bezpieczeństwa. Do czynników podnoszących bezpieczeństwo narodowe Polski zaliczyć również należy: efektywną współpracę dwustronną i wielostronną; zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego instytucji międzynarodowych; umacnianie mechanizmów kontrolnych w dziedzinie nieproliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia; dbanie o skuteczność i wpieranie rozwoju reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych i rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa; zmniejszanie różnic rozwojowych w świecie oraz popieranie demokracji i poszanowania praw człowieka Drugi cel wpisuje się w powinności konstytucyjne i zobowiązania sojusznicze, które wymagają od Polski gotowości do obrony terytorium własnego oraz państw sojuszniczych. W ostatnich latach zaszło wiele zmian w organizacji obrony narodowej powodujących, że jest ona postrzegana w szerszych niż tradycyjnie kategoriach. Zmiany w środowisku bezpieczeństwa oraz postęp technologiczny spowodowały, że dzisiaj obronność stanowi sumę wszystkich militarnych i niemilitarnych przedsięwzięć, mających na celu zapobieganie i przeciwstawienie się zagrożeniom polityczno-militarnym bezpieczeństwa narodowego. Stąd też cel drugi grupuje działania wokół następujących podcelów: budowa profesjonalnych i nowoczesnych Sił Zbrojnych RP; wzmacnianie zdolności struktur administracyjnogospodarczych kraju do wspierania obrony państwa; budowa nowoczesnego i produktywnego potencjału naukowo-badawczego na rzecz obronności oraz poprawa zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa. Cel trzeci dotyczy tej sfery aktywności państwa, która nie mieści się w tradycyjnej klasyfikacji podsystemów wykonawczych czy działów administracji rządowej i ma charakter międzysektorowy. Cel ten jest zorientowany na uzyskanie odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, w tym na sytuacje nadzwyczajne i nieprzewidywalne zdarzenia, poprzez rozwój systemów wsparcia bezpieczeństwa narodowego. Jego realizacja 59

60 wymaga podejmowania często nowatorskich działań, zwłaszcza w obszarze ochrony infrastruktury krytycznej oraz rezerw strategicznych. Obszarem zainteresowania celu czwartego jest integracja polityk publicznych i polityki bezpieczeństwa. Wyniesienie tej problematyki do rangi celu wynika z poważnej słabości, jaką jest obecnie niedostateczne powiązanie bezpieczeństwa narodowego i rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Bezpieczeństwo narodowe zależy bowiem od potencjału społeczno-gospodarczego państwa, a zrównoważony rozwój kraju nie jest możliwy bez zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa narodowego. Stąd też cel czwarty postuluje integrację obu tych sfer poprzez wzmocnienie powiązań między bezpieczeństwem narodowym a obszarem rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego, infrastruktury, ochrony środowiska i gospodarki wodnej, wspierania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, edukacji oraz ochrony dziedzictwa narodowego. Kolejnym komponentem celu czwartego jest rozwój społecznego wymiaru bezpieczeństwa budowy obywatelskiego zaplecza dla Sił Zbrojnych RP, a w szerszym ujęciu kapitału społecznego na rzecz bezpieczeństwa narodowego. Cel piąty zorientowany jest na działania zmierzające do tworzenia warunków rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. Jego podcele koncentrują się na: doskonaleniu systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym; zapewnieniu mechanizmów koordynacji i współpracy organów, podmiotów i struktur organizacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego, w tym sił zbrojnych; zapewnieniu bezpieczeństwa informacyjnego i telekomunikacyjnego w kontekście zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego; tworzeniu lub aktualizacji aktów prawnych dotyczących organizacji, funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa i kierowania bezpieczeństwem narodowym. Cele operacyjne będą ukierunkowane na dwie naczelne zasady wskazane w celu głównym: efektywność i spójność. Efektywność będzie osiągana poprzez podnoszenie sprawności zasadniczych elementów systemu bezpieczeństwa narodowego służyć temu będzie realizacja celu pierwszego Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym, celu drugiego Umocnienie zdolności państwa do obrony oraz celu trzeciego Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego. Dzięki realizacji celu czwartego Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa i piątego Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa zapewniona zostanie spójność systemu bezpieczeństwa narodowego (na zewnątrz i do wewnątrz). Wykres 5. Układ celów w powiązaniu z osią logiczną strategii Cel 1 Cel 2 efektywność Cel 3 Cel 4 Cel 5 spójność Źródło: opracowanie własne MON. 60

61 2. Cele operacyjne i realizujące je kierunki interwencji Cel 1. Kształtowanie stabilnego międzynarodowego Cel 1 środowiska bezpieczeństwa Kształtowanie w wymiarze stabilnego regionalnym międzynarodowego i globalnym środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Zgodnie z zawartą w diagnozie systemu bezpieczeństwa narodowego (rozdział II) analizą uwarunkowań zewnętrznych, środowisko bezpieczeństwa staje się coraz bardziej dynamiczne i złożone, a charakteryzuje je występowanie i wzajemne przenikanie się zagrożeń militarnych i pozamilitarnych, często o charakterze asymetrycznym. Funkcjonowanie państw w tak skomplikowanym i mało przewidywalnym otoczeniu motywuje większość z nich do przyjęcia aktywnej postawy w kształtowaniu środowiska bezpieczeństwa i pogłębiania współpracy z sojusznikami, partnerami, sąsiadami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych. W grupie tych państw jest także Polska, której celem jest zwiększanie efektywności działań własnych i wspólnych w ramach NATO, UE, innych organizacji międzynarodowych oraz relacji wielo- i dwustronnych. Budowanie silnej pozycji międzynarodowej Polski i współtworzenie stabilnego środowiska bezpieczeństwa wymaga także zwiększania skuteczności prawa międzynarodowego i instytucji międzynarodowych oraz sprawnego wykorzystania instrumentów międzynarodowych w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia, kontroli zbrojeń i rozbrojenia, środków budowy zaufania i bezpieczeństwa czy pomocy rozwojowej. Podcele i kierunki interwencji celu 1 obejmują: 1.1. Zwiększenie skuteczności realizacji polskich priorytetów w NATO i UE oraz dbanie o sprawność mechanizmów sojuszniczych Wzmacnianie obrony kolektywnej w ramach NATO Rozwój zdolności UE do prowadzenia kompleksowych działań w zakresie reagowania kryzysowego Pogłębianie współpracy z partnerami z Europy Wschodniej w ramach UE i NATO Pogłębianie współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego na forum NATO i UE Pogłębianie współpracy na rzecz bezpieczeństwa cybernetycznego na forum NATO i UE Wspieranie poprawy sprawności mechanizmów współdziałania NATO i UE 1.2. Efektywna współpraca dwustronna i wielostronna Umacnianie strategicznego partnerstwa z USA Współpraca sojusznicza ukierunkowana na rozwijanie silnych relacji z naszymi głównymi partnerami: Francją, Niemcami i Wielką Brytanią Pogłębianie współpracy w formule Trójkąta Weimarskiego Pogłębianie współpracy w formule Grupy Wyszehradzkiej Pogłębianie współpracy w formule Współpracy Bałtyckiej Pogłębienie współpracy z sąsiadami Polski w ramach relacji dwustronnych i wielostronnych Rozwijanie przyjaznych relacji z państwami innych regionów świata 1.3. Zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego i instytucji międzynarodowych Zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego Wspieranie zwiększenia skuteczności ONZ Działania na rzecz umacniania OBWE 1.4. Umacnianie instrumentów międzynarodowych w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia, środków jej przenoszenia oraz rozbrojenia globalnego Wspieranie inicjatyw na rzecz utrzymania i rozwoju międzynarodowych instrumentów w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia, w tym przeciwdziałanie możliwości wejścia w posiadanie i wykorzystanie BMR przez terrorystów 61

62 1.5. Dbanie o skuteczność i wpieranie rozwoju reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych i rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa Właściwe wykonywanie istniejących oraz poszukiwanie nowych, skutecznych rozwiązań i instrumentów współdziałania na rzecz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie Zabieganie o utrzymanie i dalszy rozwój wielostronnych mechanizmów kontroli zbrojeń i rozbrojenia Działanie na rzecz utrzymania i wzmocnienia międzynarodowych mechanizmów kontroli handlu bronią oraz kontroli eksportu 1.6. Zmniejszanie różnic rozwojowych w świecie oraz popieranie demokracji i poszanowania praw człowieka 1.6. Zwiększenie skuteczności polskiej pomocy rozwojowej Wskaźniki monitorowania celu 1 Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy 2022 Źródło Wskaźniki kluczowe Osiągnięcie pełnej gotowości operacyjnej przez bazę amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej, zdolnej do obrony terytorium RP i NATO (kierunek interwencji 1.2.1) Liczba Grup Bojowych Unii Europejskiej z udziałem Polski (w przedziale czasowym do roku 2020) (kierunki interwencji: 1.1.2, 1.2.3, 1.2.4) Utworzenie polsko-ukraińsko-litewskiej brygady (LITPOLUKRBRIG) (kierunek interwencji 1.2.6) Wskaźniki pomocnicze Liczba urzędników i oficerów z Państw Partnerskich (PdP), którzy odbyli staż w MON (kierunki interwencji: 1.2.6, 1.2.7) Stosunek liczby międzynarodowych umów dotyczących współpracy wojskowotechnicznej do ogólnej ilości zawartych umów międzynarodowych w dziedzinie obronności (kierunek interwencji 1.2.7) szt MON liczba osób Informacje USA (w zakresie gotowości bojowej), wspólnie ustalone plany użycia systemu obrony przeciwrakietowej (w zakresie zdolności i przeznaczenia) Umowa o utworzeniu litewsko-polskoukraińskiej brygady MON, uzgodnienia z partnerami zagranicznymi % MSZ i MON 62

63 Ad.1.1. Zwiększenie skuteczności realizacji polskich priorytetów w NATO i UE oraz dbanie o sprawność mechanizmów sojuszniczych Wzmacnianie obrony kolektywnej w ramach NATO Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wzmocnienie zdolności NATO do realizacji zadań z zakresu kolektywnej obrony jest najważniejszym postulatem zgłaszanym przez Polskę na forum Sojuszu Północnoatlantyckiego. Polska konsekwentnie opowiada się za wzmocnieniem praktycznych aspektów związanych z kolektywną obroną, w tym zwłaszcza utrzymaniem i rozwojem odpowiednich narzędzi wojskowych. Dotyczy to przede wszystkim zachowania równowagi pomiędzy rozwojem zdolności na potrzeby operacji ekspedycyjnych oraz zdolności do obrony terytorium Sojuszu. Nasz kraj podkreśla konieczność konsekwentnej realizacji ćwiczeń sojuszniczych związanych z art. 5 TP, rozwoju Sił Odpowiedzi NATO, regularnego przeglądu i aktualizacji planów ewentualnościowych dla Polski. Sposób realizacji rozwój odpowiednich zdolności niezbędnych do realizacji zadań obronnych Sojuszu; działania na rzecz uwzględnienia polskich interesów w dokumentach wykonawczych, będących elementem procesu wdrażania nowej Koncepcji Strategicznej NATO; kontynuacja transformacji obronnej NATO ukierunkowanej na zwiększanie jego efektywności w realizacji pełnego spektrum zadań; dążenie do organizacji i udział w ćwiczeniach zarządzania kryzysowego NATO-CMX (Crisis Management Exercise), uwzględniających w swoich scenariuszach działania z art. 5 TP; utrzymanie dotychczasowej i pozyskanie nowej infrastruktury NATO na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; działania na rzecz utrzymania spójności wewnętrznej Sojuszu i budowanie consensusu; aktywne uczestnictwo Polski w inicjatywie Smart Defence; kontynuacja uczestnictwa w NATO-wskich programach rozwoju wybranych zdolności, takich jak: Airborne Early Warning and Control (NAEW&C), Strategic Airlift Capability (SAC) oraz Strategic Airlift Interim Solution (SALIS), umożliwiających spełnienie przez Polskę wymagań NATO w zakresie kontroli przestrzeni powietrznej na małych i bardzo małych wysokościach oraz zabezpieczających zasadnicze potrzeby Sił Zbrojnych RP w zakresie strategicznego transportu lotniczego żołnierzy i sprzętu, w tym ponadgabarytowego; udział w inicjatywie Cooperative Airspace Initiative (CAI) w ramach Rady NATO-Rosja stanowiącej ważne narzędzie wspomagające walkę z terroryzmem powietrznym i środek budowy wzajemnego zaufania w relacjach NATO-Rosja oraz powrót do udziału w programie NATO Alliance Ground Surveillance (AGS) zapewniającym monitorowanie sytuacji w rejonach potencjalnych konfliktów zbrojnych i przesyłanie informacji do naziemnych stanowisk dowodzenia i kierowania różnych szczebli dowodzenia w czasie rzeczywistym. 63

64 Rozwój zdolności UE do prowadzenia kompleksowych działań w zakresie reagowania kryzysowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Harmonizacja rozwoju zdolności UE ma zapewnić zwiększenie efektywności współdziałania cywilnych i wojskowych komponentów państw członkowskich. Proponowane działania wpisują się w zakres prowadzonych prac i projektów rozwoju zdolności oraz odpowiadają przyjętym przez Polskę zobowiązaniom. Sposób realizacji wspieranie inicjatyw służących usunięciu braków w kluczowych wojskowych i cywilnych zdolnościach reagowania kryzysowego, zwłaszcza Inicjatywy Weimarskiej w zakresie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE; aktywne uczestnictwo Polski w inicjatywie Pooling & Sharing; wspieranie ustanowienia w Unii Europejskiej platformy, która pozwoli pozyskać nowe zdolności obronne; stymulowanie rozwoju efektywnych struktur instytucjonalnych UE odpowiedzialnych za rozwój zdolności i reagowanie kryzysowe, w duchu Inicjatywy Weimarskiej w zakresie Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE; wspieranie rozwoju Europejskiej Agencji Obrony i umacnianie jej roli jako forum koordynacji i planowania rozwoju zdolności wojskowych UE; rozwijanie zdolności szybkiego reagowania UE poprzez zwiększanie gotowości do użycia grup bojowych; wzmocnienie współpracy cywilno-wojskowej, w tym harmonizacja mechanizmów planowania, prowadzenia operacji i rozwoju zdolności; zwiększenie liczby polskich ekspertów cywilnych i wojskowych zatrudnionych w strukturach WPBiO (w instytucjach oraz biorących udział w operacjach); zwiększenie liczby europejskich projektów zbrojeniowych i wspólnych zamówień obronnych z aktywnym udziałem Polski; rozwój współpracy w ramach WPBiO z państwami spoza UE oraz z innymi organizacjami międzynarodowymi (współpraca NATO-UE, ale także UE-OBWE); uzyskanie przez Polskę pełnego uczestnictwa w Europejskiej Agencji Kosmicznej; uwzględnienie interesów Polski w pracach nad tworzeniem Jednolitej Europejskiej Przestrzeni Powietrznej Pogłębianie współpracy z partnerami z Europy Wschodniej w ramach UE i NATO Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Polska opowiada się za wzmacnianiem dialogu politycznego i współpracy praktycznej w dziedzinie bezpieczeństwa z państwami partnerskimi z Europy Wschodniej. Głównym instrumentem zacieśniania relacji jest NATO-wski program Partnerstwo dla Pokoju (PdP). W jego ramach, w sposób priorytetowy traktujemy rozwój współpracy z Ukrainą i Gruzją. Współpraca z Rosją jest istotna dla bezpieczeństwa całego obszaru euro-atlantyckiego. Na forum UE nasz kraj promuje polsko-szwedzką inicjatywę Partnerstwa Wschodniego. W jej ramach Polska popiera zacieśnienie współpracy w wymiarze wojskowym z państwami partnerskimi. 64

65 Sposób realizacji rozwój stosunków z Ukrainą poprzez rozwój dialogu politycznego i kontynuację współpracy w obszarze bezpieczeństwa międzynarodowego; kształtowanie dialogu politycznego i praktycznej współpracy NATO-Rosja na zasadach wzajemnych korzyści i przejrzystości; utrzymanie polityki otwartych drzwi do Sojuszu; rozwój praktycznej współpracy UE z państwami Partnerstwa Wschodniego w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, uzupełniającej inicjatywy realizowane w ramach polityki wschodniej UE Pogłębianie współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego na forum NATO i UE Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Zdefiniowanie roli NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego podczas szczytu NATO w Bukareszcie (kwiecień 2008 r.) stanowiło wyraz dostosowywania się Sojuszu do nowych wyzwań dla bezpieczeństwa. Jednym z głównych zwolenników zainicjowania prac w tym zakresie była Polska. Nasz kraj opowiada się za ugruntowaniem roli NATO w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, zarówno w wymiarze politycznym, jak i praktycznym. Mając na uwadze, że Sojusz nie jest organizacją międzynarodową specjalizującą się w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, podejmowane działania powinny wnieść wartość dodaną i być skoordynowane z inicjatywami innych instytucji. Służyć temu będzie m.in. przekształcenie istniejącego na Litwie Centrum Bezpieczeństwa Energetycznego NATO (CBE) w Centrum Eksperckie na rzecz bezpieczeństwa energetycznego NATO (NATO Center of Excellence for Energy Security - ENSEC COE), które stanowić będzie zaplecze koncepcyjno-badawcze Sojuszu Północnoatlantyckiego w zakresie bezpieczeństwa energetycznego, głównie w obszarze ochrony infrastruktury krytycznej oraz szlaków transportu nośników energii. Pracownicy ENSEC COE swoją działalność skupią na kwestiach sojuszniczych doktryn i koncepcjach rozwoju, badaniach i analizach strategicznych, ćwiczeniach i szkoleniach. Sposób realizacji uregulowanie kwestii związanych z zewnętrzną polityką energetyczną UE; ustanowienie instrumentów wsparcia rozwoju infrastruktury energetycznej UE; prowadzenie działań promujących współpracę energetyczną w Europie; wzmocnienie roli i zdolności NATO w zakresie polityki na rzecz bezpieczeństwa energetycznego, w tym zwłaszcza w obszarze ochrony energetycznej infrastruktury krytycznej; wzmocnienie klauzul solidarności energetycznej; wsparcie finansowe UE w zakresie budowy interkonektorów pomiędzy sieciami energetycznymi; ustanowienie centrum eksperckiego NATO; wspólne prace nad zwiększeniem efektywności energetycznej oraz nad rozwojem energetyki odnawialnej. 65

66 Pogłębianie współpracy na rzecz bezpieczeństwa cybernetycznego na forum NATO i UE Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Ataki cybernetyczne w coraz większym stopniu zagrażają bezpieczeństwu i stabilności obszaru euroatlantyckiego. Niektóre państwa dysponują dziś możliwościami przeprowadzania ataków cybernetycznych, których poziom byłby porównywalny do konwencjonalnych ataków zbrojnych. Stąd zarówno w NATO, jak i UE podniesiono rangę bezpieczeństwa cybernetycznego do poziomu rozpatrywanego przez najwyższe gremia polityczne. O bezpieczeństwie informatycznej infrastruktury krytycznej NATO i UE decyduje ich najsłabsze ogniwo. Stwarza to konieczność spełnienia standardów i wymagań obu organizacji przez infrastrukturę krajową. Sposób realizacji wspieranie inicjatyw na rzecz wzmocnienia roli i zdolności NATO i UE w zakresie polityki bezpieczeństwa cybernetycznego oraz wyposażenie obu organizacji w instrumenty udzielania pomocy państwom członkowskim (w szczególności średnim i małym) narażonym na ataki cybernetyczne; wspieranie działań na rzecz uwzględnienia obrony cybernetycznej w bieżących pracach planistycznych NATO; wzmocnienie współpracy pomiędzy NATO i UE w obszarze bezpieczeństwa cybernetycznego, w tym w szczególności w zakresie ochrony infrastruktury krytycznej sektorów cywilnych (łączność, energetyka, transport, finanse); aktywny udział Polski w budowie i funkcjonowaniu unijnych i sojuszniczych elementów struktur obrony cybernetycznej; udoskonalenie zasad i mechanizmów współpracy wewnątrz- i międzyresortowych, w tym pomiędzy ABW i MON; uwzględnienie w Polityce bezpieczeństwa cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej nowych elementów wynikających z prac NATO i UE nad polityką bezpieczeństwa cybernetycznego Wspieranie poprawy sprawności mechanizmów współdziałania NATO i UE Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Kwestia współpracy obu organizacji jest przedmiotem dyskusji politycznej od kilku lat. Postęp w tej sprawie uzależniony jest od rozwiązania innych, bilateralnych sporów natury politycznej. W toku tej dyskusji, Polska jednoznacznie opowiada się za wzmocnieniem współpracy pomiędzy NATO i UE. Wśród obszarów stwarzających możliwość poprawy relacji podkreślmy potrzebę zacieśnienia współpracy praktycznej w operacjach prowadzonych na tym samym teatrze działania. Sposób realizacji wspieranie dialogu politycznego Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa UE z Sekretarzem Generalnym NATO; rozwój relacji UE-NATO poprzez zacieśnianie współpracy operacyjnej oraz harmonizację i synchronizację planowania obronnego NATO i rozwoju zdolności obronnych UE. 66

67 Ad Efektywna współpraca dwustronna i wielostronna Umacnianie strategicznego partnerstwa z USA Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wzmocnienie i uzupełnienie istniejących związków w zakresie bezpieczeństwa między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki wynika z potrzeby wspólnych działań na rzecz indywidualnej i kolektywnej obrony, utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz dalszego rozwoju zdolności obronnych, niezbędnych do odpowiedniego reagowania na zagrożenia. Wspólne stanowisko sojuszników uznające, że rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i środków służących do ich przenoszenia, w tym rakiet balistycznych, stanowi istotne zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, przyniosło decyzję o budowie nowych zdolności obronnych NATO, w tym systemu obrony przeciwrakietowej. Polska, w bliskiej współpracy z USA, będzie brać aktywny udział w budowie tego systemu oraz rozbudowywać narodowy system obrony powietrznej z elementami obrony przeciwrakietowej. Niezmiernie ważne jest także amerykańskie wsparcie dla Sił Zbrojnych RP zaangażowanych w międzynarodowe operacje wojskowe, zwłaszcza w zakresie transportu strategicznego i zabezpieczenia logistycznego. Wkład USA w rozwój polskich Wojsk Specjalnych oraz osiągnięcie przez Dowództwo Wojsk Specjalnych statusu Dowództwa Operacji Specjalnych NATO będzie kolejnym elementem integracji naszych sił zbrojnych z Sojuszem. Ponadto, rozwój kontaktów z USA na najwyższym szczeblu jest niezbędny dla utrzymania dynamiki stosunków, wypracowania wspólnych stanowisk w kluczowych kwestiach polityki bezpieczeństwa oraz zapewniania realizacji postanowień Deklaracji o współpracy strategicznej 103. Sposób realizacji wykonanie zawartych pomiędzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki umów i deklaracji w obszarze współpracy strategicznej; osiągnięcie pełnej gotowości operacyjnej bazy systemu obrony przeciwrakietowej (2018 r.); wsparcie USA dla kontyngentów Sił Zbrojnych RP biorących udział w operacjach międzynarodowych; wsparcie USA dla Wojsk Specjalnych w zakresie wymagań stawianych siłom specjalnym NATO; kontynuacja najważniejszych form współpracy i dialogu polityczno-wojskowego między Polską a USA, tj. Dialogu Strategicznego 104, prac w ramach Grupy Konsultacyjnej ds. Współpracy Strategicznej (SCCG - Strategic Cooperation Consultative Group) 105 oraz Grupy Wysokiego Szczebla ds. Obronnych (HLDG - High Level Defense Group) Deklaracja w sprawie współpracy strategicznej między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki ogłoszona w Warszawie dnia 20 sierpnia 2008 r. 104 Pierwsza runda Dialogu Strategicznego miała miejsce we wrześniu 2004 r. Z uwagi na rozpoczęcie wiosną 2007 r. negocjacji ws. budowy w Polsce elementów obrony antyrakietowej, Dialog Strategiczny został nieformalnie zawieszony. Wznowienie Dialogu Strategicznego nastąpiło podczas wizyty Ministra Spraw Zagranicznych R. Sikorskiego w Waszyngtonie w dniach 27 kwietnia 3 maja 2010 r. 105 SCCG ma uzupełniać Dialog Strategiczny i planować rozwój współpracy w wymiarze strategicznym. Spotkania odbywają się średnio dwa razy w roku na szczeblu podsekretarzy stanu MSZ i Departamentu Stanu USA. 106 Zgodnie z postanowieniami polsko-amerykańskiej Deklaracji w sprawie współpracy strategicznej z 2008 r. HLDG jest forum, gdzie ustalane są kierunki i priorytety współpracy dwustronnej w wymiarze obronności. Obrady odbywają się średnio dwa razy w roku na szczeblu podsekretarzy stanu w MON i Departamentu Obrony USA. 67

68 Współpraca sojusznicza ukierunkowana na rozwijanie silnych relacji z naszymi głównymi partnerami: Francją, Niemcami i Wielką Brytanią Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Jednym z priorytetów bilateralnej współpracy wojskowej jest zacieśnienie relacji z wiodącymi państwami europejskimi. Zasadniczym jej celem jest wzmocnienie obronności europejskiej oraz pozycji międzynarodowej Polski. Sposób realizacji kontynuowanie i dalsza intensyfikacja współpracy w obszarze bezpieczeństwa; uruchamianie dwu- i wielostronnych projektów; poszukiwanie platform wspólnych interesów przemysłów obronnych; uzyskiwanie wzajemnego wsparcia na forach międzynarodowych (NATO, UE); regularne konsultacje państw NATO i UE w zakresie dostaw technologii konwencjonalnych do państw nie będących członkami NATO Pogłębianie współpracy w formule Trójkąta Weimarskiego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Dialog w formule Trójkąta Weimarskiego ma na celu pogłębienie współpracy z najważniejszymi partnerami Polski w sferze obronności Realizacja planowanych inicjatyw służyć będzie poprawie relacji NATO-UE, rozwojowi zdolności reagowania kryzysowego, usprawnieniu współpracy cywilno-wojskowej oraz wzmocnieniu współpracy z partnerami. Istotnym elementem współpracy, wpływającym na wzrost bezpieczeństwa regionalnego, jest włączenie do dialogu politycznego tematyki dotyczącej Europy Wschodniej. Sposób realizacji wypracowywanie wspólnych stanowisk w kluczowych kwestiach polityki bezpieczeństwa; realizacja wspólnych inicjatyw i projektów, w tym tworzenie wspólnych Grup Bojowych UE; wspieranie wspólnych inicjatyw przemysłów obronnych; dialog z państwami Europy Wschodniej bez instytucjonalizowania ram współpracy w ramach Trójkąta Weimarskiego; wspieranie rozwoju Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony UE Pogłębianie współpracy w formule Grupy Wyszehradzkiej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Grupa Wyszehradzka jest ważną płaszczyzną współpracy i współdziałania Polski, Czech, Słowacji i Węgier w regionie Europy Środkowej, a także w ramach Unii Europejskiej i NATO. Jako grupa państw o podobnych wyzwaniach i wspólnych interesach, posiada ona naturalne zdolności do tworzenia wewnątrzunijnych koalicji w celu artykułowania korzystnych dla siebie rozwiązań. Dla Polski umacnianie Grupy Wyszehradzkiej, jej siły i spójności stanowi istotny element realizacji polskiej racji stanu w regionie Europy Środkowej i w szerszym wymiarze polityki zagranicznej. Dotychczasowe spotkania Grupy Wyszehradzkiej wskazują na zbieżność poglądów w obszarach związanych z funkcjonowaniem UE i NATO. Bieżąca współpraca ma głównie charakter polityczny, skupia się na wymianie informacji i doświadczeń w kwestiach będących na agendzie NATO i UE. Współpraca wojskowa jest ograniczona i obejmuje: wspólne szkolenia wojsk, wymianę doświadczeń operacyjnych, 68

69 inicjatywy transformacyjne oraz wzajemne wsparcie w jednostkach wielonarodowych w ramach NATO i UE. Obecnie podejmowane działania mają na celu nadanie współpracy wyszehradzkiej bardziej praktycznego wymiaru. Kolejnym kierunkiem rozwoju może być także otwarcie Grupy Wyszehradzkiej na współpracę z kolejnymi państwami (Europa Wschodnia, Państwa Bałtyckie, kraje Europy Południowo-Wschodniej). Sposób realizacji wypracowywanie wspólnych stanowisk prezentowanych na forach międzynarodowych; wspieranie wspólnych inicjatyw przemysłów obronnych; utrzymywanie regularnych kontaktów wysokiego szczebla; utrzymywanie dialogu z partnerami z Europy Wschodniej (Rosją i Ukrainą) bez instytucjonalizowania ram współpracy w ramach GW; współpraca na rzecz zapewnienia solidarności energetycznej oraz ściślejsze powiązania gospodarcze i energetyczne; ustanowienie Wyszechradzkiej Grupy Bojowej i ściślejszej współpracy operacyjnej sił zbrojnych; rozwój relacji z Bułgarią i Rumunią Pogłębianie współpracy w basenie Morza Bałtyckiego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Sytuacja bezpieczeństwa w regionie Morza Bałtyckiego pozostaje stabilna. Z wyjątkiem Rosji, wszystkie państwa regionu są członkami Unii Europejskiej. Większość z nich należy jednocześnie do NATO bądź blisko współpracuje z Sojuszem. Sprzyja to utrwaleniu stabilności regionu. Istniejące w regionie Morza Bałtyckiego problemy związane są przede wszystkim z pozamilitarnymi aspektami bezpieczeństwa. Dotyczą one kwestii energetycznych, ochrony środowiska oraz społecznych, związanych głównie z granicą Schengen. Sposób realizacji rozwój współpracy regionalnej w ramach Rady Państw Morza Bałtyckiego; umacnianie więzi sojuszniczych i partnerskich z państwami regionu; wymiana doświadczeń w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego; zacieśnianie współpracy wojskowej z państwami regionu, uwzględniając specyfikę i zróżnicowany status poszczególnych państw basenu Morza Bałtyckiego Pogłębienie współpracy z sąsiadami Polski w ramach relacji dwustronnych i wielostronnych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Polska, z racji swojego geograficznego położenia, powinna utrzymywać dobre, partnerskie relacje z sąsiadami. Współpraca ta leży w naszym interesie narodowym i służy poprawie bezpieczeństwa regionalnego. Kluczowa dla bezpieczeństwa państwa jest budowa partnerskiej współpracy ze wschodnimi sąsiadami RP. Wschodnia granica Polski jest jednocześnie granicą NATO i UE. W związku z tym rozwój współpracy wojskowej Polski i państw pozostających w innych niż NATO sojuszach polityczno-wojskowych przyczynia się do poprawy bezpieczeństwa, budowy zaufania i zwiększenia stabilności naszego regionu. 69

70 Sposób realizacji budowa stosunków umacniających pozycję Polski w regionie w odniesieniu do kształtowania strategii regionu w wymiarze euroatlantyckim i wschodnim; wspieranie przez Polskę współpracy Ukrainy ze strukturami europejskimi i euroatlantyckimi; rozwój mechanizmów mających na celu budowę wzajemnego zaufania między Polską i Białorusią; nawiązanie wielowymiarowej, partnerskiej współpracy z Rosją, obejmującej m.in. rozwój mechanizmów mających na celu budowę wzajemnego zaufania Rzeczypospolitej Polskiej i Rosji oraz rozwój współpracy w ramach mechanizmów europejskich i euroatlantyckich; rozwój współpracy transgranicznej z Rosją i Białorusią; promowanie nowych zasad przejrzystości w handlu bronią, w tym wymiana informacji dotycząca dokonywania zakupów uzbrojenia za granicą oraz dostaw uzbrojenia w regiony o podwyższonym ryzyku; utworzenie jednostki z udziałem Państwa/Państw Partnerstwa Wschodniego, dostępnej dla potrzeb operacji międzynarodowych prowadzonych na podstawie mandatu Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych Rozwijanie przyjaznych relacji z państwami innych regionów świata Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Region Południowego Kaukazu nabiera coraz większego znaczenia strategicznego, co przejawia się rosnącym zaangażowaniem politycznym, wojskowym i gospodarczym USA, Rosji oraz innych państw. Polska, jako członek NATO i Unii Europejskiej, powinna odgrywać aktywną rolę w umacnianiu bezpieczeństwa i stabilności w tym regionie. Zakaukazie postrzegane jest również jako alternatywny region w zakresie pozyskiwania surowców energetycznych, co czyni go ważnym dla bezpieczeństwa energetycznego Polski i Europy. Sposób realizacji rozwój współpracy z państwami Kaukazu Południowego oraz aktywne zaangażowanie we wspieraniu procesu rozwiązywania konfliktów regionalnych; rozbudowa współpracy eksperckiej z państwami Kaukazu Południowego mającej na celu wzmocnienie zwiększenia ich zaangażowania w europejskie i euroatlantyckie mechanizmy współpracy, w tym kontynuacja projektów stanowiących praktyczne wsparcie procesu transformacji gruzińskich sił zbrojnych (m.in. staże w ramach NATOwskiego programu rozwoju zawodowego personelu cywilnego zatrudnionego w gruzińskich instytucjach bezpieczeństwa); kontynuowanie i rozwój współpracy z Izraelem poprzez Grupę Roboczą Dialogu Strategicznego (Strategic Dialogue), Polsko-Izraelską Wspólną Komisję ds. Współpracy Przemysłów Obronnych, Polsko-Izraelska Grupę Roboczą (Annual Meeting) oraz uruchomienie podgrup roboczych ds. konkretnych projektów; zawarcie około 50 umów międzynarodowych o współpracy w dziedzinie obronności, zwłaszcza z państwami Europy, Azji Południowo-Wschodniej, Ameryki Południowej oraz z organizacjami międzynarodowymi oraz umów o współpracy wojskowotechnicznej; rozwój współpracy z państwami BRICS Stowarzyszenie państw: Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Południowej Afryki. 70

