TRUCIZNY POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

Transkrypt

1 TRUCIZNY POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO Trucizny owadów Jad pszczeli Melityna-działanie hemolizujące, zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych skurcz mięśni, wyzwolenie histaminy, blokada przewodnictwa nerwowo-mięśniowego Apamina- działanie na o.u.n Dopamina- przyspieszenie akcji serca MCD peptyd- działanie na mastocyty Fosfolipaza A 1 i A 2 - rozkład fosfolipidów Hialuronidaza- rozkład kwasu hialuronowego Histamina- przekaźnik procesów zapalnych 1

2 wewnątrzpochodny układ aktywacji Protrombiny (Cz. II) zewnątrzpochodny układ aktywacji protrombiny Tromboplastyna (Cz. III) rozkład Protrombina (Cz. II) Jad pszczeli trombina fibrynogen (Cz. I) fibryna Trucizny węŝy Jad Ŝmijowatych- uszkodzenia naczyń krwionośnych Jad kobrowatych- neurotoksycznie i kardiotoksycznie Jad większości węŝy- ATP-azy, NAD-aza, proteazy Jad okularników- fosfolipaza, neurotoksyna, kardiotoksyna Jad grzechotnika- fosfolipazy, krotoaktyna, hialuronidaza, acetylocholinoesteraza 2

3 wewnątrzpochodny układ aktywacji protrombiny zewnątrzpochodny układ aktywacji protrombiny tromboplastyna inaktywacja protrombina Jad węŝy Jad węŝy proteoliza trombina fibrynogen fibryna Hialuronidaza- zwiększenie szybkości wchłaniania jadu ATP-aza, NAD-aza, proteazy- miejscowe stany zapalne i martwica tkanki Krotoaktyna- zahamowanie skurczu mięsni Kobratoksyna- wyzwolenie z nadnerczy adreanaliny Cholinoesteraza- rozkład acetylocholiny-poraŝenie mięśni, Acetylocholina- zahamowanie przemiany tlenowej w mózgu Zmiany w tkance nerwowej, fragmentacje siateczki endoplazmatycznej neuronu, zmętnienie, fragmentacja i pęcznienie jąder, zwyrodnienia ziarniste Martwica kanalików nerkowych, uszkodzenie miąŝszu w narządach Hemoliza erytrocytów 3

4 Trucizny skorpionów Fosfolipaza A 1 i A 2 - rozkład fosfolipidów Skorpamina-neurotoksycznie Spontaniczny skurcz mięśni, przedłuŝenie potencjału czynnościowego, depolaryzacja, hamowanie przepuszczalności dla jonów sodowych i potasowych Uszkodzenie struktur błonowych, ogniska krwotoczne Trucizny ryb tetrodotoksyna- aktywność oksydazy diaminowej Rozkład histydyny, powstanie histaminy i związków histaminopodobnych (reakcje uczuleniowe) PoraŜenie o.u.n. i oddechowego (zgon) Blokada kanałów sodowych Cyguaterotoksyna- inhibitor cholinoesterazy PoraŜenie układu przywspółczulnego z poraŝeniem mięśni, drgawkami i śpiączką 4

5 Trucizny pająków α-latrotoksyna ( czarna wdowa) wysoce toksyczna dla kręgowców; wyrzut neurotransmiterów sfingomielinaza D- enzym powodujący degradację błon komórkowych i bolesne zmiany chorobowe Polipeptydy atakujące kanały jonowe głównie w błonach komórek nerwowych: Kanały wapniowe ω-agatoksyna (30-40 aminokwasów) z Agelenopsis aperta : ParaliŜ mięśniowy -ο-grammotoksyna SIA niespecyficzny antagonista zaleŝnych od napięcia kanałów wapniowych: bloker N-P kanałów Kanały sodowe µ-agatoksyna (36-37 aminokwasów):wzrost ilości Na + przechodzących przez błonępresynaptyczna stymulacja i wyrzut neurotransmiterów-hyperstymulacja postsynaptycznych receptorów :δ-atrakotoksyna z Atrax robustus i Hadronyche versutus wysoka toksyczność dla ludzi Kanały potasowe hanatoksyna (35 aminokwasów) z Chile Rose tarantula (Grammastola spatulata)- silny wyrzut neurotransminterów i paraliŝ Kanały zaleŝne od napręŝenia GsMTx-4 blokada kanałów 5

