URZĄD MIASTA I GMINY UL. KOŚCIUSZKI POBIEDZISKA

Transkrypt

1 URZĄD MIASTA I GMINY UL. KOŚCIUSZKI POBIEDZISKA STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY POBIEDZISKA Pobiedziska 2011 r.

2 SPIS TREŚCI I. WSTĘP 2 II. UWARUNKOWANIA 4 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY 4 2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU ŚRODOWISKA STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW WARUNKI I JAKOŚĆ śycia MIESZKAŃCÓW SYSTEM TRANSPORTOWY INFRASTRUKTURA TECHNICZNA UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE Z PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO 34 III. KIERUNKI ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO CELE POLITYKI PRZESTRZENNEJ GMINY KIERUNKI ZMIAN W STRUKTURZE PRZESTRZENNEJ GMINY ORAZ W PRZEZNACZENIU TERENÓW ZASADY OCHRONY ŚRODOWISKA I JEGO ZASOBÓW ZASADY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ KIERUNKI I ZASADY KSZTAŁTOWANIA ROLNICZEJ I LEŚNEJ PRZESTRZENI PRODUKCYJNEJ KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW KOMUNIKACJI KIERUNKI ROZWOJU SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ OBSZARY, DLA KTÓRYCH NALEśY SPORZĄDZIĆ MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO 62 LITERATURA 64 SPIS TABEL, SPIS RYCIN 65 1

3 I. WSTĘP Wykonana w 2006 r. zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ocena aktualności planów miejscowych i obowiązującego studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Pobiedziska wykazała potrzebę aktualizacji Studium ze względu na dostosowanie jego struktury do obecnie obowiązujących standardów i wymogów prawnych. Uchwalone w październiku 2000 roku Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Pobiedziska powstało zgodnie z zapisami ówcześnie obowiązującej ustawy, tj. ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym (t. jedn. Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139 ze zm.). Problematyka, którą powinno zawierać studium, była określona jedynie przez ustawę; nie funkcjonowały Ŝadne rozporządzenia szczegółowo definiujące zakres projektu studium. W związku z powyŝszym zakres i forma studium w duŝej mierze uzaleŝnione było od podejścia zespołu projektowego i władz gminy. W 2003 roku weszła w Ŝycie ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 ze zm.), a w 2004 r. rozporządzenie określające wymagany zakres projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Dokumenty powyŝsze określiły szczegółowe standardy sporządzania studium. Nowa ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zasadniczy sposób zmieniła takŝe relacje prawne między studium a planami miejscowymi zamiast dotychczasowej spójności ustaleń planu ze studium, wymaga obecnie zgodności rozwiązań planu miejscowego z ustaleniami studium. Fakt ten moŝe w wielu przypadkach utrudniać opracowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zgodnie z obecnymi realiami związanymi z gospodarowaniem przestrzenią w gminie. W okresie, jaki minął od uchwalenia Studium, powstały nie tylko nowe akty prawne, lecz takŝe ukazał się szereg dokumentacji, planów, programów i raportów, do których powinny być dostosowane ustalenia Studium. Są to między innymi: Program gospodarki odpadami dla Powiatu Poznańskiego, Plan gospodarki odpadami dla miasta i gminy Pobiedziska, Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego Uwarunkowania i Kierunki. Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego Poznań r. oraz jego aktualizacja z 2010 r., Program Ochrony Środowiska Powiatu Poznańskiego, Program Ochrony Środowiska dla gminy Pobiedziska, Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Pobiedziska, Plan ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, Plan ochrony Parku Krajobrazowego Promno, Strategia rozwoju miasta i gminy Pobiedziska na lata , 2

4 Plan rozwoju lokalnego miasta i gminy Pobiedziska na lata , Obszary Natura Wszystkie powyŝsze przesłanki stanowiły podstawę do podjęcia przez Radę Miejską Gminy Pobiedziska uchwały Nr LX/493/06 z dnia 26 października 2006 r. w sprawie przystąpienia do zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zmianą Studium zostaje objęta cała gmina w jej granicach administracyjnych z uwagi na dostosowanie zakresu dokumentu i formy jego przedstawienia do obowiązujących przepisów prawa. 3

5 II. UWARUNKOWANIA 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Pobiedziska wraz z miastem zajmuje powierzchnię ok ha. PołoŜona jest przy wschodniej granicy powiatu poznańskiego, w środkowej części poznańskiego odcinka Szlaku Piastowskiego. LeŜy równieŝ w połowie drogi między Gnieznem a Poznaniem, przy linii kolejowej na tym samym kierunku. Graniczy od zachodu z gminami Swarzędz, Czerwonak i Murowana Goślina (pow. poznański), od południa z gminą Kostrzyn w pow. poznańskim, z gminą Nekla w pow. wrzesińskim, od wschodu z gminami Łubowo i Czerniejewo w pow. gnieźnieńskim, a od północy z gminą Kiszkowo (pow. gnieźnieński). Obszar gminy połączony jest z sąsiednimi gminami poprzez trzy Parki Krajobrazowe: Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, Lednicki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Promno Powierzchnia uŝytkowania gruntów Tabela 1.1. Powierzchnia uŝytkowania gruntów (stan na dzień r.) wyszczególnienie miasto gmina razem uŝytki rolne, w tym: 538 ha ha grunty orne 484 ha 9832 ha sady 5 ha 117 ha 122 łąki trwałe 21 ha 654 ha 675 pastwiska 5 ha 337 ha 342 lasy i grunty leśne 36 ha 4889 ha 4925 grunty pod wodami 59 ha 490 ha 549 tereny zurbanizowane 226 ha 709 ha 935 grunty pozostałe 37 ha 662 ha 699 Razem Dane: Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Poznaniu Procentowe porównanie zmian w uŝytkowaniu gruntów z terenu miasta i gminy Pobiedziska: 2000 r r. grunty orne, 61,4% 62,4% lasy, grunty leśne, zadrzew., zakrzew. 24,5 % 26 % grunty pod wodami 2,8 % 2,9% pozostałe 11,3 % 8,7% 4