71 Ad Zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego i instytucji międzynarodowych Zwiększanie skuteczności prawa międzynarodowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Dynamiczny rozwój techniki wojskowej i rodzajów broni, zarówno konwencjonalnych jak i masowego rażenia, spowodował wysiłki państw na rzecz kontroli tego procesu. Koniec zimnej wojny przyczynił się do jego intensyfikacji. Działania te dotyczą ograniczenia proliferacji, a z drugiej strony zapobiegania skutkom użycia broni, które mogą spowodować nadmierne cierpienie ludności cywilnej (prawo humanitarne). Rozwój prawa międzynarodowego przyczynia się zatem do poprawy bezpieczeństwa zarówno w stosunkach dwustronnych, jak i wielostronnych. Wpływa również na złagodzenie skutków działań wojennych w odniesieniu do ludności cywilnej. Sposób realizacji Zwiększenie skuteczności prawa międzynarodowego odbywa się poprzez: zabieganie o rozwój norm prawnych na poziomie międzynarodowym; podejmowanie działań mających na celu zapewnienie pełnej uniwersalizacji przyjętych norm prawno-traktatowych oraz porozumień; wdrażanie aktów prawa międzynarodowego do wewnętrznego porządku prawnego (tworzenie odpowiednich mechanizmów wykonawczych na poziomie krajowym) Wspieranie zwiększenia skuteczności ONZ Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań ONZ jest jedyną organizacją o zasięgu globalnym, działającą na rzecz zapewnienia światowego pokoju i bezpieczeństwa. W ramach ONZ Rada Bezpieczeństwa posiada legitymizację do zastosowania środków nacisku politycznego, militarnego i ekonomicznego w sytuacji zagrożenia lub naruszenia pokoju bądź aktu agresji. Kluczowym wyzwaniem dla ONZ jest efektywne przeciwdziałanie współczesnym zagrożeniom ze strony podmiotów pozapaństwowych, m.in. terroryzmowi, międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. ONZ zachowuje kluczową rolę w przeciwdziałaniu proliferacji broni masowego rażenia i kontroli zbrojeń. Dla wzmocnienia efektywności organizacji istotne jest przeprowadzenie kompleksowej reformy systemu ONZ prowadzącej do usprawnienia działań organizacji, w tym m.in. rewitalizacji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych i reformy Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych. Z punktu widzenia Rzeczpospolitej Polskiej istotne jest wsparcie dla procesu wzmacniania współpracy UE-ONZ w zakresie bezpieczeństwa, przede wszystkim w obszarze zarządzania kryzysowego, zapobiegania konfliktom i zwiększenia skuteczności operacji pokojowych. W tym kontekście istotne jest zapewnienie skutecznej ochrony osób cywilnych i implementacja Koncepcji Odpowiedzialności za Ochronę 108. Przejawem aktywności Polski i UE na tym polu jest przyjęcie przez Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (PSC) dokumentu dot. wzmacniania skuteczności działań UE na forum ONZ w dziedzinie pokoju międzynarodowego. Jego najistotniejszym elementem jest zapewnienie lepszej koordynacji działań oraz usprawnienie przepływu informacji pomiędzy strukturami unijnymi oraz przedstawicielstwami w Nowym Jorku i Genewie. 108 Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2005 roku, rozumiana jako gotowość społeczności międzynarodowej do podjęcia zbiorowej akcji za pośrednictwem Rady Bezpieczeństwa na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych. 71

72 Sposób realizacji działania na rzecz wzmocnienia roli ONZ w dziedzinie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz umacniania roli pełnionej w tym względzie przez Radę Bezpieczeństwa ONZ; udział w operacjach pokojowych realizowanych pod auspicjami ONZ; wspieranie skuteczności ONZ w przeciwdziałaniu zagrożeniom wynikającym z niedorozwoju gospodarczego i nierównomiernej dystrybucji dóbr oraz nierozwiązanych problemów społecznych; wspieranie współpracy ONZ-NATO oraz ONZ-UE, w tym dążenie do wypracowanie jednolitego głosu UE w ONZ Działania na rzecz umacniania OBWE Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań OBWE stanowi ważny element europejskiego systemu bezpieczeństwa, na forum którego odbywa się dialog i dyskusja przedstawicieli 56 państw w sprawach polityczno-militarnych, ekonomicznych i wymiaru ludzkiego (procesy demokratyzacji, rządy prawa i prawa człowieka), stanowiących trzy wymiary OBWE. Jest płaszczyzną rozwiązywania sporów i konfliktów w obszarze państw OBWE, prac nad przeciwdziałaniem nowym zagrożeniom dla bezpieczeństwa. Sposób realizacji rozwój pierwszego wymiaru OBWE (wymiaru dialogu politycznego), w tym w ramach kontynuacji procesu z Korfu 109 ; wzmacnianie i rozwój drugiego wymiaru OBWE (wymiaru ekonomicznego i współpracy w zakresie środowiska), z uwzględnieniem wyzwań związanych ze zmianami klimatycznymi i ich wpływem na bezpieczeństwo; działania na rzecz wsparcia wymiaru trzeciego (wymiar ludzki) jako jednego z ważniejszych instrumentów zapobiegania konfliktom na obszarze OBWE; aktywne zaangażowanie w bieżące prace OBWE, proponowanie inicjatyw i działań, które Polska mogłaby podjąć na forum Organizacji; podejmowanie działań w celu utrzymania roli OBWE jako istotnego elementu europejskiego systemu bezpieczeństwa, utrzymanie aktywnego udziału w pracach związanych z wypracowywaniem nowej wizji stosunków w sferze bezpieczeństwa na obszarze euroatlantyckim oraz rewitalizacji Organizacji jako kluczowego elementu bezpieczeństwa w sferze zapobiegania i rozwiązywania konfliktów (w szczególności w ramach realizacji postanowień Szczytu w Astanie); utrzymywanie bliskiej współpracy z kluczowymi partnerami w UE i NATO, aktywny udział w wypracowywaniu wspólnych stanowisk wobec najważniejszych dla OBWE kwestii. 109 Termin ten odnosi się do nieformalnego spotkania ministrów spraw zagranicznych OBWE na Korfu (27-28 czerwca 2009 r.), poświęconego omówieniu inicjatywy Prezydenta Federacji Rosyjskiej D. Miedwiediewa w sprawie nowego porozumienia dotyczącego bezpieczeństwa europejskiego. Podjęto wówczas decyzję o zainicjowaniu dialogu na temat bezpieczeństwa europejskiego tzw. proces z Korfu. 72

73 Ad Umacnianie instrumentów międzynarodowych w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia, środków jej przenoszenia oraz rozbrojenia globalnego Wspieranie inicjatyw na rzecz utrzymania i rozwoju międzynarodowych instrumentów w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia oraz środków jej przenoszenia, w tym przeciwdziałanie możliwości wejścia w posiadanie i wykorzystanie BMR przez terrorystów Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Pozyskanie broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia przez nowe państwa lub podmioty niepaństwowe może bardzo negatywnie wpływać na środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego zarówno w wymiarze regionalnym, jak i globalnym. W celu zminimalizowania ryzyka proliferacji BMR konieczny jest rozwój reżimów nieproliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Ryzyko jej rozprzestrzeniania wynika głównie z istniejącej gotowości niektórych państw do udostępniania materiałów, technologii i wiedzy niezbędnej do ich wytwarzania podmiotom do tego nieuprawnionym, a także niedostatecznej ochrony tych materiałów i technologii, co w konsekwencji może ułatwiać ich pozyskanie w sposób nielegalny. Ponieważ ryzyko związane z możliwym wykorzystaniem środków BMR przez terrorystów należy zaliczyć do jednego z najpoważniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego, a skutki ewentualnego ataku mogłyby się przyczynić do destabilizacji sytuacji międzynarodowej, wzmacnianie norm nieproliferacji oraz aktywne przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu BMR stanowi jeden z priorytetów działań społeczności międzynarodowej w tej sferze. Sposób realizacji sprzyjanie rozszerzaniu bazy prawno-międzynarodowej stanowiącej postawę przeciwdziałania proliferacji broni masowego rażenia na poziomie międzynarodowym; działanie na rzecz umacniania i uniwersalizacji międzynarodowych mechanizmów służących zapobieganiu proliferacji broni masowego rażenia oraz nielegalnym transferom materiałów i technologii podwójnego zastosowania; zabieganie o rozwój norm prawnych i krajowych mechanizmów wykonawczych, mających na celu zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia oraz materiałów i technologii podwójnego zastosowania; podejmowanie działań mających na celu zwiększenie ochrony materiałów i technologii, które mogłyby być użyte do wytwarzania broni masowego rażenia; aktywność w organizacjach i instytucjach międzynarodowych, zwłaszcza ONZ, NATO, UE, OBWE; udział w operacjach międzynarodowych, w tym o charakterze militarnym na rzecz wprowadzania i utrzymania pokoju oraz zapobiegania nielegalnemu transferowi broni; współpraca bilateralna z partnerami z NATO i UE oraz z krajami trzecimi (wymiana informacji, wspólne działania operacyjne); działania pozamilitarne (pomoc techniczna i rozwojowa, dialog międzykulturowy i międzywyznaniowy). 73

74 Ad Dbanie o skuteczność i wpieranie rozwoju reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych i rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa Reżim kontroli zbrojeń oraz środki budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie, które zostały ukształtowane w II połowie ubiegłego wieku i obowiązywały od początku lat dziewięćdziesiątych, wykazały swoją skuteczność. Prowadzone od końca pierwszej dekady XXI wieku działania dyplomatyczne zmierzają do ich dostosowania do aktualnych uwarunkowań międzynarodowych. Obecnie trwa dyskusja w sprawie ich modernizacji Właściwe wykonywanie istniejących oraz poszukiwanie nowych, skutecznych rozwiązań i instrumentów współdziałania na rzecz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Porozumienia w sprawie kontroli zbrojeń konwencjonalnych, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa są istotnym elementem systemu bezpieczeństwa i współpracy między państwami w Europie. Przestrzeganie i pełna realizacja przyjętych dotychczas porozumień pozostaje nadal gwarancją zachowania stabilności i bezpieczeństwa w Europie w sferze stosunków międzypaństwowych. Prowadzone są obecnie dyskusje na temat przyszłości reżimów kontroli zbrojeń, co może zaowocować ich wykorzystaniem w skali regionalnej i subregionalnej, a także poza Europą. Warunkiem podstawowym jest wola polityczna skonfliktowanych stron. Kluczowym dokumentem międzynarodowym dotyczącym środków budowy zaufania i bezpieczeństwa (CSBMs Confidence and Security Building Measures) jest Dokument Wiedeński 1999 r. Obok niego, system CSBMs uzupełnił Traktat o Otwartych Przestworzach (Treaty on Open Skies), zawarty w 1992 roku. Porozumienia międzynarodowe o kontroli zbrojeń i rozbrojeniu oraz o środkach budowy zaufania i bezpieczeństwa, ich rozwój oraz realizacja stały się możliwe dzięki politycznym zmianom w Europie i świecie, rozpadowi ZSRR i Układu Warszawskiego, jak też zmianom w doktrynach obronnych (również NATO i USA), otwierającym perspektywy współpracy i integracji z państwami b. bloku wschodniego. Sposób realizacji przestrzeganie zobowiązań i norm dotyczących ograniczeń w działalności wojskowej, ustalonych w Dokumencie Wiedeńskim 1999; szersze organizowanie obserwacji działalności wojskowej prowadzonej w skali poniżej pułapów, obligujących do zaproszenia obserwatorów; rzetelny udział w wymianie informacji; pełne wykorzystanie kwot aktywnych przedsięwzięć weryfikacyjnych; aktywny udział w negocjacjach nad aktualizacją katalogu środków budowy zaufania i bezpieczeństwa i innych dokumentów OBWE w tym zakresie, w tym modernizacją Dokumentu Wiedeńskiego 1999 oraz Kodeksu postępowania w sprawie politycznowojskowych aspektów bezpieczeństwa; szybka i pełna implementacja znowelizowanych porozumień w zakresie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa w Europie. 74

75 1.5.2 Zabieganie o utrzymanie i dalszy rozwój wielostronnych mechanizmów kontroli zbrojeń i rozbrojenia Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Nadmierne gromadzenie uzbrojenia przez państwa powoduje destabilizację środowiska bezpieczeństwa i może prowadzić do wybuchu konfliktu zbrojnego. Kontrola zbrojeń umożliwia utrzymywanie militarnego potencjału wojskowego na możliwie najniższym poziomie wystarczającym (zgodnie z koncepcją wypracowaną w ramach ONZ) do obrony integralności granic, utrzymywania porządku wewnętrznego w kraju i uczestniczenia w misjach pokojowych. Traktat o Ograniczeniu Zbrojeń Konwencjonalnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe, CFE) z 1990 r. stanowi podstawę reżimu kontroli zbrojeń i rozbrojenia w Europie. Głównym elementem porozumienia była redukcja istniejącego ofensywnego uzbrojenia konwencjonalnego posiadanego przez NATO i były Układ Warszawski (czołgi, bojowe wozy opancerzone, artyleria o kalibrze powyżej 100 mm, samoloty bojowe i śmigłowce uderzeniowe). Już w połowie lat 90-tych konieczna stała się jego modernizacja ze względu na nieadekwatność niektórych postanowień do tworzącego się nowego systemu bezpieczeństwa europejskiego. W 1999 r. podpisano Porozumienie w sprawie Adaptacji Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (ACFE). Na mocy porozumienia zrezygnowano z blokowego podejścia do kontroli zbrojeń na rzecz narodowo-terytorialnej, wprowadzając jednocześnie wymóg zgody państw na obecność na ich terytorium obcych wojsk. Ratyfikacja porozumienia stała się zakładnikiem politycznego sporu na linii NATO - Rosja. Państwa NATO wraz z Gruzją i Mołdową uzależniły swoją ratyfikację od spełnienia przez Rosję tzw. Zobowiązań ze Stambułu, przez które rozumiane jest wycofanie wojsk rosyjskich z terytorium Gruzji i Mołdowy oraz ograniczenie ich liczebności w regionach flankowych do poziomu określonego w ACFE. Od grudnia 2007 r. Rosja wstrzymuje realizację postanowień Traktatu, powołując się na brak reakcji NATO na postulaty stawiane przez Moskwę, w szczególności w sprawie zniesienia tzw. ograniczeń flankowych. Podjęte w międzyczasie próby przełamania impasu zakończyły się niepowodzeniem, a wybuch wojny w Gruzji w sierpniu 2008 r. oraz uznanie przez Rosję niepodległości Abchazji i Osetii Południowej dodatkowo skomplikowały kwestię przyszłości reżimu zbrojeń konwencjonalnych w Europie. Obecnie prowadzone są rozmowy dotyczące nowych rokowań nad modernizacją reżimu CFE. Polska bierze aktywny udział w procesie wypracowywania stanowiska Sojuszu w sprawie przyszłości kontroli zbrojeń konwencjonalnych; konsultuje także te kwestie dwustronnie z USA. Prowadzimy także oddzielne konsultacje z Rosją i innymi państwami spoza Sojuszu. Kontrola zbrojeń konwencjonalnych powinna nadal odgrywać istotną rolę w architekturze bezpieczeństwa europejskiego, jednak wymaga ona istotnych zmian i uzupełnień z uwagi na to, iż funkcje i zadania kontroli zbrojeń są jednak inne w dobie obecnej, niż w czasie zimnej wojny i tuż po jej zakończeniu. Główna potrzeba w sferze kontroli zbrojeń dziś, to zapewnienie przejrzystości i przewidywalności działalności wojskowej oraz odbudowa zaufania między państwami. Opowiadamy się za stworzeniem nowego reżimu kontroli zbrojeń konwencjonalnych, choć opartego w znacznej mierze o zaadaptowany Traktat CFE. Dla Polski nie do przyjęcia będą takie rozwiązania, które mogą spowodować ograniczenie zdolności obronnych państwa, na przykład poprzez zróżnicowanie/kategoryzację wśród członków NATO. Sposób realizacji aktywny udział w dialogu w sprawie modernizacji porządku kontroli zbrojeń konwencjonalnych w Europie, w szczególności Traktatu CFE; 75

76 przestrzeganie obowiązujących limitów konwencjonalnego uzbrojenia i sprzętu oraz rzetelny udział w wymianie informacji; pełne wykorzystanie kwot aktywnych przedsięwzięć weryfikacyjnych także lotów obserwacyjnych prowadzonych zgodnie z postanowieniami Traktatu o Otwartych Przestworzach; szybka i pełna implementacja postanowień nowego traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych (lub odpowiednika); utrzymanie istniejących reżimów kontroli zbrojeń, przy założeniu konieczności ich istotnych uzupełnień (wobec zmian jakie zaszły na kontynencie po zakończeniu zimnej wojny, główna potrzeba w sferze kontroli zbrojeń to zapewnienie przejrzystości i przewidywalności działalności wojskowej oraz odbudowa zaufania między państwami); dążenie wspólnie z krajami NATO do wypracowania mandatu do negocjacji, który pozwalałby na podjęcie dalszych prac nad przywróceniem funkcjonowania Traktatu CFE Działanie na rzecz utrzymania i wzmocnienia międzynarodowych mechanizmów kontroli handlu bronią oraz kontroli eksportu Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obecne międzynarodowe mechanizmy kontroli handlu bronią mają na ogół charakter regionalny i ograniczony. Ich głównym elementem jest Reżim kontroli uzbrojenia i technologii do jego produkcji (Porozumienie z Wassenaar), skupiający 40 krajów. Istniejąca poza tymi mechanizmami dostępność broni na rynkach międzynarodowych oraz przenikanie pewnych ilości broni z obrotu legalnego do nielegalnego prowadzą do nagromadzenia dużych jej ilości, szczególnie w rejonach objętych konfliktami etnicznymi, ekonomicznymi i światopoglądowymi, a przy tym nie dysponującymi utrwalonymi i powszechnie akceptowanymi tradycjami kulturowymi. Wobec powyższego podjęto na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych prace nad uchwaleniem i przyjęciem uniwersalnego Traktatu o Handlu Bronią (Arms Trade Treaty ATT), który zachowując dotychczasowe uprawnienia państw, wynikające z postanowień Karty Narodów Zjednoczonych, wprowadzałby jednolite kryteria oceny stosowane w międzynarodowym handlu bronią. Sposób realizacji utrzymanie na najwyższym możliwym poziomie aktywności Polski na forach reżimów kontrolnych; wsparcie Polski dla skoordynowanych działań Unii Europejskiej w procesie negocjowania ATT; dbałość o wysoki poziom jakości funkcjonowania krajowego systemu kontroli eksportu; udział w międzynarodowych programach informacyjno-promocyjnych dla krajów trzecich w dziedzinie kontroli eksportu. 76

77 Ad Zmniejszanie różnic rozwojowych w świecie oraz popieranie demokracji i poszanowania praw człowieka Zwiększenie skuteczności polskiej pomocy rozwojowej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Eliminowanie ubóstwa i wprowadzanie zasad zrównoważonego rozwoju, równolegle z popieraniem demokracji i poszanowania praw człowieka, wynika z celów polskiej polityki zagranicznej i wpisuje się w realizację polskich interesów politycznych, ekonomicznych i bezpieczeństwa. Polska, jako kraj z bogatymi doświadczeniami procesu transformacji gospodarczej i politycznej, aktywnie wspiera propagowanie praw człowieka. Ponadto nasz kraj angażuje się w zmniejszanie różnic rozwojowych na świecie m.in. poprzez realizację Milenijnych Celów Rozwoju. Cele te Polska realizuje zarówno w wymiarze współpracy bilateralnej, jak również multilateralnej, kierując szczególną uwagę na wsparcie działań prorozwojowych w krajach priorytetowych polskiej współpracy rozwojowej Sposób realizacji Współpraca rozwojowa realizowana jest w szczególności poprzez pomoc dwustronną (bilateralną) udzielaną przez Polskę krajowi-biorcy pomocy rozwojowej oraz pomoc wielostronną udzielaną za pośrednictwem międzynarodowych agend, instytucji i funduszy (m.in. w formie wpłat dobrowolnych lub składek). Pomoc dwustronna może mieć formę pomocy projektowej, pomocy programowej (w tym sektorowego lub bezpośredniego wsparcia budżetowego), udzielania kredytów i pożyczek kwalifikowanych jako oficjalna pomoc rozwojowa, redukcji oraz konwersji zadłużenia krajów-biorców, a także udzielania pomocy humanitarnej. Współpraca rozwojowa realizowana jest także poprzez: zapewnianie pomocy, opieki i ochrony ofiarom konfliktów zbrojnych, klęsk żywiołowych lub innych katastrof poprzez udzielanie pomocy humanitarnej; aktywną realizacją Milenijnych Celów Rozwoju oraz wypełnianie zobowiązań międzynarodowych w zakresie zwiększania wolumenu środków przeznaczanych na współpracę rozwojową; Istotnym działaniem jest zwiększenie efektywności udzielanej przez Polskę pomocy rozwojowej poprzez koordynację głównych kierunków działań prorozwojowych z innymi resortami - uczestnikami krajowego systemu współpracy rozwojowej, uwzględniając w możliwie największym stopniu dokonujący się międzynarodowy podział pracy między donatorami oraz potrzeby i priorytety biorców pomocy. 77

78 Cel 2. Umocnienie zdolności państwa Cel do 2 obrony Umocnienie zdolności państwa do obrony Celem polskiej polityki bezpieczeństwa, a w szczególności polityki obronnej, jest rozwój potencjału obronnego państwa zapewniającego ochronę żywotnych interesów narodowych oraz współdziałanie z państwami NATO i UE, ukierunkowane na przeciwstawianie się zagrożeniom bezpieczeństwa obszaru euroatlantyckiego. Istotnym jest przy tym utrzymanie właściwej relacji między narodowymi potrzebami obronnymi i zobowiązaniami sojuszniczymi. Aby sprostać temu wyzwaniu, konieczne jest wypracowanie nowoczesnej formuły obrony narodowej i skutecznych form angażowania się państwa w stabilizowanie sytuacji międzynarodowej. Zgodnie z zawartą w diagnozie systemu bezpieczeństwa narodowego (rozdział II) analizą uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, funkcjonowanie państwa w dynamicznym i złożonym środowisku bezpieczeństwa, w którym występują zagrożenia militarne i pozamilitarne, pociąga za sobą konieczność posiadania i rozwijania sprawnego i efektywnego systemu obronnego państwa. Zapewnienie ciągłości funkcjonowania państwa w warunkach kryzysu polityczno-militarnego oraz w czasie wojny, a także budowanie silnej pozycji Polski na arenie międzynarodowej, a zwłaszcza w NATO i UE, wymaga posiadania profesjonalnych i nowoczesnych Sił Zbrojnych RP oraz efektywnego wykorzystania służb specjalnych, struktur administracyjnogospodarczych i potencjału naukowo-badawczego 110. Podcele i kierunki interwencji celu 2 obejmują: 2.1. Zwiększenie potencjału Sił Zbrojnych RP do wypełniania misji Zapewnienie zdolności państwa do obrony oraz przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych Udział Sił Zbrojnych RP w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej Udzielanie pomocy wojskowej organom państwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych Zwiększanie nasycenia nowoczesnym uzbrojeniem i sprzętem wojskowym, w tym poprzez udział w programach międzynarodowych Osiągnięcie interoperacyjności i kompatybilności przez Siły Zbrojne RP w ramach NATO i UE 2.2. Doskonalenie struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych RP (elastyczna i racjonalna organizacja) Tworzenie struktur modułowych Osiągnięcie standardów w zakresie ukompletowania dowództw i jednostek wojskowych oraz zwiększenie ich dostępności Spłaszczenie i odchudzenie struktur dowodzenia Stworzenie nowoczesnego systemu rezerw (Narodowe Siły Rezerwowe) Optymalizacja potencjału logistycznego Poprawa zdolności wojskowej służby zdrowia do zabezpieczenia Sił Zbrojnych RP Wdrożenie Zintegrowanego Wieloszczeblowego Systemu Informatycznego Resortu Obrony Narodowej 2.3. Podniesienie poziomu wyszkolenia wojsk Podnoszenie poziomu wykształcenia i kształcenia zawodowego żołnierzy zawodowych Podnoszenie poziomu wyszkolenia wojsk i doskonalenie zawodowe żołnierzy zawodowych Rozwijanie i wdrażanie innowacyjnych koncepcji i doktryn Wdrożenie Systemu Wykorzystania Doświadczeń z działalności Sił Zbrojnych RP 110 Zapisy niniejszego celu wpisują się w wydane w drodze postanowienia Prezydenta RP w dniu 8 listopada 2011 r. Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich przygotowań do obrony państwa na lata

79 2.4. Wzmacnianie zdolności struktur administracyjno-gospodarczych kraju do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych i do wspierania obrony państwa Doskonalenie pozamilitarnych przygotowań obronnych Wzmacnianie przemysłowego potencjału obronnego Rozwijanie zdolności wsparcia państwa gospodarza (HNS) Doskonalenie współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC) Wypracowanie rozwiązań systemowych regulujących obszar obrony cywilnej 2.5. Poprawa narodowego planowania obronnego Poprawa planowania obronnego na szczeblu strategicznym Poprawa planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP 2.6. Skuteczna promocja obronności 2.7. Budowa nowoczesnego i produktywnego potencjału naukowo-badawczego na rzecz obronności Dostosowanie systemu organizowania i wdrażania prac naukowo-badawczych do standardów obowiązujących w UE i NATO Intensyfikacja działań zmierzających do aktywnego uczestnictwa polskich ośrodków naukowych i przemysłowych w międzynarodowych programach zbrojeniowych Poprawa zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa Poprawa zdolności rozpoznawania, zapobiegania oraz zwalczania zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa Poprawa zdolności rozpoznania na wszystkich poziomach dowodzenia w układzie narodowym, sojuszniczym i koalicyjnym Wskaźniki monitorowania celu 2 Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 Źródło Wskaźniki kluczowe Wskaźnik potencjału bojowego uzbrojenia i sprzętu wojskowego (kierunek interwencji 2.1.4) Stopień implementacji porozumień standaryzacyjnych NATO (STANAG) (kierunek interwencji 2.1.5) Nakłady na obronność w przeliczeniu na pojedynczego żołnierza w odniesieniu do średnich wydatków obronnych na jednego żołnierza w europejskich państwach NATO (podcele ) Poziom aprobaty społecznej dla wojska w sondażach opinii publicznej (podcele ) Udział wydatków z budżetu państwa na badania naukowe i prace liczba niemianowana oznaczająca iloczyn ilości uzbrojenia i jednostkowe go wskaźnika jakościowego UiSW % liczba 0,33 0,7 0,75 % % 0,86 1,8 2 Plan eksploatacji zasadniczego UiSW SZ RP w latach oraz Plan modernizacji technicznej SZ RP w latach Baza ratyfikacyjna STANAG-ów, Rejestr odpowiedzi krajowych w zakresie implementacji dokumentów NATO, baza danych NATO Standardization Documentation Database (NSDD) Statystyka NATO Financial and Economic Data Relating to NATO Defence Cykliczne badanie CBOS pt. Oceny instytucji publicznych MNiSW, MON, NCBiR 79

80 Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 Źródło rozwojowe w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa w wydatkach budżetu państwa na obronę narodową ogółem (podcel 2.7) Wskaźniki pomocnicze Wskaźnik Celów NATO dla Rzeczypospolitej Polskiej realizowanych zgodnie z Planem realizacji Celów NATO dla RP (kierunek interwencji 2.5.1) Liczba żołnierzy Narodowych Sił Rezerwowych oraz przeszkolonych ochotników w ramach służby przygotowawczej, w tym m.in. do Narodowych Sił Rezerwowych (kierunek interwencji 2.2.4) Ukompletowanie etatów lekarskich w jednostkach wojskowych (kierunek interwencji 2.2.6) Odsetek struktur modułowych w mobilnych jednostkach logistycznych (dotyczy brygad logistycznych w zakresie samodzielnych działań operacyjnych bez wsparcia uzupełniania zapasów do 5 dni oraz do zabezpieczenia połączonych, wielonarodowych operacji ekspedycyjnych i rozwinięcia w ekstremalnych warunkach klimatycznych) (kierunek interwencji 2.2.1) Odsetek żołnierzy zawodowych posiadający udokumentowaną znajomość języka angielskiego w stosunku do stanu osobowego (kierunek interwencji 2.3.1) Stopień nasycenia Sił Zbrojnych RP środkami rozpoznania najnowszej generacji (kierunek interwencji 2.7.2) Poziom społecznego zainteresowania sytuacją Sił Zbrojnych RP w sondażach opinii publicznej (podcele ) Zauważalność kampanii promocyjnych związanych z obronnością wśród ich odbiorców (podcel 2.4) Liczba ćwiczeń obronnych o zasięgu krajowymi i regionalnym, zapewniających współdziałanie oraz zgrywanie elementów cywilnych i wojskowych systemu obronnego % 69, liczba osób % % % oficerowie - 69 podoficero wie - 32 % 10 oficerowie - 80 podoficerowie 50 wzrost do poziomu około 35% oficerowie - 84 podoficerowie - 54 utrzymanie stałego poziomu wzrostu % % liczba ćwiczeń 0 1 lub 2 2 Informacja o stanie realizacji Programu rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach Program profesjonalizacji SZ RP; Decyzja nr 67/MON z 14 lutego 2008 r., Program rozwoju SZ RP w latach Informacja o stanie realizacji Programu rozwoju SZ RP Program rozwoju SZ RP w latach , Plan rozwoju systemu logistycznego SZ RP MON (cykliczna analiza poziomu znajomości języka angielskiego wśród żołnierzy zawodowych w resorcie obrony narodowej) Plan modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP na lata oraz Plan rozwoju systemu rozpoznania Cykliczne badanie CBOS pt. Polacy o Siłach Zbrojnych badania społeczne, badania skuteczności kampanii Załącznik nr 1 Plan ćwiczeń międzynarodowych, krajowych i regionalnych w 80

81 Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 Źródło państwa (kierunek interwencji 2.4.1) Udział środków finansowych przeznaczanych na badania w obszarze techniki i technologii obronnych we współpracy międzynarodowej, do rocznych nakładów finansowych przeznczanych przez instytucje państwa na ten cel (podcel 2.7) latach do Wytycznych Ministra Obrony Narodowej dla ministrów i wojewodów do szkolenia obronnego realizowanego w latach oraz następne edycje Wytycznych na kolejne lata planistyczne % MON Ad Zwiększenie potencjału Sił Zbrojnych RP do wypełniania misji Zapewnienie zdolności państwa do obrony oraz przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań W celu realizacji konstytucyjnych powinności oraz zobowiązań sojuszniczych Siły Zbrojne RP doskonalą swoje zdolności do obrony niepodległości i integralności terytorialnej kraju oraz państw sojuszniczych. Sposób realizacji Siły Zbrojne RP rozwijać będą zdolności operacyjne poprzez: podnoszenie wskaźników skuteczności bojowej w wyniku wprowadzania nowoczesnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego; odtwarzanie i utrzymywanie zapasów wojskowych oraz utrzymywanie mobilnej logistyki; doskonalenie współpracy międzynarodowej w ramach wspólnej ochrony granic lądowych, powietrznych i morskich; podnoszenie poziomu wyszkolenia; doskonalenie procedur i doktryn Udział Sił Zbrojnych RP w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Zaangażowanie w operacje poza granicami kraju jest narzędziem polityki państwa, które ma bezpośredni wpływ na kształtowanie pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Poziom zaangażowania uzależniony jest od możliwości państwa, wynikających głównie z posiadanych zasobów finansowych, ludzkich, rzeczowych i organizacyjnych. Poziom ambicji wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej wymaga utrzymania potencjału Sił Zbrojnych RP na poziomie jakościowym i ilościowym niezbędnym do skutecznego odstraszania 81

82 i gwarantowania Polsce wiarygodności obronnej na arenie międzynarodowe, zwłaszcza w gronie sojuszników. Powinien tez uwzględniać rosnące oczekiwania sojuszników, co do wkładu wnoszonego przez Polskę w utrwalanie regionalnej i globalnej stabilności. Obecnie Siły Zbrojne RP realizują zadania w ramach Polskich Kontyngentów Wojskowych na poziomie nieprzekraczającym personelu. Doświadczenia z udziału w operacjach jednoznacznie wskazują na wzrost znaczenia działań niemilitarnych, w tym zwiększoną aktywność organizacji i agencji pozarządowych, instrumentów cywilnych, ekonomicznych i politycznych. Skuteczne angażowanie się w stabilizowanie sytuacji międzynarodowej wymaga wdrożenia koncepcji kompleksowego podejścia do przyszłych operacji, tzn. integracji i uzyskania efektu synergii użycia wszystkich angażowanych komponentów. W celu stworzenia warunków do aktywniejszego i wszechstronniejszego włączania się Polski w rozwiązywanie sytuacji kryzysowych opracowywane są Zasady i procedury planowania, przygotowania oraz udziału Polskich Cywilno-Wojskowych Kontyngentów w operacjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju. Ich wdrożenie przyczyni się do usystematyzowania narodowego procesu planowania na szczeblu politycznym i międzyresortowym oraz wypracowania uregulowań prawnych i finansowych dotyczących udziału polskich sił i środków w operacjach poza granicami kraju. Sposób realizacji realizacja zobowiązań przyjętych w ramach planowania obronnego NATO; rozwój jednostek wsparcia; zmiany legislacyjne ułatwiające udział pracowników i ekspertów cywilnych w misjach poza granicami kraju; opracowanie Zasad i procedur planowania, przygotowywania oraz udziału Polskich Cywilno-Wojskowych Kontyngentów w operacjach reagowania kryzysowego poza granicami kraju; ukierunkowanie rozwoju sił zbrojnych na osiąganie zdolności do przerzutu i długotrwałego przebywania w rejonie operacji; wyposażenie personelu wojskowego i jednostek w nowoczesny sprzęt i uzbrojenie; kontynuacja procesu profesjonalizacji Udzielanie pomocy wojskowej organom państwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i realizują zadania związane ze wsparciem organów administracji publicznej w przypadku wystąpienia niemilitarnych sytuacji kryzysowych. Doświadczenia z udziału Sił Zbrojnych RP w tych działaniach, a także nowe zagrożenia wskazują, że istnieje potrzeba jego doskonalenia. Do najbardziej newralgicznych czynników, których usprawnienie przyczyni się do efektywniejszego działania systemu zarządzania kryzysowego, należą: - organizacja systemu łączności zapewniającej współdziałanie Sił Zbrojnych RP ze służbami ratowniczymi, porządkowymi oraz wojewódzkimi centrami zarządzania kryzysowego; - dostosowanie krajowego systemu łączności do wymagań zarządzania kryzysowego zapewniającego współdziałanie organów administracji publicznej ze służbami ratowniczymi, porządkowymi oraz wydzielanymi pododdziałami/oddziałami z Sił Zbrojnych RP; 82