6 drzewołaz złocisty (Dendrobates auratus) Pitohui sp. Ifrita kowaldi Batrachotoksyna powoduje poraŝenia mięśni, zaburzenie procesu oddychania i zatrzymanie akcji serca, depolaryzacja włókien nerwowych i komórek mięśniowych przez zakłócenie gospodarki jonami sodu jest 250 razy silniejsza od strychniny - w ilości 0,00001 grama śmiertelnie działa na człowieka. Toksyny bakteryjne - ektotoksyny - endotoksyny Jad kiełbasiany (z Clostridium botulinum)- blokada uwalniania acetylocholiny Toksyna tęŝcowa- tetanospazmina (z Clostridium tetani)- zaburzenia w przewodnictwie mięśniowonerwowym Toksyna krztuścowa (z Bordatella pertussis) inhibitor białek G Toksyna cholery-enterotoksyna (z Vibrio cholerae)- nadmierne wydzielanie wody i jonów chlorkowych, zahamowanie wchłaniania sodu 6

7 TRUCIZNY POCHODZENIA ROŚLINNEGO Muchomor sromotnikowy 7

8 Amanitotoksyny wykazują działanie razy silniejsze od fallotoksyn Po wchłonięciu do krwioobiegu znaczna część toksyn wiąŝe się z albuminami-wzrost toksyczności. Kompleks związanych amanityn komórki sinusoidalne wątroby (endotelialne i Browicza-Kupffera) degradacja enzymatyczna wniknięcie do hepatocytów. Oddziaływanie amanityny na komórki wątrobowe odbywa się na poziomie aparatu genetycznego. - hamowanie zaleŝnej od DNA- polimerazy II mrna. - zahamowanie syntezy białek, w tym takŝe enzymatycznych. Uszkodzeniu ulegają : wątroba, nerki, trzustka, jądra, serce, mózg i krew. Falloidyna- hepatotoksyczna toksyna, będąca alkaloidem muchomora sromotnikowego oraz muchomora jadowitego. Zaburza strukturę cytoszkieletu i funkcjonalność komórki. Dawka toksyczna LD 50-2mg/kg ciała. Falloidyna wiaŝąc sie z aktyną F blokuje depolimeryzacje tych mikrofilamentow aktynowych zaburzajac ruchliwość komórki, cytokinezę, a takŝe przemieszczanie niektórych organelli po scieŝkach aktynowych. Zaburzenie funkcji skurczu mięśni. 8

9 Muchomor czerwony Muskaryna: obniŝa ciśnienie krwi, pobudza wydzielanie potu, śluzu i śliny, zwęŝa źrenice, zwalnia czynność serca, kurczy miocyty gładkie. U cięŝarnych wywołuje poronienie. Hamuje skurcze serca i pobudliwość ośrodka oddechowego. W razie przedawkowania -śmierć następuje wskutek zatrzymania oddychania i serca, krwawa biegunka, wymioty i sinica. Oleje 9

10 Krocień przeczyszczający (Croton tiglium) Olej krotonowy: estry forbolu: aktywatory kinazy białkowej C stany zapalne przewodu pokarmowego krwawe biegunki podraŝnienia skóry zmiany nowotworowe Olejki eteryczne 10

11 OLEJKI LOTNE - olejki eteryczne Pod względem chemicznym są to mieszaniny róŝnych związków organicznych alifatycznych i aromatycznych: terpenów, alkoholi i fenoli, węglowodorów i aldehydów, ketonów, estrów, i innych. Nie zawierają tłuszczów ani olejów. Występują w: kwiatach, liściach, łodygach, korzeniach, kłączach, owocach i nasionach roślin dzikich i hodowlanych. Jałowiec sawina (Juniperus sabina L.) Olejek sawinowy -sabinol, sabinen, podofilotoksyna -wchłanianie przez skórę: pęcherze, nekrozy -per os: wymioty, skurcze jelit, pęcherza moczowego, krwawienia 11

12 Tuja Ŝywotnik zachodni (Thuja occidentalis L.) Olejek tujowy: Tujon, pinen, kamfen DraŜniąco przy zetknięciu ze skórą i błoną śluzową Drgawki, sztywnienie rąk Degeneracja wątroby i nerek Krwawienia Śpiączka i utrata przytomności Sosna zwyczajna (Pinus silvestris L.) Olejek sosnowy: Alfa-pinen Przekrwienia, stany zapalne skóry Owrzodzenia, martwica tkanek podskórnych 12

13 Ruta zwyczajna (Ruta graveolens L.) Nonanon-2, undekanon, karbiniole Limonen, pineny i cyneol DraŜniąco na skórę i błonę śluzową Poronienia Uczulenia skóry na promienie słoneczne Bagno zwyczajne (Ledum palustre L.) Ledol DraŜniąco na skórę i błony śluzowe Wymioty NieŜyt przewodu pokarmowego PoraŜenia ośrodkowego układu nerwowego 13

14 Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) Tujon, pinen, cyneol, borneol, kamfora Ataki epilepsji Przyśpieszenie akcji serca, senność, Zaparcia, uczucie gorąca Glikozydy 14