6 Istotną zmianą jest 1,5 procentowy wzrost powierzchni zajmowanej przez lasy, zadrzewienia i zakrzewienia, co nastąpiło poprzez zalesianie dotychczasowych nieuŝytków. Tendencja ta powinna utrzymywać się i w następnych latach. Tabela 1.2. Struktura własnościowa gruntów gminy Pobiedziska (stan na dzień r.) grunty Skarbu Państwa w tym: lasy państwowe: 9378 ha 4160 ha 49,6 % grunty gminne 820 ha 4,3 % grunty osób fizycznych w tym: gospodarstw rolnych 7202 ha 6007 ha 38 % spółki 801ha 4,2 % spółdzielnie 246 ha 1,3 % grunty kościołów i zw. wyznan. 165 ha 0,9 % inni uŝytkownicy 314 ha 1,7 % RAZEM ha 100 % Dane: Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Poznaniu Jak wynika z powyŝszego zestawienia 38 % powierzchni gminy naleŝy do rolników indywidualnych. Grunty gminne stanowią 4,3 %. Prawie połowa powierzchni całej gminy (49,6 %) to grunty państwowe, z czego ponad 44,3 % stanowią lasy państwowe (22 % pow. gminy). Pozostałe to tereny komunikacyjne, wody powierzchniowe płynące i stojące oraz nieuŝytki Sieć osadnicza i ludność gminy Sieć osadnicza gminy składa się z ośrodka gminnego miasta Pobiedziska oraz 22 sołectw, na które składa się 56 wsi. Miasto jako ośrodek gminny skupia przede wszystkim funkcje usługowe, mieszkaniowe i produkcyjne. Mieszka tu blisko 50 % wszystkich mieszkańców gminy. Wsie, obok funkcji związanych z rolnictwem, pełnią takŝe funkcje mieszkaniowe, wypoczynkowe, a niektóre z nich - takŝe produkcyjne. 5

7 Tabela 1.3. Ludność gminy Pobiedziska z podziałem na miasto i wieś w wybranych latach. Lata Pobiedziska Pobiedziska Miasto- ilość osób Wieś ilość osób 1946 rok rok Ogółem liczba mieszkańców 1960 rok rok (stan na ) rok (stan na 31.12) rok (stan na 31.12) rok (stan na 31.12) rok (stan na 2.01) rok (stan na 27.07) rok (stan na 31.12) L.p. Tabela 1.4. Ludność gminy Pobiedziska według sołectw (stan na r.) sołectwo liczba mieszkańców wsi Liczba mieszkańców sołectwa 1. BEDNARY: Bednary Wronczynek BOCINIEC: Bociniec Gołuń 172 Gołunin 3. BOROWO MŁYN: Borowo Młyn 97 Gorzkie Pole 249 Promno Stacja 4. BISKUPICE: Biskupice 1835 Uzarzewo 57 Huby Promienko 5. GŁÓWNA: Główna 114 Główienka GÓRA: JANKOWO: Jankowo Jankowo Młyn 8. JERZYKOWO: Jerzykowo Bugaj Barcinek Uwagi Biskupice w 1997 r os. z prognozą na 2020 r osób Jerzykowo w os. z prognozą na os. ; Bugaj w os. z prognozą na os. 6

8 9. KOCANOWO KOCIAŁKOWA GÓRKA: Kociałkowa Górka Nowa Górka Kapalica 11. KOŁATA: Kołata Kołatka Kowalskie Skorzęcin LATALICE ŁAGIEWNIKI: Łagiewniki 160 Pomarzanki Krześlice PODARZEWO POLSKA WIEŚ: Polska Wieś 30 Borówko 62 Zbierkowo POMARZANOWICE PROMNO: Promno 182 Wójtostwo Kaczyna 7 Stara Górka STĘSZEWKO: Stęszewko 275 Tuczno 231 Stęszewice Siodłowo 5 Pruszewiec WAGOWO: Wagowo WRONCZYN Czachurki 20. WĘGLEWO: 32 Węglewo 210 Jezierce 6 Węglewko 6 Wiśniewo 22. ZŁOTNICZKI: Złotniczki 119 Jerzyn 93 Kuracz NadroŜno 46 ogółem 9036 Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. W 1997 r. 279 os., prognoza na os. Kociałkowa Górka w os., prognoza na os. W os., prognoza na 2020 r. 740 os. Stęszewko prognoza na 2020 r. 189 os. Tuczno prognoza na 2020 r. 137 os. Analizując rozwój ludnościowy całej gminy naleŝy pamiętać, Ŝe znaczący wpływ miała tu imigracja ludności z innych gmin, głównie z Poznania. Jak wynika z powyŝszych zestawień, przełomowe dla miasta były lata 90-te, od kiedy rozpoczął się jego dynamiczny rozwój ludnościowy. Niektóre z wsi, jak np. Biskupice, Jerzykowo, Bugaj juŝ dziś posiadają większą liczbę mieszkańców niŝ przewidywała to dotychczasowa prognoza (zawarta w studium uchwalonym w 2000 r.) na rok Wpływ ludności migrującej na teren gminy zaznacza się takŝe w strukturze wieku mieszkańców. Nowi mieszkańcy gminy to głównie osoby w wieku produkcyjnym, często wraz z dziećmi, co przekłada się na wzrost liczebności tej grupy wiekowej. W związku z powyŝszym w strukturze wieku relacja między 7