83 - nadzór nad funkcjonowaniem jednolitego krajowego systemu wykrywania skażeń i alarmowania 111 ; - określenie ram prawnych regulujących zakres odpowiedzialności za szkody spowodowane przez Siły Zbrojne RP podczas realizacji zadań z zarządzania kryzysowego, a także określenie sposobu zaspakajania tych roszczeń. Sposób realizacji zapewnienie na potrzeby kierowania kompatybilnych środków łączności dla służb ratowniczych, porządkowych oraz wydzielanych pododdziałów/oddziałów z Sił Zbrojnych RP; osiągnięcie przez Centrum Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej pełnej gotowości do realizacji zadań w ramach krajowego systemu zarządzania kryzysowego; usankcjonowanie prawne procedur odszkodowawczych spowodowanych działalnością Sił Zbrojnych RP w sytuacjach kryzysowych; usprawnienie procedur udzielania pomocy oddziałom Policji przez oddziały sił zbrojnych prowadzonej na podstawie ustawy o Policji 112, w tym mających na celu przyspieszenie reagowania Sił Zbrojnych RP na wniosek o udzielenie pomocy Policji; dążenie do uproszczenia procedur uruchamiających udział wojska w realizacji zadań kryzysowych; przygotowanie i utrzymanie w gotowości do działania sił i środków do oczyszczania terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych, akcji przeciwpowodziowych i przeciwlodowych oraz likwidacji skutków klęsk żywiołowych; koordynacja w zakresie jednolitości i interoperacyjności funkcjonowania systemów tworzących krajowy system wykrywania skażeń i alarmowania; zwiększenie udziału organów administracji publicznej oraz służb ratowniczych w ćwiczeniach i treningach na szczeblu operacyjnym prowadzonych przez jednostki i instytucje Sił Zbrojnych RP Zwiększanie nasycenia nowoczesnym uzbrojeniem i sprzętem wojskowym, w tym poprzez udział w programach międzynarodowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Sprostanie wyzwaniom i zagrożeniom wymaga, aby siły zbrojne były kombinacją modułowych komponentów połączonych. Muszą one być mobilne, sieciocentryczne oraz zdolne do realizacji misji w każdym środowisku. O ich walorze decydować będzie zdolność do realizacji każdej misji i zadania, zdolność do natychmiastowego działania, skutecznego i precyzyjnego rażenia. W tym celu powinny być wyposażone w nowoczesny technologicznie, efektywny bojowo oraz odporny na zagrożenia z cyberprzestrzeni maksymalnie zautomatyzowany i zrobotyzowany sprzęt i uzbrojenie. Aby temu sprostać rozwijane będą zdolności operacyjne w następujących obszarach: - zintegrowanego dowodzenia, kierowania i rozpoznania; - mobilności i zdolności do natychmiastowego rozwinięcia; - zdolności do projekcji siły, czyli zwiększenia potencjału poprzez rozwój transportu strategicznego i zapewnienia zdolności do działań sił w obszarze konfliktu; 111 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (Dz. U z 2006 r. Nr 191, poz.1415). 112 Art. 18a. Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 1990 r. Nr 30, poz.179). 83

84 - efektywnego użycia, w tym skutecznego rażenia; - ochrony wojsk i przetrwania na polu walki; - samodzielności logistycznego zabezpieczenia; - interoperacyjności, a w dalszej perspektywie kompatybilności. Ponadto, należało będzie doskonalić systemy szkolno-treningowe oraz logistyczne. Istotne trudności w osiąganiu przez Polskę wymaganych zdolności obronnych tkwią w wysokich kosztach nowoczesnych systemów uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz ograniczonych możliwościach narodowego przemysłu zbrojeniowego, spowodowanych barierami ekonomicznymi i technologicznymi. Powyższe czynniki skutkują koniecznością znalezienia alternatywnych sposobów rozwijania i pozyskiwania deficytowych zdolności obronnych, jednym z których jest uczestnictwo Polski w programach międzynarodowych pod egidą NATO i Europejskiej Agencji Obrony. Kolejnym istotnym elementem skutecznej modernizacji sił zbrojnych jest efektywny system pozyskiwania, eksploatacji i wycofywania uzbrojenia i sprzętu wojskowego Sił Zbrojnych RP, zapewniający wdrażanie UiSW spełniającego wymagania operacyjne przy racjonalnym gospodarowaniu środkami finansowymi. W ramach budowy tego systemu na początku 2011 r. sformowano Inspektorat Uzbrojenia, zajmujący się realizacją procesu pozyskiwania UiSW na potrzeby Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji Siły Zbrojne RP będą kontynuować utrzymanie niezbędnych zdolności operacyjnych między innymi poprzez pozyskiwanie i modernizację uzbrojenia i sprzętu wojskowego w ramach programów operacyjnych i programów uzbrojenia; działania te realizowane będą w ramach procesu unowocześniania sił zbrojnych przy możliwie dużym udziale krajowego przemysłowego potencjału obronnego. Proces ten stworzy również podstawy do efektywnej działalności podmiotów polskiego ppo na międzynarodowym rynku uzbrojenia; maksymalizowane będą korzyści wynikające z udziału w programach międzynarodowych, w tym korzyści finansowe (zmniejszone koszty pozyskania zdolności), technologiczne (rozwój komórek naukowo-badawczych i ułatwiony transfer technologii), a w konsekwencji także przemysłowe (stymulacja rozwoju ekonomicznego oraz lokalnego rynku pracy); doskonalony będzie system pozyskiwania, eksploatacji i wycofywania UiSW Sił Zbrojnych RP, który wiąże się z koniecznością: wdrożenia mechanizmów zapewniających bardziej efektywne zarządzanie całym cyklem życia uzbrojenia i sprzętu wojskowego; zapewnienia wysokiego poziomu kadr zarządzających programami w ramach systemu kształcenia i doskonalenia zawodowego; wdrożenia nowoczesnych metod zarządzania programami i projektami; implementacji do prawa powszechnego rozwiązań przyjętych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/81/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniająca dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE, jak również konsolidacja przepisów resortowych Osiągnięcie interoperacyjności i kompatybilności przez Siły Zbrojne RP w ramach NATO i Unii Europejskiej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Osiągnięcie interoperacyjności i kompatybilności przez Siły Zbrojne RP w ramach NATO i UE jest podstawowym warunkiem uzyskania przez Polskę sojuszniczej wiarygodności w ramach systemu wspólnego bezpieczeństwa. 84

85 Interoperacyjność w środowisku międzynarodowym osiąga się głównie poprzez właściwe przygotowanie personelu, oddziałów i pododdziałów, osiąganie interoperacyjnych struktur organizacyjno-funkcjonalnych zdolnych do prowadzenia operacji połączonych. Ponadto, istotnym jest zapewnienie interoperacyjności zautomatyzowanych systemów dowodzenia i kierowania środkami walki w układzie narodowym i sojuszniczym, a także utrzymanie i rozwój systemów zapewniających bezpieczeństwo na polu walki (identyfikacja bojowa, monitorowanie położenia wojsk). Praktycznym narzędziem osiągania interoperacyjności jest implementacja Porozumień Standaryzacyjnych NATO (tzw. STANAG Standardization Agreement), będących zapisami porozumień między kilkoma lub wszystkimi państwa członkowskimi NATO o zastosowaniu takiego samego lub podobnego sprzętu wojskowego, amunicji, zaopatrzenia i zapasów, a także procedur operacyjnych, logistycznych i administracyjnych. Sposób realizacji Osiąganie wymaganej interoperacyjności i kompatybilności oraz zdolności sieciocentrycznych przez Siły Zbrojne RP realizowane będzie poprzez kontynuację: wprowadzania zmian strukturalno-organizacyjnych w Siłach Zbrojnych RP, pozwalających na optymalne wykorzystanie zasobów obronnych oraz potencjału uzbrojenia i sprzętu wojskowego; zapewnienia wysokiego poziomu ukompletowania jednostek stanem osobowym oraz uzbrojeniem i sprzętem wojskowym w celu osiągnięcia zdolności operacyjnych do podjęcia w krótkim czasie pełnego spektrum działań w ramach operacji narodowej lub sojuszniczej; optymalizacji funkcji i procesów dowodzenia i kierowania Siłami Zbrojnymi RP na poszczególnych poziomach dowodzenia; rotacyjnego uczestnictwa jednostek deklarowanych jako zdolnych do przerzutu w sojuszniczych przedsięwzięciach szkoleniowych oraz poddawania ich procesowi certyfikacji narodowej i sojuszniczej w celu osiągnięcia wymaganych standardów; sukcesywnego wprowadzania narodowych systemów wsparcia dowodzenia na wyposażenie Sił Zbrojnych RP kompatybilnych z analogicznymi systemami sojuszniczymi w ramach NATO i UE; definiowania w dokumentach zawierających wymagania dla uzbrojenia i sprzętu wojskowego warunków zapewniających osiągnięcie standardów wymaganych przez NATO i UE; zwiększenia stopnia implementacji Porozumień Standaryzacyjnych (STANAG). Ad Doskonalenie struktur organizacyjnych Sił Zbrojnych RP (elastyczna i racjonalna organizacja) Tworzenie struktur modułowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Zachodzące w świecie przemiany, a zwłaszcza ich tempo oraz stojące przed siłami zbrojnymi wyzwania (przygotowywanie ich do szybkiej reakcji oraz wszelkiego rodzaju interwencji) powodują, że wyjątkowo pożądane staje się posiadanie jednostek o uniwersalnych strukturach organizacyjnych, sprawnie dowodzonych i zaopatrywanych, zdolnych do natychmiastowego użycia w dowolnym rejonie działań. W toku przemian prowadzone będą prace w kierunku spłaszczania struktury hierarchicznej z możliwością uzupełniania jej elementami traktowanymi jako doraźnie budowane struktury zadaniowe. Tworzone będą jednostki bojowe o maksymalnym stopniu uniwersalizacji 85

86 i unifikacji, w pełni przygotowane do prowadzenia działań autonomicznych oraz o znacznym stopniu samodzielności. Architektura takiego systemu opierać się będzie na elementach modułowych gwarantujących elastyczność i możliwość szybkiego tworzenia zgrupowań o różnym charakterze. Z jednej strony będą one sprzyjać szybkiej adaptacji struktur do zmieniających się potrzeb pola walki, z drugiej - bezkolizyjnej i wielowariantowej integracji w większe struktury organizacyjne. Operacyjne użycie jednostek, w zależności od mandatu misji, zadań oraz warunków lokalnych będzie mogło się odbywać całością lub częściami (samodzielnymi modułami). Docelowo jednostki takie doprowadzą do zniesienia podziału na brygady specjalistyczne, np. pancerne, zmechanizowane, artylerii, łączności czy saperów, gdyż jednostka taka będzie składała się z modułów, do których, po otrzymaniu zadania dołączane będą, adekwatne do misji, moduły wsparcia i zabezpieczenia. Sposób realizacji Budowa struktur modułowych jednostek wojskowych powinna być prowadzona według następujących założeń: dostosowanie struktur organizacyjnych oraz wprowadzenie na wyposażenie nowoczesnego uzbrojenia; wprowadzanie nowoczesnych systemów rozpoznawczych; zwiększanie mobilności wojsk; wyposażanie wojsk w nowoczesne systemy dowodzenia oraz zobrazowania pola walki w czasie rzeczywistym; dostosowywanie doktryn, programów szkolenia; poprawę wyszkolenia wojsk Osiągnięcie standardów w zakresie ukompletowania dowództw i jednostek wojskowych oraz zwiększenie ich dostępności Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Utrzymywanie w czasie pokoju przez dowództwa i jednostki wojsk operacyjnych wymaganych wskaźników 113 ukompletowania stanem osobowym, uzbrojeniem i sprzętem wojskowym oraz odpowiednio urzutowanych zapasów środków zaopatrzenia. Poziom ukompletowania jednostek wojskowych przekłada się na określone terminy ich dostępności do realizacji zadań w ramach operacji sojuszniczych (siły zadeklarowane do NATO) oraz zadań wynikających z potrzeb operacyjnych Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji zwiększenie liczby jednostek wojskowych o wysokim poziomie ukompletowania (powyżej 90%), zdolnych do podjęcia działań w krótkim czasie, bez konieczności ich mobilizacyjnego rozwijania; zakończenie procesu dyslokacji Sił Zbrojnych RP Spłaszczenie i odchudzenie struktur dowodzenia Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wprowadzanie nowych form walki i nowoczesnej techniki wymaga bardziej wyrafinowanych form planowania i kierowania działaniami wojskowymi. Sprawą szczególnej wagi staje się 113 Wielkości tych wskaźników, określają Standardy Sił Sojuszniczego Dowództwa ds. Operacji (ACO Forces Standards AFS). 86

87 sprawność systemów dowodzenia. System dowodzenia Sił Zbrojnych RP wymaga ciągłego doskonalenia i dostosowywania do zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa, z uwzględnieniem doświadczeń z udziału w operacjach poza granicami kraju, szkolenia i bieżącego funkcjonowania Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji Przebudowa systemu dowodzenia Sił Zbrojnych RP powinna być oparta o następujące założenia: budowę skonsolidowanych struktur dowodzenia na szczeblu centralnym (strategicznym) opartych na trzech funkcjach: planowaniu strategicznym, dowodzeniu bieżącym i dowodzeniu operacyjnym; uzyskanie przejrzystości struktury organów dowodzenia poprzez ograniczenie ich liczby i skrócenie linii dowodzenia; budowę zintegrowanego, kompatybilnego z sojusznikami i zdolnego do działania w sieciocentrycznym środowisku systemu dowodzenia; koncentrację oraz integracja komórek organizacyjnych funkcjonujących na szczeblu strategicznym i operacyjnym realizujących podobne zadania; maksymalne zbliżenie struktury organów dowodzenia i kierowania Siłami Zbrojnymi RP czasu pokoju, kryzysu i wojny; wdrażanie nowoczesnych metod kierowania i dowodzenia oraz systemów wspomagających wypracowanie decyzji; podejmowanie działań zmierzających do zamiany ilości w jakość (zmniejszanie liczebności struktur z jednoczesnym inwestowaniem w rozwój, kształcenie i szkolenie kadr oraz ich dobór pod względem merytorycznym i predyspozycji do zajmowania określonych stanowisk służbowych) Stworzenie nowoczesnego systemu rezerw (Narodowe Siły Rezerwowe) Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wzmocnienie armii zawodowej powinno być realizowane poprzez siły rezerwy, które mogą być szybko użyte w sytuacji wzrostu zagrożeń militarnych lub niemilitarnych związanych z potrzebami zarządzania kryzysowego, w tym w czasie klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działań antyterrorystycznych, ochrony mienia, akcji poszukiwawczych oraz ratowania lub ochrony zdrowia i życia ludzkiego. Wzmocnienie Sił Zbrojnych RP stanowić będą wyszkoleni żołnierze rezerwy łączący powinności służby z obowiązkami pracowniczymi. Temu celowi ma służyć wyselekcjonowany ochotniczy zasób żołnierzy rezerwy, posiadających przydziały kryzysowe na określone stanowiska służbowe w jednostkach wojskowych, nadane w wyniku ochotniczo zawartych kontraktów na pełnienie służby wojskowej w rezerwie i pozostających w dyspozycji, zwanych Narodowymi Siłami Rezerwowymi. W związku z zawieszeniem obowiązkowych form służby wojskowej ograniczony został dopływ wyszkolonych rezerw do zasobów osobowych. W celu gromadzenia wyszkolonych zasobów żołnierzy rezerwy, w tym na potrzeby Narodowych Sił Rezerwowych, uruchomiony został system szkolenia ochotników w ramach służby przygotowawczej. Sposób realizacji pełnienie czynnej służby wojskowej w ramach Narodowych Sił Rezerwowych będzie miało charakter okresowy i stanowić będzie rodzaj rezerwy Sił Zbrojnych RP, znajdującej się w dyspozycji do wzmocnienia jednostek w sytuacjach kryzysowych, a także w razie ogłoszenia mobilizacji. Żołnierze Narodowych Sił Rezerwowych, 87

88 którzy zakończyli pełnienie tej formy służby wojskowej stanowić będą zasoby żołnierzy rezerwy na potrzeby mobilizacyjnego uzupełnienia; służba przygotowawcza pełniona w trybie ochotniczym stanowiła będzie zasadnicze źródło pozyskania żołnierzy rezerwy na uzupełnienie stanowisk służbowych w ramach Narodowych Sił Rezerwowych oraz pozyskiwania wyszkolonych rezerw osobowych z zasobów rezerwy ogólnej; docelowo, jednostki wojskowe istniejące w czasie pokoju, przewidziane do użycia w ramach reagowania kryzysowego oraz przeciwdziałania i likwidacji zagrożeń niemilitarnych na terenie poszczególnych województw będą wzmacniane żołnierzami Narodowych Sił Rezerwowych; w przypadku wystąpienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa przewiduje się wprowadzenie obowiązkowych form odbywania czynnej służby wojskowej, co zapewni właściwe przygotowanie pozostałych rezerw osobowych do pełnego mobilizacyjnego uzupełnienia Sił Zbrojnych RP Optymalizacja potencjału logistycznego Rejonizacja potencjału stacjonarnego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Potencjał logistyczny Sił Zbrojnych RP wymaga ciągłego doskonalenia i dostosowywania go do potrzeb zabezpieczanych wojsk oraz współdziałania z logistyką wielonarodową. Stacjonarny system zabezpieczenia logistycznego dostosowywany jest do realizacji zadań w zakresie zabezpieczenia materiałowego, technicznego, transportu i ruchu wojsk oraz infrastruktury na rzecz jednostek wojskowych wszystkich rodzajów sił zbrojnych, dyslokowanych na terenie kraju. Sposób realizacji Zmiany będą polegały na upraszczaniu kierowania logistyką, racjonalnym wykorzystaniu infrastruktury, a także wprowadzaniu rozwiązań modernizacyjnych w zakresie zarządzania zasobami logistycznymi oraz wprowadzaniu nowych technologii, dotyczących śledzenia zasobów i magazynowania środków bojowych i materiałowych. Ich celem jest: zwiększanie efektywności realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego wojsk; optymalizacja stacjonarnego potencjału logistycznego, w tym zwiększanie efektywności struktur dowodzenia; zmniejszanie liczby podmiotów logistycznych; racjonalizacja kosztów ponoszonych na zabezpieczenie funkcjonowania systemów zarządzania zasobami logistycznymi; dostosowywanie struktur organizacyjnych jednostek logistycznych oraz infrastruktury wojskowej do potrzeb wynikających z modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP. Dostosowanie logistycznego potencjału mobilnego do potrzeb operacyjnych Sił Zbrojnych RP Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Możliwości wykonawcze mobilnych jednostek wsparcia logistycznego wymagają dostosowania ich do standardów określonych w dokumentach sojuszniczych. Usprawnienia wymagają organizacja i funkcjonowanie logistyki Sił Zbrojnych RP, także do działania w ramach logistyki wielonarodowej. 88

89 Sposób realizacji budowa struktury modułowej i uzyskanie zdolności pododdziałów logistycznych do samodzielnych działań operacyjnych oraz uzyskanie zdolności do zabezpieczenia połączonych, wielonarodowych operacji ekspedycyjnych i taktycznego rozwinięcia w każdych warunkach klimatycznych. Oddzielenie w wojskowych jednostkach budżetowych funkcji finansowogospodarczych od operacyjno-szkoleniowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Funkcjonowanie jednostek wojskowych wymaga konsolidacji ich potencjału logistycznego. Działania ukierunkowane są na optymalizację struktur i wzrost zdolności logistycznych zabezpieczanych jednostek, w tym poprawę mobilności i ich samowystarczalności. Sposób realizacji Wojskowe Oddziały Gospodarcze, jako specjalistyczne jednostki logistyczne, posiadające kompetencje budżetowe i funkcjonujące w stacjonarnym systemie zabezpieczenia będą realizować zadania finansowo-gospodarcze na rzecz jednostek bojowych stacjonujących w jednym lub kilku garnizonach. Zadania tych jednostek obejmować będą finansowanie potrzeb podsystemów logistyki oraz świadczenia usług logistycznych i ochrony obiektów. Planuje się także powierzenie tym jednostkom wykonywania zadań gospodarowania zasobami infrastruktury wojskowej w garnizonach; w wyniku zmian organizacyjnych zbudowany zostanie spójny, system wsparcia i zabezpieczenia dla jednostek wojskowych wszystkich rodzajów sił zbrojnych; docelowo zredukowana zostanie ilość zatrudnionego personelu, na rzecz kilkunastoosobowych zespołów wyposażonych w odpowiednie narzędzia, procedury oraz środki finansowe umożliwiające skuteczniejsze zabezpieczenie wojsk (w tym sojuszniczych) i zarządzanie infrastrukturą. Realizowane to będzie poprzez kontraktowanie zewnętrzne (outsourcing) Poprawa zdolności wojskowej służby zdrowia do zabezpieczenia Sił Zbrojnych RP Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Misją wojskowej służby zdrowia jest zabezpieczenie medyczne wojsk zarówno na terenie kraju jak również poza jego granicami. Wieloletnie niedoinwestowanie wojskowej służby zdrowia doprowadziło do sytuacji, w której posiada ona jedynie ograniczone ilości sprzętu i wyposażenia spełniającego wymagania współczesnego pola walki oraz wymagania NATO w zakresie współdziałania w środowisku wielonarodowym. Nakładają się na to braki kadrowe, uniemożliwiające często realizację części zadań. Należy stwierdzić, iż w obecnym stanie wojskowa służba zdrowia nie ma możliwości realizowania efektywnego zabezpieczenia medycznego wojsk. Sposób realizacji Realizowane będą działania zmierzające do zwiększenia możliwości wojskowej służby zdrowia w następujących obszarach: poprawie ukompletowania etatowego, szczególnie w grupie osobowej lekarzy, poprzez wprowadzenie systemu zachęt do pozostawania w służbie oraz systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego, uwzględniającego specyfikę wojska; wprowadzania aktów prawnych umożliwiających funkcjonowanie wojskowego systemu zabezpieczenia medycznego, uwzględniających specyfikę zabezpieczenia medycznego wojsk w kraju oraz, w szczególności, w misjach poza jego granicami; 89

90 kontynuacji zakupów nowoczesnego sprzętu i wyposażenia ze szczególnym uwzględnieniem systemów kontenerowo-namiotowych, kontenerów specjalistycznych, opancerzonych wozów ewakuacji medycznej (na podwoziu kołowym i gąsienicowym), samochodów specjalnych i sanitarnych nowego typu, nowego wzoru zestawów medycznych zbiorowych oraz indywidualnych; szkolenia żołnierzy jednostek bojowych w zakresie pierwszej pomocy medycznej na polu walki (zgodnie z zasadą pierwsza pomoc powinna być udzielona do 10 minut od zranienia); dostosowania uprawnień wojskowego personelu medycznego do rzeczywistych zadań i poziomu umiejętności (wojskowi ratownicy medyczni); rozwoju systemu ewakuacji medycznej drogą powietrzną na szczeblu taktycznym i strategicznym; przekazywania poza resort obrony narodowej zbędnego potencjału SP ZOZ Wdrożenie Zintegrowanego Wieloszczeblowego Systemu Informatycznego Resortu Obrony Narodowej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Aktualnie brak jest w resorcie obrony narodowej rozwiązań pozwalających na uzyskanie w efektywny sposób kompleksowej i aktualnej informacji o zasobach, które mogą być użyte przez Siły Zbrojne RP 114. Brak tej wiedzy uniemożliwia skuteczne zarządzanie zasobami sił zbrojnych, a tym samym podejmowanie optymalnych i racjonalnych decyzji w obszarze kierowania resortem i dowodzenia siłami zbrojnymi. Nie jest bowiem możliwe zbudowanie efektywnego systemu zaopatrywania (uzupełniania zasobów), bez danych o aktualnym stanie dowolnego elementu organizacyjnego sił zbrojnych oraz dostępności zasobów z wewnętrznych (w ramach resortu obrony narodowej) i zewnętrznych źródeł zaopatrywania. Odpowiednim działaniem naprawczym w tym zakresie jest budowa i wdrożenie scentralizowanego, zintegrowanego i zunifikowanego systemu informatycznego wspomagającego zarządzanie logistyką, finansami i kadrami, a tym samym zapewnienie standaryzacji działania oraz wymiany i integracji danych pomiędzy jednostkami organizacyjnymi resortu obrony narodowej w tych obszarach. Sposób realizacji Zintegrowany Wieloszczeblowy System Informatyczny Resortu Obrony Narodowej obejmie docelowo wszystkie komórki i jednostki organizacyjne resortu obrony narodowej. Zakres funkcjonalny docelowego rozwiązania pozwoli na wspomaganie wszystkich procesów zarządzania zasobami w resorcie obrony narodowej. Przewiduje się budowę wersji mobilnej wspomagającej zarządzanie w trakcie treningów, ćwiczeń oraz udziału Sił Zbrojnych RP w misjach. 114 Poprzez zasoby rozumie się zasoby logistyczne, środki finansowe oraz zasoby kadrowe. Zarządzanie zasobami dotyczy zarówno zasobów będących już w resorcie, planowanych do pozyskania w ramach realizacji planów zaopatrywana sił zbrojnych, jak również zasobów gospodarki narodowej przewidzianymi do pozyskania w ramach mobilizacji w sytuacjach kryzysu i wojny, oraz zasobów pozyskiwanych w ramach NATO i UE. 90

91 Ad Podniesienie poziomu wyszkolenia wojsk Podnoszenie poziomu wykształcenia i kształcenia zawodowego żołnierzy zawodowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań W warunkach prowadzonej profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP konieczne jest stałe podnoszenie poziomu doskonalenia zawodowego żołnierzy. Obecnie obejmuje ono dwie formy - studiów podyplomowych i kursów kwalifikacyjnych (przygotowujących do objęcia stanowiska służbowego o wyższym stopniu etatowym) oraz kursów doskonalących (przygotowujących do pełnienia obowiązków służbowych na obecnie sprawowanym stanowisku służbowym). Niezmiernie ważnym czynnikiem doskonalenia zawodowego w wojsku jest także podnoszenie kompetencji językowych, a zwłaszcza znajomości języka angielskiego, który stanowi podstawowe narzędzie komunikacyjne w NATO i UE. Sposób realizacji kontynuowanie realizacji przedsięwzięć ujętych w corocznych planach doskonalenia zawodowego żołnierzy zawodowych Sił Zbrojnych RP oraz planach kształcenia i egzaminowania ze znajomości języków obcych w resorcie obrony narodowej Podnoszenie poziomu wyszkolenia wojsk i doskonalenie zawodowe żołnierzy zawodowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Szkolenie dowództw, sztabów i wojsk, w tym Narodowych Sił Rezerwowych, ukierunkowane jest na: utrzymywanie wymaganych zdolności operacyjnych do realizacji narodowych i sojuszniczych zadań obronnych, udziału w wielonarodowych i sojuszniczych operacjach pokojowych oraz stabilizacyjnych, a także na walkę z terroryzmem oraz, w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej o charakterze niemilitarnym, wspieranie organów administracji publicznej w likwidacji jej skutków. W ramach ćwiczeń zgrywane są komponenty rodzajów sił zbrojnych do udziału w narodowej operacji połączonej. Doskonalone są również zdolności Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych RP do dowodzenia wydzielonymi siłami w operacji połączonej prowadzonej z udziałem Sojuszniczych Sił Wzmocnienia. W ramach przedsięwzięć szkoleniowych doskonalone jest współdziałanie Sił Zbrojnych RP z pozamilitarnymi strukturami obronnymi państwa. Przygotowywanie dowództw, sztabów i wojsk do realizacji zadań w ramach NATO i UE realizowane jest w ramach sojuszniczych i partnerskich przedsięwzięć szkoleniowych. Sposób realizacji Podnoszenie poziomu wyszkolenia dowództw, sztabów, wojsk i rezerw osobowych Sił Zbrojnych RP realizowane będzie poprzez: osiąganie zdolności do dowodzenia podległymi wojskami przy pełnym wykorzystaniu możliwości zautomatyzowanych systemów dowodzenia; ukierunkowywanie szkolenia organów dowodzenia na zgrywanie systemów walki; doskonalenie nowego 3-letniego modelu szkolenia wojsk; pozyskiwanie i wdrażanie nowoczesnych, zintegrowanych systemów szkolenia; przygotowanie komponentów Sił Zbrojnych RP wydzielanych do Sił Odpowiedzi NATO i Grup Bojowych UE; 91

92 korzystanie z sojuszniczych ośrodków szkoleniowych i centrów doskonalenia; doskonalenie działalności szkoleniowo-metodycznej centrów i ośrodków szkolenia; doskonalenie współdziałania między siłami zbrojnymi a elementami pozamilitarnych struktur obronnych państwa, szczególnie w zakresie reagowania kryzysowego oraz w obronie przed terroryzmem; zwiększanie efektywności szkolenia poprzez wykorzystywanie nowoczesnych narzędzi symulacyjnych, w tym m.in. wprowadzenie systemu szkolenia z wykorzystaniem sieci komputerowych (e-learning) oraz tworzenie ośrodków szkolenia symulacyjnego; rozszerzenie zakresu wykorzystania symulatorów i innych urządzeń treningowych, opartych na nowoczesnych technologiach; przygotowywanie organów dowodzenia do realizacji zadań w środowisku sieciocentrycznym; dostosowywanie do wymagań rozwojowych (wprowadzanej techniki i technologii) obiektów i urządzeń szkolno-treningowych zapewniających realizację szkolenia przy zachowaniu realizmu szkolenia i racjonalności jego kosztów; wdrażanie do Sił Zbrojnych RP wraz z nowym uzbrojeniem i sprzętem wojskowym pakietów szkoleniowych stanowiących pełne zabezpieczenie w środki dydaktyczne, służące kształceniu i szkoleniu stanów osobowych Sił Zbrojnych RP Rozwijanie i wdrażanie innowacyjnych koncepcji i doktryn Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obszar narodowej i sojuszniczej standaryzacji operacyjnej wspierającej proces szkolenia, stanowi jeden z zasadniczych elementów zapewniających osiągnięcie i utrzymanie przez siły zbrojne zakładanego poziomu interoperacyjności i zdolności, niezbędnych do wspólnego działania w ramach operacji narodowych, wielonarodowych i sojuszniczych. Główny wysiłek w zakresie rozwijania i wdrażania innowacyjnych koncepcji i doktryn powinien być skupiony na: - doskonaleniu modelu implementacji doktryn NATO oraz stworzeniu warunków organizacyjnych, strukturalnych i formalno-prawnych zwiększających efektywność i skuteczność procesu implementacyjnego; - opracowywaniu doktryn dotyczących nowych obszarów operacji połączonej; - zapewnianiu spójności treści narodowych dokumentów doktrynalnych z dokumentami sojuszniczymi; - udziale w wybranych eksperymentach lub obszarach eksperymentów zarówno krajowych, jak i prowadzonych przez NATO oraz Unię Europejską, stosownie do potrzeb Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji centralizacja zarządzania procesem standaryzacji operacyjnej i opracowywania doktryn, dokumentów doktrynalnych poprzez utworzenie Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych; opracowywanie doktryn i dokumentów doktrynalnych przez Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych (stosownie do zmian zachodzących w Sojuszu i potrzeb Sił Zbrojnych RP) oraz ich implementację; udział w pracach rad, paneli i grup roboczych KW NATO i UE w obszarze standaryzacji operacyjnej; 92

93 wypracowywanie nowych koncepcji i sposobów prowadzenia działań i organizacji szkolenia oraz ich weryfikowanie poprzez eksperymentowanie; współpraca Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych z podobnymi pod względem kompetencji instytucjami NATO, UE, państw członkowskich Sojuszu i innych państw Wdrożenie Systemu Wykorzystania Doświadczeń z działalności Sił Zbrojnych RP Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań System wykorzystania doświadczeń w Siłach Zbrojnych RP jest narzędziem przeznaczonym do wsparcia dowódców w procesie doskonalenia zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP i ich pokojowego funkcjonowania poprzez dokonywanie zmian oraz upowszechnianie najlepszych rozwiązań w danym obszarze 115. Do jego głównych zadań należą: pozyskiwanie i analizowanie informacji uzyskiwanych w obszarach zdolności operacyjnych podczas udziału wojsk w operacjach, realizacji procesu szkolenia oraz innych wynikających z funkcjonowania Sił Zbrojnych RP; wypracowywanie wniosków i rekomendowanie rozwiązań oraz upowszechnianie zaakceptowanych propozycji zmian; zarządzanie informacjami zawartymi w bazie danych. Sposób realizacji doskonalenie systemu wykorzystania doświadczeń w Siłach Zbrojnych RP, opartego na jednolitym i uniwersalnym procesie wykorzystywania doświadczeń, etatowych strukturach sytemu (Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych) oraz profesjonalne przygotowanie personelu; rozwijanie procesu wykorzystania doświadczeń, obejmującego etapy: identyfikacji i obserwacji; analizy; zatwierdzanie działań naprawczych i stawianie zadań; wdrażanie i monitoring; weryfikacji - określenie skuteczności działań naprawczych; rozwijanie specjalistycznego systemu informatycznego oraz odpowiedniego aparatu pojęciowego, wspierającego funkcjonowanie systemu wykorzystania doświadczeń w Siłach Zbrojnych RP. Ad Wzmacnianie zdolności struktur administracyjno-gospodarczych kraju do funkcjonowania w sytuacjach kryzysowych i do wspierania obrony państwa Doskonalenie pozamilitarnych przygotowań obronnych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Pozamilitarne przygotowania obronne są niezbędne dla zapewnienia przetrwania i sprawnego funkcjonowania państwa, w tym skutecznego wsparcia Sił Zbrojnych RP i Sojuszniczych Sił Wzmocnienia w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny. Obszar ten ma właściwe rozwiązania prawne i organizacyjne. Niemniej jednak, z uwagi na dynamiczny charakter współczesnych zagrożeń, zmienne uwarunkowania gospodarcze oraz proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, wymaga on ciągłego doskonalenia. Optymalizacja pozamilitarnych przygotowań obronnych będzie ukierunkowana na zwiększenie ich efektywności, adekwatności, spójności oraz koordynacji działań. Do newralgicznych elementów pozamilitarnych przygotowań obronnych, uwzględniających planowane rozwiązania prawno-organizacyjne oraz wymagających zapewnienia niezbędnych nakładów finansowych, należą: - organizacja oraz zabezpieczenie logistyczne i techniczne systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym systemu łączności specjalnej; 115 Wytyczne Zastępcy Szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 23 maja 2011 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania Systemu Wykorzystania Doświadczeń w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 93