15 GLIKOZYDY Pochodne cukrów prostych utworzone przez połączenie cukru z hydroksylowym składnikiem niecukrowym,np. metyloglukozyd powstały przez połączenie glukozy z alkoholem metylowym. W ZALEśNOŚCI OD RODZAJU SKŁADNIKA CUKROWEGO GLIKOZYDY DZIELI SIĘ NA: glukozydy (glukoza), mannozydy (mannoza), galaktozydy (galaktoza). Glikozydy są najczęściej związkami krystalicznymi i bezbarwnymi, rozpuszczalnymi w wodzie, alkoholu i acetonie, trudno rozpuszczalnymi w chloroformie, eterze i benzenie. Pod wpływem kwasów łatwo hydrolizują na składniki: cukier i aglikon. Glikozydy są stosowane w lecznictwie jako środki nasercowe, przeczyszczające i ściągające. Oleander (Nerium oleander L.) Oleandryna Zwolnienie akcji serca nudności, wymioty, bóle głowy, kolki 15

16 Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) Purpureaglikozydy Ai B Glikogitalotoksyny Saponina Uszkodzenia mięśnia sercowego, Migotania przedsionkowe i komorowe uszkodzenia wzroku, stany niepokoju, wymioty Saponiny sterydowe: Uszkodzenia komórek nerwowych i miocytów Hemoliza krwinek Zwiększenie przepuszczalności błon komórkowych Zwiększenie resorpcji wielu substancji chemicznych (wody, metali) 16

17 Konwalia majowa (Convallaria maialis L.) Konwalatoksyna Saponiny sterydowe o właściwościach hemolitycznych Nudności, biegunki, wymioty, zawroty głowy Zaburzenia akcji serca Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.) Adonitoksyna, cymaryna Nudności, wymioty, biegunka 17

18 Kruszyna pospolita (Frangula alnus L.) Glukofrangulina, frangulina Franguloemodyna DraŜniąco na błony śluzowe Wymioty, kolka, biegunka, krwawe wybroczyny, poronienia Uszkodzenia nerek Mydlnica lekarska (Saponaria officinalis L.) Saponiny Właściwości hemolityczne PodraŜnienia błon śluzowych i ośrodka wymiotnego Biegunka i ból brzucha 18

19 Kąkol polny (Agrostemma githago L.) Saponina, gipsogenina Przekrwienia, zapalenia spojówek Glikozydy cyjanogenne Amigdalina (migdały), prunazyna (tarnina, wiśnia, czereśnia), sambunigryna (bez czarny), linamaryna (len) Glikozydy cyjanogenne cyjanohydryna + glukoza Cyjanowodór + keton lub aldehyd Powinowactwo do układu Ŝelazo-porfirynowego układu oddechowego-blokada enzymów oddechowych Łączy się z hemoglobiną PoraŜenia ośrodkowego układu nerwowego 19

20 Alkaloidy Pochodne pirydyny i piperydyny ALKALOIDY Substancje pochodzenia roślinnego mające w cząsteczce atom (lub atomy) azotu nadający im charakter zasadowy i wykazują silne działanie na organizmy ludzkie i zwierzęce (aktywność farmakologiczną). Alkaloidy łatwo łączą się z - występującymi w soku komórkowym - kwasami organicznymi i tworzą sole rozpuszczalne w środowisku wodnym. Większość alkaloidów naleŝy do róŝnych grup związków heterocyklicznych. Klasyfikuje się je albo na podstawie pochodzenia, np. alkaloid tojadu, alkaloid opium albo na podstawie budowy chemicznej. PODZIAŁ ALKALOIDÓW na podgrupy zaleŝnie od budowy pierścienia heterocyklicznego: aminy - np. meskalina; purynowe - np.: kofeina, teobromina, i teofilina występujące w kawie, herbacie i kakao. Pobudzają ośrodkowy układ nerwowy, działalność serca i ośrodek oddechowy; pochodne tropiny - np.: atropina, kokaina; pirydynowe i piperydynowe - np.: nikotyna, koniina; chinolinowe - np. chinina; 20

21 izochinolinowe - np.: papaweryna i narkotyna, składniki opium; tubokuraryna, składnik kurary; fenantrenowe - np.: morfina i kodeina, główne alkaloidy opium, heroina; sporyszu - grupa ta obejmuje alkaloidy występujące w sporyszu, przetrwalniku grzyba pasoŝytującego w kłosach Ŝyta; powodują skurcze mięśni gładkich (np. macicy) i mają zastosowanie w ginekologii; o róŝnej budowie - np.: strychnina i brucyna. Odrębną grupę stanowią alkaloidy sterydowe - pochodne cholesterolu, związki typowe dla roślin, często występujące jako glikozydy sterydowe mające duŝe znaczenie farmakologiczne (np. strofantyna, digitonina - leki nasercowe). Znaczenie alkaloidów dla roślin nie jest wyjaśnione. Istnieją na ten temat dwie teorie: wg pierwszej są to produkty uboczne metabolizmu, wg drugiej - spełniają pewne funkcje jako np. magazyny pierwiastków do syntezy białek, związki ochronne przed owadami, produkty odtruwania lub regulatory wzrostu i rozwoju roślin. Tytoń szlachetny (Nicotniana tabacum L.) Nikotyna Działanie na cholinergiczny receptor nikotynowy Dwufazowe działanie na zwoje wegetatywne 21