9 grupami wiekowymi nie naleŝy do typowych. Procentowo zmniejszyła się grupa osób w wieku poprodukcyjnym (w liczbach bezwzględnych nieco wzrosła). Tabela 1.5. Ludność w gminie Pobiedziska według grup ekonomicznych grupy wiekowe ilość osób % ilość osób % 0 2 lat lat lat lat lat lat Grupa , ,6 przedprodukcyjna Grupa produkcyjna , ,2 powyŝej 60 K i 65 M , ,2 Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach razem , Prognozując liczbę ludności gminy na najbliŝsze 15 lat przyjęto następujące załoŝenia: - wejście w dorosłe Ŝycie roczników wyŝu demograficznego z lat , czego konsekwencją powinien być wzrost wskaźnika przyrostu naturalnego, - wzrost poziomu Ŝycia, jako czynnik determinujący dalszy przypływ ludności na teren gminy, - wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym wydłuŝonym czasie Ŝycia tej grupy wiekowej. Biorąc powyŝsze pod uwagę moŝna załoŝyć szacunkowo w najbliŝszym okresie 15 lat wzrost liczby ludności miasta i gminy do około mieszkańców. Jest to jednak zaleŝne takŝe od tempa uruchamiania nowych terenów rozwojowych dla budownictwa mieszkaniowego, czyli od polityki przestrzennej gminy Charakterystyka zabudowy Pobiedziska, jak wiele gmin powiatu poznańskiego, charakteryzuje się wielorakim typem zabudowy: zabudowa miasta o średniowiecznej lokacji (w połowie XIII w). Obecny rynek w Pobiedziskach powstał na węźle dróg wykształconych jeszcze przed lokacją miasta. Były to drogi: poznańsko-gnieźnieńska, do Czerniejewa z odgałęzieniem do Nekli i Gniezna, do Kostrzyna, do Murowanej Gośliny. Miasto nie wykształciło siatki ulic wokół rynku. Rozplanowanie starej części miasta nie uległo do chwili obecnej zasadniczym zmianom. Główne komponenty urbanistyczne zostały określone w średniowieczu. Są nimi: dolina jezior Biezdruchowo, Dobra i Małe, dominanta 8

10 kościoła p.w. św. Michała Archanioła, rynek i wychodzące z niego ulice wraz z późniejszą charakterystyczną dla przełomu XIX i XX w. małomiasteczkową zabudową. Pierzeje rynkowe tworzą budynki 2 3 kondygnacyjne, kryte dachami stromymi, z usługami w parterach. Istotnym elementem w strukturze przestrzennej jest linia kolejowa relacji Poznań - Gniezno, decydująca o kompozycji urbanistycznej miasta. Poza historycznym jądrem rozwinęły się w XX w. w kierunku południowozachodnim zespoły zabudowy wielorodzinnej i jednorodzinnej. Na południowy-wschód od jez. Małe, w tzw. Polskiej Wsi powstał kompleks budynków Zgromadzenia Sióstr Najświętszego Serca Jezusa - gimnazjum, liceum, klasztor, budynki gospodarcze, park. WzdłuŜ dróg wylotowych z Pobiedzisk wydłuŝyły się ciągi zabudowy. zabudowa wsi, które są właściwie osiedlami zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Rozwinęły się one przede wszystkim w środkowym pasie gminy, wzdłuŝ linii kolejowej i drogi krajowej nr 5, jak np. Biskupice, Bugaj, Jerzykowo. Do tej kategorii naleŝy takŝe zabudowa osiedla Letnisko Leśne, mimo Ŝe formalnie leŝy ono w granicach miasta. Są to skupiska budynków mieszkalnych, dwui trzykondygnacyjnych, niestety bez wyraźnie wykształconego centrum osiedla. Zabudowie mieszkaniowej bardzo często towarzyszy zabudowa warsztatowa i produkcyjna, występuje ona takŝe w osobno wydzielonych zespołach. Osiedla te charakteryzuje zróŝnicowana forma architektury, róŝne pokrycia dachów i kompozycji elewacji. Wymienione elementy zagospodarowania przestrzennego nie kształtują w sposób czytelny i jednolity struktury urbanistycznej poszczególnych obszarów. wsie o przewadze zabudowy zagrodowej, czyli z budynkami mieszkalnymi jednolub dwukondygnacyjnymi wraz z budynkami inwentarskimi, gospodarczymi, budynkami produkcji rolniczej, na ogół kryte dachem stromym. Na obszarze gminy znajduje się kilka miejscowości, które wyróŝniają się specyficznymi cechami rozplanowania: Latalice, Łagiewniki - wsie parcelacyjne z łańcuchowym układem osadniczym o duŝej regularności; Jerzyn, Wronczyn, Krześlice, Pomarzanowice, Węglewo, Kociałkowa Górka, Góra - wsie folwarczne z załoŝeniami dworsko-parkowymi; Jankowo, Promno, Złotniczki - wsie o walorach wynikających z ukształtowania terenu. Na terenie gminy, z uwagi na jej walory krajobrazowo przyrodnicze znajduje się takŝe znacząca ilość zespołów zabudowy letniskowej i ogrodów działkowych. Jest to zabudowa intensywna, na małych działkach, pełniąca rolę miejsc wypoczynku pobytowego (nieraz niemal pobytu stałego) i weekendowego. Zlokalizowana głównie w bliskim sąsiedztwie jezior Stęszewsko Kołatkowskich (Stęszewko, Tuczno, Jerzyn, Kołata), zbiornika Kowalskie (Kowalskie, Bugaj, Borowo - Młyn, Barcinek), doliny Cybiny, a takŝe na terenie Parku Krajobrazowego Promno i w jego otulinie (Kapalica, Promienko, Wagowo). Istotna w związku z tym staje się masowość tej zabudowy: ponad 1100 działek zabudowy letniskowej i ponad 2100 działek ogrodów działkowych Ruch budowlany W gminie odnotowuje się znaczny ruch budowlany. Rejestr wniosków o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego w gminie Pobiedziska w latach od 2004 roku do końca 2009 roku zawiera łącznie wyłączając decyzje odmowne 2072 pozycje. 9