94 - zabezpieczenie potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych; - szkolenie obronne oraz kontrole wykonywania zadań obronnych; - przygotowania przedsiębiorców do realizacji zadań obronnych; - objęcie militaryzacją wybranych podmiotów administracji publicznej. Sposób realizacji Optymalizacja pozamilitarnych przygotowań obronnych będzie obejmować: usprawnienie organizacji systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym poprzez ustawowe unormowanie tej problematyki w ramach prowadzonych prac nad usystematyzowaniem prawa obronnego; poprawę zabezpieczenia logistycznego i technicznego systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym poprzez systematyczne doskonalenie kompetencji i umiejętności organów oraz wzbogacanie infrastruktury technicznej systemu kierowania; utworzenie w organach administracji publicznej i Siłach Zbrojnych jednolitej informatycznej bazy danych o dostępnych zasobach obronnych możliwych do wydzielenia na potrzeby Sojuszniczych Sił Wzmocnienia; usprawnienie rozwiązań na rzecz mobilizacji gospodarki poprzez stworzenie mechanizmów prawnych umożliwiających dostosowanie zakresu zadań ujmowanych w Programie Mobilizacji Gospodarki do zmieniających się potrzeb systemu obronnego państwa, a także utworzenie procedur szybkiego pozyskiwania artykułów na rynku wewnętrznym i międzynarodowym oraz jasne określenie uprawnień i kompetencji organów administracji rządowej w zakresie przygotowań do mobilizacji gospodarki; poprawę funkcjonowania systemu szkolenia obronnego w państwie, m.in. poprzez zapewnienie regularności oraz zwiększenie skuteczności szkolenia obronnego prowadzonego w formie zajęć praktycznych, w szczególności ćwiczeń o zasięgu krajowym i regionalnym realizowanych łącznie z wieloszczeblowym, operacyjnym ćwiczeniem sił zbrojnych pk. Anakonda. Ponadto, poprzez wzrost zaangażowania struktur pozamilitarnych w ćwiczeniach i treningach wojskowych oraz zwiększenie udziału w szkoleniu obronnym osób zajmujących kierownicze stanowiska w administracji publicznej w ramach Wyższych Kursów Obronnych; rozszerzenie formuły prowadzenia kontroli wykonywania zadań obronnych o elementy praktyczne w celu sprawdzenia realnego przygotowania pozamilitarnych struktur obronnych do funkcjonowania w razie zewnętrznego zagrożenia państwa i w czasie wojny; stworzenie mechanizmu umożliwiającego kierowanie do przedsiębiorców ekspertów w celu prowadzenia w należących do nich przedsiębiorstwach przygotowań obronnych, zapewniających uzyskanie i utrzymanie założonego poziomu zdolności produkcyjno-usługowych na czas wojny Wzmacnianie przemysłowego potencjału obronnego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Ważną rolę w pakiecie czynników wspierających rozwój przemysłowego potencjału obronnego odgrywać będą instrumenty wspomagające działalność produkcyjną i eksportową tego sektora. W szczególności chodzi o utrzymanie dostępu dla producentów uzbrojenia i sprzętu wojskowego do gwarancji i poręczeń Skarbu Państwa (udzielanych przez Skarb Państwa podmiotom związanym z produkcją oraz modernizacją uzbrojenia i sprzętu wojskowego na potrzeby kontraktów krajowych oraz zagranicznych), a także o zwiększenie 94

95 środków na kredyty udzielane ze środków budżetowych rządom państw zainteresowanych importem wytwarzanego w Polsce uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Działania te powinny stworzyć warunki do zwiększenia poziomu konkurencyjności i innowacyjności przemysłowego potencjału obronnego w stopniu zapewniającym realizację potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa (w priorytetowych obszarach technologicznych), jak również umożliwiającym wzmocnienie pozycji krajowych dostawców uzbrojenia i sprzętu wojskowego na globalnym rynku broni, w tym także pozwalającym na liczącą się ich obecność na tworzącym się europejskim rynku produktów obronnych. W celu zintensyfikowania działalności badawczo-rozwojowej na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, jak również dla zapewnienia ścisłej współpracy producentów uzbrojenia i sprzętu wojskowego z instytutami badawczymi, utworzone zostanie skonsolidowane zaplecze badawczo-rozwojowe 116. Równocześnie podjęte zostaną działania zmierzające do zwiększenia nakładów na badania naukowe i prace rozwojowe w priorytetowych obszarach techniki wojskowej. W kontekście rozwoju przemysłowego potencjału obronnego istotnym zagadnieniem wskazanym w rozdziale II jest transfer innowacyjnych technologii między sektorem wojskowym i cywilnym. Konieczne jest większe wykorzystanie potencjału rozwojowego tkwiącego w tym przepływie, a zwłaszcza podjęcie działań stymulujących przepływ wiedzy oraz zasobów ludzkich i sprzętowych z sektora wojskowego do cywilnego. Sposób realizacji Efektywne wspieranie rozwoju sektora przemysłu obronnego będzie prowadzone poprzez utworzenie skonsolidowanej struktury krajowego przemysłowego potencjału obronnego oraz wzmocnienie wspomagających ją mechanizmów i instrumentów finansowych. W tym celu konieczne będzie: dostosowanie potencjału produkcyjnego oraz badawczo-rozwojowego przemysłu obronnego do potrzeb odbiorców krajowych oraz możliwości eksportowych; opracowanie i wdrożenie systemu pozyskiwania uzbrojenia i sprzętu wojskowego umożliwiającego przewidywalne i w miarę stabilne zamówienia ze strony MON; skoordynowanie polityki w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie uzbrojenia i sprzętu wojskowego; rozszerzenie oferty asortymentowej przemysłowego potencjału obronnego w zakresie nowoczesnego uzbrojenia i sprzętu wojskowego; skoncentrowanie możliwości lokowania zobowiązań offsetowych u offsetobiorców offsetu bezpośredniego; wprowadzanie do umów offsetowych zobowiązań związanych z realizacją programów istotnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa; włączenie polskich podmiotów do tworzenia innowacyjnej i konkurencyjnej europejskiej bazy technologiczno-przemysłowej sektora obronnego; określenie ram instytucjonalno-prawnych pozwalających na transfer technologii wojskowych do sektora cywilnego oraz działań ograniczających bariery dla tego transferu w Strategii konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obronnego Problematyce konsolidacji zaplecza badawczo-naukowego dla przemysłowego potencjału obronnego Polski poświęcona jest przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 31 sierpnia 2007 r. Strategia konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obronnego w latach Aktualnie prowadzone są prace nad kolejną edycją dokumentu. 117 Możliwe jest docelowe uzyskanie przez strategię statusu programu rozwoju. 95

96 Rozwijanie zdolności wsparcia państwa gospodarza (HNS) Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań W sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa zewnętrznego Rzeczpospolita Polska może liczyć na wsparcie Sojuszu Północnoatlantyckiego, realizowane w postaci wprowadzenia Sojuszniczych Sił Wzmocnienia. Po przybyciu do Polski będą one wymagały szeroko rozumianego wsparcia w zakresie: udostępnienia infrastruktury, transportu, środków materiałowych, usług oraz w wielu innych obszarach, które są nierozerwalnie związane ze skuteczną realizacją misji militarnej przez wojska przebywające na terytorium naszego kraju. Ponadto, wypełniając zobowiązania wynikające z art. 5 TP, przez terytorium Polski mogą być przemieszczane siły zbrojne Sojuszu do prowadzenia operacji na terytorium innego państwa, członka NATO. Dlatego też działania podejmowane w celu przygotowania Polski do realizacji zadań wynikających z obowiązków państwa-gospodarza (HNS), niosą konkretne wyzwania wobec wszystkich struktur organizacyjnych naszego państwa, tak w wymiarze cywilnym jak i wojskowym. Efektywne współdziałanie między siłami zbrojnymi i środowiskiem cywilnym wymaga ustanowienia odpowiednich kontaktów (wzajemnych relacji) między nimi oraz wypracowania zasad tej współpracy. W zakresie HNS Polska powinna posiadać: - możliwości planowania i koordynacji użycia zasobów cywilnych i wojskowych w celu zapewnienia wsparcia Sojuszniczym Siłom Wzmocnienia; - Punkty Kontaktowe oraz elektroniczną bazę danych; - niezbędne procedury planowania i realizacji zadań w środowisku cywilnym w zakresie współpracy z Sojuszniczymi Siłami Wzmocnienia; - struktury sztabowe realizujące te procedury oraz zapewniające uwzględnienie czynnika cywilnego w planowanych działaniach; - organy administracji publicznej, przedsiębiorców i inne instytucje państwowe przygotowane do realizacji zadań wsparcia współpracy cywilno-wojskowej na korzyść sił biorących udział w operacji. Sposób realizacji Usprawnienie zdolności HNS na potrzeby realizacji zadań wynikających z obowiązków państwa-gospodarza w Siłach Zbrojnych RP i przez organa administracji rządowej, samorządowej oraz współpracy cywilno-wojskowej będzie się odbywać poprzez: zapewnienie rozwiązań formalno-prawnych do realizacji zadań wynikających z funkcji państwa-gospodarza oraz potrzeby koordynacji działań cywilnych i wojskowych; przygotowanie infrastruktury dla zabezpieczenia przyjęcia Sojuszniczych Sił Wzmocnienia; wdrożenie kompatybilnych elektronicznych baz danych o zasobach państwa możliwych do wydzielenia na potrzeby Sojuszniczych Sił Wzmocnienia, w tym baz danych cywilnych ekspertów; tworzenie Punktów Kontaktowych HNS oraz wdrożenie dokumentów (informatorów, instrukcji) zapewniających warunki do właściwej realizacji zadań HNS Doskonalenie współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC) Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju, kryzysu i wojny, uczestnicząc w operacjach w kraju lub poza jego granicami, realizować będą zadania w bezpośrednim kontakcie ze środowiskiem cywilnym rozumianym, jako organizacje rządowe, samorządowe, 96

97 pozarządowe, instytucje międzynarodowe oraz ludność cywilna rejonu prowadzenia operacji. Powodzenie prowadzonych działań w dużym stopniu zależy od zdolności do właściwego zorganizowania współpracy ze środowiskiem cywilnym. Współpraca ta skupiać się będzie na umożliwieniu wykorzystania zasobów cywilnych do podtrzymania zdolności do prowadzenia działań, wsparciu środowiska cywilnego w obszarach krytycznych oraz na wzajemnej wymianie informacji. Sposób realizacji ciągłe doskonalenie struktur odpowiedzialnych za współpracę cywilno-wojskową; utrzymywanie w gotowości do użycia sił i środków niezbędnych do wywiązania się z przyjętych zobowiązań sojuszniczych w ramach prowadzenia współpracy cywilnowojskowej; tworzenie norm prawnych regulujących procedury współpracy; doskonalenie form współpracy ze środowiskiem cywilnym; prowadzenie bieżącej współpracy i weryfikacja przyjętych rozwiązań Wypracowanie rozwiązań systemowych regulujących obszar obrony cywilnej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Istotnym obszarem bezpieczeństwa narodowego jest obrona cywilna 118, ukierunkowana na ochronę ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielania pomocy poszkodowanym w czasie wojny. Dotychczasowe rozwiązania w tym obszarze były nieadekwatne do współczesnych zagrożeń, a regulacje prawne 119 niespójne i nie wyczerpujące wszystkich obszarów zadaniowych. Przepisy jednoznacznie nie określają zadań obrony cywilnej realizowanych w czasie pokoju, ograniczając się wyłącznie do działalności planistycznej, organizacyjnej, szkoleniowej i upowszechniającej wiedzę dotyczącej tej problematyki. Spowodowane to zostało w części uchyleniem art. 140 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, który stanowił delegację ustawową do wydania przez Radę Ministrów rozporządzeń określających obowiązki i uprawnienia organów w sprawie obrony cywilnej, kwestie formacji obrony cywilnej oraz sygnały powszechnego ostrzegania i alarmowania. Uchylenie wspomnianego zapisu i brak wydania w to miejsce nowej regulacji prawnej, znacznie ograniczyły możliwości realizacji zadań w zakresie obrony cywilnej. Sposób realizacji wprowadzenie rozwiązań zmierzających do utrzymania ciągłości odpowiedzialności za ochronę ludności w każdej sytuacji, w tym w stanie wojnył precyzyjne uregulowanie działań obrony cywilnej oraz wprowadzenie nowych rozwiązań w tym obszarze wymaga przygotowania stosownych zmian legislacyjnych. Należy opracować akt prawny, który uporządkuje kompetencje i zadania wszystkich organów administracji publicznej, instytucji publicznych, organizacji społecznych oraz innych podmiotów zobowiązanych do realizacji zadań z zakresu obrony cywilnej. 118 Zagadnienia obrony cywilnej w aspekcie prawno międzynarodowym reguluje Protokół Dodatkowy (pierwszy) do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, którego Polska formalnie jest stroną od 19 września 1991 r. 119 Ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP oraz akty wykonawcze do niej. 97

98 Ad Poprawa narodowego planowania obronnego Planowanie obronne to proces kształtowania systemu obronnego państwa, umożliwiający wytyczanie i osiąganie celów w dziedzinie obronności, obejmujący etapy planowania, programowania i budżetowania, proces ich monitorowania i ewaluacji, a także planowanie operacyjne. Narodowe planowanie obronne obejmuje Siły Zbrojne RP i struktury administracyjno-gospodarcze oraz jest zharmonizowane z planowaniem sojuszniczym. Z uwagi na potrzebę dostosowywania tego procesu do zmieniających się uwarunkowań, w tym skorelowanie z tworzonym systemem zarządzania rozwojem kraju oraz planowaniem obronnym NATO, konieczna jest poprawa narodowego planowania obronnego. Powinna ona być ukierunkowana na zwiększanie jego przejrzystości i spójności, przede wszystkim na szczeblu strategicznym oraz w odniesieniu do Sił Zbrojnych RP Poprawa planowania obronnego na szczeblu strategicznym Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Planowanie obronne na szczeblu strategicznym stanowi etap wyjściowy opracowania strategicznych rozwiązań w sferze obronności państwa. Jest ono procesem długofalowym, wymagającym spójności celów, zarówno w sferze polityki, jak i osiągania pożądanych zdolności obronnych przez elementy systemu obronnego państwa, adekwatnych do istniejących i przewidywanych zagrożeń wynikających z dynamicznie zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa. Stąd też należy dążyć do przyjęcia jednolitej podstawy prawnej i koncepcyjnej dla wszystkich przedsięwzięć związanych z planowaniem obronnym oraz podjąć działania poprawiające spójność i efektywność procesu planistycznego. Ważny element planowania obronnego stanowią Cele NATO, które są podstawowym narzędziem osiągania zakładanego poziomu ambicji przez Sojusz i rozwijania zdolności obronnych jego państw członkowskich. Cele NATO dla Rzeczypospolitej Polskiej to uzgodniony z NATO zestaw wymogów i zobowiązań Polski, dotyczący rozwoju i pozyskiwania zdolności oraz wydzielania sił do puli sił NATO, przewidzianych do realizacji w określonej perspektywie czasowej. Ich realizacja stanowi wkład Polski w zapewnianie Sojuszowi zdolności do realizacji zadań NATO oraz jest praktycznym narzędziem budowy nowoczesnych i profesjonalnych Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji Poprawa planowania obronnego na szczeblu strategicznym odbywać się będzie poprzez: przyjęcie Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP jako dokumentu wyjściowego do narodowego planowania obronnego; ograniczenie liczby obowiązujących dokumentów planowania obronnego o charakterze strategicznym proponowane w kierunku interwencji zmiany regulacji prawnych powinny wprowadzić Wytyczne Polityczne do Planowania Obronnego, zastępujące obowiązującą Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP, Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych RP oraz ich przygotowań do obrony państwa, Szczegółowe kierunki przebudowy i modernizacji Sił Zbrojnych RP oraz Wytyczne Rady Ministrów do Programowania Obronnego; doprecyzowanie zakresu odpowiedzialności poszczególnych podmiotów biorących udział w procesie planowania obronnego; doskonalenie procesu przyjmowania i realizowania Celów NATO dla RP; zwiększenie spójności militarnego i pozamilitarnego planowania obronnego poprzez m.in. ustanowienie mechanizmu zapewniającego sprawniejszą koordynację prac związanych z określaniem i aktualizacją potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych zabezpieczanych przez pozamilitarne struktury obronne. 98

99 Poprawa planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Planowanie rozwoju Sił Zbrojnych RP obejmuje zespół czynności koncepcyjnych i planistycznych podejmowanych w celu wytyczenia kierunków kształtowania i modernizacji Sił Zbrojnych RP, identyfikowanych pod kątem osiągania, utrzymania i rozwoju pożądanych zdolności operacyjnych. Zaś programowanie rozwoju sił zbrojnych ukierunkowane jest na działania niezbędne dla pozyskania określonych zdolności w obszarze doktryn, struktury organizacyjnej, szkolenia, modernizacji technicznej, przywództwa, kształcenia i szkolenia zasobów ludzkich, infrastruktury oraz interoperacyjności 120. Konieczność poprawy obydwu procesów została zidentyfikowana w trakcie prac prowadzonych w resorcie obrony narodowej w ramach Strategicznego Przeglądu Obronnego oraz przygotowywania Metodyki planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach Sposób realizacji Poprawa planowania strategicznego w Siłach Zbrojnych RP odbywać się będzie poprzez: rozwijanie procedur priorytetyzacji potrzeb Sił Zbrojnych RP; ukierunkowanie planowania i programowania rozwoju sił zbrojnych na pozyskiwanie określonych zdolności operacyjnych; stosowanie analizy ryzyka w programowaniu rozwoju Sił Zbrojnych RP; uwzględnianie długoterminowej perspektywy rozwoju Sił Zbrojnych RP. Ad Skuteczna promocja obronności Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Proces profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP oraz zmiana charakteru wykonywanych przez nie zadań w perspektywie najbliższych lat mogą doprowadzić do rozluźnienia więzi wojska i społeczeństwa, a nawet w dalszej perspektywie alienacji wojska i traktowania polskiej armii jako zamkniętej, kastowej korporacji zawodowej. Dlatego zarówno obecnie, jak i w przyszłości, kluczowego znaczenia nabiera kwestia prezentacji współczesnego Wojska Polskiego szerokim grupom odbiorców oraz podkreślanie jego misji, celów i zadań służących interesom Rzeczypospolitej Polskiej i jej obywateli. Kształtowanie pozytywnego wizerunku Wojska Polskiego jako organizacji zmieniającej się w nowoczesną i profesjonalną armię powinno służyć budowie społecznej akceptacji dla realizowanych w Siłach Zbrojnych RP zmian, a także ułatwiać pozyskiwanie jak najlepszych kandydatów do zawodowej służby wojskowej. Zmiany w środowisku medialnym i rozwój technologii w obszarze komunikacji wymagają dostosowywania i ulepszania stosowanych narzędzi promocyjnych. Atrybutami nowych procesów komunikacyjnych stają się: globalna publiczność, interaktywność, multimedialność przekazu oraz rozwój technologii mobilnych. Ważnym dla tworzenia wizerunku Wojska Polskiego i budowy marki armii XXI wieku będzie dysponowanie szeroką gamą materiałów multimedialnych przeznaczonych dla najważniejszych grup odbiorców i systemem umożliwiającym skuteczne dotarcie z przekazem promocyjnym Wojska Polskiego. 120 Na podstawie NATO-wskiej koncepcji DOTMLPFI (z ang. Doctrine, Organization, Training, Materiel, Leadership, Personnel, Facilities, Interoperability). 121 Wprowadzona do użytku w resorcie obrony narodowej decyzją Nr 65/Org/P5 Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 kwietnia 2011 r. 99

100 Sposób realizacji działalność promocyjna będzie obejmować kształtowanie, tak w kraju jak i zagranicą, pozytywnego wizerunku polskich żołnierzy, Sił Zbrojnych RP oraz Ministerstwa Obrony Narodowej; działalność promocyjna na rzecz własną oraz podległych jednostek organizacyjnych będą prowadzić dowództwa rodzajów Sił Zbrojnych, Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych, Dowództwo Garnizonu Warszawa, Komenda Główna Żandarmerii Wojskowej, Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych, Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia oraz uczelnie i szkoły wojskowe; w razie potrzeby będą prowadzone kampanie promocyjne wspierające proces rekrutacji do służby kandydackiej, przygotowawczej, zawodowej oraz w ramach Narodowych Sił Rezerwowych. Kampanie te będą stanowić uzupełnienie dla stałej działalności promocyjnej. Istotnym aspektem promocji obronności będzie pozyskiwanie przez Wojsko Polskie do współpracy partnerów społecznych, medialnych oraz instytucjonalnych. Ad Budowa nowoczesnego i produktywnego potencjału naukowo-badawczego na rzecz obronności Dostosowanie systemu organizowania i wdrażania prac naukowo-badawczych do standardów obowiązujących w UE i NATO Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obowiązujący w resorcie obrony narodowej model pozyskania uzbrojenia i sprzętu wojskowego, w praktyce w bardzo ograniczonym zakresie uwzględnia potrzebę realizacji badań w obszarze techniki i technologii obronnych. Dużym wyzwaniem jest właściwa identyfikacja potrzeb przyszłych użytkowników. W większości przypadków potrzeba badań wypływa bezpośrednio ze środowiska naukowo-badawczego. Podejście to zasadniczo nie jest niewłaściwe, jednak powinno mieć charakter uzupełniający w stosunku do potrzeb definiowanych przez użytkowników, a nie odwrotnie. Niewystarczająca jest również skala finansowania poszczególnych projektów i programów naukowo-badawczych przez instytucje państwowe oraz brak odpowiednich struktur zarządzania tymi programami/projektami. Sposób realizacji wdrażanie na polski grunt wybranych rozwiązań wykorzystywanych w innych państwach NATO i UE. Rozwiązania te powinny być implementowane w sposób uwzględniający możliwości kadrowe i finansowe polskich instytucji; opracowanie przepisów regulujących wykorzystanie wyników badań naukowych w procesie pozyskiwania uzbrojenia i sprzętu wojskowego; stworzenie mechanizmów ułatwiających wdrożenie do produkcji oraz wprowadzanie na wyposażenie Sił Zbrojnych RP opracowanych technologii; w ramach badań naukowych realizowanych w obszarze techniki i technologii obronnych należy zagwarantować ścisłą współpracę wykonawców z użytkownikiem końcowym, dzięki czemu osiągnie się większą zbieżność wyników końcowych badań naukowych z jego oczekiwaniami; należy również dążyć do zwiększenia wydatków na badania i technologie do poziomu 2% środków przeznaczanych co roku na obronność oraz zwiększyć liczbę programów realizowanych w ramach współpracy międzynarodowej do poziomu 20% tej kwoty, zgodnie z zapisami Europejskiej Strategii Badań i Technologii, przyjętej przez ministrów obrony państw Europejskiej Agencji Obrony w dniu 19 listopada 2007 r. 100

101 Intensyfikacja działań zmierzających do aktywnego uczestnictwa polskich ośrodków naukowych i przemysłowych w międzynarodowych programach zbrojeniowych Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Polskie podmioty naukowo-przemysłowe w dalszym ciągu w niewystarczającym stopniu angażują się w międzynarodowe programy i projekty naukowo-badawcze. Sytuacja ta stopniowo się poprawia, jednakże konieczne jest zdecydowanie większe ich zaangażowanie. Udział przedstawicieli polskich podmiotów w projektach realizowanych w formule międzynarodowej pozwala na zdobycie nowej wiedzy i doświadczenia, wzmacniając tym samym ich potencjał oraz konkurencyjność. Dzięki zaangażowaniu w projekty realizowane w ramach współpracy międzynarodowej, takich jak 7. Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego UE 122 zmniejszać się będzie luka technologiczna dzieląca polskie podmioty od ich europejskich odpowiedników oraz źródło finansowania działań z zakresu prac naukowo-badawczych. Sposób realizacji wypracować mechanizmy pozwalające na zwiększenie stopnia zaangażowania polskich podmiotów naukowo-badawczych i przemysłowych w projekty realizowane w środowisku międzynarodowym; optymalizować wykorzystanie różnych źródeł finansowania projektów; zwiększać stopień współfinansowania projektów, przez podmioty zaangażowane w ich realizację, a w szczególności przez podmioty przemysłowe. Ad Poprawa zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa Poprawa zdolności rozpoznawania, zapobiegania oraz zwalczania zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Rzetelna ocena przez władze państwowe skali zagrożeń oraz podejmowanie przez nie adekwatnych działań dla zapewnienia bezpieczeństwa kraju wymagają posiadania przez naczelne organy władzy państwowej wiarygodnych danych. Ze względu na charakter tych informacji ich zdobywanie pozostaje najczęściej w wyłącznej gestii służb specjalnych, zarówno cywilnych (Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu), jak i wojskowych (Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego) oraz wyspecjalizowanych inspekcji (np. Inspekcja Weterynaryjna, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych). Doskonalenie zdolności rozpoznawania, zapobiegania oraz zwalczania współczesnych zagrożeń jest realizowane poprzez różnorodne inicjatywy podejmowane na poziomie operacyjnym, organizacyjnym, a także prawnym. Dotyczą one zwłaszcza usprawnienia obowiązujących procedur działania, zmian strukturalnych w ramach służb specjalnych oraz udziału w procesie stanowienia prawa w zakresie dotyczącym bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. Ważnym elementem pozostanie także współpraca z krajowymi i zagranicznymi partnerami Program Ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego UE jest podstawowym instrumentem realizacji celu strategicznego jaki wyznacza Strategia Lizbońska - przekształcenia Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną opartą na wiedzy gospodarkę na świece, zdolną do zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego. Jego budżet na lata wynosi 54 mld Euro. Program jest narzędziem służącym wspieraniu ponadnarodowej współpracy naukowo-badawczej, między innymi w obszarach tematycznych: technologie informacyjne i komunikacyjne; nanonauki, nanotechnolgie, materiały i nowe technologie produkcyjne; transport, łącznie z aeronautyką; przestrzeń kosmiczna; bezpieczeństwo. 101

102 Sposób realizacji wypracowanie nowych metod monitorowania, rozpoznania i zwalczania zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa w tym stanu ochrony środowiska naturalnego, zagrożeń dla bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności; współpraca z partnerami w zakresie przeciwdziałania zagrożeniom dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa; systematyczne usprawnienie mechanizmów koordynacji działań poszczególnych organów odpowiedzialnych za wykrywanie i zwalczanie zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa Poprawa zdolności rozpoznania na wszystkich poziomach dowodzenia w układzie narodowym, sojuszniczym i koalicyjnym Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Siły Zbrojne RP rozwijają zdolność do pozyskiwania danych o przeciwniku i środowisku operacyjnym. Działania te ukierunkowane są na gromadzenie, analizowanie i udostępnianie oraz wizualizację i wymianę danych na wszystkich poziomach dowodzenia. Sposób realizacji rozwój i modernizacja techniczna sytemu rozpoznania; integracja systemów rozpoznania rodzajów sił zbrojnych z systemami dowodzenia i rażenia na wszystkich poziomach dowodzenia; ujednolicenie procedur rozpoznawczych zgodnie z ratyfikowanymi i implementowanymi dokumentami standaryzacyjnymi NATO i UE; przygotowanie i udział pionów (jednostek) rozpoznania w sojuszniczych i koalicyjnych przedsięwzięciach szkoleniowych, badawczych, rozwojowych itp. 102

103 Cel 3. Rozwój odporności na zagrożenia Cel bezpieczeństwa 3 narodowego Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Zawarta w diagnozie systemu bezpieczeństwa narodowego analiza uwarunkowań wewnętrznych (rozdział II, podrozdział ) przedstawiła rosnące znaczenie ochrony infrastruktury krytycznej oraz budowy nowoczesnego systemu rezerw strategicznych dla bezpieczeństwa narodowego. Wykazała także potrzebę rozpoczęcia lub kontynuacji działań reformujących te systemy. Zgrupowane wokół celu 3 podcele i kierunki interwencji zorientowane są na zwiększenie efektywności podejmowanych w tym obszarze działań, tak by podnieść odporność państwa na pozamilitarne i militarne zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, w tym na sytuacje nadzwyczajne i nieprzewidywalne zdarzenia. Podcele i kierunki interwencji celu 3 obejmują: 3.1. Zwiększanie odporności infrastruktury krytycznej Wdrożenie i aktualizacje Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej Wdrożenie krajowego mechanizmu współpracy pomiędzy uczestnikami systemu ochrony infrastruktury krytycznej Zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania energetyki jądrowej w Polsce 3.2. Budowa systemu rezerw strategicznych Wskaźniki monitorowania celu 3 Nazwa wskaźnika Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 Źródło Wskaźniki kluczowe Odsetek planów ochrony infrastruktury krytycznej spójnych z Narodowym Programem Ochrony Infrastruktury Krytycznej (kierunek interwencji 3.1.1) Wskaźniki pomocnicze Nasycenie forum ochrony infrastruktury krytycznej aktywnymi uczestnikami (przedstawicielami właścicieli oraz posiadaczy samoistnych i zależnych obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej, administracji publicznej, świata nauki i mediów) (kierunek interwencji 3.1.2) Stopień realizacji wartości bazowej rezerw strategicznych (podcel 3.2) % RCB % RCB % 100 co najmniej 80 co najmniej 80 Sprawozdanie z wykonania planu rzeczowego rezerw strategicznych i finansowego ARM 103

104 Ad Zwiększanie odporności infrastruktury krytycznej Wdrożenie i aktualizacje Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK) Opis problemu i uzasadnienie działań Doświadczenie z ochrony obiektów podlegających obowiązkowej ochronie na mocy ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia 123 wykazały konieczność uzupełnienia zakresu ochrony infrastruktury krytycznej nie tylko o ochronę fizyczną, ale również o inne elementy mające zapewnić niezakłócone jej funkcjonowanie, tzn. ochronę techniczną, osobową, teleinformatyczną i prawną. Ponadto, zidentyfikowano słabość metody nakładania na operatorów infrastruktury krytycznej obowiązków w drodze ustaw bądź rozporządzeń, ze względu na brak możliwości prowadzenia audytu i kontroli ich realizacji. Mając to na uwadze, w działania z zakresu ochrony IK w większym stopniu należy zaangażować podmioty, które nią zarządzają - jednak nie jedynie w drodze nakazów, ale świadomego udziału w przedsięwzięciach mających na celu poprawę bezpieczeństwa systemów istotnych dla funkcjonowania społeczeństwa, poprzez intensyfikację współpracy sektora prywatnego i publicznego w tym zakresie. Sposób realizacji w celu przezwyciężenia dotychczasowych słabości ochrony infrastruktury krytycznej należy realizować koncepcję Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK) 124 ; jako wiodącą zasadę przy tworzenia NPOIK (i szerzej systemu ochrony IK) należy przyjąć zasadę współodpowiedzialności organów administracji publicznej i operatorów IK, która realnie może przyczynić się do zwiększenia efektywności podejmowanych działań. W tym ujęciu współodpowiedzialność rozumiana jest jako wspólne (zbiorowe) dążenie do poprawy bezpieczeństwa IK, wynikające ze wspólnego poczucia odpowiedzialności za infrastrukturę oraz świadomości jej znaczenia dla funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i w konsekwencji państwa 125. elementem spinającym wysiłki na rzecz ochrony IK oraz mającym stanowić pomoc dla operatorów IK oraz administracji będzie NPOIK, zawierający wizję celów i standardów ochrony IK oraz współpracy organów i podmiotów uczestniczących w realizacji tego zadania Wdrożenie krajowego mechanizmu współpracy pomiędzy uczestnikami systemu ochrony infrastruktury krytycznej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Decydującym dla skuteczności i wartości NPOIK są mechanizmy współpracy pomiędzy uczestnikami systemu ochrony IK. Dotychczas żadne zinstytucjonalizowane mechanizmy współpracy pomiędzy właścicielami obiektów istotnych dla bezpieczeństwa państwa nie 123 Dz. U. z 2005 Nr 145, poz. 1221, z późn. zm. 124 Instytucją wiodącą dla opracowania, wdrażania Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury jest Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. 125 Wychodząc naprzeciw dążeniu do poprawy bezpieczeństwa elementów infrastruktury krytycznej zgodnie z zapisami ustawy o zarządzaniu kryzysowym opracowywany jest Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, który stanowi zbiór istniejących rozwiązań i procedur zarządzania w przypadku wystąpienia zagrożeń spowodowanych przez człowieka i katastrofy naturalne, w tym również występowaniem ekstremalnych zjawisk pogodowych (powodzie, podtopienia, susze, huraganowe podmuchy wiatru). 104