22 Stroiczka rozdęta (Lobelia inflata L.) lobelina Działanie na cholinergiczny receptor nikotynowy Dwufazowe działanie na zwoje wegetatywne Zwolnienie czynności serca Pobudzenie ośrodka oddechowego PodwyŜszenie ciśnienia krwi Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) Konhydryna, koniceina, koniina Działanie na zwoje rdzenia przedłuŝonego 22

23 Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna L.) Atropina, skopolamina, apoatropina, belladonina Atropina- działanie pobudzające na układ ośrodkowy i poraŝające układ przywspółczulny poraŝenie nerwu błednego, przyspieszenie akcji serca zmniejszenie napięcia mięśni gładkich, halucynacje skopolamina- depresyjnie na czynności wegetatywne oraz psychomotorycznwe mózgu Lulek czarny (Hyoscyamus niger L.) Atropina, skopolamina 23

24 Czerwik kokainowy (Erytroxylon cocca L.) Kokaina Podnosi ciśnienie krwi Częstoskurcz serca Znosi uczucie zmęczenia Usprawnia procesy kojarzeniowe PoraŜenie ośrodkowego układu nerwowego Drgawki i drŝenie mięśni mak lekarski (Papaver somniferum L.) Papaweryna, morfina, kodeina, narkotyna Papaweryna- hamuje fosfodiesterazę, działanie anestetyczne, hamuje skurcze mięsni rozszerza naczynia krwionośne Morfina-uwalnia histaminę, wzmaga wydzielanie wazopresyny 24

25 mak polny (Papaver rhoeas L.) Readyna, aporeina Drgawki i śpiączka Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium maius L.) Chelidonina, choleretyna, sangwinaryna Spazmolitycznie w obrębie przewodu pokarmowego i oddechowego Toksyczne działanie na układ nerwowy i oddechowy 25

26 Buławinka czerwona (Claviceps purpurea) Ergotamina, ergometryna, ergotoksyna TęŜcowy skurcz mięśnia macicy, Skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych Degeneracja naczyń krwionośnych, podniesienie ciśnienia krwi, oszołomienie, sinica kończyn, bóle brzucha, wymioty, biegunka Ziemniak (Solanum tuberosum L.) Solanina Wymioty, biegunka, uszkodzenia nerek i wątroby, krwiomocz, hemoliza krwinek Nadmierne zwiększenie przepuszczalności śródbłonków naczyń krwionosnych, Uszkodzenia neuronów 26

27 CiemięŜyca biała (Veratrum album L.) Protoweratryny Ai B, pseudojerwina, weratrozyna Otwarcie kanałów sodowych, poraŝenie układu krąŝenia i oddechowego Spadek ciśnienia krwi, rzadkoskurcz, migotanie komór, zatrzymanie akcji serca Zimowit jesienny (Colchicum autumnale L.) kolchicyna Przeciwzapalnie, hamuje syntezę kwasu mlekowego, przeciwartretycznie, zmniejsza stęŝenie kwasu moczowego Hamuje podziały komórek (demekolcyna-lek przeciwnowotworowy) PoraŜenia ośrodka oddechowego, zapaść 27

28 Substancje toksyczne zaliczane do innych grup chemicznych Rącznik pospolity (Ricinus communis L.) rycyna Stany zapalne Ŝoładka i jelit, wymioty, kolki obrzmienie wątroby i nerek, nieodwracalne uszkodzenie komórek miąŝszowych narządów, wysięki płuc 28

29 Narecznica samcza (Dryopteris filix mas) Aspidynol, albaspidyna Nudności, biegunka, wymioty, zawroty głowy, omdlenia, drgawki mięśniowe Szalej jadowity - cykuta (Cicuta virosa L.) Cykutotoksyna, cykutol PoraŜenia układu naczynioruchowego, nerwu błednego i ośrodka oddechowego Nudności, biegunka, wymioty, zawroty głowy, omdlenia, drgawki mięśniowe 29

30 Blekot pospolity (Aethusa cynapium L.) Etuzyna, koniina Nudności, biegunka, wymioty, zawroty głowy, omdlenia, drgawki mięśniowe Sumak jadowity (Rhus toxicodendron L.) hapteny Silne zatrucia i egzemy Reakcje uczuleniowe, gorączka, leukocytoza, podraŝnienie górnych dróg oddechowych 30