11 Tabela 1.6. Decyzje o warunkach zabudowy wdane w gminie Pobiedziska w latach RODZAJ INWESTYCJI Razem Inwestycje o funkcji mieszkalnej Inwestycje o funkcji usługowej Obiekty gospodarcze Obiekty związane z dział. rolniczą Inne RAZEM Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. Decyzje o warunkach zabudowy dla wniosków złoŝonych w 2010 r. są w trakcie opracowania i wydawania. Rycina 1.1. Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. Największa liczba wydanych decyzji o warunkach zabudowy dotyczy zabudowy mieszkaniowej jest to 79,1% ogólnej liczby wydanych decyzji. Najwięcej decyzji wydano w Pobiedziskach i Biskupicach w tych miejscowościach istnieje najbardziej zaawansowany proces inwestycyjny dotyczący terenów mieszkaniowych. Na wysoką liczbę wydanych decyzji o warunkach zabudowy dotyczących zabudowy mieszkaniowej wpływa brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz duŝe zainteresowanie osadnictwem w gminie Pobiedziska. 10

12 Tabela 1.7. Decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego wydane w gminie Pobiedziska w latach RODZAJ INWESTYCJI Razem Telefonia komórkowa Sieć kanalizacji sanitarnej Sieć wodociągowa Sieć gazowa Sieć energetyczna Nawierzchnie dróg lokalnych Inne RAZEM Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. Decyzje o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego dla wniosków złoŝonych w 2010 r. są w trakcie opracowania i wydawania. Rycina 1.2. Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. Największa liczba wydanych decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego dotyczy sieci wodociągowej, gazowej i energetycznej jest to odpowiednio 18,4%, 23,5% i 21,2% ogólnej liczby wydanych decyzji (łącznie 63,1% wydanych decyzji). Inwestycje te są związane z dynamicznym rozwojem budownictwa mieszkaniowego w gminie. Jednocześnie jednak duŝo niŝszy udział mają inwestycje z zakresu sieci kanalizacji sanitarnej tylko ok. 12,9% ogólnej liczby wydanych decyzji. Oznacza to, iŝ nowo powstająca zabudowa mieszkaniowa jest zaopatrywana w wodę, gaz i energię elektryczną z sieci, natomiast na wielu działkach ścieki bytowe, wobec braku kanalizacji, muszą być 11

13 gromadzone w zbiornikach bezodpływowych. NiŜszy udział ok. 8,7% ogólnej liczby wydanych decyzji mają równieŝ inwestycje z zakresu nawierzchni dróg lokalnych, co oznacza, iŝ do części nowo zabudowanych działek dojazd odbywa się nadal drogami nieutwardzonymi Turystyka i rekreacja DuŜe walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy, w tym znaczna ilość jezior, przyczyniają się do uznania gminy za atrakcyjną dla turystyki i rekreacji. JuŜ w latach 70-tych XX w. pojawiły się w rejonie Tuczna i Stęszewka pierwsze zespoły zabudowy letniskowej. Popularną formą są takŝe ogrody działkowe, które de facto są traktowane przez ich właścicieli, jako miejsce pobytowego wypoczynku w miesiącach letnich. Rozwinięta jest takŝe pozostała baza turystyczna. Ośrodki wypoczynkowe w Stęszewku i Tucznie znajdują się w atrakcyjnym sąsiedztwie jeziora. Pola namiotowe zorganizowano w Stęszewku (ZHP), Biskupicach i Wronczynie, a zespół domków kempingowych istnieje przy gościńcu Rzepicha w Promnie. Sam gościniec pełni funkcje restauracyjno hotelową (hotel turystyczny). W mieście funkcję restauracyjno hotelową pełni hotel Bachus, pensjonat Aleksandra oraz Ostoja. Miejsca noclegowe znajdują się równieŝ przy hali sportowej w Pobiedziskach. Pensjonat znajduje się takŝe w Promienku. Wysokiej klasy hotel mieści się w zabytkowym pałacu w Krześlicach. W gminie coraz większą popularnością cieszą się gospodarstwa agroturystyczne. Obecnie jest ich 17 we wsiach: Bednary, Biskupice, Borowo - Młyn, Gołuń, Gołunin, Kocanowo, Kociałkowa Górka, Promno, Promno Stacja, Stara Górka, Stęszewko, Stęszewice i Zbierkowo. Przez teren gminy przebiega sieć szlaków turystycznych obejmująca: - szlaki rowerowe, w tym: część dwóch europejskich dróg rowerowych Euro Velo nr 2 i 9 oraz wschodnia część szlaku rowerowego wokół Poznania, - kajakowe na trzech ciągach wodnych: rz. Cybinie, rz. Głównej oraz poprzez jeziora Stęszewsko Kołatkowskie, Wronczyńskie i Jerzyńskie, - piesze związane są z parkami krajobrazowymi Promno i Puszcza Zielonka. Istotne jest równieŝ połoŝenie gminy na historycznych szlakach kulturowych, takŝe generujących rozwój turystyki. NajwaŜniejszym z nich jest Szlak Piastowski, który od Poznania poprzez Gniezno do Kruszwicy - prowadzi przez miejsca związane z początkami Państwa Polskiego. 2. UWARUNKOWANIA WYNIKAJĄCE ZE STANU ŚRODOWISKA 2.1. Stan środowiska przyrodniczego Charakterystyka środowiska przyrodniczego, w tym jego poszczególnych komponentów, została przedstawiona w opracowaniu ekofizjograficznym wykonanym na potrzeby Studium. W niniejszym rozdziale skrótowo zostaje podany stan środowiska przyrodniczego. Rzeźba terenu gminy Pobiedziska charakteryzuje się duŝym urozmaiceniem, typowym dla form młodo glacjalnych ostatniego zlodowacenia. Dominujący typ rzeźby stanowi wysoczyzna morenowa falista i równina sandrowa, rozcięte dolinami rynnowymi rzek: Głównej i Cybiny. Deniwelacje terenu dochodzą do m, a spadki w obrębie zboczy dolin przekraczają 20 %. 12