105 istniały. Wdrożenie i funkcjonowanie mechanizmu współpracy pomiędzy uczestnikami OIK ma stanowić praktyczny przejaw partnerstwa publiczno-prywatnego w tym zakresie. Celami mechanizmu jest zapewnienie wymiany informacji między sektorem publicznym i prywatnym dotyczących zagrożeń wobec infrastruktury krytycznej, wsparcie koordynacji działań w przypadku zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury krytycznej. Istotnym elementem mechanizmu współpracy jest Forum ochrony infrastruktury krytycznej. Jego celem jest identyfikacja kluczowych problemów z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej oraz wypracowywanie propozycji rozwiązań. Uczestnikami forum są przedstawiciele właścicieli oraz posiadaczy obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej i administracji publicznej. Sposób realizacji wzmocnienie mechanizmu współpracy poprzez intensyfikację roboczych kontaktów RCB z przedstawicielami wskazanymi przez właścicieli oraz posiadaczy obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej tzw. punktami kontaktowymi; doskonalenie mechanizmów wymiany informacji i współpracy pomiędzy organami administracji publicznej, w tym służbami, formacjami i innymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo z właścicielami oraz posiadaczami obiektów i systemów Infrastruktury Krytycznej; robocze kontakty między przedstawicielami administracji publicznej i właścicielami oraz posiadaczami obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej ukierunkować na: - przekazywanie operatorom IK informacji dotyczących zagrożeń wobec infrastruktury krytycznej (m. in. przez RCB, ABW), - przekazywanie przez właścicieli oraz posiadaczy obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej informacji o zidentyfikowanych zagrożeniach dla zarządzanej przez nich infrastruktury, - przekazywanie informacji o spodziewanym lub zaobserwowanym zwiększeniu zapotrzebowania na usługi lub produkty dostarczane przez operatorów, - wspieranie koordynacji działań podejmowanych przez administracje publiczną i właścicieli oraz posiadaczy obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej w przypadku zniszczenia lub zakłócenia funkcjonowania infrastruktury, - udzielanie wsparcia merytorycznego (na zasadzie doradztwa, szkoleń na rzecz operatorów) przez podmioty administracji publicznej w zakresie fizycznej i informatycznej ochrony obiektów (ABW, Policja, BOR) i w zakresie funkcjonowania wewnętrznych mechanizmów ochrony infrastruktury krytycznej i zarządzania kryzysowego (RCB), - udział w ćwiczeniach z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej Zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania energetyki jądrowej w Polsce Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obiekt jądrowy (instalacja, elektrownia, składowisko odpadów promieniotwórczych i wypalonego paliwa jądrowego, zakład usług cyklu paliwowego, itp.) i zachodzące w nim procesy oraz otoczenie bliższe i dalsze podlegają wymaganiom bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, ochrony fizycznej i zabezpieczeń. Bezpieczeństwo to pewien stan, którego akceptowany poziom należy zapewnić ludziom i środowisku, a ochrona to jeden z podstawowych czynników niezbędnych do osiągnięcia tego celu, zaś zabezpieczenia oznaczają kontrolę i ewidencję materiałów jądrowych (na poziomie globalnym, unijnym i krajowym), tak, by nie mogły być wykorzystane do celów wojskowych (budowy broni jądrowej lub radiologicznej). 105

106 Pomiędzy ochroną fizyczną obiektów i materiałów jądrowych a bezpieczeństwem jądrowym i ochroną radiologiczną powinna zachodzić synergia wynikająca ze stosowania odpowiednich środków: nadzoru i kontroli w zakresie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, zasad projektowania, budowy rozruchu eksploatacji i likwidacji obiektów jądrowych, zintegrowanego systemu zarządzania oraz zasad transportu materiałów jądrowych. Środki te nie powinny kolidować z normami bezpieczeństwa jądrowego. Ochrona fizyczna obejmuje prewencję kradzieży materiału jądrowego i ryzyka sabotażu - specyficznym elementem są środki kontroli i ewidencji rachunkowej tych materiałów - wymaga pewnej dozy poufności, a bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna - transparentności. W odniesieniu do elektrowni jądrowych ochrona oznacza zabezpieczenie jej przed uwolnieniami promieniowania jonizującego, nieautoryzowanym wypływem materiałów jądrowych, profilaktykę przeciwawaryjną i zmniejszanie skutków awarii. Wymagania bezpieczeństwa jądrowego w elektrowniach jądrowych uznano za nadrzędne od początku istnienia komercyjnej energetyki jądrowej, często za ważniejsze od względów ekonomicznych. W rezultacie cała technika reaktorowa ukierunkowana została na maksymalizację bezpieczeństwa. Zdając sobie sprawę z zawodności człowieka i z losowych możliwości awarii instalacji i urządzeń jądrowych, wprowadzono zasadę obrony w głąb, według której projektuje się odpowiedni zapas bezpieczeństwa, buduje z najlepszych materiałów i z zachowaniem najwyższej jakości typu i wykonania, wprowadza układy zapobiegające niebezpiecznym odchyleniom od nominalnych parametrów eksploatacyjnych, a w razie wystąpienia takich odchyleń - zapewnia warunki powstrzymania rozwoju awarii i samoczynnego bezpiecznego wyłączenia siłowni jądrowej. Sposób realizacji w celu skutecznego wprowadzenia w życie Programu polskiej energetyki jądrowej należy w pełni implementować akty wykonawcze do ustaw wdrażających program tj. ustawy o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz towarzyszących oraz znowelizowanej ustawy prawo atomowe; nowelizacja przepisów obowiązującego Prawa atomowego zapewnia priorytet bezpieczeństwa obiektom jądrowym. W związku z tym należy egzekwować wykonanie działalności związanej z narażeniem na promieniowanie jonizujące po spełnieniu przez inwestora/operatora wymagań bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej, ochrony fizycznej, zabezpieczeń i postepowania awaryjnego, określonych w rozporządzeniach wykonawczych, odrębnych przepisach i zezwoleniach wydawanych przez jednostkę sprawującą nadzór jądrowy; należy na bieżąco monitorować zmiany związane z rozwiązywaniem problemów bezpieczeństwa jądrowego, w tym przeprowadzanych przez Komisję Europejską testów istniejących instalacji jądrowych i odpowiednio aplikować wypływające z nich wnioski do Programu polskiej energetyki jądrowej; kontynuować przekształcenie Państwowej Agencji Atomistyki w zakresie funkcjonowania polskiej energetyki jądrowej. Ad Budowa systemu rezerw strategicznych Opis naturalnego problemu i uzasadnienie podjęcia działań W związku z wejściem w życie ustawy o rezerwach strategicznych 126 zmianie ulega klasyfikacja rezerw oraz zasady funkcjonowania systemu rezerw. Nowa ustawa wprowadza jeden rodzaj rezerw, co powoduje, że dotychczasowe rezerwy mobilizacyjne, służące realizacji zadań związanych z obronnością i bezpieczeństwem państwa ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb sił zbrojnych oraz stany zastrzeżone do celów mobilizacyjnych nie 126 Instytucją wiodącą dla opracowania Rządowego Programu Rezerw Strategicznych jest Ministerstwo Gospodarki. 106

107 będą funkcjonować jako odrębny rodzaj rezerw - staną się rezerwami strategicznymi bez dedykacji dla poszczególnych resortów. Sposób realizacji kontynuować wdrożenie nowoczesnego systemu rezerw strategicznych opartego na jednym rodzaju rezerw; optymalizowanie systemu rezerw strategicznych będzie ukierunkowane na zwiększenie jego efektywności, adekwatności, spójności oraz usprawnienia koordynacji działań. 107

108 Cel 4. Zwiększenie integracji polityk publicznych Cel 4 z polityką bezpieczeństwa Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Zawarta w diagnozie systemu bezpieczeństwa narodowego analiza uwarunkowań wewnętrznych (rozdział II, podrozdział 2.2) wskazuje na występowanie licznych współzależności między bezpieczeństwem narodowym a rozwojem społecznogospodarczym. Jednocześnie prowadzone w tych obszarach działania charakteryzuje często niedostateczny poziom korelacji i koordynacji, obniżający ich efektywność i spójność. Celem niniejszej strategii jest zatem zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa. Zgrupowane wokół tego celu podcele i kierunki interwencji z jednej strony przedstawiają działania sektora bezpieczeństwa, a zwłaszcza obronności, na rzecz wzmacniania realizacji celów polityki rozwoju w obszarach edukacji, ochrony dziedzictwa narodowego, wspierania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, ochrony środowiska, rozwoju infrastruktury, rozwoju regionalnego czy planowania przestrzennego, z drugiej pokazują możliwości wykorzystania potencjału społeczeństwa obywatelskiego na rzecz bezpieczeństwa 127. Podcele i kierunki interwencji celu 4 obejmują: 4.1. Integracja rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego Wzmocnienie relacji między rozwojem regionalnym kraju a polityką obronną Koordynacja działań i procedur planowania przestrzennego uwzględniających wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa Wspieranie rozwoju infrastruktury przez sektor bezpieczeństwa Wspieranie ochrony środowiska przez sektor bezpieczeństwa Wspieranie zatrudnienia i przeciwdziałanie bezrobociu w sektorze bezpieczeństwa Podnoszenie jakości edukacji sektora bezpieczeństwa oraz integracja szkolnictwa wyższego sektora bezpieczeństwa z krajowym i europejskim systemem edukacyjnym Ochrona dziedzictwa narodowego i rozbudowa infrastruktury kultury 4.2. Rozwój społecznego wymiaru bezpieczeństwa narodowego Budowa obywatelskiego zaplecza Sił Zbrojnych RP Budowa kapitału społecznego na rzecz bezpieczeństwa Wskaźniki monitorowania celu 4 Nazwa wskaźnika Jednostk a miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 Źródło Wskaźniki kluczowe Odsetek kierunków studiów związanych z bezpieczeństwem realizowanych w uczelniach wojskowych, posiadających pozytywną ocenę jakości kształcenia Polskiej Komisji Akredytacyjnej (kierunek interwencji 4.1.6) Liczba utworzonych muzeów wojskowych o statusie państwowej instytucji kultury % MNiSW szt Wykaz muzeów rejestrowanych wpisanych do Państwowego 127 Przedstawione w tej części strategii działania dotyczą styku bezpieczeństwa narodowego i rozwoju społecznogospodarczego, natomiast inne aspekty funkcjonowania wskazanych obszarów rozwoju społecznogospodarczego ujęte są w pozostałych 8 zintegrowanych strategiach rozwoju. 108

109 Nazwa wskaźnika (kierunek interwencji 4.1.7) Liczba porozumień o współpracy z partnerami społecznymi zawartych przez Ministra Obrony Narodowej i kierowników samodzielnych jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej (kierunek interwencji 4.2.1) Wskaźniki pomocnicze Liczba przedsięwzięć na rzecz obronności realizowanych przez partnerów społecznych, wspieranych merytorycznie i logistycznie przez jednostki wojskowe (kierunek interwencji 4.2.1) Liczba zwiedzających muzea wojskowe (kierunek interwencji 4.1.7) Posiadanie przez eksploatowane przez wojsko instalacje wymaganych pozwoleń na wprowadzenie do środowiska substancji lub energii (kierunek interwencji 4.1.4) Jednostk a miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowy m 2022 szt Źródło Rejestru Muzeów, prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz prowadzony na podstawie nowelizacji ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw prowadzony wykaz muzeów (obecnie w przygotowaniu) Roczna informacja o współpracy Sił Zbrojnych RP z partnerami społecznymi szt MON Liczba MON % Coroczna Informacja o stanie środowiska i działalności proekologicznej w komórkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych Ad Integracja rozwoju społeczno-gospodarczego i bezpieczeństwa narodowego Nadrzędnym celem polityki rozwoju jest odczuwalne zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju naturalnego społeczno-gospodarczego regionów, zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej kraju. Sektor bezpieczeństwa, w tym obronności, z uwagi na jego istotne znaczenie dla zachowania suwerenności i nienaruszalności terytorium, bezpieczeństwa jego obywateli, ochrony dóbr i zasobów oraz gwarancji rozwoju społeczno-ekonomicznego i utrzymania wysokiej rangi na arenie międzynarodowej, może wspierać działania z tym 109

110 związane, odpowiednio do swoich możliwości. Widzi się potrzebę tej koordynacji w następujących obszarach 128 : wzmocnienia relacji między rozwojem regionalnym kraju a polityką obronną poprzez wdrożenie wniosków i zaleceń z odpowiednich ekspertyz w tym zakresie lub z prac zespołu międzyresortowego; planowania przestrzennego kraju (na różnych szczeblach planowania), zwłaszcza w zakresie uwzględniania w tym planowaniu potrzeb obronności państwa. Uznaje się za potrzebne usprawnienie koordynacji tych działań pomiędzy organami sektora bezpieczeństwa a samorządami gmin i województw, m.in. w pracach nad wspólnymi rozwiązaniami dotyczącymi dyslokacji wojsk; rozwoju infrastruktury, zwłaszcza w zakresie infrastruktury mogącej służyć wspólnym potrzebom bezpieczeństwa jak również rozwojowi regionu (współużytkowane lotniska wojskowe, obiekty sportu i rekreacji, wspólne inwestycje środowiskowe np. oczyszczalnie ścieków, itp.); ochrony środowiska i gospodarki wodnej, zwłaszcza w zakresie użytkowania lotnisk, poligonów i placów ćwiczeń; wspierania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu w sektorze bezpieczeństwa; podnoszenia jakości edukacji sektora bezpieczeństwa oraz integracji szkolnictwa wyższego sektora bezpieczeństwa z krajowym i europejskim systemem edukacyjnym; ochrony dziedzictwa narodowego i rozbudowa infrastruktury kultury Wzmocnienie relacji między rozwojem regionalnym kraju a polityką obronną Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Dotychczas odczuwalny brak wzajemnego zrozumienia przy uwzględnianiu w rozwoju regionalnym kraju potrzeb sektora bezpieczeństwa wynikał zarówno z braku stosownych jednoznacznych uregulowań prawnych w tym zakresie, jak również z braku określenia wspólnych interesów i relacji. Często potrzeby bezpieczeństwa kraju, w warunkach lokalnych, mogą być postrzegane jako hamujące rozwój regionu. Dopiero decyzje o likwidacji garnizonów doprowadzają do świadomości społeczeństwa lokalnego, jak istotne i pozytywne jest funkcjonowanie obszarów przeznaczonych na realizację zadań obronności i bezpieczeństwa państwa. Z drugiej strony, lokalizacja inwestycji obronnych często nie uwzględnia (nie wskazuje) możliwości jej wpływu na rozwój danego regionu, co może stać się przyczyną konfliktów. Niewystarczający wydaje się też poziom współpracy na rzecz rewitalizacji i rekultywacji obszarów powojskowych, które wymagają zintegrowanych wysiłków różnych resortów (m.in. MON, MRR, MTBiGM, MŚ) i podmiotów administracji publicznej. Prowadzone przez rząd prace nad zintegrowanymi strategiami rozwoju zmierzają do naprawy tej sytuacji. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Regiony Miasta Obszary wiejskie (KSRR) 129 oraz niniejsza strategia przedstawiają działania zmierzające do zwiększenia koordynacji polityki obronnej i regionalnej. 128 W pkt 4.1. problematyka została przedstawiona, zgodnie z założeniami, w sposób uogólniony. Jej uszczegółowienie następuje w kierunku interwencji celu szczegółowego Wzmocnienie relacji między rozwojem regionalnym kraju a polityką obronną. 129 KSRR proponuje m.in. wsparcie kompleksowych programów rewitalizacyjnych (kierunek działań 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych obszarów tracących dotychczasowe funkcje społecznogospodarcze). 110

111 Sposób realizacji Działania w tym obszarze przewiduje się zrealizować poprzez: wykonanie ekspertyz dotyczących wzajemnych relacji między rozwojem regionalnym kraju a polityką obronną (m.in. w zakresie wpływu dyslokacji jednostek wojskowych na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów) oraz wdrożenie wniosków z nich wypływających; doprowadzenie do powołania zespołu międzyresortowego odpowiedzialnego za wypracowanie propozycji w przedmiotowym obszarze oraz wdrożenie jego zaleceń; zwiększenie udziału resortu obrony narodowej w procesie przygotowania strategii rozwoju województw; udział przedstawicieli Agencji Mienia Wojskowego w projektowaniu wybranych kompleksowych programów rewitalizacyjnych Koordynacja działań i procedur planowania przestrzennego uwzględniających wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obszary służące obronności i bezpieczeństwu państwu wymagają, z uwagi na konieczność zapewnienia właściwych warunków do realizacji zadań obronnych oraz potrzebę zapewnienia ładu przestrzennego, zintegrowania przestrzeni z nimi związanej z przestrzenią je otaczającą. Stąd niezbędne jest wyznaczenie w opracowaniach planistycznych z zakresu zagospodarowania przestrzennego stref buforowych wokół nich (ujmujących także strefy ochronne terenów zamkniętych, jak również obszary ograniczonego użytkowania), które wymagać będą odpowiedniego ujęcia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Strefy te z jednej strony powinny służyć ochronie funkcji obronnych tych obszarów, z drugiej, w miarę możliwości, wykorzystywać ich cechy do właściwego rozwoju przestrzeni je otaczającej. Wymaga to odpowiedniej koordynacji działań w zakresie zagospodarowania przestrzennego pomiędzy właściwymi organami sektora bezpieczeństwa a właściwymi władzami samorządowymi. Sposób realizacji Koordynacja działań i procedur planowania przestrzennego uwzględniających wymagania obronności i bezpieczeństwa państwa będzie realizowana poprzez: stworzenie formalno-prawnych warunków do odpowiedniego koordynowania działań w zakresie planowania przestrzennego na obszarze otaczającym tereny zamknięte (w tym w obszarze ich stref ochronnych i w związanych z nimi obszarach ograniczonego użytkowania); koordynowanie polityki przestrzennej w taki sposób, aby przy zapewnieniu ochrony funkcji podstawowej terenów zamkniętych, związanych z realizacją zadań na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, jednocześnie wykorzystywać cechy tych obszarów zamkniętych do celów rozwoju regionu; podjęcie działań legislacyjnych mających na celu usprawnienie procedur związanych z uwzględnianiem potrzeb obronnych państwa, zwłaszcza w zakresie ustanawiania stref ochronnych terenów zamkniętych oraz lokalizacji inwestycji o znaczeniu obronnym, m.in. ujmujących odpowiednio koordynację tych działań w procesie planowania przestrzennego. 111

112 Wspieranie rozwoju infrastruktury przez sektor bezpieczeństwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań W miarę możliwości należy dążyć do wspólnego wykorzystania infrastruktury dla celów obronności i bezpieczeństwa państwa oraz rozwoju regionu, między innymi poprzez współużytkowanie lotnisk wojskowych, obiektów sportu i rekreacji czy wspólne inwestycje środowiskowe, np. oczyszczalnie ścieków. Sposób realizacji Działania z tego zakresu będą realizowane poprzez: wspieranie przez sektor bezpieczeństwa realizacji przedsięwzięć zawartych w dokumentach wdrożeniowych zintegrowanych strategii rozwoju; wykorzystywanie lotnisk wojskowych lub ich części w celu założenia lub rozbudowy lokalnego, regionalnego albo krajowego lotniska cywilnego użytku publicznego albo lądowiska cywilnego, zgodnie z ustawą z dnia 30 maja 1996 r. o gospodarowaniu niektórymi składnikami mienia Skarbu Państwa oraz Agencji Mienia Wojskowego 130 ; regulacje zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 15 listopada 2004 r. w sprawie warunków i zasad wykorzystywania lotnisk wojskowych przez lotnictwo cywilne oraz obowiązków zarządzających tymi lotniskami 131 ; zapisy ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami 132 ; integrację infrastrukturalnych sieci wojskowych z cywilnymi, zwłaszcza wodnokanalizacyjnych; dążenie, w miarę możliwości, do wspólnego wykorzystania infrastruktury zarówno dla celów obronności i bezpieczeństwa państwa, jak również dla regionu, np. obiektów sportu i rekreacji, kultury Wspieranie ochrony środowiska przez sektor bezpieczeństwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wspieranie ochrony środowiska i podejmowanie działań na rzecz gospodarki wodnej przez sektor bezpieczeństwa wynika z konieczności złagodzenia skutków funkcjonowania infrastruktury tego sektora, a zwłaszcza obiektów wojskowych dla otoczenia. Konieczna jest kontynuacja działań zmierzających w kierunku maksymalnego wykorzystywania techniki i rozwiązań proekologicznych oraz spełnienia podstawowych standardów Unii Europejskiej w obszarze ochrony powietrza, ochrony przed hałasem, drganiami i wibracjami, zagospodarowania odpadów, zapewnienia wody pitnej wysokiej jakości, rekultywacji terenów zdegradowanych, a także zwiększenia zasobów leśnych oraz przeciwdziałania powodziom. Sposób realizacji Działania na rzecz wspierania ochrony środowiska przez sektor bezpieczeństwa obejmą: a) działania systemowe w zakresie: uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działaniach wojsk; promowania rozwiązań proekologicznych w działalności inwestycyjnej; 130 Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1711, z późn. zm. 131 Dz. U. Nr 254, poz Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651, z późn. zm. 112

113 uczestniczenia w procesie planowania i ustanawiania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000, a następnie w opracowywania planu zadań ochronnych i planu ochrony dla obszarów Natura 2000 b) ochronę zasobów naturalnych: poprzez uwzględnianie w planowaniu i organizowaniu ćwiczeń wojskowych wymogów ochrony zwierząt oraz roślin, c) poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego poprzez: modernizację baz i stacji paliw płynnych; modernizację lub przebudowę oczyszczalni ścieków; usunięcie i unieszkodliwienie azbestu; zastąpienie substancji zubażających warstwę ozonową alternatywnymi i bezpiecznymi dla środowiska substancjami Wspieranie zatrudnienia i przeciwdziałanie bezrobociu w sektorze bezpieczeństwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Pomoc w zakresie aktywizacji zawodowej, obok innych uprawnień wynikających z tytułu pełnienia zawodowej służby wojskowej, stanowi istotną przesłankę zwiększającą atrakcyjność służby wojskowej. Działania te pomagają żołnierzom w przejściu na cywilny rynek pracy i znacząco zmniejszą ryzyko bierności zawodowej oraz negatywne skutki płynące z bezrobocia. Jednocześnie w celu zapewnienia Siłom Zbrojnym RP napływu potrzebnych specjalistów wojsko jako pracodawca, w zmieniającej się sytuacji gospodarczej kraju, będzie musiało konkurować na rynku pracy z innymi pracodawcami, poprzez stwarzanie zachęt do podejmowania zatrudnienia w swoich strukturach. Jedną z tych zachęt może stać się możliwość podnoszenia lub zmiany kwalifikacji zawodowych poprzez pomoc resortu obrony narodowej w utrzymywaniu aktywności zawodowej w czasie służby i po jej zakończeniu 133. Sposób realizacji W związku z prowadzoną profesjonalizacją Sił Zbrojnych RP wprowadzany jest nowy program rekonwersji kadr, ukierunkowany na: objęcie pomocą rekonwersyjną wszystkich żołnierzy zawodowych; etapową realizację poszczególnych form pomocy rekonwersyjnej od doradztwa zawodowego poprzez przekwalifikowanie zawodowe, praktyki zawodowe i pośrednictwo pracy do zatrudnienia; wprowadzenie możliwości korzystania przez żołnierzy służby kontraktowej z doradztwa zawodowego już po 3 latach służby wojskowej - rozwiązanie to pozwali na planowanie indywidualnych ścieżek kariery zawodowej w trakcie służby, co ma szczególne znaczenie w przypadku posiadania przez żołnierzy specjalności wojskowych nie mających odpowiedników na rynku cywilnym; umożliwienie korzystania z przekwalifikowania zawodowego już na 2 lata przed planowanym zwolnieniem i 2 lata po zwolnieniu; zastosowanie gradacji finansowej wysokości pomocy w zależności od lat pozostawania w służbie. 133 Niektóre wyżej opisane rozwiązania mogą ulec modyfikacji na skutek zmian w emeryturach mundurowych. 113

114 Podnoszenie jakości edukacji sektora bezpieczeństwa oraz integracja szkolnictwa wyższego sektora bezpieczeństwa z krajowym i europejskim systemem edukacyjnym Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Misja wyższego szkolnictwa wojskowego obejmuje przygotowanie i stałe podnoszenie profesjonalizmu wojskowych i cywilnych kadr w celu sprostania współczesnym i przyszłym wyzwaniom dla bezpieczeństwa krajowego i międzynarodowego, stanowiąc kluczowy element kształtujący jakość korpusu oficerskiego Sił Zbrojnych RP. Wdrożenie głównych założeń Deklaracji Bolońskiej włączyło uczelnie wojskowe do krajowej i europejskiej przestrzeni edukacyjnej, między innymi w zakresie przejrzystych i porównywalnych systemów kształcenia opartych na dwóch/trzech poziomach, stosowaniu systemu punktów kredytowych (tj. ECTS - European Credit Transfer System), suplementu do dyplomu oraz zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia. Jednakże cały system szkolnictwa wojskowego, w szczególności obszar szkolenia i doskonalenia zawodowego szeregowych i podoficerów nie jest w pełni wpisany w krajowy system edukacji. Szkoły podoficerskie, centra szkolenia i ośrodki szkolenia prowadzą kształcenie i szkolenie zawodowe, które poza nielicznymi wyjątkami nie jest uznawane pod względem formalnym w systemie edukacji narodowej. Tym samym jednostki te, mimo że realizują szkolenie w szeregu zawodach i specjalnościach zbliżonych do cywilnych (stanowiąc pozaformalny element edukacji), to jednak nie posiadają uprawnień do szkolenia oraz wydawania świadectw i dyplomów uznawanych na cywilnym rynku pracy, a tym samym uprawniających odchodzących z wojska do podejmowania pracy w wykonywanych wcześniej zawodach. Włączenie się resortu obrony narodowej w prace zmierzające do przebudowy krajowego systemu edukacji opartego na Polskich Ramach Kwalifikacji jest szczególnie istotne dla procesu rozwoju Sił Zbrojnych RP i oczekiwań kandydatów do służby wojskowej na podwyższanie w trakcie jej trwania kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie nowych umiejętności uznawanych w środowisku cywilnym, a także certyfikowania umiejętności kadry sektora bezpieczeństwa zdobytych w sposób niesformalizowany. Dopasowanie kwalifikacji wojskowych do potrzeb rynku pracy wpłynie na zwiększenie atrakcyjności służby wojskowej oraz poprawi wizerunek żołnierza rezerwy na rynku pracy i podniesie poziom zaufania do jakości kwalifikacji nadawanych w Siłach Zbrojnych RP. Przyjęty kierunek rozwoju wyższego szkolnictwa wojskowego, także w aspekcie podnoszenia jakości edukacji sektora bezpieczeństwa to jest jego budowa w oparciu o pięć silnych, elitarnych, nowoczesnych i ściśle ze sobą współpracujących uczelni wojskowych o uznanej, a w obszarze obronności i bezpieczeństwa państwa - wiodącej, pozycji na rynku edukacyjnym i naukowym, realizowany powinien być przy uwzględnieniu następujących priorytetów: - zapewnienie stabilności dopływu kadr do sektora bezpieczeństwa, w tym Sił Zbrojnych RP, zwłaszcza w warunkach postępującego niżu demograficznego i wzrostu konkurencji na rynku edukacyjnym i rynku pracy, przy jednoczesnym zachowaniu zdolności do szybkiego reagowania na potrzeby dydaktyczne zarówno wojska, jak i środowiska cywilnego, - zapewnienie atrakcyjności i aktualności wiedzy przekazywanej studentom dającej gwarancję dobrego przygotowania absolwenta do pracy i służby w sektorze bezpieczeństwa, - prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych ukierunkowanych na poprawę poziomu technologicznego uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw sektora obronnego, - zdywersyfikowanie działalności i źródeł przychodów dające gwarancję stabilności realizacji podstawowych zadań dla sektora bezpieczeństwa. 114

115 Sposób realizacji doskonalenie mechanizmów formułowania zadań dydaktycznych w kierunku zapewnienia precyzyjności i stabilności określania potrzeb wojska oraz zwiększenia praktycznego wymiaru procesu kształcenia, kontynuowanie budowy efektywnego systemu ewaluacji służącego ocenie przez Siły Zbrojne RP przydatności i skuteczności przyjętych i podejmowanych przez uczelnie działań dydaktycznych w odniesieni do założonych i uzgodnionych celów kształcenia, zwiększenie roli uczelni jako eksperckiego i laboratoryjnego zaplecza resortu obrony narodowej w procesie identyfikacji potrzeb operacyjnych, opracowywania doktryn dotyczących współczesnego pola walki, a także osiągania nowych zdolności obronnych, także w celu zapewnienia efektywnego wzrostu wiedzy, kwalifikacji i umiejętności żołnierzy stosownie do wymogów współczesnego pola walki oraz rozwoju uzbrojenia i sprzętu wojskowego. podporządkowanie działalności uczelni wojskowych, jako pełnoprawnych uczestników systemu szkolnictwa wyższego w Polsce oraz Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego, a także zasadniczego ogniwa kształtowania i transformacji Sił Zbrojnych RP, powszechnym regułom prowadzenia kształcenia, doskonalenia zawodowego oraz badań naukowych, zgodnych z krajowymi i międzynarodowymi tendencjami, w szczególności z założeniami Procesu Bolońskiego, w tym dostosowywanie systemu kształcenia do wymogów Krajowych Ram Kwalifikacji, lub innych przyszłościowych europejskich czy światowych standardów kształtujących międzynarodową przestrzeń szkolnictwa wyższego, a tym samym modyfikację deskryptorów efektów kształcenia z uwzględnieniem specyfiki zawodu żołnierza, budowanie pozycji wiodących ośrodków naukowych w zakresie techniki i technologii obronnych oraz obszaru bezpieczeństwa i obronności państwa, ukierunkowanych na potrzeby gospodarki narodowej, w tym traktowanych priorytetowo potrzeb Sił Zbrojnych RP, zwiększenie aktywności w obszarze międzynarodowej współpracy wojskowej m.in. poprzez rozwój oferty dydaktycznej dla cudzoziemców, w tym zwłaszcza żołnierzy, zarówno w ramach studiów, jak i innych form kształcenia ustawicznego Ochrona dziedzictwa narodowego i rozbudowa infrastruktury kultury Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Istotnym elementem kształtowania tożsamości narodowej poprzez działalność muzeów i państwowej jest upowszechnianie tradycji i historii oręża polskiego. Służy ono zaspakajaniu potrzeby odkrycia korzeni historycznych młodego pokolenia oraz uświadamianiu społeczeństwu ciągłości historycznej, pokoleniowej i terytorialnej Rzeczpospolitej Polskiej. Potrzeba popularyzacji idei obronności w kontekście profesjonalizacji Sił Zbrojnych oraz wzmożone zainteresowanie historią oręża polskiego i współczesnymi siłami zbrojnymi, uzasadniają konieczność wdrażania systemowych rozwiązań dotyczących funkcjonowania muzealnictwa wojskowego, w tym powołania nowych placówek muzealnych. Tym bardziej, że gromadzone w salach tradycji zbiory o dużym znaczeniu historycznym charakteryzują się niską dostępnością (są zlokalizowane na terenach jednostek wojskowych), rozproszeniem, brakiem powszechnej i ogólnopolskiej informacji o ich zawartości oraz brak możliwości ich informatyzacji i prezentacji ekspozycji w sieci. Konieczne jest zatem podjęcie działań służących konsolidacji zbiorów historii oręża polskiego oraz ich inwentaryzacji i informatyzacji. Działania te pozwolą na udostępnienie zbiorów całemu społeczeństwu oraz międzynarodowe upowszechnienie historii polskiej wojskowości, ułatwią też międzynarodowe kontakty, współpracę i wymianę eksponatów. 115

116 Sposób realizacji Ochrona dziedzictwa narodowego i rozbudowa infrastruktury kultury, służące upowszechnianiu tradycji i historii oręża polskiego, będą realizowane poprzez: instytucjonalno-organizacyjną przebudowę systemu muzealnictwa wojskowego polegającą na wdrażaniu przyjętej w 2009 r. Koncepcji rozwoju muzealnictwa wojskowego w latach , która przewiduje istnienie Muzeum Wojska Polskiego, jako głównego ośrodka programowego oraz 3 muzeów rodzajów sił zbrojnych Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie i Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni; poprawę stanu infrastruktury muzeów wojskowych; tworzenie formalno-prawnych warunków dla pozyskiwania środków finansowych spoza budżetu MON na działalność statutową i inwestycyjną muzeów; rozszerzenie i poprawę jakości ofert edukacyjnych muzeów wojskowych. Ad Rozwój społecznego wymiaru bezpieczeństwa narodowego Budowa obywatelskiego zaplecza Sił Zbrojnych RP Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Społeczeństwo jest jednym z fundamentalnych zasobów, na którym oparta jest organizacja bezpieczeństwa narodowego. Podstawę aktywizacji społeczeństwa w dziedzinie obronności państwa stanowi programowanie, koordynacja i monitorowanie współpracy resortu obrony narodowej z organizacjami pozarządowymi oraz innymi partnerami społecznymi, w tym przede wszystkim: szkołami, uczelniami, placówkami muzealnymi, władzami samorządowymi i organizacjami kościelnymi. Niezbędne jest - szczególnie w warunkach pełnego uzawodowienia Sił Zbrojnych RP i towarzyszących temu procesowi zjawisk społecznych - włączanie organizacji pozarządowych oraz innych partnerów społecznych w wykonywanie zadań na rzecz zdobywania i doskonalenia kompetencji obronnych wszystkich obywateli. Sposób realizacji Inicjowana i prowadzona będzie stała współpraca z organizacjami pozarządowymi oraz innymi partnerami społecznymi, w szczególności poprzez: wspieranie programowe, organizacyjne i logistyczne działań partnerów społecznych służących obronności państwa poprzez różne formy pomocy dla sektora pozarządowego i wyposażenie partnerów społecznych w narzędzia pozwalające na samodzielne podejmowane działań w dziedzinie obronności; wzmacnianie aktywności obywatelskiej w procesie edukacji obronnej i patriotycznej, szczególnie w upowszechnianiu nowoczesnych form edukacji obronnej społeczeństwa (przygotowanie młodzieży do służby w profesjonalnej armii); inspirowanie partnerów społecznych do upowszechniania wiedzy o obywatelskich powinnościach obronnych; utrzymywanie więzi ze środowiskiem kombatantów, weteranów misji poza granicami kraju i byłych żołnierzy; wspieranie udziału stowarzyszeń reprezentujących żołnierzy rezerwy w organizacjach i przedsięwzięciach międzynarodowych. 116