14 Występują tu takŝe antropogeniczne formy rzeźby terenu, głównie wyrobiska związane z eksploatacją kruszywa naturalnego. Na terenie gminy występują piaski, Ŝwiry, wody termalne, torfy. Istnieje 6 udokumentowanych złóŝ kruszywa naturalnego: Borówko, Złotniczki I i Złotniczki II oraz Zbierkowo, Gołuń i NadroŜno. Część tych złóŝ jest eksploatowana. W dolinach rzek udokumentowano złoŝa torfowe. Te jednak nie są wskazane do eksploatacji z uwagi na walory i funkcje ekologiczne dolin oraz samych torfowisk. W 1984 r. w ramach regionalnego rozpoznania wód termalnych został wykonany otwór wiertniczy w rejonie północno-zachodniego brzegu jeziora Biezdruchowo, w którym na głębokości m zbadano wody mineralne. NaleŜą one do chlorkowo-sodowych (tzw. solanki), mają temperaturę 48 C, mineralizację ogólną 87,4 g/l. Wody te miały jednak niskie ciśnienie, co obok trudności z usuwaniem słonych wód pokąpielowych wskazuje na mało korzystne warunki eksploatacyjne. Wody powierzchniowe obszar gminy leŝy w całości w dorzeczu Warty, w zlewniach Głównej, Cybiny, Strugi Goślińskiej i Wełny. Głównymi rzekami jest Główna i Cybina, płynące równoleŝnikowo w dolinach wyraźnie zaznaczających się w rzeźbie terenu. Gmina charakteryzuje się znaczną ilością jezior i zbiorników wodnych, atrakcyjnych pod względem turystycznym z uwagi na otoczenie lasów. Akwenów o powierzchni powyŝej 1 ha jest 25. Największy jest zbiornik Jezioro Kowalskie w dolinie Głównej 203 ha. Łączna powierzchnia jezior i zbiorników wynosi 549 ha, co stanowi 2,9 % powierzchni gminy. Niepokojący jest jednak stan czystości wód powierzchniowych dotyczący odcinków rzeki Główna i rzeki Cybina. Wpływ na taką sytuację mają głównie spływy zanieczyszczeń obszarowych, w tym zanieczyszczenia spływające z pól, zanieczyszczenia pochodzące z zespołów zabudowy letniskowej o nieuregulowanej gospodarce ściekowej oraz intensywnie prowadzona gospodarka rybacka. Tereny podmokłe występują lokalnie w rejonie Jez. Biezdruchowo oraz na południe od Pobiedzisk wokół śródleśnych jezior, gdzie znajdują się rezerwaty przyrody. Do wód powierzchniowych zaliczamy takŝe stawy hodowlane, powstające głównie na terenach powyrobiskowych, w rejonie Promna i Biskupic. Występuje tu takŝe ok. 250 niewielkich oczek wodnych, rozmieszczonych w rolniczym krajobrazie gminy. Stanowią one cenne ekosystemy ostoje ptactwa wodnego i zwierząt, umoŝliwiające zachowanie róŝnorodności przyrodniczej gminy. Wody podziemne wody o znaczeniu uŝytkowym występują głównie w czwartorzędowym poziomie Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (zwanej dalej WDK), na głębokości m ppt. Poziom wód trzeciorzędowych, wykształconych został w utworach mioceńskich piaskach na głębokości m ppt. Wody te są eksploatowane przez szereg ujęć komunalnych, zakładowych, a takŝe prywatnych. Gmina Pobiedziska jest obszarem stosunkowo płytko występujących wód gruntowych, szczególnie podatnych na zanieczyszczenia spływające z pól. Gmina nie jest zagroŝona występowaniem zjawisk powodziowych. Na tym terenie, według badań Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, nie ma wyznaczonych Ŝadnych 13

15 obszarów bezpośredniego zagroŝenia powodzią oraz obszarów zalewowych. Okresowe, niewielkie podtopienia mogą dotyczyć jedynie obszarów połoŝonych w dolinach rzek i rowów melioracyjnych. Obszar gminy posiada znaczne zasoby przyrodnicze pod względem szaty roślinnej. Około 1/4 powierzchni gminy zajęta jest przez kompleksy leśne. Lesistość gminy wynosi 26%. Do lasów państwowych (Nadleśnictwo Czerniejewo, Nadleśnictwo Łopuchówko, Nadleśnictwo Babki i Leśny Zakład Doświadczalny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu) naleŝy 87% powierzchni ogólnej lasów w gminie. Lasy prywatne występują głównie we wsiach Jerzykowo, Kołata, Stęszewko, Promienko, Promno, Pomarzanowice. W lasach Nadleśnictwa Łopuchówko na uwagę zasługują niewielkie kompleksy ponad 100-letnich drzew. W lasach spotyka się drzewostany jednopiętrowe w przedziale wiekowym lat; skutkiem niewłaściwie prowadzonej w przeszłości gospodarki leśnej są lasy przerzedzone, bez podrostów i podszytów. W lasach tych znajdują się liczne osiedla domków letniskowych: Tuczno, Stęszewko, Barcinek, Kołata, Gorzkie Pole, Borowo Młyn. Większa powierzchnia lasów Nadleśnictwa Czerniejewo naleŝy do lasów wodochronnych. Na terenie nadleśnictwa znajdują się 4 rezerwaty przyrody (rozdz. 2.3 Obszary przyrodniczo cenne objęte ochroną prawną.). Istotnymi elementami kształtującymi krajobraz gminy są zadrzewienia śródpolne, przywodne, przydroŝne, występujące w formie grup, pasm i alei drzew oraz krzewów. Enklawami zieleni wysokiej w rolniczym krajobrazie gminy są takŝe parki wiejskie i zabytkowe. W gminie istnieje 13 parków zabytkowych, z których 7 figuruje w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Są to parki w Gołuniu, Jerzynie, Kociałkowej Górce, Krześlicach, Kowalskim, Pomarzanowicach i Wronczynie. Parki wiejskie znajdują się w Biskupicach, Jerzykowie, Kołatce, Polskiej Wsi, Stęszewku i Węglewie. Na terenie gminy występują obszary naturalnych zagroŝeń geologicznych takich jak: tereny potencjalnie zagroŝone ruchami masowymi ziemi - na zboczach doliny Cybiny w rejonie wsi Uzarzewo Huby, Jankowo, Góra, Promno, Kaczyna i Stara Górka, osuwiska na niewielkich obszarach w dolinie Cybiny, w rejonie miejscowości Jankowo-Młyn, Góra i między Biskupicami a Promienkiem (Źródło: Starostwo Powiatowe w Poznaniu). Stan czystości powietrza charakteryzuje się duŝą zmiennością w ciągu roku, a zanieczyszczenia mają pochodzenie egzogeniczne oraz lokalne. Lokalne - pochodzą z transportu samochodowego, częściowo miejscowego przemysłu oraz z sektora komunalno bytowego. W sezonach grzewczych wzrost zanieczyszczeń związany jest ze spalaniem węgla w piecach domowych. Na stan czystości powietrza ujemny wpływ ma takŝe składowisko odpadów komunalnych w Borówku poprzez odory. Zanieczyszczenia egzogeniczne pochodzą z zakładów przemysłowych aglomeracji poznańskiej, czemu sprzyjają kierunki wiejących wiatrów. Zanieczyszczenia te, na szczęście o zauwaŝalnej tendencji spadkowej, mają zasadniczy wpływ na stan zdrowotny lasów gminy. Na klimat akustyczny gminy zasadniczy wpływ mają: ruch samochodowy o duŝym natęŝeniu na drodze krajowej nr 5 i drodze wojewódzkiej nr 434 oraz linia kolejowa Poznań Gniezno 14

16 Inowrocław Skandawa. Największe zagroŝenie hałasem występuje właśnie na terenach połoŝonych w ich sąsiedztwie. Natomiast brak jest badań dotyczących uciąŝliwości akustycznej lokalnych zakładów przemysłowych Powiązania przyrodnicze obszaru gminy z otoczeniem Główne elementy struktury przyrodniczej gminy, jak duŝe kompleksy leśne, rynny polodowcowe rzek, zbiornik wód podziemnych WDK, sięgając poza granice gminy, łączą się z systemami o większym znaczeniu. Kompleksy leśne leŝą w granicach Parku Krajobrazowego Promno, części Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka oraz ich otulin. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w ramach sieci obszarów NATURA 2000, w oparciu o jednolite prawo, ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Jednolite prawo powinno ułatwić współdziałanie wielu instytucji zajmujących się ochroną przyrody. Zadanie i cel rangi europejskiej powinno łatwiej uzyskać powszechną akceptację społeczną, tym bardziej Ŝe poszczególne kraje członkowskie są zobowiązane do zachowania na obszarach wchodzących w skład sieci NATURA 2000 walorów chronionych w stanie nie pogorszonym, co wcale nie musi wykluczać ich gospodarczego wykorzystania. Doliny rzek Główna i Cybiny stanowią lokalne korytarze ekologiczne, łączące system przyrodniczy gminy z korytarzem ekologicznym doliny Warty o znaczeniu krajowym (sieć ECONET). Poprzez doliny rzeczne Cybiny i Głównej istnieje powiązanie ze strukturalnymi klinami zieleni miasta Poznania. NaleŜy tu podkreślić, Ŝe dolina Cybiny, jako obszar cenny przyrodniczo, wyznaczona jest jako jeden z trzech na terenie gminy Pobiedziska potencjalnych specjalnych obszarów ochrony siedlisk NATURA Proponowany on jest równieŝ na terenach gmin Swarzędz i Kostrzyn. W granicach gminy w jej południowej części, znajduje się fragment zbiornika wód podziemnych Wielkopolskiej Doliny Kopalnej o znaczeniu regionalnym. PowyŜsze powiązania powinny mieć wpływ na sposób zagospodarowania przestrzennego obszarów, na których znajdują się ww. elementy struktury przyrodniczej gminy Obszary przyrodniczo cenne objęte ochroną prawną W granicach gminy znajdują się obszary przyrodnicze, które z uwagi na swoje walory objęte są ochroną prawną na podstawie przepisów szczególnych. Obszary te objęte są następującymi formami ochrony przyrody: - parki krajobrazowe, - rezerwaty przyrody, - pomniki przyrody. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Pobiedziska szczegółowo podaje podstawy prawne powołania parków, rezerwatów i pomników, ich charakterystykę oraz obowiązujące zakazy i nakazy. Dlatego w niniejszym rozdziale informacje te nie będą powtarzane. Na terenie gminy znajdują się trzy parki krajobrazowe: Park Krajobrazowy Promno wraz z otuliną, część Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka wraz z otuliną oraz fragment Lednickiego Parku Krajobrazowego. Dla uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego istotne jest, Ŝe w granicach 15