117 Wspieranie procesu edukacji obronnej społeczeństwa powinno odbywać się poprzez doskonalenie istniejących oraz inicjowanie nowych form współpracy z partnerami społecznymi, między innymi poprzez: zlecanie organizacjom pozarządowym zadań publicznych w sferze obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych RP; wspieranie logistyczne partnerów społecznych poprzez nieodpłatne przekazywanie mienia ruchomego Skarbu Państwa uznanego za zbędne w Siłach Zbrojnych RP; udzielanie partnerom społecznym pomocy logistycznej i organizacyjnej w realizacji przedsięwzięć w dziedzinie obronności; zawieranie i realizację porozumień o współpracy z różnymi podmiotami społecznymi, przede wszystkim z organizacjami pozarządowymi, władzami samorządowymi oraz szkołami prowadzącymi innowacyjne i rozszerzone programy edukacji dla bezpieczeństwa; prowadzenie nadzoru nad fundacjami, które ze względu na swoje cele statutowe na rzecz obronności oraz zakres działania Ministra Obrony Narodowej wskazały go jako ministra właściwego Budowa kapitału społecznego na rzecz bezpieczeństwa Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Udział organizacji pozarządowych w działaniach związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego stale rośnie. Administracja rządowa i organy samorządu terytorialnego mogą wydajniej i efektywniej udzielać szeroko rozumianej pomocy ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych, jeśli są profesjonalnie wspierane przez organizacje trzeciego sektora. Skuteczność działania organizacji rządowych (sił zbrojnych, policji, straży, inspekcji) w dużej mierze zależy od właściwego specjalistycznego wsparcia ze strony organizacji pozarządowych, które mogą na równi z podmiotami rządowymi nieść pomoc w różnych dziedzinach bezpieczeństwa narodowego. Organizacje pozarządowe posiadają szczególne możliwości społecznego monitoringu zagrożeń niemilitarnych, zwłaszcza w zakresie wykrywania, ostrzegania i alarmowania. Przygotowanie sektora pozarządowego na wypadek klęsk i katastrof oznacza gotowość do przewidywania, zapobiegania, łagodzenia i radzenia sobie z efektami zagrożenia czy katastrofy. Sposób realizacji różnorodność organizacji pozarządowych sprawia, iż każda z nich (nawet najbardziej specjalistyczna) powinna zostać właściwie wykorzystana na rzecz realizacji zadań w obszarze bezpieczeństwa, zarówno w sferze działań bezpośrednich (na rzecz sił zbrojnych, policji, straży), jak i pośrednich (oddziaływujących na społeczeństwo oraz jego stosunek do bezpieczeństwa i obronności państwa); rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi na rzecz większego zaangażowania sektora pozarządowego w działaniach podejmowanych przez organy administracji publicznej z zakresu bezpieczeństwa narodowego; koniecznością staje się opracowanie wspólnie z sektorem pozarządowym zestawienia potencjalnych zagrożeń, które mogą wystąpić na terenie działania danej organizacji oraz proponowane sposoby zabezpieczenia się przed nimi. 117

118 Cel 5 Cel 5. Tworzenie warunków Tworzenie warunków do rozwoju do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa zintegrowanego narodowego systemu bezpieczeństwa narodowego Jak wykazano w części diagnostycznej strategii (rozdział II), złożoność i dynamika zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa wymuszają potrzebę rozwoju i konsolidacji sfery bezpieczeństwa narodowego. Obowiązkiem organów władzy publicznej jest tworzenie prawno-organizacyjnych warunków powodujących, że system bezpieczeństwa narodowego będzie spójnym, zintegrowanym i sprawnie funkcjonującym mechanizmem. Szczególnie istotne jest uruchomienie procesów integracyjnych w obszarze kierowania bezpieczeństwem narodowym, gdyż w jego organizacji i funkcjonowaniu widoczne są mankamenty i niedociągnięcia. Należy również podjąć wysiłki na rzecz wypracowania spójnych mechanizmów koordynacji i współpracy organów, podmiotów i struktur organizacyjnych działających w sferze bezpieczeństwa narodowego i zapewnić ich działaniom odpowiedni poziom bezpieczeństwa informacyjnego i telekomunikacyjnego. Skuteczna i spójna realizacja powyższych zadań wymagać może aktualizacji stosownych aktów prawnych i wystąpienia z nowymi inicjatywami legislacyjnymi. Zważywszy na ogólnopaństwowy wymiar bezpieczeństwa narodowego, realizacja tego celu wymagać będzie ścisłej współpracy najważniejszych organów władzy wykonawczej w państwie. Podcele i kierunki interwencji celu 5 obejmują: 5.1. Doskonalenie systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym Doprecyzowanie właściwości najważniejszych organów władzy wykonawczej w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym Określenie roli Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego Doskonalenie współdziałania struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego, funkcjonujących w okresie pokoju, kryzysu i wojny 5.2. Zapewnienie mechanizmów koordynacji i współpracy organów, podmiotów i struktur organizacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego, w tym sił zbrojnych Integracja procesów planowania obronnego i zarządzania kryzysowego Intensyfikacja monitorowania i oceny rozwoju/integracji systemu bezpieczeństwa narodowego, m.in. poprzez cykliczne strategiczne przeglądy bezpieczeństwa narodowego 5.3. Zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego i telekomunikacyjnego w kontekście zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Podwyższenie stopnia zabezpieczeń zasobów teleinformatycznych administracji publicznej i państwowej przed zagrożeniami sieci Internet, w tym cyberterroryzmem Rozwijanie Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe Rozwijanie Sieci Łączności Rządowej 5.4. Tworzenie lub aktualizacja aktów prawnych dotyczących organizacji, funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa i kierowania bezpieczeństwem narodowym Ustanowienie nowych regulacji w obszarze prawa obronnego i wojskowego Przygotowanie ustawy o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym Zabezpieczenie potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego 118

119 Wskaźniki monitorowania celu 5 Nazwa wskaźnika Wskaźniki kluczowe Ustawa o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym (kierunki interwencji: 5.1.1, 5.4.2) Wskaźniki pomocnicze Liczba ustaw regulujących problematykę obronności państwa (kierunek interwencji 5.4.1) Poszerzenie kompetencji RCB o sprawy związane z koordynacją spraw związanych z bezpieczeństwem narodowym w wyniku zmiany ustawy o zarządzaniu kryzysowym (kierunek interwencji 5.1.2) Jednostka miary Wartość w roku bazowym 2009 Wartość w roku 2020 Wartość w roku docelowym 2022 liczba ustaw liczba ustaw Źródło Plan prac legislacyjnych rządu Plan prac legislacyjnych rządu KPRM Liczba kanałów informacyjnych służących Systemowi Reagowania na Incydenty Komputerowe do komunikowania się z innymi organizacjami CERT (kierunek interwencji 5.3.2) liczba 5 10 Wszystkie zespoły reagowania na obszarze kraju i współpracujące poza jego granicami MON 5.1. Doskonalenie systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym Doprecyzowanie właściwości najważniejszych organów władzy wykonawczej w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Wskazane w rozdziale II uwarunkowania rozwoju systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, a w szczególności potencjalne wyzwania wynikające z często nieprecyzyjnego określenia kompetencji najważniejszych organów władzy wykonawczej oraz zasad współdziałania systemu obronnego państwa i systemu reagowania kryzysowego, wymagają uzupełniających działań legislacyjnych oraz usprawnień organizacyjnych i proceduralnych. Sposób realizacji należy przedłożyć projekt Ustawy o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym, która doprecyzowałaby w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym kompetencje poszczególnych organów władzy wykonawczej wynikające z Konstytucji RP i ustaw; Określenie roli Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Obecnie Rządowe Centrum Bezpieczeństwa realizuje zgodnie z art. 11 ustawy o zarządzaniu kryzysowym liczne zadania związane z zarządzaniem kryzysowym, w tym obsługuje Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK) czy ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Odpowiada również za planowanie cywilne, koordynuje przygotowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, współdziała z podmiotami, komórkami i jednostkami organizacyjnymi NATO i UE oraz innych organizacji międzynarodowych odpowiedzialnych za zarządzanie 119

120 kryzysowe i ochronę infrastruktury krytycznej, współdziała z Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w zakresie zapobiegania, przeciwdziałania i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym. Wreszcie informuje Komisję Europejską i państwa członkowskie Unii Europejskiej o środkach zastosowanych w sytuacji kryzysowej w celu zabezpieczenia prawidłowego działania publicznej sieci telekomunikacyjnej oraz stacji nadawczych i odbiorczych używanych do zapewnienia bezpieczeństwa, w zakresie dotyczącym systemu łączności i sieci teleinformatycznych. Przy tak licznych zadaniach nie jest do końca określone miejsce RCB w strukturze administracji oraz jego rola w systemie bezpieczeństwa narodowego. RCB dziś jest konstytuowane przez ustawę o zarządzaniu kryzysowym jako państwowa jednostka budżetowa podległa Prezesowi Rady Ministrów. Wydaje się, że RCB mogłoby po odpowiednich zmianach ustawowych stanowić użyteczne narzędzie Rady Ministrów do spraw bezpieczeństwa narodowego. Sposób realizacji Przy tak licznych zadaniach, przyjęte obecnie rozwiązania organizacyjno-prawne nie określają precyzyjnie miejsca RCB w strukturze administracji oraz jego roli w systemie bezpieczeństwa narodowego. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym konstytuuje RCB jako państwową jednostkę budżetową podległą Prezesowi Rady Ministrów. Wydaje się, że redefiniując na nowo rolę RCB można poprawić skuteczność tej instytucji jako narzędzia Rady Ministrów w sprawach bezpieczeństwa narodowego Doskonalenie współdziałania struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego, funkcjonujących w okresie pokoju, kryzysu i wojny Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań W funkcjonowaniu systemu bezpieczeństwa narodowego zakłada się kompleksowość i spójność podejmowanych działań w celu skutecznego przeciwstawienia się wszelkim zagrożeniom i efektywną integrację potencjału militarnego z administracją, gospodarką oraz społeczeństwem. Ponieważ żaden z elementów systemu bezpieczeństwa narodowego nie jest zdolny do samodzielnego wykonywania zadań związanych z bezpieczeństwem państwa, wymaga to współdziałania struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego, funkcjonujących w okresie pokoju, kryzysu i wojny, na każdym szczeblu kierowania. Zasady współdziałania powinny być precyzyjne, kompleksowe, ciągłe, elastyczne oraz konsekwentne. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym wskazała i powołała właściwe podmioty i struktury organizacyjne szczebla centralnego (rządowego i resortowego) i terenowego (wojewódzkiego) odpowiedzialne za realizację zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym Struktury te muszą funkcjonować i wypełniać powyższe zadania w każdej zaistniałej sytuacji kryzysowej, w tym w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia odpowiedniego stanu nadzwyczajnego. W procesie przygotowania funkcjonowania systemu stanowisk kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obrony państwa przyjmuje się, że powołane ustawą o zarządzaniu kryzysowym struktury organizacyjne będą wchodziły w skład struktur organizacyjnych poszczególnych stanowisk kierowania organów administracji publicznej. Jest to zgodne z zasadą unikania powielania rozwiązań w obszarze kierowania bezpieczeństwem państwa osobno dla sytuacji kryzysowej oraz dla zewnętrznych zagrożeń bezpieczeństwa państwa. Istnieje zatem konieczność zwiększenia stopnia zintegrowania funkcjonujących i planowanych do uruchamiania struktur. Powyższe wymagania dotyczące doskonalenia 134 Problematyka doskonalenia zarządzania kryzysowego jest rozwijana w strategii Sprawne Państwo. 120

121 współdziałania muszą być podejmowane na szczeblu krajowym, wojewódzkim i samorządowym. Sposób realizacji należy doskonalić zasady współdziałania w obszarze kierowania bezpieczeństwem narodowym poprzez przyjmowanie spójnych rozwiązań oraz doskonalenie mechanizmów współpracy; współdziałanie należy realizować na wszystkich szczeblach organizacyjnych państwa, stosownie do zakresu kompetencyjnego organów i instytucji uczestniczących w tym obszarze; precyzyjne określić zadania dla wszystkich uczestników oraz ustalenie zasad zakresu współdziałania w ramach systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym wymagać będzie przyjęcia uregulowań prawnych. Należy również zapewnić, aby problematyka współdziałania i kierowania bezpieczeństwem narodowym była stałym elementem szkoleń obronnych Zapewnienie mechanizmów koordynacji i współpracy organów, podmiotów i struktur organizacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego, w tym sił zbrojnych Integracja procesów planowania obronnego i zarządzania kryzysowego Opis naturalnego problemu i uzasadnienie podjęcia działań Zadania i funkcje przypisane RZZK i RCB ustawą o zarządzaniu kryzysowym nie ograniczają się jedynie do zagadnień związanych z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. W myśl zapisów ustawy zarządzanie kryzysowe jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, funkcjonującym również w okresie wprowadzenia stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny. Odnosi się to w szczególności do: - zadań realizowanych w ramach planowania cywilnego, a dotyczących okresu po wprowadzeniu stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny; - wspierania działań Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych przez pozamilitarne struktury obronne w czasie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny; - wypełniania przez centra reagowania kryzysowego zadań z zakresu funkcjonowania stałego dyżuru; - realizacji zadań zawartych w Wykazie przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, obejmujące zadania i przedsięwzięcia służące przeciwdziałaniu agresji i przeciw zaskoczeniu - treści merytorycznych ujmowanych w planach zarządzania kryzysowego, określających procedury zarządzania kryzysowego w okresie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny; - realizacji zadań operacyjnych zawartych w Planie Reagowania Obronnego RP i planach operacyjnych funkcjonowania organów administracji publicznej. Stąd widzi się konieczność integracji funkcjonujących rozwiązań z dziedziny zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego. Powyższe działania powinny dotyczyć głównie sfery planistycznej, obejmującej planowanie działań w okresie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz w przypadku wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Wypracowanie wspólnej dla planowania obronnego i zarządzania kryzysowego metodologii planowania bezpieczeństwa, opartej na jednolitej ocenie zagrożeń bezpieczeństwa państwa i wspólnych procedurach planistycznych. Ustalenie jednolitych zasad i procedur planowania bezpieczeństwa narodowego poprawi efektywność kierowania bezpieczeństwem narodowym 121

122 oraz zapewni lepsze wykorzystanie sił i środków na potrzeby bezpieczeństwa i obrony państwa. Sposób realizacji zapewnienie w procesie planowania obronnego i zarządzania kryzysowego spójności i tożsamości działań zawartych w Planie Reagowania Obronnego RP, planach operacyjnych użycia Sił Zbrojnych RP, Krajowym Planie Zarządzania Kryzysowego i przedsięwzięć ujmowanych w Wykazie przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego oraz planach i dokumentach opracowywanych na niższych szczeblach administracji publicznej oraz przez przedsiębiorców Intensyfikacja monitorowania i oceny rozwoju/integracji systemu bezpieczeństwa narodowego, m.in. poprzez cykliczne strategiczne przeglądy bezpieczeństwa narodowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Zmiany zachodzące we współczesnym środowisku bezpieczeństwa wymuszają potrzebę kompleksowego spojrzenia na wszystkie jego aspekty, znacznie wykraczając poza tradycyjne postrzeganie bezpieczeństwa narodowego przez pryzmat obronności. W tym względzie bardzo przydatnym i coraz częściej stosowanym przez inne państwa narzędziem jest kompleksowy przegląd bezpieczeństwa narodowego. W Polsce Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego (SPBN) 135 zainicjowany został przez Prezydenta RP. Celem przeglądu jest dokonanie diagnozy oraz prognozy rozwoju sytuacji w kluczowych obszarach bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej w perspektywie wieloletniej. SPBN jest również niezbędny do wdrożenia idei zintegrowanego podejścia do bezpieczeństwa. SPBN powinien być wykonywany cyklicznie, co wymusiłoby systemowe i systematyczne zajmowanie się sprawami bezpieczeństwa narodowego. Sposób realizacji w myśl przyjętych założeń, SPBN zostanie przeprowadzony z udziałem przedstawicieli Prezydenta RP i Biura Bezpieczeństwa Narodowego oraz zaproszonych przedstawicieli organów administracji państwowej i samorządowej, instytucji pozarządowych, uczelni akademickich i innych ekspertów z dziedziny bezpieczeństwa narodowego; wyniki SPBN, opracowane w formie Raportu SPBN, będą stanowiły istotną pomoc w podejmowaniu decyzji związanych z bezpieczeństwem narodowym. Mogą także posłużyć do weryfikacji oraz aktualizacji Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP Dlatego też kluczowe znaczenie ma w tym względzie zaangażowanie w proces SPBN jak najszerszego grona ekspertów oraz przedstawicieli instytucji rządowych i pozarządowych oraz ośrodków naukowych i akademickich; na podstawie Raportu SPBN opublikowana zostanie Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego, która pozwoli na poinformowanie społeczeństwa o aktualnym stanie bezpieczeństwa oraz o proponowanych kierunkach działań administracji państwowej w tym zakresie. Ponadto opublikowanie tego dokumentu powinno przyczynić się do zainicjowania publicznej debaty na temat bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej. 135 Zarządzenie Nr 4 Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie przeprowadzenia Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. 122

123 Ad Zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego i telekomunikacyjnego w kontekście zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego naturalnego Podwyższenie stopnia zabezpieczeń zasobów teleinformatycznych administracji publicznej i państwowej przed zagrożeniami sieci Internet, w tym terroryzmem Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Cyberterroryzm stanowi obecnie jedno z głównych zagrożeń dla bezpieczeństwa teleinformatycznego państw, w tym Polski. Spowodowane jest to między innymi rosnącą liczbą użytkowników sieci internetowej, niewielkimi kosztami związanymi z przeprowadzeniem ataku cyberterrorystycznego, a także możliwością zachowania praktycznie pełnej anonimowości przez odpowiedzialne za niego osoby bądź podmioty. W celu podwyższenia stopnia zabezpieczeń teleinformatycznych administracji państwowej przed zagrożeniami z Internetu, konieczne są kompleksowe i skoordynowane działania wszystkich podmiotów administracji publicznej, które poprzez prowadzenie analizy ryzyka będą wdrażały zabezpieczenia adekwatne do prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń. Skoordynowane działania adekwatne do zagrożeń wszystkich podmiotów administracji pozwolą na radykalne podwyższenie stopnia zabezpieczeń z uwzględnieniem minimalizacji kosztów. Sposób realizacji przyjęcie Polityki bezpieczeństwa cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej; zwiększenie zasięgu działania systemu ARAKIS.GOV 136 poprzez objęcie wszystkich urzędów i instytucji państwowych objętych systemem; prowadzenie prac naukowych w obszarze reagowania na incydenty komputerowe w zakresie Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji Rozwijanie Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Dynamiczny rozwój sieci teleinformatycznych resortu obrony narodowej o różnych klauzulach oraz coraz szersze wykorzystywanie ich do przesyłania danych, a także do dowodzenia i zarządzania, w naturalny sposób spowodował konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa dla funkcjonowania samych sieci, jak i dla przesyłanych w nich informacji. Dlatego też powołany został Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe 137, którego głównym zadaniem jest zapewnienie realizacji i koordynacji procesów zapobiegania, wykrywania i reagowania na incydenty komputerowe w systemach i sieciach teleinformatycznych resortu obrony narodowej. Wzrost zagrożeń w obszarze cyberprzestrzeni wymaga dostosowywania i ciągłego rozwijania istniejących struktur systemu reagowania. Dlatego jednym z podstawowych zadań realizowanych w najbliższych latach będzie kontynuowanie procesu rozbudowy powołanego w ramach SRnIK zespołu MIL-CERT i pozyskanie nowych kompetencji pozwalających na realizację zawansowanych technologicznie funkcji, w tym informatyki śledczej i aktywnej odpowiedzi na ataki cybernetyczne. 136 ARAKIS (Agregacja, Analiza i Klasyfikacja Incydentów Sieciowych) pasywny system wczesnego ostrzegania o zagrożeniach występujących w Internecie. 137 Decyzja Nr 357/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 29 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania systemu reagowania na incydenty komputerowe w resorcie obrony narodowej. 123

124 Sposób realizacji dotychczasowa współpraca pomiędzy krajowymi zespołami CERT, w tym Rządowym Zespołem Reagowania na Incydenty Komputerowe CERT.gov.pl, Wojskowym Zespołem Reagowania na Incydenty Komputerowe, jaki i NATO NCIRC (NATO Computer Incident Response Capability Technical Centre) oraz partnerami z USA w zakresie bezpieczeństwa informacji i ochrony sieci komputerowych, daje bardzo dobre efekty. Niemniej, z uwagi na szybkość rozprzestrzeniania się zagrożeń oraz możliwość przeprowadzenia ataku na sieci i systemy teleinformatyczne z dowolnego miejsca na świecie, konieczne jest dalsze rozszerzanie współpracy z innymi zespołami narodowymi i organizacjami konsolidującymi międzynarodowe struktury CERT; ustanowienie Krajowego Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe pozwalającego na podjecie szybkiej reakcji na zagrożenia z sieci Internet; posiadanie przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz resort obrony narodowej silnych, wyposażonych w zaawansowane technologie zespołów reagowania (w tym zespołów szybkiego reagowania - Rapid Reaction Team) usprawni realizowanie współpracy międzynarodowej oraz pozwoli osiągnąć nowe zdolności operacyjne w zakresie zadań reagowania na incydenty bezpieczeństwa teleinformatycznego oraz dowodzenia i kierowania w cyberprzestrzeni Rozwijanie Sieci Łączności Rządowej Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Podmioty zaangażowane w proces kierowania bezpieczeństwem narodowym wymagają wzmocnionego zabezpieczenia systemów łączności i informatycznego wsparcia. Aby zapewnić im ochronę informacji przed nieuprawnionym ujawnieniem w trakcie rozmów telefonicznych i wideokonferencyjnych oraz podczas transmisji danych, w szczególności przed utratą poufności, dostępności i integralności, rozwijana będzie Sieć Łączności Rządowej (SŁR). Zapewni ona też łączność pomiędzy upoważnionymi osobami na wypadek sytuacji kryzysowych. W 2006 r. utworzono Międzyresortowy zespół do spraw opracowania programu zapewnienia łączności na potrzeby administracji, systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym oraz na potrzeby ratownictwa 138. Zespół ten opracował koncepcję systemu łączności na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, której elementem jest Sieć Łączności Rządowej 139. W 2009 roku rozpoczęto prace nad uregulowaniem prawnym oraz technicznym istniejącej już sieci. W kolejnym roku zakończono prace nad Rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad wykonywania działalności telekomunikacyjnej w Sieci Łączności Rządowej, na którego podstawie ustalono, że: Sieć Łączności Rządowej obejmuje: system jawny SŁR (składający się z: podsystemu jawnej telefonicznej łączności rządowej i podsystemu jawnej wideokonferencyjnej łączności rządowej) oraz system niejawny SŁR (składający się z: podsystemu niejawnej telefonicznej łączności rządowej SŁR-N i podsystemu niejawnej mobilnej łączności rządowej SŁR-N; operatorem SŁR jest Minister Spraw Wewnętrznych jako podmiot eksploatujący i zarządzający siecią, 138 Powołany Zarządzeniem Nr 89 Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 czerwca 2006 roku. 139 Koncepcja organizacji Systemu Łączności na potrzeby administracji publicznej, systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem porządkiem publicznym oraz na potrzeby ratownictwa, zaakceptowana przez Prezesa Rady Ministrów w maju 2008 r. 124

125 organizatorem systemu niejawnego SŁR (SŁR-N) jest Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, realizujący czynności techniczne, powierzone lub zlecone przez operatora SŁR, organizatorem systemu jawnego SŁR (SŁR-J) jest Komendant Główny Policji, odpowiedzialny za realizację czynności technicznych, powierzonych lub zleconych przez operatora SŁR, związanych z budową, utrzymaniem, eksploatacją i świadczeniem usług w ramach tego systemu; SŁR spełnia istotną rolę w zapewnieniu łączności wydzielonej dla potrzeb Kancelarii Prezydenta, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, administracji rządowej oraz innych podmiotów, zarówno w działalności bieżącej, jak i w sytuacjach kryzysowych. Jest to sieć telekomunikacyjna, w ramach której świadczone są usługi telekomunikacyjne, w szczególności łączności głosowej, wideokonferencji, oparte o transmisję danych i inne usługi w ramach określanych potrzeb. Zbudowana jest na logicznie odseparowanych urządzeniach, będących własnością MSW, Policji oraz ABW, co zapewnia większe bezpieczeństwo przekazywanych informacji. Swoim zasięgiem funkcjonowania obejmuje miasta wojewódzkie oraz aglomerację warszawską. Aktualnie trwa proces wspólnej, realizowanej przez MSW i ABW, modernizacji i budowy systemu niejawnego SŁR, który ma służyć do przekazywania informacji niejawnych, co pozwoli na uzyskanie statusu umożliwiającego przetwarzanie informacji niejawnych do klauzuli TAJNE włącznie. SŁR na chwilę obecną ma ponad 1000 użytkowników. System jawny SŁR składający się z wideokonferencji oraz telefonii stacjonarnej obejmuje swoim zasięgiem najważniejsze z punktu widzenia ochrony i obrony państwa urzędy centralne administracji rządowej, urzędy wojewódzkie, komendy wojewódzkie Policji oraz Komendę Stołeczną i Główną Policji. Ponadto doprowadzona jest do spółek skarbu państwa, uczelni, agencji, ministerstw, i innych instytucji. W chwili obecnej w systemie niejawnym SŁR, zainstalowanych jest 48 szyfrujących aparatów telefonicznych, umożliwiających przekazywanie informacji niejawnych o maksymalnej klauzuli POUFNE. Telefony te są zainstalowane w ramach testów u Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów RP, Marszałka Sejmu RP, Marszałka Senatu RP, Ministrów oraz Szefów Służb BOR, BBN, ABW, KGP, KSP, KGSG, KGPSP. Sposób realizacji certyfikacja SŁR oraz jego produkcyjne uruchomienie; zainstalowanie ok. 140 sztuk szyfrujących aparatów telefonicznych, zarówno w strefie centralnej sieci SŁR, jak i w strefie wojewódzkiej; budowa części mobilnej systemu niejawnego SŁR do transmisji danych oraz mowy; docelowa migracja SŁR do technologii IP (Protokołu Internetowego). Ad Tworzenie lub aktualizacja aktów prawnych dotyczących organizacji, funkcjonowania systemu bezpieczeństwa państwa i kierowania bezpieczeństwem narodowym Ustanowienie nowych regulacji w obszarze prawa obronnego i wojskowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Potrzeba jednolitego i systemowego ujęcia problematyki dotyczącej sfery obronnej państwa, służby wojskowej oraz organizacji, przeznaczenia i funkcjonowania Sił Zbrojnych RP wynika naturalnego zarówno z częściowej dezaktualizacji niektórych obowiązujących aktualnie rozwiązań, utraty czytelności wielokrotnie nowelizowanych przepisów oraz rozproszenia zagadnień dotyczących problematyki obronnej w wielu aktach prawnych, ale również ze zrealizowanego 125

126 procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, co doprowadziło do zasadniczych zmian w obszarze obywatelskiego obowiązku służby wojskowej. Istotnym mankamentem aktualnego stanu prawnego jest również regulowanie niektórych, szczególnie ważnych aspektów przygotowań obronnych aktem prawnym rangi rozporządzenia. Nie mniej istotnym czynnikiem wskazującym na potrzebę właściwego uregulowania tej problematyki są dyrektywy zawarte w przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W niej to w sposób ogólny poszczególne organy władzy, administracji publicznej oraz obywatele zobowiązani zostali do realizacji zadań związanych z obowiązkiem obrony Ojczyzny. Unormowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskazują, że ustawodawca powinien doprecyzować obronność państwa stosowanie do jej ustaleń, jak też przełożyć je na konkretne kompetencje i zadania, jednocześnie wskazując ich wykonawców oraz procedurę realizacyjną. Ustalana na czas pokoju liczebność Sił Zbrojnych RP wymaga szczególnego podejścia do włączania w realizację problematyki obronnej cywilnych struktur administracji publicznej, przedsiębiorców, obywateli jak też całej infrastruktury państwa i jego zasobów. Zakres tego włączenia winien być limitowany w czasie pokoju, poprzez realizację przygotowań obronnych, do pełnego wykorzystania tych zasobów w sytuacji zwiększających się potrzeb wojennych państwa bądź sojuszników. Udział w kolektywnym tworzeniu siły obronnej państw-członków NATO oznacza utrzymywanie i rozwijanie przez państwa członkowskie indywidualnej i zbiorowej zdolności do odparcia zbrojnej napaści 140. Wymaga to przygotowania warunków formalno-prawnych i organizacyjnych do funkcjonowania kraju w sytuacji podwyższania gotowości obronnej państwa, niezbędnych do wykonywania zadań w ramach obrony narodowej realizowanej na jego terytorium, a także obszarze innych państw - będących członkami Sojuszu. Potrzeba przygotowania nowej ustawy regulującej sprawy dotyczące obronności państwa wskazywana była także w zaleceniach Komitetu Rady Ministrów z dnia 16 lutego oraz 3 sierpnia 2009 r., a projekt założeń projektu ustawy o obronności został umieszczony w planie pracy Rady Ministrów. Sposób realizacji opracowanie przez Rządowe Centrum Legislacyjne projektów ustaw regulujących przepisy prawa wojskowego Przygotowanie ustawy o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Niedomagania systemu bezpieczeństwa narodowego spowodowane są również brakiem jednolitej podstawy prawnej dotyczącej jego organizacji i funkcjonowania. Szczególnie odczuwalny jest brak ustawy wprowadzającej nowe rozwiązania oraz spinającej rozrzucone po wielu aktach prawnych regulacje dotyczące funkcjonowania obszaru bezpieczeństwa państwa. Taką swoistą konstytucją dla bezpieczeństwa mogłaby być ustawa o kierowaniu bezpieczeństwem narodowym 141,która pozwoliłaby zdefiniować na gruncie prawa terminy i pojęcia związane z problematyką bezpieczeństwa narodowego, określić strukturę systemu bezpieczeństwa narodowego (zarządzania i wykonawczą) oraz doprecyzować kwestie podziału kompetencji między organami władzy wykonawczej i instytucjami państwowymi w zakresie kierowania bezpieczeństwem. W ustawie między innymi mogłyby znaleźć się zapisy integrujące najważniejsze dziedziny bezpieczeństwa narodowym, poprzez ustanowienie spójnych relacji między kluczowymi dla bezpieczeństwa państwa ustawami, a mianowicie: ustawą o powszechnym obowiązku obrony i ustawą o zarządzaniu kryzysowym. 140 Art. 3 Traktatu Północnoatlantyckiego, sporządzonego w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 87, poz. 970). 141 Z inicjatywą opracowania ustawy o bezpieczeństwem narodowym wystąpił w 2007 roku BBN, nie wyszła ona jednak poza fazę projektu. 126

127 Sposób realizacji 142 opracowanie ustawy określającej sprawy związane z opracowywaniem dokumentów strategicznych dotyczących szeroko rozumianego bezpieczeństwa, w tym: tryb opracowania, zatwierdzania i aktualizacji Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP, jej powiązanie ze Strategią rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP oraz miejsce w systemie dokumentów strategicznych państwa; zasad przeprowadzania Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego; rodzajów informacji ważnych dla bezpieczeństwa narodowego oraz organizację ich obiegu; zasad wykonywania działalności gospodarczej szczególnie ważnej dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowego; zasady organizacji szkoleń na rzecz bezpieczeństwa narodowego Zabezpieczenie potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego Opis problemu i uzasadnienie podjęcia działań Generalne zasady udzielania zamówień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa w tym dotyczących uzbrojenia lub sprzętu wojskowego zostały określone w obowiązującej od dnia 21 sierpnia 2011 r. Dyrektywie 2009/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania niektórych zamówień na roboty budowlane, dostawy i usługi przez instytucje lub podmioty zamawiające w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa i zmieniającej dyrektywy 2004/17/WE i 2004/18/WE. Udzielanie zamówień objętych zakresem dyrektywy 2009/81/WE w innym trybie może mieć miejsce tylko w przypadkach uzasadnionych koniecznością ochrony podstawowych (szczególnych) interesów bezpieczeństwa państwa, o których mówi art. 346 TFUE. Określenie podstawowego interesu bezpieczeństwa państwa, a także środków odnoszących się do produkcji lub handlu bronią, amunicją lub materiałami wojennymi, jakie są konieczne w celu ochrony tego interesu, jest obowiązkiem i prerogatywą każdego z państw członkowskich UE. Dla Polski kluczowe znaczenie ma w tym kontekście określenie sposobu stosowania art. 346 TFUE, tak aby zabezpieczyć możliwość ochrony szczególnego interesu bezpieczeństwa państwa, jakim są dostawy uzbrojenia i sprzętu wojskowego (lub logistyki) w przypadku zagrożenia (terroryzm lub działania militarne) natychmiast, gdy możliwe jest zaistnienie takiego zagrożenia. Dla jego zapewnienia konieczny jest udział polskich podmiotów sektora obronnego w produkcji, remontach i modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego będącego na wyposażeniu Sił Zbrojnych RP. Sposób realizacji Ministerstwo Obrony Narodowej wspólnie z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, we współpracy z Ministerstwem Skarbu Państwa i Ministerstwem Gospodarki, przygotuje projekt aktu prawnego, który określi tryb dokonywania oceny występowania istotnego interesu bezpieczeństwa i obronności państwa i tym samym spełnienia przesłanek wskazanych w art. 346 TFUE (delegacja do stworzenia takiego aktu prawnego znajduje się w projekcie założeń do ustawy o zmianie ustawy Prawo zamówień publicznych w związku z pracami nad implementacją dyrektywy 2009/81/WE; organ wiodący Urząd Zamówień Publicznych). 142 Problematyka bezpieczeństwa narodowego (kierowania bezpieczeństwem narodowym) ma szerszy zakres pojęciowy niż obronność, dlatego niemożliwym jest ujecie zagadnień zarządzania kryzysowego i planowania obronnego w ustawie opracowywanej w wyniku trwających prac nad usystematyzowaniem istniejącego prawa wojskowego Przedmiotowego celu nie można osiągnąć poprzez nowelizację istniejących aktów prawnych, dlatego też koniecznym jest opracowanie ustawy regulującej kwestie kierowania bezpieczeństwem narodowym. 127