17 wyŝej wymienionych parków znajduje się 19,5% powierzchni gminy, a gdy dodamy do tego otuliny - okaŝe się, Ŝe 50% powierzchni gminy podlega ograniczeniom wynikającym z rozporządzeń Wojewody Wielkopolskiego dotyczących utworzenia parków i ustanowienia planów ochrony PK Puszcza Zielonka i PK Promno. Utworzone na terenie gminy rezerwaty przyrody: Jezioro DrąŜynek, Jezioro Dębiniec, Las liściasty w Promnie i Okrąglak leŝą w granicach Parku Krajobrazowego Promno lub w jego otulinie. W gminie jest takŝe 67 pomników przyrody. Są to głównie pojedyncze drzewa o wybitnych walorach z uwagi na swój wiek lub rozmiary. Ostatnio na podstawie Dyrektywy Siedliskowej proponowane są takŝe do objęcia nową formą ochrony następujące obszary: potencjalny specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Dolina Cybiny, obejmujący całą dolinę w ciągu kilku gmin, w tym takŝe w gminie Pobiedziska, potencjalny specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Ostoja koło Promna, zasadniczo w całości mieszczący się w granicach Parku Krajobrazowego Promno, potencjalny specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Uroczyska Puszczy Zielonki, który niewielkim południowym fragmentem sięga na teren gminy Pobiedziska. Utworzenie Specjalnych Obszarów Ochrony Natura 2000 ma na celu przede wszystkim zapobiegać przekształceniom siedlisk i niekorzystnym zmianom w obrębie populacji roślin i zwierząt, a takŝe przyczyniać się do renaturyzacji biotopów i wspierać restytucję gatunków Stan rolniczej przestrzeni produkcyjnej Gmina Pobiedziska charakteryzuje się średnimi warunkami glebowymi dla rolnictwa. Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej dla gminy wynosi 60,5 punktu przy średniej dla całego woj. Wielkopolskiego 63,4 pkt. (rozpiętość w województwie od 94,9 pkt. do 42,6 pkt.). Warunki glebowe: zdolność produkcyjną gleb określają klasy bonitacyjne. Tabela 2.1. Klasa gleby uŝytków rolnych w strukturze powierzchni zajmowanej przez grunty orne i uŝytki zielone (stan na r.) Klasa gleby % zajmowany przez grunty orne % zajmowany przez uŝytki zielone IIIa i IIIb 16,8% 2% IVa i IVb 45,3% 26,7% V 24,4% 47,7% VI 13,2% VIRz 0,3% 23,6% Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. Gleby wykształcone na podłoŝu gliniastym na duŝym areale występują w części północnej gminy. Są to gleby korzystne dla rozwoju produkcji rolnej, zajmują ok. 51% powierzchni uŝytków ornych. Najbardziej zwięzłe gleby występują w rejonie Złotniczki - Krześlice i Pomarzanowice - Łagiewniki 16

18 oraz w formie dwóch pasów na linii Kociałkowa Górka, Góra, Jankowo oraz Główna, Borowo - Młyn, Jerzykowo, Kowalskie. Tereny te stanowią najŝyźniejsze gleby gminy. Ocena rolniczej przydatności gleb wskazuje jednak na nie najwyŝszą przydatność rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie. Największe powierzchnie zajmują gleby 4, 5 i 6 kompleksu glebowo rolniczego, Ŝytnio ziemniaczanego. W gminie Pobiedziska rolnictwo pełni znaczącą, choć nie główną funkcję gospodarczą. Obecnie głównymi producentami są indywidualne gospodarstwa rolne z udziałem spółki Rolchamp Sp. z o.o. i spółdzielni rolniczej RSP Promno. W zasobach gospodarstw indywidualnych znajduje się 6007 ha, natomiast w rolniczym uŝytkowaniu jest 9777 ha (Dane: PODGiK, 2010 r.). Tabela 2.2. Grupy obszarowe Liczba i struktura gospodarstw indywidualnych. Gospodarstwa * OGÓŁEM % % 1 5 ha ,2% 79 21,8% 5 10 ha ,6% 69 19,1% ha ,9% 82 22,6% 15 ha i więcej ,8% ,5% Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach. *Brak danych na 2010 r. Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego w gminie wynosi niemal 15,0 ha uŝytków rolnych, a wg gruntów uŝytkowanych - 23 ha uŝytków rolnych. Przyjmując, Ŝe gospodarstwa do 5 ha (wg danych z 1998 r.) to ta sama grupa co obecnie gospodarstwa od 1 5 ha, naleŝy zauwaŝyć bardzo duŝy spadek liczby najmniejszych gospodarstw indywidualnych. Gospodarstwa powyŝej 15 ha stanowią 36,5 % liczby wszystkich gospodarstw, gdy przed 10 laty było to tylko niecałe 20 %. Jest to korzystna i prawidłowa tendencja, która powinna się dalej utrzymywać. Jednak waŝną przeszkodą w dalszym powiększaniu powierzchni gospodarstw rolnych moŝe się okazać mała podaŝ ziemi. Struktura upraw W produkcji rolnej gminy dominuje wielokierunkowość, przy czym podstawowym kierunkiem jest produkcja roślinna, prowadzona na 87,3% powierzchni uŝytków rolnych. Wartość ta w porównaniu z danymi z 1998 r. uległa nieznacznej zmianie zmniejszyła się o 2,3%. Generalnie wzrosła powierzchnia zasiewów wszystkich upraw, poza zboŝami. 17

19 Tabela 2.3. Powierzchnia upraw w gminie Pobiedziska. Wyszczególnienie Ogółem ha 2009* 1998 ZboŜa Ziemniaki Buraki cukrowe Rzepak Mieszanki strączkowe 127 Brak danych Pastewne 40 Brak danych Kukurydza na zielonkę 278 Brak danych Trawa, koniczyna, lucerna 198 Brak danych Truskawki 91 Brak danych Warzywa gruntowe 46 Brak danych Dane: Urząd Miasta i Gminy w Pobiedziskach * Brak danych na 2010 r. W ostatnich latach odnotowano znaczne straty w plonach: największe, bo ponad 50 % w plonach kukurydzy na zielonkę, ponad 40% w plonach pszenicy jarej, rzepaku jarego i owsa. Straty te spowodowane są przede wszystkim występującym deficytem wodnym. WaŜnym problemem staje się nawadnianie. Tylko niewielka część gruntów ornych nawadniana jest deszczowniami (120 ha). Jednak przy ciągłych tendencjach zwyŝkowych cen energii elektrycznej w stosunku do cen płodów rolnych, deszczowanie zdaniem rolników nie ma ekonomicznego uzasadnienia. W związku z tym warunki klimatyczne i hydrologiczne wpływające na deficyt wodny oraz nie najwyŝsza przydatność rolniczej przestrzeni produkcyjnej powodują niską opłacalność produkcji rolniczej. Chów zwierząt jest drugim, uzupełniającym kierunkiem produkcji rolnej. Dominuje chów trzody chlewnej. Najlepszym wskaźnikiem intensywności produkcji zwierzęcej jest obsada zwierząt na 100 ha powierzchni uŝytków rolnych. Wskaźnik ten, obliczony wg danych UMiG z 2008 r. (brak aktualnych danych), wynosi: bydło 11,0 w tym: krowy 4,8 trzoda chlewna 125,1 w tym: lochy 8,2 Są to wskaźniki 3 4 krotnie niŝsze niŝ w gminach typowo rolniczych, nastawionych na intensywną produkcję rolną (np. gmina Damasławek). Odmienną produkcją zwierzęcą jest hodowla ryb w zespole stawów rybnych utworzonych w dolinie Cybiny w okolicach Promna. 3. STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW 3.1. Wartości kulturowe Miasto i gmina Pobiedziska w stosunku do innych regionów województwa wielkopolskiego posiada niewiele zabytków nieruchomych dawnej architektury wpisanych do rejestru zabytków, który zawiera 26 pozycji, w tym zespoły zabytkowe, a takŝe w obrębie Latalic otoczenie zabytku wyspy Ostrów Lednicki. (wg stanu na dzień r.) O wiele szersza jest lista obiektów ujętych w ewidencji konserwatorskiej obejmująca 317 pozycji, w tym równieŝ zespoły zabytkowe. Wszystkie te 18

20 obiekty powinny być szczególnie uwzględniane w sporządzanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W przeszłości w wielu wsiach połoŝonych na terenie gminy obok zabudowy gospodarstw wiejskich istniało załoŝenie pałacowo parkowe lub dworsko parkowe wraz z folwarkiem. ZałoŜenia te powstały głównie w XIX w. Jedynie we Wronczynie murowany dwór powstał w miejscu XVIIIwiecznego drewnianego. Najlepiej zachowane elementy dawnego układu (obiekt reprezentacyjny, park, część zabudowań folwarku) występują w Krześlicach, Gołuniu i Pomarzanowicach. Zabytki architektury mieszkalnej oraz obiekty budownictwa objęte ochroną konserwatorską (zarówno wpisane do rejestru zabytków, jak figurujące w ewidencji obiektów zabytkowych gminy, zgodnie z materiałami Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), zachowane na terenie gminy pochodzą głównie z XIX w. i początku XX w., choć istnieją teŝ obiekty starsze. W mieście najstarszą metrykę ma kościół p.w. św. Michała Archanioła z przełomu XIII i XIV w., wczesnogotycki, przebudowany. A w zabytkowej zabudowie pierzei wokół XIX-wiecznego rynku znajduje się najstarszy dom mieszkalny w mieście z XVIII w. Z XIX wieku pochodzą teŝ wikariat zbudowany w 1820 r. oraz plebania z 1887 r. Początek XX w reprezentuje gazownia miejska z 1905 r. i dom katolicki zbudowany przez Bank Ludowy w 1910 r. Do później powstałych zabytków naleŝą: zespół stacji kolejowej, sąd z lat 30 XX w. i budynki Zgromadzenia Sióstr Najświętszego Serca Jezusa równieŝ z lat 30 XX w. We wsiach historyczna zabudowa zachowana jest bardzo nielicznie. Oprócz zabudowy wchodzącej w skład zespołów pałacowo parkowych lub dworsko parkowych do rejestru zabytków wpisana jest takŝe zabytkowa architektura sakralna. Jej przykładem jest drewniany kościół w Węglewie, pochodzący z początku XIX w. i neogotycki kościół poewangelicki z pocz. XX w. w Jerzykowie. Do innych ciekawych obiektów zabytkowych naleŝą: we Wronczynie - drewniana dzwonnica z 1762 r. oraz cmentarz przy kościele p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika z grobowcem Jackowskich; w Jerzykowie dom szachulcowy z 1. poł. XIX w., naleŝący do Muzeum Pierwszych Piastów wraz z parkiem, a w Kociałkowej Górce park w stylu angielskim z XIX-wiecznym pałacem. Oprócz parków wchodzących w skład zespołów pałacowo parkowych lub dworsko parkowych w miejscowościach: Biskupice, Jerzyn, Kołatka, Pobiedziska Polska Wieś, Stęszewko i Węglewo występują zabytkowe parki krajobrazowe. Chronione są takŝe układy urbanistyczne wsi: Góra, Jankowo, Jerzyn, Kociałkowa Górka, Krześlice, Latalice, Łagiewniki, Pomarzanowice, Promno, Węglewo, Wronczyn, Złotniczki. Wyjątkowymi zabytkami są zabytki archeologiczne, które na terenie gminy Pobiedziska reprezentowane są przez liczne stanowiska archeologiczne o metryce pradziejowej i średniowiecznej, będące pod ochroną konserwatorską. ZABYTKI ARCHITEKTURY I ARCHEOLOGII WPISANE DO REJESTRU ZABYTKÓW wg danych Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków POBIEDZISKA - układ urbanistyczny nr rej. 434/Wlkp/A z 2006 r. - kościół p.w. św. Michała Archanioła, przełom XIII i XIV w., wczesnogotycki, przebudowany nr rej. 2407/A 1933 r. 19