128 V. System realizacji strategii 1. Podmioty odpowiedzialne za wdrożenie i monitorowanie realizacji strategii oraz jej ocenę W realizację Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP zaangażowane będą wszystkie podmioty wdrażające strategię, a w szczególności Prezes Rady Ministrów; ministrowie; szefowie urzędów centralnych; wojewodowie; organy samorządu terytorialnego. Ponadto przewiduje się uczestnictwo w implementacji strategii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w ramach kompetencji i właściwości wynikających z Konstytucji RP oraz aktów prawnych powszechnie obowiązujących w zakresie: doprecyzowania, we współdziałaniu z Prezesem Rady Ministrów oraz Radą Ministrów, kompetencji i właściwości najważniejszych organów władzy wykonawczej w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym; ustanowienia mechanizmów monitorowania bezpieczeństwa państwa oraz rozpatrywania spraw mających wpływ na stan bezpieczeństwa narodowego i obronności państwa; zatwierdzenia Wytycznych politycznych do planowania obronnego; skutecznej promocji bezpieczeństwa i obronności państwa. Prezesowi Rady Ministrów w zakresie: doprecyzowania, we współdziałaniu z Prezydentem RP, kompetencji i właściwości najważniejszych organów władzy wykonawczej w systemie kierowania bezpieczeństwem narodowym; dostosowania struktury KPRM, umożliwiającej skuteczną realizację zadań z zakresu bezpieczeństwa narodowego, w tym określenie roli Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w systemie bezpieczeństwa narodowego; zarządzania kontroli kompleksowych wykonywania zadań obronnych; poprawy efektywności szkolenia obronnego w formie ćwiczeń o zasięgu międzynarodowym i krajowym. Radzie Ministrów w zakresie doskonalenia struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego do funkcjonowania w okresie pokoju, kryzysu i w czasie wojny; zapewnienia spójności procesów planowania obronnego i zarządzania kryzysowego, poprawy jakości planowania strategicznego ; przygotowania Wytycznych politycznych do planowania obronnego. Ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych i spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej w zakresie: utrzymywania stosunków Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, w tym aktywnymi w sferze bezpieczeństwa międzynarodowego: o działania na rzecz utrzymania roli Sojuszu Północnoatlantyckiego jako efektywnego sojuszu obronnego; 128

129 o działania na rzecz wzmocnienia i rozwoju Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej; o umacniania dialogu strategicznego i innych form współpracy z kluczowymi partnerami i sojusznikami Rzeczypospolitej Polskiej; o wspierania działań na rzecz wzmocnienia roli Organizacji Narodów Zjednoczonych w dziedzinie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; o wspierania działań na rzecz wzmocnienia Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jako forum dialogu strategicznego z państwami nie będącymi członkami NATO i UE; o wspierania działań na rzecz wzmocnienia mechanizmów nieproliferacji broni masowego rażenia oraz instrumentów kontroli handlu bronią i technologiami podwójnego zastosowania; koordynowania polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej, w tym działalności organów administracji rządowej oraz podległych im jednostek poprzez: o coroczne opracowywanie, uzgadnianie i wnoszenie do rozpatrzenia przez Radę Ministrów dokumentu rządowego określającego kierunki i cele polskiej polityki zagranicznej oraz promocji interesów Rzeczypospolitej Polskiej na następny rok, a także opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów wieloletnich strategii w zakresie spraw zagranicznych; o opiniowanie pod względem zgodności z tym dokumentem i przedkładanie Prezesowi Rady Ministrów opinii nt. rocznych i wieloletnich planów współpracy zagranicznej ministrów; o współuczestniczenie w istotnych dla interesów Rzeczypospolitej Polskiej relacjach międzynarodowych; kształtowania międzynarodowego wizerunku Rzeczypospolitej Polskiej; spraw z zakresu międzynarodowej współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej; udziału organów administracji rządowej w pracach organów Unii Europejskiej, a w szczególności opracowywanie strategii polityki Rzeczypospolitej Polskiej w ramach UE oraz inicjowanie i opracowywanie dokumentów rządowych związanych z udziałem w pracach UE lub opiniowanie ich pod względem zgodności z tą strategią. Ministrowi obrony narodowej w zakresie: zapewnienia Siłom Zbrojnym RP warunków doskonalenia zdolności Sił Zbrojnych RP do obrony państwa i wypełniania zobowiązań sojuszniczych oraz udziału w misjach międzynarodowych; doskonalenia procedur udzielania wsparcia organom administracji publicznej przez Siły Zbrojne RP w sytuacjach kryzysowych; poprawy strategicznego planowania obronnego; dostosowania struktury organizacyjnej i dowodzenia Sił Zbrojnych RP do wymogów środowiska bezpieczeństwa państwa; doskonalenia procedur kierowania i dowodzenia Sił Zbrojnych RP, uwzględniające rozwiązania sojusznicze i międzynarodowe, charakter potencjalnych działań oraz wykorzystania doświadczeń z działalności sił zbrojnych; kontynuacji procesu pozyskiwania i modernizacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego z wykorzystaniem krajowego przemysłowego potencjału obronnego oraz uczestnictwa w programach międzynarodowych; 129

130 doskonalenia systemu eksploatacji sprzętu i uzbrojenia wojskowego oraz jego wycofywania z użytkowania; kontynuacji procesu profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP oraz wdrażania nowych rozwiązań funkcjonalno-organizacyjnych dotyczących zasobów osobowych oraz logistycznych; doskonalenia systemu wyższego szkolnictwa wojskowego, podnoszenia poziomu wykształcenia żołnierzy zawodowych i wyszkolenia wojsk, odpowiadającego potrzebom Sił Zbrojnych RP i osiągania przez nie zdolności obronnych, jednocześnie gwarantujących rozwój wyższych uczelni wojskowych, ośrodków i centrów szkolenia wojskowego oraz ich kadr naukowo-dydaktycznych; koordynacji planowania i realizacji zadań związanych z pozamilitarnymi przygotowaniami obronnymi państwa, w tym przedsięwzięć zabezpieczających potrzeby sił zbrojnych i wojsk sojuszniczych; koordynacji realizacji zadań ujmowanych w Programie Mobilizacji Gospodarki (PMG); realizacja przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; doskonalenia rozwiązań organizacyjnych i funkcjonalnych dotyczących CIMIC i HNS; poprawy zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa; integracji procesów planowania obronnego i zarządzania kryzysowego, poprzez zapewnienie spójności i tożsamości podejmowanych działań ujmowanych w planach zarządzania kryzysowego oraz w planach operacyjnych funkcjonowania organów administracji publicznej, planach operacyjnych użycia Sił Zbrojnych RP w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państw i w czasie wojny; integracji systemów łączności i informatycznego wsparcia procesu kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz wymiany danych; budowy resortowego zintegrowanego systemu informatycznego, wspomagającego proces decyzyjny; rozwijania zdolności do reagowania na incydenty komputerowe; podejmowania działań na rzecz koordynacji zamierzeń organizacyjno-dyslokacyjnych Sił Zbrojnych RP z ustaleniami dokumentów dotyczących: rozwoju regionalnego, planowania i zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska naturalnego oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w tym usprawnienia procesu przekazywania władzom administracji samorządowej terenów i obiektów powojskowych; kształtowania pozytywnego wizerunku i odbioru społecznego spraw dotyczących sił zbrojnych, obronności oraz zacieśniania współdziałania z organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami społecznymi w promocji obronności i działań na rzecz obronności; kontynuowania prac legislacyjnych nad aktami prawnymi regulującymi problematykę bezpieczeństwa i obronności. Ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych w zakresie: wypracowania i wdrożenia rozwiązań systemowych regulujących obszar ochrony ludności i obrony cywilnej; poprawy stanu wsparcia i zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych przez podległe struktury i jednostki organizacyjne; doskonalenia działań podmiotów i struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego do funkcjonowania w okresie pokoju, kryzysu i w czasie wojny; 130

131 zabezpieczenia potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego. realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej, informatyzacji, łączności w zakresie: rozwijania i rozbudowy podsystemów łączności, wymiany danych oraz wsparcia informatycznego dla potrzeb systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym; współuczestnictwa w procesie rozwijania i rozbudowy podsystemów łączności zabezpieczających proces kierowania bezpieczeństwem narodowym oraz wsparcia informatycznego; doskonalenia zdolności do wsparcia działań Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych, przez podległe struktury i jednostki organizacyjne oraz przedsiębiorców i operatorów pocztowych, w okresie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny; zabezpieczenia potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego. rozwijania Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe; Ministrowi właściwemu do spraw gospodarki w zakresie: wspierania inicjatyw międzynarodowych dotyczących przemysłu obronnego oraz pozyskiwania i dostaw nowych technologii; wdrażania idei solidarności energetycznej oraz zacieśniania współpracy międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego, w tym rozwoju konkurencyjności rynku paliw i energii; tworzenia warunków organizacyjnych i funkcjonalnych zapewniających bezpieczeństwo eksploatacji obiektów jądrowych, systemów, instalacji oraz przechowywania materiałów jądrowych w kontekście realizacji Programu polskiej energetyki jądrowej; tworzenia prawnych i organizacyjnych warunków sprzyjających rozwojowi przemysłu obronnego oraz jego monitorowanie; zapewnienia efektywnej realizacji międzynarodowych związanych z bezpieczeństwem i obronnością państwa oraz wykorzystania zobowiązań offsetowych z nich wynikających; określenia możliwości zabezpieczenia potrzeb bytowych ludności w zakresie paliw, energii elektrycznej, gazu i węgla oraz utrzymywania mocy produkcyjnych i remontowych niezbędnych do realizacji zadań wynikających z Programu Mobilizacji Gospodarki; opracowanie Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; realizacji kierunku interwencji Zabezpieczenie potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego. Ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa w zakresie: utrzymania udziałów Skarbu Państwa w kluczowych spółkach sektora bezpieczeństwa energetycznego, w tym zajmujących się przesyłem nośników energii; uwzględnienia aspektów bezpieczeństwa narodowego w procesach prywatyzacyjnych oraz przekształceń własnościowych w strategicznych sektorach funkcjonowania państwa; sprawowania nadzoru właścicielskiego nad przedsiębiorcami zapewniającymi dostawy nośników energii dla potrzeb przemysłu i ludności; 131

132 realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; realizacji kierunku interwencji Zabezpieczenie potrzeb sfery bezpieczeństwa państwa w kontekście wymogów prawa wspólnotowego. Ministrowi właściwemu do spraw transportu, gospodarki morskiej, budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej w zakresie: zwiększenia poziomu bezpieczeństwa w transporcie oraz odporności obiektów infrastruktury transportowej na zagrożenia terrorystyczne; poprawy stanu przygotowania i gotowości infrastruktury transportowej państwa, przygotowania środków transportowych dla potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych; poprawy stanu wsparcia i zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych przez podległe struktury, jednostki organizacyjne oraz przedsiębiorców realizujących zadania obronne w okresie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny; realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; podejmowania działań na rzecz uwzględniania wymogów obronności i bezpieczeństwa państwa w dokumentach dotyczących rozwoju regionalnego oraz planowania i zagospodarowania przestrzennego. Ministrowi właściwemu do spraw zdrowia w zakresie: określenia możliwości zabezpieczenia potrzeb medycznych sił zbrojnych i innych jednostek organizacyjnych ministerstw i urzędów, ujętych w Programie Mobilizacji Gospodarki; realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; przygotowania publicznej i niepublicznej służby zdrowia na potrzeby obronne państwa; rozwijania współpracy z wojskową służbą zdrowia w dziedzinie funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz zarządzania kryzysowego. Ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa, rynków rolnych, rozwoju wsi, rybołówstwa w zakresie: zapewnienia ludności podstaw egzystencji i przetrwania w obszarze: dostępności i bezpieczeństwa żywności, utrzymywania produkcji rolno-hodowlanej, wzmacnianiu jej odporności na zagrożenia powodowane katastrofami naturalnymi, klęskami żywiołowymi, zagrożeniami terrorystycznymi, skażeniami i zakażeniami, kontroli jakości żywności oraz produktów rolno-spożywczych, produkcji żywności oraz ochrony rynków rolnych; doskonalenia współpracy z innymi ministrami i organami odpowiedzialnymi za monitorowanie stanu ochrony środowiska naturalnego, wykrywania zagrożeń dla bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności w czasie pokoju w sytuacjach kryzysowych oraz w czasie wojny; realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Ministrowi właściwemu do spraw środowiska i gospodarki wodnej w zakresie: 132

133 tworzenia formalno-prawnych warunków funkcjonowania obiektów i systemów sektora bezpieczeństwa, uwzględniające wymogi ochrony środowiska naturalnego, bezpieczeństwa wodnego oraz bezpieczeństwa ekologicznego; rozwijania współpracy z innymi ministrami i organami odpowiedzialnymi za monitorowanie stanu ochrony środowiska naturalnego, wykrywania skażeń i alarmowania oraz doskonalenia współdziałania odpowiednich struktur i systemów wykonawczych im podległym; wsparcia i zabezpieczenia potrzeb Sił Zbrojnych RP i wojsk sojuszniczych przez podległe struktury, jednostki organizacyjne oraz przedsiębiorców realizujących zadania obronne w okresie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny; opracowania Planu Bezpieczeństwa Wodnego Kraju oraz jego wdrożenia i monitoringu. Ministrowi właściwemu do spraw nauki i szkolnictwa wyższego w zakresie: koordynowania badań naukowych i prac rozwojowych na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa poprzez ustalenie strategicznych programów badań w tym obszarze oraz zarządzania ich realizacją za pośrednictwem Narodowego Centrum Badań i Rozwoju; intensyfikacji działań aktywizujących i wspierających uczestnictwo polskich ośrodków naukowych i przemysłowych w międzynarodowych programach wojskowych; zachęcania uczelni do działań zmierzających do uwzględnienia w programach i kierunkach studiów problematyki bezpieczeństwa państwa; współdziałania jednostek organizacyjnych resortu nauki z innymi podmiotami i jednostkami organizacyjnymi w budowie i rozwijaniu Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe. Pozostali ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i innych państwowych instytucji oraz urzędów centralnych stosownie do właściwości i kompetencji, w zakresie: realizacji zadań związanych z pozamilitarnymi przygotowaniami obronnymi państwa oraz zarządzania kryzysowego; planowania i realizacji zadań ujmowanych w Programie Mobilizacji Gospodarki (PMG); doskonalenia rozwiązań organizacyjnych i funkcjonalnych dotyczących CIMIC i HNS; poprawy zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa; realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. Szefowi ABW w zakresie: poprawy zdolności rozpoznania i ochrony przed zagrożeniami bezpieczeństwa państwa, w tym zagrożeń terrorystycznych oraz proliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia oraz materiałów i technologii podwójnego zastosowania; doskonalenia zasad i mechanizmów współpracy z właściwymi podmiotami i strukturami na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa cybernetycznego; rozwijania Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe; realizacja przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych. 133

134 Szefowi AW w zakresie: ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi bezpieczeństwa państwa, w tym zagrożeń międzynarodowego terroryzmu oraz proliferacji broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia oraz materiałów i technologii podwójnego zastosowania; rozpoznania i analizowania zagrożeń występujących w rejonach napięć i konfliktów oraz miejsc operowania polskich cywilno-wojskowych kontyngentów; doskonalenia zasad i mechanizmów współpracy z właściwymi podmiotami i strukturami na rzecz rozpoznania i wymiany informacji o zagrożeniach bezpieczeństwa państwa. Szefowi RCB w zakresie: doskonalenia działań podmiotów i struktur organizacyjnych właściwych do spraw zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego do funkcjonowania w okresie pokoju, kryzysu i w czasie wojny; zapewnienia spójności procesów planowania obronnego i zarządzania kryzysowego, poprawy jakości planowania strategicznego; realizacji przedsięwzięć w ramach planowania cywilnego, w szczególności w czasie podwyższania gotowości obronnej państwa i okresu po wprowadzeniu stanów nadzwyczajnych; przygotowania, wdrożenia i aktualizacji, we współpracy z właściwymi ministrami, innymi podmiotami i operatorami infrastruktury krytycznej, Narodowego Programu Ochrony infrastruktury Krytycznej, uwzględniającego mechanizmy partnerstwa publicznoprywatnego; wdrażania i doskonalenia mechanizmów implementacyjnych przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego z uwzględnieniem zobowiązań wynikających z członkowstwa w NATO oraz UE; doskonalenia zasad współdziałania w obszarze kierowania bezpieczeństwem narodowym poprzez przyjmowanie spójnych rozwiązań oraz mechanizmów współpracy organów władzy i administracji publicznej i innych podmiotów w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowych powodowanymi zagrożeniami bezpieczeństwa państwa; zapewnienia spójności i tożsamości podejmowanych działań ujmowanych w planach zarządzania kryzysowego oraz w planach operacyjnych funkcjonowania organów administracji publicznej, planach operacyjnych użycia Sił Zbrojnych RP w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państw i w czasie wojny; rozwijania i usprawnienia mechanizmów wsparcia organów administracji publicznej przez Sił Zbrojnych RP w sytuacjach kryzysowych; współpracy z organami i podmiotami krajowymi i międzynarodowymi na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa cybernetycznego. realizacji przedsięwzięć w ramach planowania cywilnego, w szczególności w czasie podwyższania gotowości obronnej państwa i okresu po wprowadzeniu stanów nadzwyczajnych. Wojewodom w zakresie: doskonalenia zasad współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej funkcjonującej na obszarze województwa związanych z wykrywaniem, zapobieganiem, monitorowaniem zagrożeń bezpieczeństwa państwa oraz przeciwdziałaniu i likwidacji skutków w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej. koordynowania przedsięwzięć związanych z przygotowaniami obronnymi na obszarze województwa, w tym doskonalenia procedur współdziałania organów i struktur 134

135 administracji rządowej szczebla wojewódzkiego, organów samorządu terytorialnego, przedsiębiorców oraz innych podmiotów; koordynacji planowania i realizacji zadań obronnych związanych z zabezpieczeniem potrzeb sił zbrojnych i wojsk sojuszniczych; doskonalenia zasad i procedur wsparcia organów administracji publicznej przez oddziały i pododdziały Sił Zbrojnych RP w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowych na obszarze województwa; zapewnienia uczestnictwa odpowiednich struktur wojewódzkich i samorządowych w ćwiczeniach wojskowych i obronnych z udziałem Sił Zbrojnych RP organizowanych na terenie województwa; uwzględniania w dokumentach dotyczących: rozwoju regionalnego, planowania i zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska naturalnego oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego potrzeb i wymagań obronności i bezpieczeństwa; realizacji przedsięwzięć związanych z tworzeniem Rządowego Programu Rezerw Strategicznych; wdrażania i realizacji zadań związanych z zabezpieczeniem potrzeb bytowych ludności, w tym zaopatrzenia w wodę, ochroną ludności i obroną cywilną w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej. Organom samorządu terytorialnego w zakresie: wykrywania, zapobiegania, monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa państwa na administrowanych obszarach oraz przeciwdziałaniu i likwidacji skutków w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej; koordynowania przedsięwzięć związanych z przygotowaniami obronnymi na administrowanym obszarze; wdrażania i realizacji zadań związanych z zabezpieczeniem potrzeb bytowych ludności, w tym zaopatrzenia w wodę, ochroną ludności i obroną cywilną w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej; uwzględniania w dokumentach dotyczących: rozwoju regionalnego, planowania i zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska naturalnego oraz kultury i ochrony dziedzictwa narodowego potrzeb i wymagań obronności i bezpieczeństwa; realizacji zadań obronnych związanych z zabezpieczeniem potrzeb sił zbrojnych i wojsk sojuszniczych. 2. Mechanizmy współdziałania podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie i monitorowanie realizacji strategii oraz jej ocenę Koordynatorem wdrażania strategii jest Minister Obrony Narodowej, działający w imieniu Prezesa Rady Ministrów. Rolą koordynatora jest coroczne przekazywanie Ministrowi Rozwoju Regionalnego sprawozdania o stanie wdrażania strategii za rok poprzedni, stanowiącego wkład do informacji o realizacji celów ŚSRK oraz opracowywanego na podstawie danych przekazywanych przez poszczególne resorty, urzędy centralne, wojewodów. Pierwsze sprawozdanie (ocena) z wdrażania strategii będzie przedstawione w 2013 r. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP będzie podlegać okresowej aktualizacji, co najmniej raz na 4 lata. Podstawę do aktualizacji może stanowić poważna zmiana w środowisku bezpieczeństwa Polski lub nowe, istotne rozwiązania z zakresu rozwijania systemu bezpieczeństwa narodowego. 135

136 Koordynator będzie się konsultował z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za poszczególne obszary tematyczne, tj. z Szefem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Ministrem Spraw Zagranicznych, Ministrem Spraw Wewnętrznych, Ministrem Administracji i Cyfryzacji, Ministrem Gospodarki, Ministrem Finansów, Ministrem Środowiska, Ministrem Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministrem Rozwoju Regionalnego, Ministrem Skarbu, Dyrektorem Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Szefem Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu 143. Koordynatorów i współwykonawców celów operacyjnych SRSBN RP przedstawia poniższy diagram. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP - liderzy resortowi OBSZAR STRATEGII Cel 1 Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym Cel 2 Umocnienie zdolności państwa do obrony Cel 3 Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Cel 4 Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa Cel 5 Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego Resort Odpowiedzialny* MSZ MON MSW MON MON Współpraca (resorty, instytucje) MON, MSW, MAiC, AW MON, MSW, MAiC, BBN, ABW, AW, MG, MTBiGM MON, MSW, MAiC, MG, MTBiGM, MŚ, RCB, ABW MRR, MSW, MAiC, MG, MNiSW, MŚ MSW, MAiC, MTBiGM, MNiSW, RCB, ABW * - koordynacja prac w danym obszarze, - prowadzenie sprawozdawczości dla MON i na potrzeby RM (MRR, KKds.PR) Źródło: opracowanie własne MON Etapy wdrażania strategii Ograniczone środki finansowe, konieczność wypracowania koncepcji wprowadzanych zmian i przeprowadzania przeglądu wszystkich przepisów ustaw, które będą wymagały zmian, a także czasochłonność procesu legislacyjnego oznacza, iż wdrażanie Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP będzie przebiegać etapami, zgodnie z Planem działań SRSBN RP i przy zachowaniu zasad: partnerstwa, współpracy i koordynacji. Plan ten będzie przygotowany przez koordynatora strategii przy współpracy z właściwymi resortami i będzie podlegał corocznej ocenie realizacji. Będzie zatwierdzany przez Komitet Koordynacyjny ds. Polityki Rozwoju i będzie zawierał m.in. harmonogram prac. Ponadto będzie podlegał monitorowaniu i aktualizacji. Na jego podstawie będą także wytyczane priorytetowe zadania na dany rok. 143 Funkcja koordynatora wymagała będzie utworzenia w ramach MON komórki organizacyjnej realizującej zadania analityczno-strategiczne na potrzeby Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP oraz innych prac związanych z systemem zarządzania rozwojem kraju. Komórka ta będzie bezpośrednio współpracować w zakresie swoich zadań (m.in. monitorowania, przeprowadzania analiz, opracowywania sprawozdań, zbierania danych) z odpowiednimi komórkami organizacyjnymi pozostałych resortów. 136

137 3. Dokumenty wdrożeniowe strategii Lp Dokument Wytyczne Rady Ministrów do Programowania Obronnego na lata Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich przygotowań do obrony państwa na lata Szczegółowe kierunki przebudowy i modernizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata Program Rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach Program Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych w latach Program Mobilizacji Gospodarki na lata Program Doskonalenia Obrony Cywilnej Plan Reagowania Obronnego Rzeczypospolitej Polskiej 10. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej Rządowy Program Rezerw Strategicznych (opracowywany na okres 5 lat z możliwością corocznej aktualizacji) 145 Plan współdziałania jednostek organizacyjnych wchodzących w skład Jednolitego Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania Polityka bezpieczeństwa cyberprzestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej Narodowy Program Antyterrorystyczny na lata (projekt) 16 Wieloletni Program Współpracy Rozwojowej Podmiot zatwierdzający / przyjmujący dokument, planowany termin przyjęcia Rada Ministrów. Cel operacyjny Prezydent RP przyjęty w listopadzie 2011 r. 2 Prezes Rady Ministrów koniec 2011 r. 2 Minister Obrony Narodowej / Rada Ministrów 2012 r. Rada Ministrów 2012 r. Rada Ministrów I połowa 2013 r. Szef Obrony Cywilnej Kraju I połowa 2012 r. Prezes Rady Ministrów (opracowany po wprowadzeniu nowej Polityczno-Strategicznej Dyrektywy Obronnej RP) Rada Ministrów I połowa 2012 r. Rada Ministrów I półrocze 2012 r. Rada Ministrów r. Minister Obrony Narodowej zatwierdzony w dn r. Prezes Rady Ministrów I półrocze 2012 r. Rada Ministrów grudzień 2011/styczeń 2012 r. Rada Ministrów II półrocze 2012 Z uwagi na swój niejawny charakter dokumenty wdrożeniowe celu 2 będą wyłączone z rygoru zgodności z wymogami ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Po wprowadzeniu zmian regulacji prawnych związanych z kodyfikacją prawa obronnego i wojskowego Wytyczne Polityczne do Planowania Obronnego zastąpią obowiązującą Polityczno-Strategiczną Dyrektywę Obronną RP, Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych RP oraz ich przygotowań do obrony państwa, Szczegółowe kierunki przebudowy i modernizacji Sił Zbrojnych RP oraz Wytyczne Rady Ministrów do Programowania Obronnego. 145 Minister właściwy do spraw gospodarki przedkłada Radzie Ministrów projekt pierwszego Programu w terminie 15 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o rezerwach strategicznych, czyli od dnia 5 lutego 2011 r. Prace nad projektem Programu na kolejny okres podejmowane są nie później niż na 12 miesięcy przed upływem okresu objętego poprzednim programem. Program może być corocznie aktualizowany. Program lub jego aktualizacja przyjmowane są w drodze uchwały przez Radę Ministrów do 31 maja danego roku, na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki złożony nie później niż do 30 kwietnia danego roku. 137

138 4. Sposoby monitorowania i oceny realizacji strategii System monitorowania Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP będzie dostarczał rzetelnych informacji na temat skuteczności podejmowanych działań w kontekście realizacji zakładanych celów. Monitorowanie będzie stałym i ciągłym procesem obserwacji zachodzących zmian i będzie obejmowało: a) monitorowanie stopnia realizacji celów strategii, b) analizy przyczyn rozbieżności oraz identyfikację obszarów wymagających podjęcia określonych działań interwencyjnych, c) analizy porównawcze w zakresie wybranych aspektów rozwoju, d) ewaluacje wybranych aspektów wdrażania strategii mające na celu pozyskiwanie wiedzy niezbędnej do optymalizacji tego procesu. Monitorowanie będzie bazować na zawartym w SRSBN RP systemie wskaźników, planach (rocznych) działań analitycznych i planach (rocznych) ewaluacji. Bieżące działania podejmowane w ramach monitorowania przedstawiać będą zatem osiągany postęp zakładanych celów. W perspektywie długofalowej proces monitorowania umożliwi obserwacje zachodzących zmian pod kątem skuteczności i efektywności realizowanych interwencji. Wyniki prowadzonych analiz i wnioski z nich wynikające będą wykorzystywane m.in. do przygotowywania cyklicznych raportów i informacji przedstawiających stopień realizacji strategii, obserwacji dynamiki realizacji celów strategii, wyznaczania nowych kierunków działań. Informacja obrazująca stan realizacji SRSBN RP w danym roku, z uwzględnieniem stopnia osiągnięcia celów strategii, będzie sporządzona przez jednostkę koordynującą SRSBN RP w oparciu o informacje nadesłane z resortów i urzędów centralnych, zaangażowanych w jej opracowanie. Wkłady te powinny obejmować opis zrealizowanych w danym roku działań w ramach poszczególnych celów szczegółowych oraz innych dokumentów programowych (np. będących narzędziami wykonawczymi dla strategii), za realizację których odpowiedzialny jest dany resort czy urząd. Powinny one także wskazywać źródła finansowania i wysokość środków przeznaczonych w danym roku na realizację działań, w ścisłym odniesieniu do założeń przyjętych na dany rok. Jednocześnie resorty i urzędy zobligowane będą przedstawiać wyjaśnienia w przypadku opóźnień w stosunku do założonych w dokumentach strategicznych harmonogramów i wskaźników na dany rok, czy też w przypadku zaniechania realizacji zadań wynikających ze SRSBN RP. 138

139 Wykres 6. Organizacja koordynowania i monitorowania SRSBN RP Koordynacja i monitorowanie realizacji SRSBN RP Koordynacja i monitorowanie realizacji SRSBN RP Koordynacja Monitorowanie Komitet powołany zarządzeniem Prezesa RM Komitet Koordynacyjny ds. Polityki Rozwoju Funkcja wynikająca z ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju MRR jednostka koordynująca proces zarządzania strategicznego Zespół międzyresortowy powołany przez koordynatora strategii, w składzie: sekretarze stanu, podsekretarze stanu, szefowie, dyrektorzy urzędów Zespół Sterujący / Zespół Monitorujący Zespół wykonawczy powołany przez koordynatora strategii Zespół Zadaniowy / Monitorujący Grupy wykonawcze powołane przez ministrów, szefów, dyrektorów instytucji zaangażowanych w realizację strategii Grupy Wykonawcze Źródło: opracowanie własne MON. Dotrzymanie powyższych warunków wymaga prowadzenia stałego monitoringu realizacji założeń strategii w poszczególnych instytucjach, a w konsekwencji osiągania celów SRSBN RP. Monitoring ten powinien być prowadzony w poszczególnych instytucjach w ramach odpowiednich komórek zajmujących się programowaniem strategicznym, tak aby na czas sprostać wymogom corocznego przedkładania do jednostki koordynującej (Ministerstwa Rozwoju Regionalnego) wkładów do informacji o realizacji celów ŚSRK w określonym układzie. Szczegółowe wymogi dla prowadzenia odpowiedniej jakości i w określonej systematyce procesu monitorowania i sprawozdawczości będą przedstawione w odrębnym dokumencie, gdzie będą też określone ramy dla prowadzenia ewaluacji. Wykres 7. System raportowania z realizacji SRSBN RP (roczny) Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP - system raportowania z realizacji Roczny raport z Planu Działań z realizacji SRSBN RP przygotowywany przez MON, omawiany na Zespole Sterującym SRSBN RP, jako wkład do raportu z wdrożenia Planu Działania ŚSRK. system raportowania opiera się na wkładach cząstkowych, opracowywanych przez poszczególne resorty i instytucje zaangażowane we wdrażanie SRSBN RP roczne sprawozdania na temat wdrażania programów rozwoju roczne sprawozdania na temat wdrażania programów operacyjnych Inne instrumenty wdrażania służące realizacji SRSBN RP Programy rozwoju służące realizacji SRSBN RP Programy operacyjne/ lub ich części służące realizacji SRSBN RP (np. NISP) Źródło: opracowanie własne MON. 139

140 Istotnym elementem oceny realizacji strategii wspomagającej proces oceny realizacji ŚSRK będzie przygotowywany co trzy lata kompleksowy raport o rozwoju społecznogospodarczym, regionalnym oraz przestrzennym. W zależności od potrzeb, przedstawiony zostanie raport o realizacji i ewaluacji SRSBN RP. Wykres 8. Wkład do kompleksowego raportu o rozwoju społeczno-gospodarczym, regionalnym i przestrzennym (cykl trzyletni) Wkład do kompleksowego raportu o rozwoju społecznogospodarczym, regionalnym i przestrzennym Wkład z realizacji SRSBN RP do raportu o rozwoju społecznogospodarczym, regionalnym i przestrzennym opracowywanym co trzy lata przez MRR, omawiany na KK ds. PR oraz przyjmowany przez RM Raport na temat rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Zestawienie 3 raportów rocznych przygotowywany przez MON do MRR Źródło: opracowanie własne MON. 140

141 VI. Ramy finansowe strategii Zgodnie z art. 14d ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju 146 zasady wieloletniego finansowania realizacji polityki rozwoju określają przepisy o finansach publicznych. W myśl art. 136 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych 147 ustawa budżetowa może określać - w ramach limitów wydatków na rok budżetowy - limity wydatków na programy wieloletnie, natomiast ust. 2 stanowi, iż programy wieloletnie są ustanawiane przez Radę Ministrów w celu realizacji strategii przyjętych przez Radę Ministrów. Uchwałą Nr 36 Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 2011 r., opublikowaną w Monitorze Polskim (nr 29, poz. 324) został uchwalony Wieloletni Plan Finansowy Państwa na lata (WPFP). Zasadnicza rola tego planu w polskim systemie finansów publicznych polega na powiązaniu kierunków wydatkowania środków budżetowych z celami państwa określonymi w dokumentach strategicznych. Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych WPFP jest dokumentem sporządzanym w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji i uwzględnia: 1) cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o której mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; 2) kierunki polityki społeczno-gospodarczej Rady Ministrów. Zaplanowanie w ramach WPFP wielkości wydatków dla poszczególnych funkcji i określenie zadań priorytetowych w ramach zadaniowego układu budżetu państwa umożliwia przełożenie tych kwot lub limitów na poszczególne cele, obszary, bądź programy wynikające ze strategii rozwojowych. Według propozycji przyporządkowania zadań budżetowych do docelowych strategii rozwoju, Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP jest finansowana w ramach dwóch funkcji stałych państwa: funkcji 11. bezpieczeństwo zewnętrzne i nienaruszalność granic; funkcji 15. polityka zagraniczna 148. Tabela 7. Budżet zadaniowy (wg projektu na 2013 rok) a przyporządkowanie funkcji i zadań do Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP Funkcja Zadanie Funkcja 11. Bezpieczeństwo zewnętrzne i nienaruszalność granic 11.1 Utrzymanie i rozwój zdolności operacyjnych SZ RP 11.2 Wsparcie wywiadowcze i kontrwywiadowcze 11.3 Realizacja zobowiązań sojuszniczych i międzynarodowych oraz uczestnictwo w działaniach na rzecz pokoju i stabilizacji międzynarodowej 11.4 Gotowość struktur administracyjno-gospodarczych kraju do obrony państwa Funkcja 15. Polityka zagraniczna 15.1 Zapewnienie Polsce sprzyjających warunków rozwoju 15.2 Zapewnienie bezpieczeństwa państwa 15.3 Reprezentowanie i ochrona międzynarodowych interesów RP i jej obywateli za granicą 15.4 Kształtowanie międzynarodowego wizerunku RP 15.5 Kształtowanie i koordynacja polityki zagranicznej 15.6 Informatyzacja działalności i budowa społeczeństwa informacyjnego Źródło: opracowanie własne na podstawie: projektu Metodyki planowania i programowania rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach (w obszarze funkcji 11) - wg stanu na dzień r. ) oraz pisma Ministerstwa Finansów Nr RF-3/199/SJI/2010/307 z 24 maja 2010 r. 146 Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm. 147 Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm. 148 Uchwała Nr 36 Rady Ministrów z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie aktualizacji Wieloletniego Planu Finansowego Państwa na lata (M.P. z 2011 r. Nr 29, poz. 324). 141

142 Zgodnie z WPFP, funkcja 11. obejmuje swym zakresem obszar państwa odpowiedzialny za sprawy obrony państwa oraz Sił Zbrojnych RP, a także udziału Polski w wojskowych przedsięwzięciach organizacji międzynarodowych oraz w zakresie wywiązywania się ze zobowiązań militarnych wynikających z umów międzynarodowych. Finansowanie zadań z zakresu obronności, wynikających ze Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP , realizowane będzie poprzez wykorzystanie środków pochodzących z budżetu państwa, wspartych środkami Funduszu Modernizacji Sił Zbrojnych. Dokumentami realizującymi postanowienia SRSBN RP z podaniem podstawowych założeń podziału środków na poszczególne cele określone w strategii znajdą się w programach rozwoju, w szczególności w : Programie rozwoju SZ RP w latach , Programie Pozamilitarnych Przygotowań Obronnych na lata oraz Programie Mobilizacji Gospodarki na lata Finansowe ramy dla realizacji powyższych programów określane będą w WPFP na okresy czteroletnie, corocznie aktualizowane z równoczesnym wydłużeniem o rok horyzontu planistycznego. Z kolei w ramach funkcji 15. finansowane jest m.in. reprezentowanie i ochrona interesów Polski za granicą oraz działania na rzecz światowego pokoju, demokracji i rozwoju na świecie oraz kształtowania pozytywnego wizerunku Polski na świecie poprzez działania promocyjne. Równocześnie realizowane są działania w celu koordynacji polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej. Według projektu WPFP na lata na realizację zadań w ramach funkcji 15. planuje się przeznaczyć łącznie w latach mld zł. Zgodnie z prognozami makroekonomicznymi przyjętymi w Strategii Rozwoju Kraju 2020 zakłada się, że zakres publicznych środków finansowych, przeznaczonych na cele rozwojowe w Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP wyniosą według klasyfikacji COFOG od 1,4 do 1,5 mld zł. Prognozowane wydatki obejmują jedynie nakłady na B+R. Natomiast wydatki ujęte w ramach finansowych SRSBN RP obejmują także inne wydatki przewidziane na realizację kierunków interwencji dotyczących potrzeb obronnych państwa, na finansowanie których zgodnie z obowiązującym stanem prawnym przeznaczane powinno być corocznie niemniej niż 1,95 procenta PKB z roku poprzedniego 149. Precyzyjne określenie wysokości środków na realizację celów Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP wymagać będzie efektywnej koordynacji wydatków dotyczących bezpieczeństwa narodowego, zawartych w różnych funkcjach budżetu zadaniowego Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz. U r. Nr 67, poz. 570). 150 W odniesieniu do obrony narodowej, obok wymienionej Funkcji 11. i Funkcji 15. są to pieniądze pozyskiwane przez resort obrony narodowej w ramach funkcji: Funkcja 2. Bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny; Funkcja 3. Edukacja, wychowanie i opieka; Funkcja 5. Ochrona praw i interesów skarbu państwa; Funkcja 7. Gospodarka przestrzenna, budownictwo i mieszkalnictwo, Funkcja 9. Kultura i dziedzictwo narodowe; Funkcja 10. Nauka polska; Funkcja 13. Zabezpieczenie społeczne i wspieranie rodziny; Funkcja 14. Rynek pracy; Funkcja 18. Sprawiedliwość; Funkcja 20. Zdrowie; Funkcja 22. Planowanie strategiczne oraz obsługa administracyjna i techniczna. Zadania związane z obroną narodową są finansowane także z budżetu innych resortów. 142

143 Bibliografia 1. Polska Trzecia fala nowoczesności, Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (projekt). 2. Strategia Rozwoju Kraju , Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 roku, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 3. Strategia Rozwoju Kraju 2020, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, projekt z marca 2012 roku. 4. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 roku. 5. Strategia Sprawne Państwo , Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, projekt z 4 kwietnia 2011 roku. 6. Strategia Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko. Perspektywa 2020 r., Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Gospodarki, projekt z dnia 18 maja 2011 roku. 7. Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, projekt z marca 2011 roku. 8. Założenia systemu zarządzania rozwojem Polski, dokument przyjęty na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 27 kwietnia 2009 roku. 9. Koncepcja Strategiczna NATO 2010, przyjęta na szczycie NATO w Lizbonie, w dniu 19 listopada 2010 roku. 10. Bezpieczna Europa w Lepszym Świecie. Strategia Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, przyjęta na spotkaniu szefów rządów w Brukseli, w dniu 12 grudnia 2003 roku. 11. Wytyczne Polityczne do Planowania Obronnego NATO, przyjęte przez ministrów obrony państw NATO 10 marca 2011 roku. 12. Sojusznicze dyrektywy, standardy, normy obronne, doktryny i koncepcje. 13. Europejska Agenda Cyfrowa Rady Europejskiej [KOM(2010)245]. 14. Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 6 marca 2012 roku. 15. Obowiązująca Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001 r. MP Nr. 26, poz. 432). 16. Raport o Stanie Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, opracowany w 2007 roku przez Ministerstwo Budownictwa i przyjęty przez Sejm RP; druk nr 74 z dnia 13 grudnia 2007 roku. 17. Raport POLSKA 2030 Wyzwania Rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa, lipiec 2009 roku. 18. Raport Polska Gospodarka-Społeczeństwo-Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, projekt z czerwca 2011 roku. 19. Koncepcja Zagospodarowania Przestrzennego Kraju 2030 (projekt). 20. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 24 czerwca 2011 roku. 21. Priorytety polskiej polityki zagranicznej , Ministerstwo Spraw Zagranicznych, projekt ze stycznia 2011 roku. 22. Cele Sił Zbrojnych NATO dla RP, edycja 2008 rok. 23. Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 23 grudnia 2009 roku. 24. Strategia udziału Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w operacjach międzynarodowych, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 19 stycznia 2009 roku. 25. Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce do roku Strategia konsolidacji i wspierania rozwoju polskiego przemysłu obronnego w latach , przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 31 sierpnia 2007 roku. 27. Strategia Informatyzacji Resortu Obrony Narodowej na lata

144 Strategia działań resortu obrony narodowej w obszarze badań i technologii obronnych, przyjęta przez Ministra Obrony Narodowej w dniu 4 lutego 2011 roku. 29. Główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich przygotowań do obrony państwa na lata , wydane w drodze postanowienia Prezydenta RP w dniu 8 listopada 2011 roku. 30. Ocena pozamilitarnych przygotowań obronnych Rzeczypospolitej Polskiej w 2009 roku, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 22 września 2010 roku. 31. Raport o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej w 2008 roku, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 2 lutego 2010 roku. 32. Raport o stanie obronności Rzeczypospolitej Polskiej w 2010 roku, przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 lutego 2012 roku. 33. Raport Strategicznego Przeglądu Obronnego. Profesjonalne Siły Zbrojne w nowoczesnym państwie, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa, kwiecień 2011 roku. 34. Koncepcja osiągania zdolności sieciocentrycznych przez Siły Zbrojne RP, przyjęta w dniu 28 maja 2009 roku. 35. Koncepcja Sytemu Wykorzystania Doświadczeń w Siłach Zbrojnych RP z dnia 17 czerwca 2009 roku. 36. Koncepcja rozwoju muzealnictwa wojskowego w latach , przyjęta przez Ministra Obrony Narodowej w dniu 1 września 2009 roku. 37. Koncepcja organizacji Systemu Łączności na potrzeby administracji publicznej, systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym, bezpieczeństwem i porządkiem publicznym oraz na potrzeby ratownictwa, zaakceptowana przez Prezesa Rady Ministrów w maju 2008 roku. 38. Jednolity wykaz obiektów, instalacji, urządzeń i usług wchodzących w skład infrastruktury krytycznej, przyjęty przez Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa w dniu 20 grudnia 2010 roku. 39. Polityka wodna Państwa do roku 2030 z uwzględnieniem etapu 2016, (projekt), Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, Problemy Ocen Środowiskowych, Numer Specjalny, 2010 rok.

145 Wykaz skrótów AFS (ACO Forces Standards) Standardy Sił Sojuszniczego Dowództwa ds. Operacji; AGS (Alliance Ground Surveillance) System Rozpoznania Obiektów Naziemnych z Powietrza; AMW Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte w Gdyni; AON Akademia Obrony Narodowej w Warszawie; ARAKIS Agregacja, Analiza i Klasyfikacja Incydentów Sieciowych (Projekt Zespołu CERT, działającego w ramach NASK); ARM Agencja Rezerw Materiałowych; ATALANTA unijna operacja antypiracka u wybrzeży Somalii; ATT (Arms Trade Treaty) Traktat o handlu bronią; AW Agencja Wywiadu; BRICS stowarzyszenie państw: Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Republika Południowej Afryki; BMR broń masowego rażenia; BBN Biuro Bezpieczeństwa Narodowego; B+R badania i rozwój; C4ISR (Command, Control, Communuications, Computers, Intelligence, Surveillance and Reconnaissance) Dowodzenie, Kierowanie, Łączność, System informatyczne, Wywiad, Obserwacja i Rozpoznanie Wojskowe; CAI (Cooperative Airspace Initiative) Inicjatywa Współpracy w Przestrzeni Powietrznej; CBE Centrum Bezpieczeństwa Energetycznego NATO; CBOS Centrum Badania Opinii Publicznej; CSBMś (Confidence and Security Building Measures) środki budowy zaufania i bezpieczeństwa CERT (Computer Emergency Response Team) Zespół Reagowania na Incydenty Komputerowe; CFE (Conventional Forces in Europe Treaty) Traktat o siłach konwencjonalnych w Europie; CIMIC NATO (Civil Military Cooperation NATO) Współpraca Cywilno Wojskowa NATO; CMX (Crisis Management Exercise) ćwiczenie zarządzania kryzysowego NATO; CNS (Convention on Nuclear Safety) Konwencja bezpieczeństwa jądrowego ; CTBT (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty) Traktat o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych; DAR dział administracji rządowej; DSRK Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju; DOTMLPFI (Doctrine, Organization, Training, Materiel, Leadership, Personnel, 145

146 Facilities, Interoperability) doktryny, struktura organizacyjna, szkolenie, modernizacja techniczna, przywództwo, kształcenie i szkolenie zasobów ludzkich, infrastruktura oraz interoperacyjność; DWiPO MON Departament Wychowania i Promocji Obronności MON; ECB (European Central Bank) Europejski Bank Centralny; ECTS (European Credit Transfer System and Accumulation System) Europejski System Transferu i Akumulacji Punktów; EDA (European Defence Agency) Europejska Agencja Obrony; ENSE COE (NATO Center of Excellence for Energy Security) Centrum eksperckie na rzecz bezpieczeństwa energetycznego NATO; ESDZ Europejska Służba Działań Zewnętrznych; ETO Europejski Trybunał Obrachunkowy; EURO 2012 Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej w roku 2012; GISW Grupa interwencyjna Służby Więziennej; GPI (Global Peace Index ) Światowy Indeks Pokoju; GW Grupa Wyszechradzka; HLDG (High Level Defence Group) Grupa Wysokiego Szczebla ds. Obrony; ISAF Afganistan HNS (Host Nation Support) Wsparcie Państwa Gospodarza; ICT (Information and Communication Technologies) Technologie Informacyjne i Komunikacyjne; IK infrastruktura krytyczna; (International Security Assistance Force Afganistan) Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa w Afganistanie; KPZK Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju; KSRR Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego; KW NATO Kwatera Główna NATO; KW UE Komitet Wojskowy Unii Europejskiej; MAEA Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej; MON Ministerstwo Obrony Narodowej; NAEW&C (NATO Airborne Early Warning and Control) Natowski komponent Sił Wczesnego Wykrywania i Naprowadzenia; NASK Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa instytut badawczy; NCIRC (NATO Computer Incident Response Capability) zdolność NATO do reagowania na incydenty komputerowe NCRS (NATO Crisis Response System) System Reagowania Kryzysowego NATO; NISP (NATO Security Investment Programme) Program Inwestycji NATO w dziedzinie obronności; NPOIK Narodowy Program Ochrony Infrastruktury Krytycznej; NPT (Treaty on the Non Proliferation of Nuclear Weapons) Układ nierozprzestrzenianiu broni jądrowej; 146

147 NSDD (NATO Standardization Documentation Database) Baza Danych Dokumentów Standaryzacyjnych NATO; NSZK narodowy system zarządzania kryzysowego; OIK ochrona infrastruktury krytycznej; PdP (Partnership for Peace) Partnerstwo dla Pokoju; ppo przemysłowy potencjał obronny PSC (Political and Security Committee) Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa; RZZK Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego; SAC (Strategic Airlift Capability) Zdolność Strategicznego Transportu Powietrznego; SALIS (Strategic Airlift Interim Solution) Program Strategicznego Transportu Lotniczego; SCCG (Strategic Cooperation Consultative Group) polsko amerykańska grupa konsultacyjna ds. współpracy strategicznej; SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem; SOP system obronny państwa; SPO Strategiczny Przegląd Obronny SPBN Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego; SPZOZ Samodzielny Publiczny Zakład Ochrony Zdrowia; SRSBN RP Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP ; SRnIK System Reagowania na Incydenty Komputerowe; ŚSRK Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju; STANAG (Standardization Argeement) Porozumienie Standaryzacyjne NATO; TFUE Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej; TP Traktat Północnoatlantycki; UiSW uzbrojenie i sprzęt wojskowy; WE Wspólnota Europejska; WIB wojskowe instytuty badawcze; WPBiO Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony UE; WPFP Wieloletni Plan Finansowy Państwa. 147

148 Opracował zespół w składzie: Leszek Pajórek (szef zespołu), Anna Iwaszkiewicz, Artur Lech, Grzegorz Ciesek, Sylwia Broszkiewicz Krzyżanowska, przy współpracy: departamentów Ministerstwa Obrony Narodowej i Zarządów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, a także Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu. Autorzy szczególnie dziękują za pomoc i współpracę kierownictwu oraz pracownikom Departamentu Koordynacji Polityki Strukturalnej MRR, Departamentu Analiz Strategicznych KPRM, Departamentu Polityki Bezpieczeństwa Międzynarodowego MON, Zarządu P-5 Sztabu Generalnego WP. Autorzy składają wyrazy podziękowania za współpracę przy tworzeniu dokumentu Panu Ministrowi Michałowi Boniemu. Aprobował: Zbigniew Włosowicz, Podsekretarz Stanu w MON Akceptował: Tomasz Siemoniak, Minister Obrony Narodowej 148

149 Załącznik 1. Ramy prawne Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.); Dokumenty Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej Tytuł V Postanowienie ogólne o działaniach zewnętrznych Unii i postanowienia szczególne dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (Dz. Urz. UE 2008 C 115, str. 13). Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej Euratom (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/3); Dyrektywa Rady 2009/7/Euratom z dnia 25 czerwca 2009 r. ustanawiająca wspólnotowe ramy bezpieczeństwa jądrowego obiektów jądrowych (Dz. Urz. UE L z 2 lipca 2009 r. Nr 172, str. 18); Dyrektywa Rady 2008/114/WE z dnia 8 grudnia 2008 r. w sprawie rozpoznawania i wyznaczania europejskiej infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony (Dz. Urz. UE L Nr 345, str. 75); Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylające niektóre dyrektywy (Dz. Urz. UE L 312, str. 3) Porozumienie między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, EWEA Euratom dotyczące wprowadzenie w życie art. III ust. 4 NPT-1 podpisane w Brukseli 5 kwietnia 1973 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 218, poz. 1617); Umowy międzynarodowe Traktat Północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r. (Dz. U. z 2000 r. Nr 87, poz. 970); Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja 1969 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 74, poz. 439); Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie podpisany w Paryżu w dniu 19 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 15 poz. 73); Traktat o Otwartych Przestworzach sporządzony w Helsinkach w dniu 24 marca 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 103 poz. 1127); Dokument Wiedeński 1999 z negocjacji w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa przyjęty w Stambule w dniu 16 listopada 1999 r.; Kodeks postępowania w polityczno-wojskowych aspektach bezpieczeństwa przyjęty w Budapeszcie w dniu 3 grudnia 1994 r.; Umowa miedzy Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotycząca rozmieszczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej systemu obrony przeciwrakietowej (podpisana 20 sierpnia 2008 r. w Warszawie); Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotycząca rozmieszczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujących, podpisana w Warszawie dnia 20 sierpnia 2008 r. w brzmieniu zmienionym Protokołem podpisanym w Krakowie dnia 3 lipca 2010 r.; Deklaracja w sprawie współpracy strategicznej między Rzeczypospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki ogłoszona w Warszawie dnia 20 sierpnia 2008 r.; 149

150 Protokół zmieniający umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczącą rozmieszczenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujących, sporządzoną w Warszawie dnia 20 sierpnia 2008 roku (podpisany 3 lipca 2010 r. w Krakowie); Suplement do Memorandum o porozumieniu pomiędzy Ministrami Obrony Państw NATO w sprawie programu współpracy NATO E-3A dotyczący przystąpienia Rządu Rzeczypospolitej Polskiej (podpisany 29 grudnia 2006 r.); Suplement do Memorandum o porozumieniu w sprawie operacji i wsparcia sił wczesnego ostrzegania i kontroli powietrznej NATO dotyczący przystąpienia Rządu Rzeczypospolitej Polskiej (podpisany 29 grudnia 2006 r.); Memorandum o porozumieniu w sprawie pozyskania zdolności strategicznego transportu lotniczego (podpisane w dniu 23 września 2008 r.); Porozumienie ogólne MOU z dowództwami NATO o udzielenie HNS (Porozumienie ogólne (MOU) między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Naczelnym Dowództwem Połączonych Sił Zbrojnych NATO w Europie oraz Kwaterą Naczelnego Sojuszniczego Dowódcy NATO do spraw Transformacji w sprawie zapewnienia wsparcia przez państwo-gospodarza dla operacji NATO prowadzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej); Porozumienie między Ministrem Obrony Narodowej a Departamentem Obrony Stanów Zjednoczonych Ameryki dotyczące współpracy w zakresie bezpieczeństwa informacji oraz obrony sieci komputerowych z dnia r.; Porozumienie pomiędzy NATO Cyber Defence Management Authority (CDMA) i Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego RP o współpracy w zakresie Cyber Defence (12 kwietnia 2011 PL NSA-NATO CDMA MoU); Układ nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) - ratyfikowany 3 maja 1969 r. (Dz. U. z 1970 r. Nr 8, poz. 60); Porozumienie między Rządem PRL a MAEA w sprawie stosowania zabezpieczeń w związku z NPT ratyfikowany ; Konwencja o ochronie fizycznej materiałów jądrowych ratyfikowana 8 września 1983 r. (Dz. U. z 1989 r. Nr 17, poz. 93); Konwencja o wczesnym powiadamianiu o awarii jądrowej ratyfikowana 25 kwietnia 1988 r. (Dz. U. Nr 31, poz. 216); Konwencja Wiedeńska o odpowiedzialności cywilnej za szkodę jądrową ratyfikowana 8 grudnia 1989 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 63, poz. 370); Wspólny Protokół dotyczący stosowania Konwencji Wiedeńskiej i Konwencji Paryskiej ratyfikowany 27 kwietnia 1992 r. (Dz. U. z 1994 r. Nr 129, poz. 633); Konwencja bezpieczeństwa jądrowego (NSC) ratyfikowana 14 czerwca 1995 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 42, poz. 262); Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 września 1996 r. - ratyfikowany 25 stycznia 1999 r. (Dz. U. Nr 15, poz. 136); Protokół Dodatkowy do porozumienia między Rządem PRL a MAEA o stosowaniu zabezpieczeń w związku z NPT (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 145); Wspólna konwencja bezpieczeństwa w postępowaniu z wypalonym paliwem jądrowym i bezpieczeństwa w postępowaniu z odpadami promieniotwórczymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 202 r., poz. 1704); Akty prawne Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.); 150

151 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.); Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. Nr 113, poz. 985, z poźn. zm.); Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301, z późn. zm.); Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89, poz. 590, z późn. zm.); Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Narodowej (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 56, z późn. zm.); Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117, z późn. zm.); Ustawa z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz. U. Nr 93, poz. 1063, z późn. zm.); Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2009 r. Nr 67, poz. 570, z późn. zm.); Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 593, z późn. zm.); Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców, (Dz. U. Nr 122, poz oraz z 2002 r. Nr 188, poz. 1571); Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o wspieraniu restrukturyzacji przemysłowego potencjału obronnego i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP (Dz. U. Nr 83, poz. 932, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr157, poz. 1240); Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o rezerwach strategicznych (Dz. U. Nr 229, poz. 1496, z późn. zm.); Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67, z późn. zm.); Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 2005 r. Nr 145, poz. 1221, z późn. zm.); Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn. zm.); Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego i Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 709, z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu (Dz. U. z 2004 r. Nr 163, poz. 1712, z późn. zm.); Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997, z późn. zm.); Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, z późn. zm.); Ustawa z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (Dz. U. Nr 168, poz. 1323, z późn. zm.); Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz.154, z późn. zm.); 151

152 Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.); Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 39, poz. 443, z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800, z późn. zm.); Ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386, z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa (Dz. U. Nr 52, poz. 343, z późn. zm.); Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287, z późn. zm.) oraz przepisy prawa materialnego ochrony środowiska; Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.); Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24, z późn. zm.); Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123, z późn. zm.); Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 poz. 1568, z późn. zm.); Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 493, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717, z późń. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150, z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220, z późn. zm.); Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227, z późn. zm.); Ustawa z dnia 12 lutego 2009 r. o szczegółowych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk użytku publicznego (Dz. U. Nr 42 poz. 340, z późn. zm.); Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U Nr 100 poz. 696, z późn. zm.); Ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. Nr 65, poz. 404); Ustawa o energetyce jądrowej oraz o odszkodowaniach za szkody w wyniku awarii jądrowych projekt; Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (Dz. U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2315, z późn. zm.); Ustawa z dnia 10 września 1999 r. o niektórych umowach kompensacyjnych zawieranych w związku z umowami dostaw na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 80, poz. 903, z późn. zm.); 152

153 Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, z późn. zm); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące system nauki (Dz. U. Nr 96, poz. 620, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 96, poz. 615, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. Nr 96, poz. 619, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. Nr 96, poz. 618, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Badań i Rozwoju (Dz. U. Nr. 96, poz. 616, z późn. zm.); Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki (Dz. U Nr 96, poz. 617, z późn. zm.); Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U z 2005 r. Nr 239, poz tekst jednolity); Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858, tekst jednolity); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 2010 r. w sprawie pełnienia zawodowej służby wojskowej poza granicami państwa (Dz. U. Nr 184, poz. 1237, z późn. zm.); Rozporządzenie Rady Ministrów z 16 października 2006 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. Nr 191, poz.1415); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 sierpnia 2000 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych (Dz. U. Nr 79, poz. 891); Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie określenia liczby osób, które w danym roku kalendarzowym mogą być powołane do czynnej służby wojskowej, zasadniczej służby lub szkolenia w obronie cywilnej oraz do służby w formacjach uzbrojonych niewchodzących w skład Sił Zbrojnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 258, poz. 1748); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie działalności normalizacyjnej związanej z obronnością i bezpieczeństwem państwa (Dz. U. Nr 239, poz. 2038); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 czerwca 2003 r. w sprawie obiektów szczególnie ważnych dla bezpieczeństwa i obronności państwa oraz ich szczególnej ochrony (Dz. U. Nr 116, poz. 1090); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2009 r. w sprawie militaryzacji jednostek organizacyjnych wykonujących zadania na rzecz obronności lub bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 216, poz. 1612); Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie gotowości obronnej państwa (Dz. U. Nr 219, poz. 2218); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 152, poz. 1599, z późn. zm.); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (Dz. U. Nr 198, poz. 1314); 153

154 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie przygotowania systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym (Dz. U. Nr 98, poz. 978); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie przygotowania i wykorzystania systemów łączności na potrzeby obronne państwa (Dz. U. Nr 180, poz. 1855); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania (Dz. U. Nr 226, poz. 1810); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 lutego 2004 r. w sprawie warunków i sposobu przygotowania i wykorzystania transportu na potrzeby obronne państwa, a także jego ochrony w czasie wojny oraz właściwości organów w tych sprawach (Dz. U. Nr 34, poz. 294); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (Dz. U. Nr 83, poz. 541); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej (Dz. U. Nr 83, poz. 542); Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2010 r. w sprawie pełnomocnika do spraw ochrony infrastruktury krytycznej (Dz. U. Nr 135, poz. 906); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. Nr 83, poz. 540); Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 września 2010 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania działalności telekomunikacyjnej w Sieci Łączności Rządowej (Dz. U. Nr 177, poz. 1192); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznanych za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 207 poz. 2107); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli wykonywania zadań obronnych (Dz. U. Nr 16, poz. 151, z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 maja 2004 r. w sprawie sposobu uwzględniania w zagospodarowaniu przestrzennym potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 125, poz. 1309); Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 16 października 2008 r. w sprawie określenia organów odpowiadających za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie środowiska w komórkach organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych (Dz. U. Nr 195, poz. 1203); Inne Protokół ustaleń Nr 28/2001 z posiedzenia Rady Ministrów w dniach 17 i 18 lipca 2001 r. w sprawie HNS Uchwała Nr 242 Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie realizacji przez Rzeczpospolitą Polską zobowiązań wynikających z porozumień międzynarodowych dotyczących kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa; Zadania działów administracji rządowej oraz instytucji państwowych w realizacji CSZ NATO 2008 dla RP z dnia 19 sierpnia 2008 r. Wytyczne Prezesa Rady Ministrów określające kierunki działań ABW; Decyzja Nr 357/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 29 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i funkcjonowania systemu reagowania na incydenty komputerowe w resorcie obrony narodowej 154

155 Załącznik 2. Sprawozdanie z przebiegu konsultacji społecznych projektu strategii WSTĘP W celu zagwarantowania szerokiego udziału społeczeństwa w procesie tworzenia zintegrowanych strategii rozwoju, na koordynatorach opracowania poszczególnych dokumentów spoczywa obowiązek przeprowadzenia wymaganych ustawowo konsultacji społecznych 151. Proces ten stwarza możliwość do przedstawienia uwag, opinii i propozycji zapisów do dokumentów strategicznych partnerom społecznym i gospodarczym, a także wszystkim zainteresowanym obywatelom. Niewątpliwie taka partycypacja przyczynia się do budowania pozytywnego wizerunku administracji publicznej i transparentności podejmowanych przez nią działań oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Celem niniejszego Sprawozdania z przebiegu konsultacji społecznych Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP jest udokumentowanie procesu konsultacji projektu strategii oraz przedstawienie zgłoszonych sugestii i opinii wraz ze sposobem ich rozstrzygnięcia. Sprawozdanie stanowi załącznik do Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP W związku z wyznaczeniem Ministra Obrony Narodowej na koordynatora opracowania Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP (SRSBN RP), obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych SRSBN RP przypadł Ministerstwu Obrony Narodowej. Proces ten zainicjowany został 22 czerwca 2011 r. zamieszczeniem na stronach internetowych Ministerstwa Obrony Narodowej projektu strategii oraz poprzez ukazanie się w gazecie Dziennik Gazeta Prawna ogłoszenia o prowadzeniu przez MON konsultacji społecznych strategii. Zgodnie z ustawą z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju konsultacje projektu SRSBN RP zakończyły się po trzydziestu pięciu dniach tj. 27 lipca 2011 r. W ustawowo określonym terminie (w ciągu 30 dni od ich zakończenia) przygotowane zostało sprawozdanie z przebiegu konsultacji, które następnie zostało zamieszczone na stronach internetowych Ministerstwa Obrony Narodowej wraz z wykazem zgłoszonych uwag, opinii i komentarzy oraz z informacją o sposobie ich uwzględnienia w dokumencie. I. INFORMACJE OGÓLNE O SRSBN RP SRSBN RP jest jedną z dziewięciu komplementarnych, zintegrowanych strategii rozwoju realizujących Długookresową Strategię Rozwoju Kraju i Średniookresową Strategię Rozwoju Kraju. Zakres merytoryczny strategii został określony w przyjętym 24 listopada 2009 r. decyzją Rady Ministrów Planie uporządkowania strategii rozwoju, a następnie zmodyfikowany w wyniku reasumpcji wspomnianej decyzji w dniu 30 kwietnia 2011 r. Projekt Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP jest dokumentem nowej generacji, powstałym w odpowiedzi na wyzwania współczesnego środowiska bezpieczeństwa oraz uwzględniającym wymogi nowoczesnego systemu zarządzania rozwojem kraju. Po raz pierwszy strategia z obszaru bezpieczeństwa narodowego została opracowana w powiązaniu z polityką społeczno-gospodarczą kraju oraz w oparciu o metodologię umożliwiającą realizację zawartych w niej zamierzeń. Przyjęcie zasad prowadzenia polityki rozwoju do strategii z obszaru bezpieczeństwa narodowego wymagało zastosowania nowych narzędzi analitycznych oraz rozwiązania 151 Zob. art. 6 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, z późn. zm.). 152 W trakcie trwania konsultacji społecznych Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP w tytule dokumentu był wskazany okres jej obowiązywania na lata /22. Wynikało to z założenia, że strategia zostanie przyjęta przez Radę Ministrów do końca 2011 r. 155

156 szeregu problemów właściwych dla natury zjawisk i procesów zachodzących w tym obszarze, takich jak wrażliwość spraw bezpieczeństwa narodowego oraz niezależność procesów i zjawisk bezpieczeństwa. Specyfika funkcjonowania służby dyplomatycznej, sił zbrojnych czy służb specjalnych wymaga posługiwania się wyważonym opisem, wykluczającym częstokroć szczegółowe określanie celów, zadań i działań, a także wykazywanie słabych stron funkcjonowania elementów systemu bezpieczeństwa narodowego. Podobna sytuacja dotyczy sterowalności obszaru bezpieczeństwa narodowego. Wielowymiarowość, dynamika i nieprzewidywalność zjawisk zachodzących w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego oraz ograniczony wpływ Polski na globalne środowisko bezpieczeństwa, mogą istotnie determinować skuteczność planowanych i podejmowanych przez system bezpieczeństwa narodowego działań. Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP definiuje system bezpieczeństwa narodowego jako całość sił, środków i zasobów przeznaczonych przez państwo do realizacji zadań w dziedzinie bezpieczeństwa, odpowiednio do tych zadań zorganizowanych, utrzymywanych i przygotowywanych. W systemie bezpieczeństwa wyróżnia się podsystem kierowania i szereg podsystemów wykonawczych, w skład których wchodzą wszystkie odpowiedzialne za bezpieczeństwo w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i właściwych ustaw, centralne organy administracji rządowej oraz inne państwowe urzędy centralne i instytucje państwowe. Istotnymi elementami systemu bezpieczeństwa są Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej oraz służby i instytucje rządowe zobowiązane do zapobiegania i przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym, zapewnienia porządku i bezpieczeństwa publicznego oraz władze samorządowe i inne podmioty prawne, w tym przedsiębiorcy realizujący zadania z zakresu obronności państwa. 153 Jako cel główny realizacji strategii, wskazano wzmocnienie efektywności i spójności systemu bezpieczeństwa narodowego. Cel ten będzie realizowany poprzez następujące cele szczegółowe: 1. Kształtowanie stabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa w wymiarze regionalnym i globalnym, 2. Umocnienie zdolności państwa do obrony, 3. Rozwój odporności na zagrożenia bezpieczeństwa narodowego, 4. Zwiększenie integracji polityk publicznych z polityką bezpieczeństwa, 5. Tworzenie warunków do rozwoju zintegrowanego systemu bezpieczeństwa narodowego. Zgodnie z przyjętym założeniem, realizacja zapisów SRSBN RP w horyzoncie obowiązywania dokumentu spowoduje, że Polska w roku 2022 będzie państwem o wysokim poziomie bezpieczeństwa; aktywnie kreującym politykę zagraniczną i bezpieczeństwa; dysponującym nowoczesną obroną narodową i profesjonalnymi siłami zbrojnymi; posiadającym sprawne struktury zarządzania kryzysowego i reagowania obronnego; dysponującym efektywnym i wydajnym systemem wsparcia bezpieczeństwa; posiadającym skuteczne służby specjalne. 153 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 13 listopada 2007 r., str

157 II. PRZEBIEG I WYNIKI KONSULTACJI SPOŁECZNYCH 1. Organizacja procesu konsultacji Organizacja i przeprowadzenie konsultacji społecznych Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP spoczywały na Ministerstwie Obrony Narodowej. Niezbędnym warunkiem umożliwiającym szerokie społeczne uczestnictwo w tym procesie, było umieszczenie w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim informacji o rozpoczęciu konsultacji projektu SRSBN RP. Ministerstwo Obrony Narodowej zamieściło w gazecie Dziennik Gazeta Prawna ogłoszenie o następującej treści: Opublikowanie anonsu w dniu 22 czerwca 2011 r. w dodatku Komunikaty na str. B7, oraz umieszczenie odpowiedniej informacji na stronach internetowych Ministerstwa Obrony Narodowej wraz z tekstem strategii i formularzem zgłaszania uwag, rozpoczęło - zgodnie z art. 6. ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju - proces konsultacji społecznych projektu SRSBN RP. Informację o rozpoczęciu konsultacji zamieścił również na swojej stronie internetowej Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego. 157

158 W celu stworzenia realnej płaszczyzny szeroko dostępnego dialogu społecznego, konsultacje prowadzone były z wykorzystaniem możliwie różnorodnych i przyjaznych form komunikacji: strona www stworzyła możliwość łatwego dostępu do projektu strategii oraz możliwość zgłaszania uwag i propozycji; konferencje dały możliwość bezpośredniego kontaktu i dyskusji podmiotom zainteresowanym problematyką bezpieczeństwa z autorami strategii; poczty elektronicznej i tradycyjnej umożliwiającej wymianę uwag i propozycji do projektu SRSBN RP. Uzupełnieniem faktu umieszczenia informacji o rozpoczęciu konsultacji projektu na stronie internetowej oraz w prasie, było skierowanie pisemnych zaproszeń do partnerów reprezentujących interesy samorządowe i regionalne do zapoznania się z dokumentem oraz wyrażenia opinii i komentarzy. 2. Komunikacja za pośrednictwem strony internetowej dedykowanej konsultacjom społecznym projektu SRSBN RP Na stronach internetowych Ministerstwa Obrony ( utworzona została specjalna podstrona, na której zamieszczone zostały: informacja o projekcie Strategii; formularz zgłaszania uwag oraz projekt dokumentu. W ten sposób została zapewniona możliwość zapoznania się z dokumentem jak największej liczbie osób fizycznych i prawnych. Widok strony w trakcie konsultacji społecznych. 158